باب پھريون: دين جي معلومات
قرآن پاڪ وحيءَ جي صورت ۾ حضرت جبرائيل عليہ السلام معرفت پياري نبيءَ حضرت محمد مصطفيٰﷺ تي 23 سالن ۾ نازل ٿيو.
قرآن پاڪ عربي زبان ۾ نازل ٿيو.
پھرين نازل ٿيل سورة، سورة ”علق“ ۽ پھريون لفظ”اقراء“ معنيٰ ’پڙھہ‘ آهي.
قرآن پاڪ ۾ ڪل 88 مڪي سورتون ۽ 26 مدني سورتون آهن.
قرآن پاڪ ۾ 114 سورتون، ٽيھہ سيپارا، ست منزلون، 14 سجدا ۽ 540 رڪوع آهن.
قرآن پاڪ جا ڪيترين ئي ٻولين ۾ ترجما موجود آهن.
سورة البقرہ قرآن جي وڏي ۾ وڏي سورة اڍائي سيپارن جي آهي.
سورة ”الڪوثر“ سڀني سورتن ۾ ننڍي سورة ٽن آيتن جي آهي.
قرآن پاڪ جو پڙهڻ، ياد ڪرڻ ۽ ان جي حڪمن تي عمل ڪرڻ احسن عمل آهي.
سورة ”فاتحہ“ قرآن پاڪ جي اها سورة آهي جنھن جي تلاوت هر نماز ۾ فرض آهي، سورة ”فاتحہ“ جو ٻيو نالو” سورة الشڪر“آهي.
يسٰ شريف جي سورة کي قرآن شريف جو دل سڏيو ويو آهي.
سورة الرحمٰن کي ”عروس القرآن“ چيو وڃي ٿو.
قرآن شريف ۾ نماز جي سڀ کان گهڻي تاڪيد ڪيل آهي جا تقريبن ست سئو دفعا آهي
جنھن ماڻھوءَ قرآن پاڪ پڙهي ياد ڪيو ۽ ان جي تلاوت کي قائم رکيو ان جي والدين کي قيامت جي ڏينھن تاج پھرايو ويندو.
قرآن پاڪ ۾ ڏيڍ سئو کان وڌيڪ هنڌن تي خيرات جو ذڪر آهي.
قرآن پاڪ جي هر هڪ حرف جي پڙهڻ جون ڏھہ نيڪيون آهن.
قرآن پاڪ رمضان شريف جي مھيني ۾ نازل ٿيو.
قرآن جي نازل ٿيڻ جو ذڪر سورة القدر (ٽيھون سيپارو) ۾ آهي.
جنھن رات قرآن پاڪ نازل ٿيو ان رات کي ”ليلة القدر“ چوندا آهن، جا هڪ هزار راتين کان ڀلاري رات آهي.
سورة ”الڪھف“ لاءِ چيو وڃي ٿو تہ جمع جي ڏينھن پڙهڻ خاص برڪت جو موجب آهي.
قرآن پاڪ کي آهستي ۽ صحيح طريقي سان پڙهڻ جي هدايت سورة المزمل ۾ آهي.
قرآن پاڪ ۾ ڄاڻايل آهي تہ هن پاڪ ڪتاب کي پاڪائيءَ کان سواءِ هٿ نہ لڳايو.
رمضان پاڪ ۾ قرآن پاڪ سڀ کان گهڻو پڙهيو وڃي ٿو. گهرن توڻي مسجدن ۽ مدرسن ۾ قرآن جا دور پڄايا وڃن ٿا.
مڪي شريف ۾ آخري نازل ٿيندڙ سورة ” سورة الطففين“ آهي.
قارون جو واقعو سورة”القصص“ ۾ بيان ٿيل آهي.
سورة ”الاَنبيا“ ۾ نبين سڳورن جا قصا ۽ واقعا سندن گهريل دعائون بيان ڪيل آهن.
قرآن پاڪ جو پھريون ڪاتب حضرت خالد بن سعيد العاص آهي
”سيپارو“ فارسي زبان جو لفظ آهي.
ستن آسمانن جي مٿان آخري ڇيڙي تي ٻٻر جو وڻ آهي جنھن مقام کي ”سدرة المنتھيٰ“ سڏجي ٿو.
سورة ”نمل“ ۾ ماڪوڙيءَ جو ذڪر آهي جنھن جو آواز حضرت سليمان پري کان ٽن ميلن کان ٻڌو.
دين اسلام جا پنج رڪن آهن.
پھريون ڪلمو طيب جنھن کي پڙهڻ سان ماڻھو دين اسلام ۾ داخل ٿيئي ٿو، ٻيو نمبر نماز، ٽيون روزو، چوٿون زڪوات ۽ پنجون حج آهن.
پنج وقت نماز هر مسلمان تي فرض آهي.
رسول پاڪ جو فرمان آهي تہ ”نماز جنت جي ڪنجي آهي“.
پنج نمازون، فجر، ظھر، عصر، مغرب ۽ عشا آهن.
ان کانسواءِ نفل نمازن ۾ ”تھجد“ نماز جي وڏي فضيلت آهي جا فجر کان اڳ رات جي اڌ حصي بعد پڙهي وڃي ٿي.
