سفرنامو --- 1
هونئن به مون کي زندگيءَ سان ڏاڍو پيار آهي ۽ آئون هر ايندڙ پل کي رب پاڪ طرفان موڪليل هڪ حسين تحفو سمجهي ٿو گذارڻ چاهيان ۽ چاهيان ٿو ته رب پاڪ جي هن حسين تحفي جو هڪ پل به زيان نه ڪريان ۽ آئون پنهنجي گذريل زندگيءَ کي به بي مقصد ڪو نه ٿو سمجهان.
آگسٽ جو مهينو هو جنهن ڪري ايڏي سردي ڪا نه هئي. مِنا ڪمري جي دري کولي ته پئرس جي سونهن جي خبر پئي. اسان جو ڪمرو شايد هوٽل جي ڇهين فلور تي هو. جنهن ڪري شهر جو وڏو حصو اتان ڏسڻ ۾ پئي آيو ۽ ماڻهن جا فليٽ ۽ انهن جا صحن به چڱي طرح نظر پئي آيا. پئرس جا فليٽ ۽ انهن جا صحن پنهنجي ڪراچيءَ وارن فليٽن کان تمام وڏا ۽ خاص ڪري انهن جا صحن ته بلڪل بنگلن جيان ٿي لڳا جن ۾ تمام گهڻي تعداد ۾ ڪونڊين ۾ گل رکيل نظر آيا ۽ ايئن چڱو خاصو پارڪ ٿي لڳو. ڪن ڪن جڳهين جي ڇتين تي صرف لان نظر آئي. بلڪل ايئن جيئن پاڻ وٽ بنگلن ۾ نظر اچي.ا سان انهن منظرن جا ڪافي فوٽا به ڪڍيا. آئون باٿ روم ۾ ويس ته باٿ روم ڪمري کان به وڌيڪ خوبصورت ٿي لڳو. باٿ روم ۾ ٻي هر سهوليت سان گڏ فون. ڪارپيٽ. ڪموڊ جي ڍڪ ۽ فليش جي مٿئين حصي تي ڳاڙهو ويليٽ ڪپڙو لڳل هو جنهن جي وچ ۾ سنهري گل سبيل هئا. باٿ روم سڄو خوشبوءِ ٿيو پيو هو. باٿ روم ۾ ننڍا وڏا ست اٺ ٽوال رکيل هئا. پنجن ڇهن جڳهين تي صابڻ رکيل هو. هڪ جوڙو سليپنگ سوٽ جو ۽ هڪ عدد چمپل رکيل. شيمپو، باڊي لوشن، ڪريم، آفٽر شيونگ ڪريم ۽ پرفيوم جون ڪنئين ننڍيون ننڍيون شيشيون جيڪي هر روز ڪمري جي صفائي جي وقت استعمال ٿيل کڻي وري نيون رکي ڇڏين. جي ڪمري ڇڏڻ مهل صابڻ ۽ اهي شيشيون کڻون ته هوٽل وارن کي ڪو به اعتراض ڪونهي ڇو ته ڪمري جي مسواڙ ۾ اهي شيون شامل آهن. آئون باٿ روم کان ٻاهر آيس ته هڪ تمام سهڻي نفيس وڻندڙ شيشي جي فروٽ داني ۾ اسٽرابيريءَ ۽ رس بري پنن سميت سينٽرل ٽيبل تي رکيا هئا. جيڪي کائڻ کان وڌيڪ ڏسڻ ۾ سٺا لڳي رهيا هئا. اسان به ايئن ڪيو. منا اڃان بستري تي ليٽي پئي هئي. مون ڪافي پيتي، ٿوريءَ دير کان پوءِ فرخ فون ڪئي ته شام جو ڇا پروگرام آهي. مون کيس چيو ته ڪمري ته اچو ته پروگرام ٺاهيون. ٿوري ئي دير ۾ نور ۽ فرخ به اچي ويا اوتري ۾ منا به تيار ٿي وئي. اسان هوٽل جي رسيپشن تي چاٻي ڏئي ٻاهر روڊ تي پنڌ ئي پنڌ نڪري پياسين. پئرس جو شهر ڪيترن ئي وارڊن ۾ ورهايل آهي. جنهن کي پئرس وارا چون ”ارانڊسمينٽن“. اسان جي هوٽل جنهن علائقي ۾ آهي انهيءَ علائقي جو نالو اوپيرا گارنيٽر/پگال Opera garnier/ pigalle g.e آهي. موجوده حڪومت هن علائقي جي سُڌاري ۽ ترقي لاءِ تمام گهڻيون ڪوششون ڪيون آهن. جنهن ڪري هاڻ هي علائقو جيڪو اڳ ۾ اهڙو خوبصورت ۽ سهڻو نه لڳندو هو، سو هاڻ ٻئي سڄي شهر جي سونهن سوڀيا وانگر ئي لڳي ٿو ۽ خاص ڪري گارنيئر اوپيرا جي ڪري ته هي علائقو ڏاڍو مشهور ٿي ويو آهي. جت سڄو وقت رونقون لڳيون پيون آهن. هن ارانڊسمينٽن يا علائقي ۾ رهائش جون هوٽلون، کاڌي جا ريسٽورانٽ، ڪلبون، مارڪيٽون ۽ ٿيٽر جام آهن. توهان جو هر ڪم هت روڊ تي هلندي آسان ٿي ويندو. ڳالهائڻو ته توهان کي ئي آهي. ٻيو نه ته به صرف ٻه ٽي لفظ ئي کوڙ آهن. يعني You are free پر مشڪندي. توهان اهو دل مان کٽڪوئي لاهي ڇڏيو ته توهان کي ڪو اهو به جواب ملندو ته آئون ڪا اهڙي تهڙي آهيان ڇا؟ جي ها ته وڏو ٽهڪ ڏئي بيهي رهندي. جي نه ته پوءِ هلندي هلندي ڪنڌ ناڪار ۾ لوڏيندي هلي ويندي. ٻيو ٿيو خير، يا دل ئي دل ۾ چوندي ويندي ته.
مکڻا تيري پيار دارنگ نهين چکڻا
ڪمري تان فون ڪري گهرائڻ جي مقابلي ۾ هي رستي هلندي نسخو آسان ۽ تمام سهانگو آهي.
يه اندر کي بات هي
سو مهرباني ڪري جيسين پئرس پهچو تيستائين هي نسخو دل ئي دل ۾ هجي ته بهتر. هلندي هلندي فرخ فرمائش ڪئي ته اڄ ڪنهن انڊين ريسٽورانٽ ۾ ڊنر ڪجي ته بهتر، سچ ته اڄ منهنجو به اهو پروگرام هو ته ڪنهن انڊين هوٽل ۾ ماني کائجي. سو فرخ جي فرمائش تي ها ڪرڻ ۾ دير ئي ڪا نه ڪيم، پر مسئلو هو ته هاڻ انڊين هوٽل کي ڳوليون ڪٿي. پر يڪدم ياد اچي ويو ته ٻه ٽي سال اڳ جڏهن آئون اڪيلو پئرس آيو هوس تڏهن به هن ئي هوٽل ۾ رهيو هوس ۽ هن علائقي ۾ ڪنهن انڊين هوٽل ۾ کاڌو کاڌم، ذهن تي زور ڏيڻ جي باوجود به هوٽل جو نالو ياد نه آيم. هاڻ ڇا ڪجي رهائش جي هوٽل به ڇڏي آياسين. هت روڊن رستن تي انگريزي ڳالهائيندڙ ماڻهو ايئن ملن جيئن لنڊن ۾ فرينچ ڳالهائيندڙ سو ڪجي ڇا! نيٺ پري کان هڪ ميٽرو اسٽيشن يا انڊر گرائونڊ جو بورڊ نظر آيو. اندر گهڙي فقط ٻه لفظ ڳالهايم يعني انڊين ريسٽورانٽ، ويٺل همراهه ڪنڌ مٿي کڻي اسان ۾ نهاريو ۽ وري به اسان اهي لفظ ورجايا. انڊين ريسٽورانٽ، همراهه کي ڪجهه ڳالهه سمجهه ۾ آئي ۽ سوچ ۾ پئجي ويو. نيٺ سوچيندي سوچيندي هٿن جي اشارن سان سمجهائڻ لڳو. جنهن مان اندازو ٿيو ته هت ئي ڪٿي ارد گرد ڪا انڊين ريسٽورانٽ آهي. اسان ڪنڌ لوڏي سندس ٿورو مڃيندي ميٽرو اسٽيشن کان نڪري هن جي اشارن واريءَ ٻوليءَ تي غور ڪندي اڳيان هلڻ لڳاسين ته پري کان هڪ بورڊ نظر آيو. جنهن تي عربي ۾ لکيل جهانگير فندق، فرينچ ٻوليءَ ۾ به ڪجهه لکيل هو پر اسان جي سمجهه ۽ پڙهڻ کان ڳالهه زور هئي. بورڊ تي تير جو نشان به لڳل هو. هوٽل مين روڊ تي نه پر گهٽيءَ ۾ هئي. اسان هوٽل جو دروازو کولي اندر وياسين ته اسان کي انڊين هوٽل ئي لڳي. هوٽل لنڊن جي اهڙين هوٽلن کان ڪُشادي ۽ تمام ويل ڊيڪوريٽڊ هئي. ڪرسين تي ويهڻ شرط هڪ همراهه مينو سان اچي حاضر ٿيو. ڪنڌ سان سلام ڪري چار تمام خوبصورت کاڌي جا مينو کڻي اڳيان رکيائين ۽ پاڻ سواءِ ڪجهه به وڌيڪ ڳالهائڻ جي واپس هليو ويو. اسان ون ڊش حساب سان ماني جو آرڊر لکايو ۽ کيرڻيءَ جو آرڊر پڻ ڏنو. نور ۽ فرخ دال ۽ ڪابلي پلاءُ جو به آرڊر ڏنو، اسان سمجهيو ته ماني ٿوري ايندي پر جڏهن ماني آئي ته سمجهيوسين ته هيءَ هيتري ساري ماني کائيندو ڪير. پر ماني ايڏي لذيذ هئي جو دل ئي دل ۾ پئي سوچيم ته ٻيو نه ته به کيرڻي ته وري به گهرائجي. کيرڻيءَ ۾ فروٽن جا ڪيترائي قسم، مٿان ٿورو آئس ڪريم ۽ آئس ڪريم جي چوٽيءَ مٿان هڪ ڳاڙهي اسٽرابري، مانيءَ کائڻ جو مزو اچي ويو، پر جڏهن بل ڏٺم تڏهن کاڌي جي مزي کان وڌيڪ بل ڳرو محسوس ٿيو. پئرس ۾ رڳو ڪنهن شيءِ تي هٿ رکڻ جي دير آهي. کيسا خالي. هوٽل ۾ جيتري دير ويٺا هئاسين ته صرف اسين ئي هئاسين ٻيو مڙئي ٿيو خير. اسان بل ڏئي ٻاهر نڪتاسين ته نور ۽ فرخ چيو ته اسان ايفل ٽاور ۽ ٻيو شهر جو چڪر لڳائي پوءِ ٿا اچون. هو ميٽرو ۾ چڙهي اوڏنهين هليا ويا. اسان پنڌ ئي پنڌ واڪ ڪندا اچي پنهنجي هوٽل تي پهتاسين جت فرينچ ملوڪڙيءَ کان چاٻيون وٺي اچي ڪمري تي آرامي ٿياسين. منا ڪجهه وقت ٽي وي ڏٺي ۽ مون هوٽل جي ڪٻٽن منجهه رکيل ٻه ٽي رسالا ڪڍي ڏٺا. انهن ۾ هڪ انگلش مئگزين به هئي. جنهن ۾ فرانس بابت ڪافي مواد هو ۽ منجهس ڪافي فوٽا به هئا جنهن کان پوءِ ٻه ٽي ڪلاڪ هيترن ڏينهن واري ٽوئر جا ڪجهه نوٽس به لکيم. ننڊ جي ٻانهن ۾ ڪيڏي مهل سمهي پيس خبر ئي نه پئي. قرآن شريف جي دور جي مٺڙي آواز تي جاڳ ٿي. اڃان صبح سوير هئي تنهن ڪري بستري تي ئي ليٽيو پيو هوس. انهيءَ انتظار ۾ ته مِنا ڪلام پاڪ جي تلاوت پوري ڪري ته ٻاهر واڪ تي وڃون. هوٽل جي دري کوليم ته ٿڌي هوا محسوس ٿي ۽ دري يڪدم کڻي بند ڪيم. مِنا دور پورو ڪيو ته اسان هوٽل تان هيٺ لهي پئرس جي فٽ پاٿن تي ٿورو تيز هلڻ لڳاسين. ڪافي تعداد ۾ فرينچ مرد ۽ عورتون به واڪ ڪري رهيا هئا. اڄڪلهه جي دنيا ۾ سٺي ۾ سٺي ورزش واڪ ڪرڻ ئي آهي ۽ انگريزي ۾ چوڻي آهي ته :
If exercise could be packed in a pill it would be the single most widely prescribed and beneficial medince in the world.
