ڪتاب ”منهنجي مُئي کانپوءِ“ اوهان اڳيان پيش ڪجي ٿو. شاعريءَ جو هي ڪتاب نامياري شاعر ”زخمي چانڊيو“ جي شاعريءَ جو مجموعو آهي، جنهن ۾ ڪتاب ”شهر شهر زخمي“ ۽ ”ڏاڍو ساريندين“ سميت باقي شاعري شامل ڪئي وئي آهي. ساجد سنڌي لکي ٿو:
”شهيد زخمي چانڊيو جي زخمي روح جي درد ڪٿا جو درد اهي پتنگ ۽ عشاق ئي ڄاڻي سگهن ٿا، جن جو من زميني صحيفن ۽ تلخ حقيقتن جي سچائي جي سگهه سان سرشار هجي. زخميءَ جي ڌرتيءَ لاءِ تڙپ ۽ پڪار جا سنيها اڄ به سندس شاعريءَ مان ليئاڪا پائيندي ڪجهه ڪرڻ جي آرزوءَ جو پيغام ڏين ٿا، زخميءَ پنهنجي شاعري جي هر صنف ۾ فراخدلي سان اندر جي اظهار کي اهڙي نموني ته اڀاريو آهي جنهن کي قلمبند ڪرڻ کان اڳ اڄ جي دور ۾ ڪنهن به قلمڪار جو قلم فل اسٽاپ يا ڪاما جي پابندين سان جڪڙيو ضرور پوي، پر هن ڪويءَ پنهنجي زندگيءَ جيان پاڻ کي شاعريءَ ۾ به کرو، سچو ۽ بي ڊپو ٿي ثابت ڪري پاڻ وڻايو آهي.
ادل سومري جي خوبصورت شاعريءَ جو ڪتاب ” وليون وڻ ڦلارئا “ اوهان اڳيان حاضر آهي. نصير مرزا لکي ٿو:
”نظرياتي سطح تي، شاعري ادل وٽ سَگھهَ سو ضرور آهي، پر سلوگن نه قطعي نه ۽ ريڊي ميڊ ڳوڙها، نه، پمفلٽ بازي ..... بس رُڳو هڪ شدت ۽ پيڙ منجھه اوس آهي. جيڪا ذهن کي جھنجھوڙي دل کي تڙڦائي ٿي وجھي. وليون وڻ ڦلاريا ۾، سڀ گُل سُرها سڀُ وليون سُرهيون ۽ سڀُ وڻ سدا بهار آهن، جن کي اکين ۾ رَکي ڇَپر ڀيڙبا ته، لُڙڪن جي صورت ۾ ڪُجھه رَتُ ڦُڙا اوس ڳڙي پوندا، ۽ اهو ئي ادل جي شعرن جي ملهائيو حصو به ته آهي. ۽ هن جي شاعريءَ ۾ جيڪو آدرش آهي، اُهو ماڳ جو سَمورو پنڌُ کڻي نه، پر ٻه ٽي وکون روشن ڪرڻ جي سَگھهَ ضرور رکي ٿو.“
ادل سومري جي هن ڪوتا-ڪتاب ”وساري نه ڇڏجو“۾ دوها، بيت غزل، گيت، وايون، نثري نظم ۽ ترائيل شامل آهن. فني ۽ فڪري اعتبار کان ادل جي سموري شاعريءَ ۾ هڪڙو توازن آهي، جو هن کي ڪٿي به ٿاٻڙجڻ کان روڪيو بيٺو آهي. خاص طرح هن جي غزل جي اظهار ۾ جيڪا شعريت(Poetocness) پيدا ٿي پئي آهي، اُن جو رنگ ئي ڪجهه اور آهي.
آنلائن پڙهو | پي ڊي ايف
”آجپو گهرجي“ شاعره خالده سحر سومرو جي شاعريءَ جو مجموعو آهي.
