سويم ڀو ناٿ
ٻاهر بيٺل ٽيڪسين کان مون سويم ڀو ناٿ تي هلڻ جو پڇيو. پر اهي ڳاٽي ڀڳيون قيمتون ٻڌائي رهيا هيا. نيٺ هڪ نوجوان ٽيڪسي ڊرائيور جنهنکي انگريزي به چڱي پئي آئي ۽ ڪرايو به مناسب هيو، ان جي ٽيڪسي تي سويم بو ناٿ يا بندرن جي مندر (اتي ڀولڙا ڪافي تعداد ۾ آهن) طرف روانو ٿيس. ٽيڪسي شهر جي مختلف هنڌن تان گذرندي رهي، ڊرائيور پنهنجي مهارت ۽ مختلف سياحن کي گھمائڻ جي باري ۾ ٻڌائيندو رهيو ٻين لفظن ۾ مون کي هرکائيندو رهيو ته کٽمنڊو ۽ کٽمنڊو کان ٻاهر جيڏانهن به وڃان سندس ئي ٽيڪسي استعمال ڪيان. مان کيس هُون هان ۾ جواب ڏيندو رهيس. 20 منٽن جي سفر کان پوءِ اچي هُنَ ان هنڌ تي ڇڏيو. هُن مون کان پڇيو ته جي گھمڻ کان پوءِ منهنجي واپسيءَ جو ارادو آهي ته هو اتي انتظار ڪري. مون کيس چيو ته سندس مرضي آهي. هن ڪرايو ڪونه ورتو ۽ انتظار ڪرڻ لاءِ ٽيڪسي پارڪنگ ۾ بيهاري ڇڏي.
ان مندر تي وڃڻ جا ٻه طريقا آهن هڪ ته ڏکڻ طرف کان ٽيڪسي کي مٿي ئي بيهارجي ۽ اتي گھمي وٺجي ٻيو وري هيٺين پاسي کان آهي جتان 365 ڏاڪا چڙهي مندر تائين پهچجي ٿو. گھڻا ياتري ڏاڪڻين واري پاسي کان اچن ٿا ڇو جو هنن جو عقيدو آهي ته ڪشٽ ڪڍڻ جي ڪري سندن دعا جلد قبول ٿيندي. ڏاڪڻين جي شروعات مهل ئي ٻڌ جا ٽي وڏا مجسما رکيل آهن. ان کان علاوهه چوڌاري وڻ به آهن. ۽ ڏاڪن تي مختلف قسمن جا گھورڙيا ويٺل آهن ڪي پينٽنگس، ته ڪي پٿر تي اڪر، تي ڪي وري ڀرت، يا ڪي وري ٻڙا ۽ منڊيون کپائي رهيا هيا. ڊرائيور شايد مون کي به هندو سمجھيو جو مون کي ان طرف کان وٺي آيو. ايترا ڏاڪا ڏسي مون کي ته ڏڪڻي وٺي وئي ته ڪير چڙهندو پر وري به آهستي آهستي ڪري ٽي حصا ڏاڪڻ جا چڙهي ويس پر پوءِ آخري حصو صفا اڀو هو جنهن تي چڙهڻ جي همت نه پئي ٿي. ته اتي ويٺل شين کپائڻ واري چيو ته هڪ ٻيو به رستو آهي جيڪو ايترو اڀو ناهي. پوءِ هن مون کي وڻن جي وچ مان هڪ رستو ٻڌايو جيڪو ٿورو ڊگهو ته هو پر هڪدم اڀو نه هو. اتان چڙهي مندر تائين پهتس. حقيقت ۾ مٿي رڳو هڪ مندر نه پر گھڻيون شيون آهن. جن ۾ اسٽوپا، ٻڌن جي موناسٽري، لائبرري آهي ۽ ٻيا ننڍا ننڍا مندر آهن، ان کان علاوه مختلف دڪان، اسٽال ۽ ريسٽورنٽ به آهن. مٿي پهچڻ سان پوري کٽمنڊو جو نظارو پسي سگھجي ٿو.
مٿي پهتس ته اتي سياحن جي ٽولي کي نيپالي گائيڊ، تاريخ ۽ جاگرافي جي باري ۾ ٻڌائي رهيو هو، مان به سُري وڃي هنن سان بيٺس ته گائيڊ ڪُرڙين اکين سان مون ڏانهن نهاريو ته سندس خدمتن مان مفت مزو پيو وٺان. هو ٻڌائي رهيو هو ته روايت آهي ته ڪنهن زماني ۾ سڄو کٽمندو هڪ ڍنڍ جيان هو، اتان هڪ ڪنول پاڻ هُرتو پيدا ٿيو، انکان علاوه هن هنڌ هڪ پنهنجو پاڻ ٻرندڙ جوت به هئي جنهنجي مٿان پوءِ اهو اسٽوپا ٺاهيو ويو جنهنڪري ان کي سوامڀو يعني پاڻ هُرتو پيدا ٿيڻ سڏيو ويو. پراڻي زماني ۾ جڏهن هڪ رشي مني مانجوشري کي ان ڪنول جي باري ۾ ڄاڻ پئي ته هو اتي عبادت ڪرڻ لاءِ پهتو ۽ هن جڏهن ڏٺو ته اتي ٻين ياترين کي به پهچڻ گھرجي ته هن هڪ هنڌ ڪٽ ڏئي ڍنڍ جو پاڻي وهائي ڇڏيو. ان ماٿري ۾ پوءِ کٽمنڊو شهر آباد ٿيو ۽ جتي ڪنول جو گل هو اهو ٽڪريءَ جي صورت ۽ گل سوامڀوناٿ جي شڪل وٺي ويو.