Regular excrise reduces the risk of (1) heart attack (2) obesity (3) stress (4) blood pressure (5) some kinds of cancer (6) high cloestrol (7) anxiety and increases (1) self confedence (2) Sex (3) Better mood (4) Memory and (5) Correct posture.
پر واڪ اهڙي نموني سان ڪجي جو 20 منٽن ۾ هڪ ميل پورو ٿئي ۽ واڪ ڪرڻ ۾ اهو به خيال ڪجي ته پير پورو زمين تي لڳي، ڪي ماڻهو اهڙي نموني واڪ ڪن جو پير جي کُڙي زمين تي مس لڳي. اهو طريقو صحيح نه آهي. هفتي ۾ پنج ڏينهن اڌ ڪلاڪ يا هفتي ۾ ٽي ڏينهن هڪ ڪلاڪ واڪ يا ورزش ڪري. اهو هر عام ماڻهوءَ لاءِ آمريڪن هارٽ ايسوسيئيشن American heart Association منظور ڪيو آهي جيڪو توهان انٽرنيٽ تي به ڏسي سگهو ٿا پر جيڪڏهن ڪا آرزو يا بيماري آهي ته پنهنجي ڊاڪٽر سان مشورو ڪرڻ گهرجي. ان جي مشوري کانسواءِ واڪ نه ڪجي.
اسان تيز تيز هلندا ڪافي اڳتي نڪري وياسين. اسان جي کاٻي طرف هڪ تمام خوبصورت ڍنڍ هئي. جنهن ۾ هن وقت به ڪجهه ماڻهو ٻيڙين ۾ گهمي رهيا آهن. ماڻهو ٻيڙيون خود پيا هلائين. اسان کين ڏسندي ڏسندي وڌي رهيا آهيون. ڪٿ ڪٿ سهڻا پارڪ به نظر اچي رهيا آهن. جت خوبصورت جانور ٺينگ ٽپا ڏئي رانديون ڪري رهيا آهن. ڍنڍ جي ڪپرن جي ڀرسان وڻن تي ويٺل پکي سهڻا سهڻا ٻول ٻولي رهيا آهن. روڊن ۽ رستن تي سانت لڳي پئي آهي. تمام ٿوري ٽرئفڪ هلي رهي آهي. انسان جي هن بي پناهه ترقيءَ انسان کي ڪٿان کان ڪٿ وڃي پهچايو آهي. جو اسان پاڪستان جي ڳوٺڙي جا رهواسي پئرس جي گهٽين ۾ واڪ پيا ڪريون . هوائي جهاز جي ايجاد کان اڳ اهو سوچڻ به ناممڪن هو پر هاڻ ته ٻڌون پيا ته خلا ۾ به هوٽلون پيون کُلن جن تي خلائي شٽل ذريعي پهچبو. ماڻهو تمام وڏيون عمريون ماڻيندا. سپر ڪنڪارڊ جهاز ٺهڻ کان پوءِ ڏينهن جا سفر ڪلاڪن ۾ ۽ ڪلاڪن جا سفر منٽن م پورا ٿيندا. الائي ڪير. خوشنصيب اهو سڀ ڪجهه ڏسندا. شل اسان به ڏسون.
اسان پئرس جي فوٽ پاٿن تان هلندا هلندا اچي پنهنجي هوٽل تي پهتاسين. تيار ٿي هيٺ ڊائيننگ هال ۾ آياسين ته سياحن جو چڱو خاصو چهچٽو لڳو پيو هو. انهن مان ڪافي تعداد ۾ ناشتو ڪري رهيا هئا ته ڪي وري پاڻ ۾ گپ شپ ڪري رهيا هئا ۽ ڪي انهيءَ انتظار ۾ هئا ته ڀلي رش گهٽجي ته پوءِ ناشتو ڪريون. آئون جڏهن پليٽ کڻي رهيو هوس ته انهيءَ ڪئنيڊين جوڙي جنهن سان نيس ۾ ملاقات ٿي هئي. تنهن ڊائيننگ ٽيبل ڏانهن اشارو ڪري ٻڌايو ته فلاڻي ڊبل روٽي ضرور کڻجو. هيءَ پئرس جي خاص سوکڙي آهي. اسان سندس شڪريو ادا ڪيو پر اهو ڪو نه ٻڌايومناس ته آئون اڳ به پئرس اچي چڪو آهيان ۽ اهي ڊبل روٽيون اڳ ۾ به کاڌيون اٿم. اسان ڊائيننگ ٽيبل تان ناشتو کڻي وڃي پاسيرا ٿي ويهي رهياسين ته نور ۽ فرخ به پهچي ويا ۽ ناشتو پليٽن ۾ کڻي اچي گڏ ويٺا. مون کين چيو ته پئرس ۾ پاڻ وٽ گهمڻ لاءِ سڄا سارا ٽي ڏينهن پيا آهن. هڪ ته هي ٽوئر وارا گهمائيندا ٻيو ته پاڻ کي به پنهنجي ليکي پئرس شهر گهمڻو آهي. انهيءَ لاءِ پاڻ کي سڄو پروگرام اڳواٽ ٺاهڻ گهرجي. جيئن هڪ هنڌ کان ٻئي هنڌ تائين جلد جلد پهچي سگهون. پاڻ چئون ته اسان کي ٻن ٽن جڳهين کان سواءِ ٻي ڪا به خبر ڪانهي. اهو سڀ ڪجهه توهان تي آهي. ڇو ته پئرس توهان اڳ به اچي چڪا آهيو. ڳالهين ڪندي ناشتو ڪري ورتوسين. نور ۽ فرخ ڪافيءَ جو وڏو مگ ڀري کڻي آيا جيڪو پيتوسين. اسان ناشتي کان واندا ٿي هيٺ آياسين ته ڪافي بسون ۽ سياح پنهنجين پنهنجين بسن ۾ هلڻ لاءِ تيار بيٺا هئا. اسان به اچي پنهنجي بس جي ويجها ٿي بيٺاسين. جت اسان جي ٽوئر گروپ وارا ڪجهه سياح اڳ ۾ ئي بيٺا هئا. اسان ساڻن هيلو هيلو ڪندا وڃي بس اندر پنهنجي سيٽ نمبرن تي ويٺاسين. بس کان ٻاهر بيٺلن مان چند سگريٽ پي رهيا هئا. اڄ ڪلهه يورپ، آمريڪا ۽ جپان ۾ ماڻهو سگريٽ تمام ٿوري تعداد ۾ پيئن. انهن ملڪن ۾ هوائي جهاز وانگر توهان کي هر جڳهه هوٽل، ايئرپورٽ ۽ آفيس ۾ نو سموڪي جڳهه نظر ايندي جت توهان آرام سان ويهي سگهو ٿا.