ڊاڪٽر بدر سومرو لکي ٿو:
”سحر جي شاعريءَ جو هي پهريون مجموعو آهي، جنهن کي پڙهڻ سان سنڌ جا چوٽيءَ وارا شاعر به داد ڏيڻ کان رهي نه سگهندا ڇاڪاڻ جو هن سنڌ واسين کي بي بها ادبي ۽ شعوري سوکڙي تحفي ۾ پيش ڪئي آهي.“
”خانه بدوش لفظن جا قافلا“ خوبصورت شاعر ۽ صحافي ادل سولنگي جي تخليقن جو مجموعو آهي. عبد الغفار تبسم لکي ٿو:
”شاعريءَ ۽ ٻوليءَ جي سواد سان گڏ ادل جي شاعراڻي اسلوب سان سنڌ جي ماڳن، مڪانن اُڌمن، اُمنگن، ڪمند جي واڍين کان وٺي تماشامن ۽ روپلن، سيارن سانوڻن، وارن جي چڳن کان وٺي جي هوائن جا حسين احساس ۽ زندگيءَ جون بي پناهه تنوارون ڄڻ لونءَ لونءَ مان تنوارينديون هجن، سندس هائيڪن ۽ بيتن ۾ سنڌ جي سونهن جو ڀرپور منظرنامو موجود آهي.“
اياز گُل سنڌ جي انهن خوبصورت شاعرن مان هڪ آهي جن پنهنجي غزل سان ماڻهن کي موهيو آهي۔ سندس شاعريءَ جي هن ڪتاب ” تو بن ڪهڙا ڇانورا ” ۾ غزل، گيت، وايون، نظم، هائيڪا، ترايل ۽ ٽسٽا شامل آهن۔ ڪتاب جو مهاڳ محترم شيخ اياز جو لکيل آهي۔ شيخ اياز لکي ٿو:
”اياز گل جي شاعري پنهنجي ڌرتيءَ جي پيدائش آهي. اها فارسي بحر وزن جي مشاقيءَ تي نه ٿي تڳي. ان کي هڪ انوکي خوشبوءِ آهي، جا نم جي ٻور ۾ ٿيندي آهي ۽ ان کي هڪ الڳ رنگ آهي، جو پڪل پيرُن ۾ ٿيندو آهي. جي هن مشق قلم جاري رکي، ته ڪنهن وقت هن جي شاعري، فن جو اهي بلنديون ڇهندي، جا ڳالهه ٿورن شاعرن کي نصيب ٿيندي آهي. هو بنيادي طور تي غزل جو شاعر آهي، پر هن جو غزل پيوند ٿيل نه آهي، از خود هن ڌرتيءَ مان اسريو آهي.“
ادل سومرو سنڌ جي مقبول شاعرن مان ۽ حاضر دور جي چوٽيء جي شاعرن مان آهي۔ سندس شاعريء جو هي ڪتاب ”سمنڊ جاڳي ٿو“ سندس لازوال غزلن، گيتن، بيتن ۽ وائين تي مشتمل آهي۔ ڪتاب جو مهاڳ سنڌ جي مهان شاعر شيخ اياز لکيو آهي۔ شيخ اياز لکي ٿو:
”ادل سومرو شاعر جي حيثيت ۾ به نئين دؤر جي شاعريءَ تي پنهنجو اثر وجھي چُڪو آهي. هن وقت تائين به هن جيڪي ڪُجھُه لکيو آهي اُن کي نظر انداز نٿو ڪري سگھجي. سندس تخليقون سنڌي ادب ۾ سٺو اضافو آهن. جن ماڻهن ۾ ڏات جو ڏيئو ٻرندو آهي ته اهي ترقيءَ جي راهه ۾ ٿيڙ ٿاٻا گھٽ کائيندا آهن. ۽ تمام تيزيءَ سان منزلون طيءِ ڪندا ويندا آهن. ادل جي شاعري به ٿوري عرصي ۾ حيرت انگيز ترقي ڪري چُڪي آهي. مونکي اميد آهي ته جي هو پنهنجي ذوق شوق سان شاعري جي تخليق ۽ ٻئي ادب جو مطالعو انهيءَ ساڳئي رفتار سان جاري رکندو ته ڪو وقت اهڙو ايندو جو هو سنڌ جي وڏن شاعرن ۾ شمار ٿيندو.“
