طابه ۾ طلب
مالهيءَ کان وڌيڪ اُن حقيقت جي ڪير به سجهه نٿو رکي ته هو سڀئي ٻوٽا ساڳئي ڌيان ۽ محبت سان پوکي ٿو، مٽي ۾ گُڏ ڪري ٿو، هَرڏي ٿو، پاڻي ڏي ٿو، ڪِن ڪچرو ڪَڍي ٿو، هڪ هڪ ٻج موتين جيان جهلي پوکي ٿو، پاڻي ڏي ٿو. هر اُهو ڪم ڪري ٿو، جنهن سان سندس باغ وڌي ويجهي، پر انهن ۾ ميوو ۽ گل لڳائڻ ۽ ٻوٽن جي ڀاڳ ۾ رنگ، رس، خوشبو ۽ ذائقا ۽ انهن جا فائدا مڃرائڻ، ڏيکارڻ ۽ سُڃاڻڻ وارو ڪو ٻيو آهي. اهو ئي رب آهي، جيڪو جهانن جي هر جوڙ جوڙي ٿو، هر پلجندڙ شئي کي پالي ٿو. کيس خبر هوندي آهي، ته ڪهڙي ٻوٽي کي درياھ جي ڪنڌيءَ تي بيهي اُڃ سبب سُڪي وڃڻو آهي ۽ ڪهڙي سالن جا سال اُڃ سبب تڙپندڙ ڪيڪٽس کي ريگزارن جيتري ڊگهي ڄمار ماڻڻي آهي ۽ سڄي جهان جي بيابان کي مهڪائي رکڻون آهي.
ايئن ئي ٿيو هو.
ايئن ئي ٿيندو آهي.
ماڻهوءَ ماڻهوءَ ، ٻوٽي ٻوٽي ۽ واريءَ جي ذرڙن کان وٺي پهاڙن، ماٿرين، ندين، نالن، شهرن ۽ بستين جا به پنهنجا ڀاڳ هوندا آهن.
چئجي ته ڇا ڪجهه نه ٿيو هو.
آقاﷺ جي پيدائش کان صديون اڳ نازل ٿيل آسماني ڪتابن ۾ هُن جي اچڻ جي خوشخبري ڏنل هئي، هر نبي، جتي، جنهن به وقت آقاﷺ کان اڳ خدا جو پيغام کڻي آيو، خدا اُن کان پنهنجي اُن پياري آخري نبي (ﷺ) جي پيرويءَ جو حلف ورتو. آقاﷺ جي پويان کڙو ڪري هر نبيءَ کي نماز پڙهڻي هئي. پوءِ ڪهڙو علائقو، ڪهڙي اهڙي بستي هئي ، جتي خدا خوشخبري سُڻائيندڙ ۽ ڊيڄاريندڙ نه موڪليو هو، هر ڪو پنهنجي دور ۾ ايندو رهيو ۽ خدا جو پيغام ڏيندو رهيو. خدا ته صرف پنهنجي آخري نبيﷺ ، اسان جي نبيﷺ تي لاٿل قرآن جي هڪ هڪ لفظ، هڪ هڪ نقطي کي سدائين جي لاءِ محفوظ ڪرڻ جو وعدو ڪيو آهي. اڳين ڪتابن، اڳين صحيفن جي سچائين کي مڃڻ کان نه روڪيو آهي، پر انهن جي حفاظت جي ذميداري نه کنئي. هوريان هوريان انهن صحيفن ۾ وقت جي اِڏوهي پنهنجو اثر ڏيکاريندي رهي، پر انهن گذريل وقتن جي الاهي ڪتابن ۽ آسماني صحيفن ۾ جتي جتي به آقاﷺ جي آمد، سندن زندگي، امانت ۽ سچائيءَ سان ڀريل سراپا پاڪيزگي، نرمي، غصو، درگذر، صلح جو ئي، رحمدلي، يتيمي، در يتميي، پاڻ سڳورن جو اُمي هئڻ، مڪي جي بستيءَ ۾ پلجڻ ۽ پوءِ پنهنجي وفادارن سان گڏ هڪ کجين جي باغ واري ٻن ٽڪرين جي وچ ۾، ڪاري لاوي جي ٽڪرين جي وچ ۾ آباد، مهڪندڙ بستيءَ ۾ وڃي رهڻ، سڀ لکي ڇڏيو. ۽ انهن صحيفن، انهن ڪتابن، انهن ويدن، اُنهن اپنشدن جو اهو حصو سنڀالي رکيو. ڄاڻڻ وارن کي خبر ڪيئن نه هوندي؟
کين خبر هئي، جن کي آسماني ڪتابن ۾ لکيل رمزون سمجهه ۾ اينديون هيون.