مون کانئنس ڀولڙن، (جن کي پاڪ ڀولڙا به چيو ويندو آهي) جي باري ۾ پڇڻ پئي چاهيو ته مون ڪٿي پڙهيو هيو ته مانجوشري جي وڏن وارن ۾ جوئان پيدا ٿيون هيون جيڪي پوءِ ڀولڙن جي صورت ۾ تبديل ٿي ويون، جنهن ڪري اهي ڀولڙا مقدس ليکيا ويندا آهن. پر مان پنهنجي ان معلومات تي ئي اڪتفا ڪئي ڇو جو ايئن نه ته گائيڊ ڇنڊ پٽي ها ته تنهنجو ڪهڙو ڪم.
اسٽوپا جو بنياد هڪ اڌ گول جيان يا ايئن چئجي ته پيالو اونڌو ڪري رکيو ويو آهي جنهن تي وري هڪ چئن ڪنڊن وارو ٽاور ٺهيل آهي وري ان جي مٿان ڪُلفي جيان هڪ ٽاور آهي جنهن جا تيرنهن طبق آهن ۽ انهن سڀني جي مٿان نفيل ٺهيل آهي. ان چوڪور ٽاور تي ٻه اکيون ۽ هڪ نڪ نما علامت ٺهيل آهي، جيڪا اصل ۾ نيپالي ٻڌيءَ جي علامت آهي. جڏهن ته اکيون ٻڌا جي ڏاهپ جو مظهر آهن. انهن اکين جي مٿان ٽين اک به آهي ان مطابق اهو چوڻ آهي ته جڏهن ٻڌ تبليغ ڪندو هو ته ان اک مان ڪرڻا نڪرندا هيا ته ڪائنات ۾ جيڪڏهن ڪي ٻيون قوتون کيس ٻڌڻ چاهن ٿيون ته اهي ٻڌي سگھن. ان کان علاوه انهن ڪرڻن جي ذريعي ئي ماڻهن جا اهنج ۽ آزار به ختم ٿي ويندا هيا ۽ سڪون ماڻيندا هيا.
ٽاور يا مناري جي مٿان جيڪي تيرهن گول طبق آهن اهي عبادت يا رياضت جا تيرهن ڏاڪا آهن جن کي حاصل ڪرڻ کان پوءِ ئي ماڻهوءَ کي نرواڻ حاصل ٿئي ٿو.
اتي ئي ڀرسان پگوڊا به هو جنهن جي مرمت پئي هلي. ان کان علاوه گوتم ٻڌ جا بت به رکيل هيا جن جي آڏو ماڻهو ميڻ بتيون ٻاري پنهنجي من جي مراد پوري ڪرڻ لاءِ رکن پيا ته هن کي خراج به ڏين پيا. ان ڏينهن به ڪافي ياتري آيل هيا. جيڪي اچڻ سان پهرين ته هٿ سان مخلتف چڪرين کي گھمائي عبادت ڪري رهيا هيا. انهن چڪرين تي عبادت جا ڪجھه منتر وغيره لکيل هيا. انهن چڪرين کي ڏاهپ ۽ پنهنجن چڱن ڪرمن کي گڏ ڪري ناڪاري طاقتن کان ڇوٽڪارو پائڻ لاءِ گھمائبو آهي.
ان هنڌ تي مون کي سنڌ جي مختلف درگاهن جيان ڪجھه مستانا به نظر آيا پر اسان جي مستانن ۾ مستي هوندي آهي جڏهن ته اتان جا مستانه خاموش طبع ۽ منهن مونن ۾ هڻي وجھڻ وارا هيا.