اياز گُل جي شاعري جو ڪتاب ”ڏينهن ڏٺي جا سپنا“ حاضر آهي. هي ڪتاب سندس چونڊ غزلن، واين، گيتن، نظمن ، ترايل ۽ ٽيڙن تي مشتمل آهي۔ نصير مرزا لکي ٿو:
”گُل، گھڻو ڪري شاعريءَ جي سڀني صنفُن ۾، سڀني فارمن ۾، لفظن جي ايڪسرسائيز ڪئي آهي، پر سندس غزل، کيس جيڪا آئيڊنٽٽي ڏني آهي، ان کان ڀَلا ڪيرُ آگاههُ ڪونهي، پر گُل جي ڪريڊٽ ۾ ڪي ٻيون به ته صنفُون آهن. بلڪل آهن! مثال طور، گيت.... اڇا! ٿيندو هينئن آهي جو، غزل اهو شاعر سُٺو لکندو آهي، جنهن کي عشق جو ڪمپليٽ نه، ته به ڪُجھُه تجربو هوندو آهي، ۽ گيت لکڻ لاءِ وري ”وڇوڙي“ جو تجربو هُجڻُ ضروري آهي. هن سَمي، هيءُ جو گُل جا غزل پاسيرا رَکي، سندس هي مٺڙا گيت ويٺو پڙهان ٿو ته، حيران پيو ٿيان.“
قومي شاعريءَ جو ڪتاب ”سنڌ پنهنجي گهرجي“ محترم موريل زهراڻيءَ جي شاعريءَ جو مجموعو آهي، جنهن جو مرتب دولھه دريا خان زهراڻي آهي. نثار کوکر لکي ٿو:
”ڪامريڊ موريل جي شاعري مون پڙهي آهي.منجهس هر دور جو رنگ چڙهيل آهي.پر مونکي سندس شاعري ۾ سنڌ جي صوفياڻي مزاج ء سنڌيت وارو رنگ سندس تخليقن مٿان نمايان نظر اچي ٿو.اهو گيڙو ء ڳاڙهو رنگ صرف ڪامريڊ موريل جي ڪاغذي تخليق مٿان نه پر بائلوجيڪل تخليق (اولاد) مٿان پڻ حاوي نظر اچي ٿو.جيئن ڪامريڊ پنهنجي دور جو يگانو شخص هو ء سندس محبت جو محور سنڌ هئي تيئن ئي سندس اولاد لاء دعا ته شل سندن سنڌ سان محبت سلامت رهي.“
هي ڪتاب ”اُماس راتيون، اُداس رستا“ شاعره فهميده شرف بلوچ جي شاعريءَ جو پهريون مجموعو آهي. ساجد سنڌي لکي ٿو: ”فهميده شرف جي شاعري ۾ داخلي ڪيفيتن جي اپٽارڄڻ ته ٿڪاوٽ سان چور، بند گهٽيءَ ۾ ڦاٿل مسافر جهڙي ئي لڳي ٿي، پرفهميده شاعريءَ ۾ پنهنجي پناهگاهه جوڙي درد، هجر۽ اوسيئڙي جو اهڙو ته جهان جوڙيو آهي جو ڄڻ ته هن سٽ سٽ ۾ پنهنجي سريرجو سڳو پوئي ڀوڳنائن سان اڻٽٽ رشتو جوڙيو هجي.“
آنلائن پڙهو | پي ڊي ايف
