بزرگن جو گڏجڻ، خطري جي گهنٽي
اوچتو نوابزادي نصرالله، غلام مصطفيٰ جتوئي، محمود خان اچڪزئي، بلخ شير مزاري، ۽ جماعت اسلامي جي مظفر احمد هاشمي جو مولانا فضل الرحمان جي گهر گڏجڻ، رات جو 12 بجي تائين صلاح مشورا ڪرڻ واري واقعي کان پوءِ اسيمبلي، حڪومتي، سياسي ۽ ڪاروباري حلقن جي ڪچهرين ۾ اهو موضوع بحث هيٺ آهي ته ڇا حڪومت جي مک اتحادين، جن ۾ ٻه اڳوڻا وزيراعظم پڻ شامل آهن. انهن کي ڪا کڙڪ پئجي وئي آهي! سومر ڏينهن وفاقي ڪابينا جي اجلاس کان پوءِ رات جو 9 وڳي مٿيان اڳواڻ نڪتا ۽ سڌو ايف اليون سيڪٽر ۾ مولانا فضل الرحمان جي گهر پهتا. رات جي ماني کائڻ کان پوءِ ڪچهري ڪندا رهيا. جيڪا رات جو 12 وڳي تائين جاري رهي. ان ملاقات بابت 60 سيڪڙو کان وڌيڪ راءِ آهي ته هنن کي ڪو اشارو ملي ويو آهي يا هنن محسوس ڪري ورتو آهي ته هاڻي جلد ڪجهه ٿيڻ وارو آهي. سڀ کان وڏي ڳالهه جيڪا حيرت ۾ وجهي ٿي اها هيءَ آهي ته انهن جي گڏجڻ تي نواز شريف سميت نواز ليگ کي ڪا به خوشي ناهي ٿي. نواز شريف جي سابق غير سرڪاري مشير جيڪو اڄڪلهه پڻ کيس تمام گهڻو ويجهو آهي. تنهن ٻڌايو ته ميان صاحب جو هن اوچتي اجلاس بابت خيال مختلف آهي. هن هڪدم نه خوشي ظاهر ڪئي آهي ۽ نه وري پريشاني محسوس ڪرائي آهي، ڄڻ ته هن کي اڳ ۾ ئي خبر هجي.
مولانا فضل الرحمان جيڪو اڪثر ميزبان بڻجڻ بدران مهمان ٿيڻ کي ترجيح ڏيندو آهي. تنهن پنهنجي گهر رات جو اهو اجلاس تڪڙ ۾ ڇو سڏايو؟ ان سوال سميت ڪافي سوال آهن. جن جو جواب ايندڙ ڪجهه ڏينهن ۾ ملي سگهندو. پر سياسي پنڊت، مبصر، اهي صحافي جن ذوالفقار ڀٽو کان وٺي حڪومتون ڊهندي ۽ ٺهندي ڏٺيون آهن. تن جو چوڻ آهي ته گادي واري شهر ۾ سياسي چرپر مئي تائين وڌي ويندي. پر هاڻي لاهور ۾ 4 اپريل تي جاويد اشرف جي قتل کان پوءِ سندن خيال آهي ته مخالف ڌر جي منزل آسان ٿي وئي آهي نه صرف مخالف ڌر جي پر هر ان اداري جي سوچ ۾ تيزي سان ڦيرو آيو آهي. جيڪو سڌي يا اڻ سڌي طرح پاور ڪاروبار تي اثر انداز ٿئي ٿو. غلام مصطفيٰ جتوئي، بلخ شير مزاري، نوابزادو نصرالله ۽ اچڪزئي جيڪي مسلم ليگ جي تحريڪ نجات دوران پيدا ٿيل سرگرمين ۽ حالتن هوندي به ماٺ رهيا هئا. اهي هاڻي ڪيئن سرگرم ٿيا آهن؟ اها انهن جي سياسي دور انديشي ۽ اندروني معلومات ئي ٿي سگهي ٿي. جنهن کين گڏجڻ ۽ متحرڪ ٿيڻ لاءِ تيار ڪيو آهي.