تھجد ۾ چار کان اٺ رڪعتون پڙهيون وڃن ٿيون. وڌيڪ بہ پڙهي سگهجن ٿيون.
تھجد نماز دعا جي قبوليت جو ذريعو مڃي وڃي ٿي.
”استسقا“ نماز، برسات نہ ٿيڻ جي صورت ۾ پڙهي ويندي آهي جنھن ۾ توبہ استغفار کان پوءِ برسات لاءِ دُعا گهري ويندي آهي.
انھيءَ کانسواءِ نفل نمازن ۾ ”اوابين“، ”اشراق“، ” چاشت“ پڙهيون وڃن ٿيون. هر مسلمان جي موت بعد دفن ڪرڻ کان اڳ جنازي نماز پڙهي ويندي آهي.
نماز عبادت سان گڏ هلڪي ورزش جو مڪمل نظام آهي، جنھن سان ڪنڌ، ڪلھا، پُٺا، ٻانھون، چيلھہ ۽ ٻين عضون جي ورزش ٿئي ٿي، اکين جي نظر وڌي ٿي، چيلھہ مضبوط ٿئي ٿي، دل ۽ دماغ کي قوت ملي ٿي.
نماز دين جو ٿنڀو آهي جا هر بالغ مسلمان تي فرض آهي. نماز ڪڏهن بہ معاف نٿي ٿيئي مجبوريءَ ۾ قضا نماز پڙهڻ بہ لازم آهي. قبر ۾ نماز جو پڇاڻو ٿيندو.
حضرت امام حسين شھادت کان اڳ عصر نماز ادا ڪئي سندن سِر مبارڪ سجدي ۾ شھيد ڪيو ويو.
مسجد ”قبا“ اسلام جي سڀ کان پھرين مسجد آهي جنھن جي تعمير رسول پاڪ جن ڪرائي.
نماز کان پوءِ ٽيون رُڪن روزو آهي.
سال ۾ هڪ دفعو رمضان جي مھيني ۾ ٽيھہ روزا هر بالغ مسلمان مرد توڻي عورت تي فرض مقرر آهن.
جيڪڏهن ڪو بيمار آهي تہ ان کي اهو روزو اڳيان هلي قضا ڪرڻو آهي، جيڪڏهن بلڪل بيماريءَ سبب نٿو رکي سگهي تہ کيس ڪنھن بہ مسلمان روزيدار کي پنھنجي روزن جو فديو (مقرر پئسا يا اناج) ڏيڻو آهي.
روزو صبر، ايمان ۽ استقامت جو امتحان آهي.
ﷲ تعاليٰ روزي کي فقط پنھنجي لاءِ خاص عبادت طور وقف ڪيو آهي، جنھن جو اجر روزي دار کي بهشت جي صورت ۾ ملندو.
روزن کان پوءِ ﷲ تعاليٰ شوال جي چنڊ ڏسڻ بعد ”عيد الفطر“ خوشي ۽ انعام جو ڏينھن مقرر ڪيو آهي.
عيد الفطر جو صدقو ”فطرو“ سن 2 هجريءَ ۾ واجب ٿيو.
عيد نماز کان اڳ غريب مستحقين کي رقم يا اناج جي صورت ۾ فطرو ادا ڪرڻو آهي.
چوٿون رڪن زڪواة تمام اهميت جو حامل آهي. امير کي امير ترين ۽ غريب کي غريب ترين ٿيڻ کان بچائڻ لاءِ اسلام ۾ زڪواة مالي نظام جي بھتريءَ لاءِ مقرر ڪئي وئي.
ساڍا ست تولا سون ۽ ايتري ئي نصاب جي چانديءَ جي قيمت ۽ نقد رقم تي اڍائي سيڪڙو زڪواة مقرر آهي.
زڪواة ڏيڻ سان مال پاڪ ٿيئي ٿو.
قرآن پاڪ ۾ اڪثر هنڌن تي ” اقيموالصلواة وآتو الزڪواة“ معنيٰ، ”نماز قائم ڪريو ۽ زڪواة ڏيو“ جو ذڪر آيل آهي.
پنجون رڪن ”حج“ ادا ڪرڻ آهي هر استطاعت معنيٰ مالي طور خرچ جي قوت رکڻ واري مسلمان تي حياتيءَ ۾ هڪ دفعو حج ادا ڪرڻ جو فرض مقرر ڪيو ويو آهي.
9 هجريءَ ۾ حج فرض ٿيو.
سعودي عرب ۾ عرفات ۽ منيٰ جي وچ ۾ هڪ هنڌ آهي. جنھن کي مزدلفہ چوندا آهن.
حج اداڪرڻ لاءِ عرفات جي ميدان ۾ حج جو خطبو ٻڌڻ کانپوءِ حاجين جي لاءِ مزدلفہ ۾ قيام ڪرڻ ضروري آهي.