کين انهيءَ اچڻ واري جو اوسيئڙو هو.
عربستان جي سرزمين ۾ اهل ڪتاب هڪ ته يهودي هئا، جن کي توريت مليل هئي، هو نه سيدنا موسيٰ عليه السلام جا وفادار رهيا، نه وري هُنن هيڪڙي خدا جي چيل ڳالهين کي مڃيو. هنن خدا کي ته مڃيو ٿي، پر خدا جو چوڻ نه ٿي مڃيو. هنن جي ڪتابن ۾ آقاﷺ جو هَڙئي نشانيون لکيل هُيون. هنن آقاﷺ کي پنهنجن ٻارن وانگر سُڃاتو ٿي. هو جِتي جِتي رهيا هئا، پنهنجن پاڙيسرين سان لڳ لاڳاپا مُنجهيل هئا. ڪِن کي ته هُنن پنهنجو حليف بنائي رکيو هو ۽ انهن کان وري ٻين پاڙيسرين کي موچڙا هڻائيندا هئا. ڪڏهن وري ٻي ڌر کي پَٻي ڏيئي پنهنجي حليف تي ڪاھ ڪرائيندا هئا. وٽن ٻه اهڙا اثاثا هئا، جيڪي عام طور تي اُن دور جي ٻين عربن وٽ نه هئا. انهن مان هڪڙو وٽن چڱي خاشي ميڙي چونڊي هئي.
اِهي گهڻو ڪري مالدار هئا.
اُن دور جي اڪثر صنعت وٽن هئي. هو زرگر (سونارا) هئا. سون ۽ چانديءَ ۾ کيڏندا هئا. لوهار به هئا، تراڙيون ٺاهڻ، ڍالون، نيزا، ڀالا، ڇُريون، چاقون، گهڙيندا هئا. ڪپڙي جا آڏاڻا به هُنن هنيا هئا. ڪپڙن کي رڱڻ ۽ سُڃاڻڻ به کين ايندو هو زالن جي زيورن ۽ هار سينگار جي طور طريقن کان به واقف هئا. اُن زماني ۾ ان صنعت ۾ وڏو فائدو هو. ڪن جا ته وڏا باغ ۽ ٻنيون به هيون. وٽن دولت جا ڍڳَ هئا ۽ هو انهن کي ڳڻي ڳڻي پيا رکندا هئا. اُن دور ۾ هو ضرورتمندن لاءِ بئنڪ بنجي وياج تي پئسا ڏيندا هئا ۽ اُن مان خوب نفعو ڪمائيندا هئا. ايئن هو معاشي مضبوطيءَ جي ڪري پنهنجي علائقي جي عربن کي پنهنجن مقصدن لاءِ استعمال ڪندا هئا. پوءِ به جيڪڏهن کانئن ڪو ڪَئو نه ڪندو هو ته کيس ايندڙ نبيءَ جي آمد جو ڊپ ڏيئي کيس ڊيڄاريندا هئا ۽ چوندا هئا ته اسين اوهان کي ايندڙ نبيءَ جي هٿان عاد ۽ ثمود جي قوم وانگر تباھ ۽ برباد ڪري ڇڏينداسين.