هي ڪتاب ”هينئڙي منجهه هڳاءُ“ نئين ٽهيءَ جي خوبصورت شاعر مخمور رضا جي شاعريءَ جو پهريون مجموعو آهي. سائل پيرزادو لکي ٿو ”مخمور جي شاعريءَ جي آرسي به پنهنجي دور جي درد جا ڪيئي عڪس سانڍيون بيٺي آهي. مخمور جي شاعراڻي نگاهه ڏاڍي حُسناڪ آهي، هن وٽ شئن کي ڏسڻ، ۽ بيان ڪرڻ جو هڪ پنهنجو انداز آهي، جيڪو هن پنهنجي ننڍڙي شاعراڻي ڄمار ۾ حاصل ڪري ورتو آهي، اهو شايد هن جي جنون جو معجزو آهي.“
آنلائن پڙهو | پي ڊي ايف
ڪتاب ”دائرا“ مٽياريءَ سان تعلق رکندڙ خوبصورت شاعر ۽ محقق قاضي مقصود احمد جي شاعريءَ جو مجموعو آهي. قاضي مقصود احمد جو نالو سنڌ جي ادبي لڏي لاءِ نئون ڪونهي. پاڻ شاعر ته آهي، پر ان سان گڏ سندس ٻيو وڏو ڪم سنڌ جي تاريخ ۽ نسلن جي حوالي سان ڪيل تحقيق تي مشتمل آهي، جنهن ۾ پاڻ نه رڳو تاريخ کي نئين انداز ۾ سمجهڻ جو ڏس ڏئي ٿو، بلڪه پراڻين روايتن مان نوان نتيجا ڪڍي اصل حقيقتن کي نروار ڪندي به نظر اچي ٿو.
آنلائن پڙهو | پي ڊي ايف
هي ڪتاب ”سمنڊ ڪنارو“ شاعر ۽ ڪهاڻيڪار خادم گهراڻي جي شاعريءَ تي مشتمل آهي. سائين خادم گهراڻو سنڌ سلامت جو سينيئر رڪن هجڻ سان گڏ سٺو ليکڪ ۽ شاعر آهي، وسيلا نه هجڻ سبب سندس ڪتاب ڇپجي ڪونه سگهيا آهن. پر پنهنجون ادبي تخليقون آنلائين ڪتاب گهر ذريعي ماڻهن تائين پهچائي رهيو آهي. سنڌ سلامت سٿ سندس ٿورائتو آهي جو پاڻ پنهنجون لکڻيون ۽ شاعري اسان ڏانهن موڪليندو رهي ٿو.
آنلائن پڙهو | پي ڊي ايف
ڪتاب ”ابيات سنڌي“ حضرت سلطان الاولياء خواجه محمد زمان رحه لواري وارو جي بيتن جو مجموعو آهي، جنهن جي شرح حضرت شيخ شهيد سعيد عبدالرحيم مڱريو گرهوڙي رحه ڪئي آهي ۽ ان ڪتاب جو مترجم و ممهد شمس العلماء ڊاڪٽر عمر بن محمد دائود پوٽو آهي. هي ڪتاب پهريون ڀيرو 1936ع ۾ ڇپيو، جڏهن ته شاهه عبدالطيف ڀٽ شاهه ثقافتي مرڪز ڪميٽي، ڀٽ شاهه، حيدرآباد سنڌ پاران ٽيون ڇاپو 1994ع ۾ ڇپايو ويو. اي ڪمپوزنگ عبدالجبار شيخ صاحب ڪئي آهي. اسان ٿورائتا آهيون سائين عبد الجبار شيخ جا جنهن ڪتاب جي سافٽ ڪاپي سنڌ سلامت تي پيش ڪرڻ لاءِ موڪلي ڏني.
آنلائن پڙهو | پي ڊي ايف
ومي سدارنگاڻي جي نظمن جو ڪتاب سج الائي ڪٿي ڪري پيو اوهان اڳيان پيش آهي.
ومي سدارنگاڻي هند ۽ سنڌ جي اها شاعره آهي، جنهن ننڍڙي وهيءَ ۾ ئي ايترا ته پختا ۽ من کي ڇُهندڙ نظمَ سنڌي ٻوليءَ کي ڏنا جو 1994 ۾ جڏهن هوءَ انڊيا جي سنڌي شاعرن ۽ اديبن جي وفد سان سنڌ جي دؤري تي آئي ته لڳ ڀڳ سنڌ جي پوري ادبي دنيا هن جي نالي ۽ نظمن کان واقف هئي.