حج جا پنج ڏينھن نائين ذوالحج کان تيرهن تاريخ تائين تمام اهم آهن
حج جي فرضن ۾ وقوفِ عرفات،حج جو خطبو ٻڌڻ، مزدلفہ ۾ رات گذارڻ ۽ منيٰ ۾ قيام، رمي ڪرڻ، قرباني ڪرڻ ۽ طوافِ وداع آهن.
حج ادا ڪرڻ کان اڳ ” طوافِ زيارہ“ ادا ڪبو آهي.
جمعي جي ڏينھن ادا ٿيندڙ حج کي ”حج اڪبر“ چيو وڃي ٿو.
حضرت محمد مصطفيٰﷺ جن آخري نبي آهن سندن جنم 11 اپريل سن 571 عيسوي ۾ ٿيو.
رسول پاڪﷺ جي والدہ جو نالو بيبي آمنہ ۽ والد جو حضرت عبدﷲ هو ۽ ڏاڏي جو نالو حضرت عبدالمطلب هو.
پاڻ قريش خاندان ۾ مڪي شريف ۾ پيدا ٿيا.
پاڻ ڪريم جن ڄمڻ کان اڳ ۾ئي يتيم ٿي ويا کين سندن ڏاڏي حضرت عبدالمطلب پاليو ۽ پوءِ ڏاڏي جي وفات کانپوءِ چاچي حضرت ابوطالب کين سنڀاليو.
بيبي حليمہ سعديہ سندن رضاعي ماءُ هئي جنھن کين کير پياريو ۽ پرورش ڪئي.
بيبي حليمہ جا ٽي ٻار عبدﷲ، انيسا ۽ شيما هئا، جي سندن ٿڃ شريڪ ڀاءُ ۽ ڀينرون هئا.
پاڻ ننڍپڻ کان سچار، امين ٿورو ڳالھائو هئا.
غارِ حرا ۾ عبادت لاءِ ويندا هئا. جتي مٿن ﷲ تعاليٰ طرفان پھرين وحي نازل ٿي، وحي لفظ جي معنيٰ آهي ”اشارو ڪرڻ“.
وڏن ۾ حضرت ابوبڪر مٿن سڀ کان پھرين ايمان آندو.
عورتن ۾ حضرت خديجہ رضہ سندن بي بيءَ پھرين ايمان آندو.
حضرت علي سندن سوٽ پھريون ٻار هو جنھن ننڍپڻ ۾ ئي ايمان آڻي اسلام قبول ڪيو.
حضرت خديجہرضہ هڪ سلڇڻي، نيڪ ۽ مالدار بيبي هئي.
رسول پاڪ جن کي چار نياڻين ۽ ٻن پٽن جو اولاد ٿيو.
پٽ ننڍيءَ عمر ۾ وفات ڪري ويا.
نياڻين ۾ بي بي زينبرضہ، بي بي رقيھرضہ، بي بي اُمِّ ڪلثومرضہ ۽ بي بي فاطمہ رضہ هيون.
حضرت بيبي فاطمہ رضہ سندن سڀني ڌيئرن ۾ پياري نياڻي هئي جنھن جي شادي حضرت علي سان ڪيائون.
حضرت امام حسن ۽ حضرت امام حسينبي بي فاطمہ رضہ ۽ حضرت علي جو اولاد آهن.
حضرت امام حسين جي شھادت جو ڪربلا جو واقعو اسلام جي تاريخ جو وڏي ۾ وڏو شجاعت ۽ سچ جي راھہ جو واقعو شمار ٿيئي ٿو.
حضرت امام حسين ﷲ تعاليٰ جي راھہ ۾ پنھنجي ناني حضرت محمدﷺ جي ڏنل دين اسلام کي قائم رکڻ لاءِ ڪافر يزيد سان جنگ جوٽي، ڏهين محرم تي جان جي قرباني ڏيئي اسلام کي قائم رکيو. سندن ياد ۾ ڏهين محرم جو ڏينھن عقيدت ۽ احترام سان ملھايو وڃي ٿو.
”اُمھات المومنين“ مان مطلب مومنن جون مائرون، اهي پياري نبي پاڪصہ جن جو گهرواريون آهن، جن کي اُمت جون مائرون سڏيو ويو آهي
پاڻ ڪريمصہ جن جي پھرين گهر واري حضرت خديجہرضہ هئي، حضرت ميمونہ سان سندن آخري نڪاح هو تڏهن سندن عمر مبارڪ 59 سال هئي.
پياري نبيءَ جي فرمانن کي حديث جو علم چيو وڃي ٿو.
حديثن جا ڇھہ اهم ڪتاب مستند مڃيل آهن.
1.صحيح بخاري، 2. صحيح مسلم، 3. سنن ابي ماجه، 4.سنن ابي دائود، 5. جامع ترمذي، 6. جامع سنائي انھن ڪتابن کي گڏي ”صحاح سته“ چيو وڃي ٿو.
حديث جو علم رسول پاڪﷺ جي فرمايل ڳالھين، حڪمن ۽ قولن تي مشتمل آهي
قرآن پاڪ ۽ حديث/سنت جي رستي هلڻ سان دين اسلام قائم ٿيندو.