کين الائجي ڇو اهو گمان هو ته ايندر آخري نبي (ﷺ) سندن ئي قوم مان هوندو. هونئن ته هو سڀ سيدنا ابراهيم عيله السلام جي اولاد مان ئي هئا، سيدنا ابراهيم عليه السلام پنهنجي وڏي پُٽ سيدنا اسماعيل عليه السلام کي فلسطين مان وٺي مڪي آيو هو ۽ هِتي خدا جو پهريون گهر ڪعبو جوڙيو هو. سيدنا اسماعيل کان ڏھ سال پوءِ، سيدنا ابراهيم عليه السلام جي ٻي گهر واري ساران جي پيٽان سيدنا اسحاق جنميو. سيدنا اسحاق عليه السلام مان سيدنا يعقوب عليه السلام ، پوءِ سيدنا يوسف عليه السلام ، ايئن بني اسرائيل جي نبين جي هڪ ڊگهي لڙي نڪتي. جنهن ۾ سيدنا موسيٰ عليه السلام ۽ سيدنا عيسيٰ عليه السلام به هئا. سيدنا يعقوب عليه السلام جو نالو اسرائيل هو، جنهن کي دوکي سان سندس لاڏلي پُٽ يوسف عليه السلام کان ڌار ڪيو ويو. کوھ ۾ وڌو ويو. مصر جي بازار ۾ وڪيو ويو. جڏهن پوءِ به خدا انهن جون سڀ اٽڪلون اُلٽيون ڪري سيدنا يوسف عليه السلام کي مصر جي حڪومت ڏني ته سندس ئي قميص جي خوشبوءَ سان نابينا پوڙهي يعقوب عليه السلام کي سالن تائين پُٽ جي جدائيءَ کانپوءِ روشني ملي وئي، يهودين جي سڄي فلسفي کي ٿورو ڌيان سان پرکيو ويندو ته اُن ۾ عبادتون ته گهڻيون ئي نظر ٿيون اچن، پر هر يهودي جي مَن اندر جو ٽڪراءُ خدا جي پيغمبرن کان وڌيڪ خود خدا سان نظر ٿو اچي، شايد هنن تاريخ جي ڪنهن تلخ موڙ تي پاڻ کي اهڙو ته موڙي ڇڏيو، جو هنن خود خدا بنجي خدا کي پنهنجي مرضيءَ سان هلائڻ ٿي گهريو. هو پنهنجي هَٺ ۾ ايترو ته اڳتي وڌي ويا هئا ۽ آهن، جو کين شايد خدا پاڻ کان به گهٽ ۽ ننڍو ٿو لڳي، شايد هُنن اهو ٿي چاهيو ته سڄي زماني کي رزق رسائيندڙ ۽ مرضيءَ سان هلائڻ وارا رڳو هو ئي آهن.
ايئن سندن علم سندن ڪنهن به ڪم نه آيو.
عربستان ۾ ٻيا اهل ڪتاب سيدنا عيسيٰ عليه السلام کي مڃيندڙ عيسائي هئا، پر عربستان ۾ اُنهن جو تعداد گهٽ هو، هو پنهنجي وقت ۾ سڀني کان وڏي سياسي ۽ شاهي سگهه هئا. رومي سلطنت سندن هئي، يورپ ۾ سڀ هو ئي هئا، شام، عراق ۽ مصر به سندن ساٿاري يا حليف هئا. حبشه ۾ عدل ۽ رحم جو تاجدار نجاشي سندن ڏَن ڀَرو هو. هو پنهنجي وقت جي سپرپاور هئا. هنن جو سڄي دنيا ۽ ايشيا ۾ ايران کانسواءِ ٻيو ڪوبه ٽڪر جو نه هو، ايران ۽ روم ۾ جنگيون ٿينديون هيون، جنهن ۾ ڪڏهن رومي کٽندا هئا ته ڪڏهن ايراني.
مسلمانن جون هَڙئي همدرديون روم سان هيون.
هڪ ڀيري آقاﷺ جي وقت ۾ ڪنهن وڏي جنگ ۾ ايران، روم کي هارايو ته الله تعاليٰ قرآن ۾ جلد ئي روم جي کٽڻ جي خوشخبري ٻُڌائي مسلمانن کي خوش ڪيو ۽ پوءِ ايئن ئي ٿيو. قرآن پاڪ سيدنا عيسيٰ عليه السلام جي به دل کولي واکاڻ ڪئي آهي. سندس امڙ سائنڻ سيده بيبي مريم کي سڄي انسانيت، سڄي دنيا جي بهترين عورت مڃيو آهي ۽ مسلمانن کي يقين ڏياريو ته سڄي دنيا ۾ اوهانکي سڀ کان وڌيڪ ويجها جيڪي ماڻهو آهن، اهي عيسائي آهن، ڇو ته انهن ۾ الله جي نشانين تي ويچارڻ ۽ تدبر ڪرڻ وارا ماڻهو آهن.