اڱاري ڏينهن منجهند جو پارليامينٽ جي پريس گيلري ۾ ويٺا هئاسين، اتي اهو ذڪر نڪتو ۽ هڪ خيال اهو به سامهون آيو ته هي جيڪي همراهه مولانا فضل الرحمان جي گهر گڏ ٿيا آهن رات جو اهو به صرف ماني تي اهو هڪ سرپرائيز آهي. ٿي سگهي ٿو ته حڪومت جا اتحادي جن تحريڪ نجات مهل به حڪومت لاءِ ڪارائتو ڪردار ادا ڪيو آهي. ايندڙ اليڪشن ۾ پنهنجون سيٽون پڪيون ڪرڻ لاءِ پريشر گروپ جوڙيندا ڇو ته ايندڙ چونڊن ۾ جيڪڏهن گذريل اليڪشن وانگر پ پ پ، جماعت اسلامي کانسواءِ ٻين پارٽين سامهون اميدوار نه بيهاريا ته هي وري اچي سگهن ٿا. نه ته سندن ٻيهر اسيمبلي ۾ اچڻ تمام گهڻو ڏکيو هوندو. اڄڪلهه جڏهن حڪومت خلاف مسلم ليگ جاويد اشرف جو لاش کڻي تازه دم ٿي عوام وٽ نئين انداز ۾ پيش ٿي رهي آهي. اهڙي صورتحال ۾ هنن بابت جيڪڏهن مسلم ليگ کي ٿورو به آسرو هجي ها ته نوابزادي جي لاهور واري گهر ۽ گاڏي تي حملو نه ڪرائين ها ۽ اسيمبلي ۾ فضل الرحمان جي جرمني ۾ نائن اسٽار هوٽل ۾ ترسڻ واريون ڳالهيون نه ڪن ها بهرحال چوڻ جو مطلب ته هر هنڌ اها ڳالهه هلي رهي آهي ته هنن بزرگن جو گڏجڻ خطري جي گهنٽي آهي. جيڪڏهن خطري جي نه به، ته ڪجهه نه ڪجهه ٿيڻ جو خطرو ضرور آهي.
جيتوڻيڪ پ پ وارن جو چوڻ آهي ته اسين پاڻ ئي سيپٽمبر يا نومبر 97ع ۾ عام چونڊون ڪرائينداسين ۽ پنهنجي منشور ۾ ڪيل اهو واعدو پاڙڻ جو اعلان ڪنداسين ته اسيمبلي جي مدت چار سال هجڻ گهرجي پر موجوده حالتون ان کان اڳ ڪجهه ڪرائڻ جا اشارا پيون ڏين.
گادي واري شهر مان تازو آمريڪي سينيٽ ۾ برائون ترميم پيش ڪندڙ هينڪ برائون به ٿي موٽي ويو آهي. مخالف ڌر وارا برائون ترميم کي ڊرامو سڏيندا رهيا پر سينيٽر برائون جي پاڪستان پهچڻ شرط کيس پهرين دعوت ميان نوازشريف ڏني، جنهن ۾ ڪافي آمريڪي سفارتڪارن سميت ڊپلوميٽ به آيا هئا. اڄ کان ٽي چار مهينا اڳ صورتحال اها هئي ته ڪا به سياسي چرپر نه هئي .نواز شريف هر مهيني، ڪڏهن ڪڏهن ته مهيني ۾ 2 ڀيرا لنڊن ۽ آمريڪا جا دورا ڪندو رهيو. ان وقت چيو وڃي ٿو ته، نه آمريڪا سان نواز شريف سٺا رابطا ٺاهي سگهيو هو ۽ نه وري جنرل وحيد ڪاڪڙ سان سندس رابطو هو. هاڻي اها صورتحال ناهي. حڪومت پنهنجي غلطين سبب مخالف ڌر کي سياسي اشو به فراهم ڪيا آهن. آمريڪي به نواز شريف جون دعوتون کائي رهيا آهن. جنرل وحيد به تبديل ٿي چڪو آهي. ان ڪري نواز شريف کي ملڪ ۾ موجود رهڻ ۽ دورا ڪرڻ جو مضبوط جواز ملي ويو آهي. لاهور ۾ جڏهن جاويد اشرف قتل ٿيو ته ان بعد پهريون دفعو نواز شريف ڪنهن ننڍي احتجاجي مظاهري جي قيادت ڪئي ۽ پوليس جي آنسو گيس جي شيلنگ جي باوجود به مرتضيٰ ڀٽو جي چونڊ نشان مُڪ وانگر ٻانهن مٿي ڪري، مُڪ ٺاهي روڊ تي بيٺو رهيو. جاويد اشرف جيڪو موجوده مسلم ليگ جو شايد پهريون ”شهيد“ (بقول هنن جي) آهي. جنهن مسلم ليگ کي تحرڪ پيدا ڪرڻ لاءِ جان جي قرباني ڏئي ڄڻ ته فيول فراهم ڪيو آهي. پر ان جي باوجود به مسلم ليگ وارا اهو مظاهرو ڪرڻ ۾ ناڪام ويا آهن، جنهن جي بنياد تي حڪومت جا ڏينهن ڳڻڻ جي پيشن گوئي ڪندڙ پروفيشنل اڳڪٿي ڪندڙ اعلان ڪندا آهن. ”باقي هيترا ڏينهن“. اهڙي صورتحال هوندي به اڳوڻي اطلاعات جي وزير ۽ پنجاب جي وڏيري ميان عبدالستار لاليڪا ڪالهه اڱاري ڏينهن اسيمبلي ۾ وڏي واڪي پئي اعلان ڪيو ته باقي حڪومت جا چند هفتا آهن.