پاڻ وٽ سگريٽ پيئندڙ، ٻئي نه سگريٽ پيئندڙ جو ڪو خيال ئي ڪو نه ڪري. هونئن به اسان جي معاشري ۾ رواداري ۽ سهپ گهٽ آهي. اسان عورت ۽ ٻارن جو به جائز احترام ڪو نه ٿا ڪريون. جڏهن ته معاشرو اخلاقيات ۽ مذهب انهن ڳالهين لاءِ خاص هدايت ٿو ڪري پر خبر نه آهي ڇو اسان ايئن ڪو نه ٿا ڪريون، ڪنهن حد تائين اسان انهن جي دل آزاري به ڪريون ٿا. پر يورپ ۽ جپان ۾ مون ٻارن ۽ عورتن لاءِ وڏي عزت ۽ احترام ڏٺو. ڪنهن مصروف روڊ تي سائي بتي ٻرندي به ڪو ٻار يا عورت غلطيءَ سان روڊ ڪراس ڪيو ته سوين گاڏيون بيهي رهنديون. جيسين نه اهي ٻار يا عورتون روڊ ڪراس ڪن. ڪنهن ٻار کي بيٺل اُت پوليس واري ڏٺو ته کڻي يا آڱر کان وٺي روڊ ڪراس ڪرائيندو، ڪيڏو نه فرق آهي پنهنجي ۽ يورپ جي معاشري ۾، انهي جاکوڙ مثال آهن پر توهان صرف هڪ ننڍو مثال وٺو. يعني پنهنجي ۽ يورپ جي پوليس جو. يورپ ۾ پوليس ماڻهن لاءِ هڪ پيار ۽ محبت جو اهڃاڻ آهي جنهن کي هر ننڍو وڏو وڏي عزت ۽ احترام سان ڏسي. وڏا ته ٺهيو پر ننڍڙا معصوم ٻار جڏهن صبح سوير اسڪول ايندي ويندي ڪنهن پوليس واري کي ڏسن ته ضرور کيس سلام ڪن. انگلينڊ ۾ ته ننڍا ٻار پوليس وارن کي پيار مان چون ئي بوبي جيڪي پڻ انهن ننڍڙن ٻارن لاءِ ٽافيون کيسن ۾ وجهيو گهمن ۽ هيلو هيلو ڪرڻ شرط يڪدم ٽافي ڪڍي کڻي ٻار کي ڏيندا پر انهيءَ جي مقابلي ۾ پاڻ وٽ پوليس هڪ نفرت جو اهڃاڻ آهي. جنهن کي معاشري ۾ شديد نفرت سان ڏٺو ٿو وڃي. ان حد تائين جو ڪنهن فلم ۾ ڌاڙيل ۽ پوليس جو مقابلي وارو سين هوندو ته ماڻهن جي پوليس کان وڌيڪ انهيءَ ڌاڙيل سان همدردي هوندي نه ڪي پوليس سان، انهيءَ فلمي سين ۾ ڪنهن ڌاڙيل جي گولي سان جي ڪو پوليس وارو مري پيو ته سڄي هال ۾ تاڙين جا ٺڪاءَ ٿي ويندا. انهيءَ مان اهو تاثر ٿو ملي ته غريب ۽ مسڪين ماڻهوءَ کي پوليس سان تر برابر به همدردي ناهي. اسان جي معاشري جي قابل نفرت يعني ڌاڙيل هٿان مرندي به عوام کي انهن سان همدردي بدران خوشي ٿي ٿئي يعني غريب مسڪين ماڻهوءَ لاءِ مصيبت ۽ آزار ڌاڙيل نه پر پوليس آهي. ڪيڏي نه افسوس جو مقام آهي. منهنجو گهر شهر ۽ ٻهراڙيءَ ٻنهي هنڌ آهي پر مون ڏٺو آهي ته شهرن جي مقابلي ۾ ٻهراڙيءَ جا ماڻهو پوليس جو شڪار وڌيڪ ٿين ٿا. هڪ ته شهري ماڻهو پڙهيل لکيل آهن، ٻيو ته اخبارون به شهري مسئلن کي وڌيڪ اهميت ڏين ٿيون.
پاڪستان ٺهڻ کي ٽيهٺ سال ٿي ويا آهن پر غريب مسڪين ٻهراڙيءَ جو عوام اڃان انهيءَ حالت مان پنهنجي جان آزاد ڪرائي نه سگهيو آهي، نه وري انهن جا ڪي آثار ٿا نظر اچن.
شيخ اياز پنهنجي لکڻين ۾ ٿاڻي کي گهاڻي سان تشبيح ڏني آهي. انهيءَ موضوع تي هندستان وارن ”مرچ مصالحا“ نالي ڏاڍي لاجواب فلم ٺاهي، سميتا پاٽيل ۽ نصير الدين شاهه انهيءَ فلم ۾ يادگار اداڪاري ڪئي آهي.
پرويز مشرف ضلعي ليول تي يونين طرز تي جيڪا ڊسٽرڪٽ گورنمينٽ ٺاهي اهو ڏاڍو سٺو سسٽم آهي، جيڪر يورپ وانگيان انهيءَ تي عمل ٿئي ته عام ماڻهوءَ کي ڏاڍو سستو انصاف ملي ۽ فائدو رسي پر اهو ممڪن ناهي، ڇو ته اسان جي ملڪ ۾ بيوروڪريسي يا نوڪر شاهي ايڏي ته مضبوط آهي جو انهيءَ جو زور ٽوڙڻ ممڪن ئي ڪونهي. اهو صرف عوام طرفان پنهنجي جاکوڙ سان ئي ممڪن آهي، نه ڪنهن آمر طرفان ٺهيل قانون سان. مشرف جي وڃڻ کان پوءِ آيل حڪومت به هاڻ لوڏن ۾ آهي. پر آئون پاڪستان جي معاشرتي مسئلن تي سوچيندو ڪٿان کان الائي ڪٿان وڃي نڪتس.
اسان کي اڄ ٽوئر وارن طرفان شهر جو سير ڪرائڻو هو، يا سٽي ٽوئر ڪرائڻو هو. جنهن ۾ سڀ کان پهرئين ناٽرڊيم ڪئٿيڊرل ڏسڻو هو. جيڪو مون ڪيترا دفعا اڳ ۾ به ڏٺو آهي. اسان جي بس رستن روڊن تان ڦرندي سرندي اچي هت پهتي. اسان سڀ هڪ هڪ ٿي بس مان لٿاسين ته اسان جي گائيڊ اسان کي کڻي هڪ مقامي فرينچ عورت گائيڊ جي حوالي ڪيو. جيڪا اسان کي ٻاهر مختصر ليڪچر ڏئي ڪئٿيڊرل اندر وٺي وئي. اندر ٻيا سياح به ٿوري تعداد ۾ هئا. ڪئٿيڊرل جي اندر ۽ ٻاهر مون کي ڪا به نواڻ محسوس نه ٿي. اهي بئنچون، اهي ڪرسيون ناٽرڊيم گرجا گهر فرانس جي وچئين دور جي عمارت سازيءَ جو عظيم ڪارنامون آهي. هن عمارت جون ڀوري ناسي پٿر مان ٺهيل ڀتيون وچئين دور ۾ پئرس جي طاقت ۽ عظمت جي علامت طور موجود آهن. هيءَ گرجا گهر جيڪو 1163ع ۾ قائم ٿيو، هڪ قومي اثاثو آهي، صبح ۽ شام جي وقت جڏهن هن جو عڪس سين نديءَ ۾ ڏسجي ٿو، ان وقت هي گرجا چمڪڻ لڳي ٿو. هي گرجا دنيا جي مشهور گرجا گهرن ۾ مکيه حيثيت رکي ٿو ۽ گذريل ڇهن صدين دوران گوٿڪ فن جي ڪمال جي علامت طور موجود آهي. اندر جي ڀيٽ ۾ عمارت جي ٻاهرئين طرز تعمير وڌيڪ دلچسپيءَ جي حامل آهي. گهڙيل رنگين پٿر سان عمارت جي اڏاوت نديءَ جي ڪپ تان موسيقيءَ جي مڌرتا وانگر لطيف ۽ حسين لڳي ٿي. کاٻي طرف چورس دالان وٽان تيرهين صديءَ ۾ ٺهيل گيٽ جن تي مجسما تراشيل آهن، مثلث جي صورت ۾ موجود آهن. ڪنواريءَ ماءُ واري گيٽ تي فلڪياتي جسمن يعني نکٽن ۽ ڪنواريءَ ماءَ جي تاجپوشيءَ جي اُڪر ٿيل آهي. آخري فتويٰ واري گيٽ جي سنگتراشي ٽن حصن ۾ ورهايل آهي. هڪڙي حصي ۾ متفرق عقيدن جي نقاشي آهي، ٻئي حصي ۾ مسيح عليه السلام ۽ سندس مکيه پوئلڳ Apostles ڏيکاريل آهن. ٽئين حصي ۾ يسوع عليه السلام وري جيئرو ٿي ڪافرن تي فتح حاصل ڪيل نظر اچي رهيو آهي. ساڄي طرف سينٽ ايني Saint Anne جو گيٽ آهي. جنهن تي ڪنواري ماءُ ٻار سميت تخت نشين ڏيکاريل آهي.
وچئين گيٽ جي مٿان هڪ شاهي دري ٺهيل آهي. انهيءَ ۾ هڪڙو شاهي شوڪيس فٽ ٿيل آهي. انهيءَ شيشي جي ڪٻٽ ۾ ڪنواري ماءُ ۽ ٻار جو مجسمو رکيل آهي.
ڪلوئسٽر گيٽ تي ڪنواري جي ڳنڀير ۽ اداس شبيهه ٺهيل آهي. سندس هنج ۾ قتل ٿيل ٻار ڏيکاريل آهي. ٻار جي ڳچي ڪپيل آهي. ڪنواري ماءُ جو مجسمو اصل ۾ تيرهين صديءَ جو گهڙيل آهي. سج لهڻ مهل گرجا اندر گهمڻ وٽان آهي. اترين پاسي واري گئلريءَ ۾ ٺهيل North rose window تيرهين صديءَ جي بهترين شاهڪار آهي. اندريون حصو گوٿڪ فن عمارت سازيءَ جي علامت ڪالمن يا پيلرن تي مشتمل آهي. انهن تي مقدس بائيبل جي واقعن جا نظارا پٿر تي تراشيل آهن. ممبر جي ويجهو ڪنواري ماءُ ۽ ٻار ڏيکاريل آهن. جيڪي پرسڪون نظر اچن ٿا. گرجا جي مال خاني ۾ شاهي تاجن سميت سون ۽ ٻيو قيمتي سامان رکيل آهي. هن گرجا گهر کي اهو خاص اعزاز به حاصل آهي ته هتي اصلي صليب ۽ ڪنڊن وارو تاج به موجود آهي.
وڪٽر هيوگو جا لافاني بنايل ڦوهارا ڏسڻ لاءِ جاڙڻ ٽاورن تي چڙهبو جيڪي 225 فٽ اوچا آهن. اتان کان ڪيترن ڀوتن، پريتن، ڏائڻين ۽ شڪار ڪندڙ پکين جون تصويرون ڏسڻ ۾ اچن ٿيون. گرجا گهر جي پويان باغ ۾ انهن شهيدن جو يادگار ٺهيل آهي، جن کي ٻي عالمي لڙائيءَ دوران آسڪوٽرAschwitz ۽ بُچين ورلڊ Buchen world تشدد جي ڪيمپن ۾ ماريو ويو هو. انهيءَ يادگار تي رت واري ڳاڙهي رنگ ۾ هيٺيان لفظ لکيل هئا. Forgive, But donot forget يعني معاف ڪيو مگر نه وساريو، جنهن کان پوءِ اسان هوٽل ٽرائيٽن محل ڏسڻ وياسين. لوئس چوڏهين جي دور حڪومت ۾ هن محل جي اڏاوت جي خرچ سبب فرانس جي خزاني جو ڏيوالو نڪري ويو. ٿي سگهي ٿو ته هن عمارت جي شان شوڪت جو ڌاڪو اڃا وڌيڪ وقت ڄميل رهي.