سيرتِ طيبہ جي معنيٰ آهي طريقو يا عادت ۽ طيبہ جي معنيٰ آهي پاڪ مطلب تہ نبي پاڪ صہ جي پاڪ عادتن ۽ طريقن کي ”سيرت طيبہ“ سڏجي ٿو.
رسول پاڪﷺ جن ڪافرن جي ڏنل تڪليفن سبب ﷲ جي حڪم سان مڪي کان مديني ڏانھن هجرت ڪئي هجري سال جي شروعات تڏهن کان ٿيئي ٿي.
سن 10 هجري تي مسلمانن مڪو فتح ڪري پياري نبيﷺ جي قيادت ۾ حج جو فرض ادا ڪيو.
رسول پاڪﷺ جن حج ادا ڪرڻ کانپوءِ مديني پاڪ ويا جتي پوءِ ٿوري وقت کانپوءِ سندن وفات ٿي.
پياري نبي پاڪﷺ جو روضو مبارڪ مديني پاڪ ۾ آهي.
حضرت عائشہ صديقہ رضہ حضرت ابوبڪرجي نياڻي رسول پاڪﷺ جن جي سڀ کان آخري گهر واري هئي.
حضرت عائشہ رضہ قرآن پاڪ جي پھرين حافظياڻي عورت شمار ٿيئي ٿي. سندن نالي تي مڪي جي ويجهو ”عائشہ مسجد“ آهي، جنھن کي ميقات جو درجو حاصل آهي حاجي اتان احرام پائي نفل پڙهي مڪي ۾ اچي عمرو ادا ڪري سگهن ٿا.
حضرت عائشہ رضہ کي اسلام جي پھرين عالمہ هئڻ جو درجو حاصل آهي.
بيبي عائشہ جي گواهيءَ ۾ سورة النور ۾ ارڙهن آيتون نازل ٿيون، امڙ عائشہ صديقہ رضہ پاڻ ڪريمصہ جن سان ساڍا نو سال گڏ گذاريا، بيبي عائشہ جي وفات 70 سالن جي عمر ۾ ٿي.
رسول پاڪصہ جن کانپوءِ حضرت ابوبڪر صديقرضہ، حضرت عمر فاروقرضہ، حضرت عثمان رضہ، حضرت عليرضہ جن خلافت ڪئي.
حضرت ابوبڪر صديق جي خلافت جو دور تقريبن سوا ٻہ سال هو.
حضرت ابوبڪر جا لقب ”عتيق“ ۽ ”صديق“ مشھور آهن. کين ”يارِ غار“ بہ سڏيو ويندو آهي جو ”غارِ ثور“ ۾ پاڻ ڪريم جن سان گڏ هئا.
حضرت ابوبڪر پنھنجي حڪومت جي دور ۾ ڪوڙن نبين جي دعويدارن خلاف قدم کنيا ۽ زڪواة نہ ڪڍندڙن خلاف جھاد ڪيو.
پاڻ رسول پاڪصہ جن جي ڀر ۾ مديني پاڪ ۾ مدفون آهن.
حضرت عمررضہ جو لقب ” فاروق“ هو. فاروق جي معنيٰ حق ۽ باطل ۾ فرق ڪرڻ وارو آهي.
ٻانگ جي آواز سان مسلمانن کي نماز تي سڏڻ جي صلاح حضرت عمر فاروق ڏني هئي.
اسلام جي دين پکيڙڻ ۾ هن تمام وڏو ڪم ڪيو سندن دور ۾ ڪيترائي ملڪ فتح ٿيا.
28 ذوالحج 24 هجريءَ تي مسجد ۾ زهر ۾ ٻڏل تلوار سان مٿن حملو ٿيو جنھن سبب وفات ڪيائون.
حضرت عمر فاروقرضہ جي خواهش تي کين رسول پاڪصہ ۽ حضرت ابوبڪررضہ جي ڀر ۾ دفن ڪيو ويو آهي.
حضرت عثمان بن عفان جو نالو” عثمان“ لقب ”غني“ ۽ ”ذوالنورين“ هو.
رسول پاڪصہ جون ٻہ نياڻيون اُمِ ڪلثومرضہ ۽ بي بي رقيھرضہ سندن نڪاح ۾ هيون جنھن ڪري ”ذوالنورين“ سڏيا ويا.
حضرت عثمان نرم مزاج ۽ عبادت گذار هو سڄو ڏينھن قرآن پاڪ جي تلات ۽ عبادت ۾ بسر ڪندڙ هو، ڏھہ سال خلافت ڪيائين.
عثمانرضہ جي وقت ۾ ڪجهہ ملڪ فتح ٿيا اسلام جو دائرو وڌيو پر بغاوتون پڻ ٿيون ملڪ ۾ خارجي منافقن سازش ڪري کين روزي جي حالت ۾ قرآن پاڪ پڙهندي شھيد ڪيو.
18 ذوالحج 35 هجري 656ع تي حضرت عثمانرضہ جي شھادت ٿي.
هن حليم ۽ سخي خليفي جو وڏو ڪارنامو قرآن پاڪ جا صحيح نسخا تيار ڪرائي غلط متن وارن نسخن کي ساڙائڻ هو جنھن ڪري اڄ تائين حضرت عثمان جي خلافت واري دور جي صحيح نسخن مٿان ٻيا قرآن پاڪ تيار ٿين ٿا.