وڏيرا جيڪي اڪثر فوجي جرنلن سان ياريون رکڻ ۾ فخر محسوس ڪندا آهن پوءِ اهي سنڌ جا هجن يا پنجاب جا، ستار لاليڪا به انهن مان آهي. جيتوڻيڪ هن ڪجهه به ثبوت يا دليل نه پئي ڏنو پر صرف ايترو ٿي چيو ته حڪومت چند هفتن جي مهمان آهي. ان ڪري سندس ڳالهه کي صرف مخالف ڌر جو هجڻ ڪري رد نٿو ڪري سگهجي. ٿي سگهي ٿو ڪنهن سندس يار ڪا خبر کيس ٻڌائي هجي. بهرحال سياست ۾ ايندڙ تبديلي جي ڳالهه تيزيءَ سان پکڙجي رهي آهي. سياسي ماحول ۾ جيڪا ٻه مهينا اڳ تيزي هئي اها هاڻ ڊبل ٿي چڪي آهي. ڏسون ته ميان صاحب ان جو درجو وڌائي ٿو يا وري ساڳيا لاٽون ساڳيا چگهه. جيڪڏهن هاڻي به نواز شريف جي سربراهي ۾ مسلم ليگي قيادت ڪجهه ڪرڻ ۾ ناڪام وڃي ٿي ته پوءِ مسلم ليگ ۾ ٽوڙ ڦوڙ جا امڪان حقيقت ۾ بدلجڻ لڳندا. نواز شريف جنهن جي لهجي ۾ اڳ ۾ نرمي هوندي هئي. تنهن اڱاري ڏينهن پريس ڪانفرنس دوران چيو آهي ته ”جاويد اشرف جو قتل حڪومت ڪيو آهي. اسين حساب جلد وٺنداسين. بس وڌيڪ ڪجهه نٿا ڄاڻون. لاهور ۾ ٿيندڙ هر خون جو حساب ٿيندو آهي هن جو به ٿيندو.“
جاويد اشرف جي قتل کان پوءِ مسلم ليگ وارن جي ترجيح عدليا جي فيصلي کي مڃائڻ واري مطالبي کي، سندن احتجاجي ايجنڊا جي لسٽ ۾ ٻئي نمبر تي رکيو آهي. ٻڌڻ ۾ آيو آهي ته مسلم ليگ سان سلهاڙيل پاڪستان بار ڪائونسل جو صدر ايڊووڪيٽ اڪرم شيخ سپريم ڪورٽ جي اڳواڻي چيف جسٽس افضل ظله جي صلاح تي، هن ئي هفتي سپريم ڪورٽ ۾ رٽ دائر ڪندو، جنهن ۾ عدالت کي اپيل ڪئي ويندي ته هو جيسين فيصلي تي عمل درآمد ٿئي تيسين حڪومتي ۽ عدليا متعلق ٽي وي، ريڊيو ۽ سرڪاري ميڊيا ذريعي ڪجهه به ڳالهائڻ کان روڪڻ لاءِ حڪم جاري ڪن. اڳوڻي سپريم ڪورٽ جي چيف جسٽس افضل ظله جو چوڻ آهي ته جيڪڏهن اهڙي رٽ سپريم ڪورٽ ۾ وئي ته سپريم ڪورٽ اسٽي آرڊر ڏئي حڪومت کي منع ڪري سگهي ٿي. مسلم ليگ جو سربراهه نوا شريف اربع ڏينهن پاڪستان بار ڪائونسل کي خطاب به ڪري رهيو آهي. جنهن بعد ان رٽ دائر ڪرڻ جو فيصلو ٿيندو.