ورسيلس وارو تاريخي امن معاهدو سن 1919ع ۾ هن عمارت ۾ صحيح ڪيو ويو، جڏهن هتي وڊرولسن لارڊ جارج، جارجس ڪليمينسيو ۽ اٽلي ۽ بيلجم جا قومي اڳواڻ اچي ڪٺا ٿيا هئا. ڪلاسيڪي فن تعمير جي نقشي ۽ شاهاڻي جاه ۽ جمال سان اڏيل هيءَ عمارت پنج ايڪڙ زمين تي پوکيل باغ ۾ واقع آهي. هاڻوڪن جپاني مالڪن 60 ملين ڊالرن جي خرچ سان هن عمارت کي هوٽل طور چالو ڪيو آهي. توهان محل يا ٻي عمارت جيڪا باغ کان ٻاهر اڏيل آهي انهيءَ ۾ رهي سگهو ٿا.
محل ۽ هوٽل جي اها عمارت زير زمين سرنگهه Under ground Tunnelوسيلي ڳنڍيل آهي، پراڻي توڙي نئين طرز جا ڪمرا موجود آهن، پر جپاني طرز جا ڪمرا آرائش توڙي لطف ۾ بيمثال آهن. طعام تفريح توڙي مختلف خدمتون جيڪي توهان کي پئرس جي وڏين هوٽلن ۾ نصيب ٿين. سي سڀ سهوليتون هت هر وقت مُيسر آهن. صرف ريسپيشن تي هڪ فون ڪرڻ جي دير آهي. انهن سڀني سهولتن جي ڄاڻ لاءِ عرض آهي ته فون جي هيٺان رکيل خاني کي کوليو ته ڪيترا سارا ڪتاب پيا آهن جن جي پڙهڻ سان هر ڳالهه سمجهه ۾ اچي ويندي. جنهن ۾ فون نمبر، فوٽا ۽ ٻي سڀ معلومات لکيل آهي. توهان سڌي طرح هوٽل مان يا ٻاهران به انهن سان فون تي ڳالهائي سگهو ٿا. اسان ٽوئر گروپ ۾ هئاسين نه ته هوٽل گهمائڻ ته پري پر اندر داخل به ٿيڻ نه ڏين. جي اهڙي هوٽل ۾ ماڻهو رهي ته جاپاني طرز ڪمرن ۾ رهي خاص ڪري اهي ڪمرا جن ۾ پٽ تي سمهبو آهي. جنهن کي جپان ۾ چون رائيوڪان Royokan جنهن ۾ ڪمري ۾ هيٺ پٽ تي سمهبو آهي ۽ ڪمري ۾ اندر چمپل يا جُتيءَ سان ڪو نه وڃبو آهي. جُتو ڪمري کان ٻاهر لاهي ڇڏبو. جپاني طرز ڪمري ۾ صبح ۽ رات جي ماني جا پيسا به ڪمري جي مسواڙ ۾ شامل هوندا آهن ۽ ماني به جپاني ملندي آهي، اهو به مزو وٺڻ گهرجي. آئون جڏهن ٽوڪيو ويو هوس تڏهن اهڙي هڪ ڪمري ۾ رهيو هوس.
فرانس جو اهو علائقو جنهن ۾ هي محل نما هوٽل ۽ ناٽرڊيم ڪئٿيڊرل آهن، تنهن کي هت فرانس ۾ سينٽ لوئس ۽ بيو برگ Ue- Saint Louis and Beau boarg چون. هن علائقي ۾ سياحن لاءِ هر شيءِ موجود آهي. هي شهر جو قديم ترين علائقو آهي. ڪنهن دور ۾ هي علائقو شانزلي زي وانگر پئرس جي دل هو پر هينئر به شهر جو مک حسين ترين علائقو آهي. سينٽ چئپل ۽ سينٽ لوئيس واري ٻيٽاري به هن وارڊ ۾ آهي. پئرس شهر جي پکين ۽ گلن جو مرڪز به هي علائقو آهي. انهن ٻنهين جنسن جو هت وڏي پئماني تي واپار ٿئي ٿو. پئرس جا ٻه مک مرڪز يعني جارج پامپيڊو واسڪوائر ۽ وڪٽر هيوگو اسڪوائر پڻ هن علائقي ۾ آهن. اميراڻي طرز ۽ راندين جا وڏا وڏا گرائونڊ به هن علائقي ۾ آهن. اسان هن عظيم هوٽل مان نڪري سامهون هڪ وڏي واپاري مرڪز ۾ گهمڻ لاءِ وياسين. هت جمعا بازار وانگر ڪنئين بازارون لڳل آهن. ڀرسا ن هڪ وڏو تلاءُ آهي، جنهن ۾ ننڍڙا ٻار پلاسٽڪ بوٽس ۾ چڙهي رانديون رونديون ڪري رهيا آهن. اسان هت ٻين سياحن وانگر پيل بئنچن تي ڪجهه دير لاءِ ويهي رهياسين. ڏاڍو خوبصورت منظر هو، هتان کان پوءِ اسان جي ٻي منزل ايفل ٽاور آهي. اسان جي بس وڏي چوڪ تان ڦري درياءَ سين ڪراس ڪري مين روڊ تي چڙهي ايفل ٽاور ڏانهن وڃي رهي آهي. هن علائقي ۾ فرينچ آرمي جون آفيسون آهن، جت ڪجهه آرميءَ وارا نظر آيا. آرمي هيڊ ڪوارٽر تي فرينچ اڇو، ڳاڙهو ۽ بلو رنگ جو قومي جهنڊو نه پر شايد آرمي وارن جو جهنڊو لڳل آهي. جنهن جي مون کي خبر ڪانهي. پئرس جي رستن تي هلندي هلندي نيٺ اسان جي بس منزل مقصود ايفل ٽاور وٽ اچي بيٺي. ايفل ٽاور جي چوگرد بس اسٽينڊ ۽ وڏا وڏا پارڪ آهن. جت سون جي تعداد ۾ بسون ۽ هزارن جي تعداد ۾ سياح هر هنڌ گهمي ڦري کائي پي، فلمون ڀري ۽ فوٽا ڪڍي رهيا آهن. نور ۽ فرخ رات به هت گهمڻ آيا هئا. باقي منا هت پهريون ڀيرو آئي آهي. آئون اڳي ايفل ٽاور گهمي ويو آهيان. هر انسان جي اها تمنا هوندي آهي ته پئرس گهمان. پئرس پهچڻ کان پوءِ هر سياح جي آرزو هوندي آهي ته ايفل ٽاور، ناٽرڊيم چرچ، لوور عجائب گهر، يورو ڊزني، ورسيلس ۽ شانزلي زي ڏسان ۽ واقعي اها ئي ته پئرس آهي. انهيءَ ۾ به جيڪي سياح هفتو کن رهن سي ته سڀ ڪجهه آرام سان ڏسن پر جيڪي هڪ يا ٻه ٽي ڏينهن اسان وانگر رهن. تن کي ته کڙين تي زور رکي سواءِ هڪ منٽ به ضايع ڪرڻ جي، شهر جي انهيءَ تاريخي ماڳن مڪانن کي گهمڻو آهي. پئرس هونءَ به ڪورو جي سيج آهي.
اسان جي ٽوئر وارن اسان کي چيو ته هاڻ الله واهي، پاڻ وري هاڻ صبح جو هوٽل تي گڏباسين، پوءِ جا پروگرام پوءِ سان. اڄ توهان پنهنجي مرضيءَ سان گهمو ڦرو يعني خوش رهو پنهنجي خرچ تي. هميشه ايئن ٿيندو آهي. اها ڪا نئين ڳالهه ڪانهي. نور ۽ فرخ ٻڌايو ته رات هت ميلا لڳا پيا هئا. سرچ لائيٽن ۽ خود ايفل ٽاور وارين روشنين ڪري هي سڄو علائقور روشنين ۾ جرڪي رهيو هو. هن کان رات وڌيڪ رش هئي. ڄڻ ته سڄي پئرس جا ماڻهو هت ڪهي آيا هئا. هر طرف رنگن ۽ روشنين جي چمڪ ۽ نور ورکا نظر اچي رهي هئي. هر چهرو انهيءَ روشنيءَ ۾ ٻهڪي رهيو هو. هي هڪ روح پرور نظارو هو. جيڪو لفظن ۾ بيان ڪرڻ ته ممڪن ئي ڪونهي. هينئر ته اها ڳالهه ئي ڪانهي. مون اڳ به ايفل ٽاور ڏينهن جو ڏٺو هو. ٽاور تي مٿي چڙهڻ لاءِ ٽڪيٽ وٺڻ لاءِ لائينون لڳيون پيون هيون جن جو نڪو هو آرنڪو پار سڄي ٽوئر ۾ ٽڪيٽن جو بندوبست ٽوئر وارا ڪن، پر هت اسان کي ٽڪيٽ وٺڻي هئي. سو سڀ آسرا لاهي لائين ۾ بيهي رهياسين. لائين تمام وڏي هئي پر لائين کٽڻ ۾ دير ئي ڪا نه ٿي. هونئن به يورپ ۾ سياحن جي بي پناهه رش آهي ۽ انهن ملڪن جي ماڻهن کي انهيءَ جو احساس آهي. تنهنڪري هنن سياحن جي سهوليتن لاءِ اهڙا ته بندوبست ڪيا آهن جو دير نٿي ٿئي. اک ڇنڀ ۾ ڪم ٿيو وڃي. جي ايئن نه ڪن ته وري ڪير ايندو، پنهنجو پيسو ۽ وقت ضايع ڪرڻ. هنن ملڪن جو جياپو ئي سياحن ۽ سيلانين ۽ پنهنجي تعليمي ادارن جي ڪمائي تي آهي. يورپ جي ڪيترن ئي ملڪن جي مقابلي ۾ اسان جي ملڪ ۾ ڪنئين جڳهيون وڌيڪ پرڪشش ۽ حسين آهن. جن ۾ اسڪردو، سوات ۽ مري هلس، ڀورڀن پٽراياٽا ۽ ڪراچي شامل آهن. ڪراچيءَ تي پرويز مشرف حڪومت تمام گهڻو پئسو خرچ ڪيو. جنهن ۾ ڪراچي بيچ تي سمنڊ جي ڪنارن تي سرچ لائيٽون، قائداعظم جو مقبرو، شهر جا روڊ رستا. فلاءِ اوورس انڊر پاس ۽ پارڪ شامل آهن. اسان ٽڪيٽ وٺي وري به مٿي وڃڻ واري لائين ۾ اچي بيٺاسين.