باقي اُن وقت لڳ ڀڳ سڄي دنيا ساڳئي حال ۾ هئي.
اُن وقت اڃا آمريڪا ته نه لڌو هو. اتي جا ريڊ انڊين عرب جي مشرڪن وانگر هر ڊيڄاريندڙ شئي کان ڊڄندا هئا. عربستان ۾ واري هئي ۽ اُتي ساوڪ هئي.
اُتر يورپ ڄميل برف مان ٿورو ٿورو ننگو ٿي رهيو هو. اهي ماڻهو ٿڌي پاڻيءَ ۾ وڏين ٻيڙين تي پري پري وڃي شڪار ڪندا هئا. روس ۾ ڪو هڪ اڌ ڳوٺ آباد هو، باقي انهيءَ جو هزارين ميل ڊگهو برفاني سائيـبريا بلڪل ايئن ئي هو، جيئن هينئر آهي.
چين ته صدين کان جيئري جَڳمڳائيندڙ تهذيب آهي.
آقاﷺ جي آمد کان لڳ ڀڳ هزار سال اڳ هنن ڏيڍ هزار ميل ڊگهي ۽ درياءَ جيتري ويڪري پنهنجي سلطنت جي رکوالي لاءِ ڀت اَڏي هئي، جيڪا اڄ به چنڊ تان ڏسي سگهجي ٿي، وٽن علم، سمجهه، ڏاهپ ۽ صبر هو، آقاﷺ هروڀرو ايئن ڪونه چيو هو، ”علم حاصل ڪريو، پوءِ ڀلي چين وڃڻون پوي.“
ڪجهه ورهين کانپوءِ آقاﷺ جا ڪجهه غلام چين به پهتا، علم سيکارڻ به ۽ سِکڻ به.
اُن جي ڪنڊ ڪڙڇ ۾ مِٺي ۽ ٿڌي پاڻيءَ سان ڀريل دريائن جي ڪَنڌين تي خوشحال بستيون آباد هُيون. جتي جا راجا مهاراجا سون ۽ چانديءَ سان کيڏندا هئا. کين پاليندڙ رعيت اڄ وانگر ئي نار تي لوٽن وانگر ٻڌل هئي. اڄ به انهن نار جي لوٽن وٽ گاڏيون به آهن، تن تي ڪپڙو به پهريل هوندو اٿن، پر اهي ماڻهو اڄ به پنهنجن حڪمرانن کي سانڍين ٿا. انهن ڏينهن سڄي هندستاني رعيتن کي پائڻ جي لاءِ هڪ لنگوٽي ۽ گنجيءَ کانسواءِ ٻي ڪنهن شئي جو حق نه هو.
سڄي دنيا جا انسان ٻن طبقن ۾ ورهايل هئا. هڪ پَرماري تاجدار طبقو ۽ ٻيو پيڙهجندڙ عوام جو طبقو. اها سڄي رعيت پنهنجن مالدارن، سردارن ۽ تاجدارن کي پنهنجي تن جي ماس جي ٻوٽي ٻوٽي کارائي سانڍيندي هئي ۽ هنن جي پاليل وهٽن جيان قُوت جا ٻه ٻُڪ ڏسي خوش ٿيندا هئا. اها رعيت انهن جي لاءِ جيئندي ۽ مرندي هئي، نه رڳو اِهو، پر اِهي پنهنجن راڪشش تاجدارن کي خدا مڃي اُنهن جي پوڄا به ڪندا هئا. اهڙين حالتن ۾ خدا کي پنهنجن معصوم انسانن جي ڀلائيءَ لاءِ پنهنجو آخري رسولﷺ، رحمت العالمين ڪري ته موڪلڻون ئي هو. ماڻهن کي غلام ٿي رهڻ جو شوق ئي هو ته خدا کي سڄي انسانيت جي آقاﷺ کي پنهنجي اصل سُهڻي حسن سان ڏيکارڻو ئي هو ۽ اهو ڏيکاريائين.
