پنهنجو وجود پرايا هٿ
بئريج روڊ ڪرتب ڏيکاريندڙ ماڻهن سان ڀريل هوندو هيو. آمدرفت گهڻي نه هئي. رستو صاف ۽ ويڪرو هيو.
مداري، صلاجيت وڪڻندڙ پٺاڻ، ٻهروپيا، سانڊي جو تيل وڪڻندڙ ڀيل عورتون ۽ ٻيا ڏندن، اکين ۽ جنس جون ڦڪيون سُتيون وڪڻندڙ جن چوڌاري ماڻهن جا ميڙ هوندا هيا.
جتي مهراڻ مرڪز آهي اتي وڏو ميدان هوندو هيو، جنهن ۾ بي گهر، فقير ۽ موالي سمهيا پيا هوندا هيا. اتي هڪ مهاجر چادر وڇائي ويٺل هوندو هيو، ان سامهون ڀڳل شيشا رکيل هوندا هيا. شيشو کڻي وات ۾ وجهي چٻاڙيندو هيو ۽ اڳري پيٽ کي ڌڪ هڻندو هيو ته اندر شيشا کڙڪندا هيا.
ٿورو پري تماڪو بازار وٽ هڪ اهڙو مهاجر ويٺل هوندو هيو جنهن کي گوڏي کان هيٺ ماس ۾ ڪوڪو پيل هوندو هيو. ان جو کٻو هٿ ڄڻ پنهنجو پاڻ حرڪت ۾ ايندو هيو ۽ ڪوڪي وٽ پهچي ان کي ڇڪي ٻاهر ڪڍڻ جي ڪوشش ڪندو هيو. ساڳي وقت سڄو هٿ ڄڻ پنهنجو پاڻ مٿي ٿي کٻي هٿ کي اهڙي حرڪت کان روڪيندو هيو. اهڙي عمل سان ان جو ڳاڙهو ماس ڇڪجي مٿي ٿيندو هيو ته هجوم ۾ بيٺل ماڻهن جي دل وات ۾ اچي ويندي هئي. ماڻهو رحم کائي پئسو ٽڪو ان آڏو اڇلائيندا هيا.
مان تن ڏينهن هاءِ اسڪول ۾ پڙهندو هيس. اسڪول کان موٽي شاهي بازار ڏاڏي ڏي ماني کڻي ايندو هيس، جتي سندس ڪپڙي جو دوڪان هيو. بئريج روڊ تي ايندي ويندي ان مهاجر کي ضرور ڏسندو هيس جنهن جي ڄنگهه ۾ ڪوڪو لڳل هوندو هيو.
اهو سانوري رنگ جو مهاجر هيو جنهن کي هلڪي ڪاري اڇي ڏاڙهي هئي. ميٽائي ڪڙتي پاجامي ۾ ملبوس چادر وڇائي ويٺل ان مهاجر جي پاجامي جو هڪ پاسو مٿي هوندو هيو ۽ ماس ۾ لڳل ڪوڪو نظر ايندو هيو. هر ٿوري دير کان پوءِ ان جو کٻو هٿ ڪوڪي کي ٻاهر ڪڍڻ جي ڪوشش ڪندو هيو ۽ ان وقت جڏهن کٻو هٿ ڪوڪي کي ٻاهر ڇڪيندو هيو ته سڄو هٿ مٿي اڀري کٻي هٿ کي روڪيندو هيو، بظاهر ائين ڪرڻ سان ان مهاجر کي ڪا تڪليف محسوس نه ٿيندي هئي پر هجوم جا سوسٽ نڪري ويندا هيا. اهي ان کي ائين ڪرڻ کان روڪيندا هيا.
”اڙي ڀائي پاڻ سان اهڙو ظلم ڇو ٿو ڪرين؟“ ڪو ان کي چوندو هيو.
اهو مهاجر ڳالهائيندو نه هيو. ڪنهن به سوال جو جواب نه ڏيندو هيو. ڄڻ هڪ صدمي ۾ هجڻ ڪري سندس اکيون بي جان ۽ ڪنهن به تاثر کان خالي هونديون هيون.