سپريم ڪورٽ جي فيصلي تي عملدرآمد ڪرڻ جي حوالي سان صدر ۽ وزيراعظم جي وچ ۾ اختلاف راءِ جو ذڪر مون گذريل اربع تي ڪاوش ۾ پنهنجي ڊائريءَ ۾ به ڪيو هو. جنهن جي ٽن ڏينهن بعد ”نيويارڪ ٽائيمز“ اخبار ۾ پڻ اهڙي قسم جي خبر شايع ٿي ۽ اها هتان جي اخبار ۾ به شايع ٿي چڪي آهي. صدر لغاري سان وزيراعظم جي لاڙڪاڻي رواني ٿيڻ کان اڳ ڪيل ملاقات دوران شايد وڌيڪ معاملو گرم ٿي ويو آهي، جو صدر لغاري ملتان ۾ آچر ڏينهن صحافين سان ڳالهائيندي چيو آهي ته حڪومت انتقامي ڪارروائي کان پاسو ڪري، سمورا مسئلا پاڻ ۾ حل ڪرڻ گهرجن. پرڏيهي ادارا اسان جا مسئلا حل نه ڪندا. گورنر هائوس ۾ جاويد اشرف جي قتل بابت بريفنگ وٺڻ کان پوءِ صدر پاران ڏنل اهڙا بيان واضح اشارا آهن، ته ڪجهه معاملن تي ملڪ جي ٻنهي وڏن ۾ اختلاف آهي يا صدر پاڻ کي سيف پيو ڪري.
اڄڪلهه آمريڪا، ڀارت ۽ بنگلاديش سميت ڪافي ملڪن ۾ اليڪشن جون تياريون هلي رهيون آهن. شيڊيول به پڌرا ٿي ويا آهن. اسان جي سياسي تاريخ ۾ پاڙيسري ملڪن جا سياسي، سماجي توڙي موسمي اثر اسان جي ملڪ تي به پوندا رهيا آهن. هن دفعي پاڙي ۾ اليڪشن جي گهليل هير آهستي آهستي هيڏانهن به اچي رهي آهي. تازو هينڪ برائون به پاڪستان حڪومت وٽ آيو ته سندس اليڪشن ۾ مدد ڪئي وڃي. جيڪي پاڪستاني آمريڪا ۾ رهن ٿا. انهن کي سندس سهڪار لاءِ هدايت ڪئي وڃي. پاڪستان حڪومت پنهنجي هن محسن کي هرقسم جي مدد ڪرڻ جي پڪ ڪرائي آهي ۽ چيو وڃي ٿو ته ان ڏس ۾ آمريڪا ۾ اليڪشن کان اڳ حڪومت هڪ وفد موڪليندي، جيڪو اتي رهندڙ پاڪستانين سان ملي برائون لاءِ راهه هموار ڪندو. چيو وڃي ٿو ته برائون به پاڪستان حڪومت کي آمريڪا جي ڊيموڪريٽ لابي جي حمايت جي پڪ ڪرائي آهي.
اڱاري ڏينهن وارين اخبارن ۾ بي بي سي جي حوالي سان خبر شايع ٿي آهي ته عمران خان 21 اپريل تي پنهنجي سياسي پارٽي قائم ڪرڻ جو اعلان ڪري رهيو آهي. عمران خان جي سياست ۾ اچڻ جون خبرون گهڻي وقت کان ٻڌڻ ۾ اچي رهيون هيون، موجوده سياسي صورتحال جيڪا ڏينهن ڏينهن تيزيءَ سان تبديل ٿي رهي آهي. تنهن ۾ عمران خان پاران سياسي پارٽي جوڙڻ جو اعلان ڪرڻ سان سياسي صورتحال کي هڪ نئون رخ ملي سگهي ٿو. جيڪي ڌريون اڳڪٿيون ڪري رهيون هيون ته ايندڙ عبوري وزيراعظم عمران خان هوندو، ان افواهه کي ڄڻ ته آهستي آهستي هٿي ملي رهي آهي. عمران خان جي خبر سان گڏ هڪ ٻي ننڍي خبر به شايع ٿي آهي. جنهن ۾ جمائما جي وضاحت شايع ٿيل آهي. هن چيو آهي ته ”مان نه نائيٽ ڪلب وئي آهيان، ۽ نه وري پيٽ سان آهيان.“ جيتوڻيڪ سڌيءَ طرح هن ننڍي خبر جو عمران جي وڏي خبر سان تعلق ناهي پر ايترو ضرور چئي سگهجي ٿو ته جمائما اهڙي صورتحال ۾ جڏهن عمران خان پارٽي ٺاهڻ جو اعلان ڪرڻ وارو آهي. ان وقت ٻار پيدا ڪري، عمران کي ڏچي ۾ نه ٿي وجهڻ گهري.
(12 اپريل 1996ع)