رسالت جو اعلان ٿيندي يارهن سال گذري چڪا هئا.
جن ٻُوٽن کي پاڻي گهڻو مليو، انهن ۾ ابوجهل، ابولهب ۽ ابوسفيان بن حرب جهڙا بدبخت اُن وقت تائين دشمن رهيا ۽ پنج سئو ڪلوميٽرن پري يثرب کان آيل ڇھه خوشنصيب هڪ ئي گهڙيءَ ۾ نه رڳو پنهنجي، پر پنهنجي شهر جي قسمت قيامت تائين چمڪائي ويا. اُنهن آقاﷺ جي پيغام تي لبيڪ چيو ۽ اهو به وعدو ڪيو ته ايندڙ حج جي ڏينهن ۾ هو پنهنجن ڪجهه ٻين ساٿين کي به آقاﷺ جي پيروي ڪرڻ جي لاءِ وٺي ايندا.
اهي سڀ يثرب جي قبيلي بنو خزرج مان هئا.
يهودين جا پاڙيسري هئڻ جي ڪري هو صدين کان هڪ نبيءَ جي اچڻ جي بشارت ٻُڌندا آيا هئا. سندن شهر ۾ عربن جو ٻيو وڏو قبيلو اوس هو. اوس ۽ خزرج هڪ ئي ماءُ قابله جو اولاد هئا، جنهن جي پيءَ جو نالو عمر بن عامر هو. اهي قحطاني قبيلا يمن ۾ خوشحاليءَ سان رهندا هئا. جڏهن اتي سدمآرب جو بند پاڻيءَ جي زور سبب ڀڳو ته اهي ٽين صدي عيسوي ۾ يثرب آيا.
يثرب ۾ اڳ ۾ ئي يهودين جا ڪيترائي ڳوٺ آيا هئا. انهن مان اڪثر بخت نصر جي حملي (586 ق م) کانپوءِ اُتان ڀڳا هئا. پوءِ 70ع ۽ 135ع ۾ رومين جي تشدد جو شڪار ٿي هيڏانهن هليا آيا هئا.
پر يهودين کان اڳ جيڪي ماڻهو يثرب پهتا، اُنهن مان هڪ ماڻهوءَ جو نالو يثرب هو،، اهو عماليق قبيلي مان هو. عماليق هڪ وڏي قبيلي ”غبيل“ جي شاخ مان هو. جيڪو عمليق بن لاود بن سام بن نوح جي نسل مان هو. پهرين هو بابل ۾ رهندا هئا، پوءِ عربستان جي مختلف علائقن ۾ پکڙجي ويا. علامه طبريءَ جي لکڻ موجب انهن جو وڏو ”عمليق“ عربي زبان جو باني هو.
اُن ئي عربي زبان جي بانين يثرب آباد ڪيو.
يثرب جي لغوي معنيٰ ۾ ملامت، فساد، خرابي ۽ بيمارين جون نشانيون ڏسي آقاﷺ اُن جو نالو بدلايو ۽ فرمايو: ”الله هن پياري شهر نالو طابه رکيو آهي.“
هر ڪنهن کي خبر آهي ته طابه پاڪ کي چئبو آهي.
۽ مديني جي معنيٰ آهي شهر.
پاڪ سرزمين.
اهو ئي خدا جو پنهنجي رسولﷺ جي لاءِ ڌُڻيل هنڌ آهي.
اسانجي لاءِ
نصيب نصيب جي ڳالهه آهي.
ڪو درياءَ جي ڪنڌيءَ تي بيهي به ُاڃارو رهيو.
ڪو وري محبت ۾ تڙپندو پَري اُڃارو بيٺل رهيو، پر پنهنجي اکين جي لڙڪن مان ئي سيراب ٿي ويو آهي. قبوليو ويو.
ماڻهن وانگر جَڳهين جا به پنهنجا ڀاڳ هوندا آهن.
هنڌ هنڌ جو نصيب هوندو آهي.
ڪوبه هنڌ ايترو ڀاڳ کڻي ڪونه بڻيو، جيترو” طابه“ کي ملڻ وارو هو.