ان ڀرسان هڪ پان چٻاڙيندڙ سنهڙو نوجوان چادر تي اوڪڻو ويٺل هوندو هيو، ماڻهن جي سوالن تي ڪڏهن اهو جواب ڏيندو هيو.
”ڇڏيو اهو نه پڇو“ ۽ ٿوري دير کان پوءِ وري ساڳيو جواب ورجهائيندو هيو. ”ڇڏيو اهو نه پڇو“
ماڻهو وڌيڪ ضد نه ڪندا هيا. ڪي ان منظر کي تماشي طور ڏسندا هيا ته ڪي اندر ۾ عذاب جيان محسوس ڪندا هيا.
بئريج روڊ جا ٻه منظر ڪڏهن وساري نه ٿو سگهان. هڪ ڪالو مڪراڻيءَ جو ڪيٽرو پي ڄڃ اڳيان بينڊ ۽ باجن تي مٺ ۾ جهليل ڀڳڙن کي هڪ هڪ ڪري هوا ۾ اڇلائي وات سان جهپي چيلهه لوڏي مدهوشيءَ ۾ نچڻ ۽ ٻيو ان مهاجر جو ڄنگهه ۾ لڳل ڪوڪو.
مان اهو ڪوڪو پاڻ کي لڳل محسوس ڪندو هيس. لڳندو هيو ڪوڪو نڙيءَ ۾ ڦاٿل آهي ۽ اڳري نه ٿو سگهان. اهڙو منظر ياد ڪيان ٿو ته گوشت کائڻ تي دل نه ٿي چوي. ان مهاجر جي ڄنگهه جو ڳاڙهو گوشت ڪوڪي وٽ ظاهر ٿيندو هيو پر رت يا روڳ نه وهندو هيو. اها حيرت جي ڳالهه هئي. شايد ان جو زخم ڪوڪي کي برداشت ڪري ويو هيو ۽ ڪوڪو ان جي جسم جو حصو بنجي چڪو هيو.
جمعي جو ڏينهن شهر کي جاڳائي وجهندو هيو. هر هنڌ ماڻهن جا ميڙ هوندا هيا. مان ان مهاجر وٽ وڃي بيهندو هيس جنهن چوڌاري ماڻهو کيس اچرج مان ڏسندا هيا. لڳندو هيو، هن جا هن جا هٿ ڪنهن ٻئي شخص جا آهن ۽ هن جي اجازت کانسواءِ سندس ڄنگهه ۾ پيل ڪوڪي کي اندر ٻاهر ڪن ٿا.
آخر اهڙو وقت به آيو جو اهو مهاجر بئريج روڊ تي نظر نه آيو. مان ايندي ويندي تماڪو بازار جي ڪنڊ وٽ ڏسندو هيس. اها جاءِ خالي هوندي هئي. ڪجهه مهينا گذريا. هڪ ڏينهن شاهي بازار ۾ ڏاڏي جي دوڪان تي ويٺل هيس ته اهو نوجوان نظر آيو، جيڪو ان مهاجر جي ڀرسان ويٺل هوندو هيو. سندس حالت خراب هئي. ڪپڙا ميرا ۽ ڦاٽل هيا. مون کي پاڻ ڏانهن تڪيندو ڏسي وڌي مون وٽ آيو ۽ ڪجهه به ڳالهائڻ کانسواءِ هٿ کڻي وات ڏانهن اشارو ڏنائين. مان سمجهي ويس ته بکايل آهي ۽ مانيءَ لاءِ پئسا ٿو گهري. مون کيس دوڪان اڳيان صندل تي ويهاريو، ڪجهه پئسا ڏنا ۽ ان مهاجر لاءِ پڇيو جنهن کي ڄنگهه ۾ ڪوڪو لڳل هيو. منهنجي پڇڻ تي سندس اکين ۾ پاڻي ڀرجي آيو ۽ ان ٻڌايو.