لنڊن ٽاور، ٽوڪيو ٽاور ۽ پيزا واري ٽاور کان سواءِ ايفل ٽاور به دنيا ۾ مشهور آهي. هي ٽاور ست هزار ٽن فولاد سان تعمير ڪيو ويو ۽ انهيءَ وقت هن کي هميشه قائم رهڻ لاءِ ڪو نه اڏيائون. هڪ ماهر معمار مسٽر گسٽو اليگزينڊر ايفل 1889ع ۾ عالمي نمائش لڳائڻ خاطر هي ٽاور جو ڙيو. هي انجنيئر هن کان اڳ فقط درياهن جون پُليون اڏڻ ۾ مشهور هو پر اتفاقي طور تي آمريڪي آزادي واري مجسمي جي ڊزائين به مسٽر ايفل ٺاهي هئي.
هي ٽاور ٽي وي اينٽينا سميت (جيڪا 55 فوٽ ڊگهي آهي) ڪُل هڪ هزار ڇاونجاهه (1056) فوٽ اوچو آهي. جڏهن آسمان صاف هوندو آهي ته هي ٽاور چاليهن ميلن جي مفاصلي وٽان ڏسڻ ۾ ايندو آهي. هن ٽاور جي بناوت جي ڊزائين دنيا ۾ اهڙي طرز تعمير موجب ٻين ٽاورن اڏڻ لاءِ راهه هموار ڪئي. ڪيترن ماڻهن جو خيال هو ته هن ڊزائين موجب ٽاور ٺهي نه سگهندو. پر ايفل اهو ڪارنامو ڪري ڏيکاريو.
ڪافي سالن تائين هي ٽاور انسان جو جوڙيل سڀ کان وڌيڪ اوچو ٽاور رهندو آيو. تان جو نيٺ نيويارڪ شهر ۾ ايمپائير اسٽيٽ بلڊنگ اڏي هن ٽاور واري اوچائي جو رڪارڊ ٽوڙي اڃا وڌيڪ اوچائي وارو رڪارڊ قائم ڪيو ويو. مواصلات جي وائرليس نظام سبب هن ٽاور کي تباهي کان بچايو ويو. اڄ ڪلهه پيٽرو مليشيا جو ٽاور وڏو آهي، هي ٽاور ٽن مرحلن ۾ گهمي سگهجي ٿو. پهرئين طبق تي ايليويٽرن وسيلي پهچڻ سان پئرس شهر جي جڳهين جون ڇتيون ڏسڻ ۾ اچن ٿيون. هن طبق تي هڪ سئنيما، هوٽل بار ۽ هڪڙو ميوزم آهي اهي سمورا پورو سال کليل رهن ٿا.
ٻي ماڙ تي توهان کي وڌيڪ عجيب نظارا ڏسڻ ۾ ايندا. هن طبق تي لي جولس ورنيس ريسٽورانٽ آهي جتي لنچ يا ڊنر مزي سان حاصل ٿئي ٿي.
ٽئين طبق تي پهچڻ سان ماڻهو وڌيڪ حيرت ۾ ۽ خوش ٿيندو. هن طبق وٽان شهر جي مکيه ماڳن ۽ مڪانن کي سڃاڻي سگهجي ٿو.
گرائونڊ فلور تي اوڀر ۽ اولهه وارن پيلپاون ۾ اصلي ايليويٽر ڦٽل حالت ۾ ڏسڻ ۾ ايندا. اهي ايليويٽر 1889ع ۾ ٽاور ٺاهڻ وقت لڳايا ويا هئا.
لي جولس ورنس ريسٽورانٽ ۾ داخل ٿيڻ لاءِ توهان کي گرائونڊ تي ڏکڻ طرف قائم هڪ خانگي ايليويٽر استعمال ڪرڻو پوندو، جنهن وسيلي توهان هڪ پيانو بار ۾ پهچندا جتي ڪجهه ساهي کڻو ۽ هڪ بک وڌائيندڙ مشروب سان لطف اندوز به ٿي سگهو ٿا. ڪجهه دير کانپوءِ توهان ڊائننگ روم جي ڪنهن به ميز وٽ وڃي ويهي سگهو ٿا، جتان روح پرور نظارو پڻ ڏسڻ ۾ اچي ٿو. مندن مطابق مينو ۾ مڇي ۽ گوشت مان ٺهيل ڪنئين ايٽم تبديل ڪندا آهن. هتي رِزَرويشَن به ٿئي ٿي.
پئرس جي عظمت جو قديم اهڃاڻ جنهن کي ڪروڙين سياح هر سال سڄي دنيا مان ڪهي اچي ڏسن، تنهن کي ڏسندي ڏسندي ڪنئين ڪلاڪ گذري ويا. هاڻ لوور ميوزم ۽ يورو ڊزنيءَ لاءِ وقت نه بچيو هو، ڇو ته انهي کي ڏسڻ لاءِ به ڪافي وقت گهرجي سو خيال ڪيوسين ته پئرس شهر جي ۽ دنيا جي حسين ترين بازار Champs Elyseas جنهن کي فرانس ۾ عام زبان ۾ شانزلي زي چون، تنهن جو چڪر لڳايون سو انڊر گرائونڊ ٽيوب ۾ چڙهي شانزلي زي روانا ٿيا سين. فرانس جون ٽيوب، يورپ جي سڀني انڊر گرائونڊ ريلوي اسٽيشنن کان وڌيڪ ڪشاديون، سينگاريل ۽ صاف سٿريون آهن. جنهن ۾ ڪٿ به گند ڪچرو نظر نه ايندو. اسان ٿوريءَ دير ۾ شانزلي زي جي ٽيوب اسٽيشن تي لهي ٻاهر آياسين. شانزلي زي جي چوڪ جو فوٽو فرانس جي هرسڃاڻپ ڪارڊ ۾ نظر ايندو. انهيءَ کي فرانس ۾ فتح چوڪ، چون Victory squre اها جڳهه مٿي ٽي چار ماڙ آهي ۽ وڏين وڏين ونگن سان آرچ طرز تي ٺهيل آهي. جنهن جي ڇت تي چڙهڻ سان پئرس شهر جون ڇهه اهم بازارون توهان اتي دوربينيءَ سان ڏاڍي سهڻي نموني ڏسي سگهو ٿا. اهڙيون دوربينيون مٿي ڇت تي چوطرف فٽ ٿيل آهن. جن جي ڪا به في ڪانهي. اُتي توهان انهن بازارن جي چوطرف پکڙيل رونقون ڏاڍي مزي سان ڏسي سگهو ٿا.
شانزلي زي پئرس جي تمام پراڻي بازار آهي. جنهن کي سڀني حاڪمن ڏاڍي چاهه سان هميشه سنواريو ۽ سينگاريو آهي.
مون آمريڪا، سڄي مغربي يورپ، جپان، سينگاپور ۽ هانگ ڪانگ جون گهڻو ڪري سڀئي مشهور بازارون ڪنئين دفعا ڪارن موٽرن ۽ پيرين پنڌ گهمي ڦري ڏٺيون آهن اسڪاٽ لينڊ جي پرنس اسٽريٽ، سئنفرانسڪو جي گلن واري بازار، لنڊن جي آڪسفورڊ اسٽريٽ ۽ ٽوڪيو جي گنزا به پنهنجي سونهن ۾ بي مثال آهن. پر شاهراه شانزلي زي تي پوکيل وڻ ۽ گل، فٽ پاٿ جن تي فٽ پاٿي هوٽلون ۽ ماڻهن لاءِ رکيل بئنچون ۽ سڄي. دنيا مان آيل سياحن جي رنگ رونقن هن بازار کي سڄي دنيا جي سياحن جي توجهه جو مرڪز بنائي ڇڏيو آهي. هيءَ بازار پئرس جي 8_ اي سيمينٽن ۾ آهي. هتي فتح چوڪ ۽ ڪنڪارڊ محل جي نالي پٺيان ئي فرانس جي جڳ مشهور هوائي جهازن ڪنڪارڊ ۽ سپر ڪنڪارڊ جو نالو رکيو ويو آهي.
سڄي پئرس جون سٺي ۾ سٺيون هوٽلون، ريسٽورانٽ، مارڪيٽون، سپر مارڪيٽون، فيشن جون مک بازارون، پئرس جي هن ئي اتر واري شاهراهه شانزلي زي ۾ آهن جت سڄو ڏينهن رنگينيون ۽ روشنيون پکڙيون پيون آهن. پئرس سڄي دنيا ۾ سهڻو شهر آهي ۽ هيءَ بازار پئرس شهر جي سونهن جو مرڪز آهي. جيڪو سياح پئرس اچي ۽ هيءَ بازار نه ڏسي معنيٰ ته هن پئرس ڏٺي ئي ڪا نه- اسان ڪلاڪ کن پنڌ ئي پنڌ هت چڪر لڳايا جنهن کان پوءِ بئنچن تي ويهي هر ايندڙ ويندڙ کي ڏسندا رهياسين.
اسان لڊو سرڪس جي ڀرسان مئڪڊونلڊ وارن جي هڪ ڏاڍي سهڻي هوٽل تي ڪجهه کاڌو پيتو. زندگيءَ ۾ ڪافي جڳهيون ۽ بندر بازار اهڙا به هوندا آهن، جيڪي وسرندا ئي ڪو نه آهن. شانزلي زي به انهن مان هڪ آهي. واقعي جهڙي ٻڌيسين تهڙي ڏٺيسين. پئرس دنيا ۾ سياحت جو سڀ کان وڏو مرڪز آهي ۽ گذريل سال به ان ۾ هميشه جيئن واڌارو ٿيو آهي.
جيتوڻيڪ شهر جي نئين عمارتن جي مرمت جي ته ڪا نشاني ڏسڻ ۾ نٿي اچي پر صفائي جي روايتي مهم جنهن ۾ لوورميوزم ناٽرڊيم، چرچ ۽ آپيرا ٿيٽر جي صفائي سبب شهر جي رونق ۾ اضافو بيشڪ ٿئي ٿو. هر شوق ۽ مزاج جا ماڻهو هٿ ۾ هٿ ڏيئي گهمندا ڦرندا، ٻار راند روند ۾ مصروف، کاڌي پيتي جي هوٽلن وغيره ۾ ماڻهن جي کل خوشي گپ شپ ۽ ڪلبن ۾ راڳ ناچ وغيره. هن وقت به پئرس ۾ اڳي کان وڌيڪ ميوزم، ڪلب ۽ ٻيا باعث ڪشش لوازمات گهڻي مقدار ۾ موجود آهن. هن کان اڳ ۾ ايترا وڏا بين الاقوامي شهرت يافته هوٽل ۽ ڪلب هيڏي وڏي تعداد ۾ ڪو نه هئا. اڄ پئرس جا ماڻهو اڳي جي ڀيٽ ۾ وڌيڪ سچائي سان توهان جي آجيان ڪن ٿا ۽ پنهنجي گذر جو مدار توهان تي رکن ٿا. پئرس اچي زندگيءَ جي خوشيءَ ۽ لطف کي ماڻي سگهو ٿا، جنهن بابت پئرس جي عظمت جو علمبردار هر شخص توهان کي يقين ڏياريندو ته هتي حاصل ٿيندڙ خوشي، سڪون ۽ لطف آمريڪا، لنڊن ۽ اٽليءَ ۾ هرگز ڪو نه لڀندو. اها ڳالهه اٽليءَ، آمريڪا ۽ لنڊن وارا ته يقينن ڪو نه مڃيندا پر اها حقيقت آهي. ناپسند ڳالهين کي تاريخ جي صفحن مان ڦاڙي نه ٿو سگهجي.