حضرت علي ڪرم ﷲ وجھہ چوٿون خليفو مقرر ٿيو، سندن لقب ”اسد ﷲ (ﷲ جو شينھن) ”ابو الحسن“ (حسن جو پيءُ) هئا.
حضرت عليرضہ جي شادي بي بي فاطمہ رضہ سان ٿي، پاڻ ”بدر“، ”احد“، ”خندق“ ۽ ”خيبر“ جي جنگين ۽ ٻين معرڪن ۾ رسول پاڪﷺ سان گڏ رهيا. کين ”فاتح خيبر“ سڏيو وڃي ٿو.
حضرت عليرضہ جي دور ۾ منافقين جو زور وڌي ويو خارجين بغاوتون ڪيون.
عبدالرحمان بن ملجم زهر ٻڏل تلوار سان کين مسجد شريف ۾ رمضان المبارڪ ۾ حملو ڪري زخمي ڪيو. 21 رمضان تي سندن شھادت ٿي.
حضرت علي جي شھادت مھل عمر 63 سال هئي.
حضرت بي بي فاطمہ رضہ رسول پاڪ جي ننڍي نياڻيءَ جي ويھين جمادي الاَول جمعي جي ڏينھن ولادت ٿي.
پاڻ ستن سالن جي هئي تہ والدہ فوت ٿي وئي. سندن شادي حضرت علي سان پندرهن سالن جي عمر ۾ ٿي.
پاڻ تمام سخاوت واري هئي جيڪي بہ گهر ۾ هوندو هو ﷲ جي راھہ ۾ ڏيندڙ هئي.
حضرت علي جي گهر ڪو بہ خادم يا خادما ڪونہ هئا. پاڻ سڄو گهر جو ڪم پنھنجي هٿن سان ڪندي زباني قرآن پاڪ جو ورد ڪندڙ هئي.
رسول پاڪﷺ، حضرت عليرضہ، بي بي فاطمہ رضہ، حضرت حسنرضہ، حضرت حسينرضہ جن کي ”پنجتن پاڪ“ سڏيو وڃي ٿو. هڪ دفعي ﷲ جي رسول پنھنجي چادر هيٺ انھن سڀني کي گڏ ڪري دُعا گهري تہ ”اي ﷲ هنن منھنجي گهر وارن کي نھايت پاڪ بنائي“.
13 رمضان المبارڪ سن 11 هجري اڱاري جي ڏينھن بي بي فاطمہ سلام ﷲ عليھا جي وفات ٿي.
حضرت حسن عليہ السلام 3 ھہ تي پيدا ٿيا.
رسول پاڪﷺ جن سان شڪل صورت ۽ عادتن ۾ مشابھت رکندڙ هئا.
حضرت علي جي شھادت کانپوءِ پاڻ مسلمانن جي زور ڀرڻ تي خليفا ٿيا. سندن خلافت جو عرصو ڇھہ مھينا رهيو. پاڻ حليم، سخي ۽ صابر هئا.
”خلافتِ راشدہ“ يعني سچي پيرويءَ واري خلافت جو دور حضرت حسن جي خلافت کان پوءِ ختم ٿيو.
12 ربيع الاول سنہ 49 هجريءَ تي کين زهر ڏنو ويو.
پاڻ جنت البقيع ۾ پنھنجي والدہ حضرت بي بي فاطمہ رضہ جي پاسي ۾ مدفون آهن.
امام حسن کانپوءِ امير معاويہ حڪمران ٿيو جنھن جي خلافت ۾ بادشاهي نمونو بہ هلندڙ هو ان دور کي ”خلافتِ ملوڪيت“ سڏيو ويو آهي.
حضرت امام حسين ماءُ جي وفات وقت بلڪل ننڍيءَ عمر جو هو.
حضرت علي پنھنجي صاحبزادن جي تعليم ۽ تربيت جو مڪمل خيال ڪيو ان ڪري سندن اولاد سچار، بھادر ۽ نيڪ وصفن وارو ٿيو.
حضرت امام حسينباانصاف، بھادر باغيرت ۽ اعليٰ درجي جو انسان هو.
کين خلافت جي ڪا بہ لالچ ڪونہ هئي پر يزيد جھڙي بدڪار انسان جي هٿ تي بيعت ڪري اسلام کي هيٺ ڪرڻ نٿي چاهيائون.
يزيد کين بيعت جي لاءِ راضي ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي پر سندن انڪار تي دوکي سان کين گهرائي ڪربلا جي ميدان ۾ فرات نديءَ ڪناري اهل و عيال سان شھيد ڪيائين.
پاڻ بک ۽ اڃ ۾ پاھہ ٿي جنگ ڪندي ڪيترن ڪافرن کي ڪيرائي 10 محرم الحرام تي عصر جي نماز جي وقت شھادت حاصل ڪيائون.
حضرت بلال بن رباح حبشي خاندان جو غلام هو سندس پيدائش مڪي مڪرمہ ۾ ٿي.