”اهو منهنجو وڏو ڀاءُ هيو. ورهاڱي وقت فسادن ۾ هن کي مٿي جو ڌڪ لڳو ۽ ذهني توازن وڃائي ويٺو، سندس زال ۽ ڌيءَ فسادن جي ور چڙهي ويا. ٻارن جي ڳولها سبب پاڪستان اچڻ ۾ دير ٿي وئي. سڀ ملڪيتون ڪليمن ۾ ورهائجي ويون. هتي اچڻ کان پوءِ ريلوي ڪالونيءَ جي ڪيمپ ۾ رهڻو پيو.
صدمي سبب منهنجو ڀاءُ هڪ عجيب بيماريءَ ۾ مبتلا ٿي ويو. هن جا هٿ جسم جو حصو هوندي به ان جو حصو نه رهيا. اهي هن جي ارادي کانسواءِ ڪم ڪندا هيا. هڪ هٿ جيڪو ڪم ڪندو هيو، ٻيو هٿ ان کي ائين ڪرڻ کان روڪيندو هيو.
هڪ دفعي کٻي هٿ سندس ڳچيءَ کي رسو ٻڌو ۽ سڄي هٿ ڇوڙي ڇڏيو. ڪڏهن کٻو هٿ هن جا ڪپڙا ڦاڙي منهن ۾ ڌڪ هڻندو هيو ته سڄو هٿ کٻي هٿ کي پڪڙي پري ڪندو هيو. منهنجو ڀاءُ رڙيون ڪري روئندو هيو. هو صفا مرڻ ويجهو ٿي ويو. اکيون ٻوٽيون ۽ آخري ساهه کڻڻ لڳو ته اوچتو سندس سڄو هٿ حرڪت ۾ آيو ۽ ان پٽ تي پيل ڪوڪو کڻي هن جي ڄنگهه ۾ وهائي ڪڍيو. ڪوڪو جيئن اندر ويو ته هو هڪ آهه ڀري جاڳي پيو. سندس اکيون کلي ويون ۽ زندگي موٽي آئي. منهنجي ڀاءُ مون کي ٻڌايو ته، اهو ڪوڪو منهنجي حياتي آهي. جيستائين ڄنگهه ۾ لڳل هوندو جيئرو هوندس. جڏهن ٻاهر نڪتو مري ويندس.
مون سمجهيو هن جي دماغي حالت ٺيڪ نه آهي، ائين ڪيئن ٿو ٿي سگهي ته جيڪڏهن ڪوڪو هن جي جسم ۾ لڳل هوندو ته هو جيئرو هوندو ۽ نڪري ويندو ته موت ويجهو ٿي ويندو. مون سندس حال تي ڇڏي ڏنو.
اسان وٽ ايترا پئسا نه هيا جو گذر بسر ٿي سگهي، مون سوچيو جيڪڏهن ڀاءُ کي بئريج روڊ تي ويهاريان ته ان جي حالت ڏسي ماڻهن کي رحم ايندو ۽ ڪجهه پئسا ملي پوندا. اهو سوچي مون ڀاءُ کي تماڪو بازار ٻاهران ويهاريو ۽ ماڻهو اهڙو دلسوز تماشو ڏسي ڪجهه پئسا ڏئي ويندا هيا.“
هن ٻڌايو ۽ چپ ٿي ويو. مان تجسس سان ٻڌي رهيو هيس. هن جي چپ ٿيڻ تي تجسس وڌي ويو ۽ پڇيو.
”پوءِ ڇا ٿو، تنهنجو ڀاءُ ڪٿي آهي؟“
هن ڳوڙهن ڀريل اکيون مٿي کنيون ۽ ٻڌايو.
”اهو ڪوڪو واقعي ئي هن جي زندگي هيو. جيستائين ڄنگهه ۾ لڳل هيو. هو جيئرو هيو. هڪ ڏينهن مان ڪمري ۾ ويس ته هو مئل هيو ۽ ڪوڪو هن جي ڄنگهه کان ٻاهر پٽ تي پيل هيو.“
•