جڏهن قديم رومين فرانس کي پنهنجي شهنشاهت جو حصو بنايو تڏهن انهن پنهنجي سرحدن کي رائين نديءَ جي ڪناري ۽ پئرس وارن ٻيلن تائين وڌائي ڇڏيو. شهنشاهه جوليئس سيزر جي شهرت جيڪا کيس اليشيا جي ميدان ۾ بادشاهه ورسينگيٽورڪس کي 52 ق م ۾ شڪست ڏيڻ سان حاصل ٿي. تنهن جي اشاعت هن قديم دنيا جي ادبي شاهڪار ”گئولن جون جنگيون“Gallin wars نالي ڪتاب جي صورت ۾ جلدي ڪرڻ پئي چاهي. انهيءَ سال سين واديءَ جي هڪ جزيري لوٽيٽيا Lutetia ۾ رومين پنهنجي بيٺڪ قائم ڪئي. جنهن کي پوءِ پئرس سڏيو ويو.
پئرس شهر ۾ ويجهڙائي ۾ ٻه واقعا ڏاڍا اهم ٿيا جيڪي هن ريت آهن.
اول هيءَ ته سن 1997ع ۾ فرانس ۾ آمريڪي سفير جيڪا چرچل جي پٽ هيريسن جي زال هئي تنهن جو قتل ٿيو. هن عورت جي زندگي ۽ سندس عشق پئرس شهر ۾ گفتگو جو موضوع ٿي پيو ۽ سندس شخصيت ماڻهن جي دلين کي جيتي ورتو. هن ٻنهي ملڪن جي وچ ۾ لڳاتار سرد لاڳاپن کي هڪ دفعو گرمائي ڇڏيو. سندس قتل کان هڪ سال کان اڳ سندس واپس وڃڻ جا افواهه شهر کان ٻاهر به پکڙجي ويا هئا.
انهيءَ کان پوءِ وري پئرس ۾ ليڊي ڊائنا ۽ سندس بواءِ فرينڊ دودي فائد جو پئرس شهر ۾ ايڪسيڊنٽ ۾ موت ٿيو. جنهن لاءِ عام مشهور اهو ٿيو ته ليڊي ڊائنا دودي فائد مان اميد سان هئي ۽ پاڻ مسلمان ٿي دودي فائد سان جلد شادي ڪرڻ واري هئي. اها ڳالهه انگريز بهادر کي نه وڻي ته ليڊي ڊائنا جو هڪ پٽ انگلينڊ جو بادشاهه عيسائي ۽ ٻيو پٽ مصري مسلمان هجي. تنهن ڪري ليڊي ڊائنا سميت سڄي واردات ئي گم ڪئي وئي. يعني ڪاري ٿي مئي يا ڪاري ڪري مارئونس.
اپر سنڌ جي سماج ۾ ڪاروڪاريءَ جو ڏاڍو آزار آهي. جنهن تي اسان جي ٻن بزرگ ليکڪن شيخ اياز ۽ جمال ابڙي پنهنجي لکڻين ۾ ڏاڍي سُٺي روشني وڌي آهي. خاص ڪري جمال ابڙي پنهنجي سوانح حيات جي چوٿين ڪتاب ”ورندو نه وري هي وڻجارو“ ۾ ڪاروڪاريءَ متعلق تفصيل سان ذڪر ڪيو آهي. جيڪو پڙهڻ گهرجي. ڪارو ڪاريءَ جو رواج اڄ ته جام ٻڌجي پيو پر اسان جي پراڻي تاريخ ۾ انهيءَ جو ڪو به ذڪر ڪو نه ٿو ملي. جنهن جا ڪنئين مثال آهن. جن مان صرف ٻه مثال آئون توهان جي اڳيان پيش ڪريان ٿو. هڪ ته جڏهن راڻو مومل سان ڪاڪ ۾ ملڻ ويو ۽ پاڻ ڏٺائين ته مومل سان ڪو ٻيو مرد ستو پيو آهي ته پاڻ انهيءَ کي ڪاري ڪري مارڻ بدران پنهنجي اچڻ جي نشاني طور ٻنهي جي وچ ۾ بانٺو (لڪڻ) رکي ويو. ٻيو مثال مارئي جو آهي. جيڪا به عمر جي ڪوٽ مان واپس آئي ته انهيءَ کي به ڪاري ڪري ڪو نه ماريو ويو. سڄي دنيا ۾ انهيءَ نوعيت جا ڪنئين قتل ٿيا آهن. جيئن آمريڪا ۾ مارلن مئنرو ۽ انگلينڊ ۾ ليڊي ڊائنا جا مثال پاڻ جي اڳيان آهن پر اهي انفرادي واقعا آهن انهن جو آمريڪا يا انگلينڊ جي سماج سان ڪوئي واسطو ڪونهي. جيئن پاڻ وٽ هاڻ اپر سنڌ ۾ اها هڪ سماجي برائي بڻجي چڪي آهي.
اسان شانزلي زي جي ٽيوب اسٽيشن ۾ چڙهي پنهنجي هوٽل واري ٽيوب اسٽيشن تي اچي لٿاسين. جتان پنڌ پنڌ پئرس جي رنگين رونقن ۽ نظارن کي ڏسندا اچي پنهنجي هوٽل ريسپيشن تان حسين و جميل ريسپيشنسٽ ڇوڪريءَ کان چاٻيون وٺي اچي پنهنجي ڪمري تي پهاستين. جت ٿوري دير آرام ڪري ڪافي پي آئون ۽ منا ٻاهر وڙڪڻ نڪري وياسين. هلندي هلندي ڪافي اڳيان هليا وياسين جت هڪ هوٽل تي پهچي فرينچ اونين سوپ جو آرڊر ڏنوسين جيڪو منا خود به ڏاڍو سٺو ٺاهيندي آهي. منا پاڪستاني، چائنيز ۽ انگلش کاڌن ٺاهڻ جي ته ماسٽر آهي پر فرينچ ۽ انڊين کاڌن ۾ به فرينچ اونين سوپ ۽ ڊوسا تيار ڪري وٺندي آهي، هينئر به جڏهن آئون پنهنجي گهر ۾ سفر جون هي سٽون لکي رهيو آهيان. منهنجي اڳيان فرينچ اونين سوپ جو وڏو پيالو ڀريو رکيو آهي.
يورپ ۾ هوٽلون اندران ۽ ٻاهران ايڏيون ته سهڻيون سينگاريل هونديون آهن جو ماني ته پنهنجي جڳهه تي پر دل ڪا نه چاهيندي آهي ته هوٽل مان ٻاهر نڪرجي. ماڻهو چاهيندو آهي ته هوٽل ۾ ئي ويٺو هجي. فرنيچر ۽ اندرين سجاوٽ اهڙي ته نفاست سان ٿيل هوندي آهي جو هر هوٽل کي ڏسندي ماڻهو چاهيندو آهي ته آئون به پنهنجو گهر ايئن ڊيڪوريٽ ڪندس پر ايترا سارا ڊيڪوريشن جا تعداد ڪنهن کي ٿا ياد پون سو واپس ملڪ پهچندي سڀ ڪجهه وسريو وڃي.
سوپ ڏهن منٽن ۾ آڻي اسان جي اڳيان رکئون جنهن مان دونهان ايئن پئي نڪتا جو دل پئي چاهيو ته کڻي مٿس هٿ سيڪجن، هيڏو سارو پيالو جيڪو ڪنن تائين ٽمٽار، جنهن ۾ ڊبل روٽي جي هڪ سلائيس، هڪ بيدو، ڪيترا ڪتر ٿيل سنهان سنهان ٽڪرا جنهن ۾ تمام ٿورو ڪريم پيل، سڄي سوپ جي پيالي مٿان سڻڀ ۾ داغ ٿيل بصر جنهن جي وڻندڙ خوشبوءِ ۾ سوپ ڄڻ ته ماڻهو تڪ سان پي ڇڏي، پر ڪوسو اهڙو جو هڪ هڪ ڦڙو به ڦوڪي ٿي پيئڻون پيو. سوپ ايتري تعداد ۾ هو جو ٻي ڪنهن شيءِ کائڻ لاءِ پيٽ ۾ گنجائش ئي ڪا نه هئي. سو اسان بل ڏيئي واپس گهمندي ڦرندي اچي پنهنجي هوٽل ڀيڙا ٿياسين. رستي ۾ منا منهنجي لاءِ کير ۽ ٻي به ڪا هڪ اڌ شيءِ خريد ڪئي. مون ڪمري تي پهچي نور ۽ فرخ کي فون ڪئي پر ٺلهي گهنٽي وٺڄندي رهي. پاڻ شايد اڃان ٻاهران موٽي ڪو نه آيا هئا. هيڏي ساري گهمڻ ڦرڻ کان پوءِ رات جو رڳو پلنگ تي ليٽڻ جي دير ٿيندي هئي. ننڊ جو ته ڪو انتظار ئي ڪو نه ڪرڻو پوندو هو ۽ جاڳ دستور مطابق منا جي ڪلام پاڪ جي دور جي مٺي آواز تي ٿيندي هئي. جنهن کان پوءِ گهڻو ڪري ٻاهر واڪ تي هليا ويندا هئاسين. تنهن کان پوءِ اچي تيار ٿيندا هئاسين. قسمت سانگي ڪڏهن ڪڏهن واڪ تي ڪو نه به وڃبو هو پر ايئن تمام گهٽ ٿيندو هو، اسان تيار ٿي هيٺ هوٽل ۾ ناشتي لاءِ پهتاسين ته مختلف ملڪن جون ناريون ۽ مرد خوش پوش لباس ۽ خوشبوئن ۾ ٻهڪي چمڪي هڪ ٻئي کي سلام ڪري ۽ چمي چٽي رهيا هئا. اسان به هلندي هلندي اهڙا رنگين نظارا ڏسندي ڏسندي اچي سون قسمن جي طعامن مٿان بيهي رهياسين. جيڪي اسان جي کائڻ لاءِ گرما گرم ۽ هڪيا تڪيا حاضر هئا. جن جي صرف پليٽن ۾ وجهڻ جي دير هئي. ناشتي، لنچ يا ڊنر ۾ ايترن قسم جا طعام جوس مٺا ۽ فروٽ هوندا هئا جو ڏسندي ئي ڏسندي پيٽ ڀرجي ويندو هو. ماڻهو ڇا کائي ڇا کائي فيصلو ئي نه ڪري سگهبو هو. اکيون ته ڏسڻ شرط ڍاپجي وينديون هيون پر پيٽ ڏسڻ کان وڌيڪ کائڻ جي موڊ ۾ هوندو هو. سو سنڌي مثال ته ڦٻيا اهي جيڪي ڦاٽي مئا. سو هتي به پيٽ پوڄا ڪرڻي آهي. هڪ فرينچ پليٽ کڻي پهريان ته پليٽ کي ڏٺم ڇا ته نفيس ۽ خوبصورت هئي. جنهن تي ڪيترن ئي رنگن جي چٽسالي ٿيل هئي. آئون اڃان پليٽ ڏسڻ ۾ مشغول هئس ته معاف ڪجو جو زنانو آواز ڪنن تي پيم. ڪنڌ ورائي ڏٺم ته هڪ حسين، نازنين مهجبين مرڪندي ڏٺم. انهيءَ جي پٺيان ڪيترا سارا ماڻهو منهنجي اڳتي وڌڻ جي انتظار ۾ بيٺل ڏٺم سڀني سان مشڪندي معذرت ڪندي تڙ تڪڙ ۾ جيڪي ڪجهه اڳيان ڏٺم پليٽ ۾ وجهندي وڃي ڪرسين تي ويهي کاڌو کائڻ لڳاسين. تيستائين نور ۽ فرخ به اچي سهڙيا، مون کين ٻڌايو ته رات مون توهان جي ڪمري تي فون ڪيو هو پر توهان شايد ٻاهر هئا. انهيءَ جو نڪي هنن جواب ڏنو نه وري ٻيهر مون سوال ڪيو.