حضرت بلال اسلام قبول ڪري ڪافرن جون گهڻيون تڪليفون برداشت ڪيون.
حضرت ابوبڪر رضہ کين وڏيءَ قيمت تي خريد ڪري آزاد ڪيو.
اسلام جي بي انتھا پياري مؤذن/ٻانگي طور سندن نالو مشھور آهي. سندن حياتيءَ جو وڏو عرصو پياري نبيءَ جي خدمت ۾ گذريو.
حضرت بلال رضہ جي ٻانگ جو آواز ٻڌڻ لاءِ ماڻھو ۽ ملائيڪ بيتاب هوندا هئا. مديني منورہ ۾ سندن ٻانگ تي ماڻھو زاروزار روئيندا مسجد نبويءَ ۾ داخل ٿيندا هئا.
هڪ مرد مجاهد طور هن غلام جي شجاعت اعليٰ درجي جي هئي سمورن جنگين ۾ شامل رهيا ۽ مڪي پاڪ فتح مھل خدا پاڪ جي رسول پاڪصہ سان گڏ مڪي شھر ۾ فاتح جي حيثيت ۾ داخل ٿيا.
قريش جي شاخ بنو اميہ سان تعلق رکندڙ حضرت عمر بن عبدالعزيز وڏو عالم سخي، بھادر ۽ نيڪ شخص هو. هُو 25 سال مديني منورہ ۾ گورنر مقرر رهيو.
اسلام جو سڀ کان ننڍو سپھہ سالار حضرت اُسامه بن زيد هو.
ننڍيءَ عمر جي هڪ ٻئي مشھور سپھہ سالار محمد بن قاسم جنھن سترهن سالن جي عمر ۾ سنڌ کي حاصل ڪيو جو اصل نالو عماد الدين آهي.
”سَيفَ ﷲ“ جو لقب مشھور جرنيل طارق بن زياد کي مليو” سيف ﷲ“ جي معنيٰ ﷲ جي تلوار
عالمن، شھيدن ﷲ جي ولين ۽ متقي ۽ پرهيزگارن سان زمين جي زينت قائم آهي ۽ آسمان جي زينت، عرش الاهي، ڪرسي، جنت ۽ ملائڪ آهن ۽ نفس جي زينت وضو، نماز، روزو ۽ حج آهن.
حضرت ابراهيم عليہ السلام ﷲ جو پيارو پيغمبر شروع کان بت پرستيءَ خلاف هو ۽ پنھنجي والد کي پڻ روڪيائين ڪافرن کين باھہ ۾ وڌو، ﷲ جي حڪم سان اها باھہ ٿڌي ٿي وئي.
حضرت ابراهيم جا ٻہ فرزند حضرت اسحاق عليہ السلام ۽ حضرت اسماعيل عليہ السلام نبي هئا.
حضرت يونس عہ نينوا جي وستيءَ ۾ نبي ٿيو.
حضرت يونس عليہ السلام مڇيءَ جي پيٽ ۾ چاليھہ ڏينھن رهيو ۽ ان کانپوءِ صحيح سلامت ٻاهر نڪتو.
حضرت يونس جي سمنڊ ۾ گهريل دُعا/ آيت سورة انبيا ۽ سيپاري سترنھن ”اقترب“ ۾ آهي، انھيءَ آيت سڳوريءَ کي ”اسمِ اعظم“ چيو وڃي ٿو.
آسماني ڪتاب زبور عبراني زبان ۾ نازل ٿيو.
”شبِ براد“ جي سڳوري رات پندرهن شعبان تي ٿيندي آهي.
27 رجب جي رات سڳورين راتين ۾ شمار ٿيئي ٿي، جنھن کي ”شب معراج جي رات“ چوندا آهن.
رمضان جي آخري ڏهي جي ڏهن راتين ۽ ذوالحج جي پھرين کان ڏهين تاريخ تائين جي ڏهن ڏينھن کي ڀلارو ۽ افضل سڏيو ويو آهي، جن ۾ عبادت جي قبوليت سڀ کان وڌيڪ موجود آهي.
رمضان شريف کانپوءِ شوال جي مھيني جا ڇھہ نفلي روزا عمومن سنت جي حوالي سان رکيا ويندا آهن جن جو گهڻو ثواب آهي.
10 محرم عاشوري جي ڏينھن حضرت امام حسين عہ جي ياد ۾ خير خيرات ڪرڻ ۽ عبادت ڪرڻ متحسب آهي.
حضرت امام زين العابدين جو قول آهي تہ، ” منھنجي بابا يعني حضرت امام حسينمون کي آخري وصيت اها ڪئي تہ هر ان شخص تي ظلم کان ڊڄو جنھن جو ﷲ کان سواءِ ڪو بہ مددگار نہ هجي.“
اصحابِ صفہ (صفہ وارا ماڻھو) اهي اصحابي آهن جي رسول پاڪﷺ جن سان گڏ ﷲ جي عبادت ۾ صفہ جي چبوتري وٽ مشغول هوندا هئا (صفہ)
اصحاب الفيل (هاٿين واراماڻھو) يمن جو بادشاھہ ابرھہ هاٿين جو لشڪر کڻي مڪي معظمه ۾ آيو هن جو ارادو ڪعبتہ ﷲ کي (نعوذباﷲ) ڊاهڻ جو هو پر ﷲ تعاليٰ ابابيل پکين جو لشڪر موڪلي کين تباھہ ڪيو، انھن جو ذڪر سورة الفيل ۾ آهي.