مٿاهين تان کٽمنڊو جو نظارو به ڏاڍو من موهيندڙ هو. کٽمنڊو جو ڳتيل شهر اتان هڪ نئين ڏِک ڏئي رهيو هو. ڪجھه ڏاڪڻيون لهڻ کان پوءِ هڪ هنڌ تي ڦوهارو هو، جنهن جي وچ تي ٻڌ جو بت لڳل هو ۽ هيٺان وري هڪ باڪس ٽائيپ هو جنهن ۾ ماڻهو سڪا ڦٽي پيا ڪن. جنهن جا سڪا ان باڪس ۾ پيا ته معني ته دعا اگھامي، اسان جنهن وقت اتي پهتاسين ته شاگردن جو ڪو گروپ آيل هو ۽ اهي سڪا ڦٽي ڪري رهيا هيا. مان سمجھان ٿو ته سندن دعائون ڪي وڏيون نه هونديون. بس امتحان ۾ پاس ٿيڻ جون يا وري ساڻس گڏ آيل گرل يا بواءِ فرينڊ سان هميشه دوستي رکڻ جون. منهنجي خواهش هئي ته سندن سڪا لوٽي ۾ ئي ڪرن پر هڪ کان علاوهه ٻين جا پاڻيءَ ۾ سڪا ڪريا. جيئن ئي فوٽو ڪڍي رهيو هيس ته ٻه ڇوڪريون سينه زوري ڪندي منهنجي ڪيميرا جي آڏو بيهي پوز هڻڻ لڳيون، مون کي سندن همت ۽ حرڪت تي کل آئي. مون سندن مختلف هنڌن تي فوٽو ڪڍيا. هنن پنهنجي ايميل ڏني ته فوٽو ان ايڊريس تي کين موڪليان. هنن ٻڌايو ته هو ڪمپيوٽر جون شاگردياڻيون آهن ۽ اڄ ڪجھه ڪلاس فري هجڻ ڪري هو ٽولو ٺاهي گھمڻ نڪتيون هيون. مون کانئن موڪلائڻ جي ڪئي پر هنن کي شايد پنهنجي انگريزي ڳالهائڻ جي پريڪٽس ڪرڻي هئي ان ڪري هو مون سان ڳالهائڻ پيون چاهن، ان وچ ۾ هڪ ڇوڪري ڀرسان واري اسٽال تان جوس به وٺي آئي پر مان پيئڻ کان انڪار ڪيو. مون کين ٻڌايو ته شاگردن کي خرچ نه ڪرائبو آهي پر انهن تي خرچ ڪبو آهي. پوءِ مون پنهنجي لاءِ هڪ منرل واٽر جي بوتل خريد ڪئي. اسان ڏاڪڻين تي ويهي ڪچهري ڪئي. هنن کي اها جستجو هئي ته پاڪستان ۽ انڊيا جي ڪلچر ۽ رهڻي ڪهڻي ۾ ڪيترو فرق آهي؟ مون کين ٻڌايو ته بنيادي طور تي ڪو گھڻو فرق ناهي پر مذهب جي ڪري ريتن ۽ رسمن ۾ فرق آهي. هنن مون کان هڪ عجيب سوال ڪيو ته سمنڊ ڪيترو وڏو ٿيندو آهي؟ پهريائين ته حيران ٿيس ته ڪهڙو عجيب سوال ڪري رهيون آهن، پر پوءِ اهو سوچي ته نيپال وٽ جيئن ته سمنڊ ڪونهي ۽ لينڊ لاڪڊ ملڪ آهي انڪري سندن اهو سوال غير ضروري ناهي. پر مون کي به سمجھه ۾ نه آيو ته ڪهڙو جواب ڏيان سواءِ ان جي تمام وڏو ٿيندو آهي ۽ ان جي حد جو ڇيهه ئي ڪونهي. لڳو ته هو مطمئن نه ٿيون.
گرمي به وڌي وئي هئي ۽ ٿڪجي به پيو هيس. جنهنڪري مون کانئن موڪلايو. واپسيءَ ۾ وري اهو وڻن ٽڻن وارو رستو وٺي هيٺ لهڻ لڳس، وڻن جي وچ مان هيٺ ڦهليل کٽمنڊو شهر جو نظارو خوبصورت لڳي رهيو هو. انهن ئي وڻن جي پاڙن جي وچ ۾ ڪي پريمي به ويٺا هيا ۽ منظر کي هڪ معني بخشي رهيا هيا.
هيٺ پهتس ته ڊرائيور انتظار ۾ هيو. هو مون کي قائل ڪرڻ لڳو ته اڄ ئي ٻڌا ناٿ تي وڃان ۽ پيسا به کوڙ ٻڌائي رهيو هو. هڪ ته گرميءَ نهوڙي وڌو هو ٻيو ته مون کي ڪرايي جو به اندازو نه پئي ٿيو ان ڪري کيس انڪار ڪيم، ۽ سوچيم ته دوستن کان معلومات وٺي سڀاڻي ان طرف نڪرندس.
واپسيءَ ۾ اِندر لعل جي آفيس آيس، جتي ڪجھه ٽائيم پنهنجي ايميل وغيره چيڪ ڪئي پوءِ گڏجي سندس گھر تي آياسين. وهنجي ڪجھه دير آرم ڪرڻ لاءِ ليٽي پيس.