منا مون کان پڇيو ته توهان لاءِ ڪهڙو جوس کڻي اچان، منا جيسين ڪرسي تان اُٿي تيستائين فرخ چيو ته توهان ويهو. آئون ٿو جوس کڻي اچان ۽ ايئن نور ۽ فرخ مون لاءِ انناس ۽ منا لاءِ اورينج جوس جا ٻه وڏا مگ ڀري کڻي اچي اسان جي اڳيان رکئون ۽ اسان به گلاس خالي ڪرڻ ۾ ڪا دير ئي ڪا نه ڪئي. اسان جي ٽوئر جا سياح آهستي آهستي ٿي ڊائيننگ هال مان نڪرڻ لڳا. اسان به انهن جي پٺيان ٻاهر نڪري اچي پنهنجي بس جي ويجها ٽهلڻ لڳاسين. جت سج پنهنجي آب تاب سان روشنين جي ورکا ڪري يورپين کي سندن چمڙي جي روشنين جي کوٽ کي پورو ڪرڻ ۾ سندن مدد ڪري رهيو هو ۽ اسين وري انهيءَ روشنين جي ڪري وڃي ڪنهن ڇانوَ جي پناري پياسين. وٽئمن ڊي بدن کي گهڻي نداز ۾ سج جي روشني مان ملي ٿي.
پاڻ وٽ بهشت جو تصور معنيٰ ٿڌاڻ ۽ دوزخ جو تصور معنيٰ سج نيزي برابر زمين ٽانڊا ئي ٽانڊا سخت باهه ۽ گرمي پر گرين لينڊ ۾ وري بلڪل انهيءَ جي ابتڙ يعني بهشت معنيٰ باهه ئي باهه ۽ گرميءَ جا آڙاهه ۽ دوزخ معنيٰ ٿڌاڻ ۽ برفون ئي برفون، چوندا آهن ته ضرورت ايجاد جي ماءُ آهي، سو جنهن جنهن خطي ۾ انسان جي جيڪا جيڪا ضرورت آهي، انهيءَ ضرورت مطابق ئي انسان پنهنجا پنهنجا بهشت ۽ دوزخ جوڙي ورتا آهن. اسان آهستي آهستي ٿي بس ۾ چڙهي پنهنجين سيٽن تي ويٺاسين ته اسان جي گائيڊ اسان کي اڄ جي ٽوئر جي باري ۾ ٻڌايو ته پاڻ پهريائين لوور عجائب گهر هلنداسين. تنهن کان پوءِ ورسائل هلنداسين. جيئن ته اڄ جا ٻئي ٽوئر آپشنل هئا.
اسان فقط پهرئين ٽوئر ۾ هنن سان گڏ هونداسين تنهن کا ن پوءِ اسان جو پروگرام هنن کان الڳ هو. يعني ڊزني لينڊ ڏسڻ، آپشنل ٽوئر ۾ گهڻو ڪري سڀ سياح ڪو نه هوندا آهن تنهن ڪري هر روز واري رش به ڪا نه هوندي آهي ۽ سيٽ جي ويهڻ جي به ڪا پابندي ڪا نه هوندي آهي، جت کپي وڃي ويهي رهو.
اسان جي بس پئرس جي صاف سٿرن سهڻن سينگاريل سنواريل رستن تان هلندي نه پر ڄڻ ته ٽلندي ٽمندي مائي ڀاڳيءَ جو هي لوڪ گيت ڳائيندي ته ”تارن مان ترندي اچي، ڇولين مان ڇُلندي اچي. هو دل ٻاروچل، ٻاروچل پئي ڪري، اڳتي پنهنجي منزل ڏانهن هلڻ لڳي.بس جڏهن درياءَ سين تان گذري ته باغن ۽ باغيچن جي ايڏي ساوڪ جن وچان رستي تي هلندي رنگبرنگي ڪپڙن ۾ ملبوس محبوبائون ڏسي مون کي زيبنساءَ جو هي شعر ياد اچي ويو.
”لب جو، سبزه زار، شراب وروئي نگار،
يعني، ندين جي ڪنارن جي چوطرف سرسبز ساوڪون، سهڻا ساجن، شباب ۽ شراب.
اسان اهي سربسز ساوڪون ۽ ملوڪ ماڻهو ڏسندا اچي پنهنجي اڄ جي پهرئين منزل لوور عجائب جي اڳيان بس مان لٿاسين. جت ڄڻ ته سياحن جي بَسُن جو ميڙو متل هو. ٻاهر پري کان هلڪي بلورنگ جي شيشن سان ٺهيل تمام وڏو ٽڪنڊو ڏسندي ايئن محسوس ٿيو ڄڻ ته احرام مصر کي شيشا هنيا ويا آهن. بلڪل پئرامِڊ جيان ٿي لڳو.
جڏهن متران فرانس جو صدر چونڊيو ته هن ٻين ڪيترين پئرس جي يادگار عمارتن سان گڏ لوور ميوزم جي نئين سر جوڙجڪ جو پڻ حڪم ڏنو. جنهن تي ملڪ ۾ وڏي پئماني تي نڪته چيني ڪئي وئي پر متران انهن نڪتچينين کي رد ڪندي پنهنجي انهيءَ فيصلي تي قائم رهيو. متران ترقي پسند سوچ رکندڙ هو. هن صدر چونڊجڻ شرط ملڪ ۾ ڪيترن انقلابي قدمن جو اعلان ڪيو. جنهن ۾ فرانس طرفان ناٽو ڇڏڻ جو به اعلان شامل هو. جنهن تي ملڪ ۽ ملڪ کان ٻاهر رجعت پسند لابيءَ مٿس زبردست تنقيد ڪئي پر هن انهيءَ تنقيد جي ڪا به پرواهه نه ڪئي ڇو ته ماڻهن جي وڏي اڪثريت سندس انهن ترقي پسند ريفارمس جي واکاڻ ڪئي ۽ پاڻ اهڙي طرح ٻيو دفعو به فرانس جو صدر چوٽڊجي ويو. جيڪو چوڏهن سالن جو طويل عرصو هو. ڇو ته فرانس ۾ صدر جو عهدو آمريڪا وانگر چئن سالن جو نه پر ستن سالن جو آهي. سو ٻه دفعا صدر چونڊجڻ جي ڪري اهو عرصو ڪُل چوڏهن سال ٿيو. سندس سياست مان رٽائر ٿيڻ کان پوءِ به سندس وزيراعظم شيراڪ کي پاڻ صدر جي چونڊ لاءِ نامزد ڪيو هو. جنهن کي به فرانس جي عوام وڏي اڪثريت سان صدر چونڊيو.
اسان دنيا جي هن عظيم عجائب گهر ۾ پنهنجي گائيڊ جي سربراهي ۾ بنا ٽڪيٽ جي مٿان کان هيٺ سيڙهين ذريعي داخل ٿي وياسين ته هيڏي ساري مخلوق کي ڏسندي حيرت ۾ پئجي وياسين. هيٺ تمام وسيع لابي ٺهيل هئي. جنهن ۾ هزارن جي تعداد ۾ سياح فوٽا ڪڍي ۽ مووي ڀري رهيا هئا. هيٺ بيشمار ننڍا ننڍا دُڪان هئا جن تي ريفريشمينٽ سان گڏ هر قسم جي موقع مهل جي ضرورت جو سامان ميسر هو. جنهن ۾ ڪئميرائن جا رول، خالي ننڍيون وڏيون وڊيو ڪيسٽون، سيل، ويو ڪارڊ ۽ سووينئر مختلف قسمن جا هزارن جي تعداد ۾ رکيل هئا. جيڪي سياح وڏي تعداد ۾ خريد ڪري رهيا هئا. اسان به ڪجهه ويو ڪارڊ خريد ڪيا. هيٺ توڙي مٿي سيڪيورٽي جو سهڻو بندوبست نظر آيو. عجائب گهر ۾ داخل ٿيڻ لاءِ وڏيون وڏيون قطارون لڳل هيون. اسان به پنهنجي واري اچڻ تي پنهنجي گائيڊ سان گڏ ميوزم ۾ داخل ٿياسين. اسان جي گائيڊ دروازي تي بيٺل سيڪيورٽي عملي کي پاس ڏيکاري جنهن کان پوءِ اسان اندر داخل ٿياسين. اندر بلڪل رش ڪا نه هئي. ڇو ته هيڏي وڏي عظيم ميوزم ۾ ماڻهو چوطرف پکڙجي ويا هئا. جنهن ڪري ٻاهر جيان هت رش ڪا نه هئي ۽ سڪون نظر آيو. هت اندر رش صرف موناليزا واري رکيل تصوير جي هال ۾ نظر آئي. اُت هر وقت بي پناهه رش ۽ ميڙو متو پيو هوندو آهي.