اصحابِ ڪهف (غار واراماڻھو) اهي ست يا نو عيسائي جي ڪافر بادشاھہ دقيا نوس جي خوف کان غار ۾ لڪي سمھي رهيا ۽ تقريبن ٽي سئو سال ننڊ ۾ رهيا انھن سان گڏ ڪتو بہ هو. اهو ذڪر قرآن پاڪ جي سورة ”ڪهف“ ۾ آهي.
جانورن ۽ پکين جون ٻوليون سمجهندڙ پيغمبر جو نالو حضرت سليمان آهي.
حضرت دائود عہ کي ﷲ پاڪ ايترو تہ خوبصورت آواز ڏنو هو جو جڏهن هو ”زبور“ کي ترنم سان پڙهندو هو تڏهن زميني ۽ آسماني مخلوق شوق سان سندن آواز ٻڌندا هئا.
حضرت آدم عليہ السلام جي ٻن مشھور پٽن هابيل ۽ قابيل کان سواءِ سندن ٽيون پٽ سيش عہ نالي هو.
حضرت ذڪريا حضرت مريم جو ماسڙ (ماسيءَ جو گهر وارو) هو.
حضرت مريم کي جڏهن سندن والدہ ﷲ تعاليٰ جي حڪم سان ڪعبي جي نذر ڪيو، تڏهن سندن سنڀال حضرت ذڪريا ڪئي.
قرآن پاڪ ۾ حضرت نوحعہ جي عمر 950 سال ڄاڻايل آهي.
جن باھہ جي پيدائش آهن ۽ انسان مٽيءَ جي پيدائش آهن.
البيروني مسلمان سائنسدان جو پورو نالو ابوريحان محمد بن احمد البيروني آهي. هن 9 سيپٽمبر 973ع تي ايران جي هڪ ڳوٺ ۾ جنم ورتو. هن جا ڪيترا ئي ڪتاب آهن جن ۾ ”ڪتاب الھند“ ۽ ”القانون المسعودي“ گهڻا مشھور آهن.
البيرونيءَ جي قابليت تي هندوستان جي عالمن کيس ”وديا ساگر“ يعني ”علم جو سمنڊ“ جو لقب ڏنو. هو 13 ڊسمبر 1048ع تي فوت ٿيو ۽ ايران ۾ دفن ٿيل آهي.
امام اعظم ابو حنيفہ رحمة ﷲ جو اصل نالو نعمان بن ثابت آهي. پاڻ عراق جي شھر ڪوفي ۾ پيدا ٿيو.
شيخ سعدي رحمة ﷲ جو اصل نالو محمد فريد خان آهي. شيخ سعدي تمام وڏو عالم ٿي گذريو، ”حڪاياتِ سعدي“اعليٰ درجي جي تصنيف آهي.
حضرت داتا گنج بخش جو اصل نالو شيخ علي ۽ سندن والد جو نالو عثمان بن علي آهي.
داتا گنج بخش پاڪستان جي وڏي شھر لاهور ۾ مد فون آهن.
حضرت امام حسن بصري (رح) مديني منورہ ۾ پيدا ٿيو. سندن وصال بصري ۾ ٿيو، جنھن ڪري کين بصري چوندا آهن. وفات وقت سندس عمر 89 سال هئي.
امام حسن بصري اعليٰ درجي جو عالم ،عابد، زاهد ۽ ڪثير العلم امام هو.
امام حسن بصريءَ جي والدہ خيرہ، ام المومنين حضرت سلمہ (رسول پاڪﷺجن جي گهر واريءَ) جي ڪنيز هئي. ان ڪري سندن ننڍپڻ پياري نبيءَ جي گهر ۾ گذريو.
حضرت عمر بن عبدالعزيز وڏو مدني عالم، سخي، بھادر ۽ نيڪ گورنر ٿي گذريو، جو مصر جو ويھہ سال گورنر رهيو.
حضرت امام محمد غزاليءَ جو نالو اسلام جي وڏن عالمن ۾ شمار ٿئي ٿو. سندن اصل نالو ابو حامد محمد هو.
امام غزاليءَ جو لقب ”حجة الاِسلام“ آهي پاڻ نيشاپور جي مدرسي ”بيھقيہ“ ۾ سڀني شاگردن ۾ پھريون نمبر ايندو هو.
امام غزاليءَ ڪيترائي ڪتاب لکيا خاص ”احياء العلوم“ ۽ ”ڪيمياءِ سعادت“ اسلامي قانونن، تھذيب ۽ اخلاق تي اهم ڪتاب آهن.
”ڪيمياءِ سعادت“ جو سنڌي ترجمو مرزا قليچ، اٺ سئو صفحن تي ڪيو جو سنڌي ادبي بورڊ شايع ڪيو آهي.
خالد بن يزيد بن معاويہ کي اسلام جو پھريون طبيب، سائنس دان ۽ ڪيميا دان سڏيو ويو آهي. جو بنو اميہ جي خلافت واري دور ۾ هو.
طب جي انسائيڪلو پيڊيا سڀ کان پھرين محمد زڪريا الرازي ترتيب ڏني.
محمد بن زڪريا رازي اسلام جو وڏو ڪيميا دان هو هن جا لکيل ڪتاب گهڻا مشھور ٿيا جن ۾ ”حاوي“، ”المنصوري“، ”طب الملوڪي“، ”قلب الفقراء“، ”برء الساعة“ ”وجع مفاصل“، ڪيميا ۽ طب جي موضوعن تي تمام اهميت رکن ٿا.
عباسي خاندان جي خليفي معتصم باﷲ جون انيڪ وصفون هيون کين ”مثمن“ چوندا آهن، جو عربي لفظ آهي، جنھن جي معنيٰ 8/اَٺَ آهي، ڇو جو هو عباسي خاندان جو اٺون خليفو هو. حضرت عباسجي نسب جي اٺين پيڙهيءَ مان هو. خليفي هارون رشيد جي اولاد ۾ هُو اٺون نمبر هو. 218 ھہ ۾ تخت تي ويٺو. اٺ سال، اٺ مھينا ۽ اٺ ڏينھن خلافت ڪيائين. 48 سالن جي حياتي ٿيس، سندس ستارو عقرب هو جو اٺون نمبر برج آهي.هن اٺ فتوحات ڪيون ۽ اٺن دشمنن کي هلاڪ ڪيو. سندن وفات اٺين بجي ٿي، جنھن ڏينھن ربيع الاول جي اچڻ ۾ اٺ ڏينھن باقي هئا.
حضرت خواجہ معين الدين چشتيءَ جي هٿان نوي لک غير مسلم مسلمان ٿيا. پاڻ اجمير شريف جي راجا پرٿوي راج کي اسلام جي دعوت ڏنائين جنھن انڪار ڪيو ۽ ساڻن دشمني ڪرڻ لڳو ۽ کين اُتان نڪرڻ جو حڪم ڏنو. ڪجهہ وقت ۾ پاڻ حضرت خواجہ شھاب الدين غوريءَ کي خواب ۾ زيارت ڪرائي ۽ کيس چيائين تہ ”خراسان مان جلدي هندستان اچ اجميرجي حڪومت تنھنجو انتظار ڪري پئي“. شھاب الدين هڪ لک ويھہ هزار جو لشڪر تيار ڪري پرٿوي راج تي حملو ڪيو ۽ ان ريت هو حڪمران ٿيو ۽ خواجہ معين جي پيش گوئي سچ ثابت ٿي. اڄ خواجہ معين الدين جي روحانيت جي ڪري هندو توڻي مسلم اجمير ۾ سندن روضي تي عقيدت سان حاضري ڀريندا آهن.
عباسي خليفي هارون رشيد جي والدہ جو نالو خيزران هو.
اسپين جي ملڪ کي اندلس يا هسپانيہ چوندا آهن.
هن ملڪ کي بني اميہ جي ڇھين خليفي عبدالملڪ جي دور ۾ مشھور مسلمان سپھہ سالار طارق بن زياد فتح ڪيو.
طارق جنھن جبل جي ويجهو فوجون لاٿيون اهو انگريزيءَ ۾ (جبرالٽر) جي نالي سان مشھور آهي.
بني اميہ جي حڪومت جي ختم ٿيڻ کان پوءِ بنو عباسيہ جي دور ۾ شھزادي عبدالرحمان هتي خودمختيار حڪومت قائم ڪئي.
عبدالرحمان بادشاھہ هتي بي حساب خوبصورت عمارتون تعمير ڪرايون.
هتي جي مسجد الاقصيٰ، قصرالتاج، شاهي محل ۽ ٻيون عمارتون اڏاوت جي فن جون شاهڪار عمارتون آهن.
علامہ ابن خلدون جو اصل نالو عبدالرحمان بن محمد هو. هو قرآن، حديث، تاريخ، فلسفي ۽ ادب ۾ ڀڙهو. 732 هجري رمضان جي پھرين روزي تي 1332ع مطابق، اتر آفريڪا جي تيونس شھر ۾ پيدا ٿيو.
مصر جي وڏي يونيورسٽي ”جامع الازهر“ ۾ درس و تدريس ڪيائين.
”مقدمه ابن خلدون“ سندس مشھور تصنيف آهي، جنھن جا ٻہ باب حڪيم فتح محمد سيوهاڻي سنڌيءَ ۾ ترجمو ڪيا آهن ۽ سنڌ ٽيڪسٽ بڪ بورڊ انٽر جي سنڌيءَ جي نصاب ۾ ”ڪمال ۽ زوال“ جي نالي سان سبق طور رکيا آهن.
سندس ٻين ڪتابن ۾ ”ڪتاب العبر“ پڻ مشھور آهي هن جي ڪتابن جا ڪيترين ٻولين ۾ ترجما ٿيا آهن.