ڊيوانچي جي هن بيمثال شاهڪار کي ڏسڻ لاءِ پئرس ۾ ايندڙ سياح جي اها خواهش هوندي آهي ته آئون دنيا جي هن مشهور فنپاري کي ضرور ڏسان. تنهن ڪري تصوير رکيل هن هال ۾ هميشه رش نظر ايندي. عجائب گهر ۾ زياده ۾ زياده سيڪيورٽي به هت نظر ايندي جت الارام ظاهري ۽ خفيه ڪئميرائن جو وڏو بندوبست ٿيل آهي. ڇو ته هن تصوير جي وڏي اهميت آهي. هيءَ تصوير ڪيترا دفعا چوري به ٿي آهي. جنهن ڪري هاڻ هن جي حفاظت لاءِ چوويهه ڪلاڪ سخت سيڪيورٽيءَ جو بندوبست ٿيل آهي. اسان پنهنجي گائيڊ جي پٺيان پٺيان هڪ گئلريءَ کان ٻي گئلري ڏسندا اڳتي وڃي رهيا آهيون. لوور عجائب گهر جو مختصر پر جامع تعارف ڪجهه هن ريت آهي.
فرانسيسي عمارت سازيءَ جي عروج جي حامل هن عجائب گهر ۾ ٽن لکن کان به وڌيڪ تعداد ۾ تصويرون فن جي شاهوڪاريءَ جو ثبوت آهن. جيڪي هڪ ئي وقت ۾ نمائش جي لاءِ موجود آهن. تصويرن جو هيڏو سارو مجموعو ٻن عورتن موناليزا ۽ وينس ڊي مائلو جي تصويرن کي ڏسڻ لاءِ روزانو ايندڙ هزارين سياحن جي پيهه جي باوجود پنهنجي عظمت کي برقرار رکيو اچي. 1980ع واري ڏهاڪي ۾ عجائب گهر واري ٻاهرئين ڇپري جي عظمت ماهر عمارت ساز آءِ ايم پيئي جي جوڙايل شاهي مخروطي گنبذ سبب چڱيءَ پَرِ ختم ٿي وئي.
هي دنيا ۾ سڀ کان وڏو محل ۽ عجائب گهر آهي. هن جي مهاڙيءَ جي صفائي کان پوءِ هي اڳي کان به وڌيڪ سهڻو ٿي پيو آهي. هتي گهمندي توهان کي پنهنجي پسند جي چونڊ ته ڪرڻ پنهنجي ماڳ اُٽلو ڪيترائي ناياب شاهڪار ڏسڻ رهجي ويندا. ڇاڪاڻ ته توهان وٽ نه ايترو وقت آهي نه ئي گهربل سگهه ڇو ته هن عجائب گهر ۾ نوادارات جو ذخيرو تمام گهڻو آهي. فقط هڪ ڏينهن ۾ پئرس شهر گهمندڙ سياح ڪوشش ڪري سڀ کان وڌيڪ مشهور عورتن موناليزا ۽ وينس ڊي مائلو جون تصويرون ڏسڻ لاءِ هزارين ماڻهن جي ميڙ مان پاڻ نڪرڻ لاءِ وڏي جاکوڙ ڪندا آهن ڇو ته انهن تصويرن کي ڏسڻ جي خواهش هر هڪ کي تمام گهڻي هئڻ سبب اتي تمام گهڻي پيهه لڳل هوندي آهي، انهيءَ هوندي به جيڪڏهن ڪنهن وٽ ڪجهه گهڙيون پاڇي آهن. ته ونگڊ وڪٽري نالي مجسمو جنهنجي ڳچي ڀڳل آهي. اها ڏسڻ گهرندو آهي. اهو مجسمو سيمو ٿريس ماڳ تان لڌو ۽ اندازاً 200 ق م پراڻو چيو وڃي ٿو.
عجائب گهر م داخل ٿيڻ لاءِ اڱڻ تي شيشي جي ٺهيل 71 فٽ اوچي گنبذ منجهان لنگهڻو پوندو. اهو گنبذ هڪ ماهر عمارت ساز نالي آءِ ايم پيئي جي نگرانيءَ ۾ جوڙيو ويو جيڪو 1989ع ۾ جڙي راس ٿيو. گنبذ شيشي جو هئڻ سبب هيٺان ٺهيل استقباليه دڪانن ۽ هوٽلن تي سج جي روشني پوي ٿي. عمارت جي مرمت سبب نمائش لاءِ گهربل گئلرين ۾ 80 سيڪڙو اضافو ٿيو آهي ۽ ٽوئر وارين گاڏين لاءِ زير زمين گيريجون پڻ ٺاهيون ويون آهن. ميوزم ۾ داخلا لاءِ گهربل ٽڪيٽ لاءِ قطار ۾ بيهڻ کان بچڻ لاءِ گهربل ٽڪيٽ ٽيلي فون تي به خريد ڪري سگهجن ٿا. اهي ٽپال وسيلي به گهرائي سگهجن ٿا يا توهان FNAC جي ڪنهن به پئرس واري آفيس تان حاصل ڪري سگهو ٿا.
هتي گڏ ڪيل شين کي نمائش ۾ آساني پيدا ڪرڻ لاءِ ستن حصن ۾ ورهايو ويو آهي.
1- ايشيائي نوادرات
2- مصري نوادرات
3- رومي نوادرات
4- يوناني نوادرات
5- مجسما
6- پينٽنگ ٿيل تصويرون
7- ڇپيل شيون ۽ ڊرائِنگ جا شاهڪار وغيره.
1997ع ۾ نئين گئلرين جو تعداد وڌايو ويو. انهن ۾ اٽلي جون پينٽنگس ۽ رومي شيشي ۽ ڪنجهي جو سامان، مشرقي نواردات ۽ مصري نواردات رکيل آهن.
ميوزم جي رچليو ونگ واري حصي جو افتتاح سن 1997ع ۾ ٿيو. هتي اتر يورپ ۽ فرانس ۾ ٺهيل پينٽنگس، آرائشي سامان ۽ فرانس ۾ ٺهيل مجسما، مشرقي نوادرات جن ۾ اسلامي دنيا جا فن پارا موجود آهن، ۽ نيپولين ٽئين وارا شاهي سيلون نمائش لاءِ رکيل آهن .عمارت جو هي حصو اصل ۾ 1852ع کان 1857ع جي وچ ۾ ٺهيو هو. هن ۾ پوءِ وڌيڪ ڪمرا اڏيا ويا. هاڻي هن ڀاڱي ۾ 165 ڪمرا ۽ ٽي ڍڪيل دالان آهن. جتي ٻارهن هزارن کان وڌيڪ فن پارن جي نمائش جاري آهي. هتي رکيل يوناني ۽ رومي نوادرات ۾ پارٿينن گرجا گهر مان هٿ آيل ڪپڙي تي ٺهيل تصويرن جا ٽڪرا به شامل آهن.
سڄي دنيا جي ماڻهن جو موناليزا ۽ وينس جي تصويرن سان ته گهڻو لڳاءُ آهي پر فرينچ ماڻهن لاءِ جيڪس ڊيوڊ جي ٺهيل ميڊم ريڪاميئر جي پينٽ ٿيل تصوير دائمي دلچسپيءَ جي حامل آهي. نيپولين جي مخالف جي حيثيت ۾ 23 سالن جي عمر ۾ پنهنجي آرامده سوفي تي ڪلاسيڪي شاهڪار انداز ۾ بَرانجِمانِ آهي. شپ آف فولس، فورسيزنيس ليبرٽي ليڊنگ دي پيپل ۽ پائولو ويرونير واري پينٽنگ ويڊنگ فيسٽ ايٽ ڪينا هن ونگ ۾ شامل آهن. هتي گهمندي ٿڪجڻ سان ساهي پٽڻ ۽ کاڌي پيتي لاءِ ٻه ڪيفي هڪ رچلو ۽ ٻيو مارلي موجود آهن.
سسٽين چيپل، برٽش ميوزم ۽ لنڊن ٽاور ۾ اندر ويهڻ لاءِ ڪو خاص بندوبست ٿيل ڪونهي پر هت سياحن جي ويهڻ لاءِ تمام سهڻو بندوبست ٿيل آهي. هر هال ۾ تمام سٺا بئنچ پيل آهن. جن تي سون جي تعداد ۾ توهان کي سياح ويٺل نظر ايندا. هي عجائب گهر مٿي ڄاڻايل عجائب گهرن کان تمام وڏو عجائب گهر آهي.
اسان جي گائيڊ ٻڌايو ته پنهنجو اڄ جو هت گهمڻ وارو پروگرام پورو ٿيو. پاڻ هاڻ ٻاهر نڪرنداسين. اسان کي جيترو به هن مختصر وقت ۾ ممڪن هو. ايترو گهمايو ويو، تنهن کان پوءِ اسان جي هن گروپ مان هڪڙن کي ورسيلز ٽوئر وارن سان گڏ وڃڻو هو. جيڪو منهنجو اڳ ۾ به ڏٺل هو. تنهن ڪري اسان جو اُت نه پر پئرس جي ڊزني لينڊ وڃڻ جو پروگرام هو. تنهن ڪري اسان پنهنجي ٽوئر وارن کان موڪلائي پنهنجي اڳتي جي منزل ڊزني لينڊ وڃڻ لاءِ ان طرف جي ٽيوب اسٽيشن ڏانهن رونا ٿياسين. والٽ ڊزني آمريڪا جو هڪ مشهور ماڻهو هو جنهن پهريائين آمريڪا ۾ ٻارن جي تفريح لاءِ ڪارٽون فلمون ٺاهيون، تنهن کان پوءِ ڪمرشل فلمون به ٺاهيون. هن ڪجهه وقت کان پوءِ ڊزني لينڊ جي نالي سان لاس اينجلس ۾ هڪ تمام وڏو تفريحي ادارو قائم ڪيو. اهو ايڏو ته ڪامياب ٿيو جو پوءِ هن اُرلانڊو، ٽوڪيو ۽ پئرس ۾ پڻ اهڙي قسم جا تفريحي مقام ٺاهي سڄي دنيا جي ماڻهن لاءِ تفريح مهيا ڪئي. جت روزانو هزارين نه پر لکن جي تعداد ۾ سياح اچن ٿا نه صرف آمريڪا پر سڄي دنيا مان ماڻهو ڪهي هنن تفريحي ماڳن کي ڏسڻ اچن. سڄي دنيا ۾ زياده ۾ زياده پگهار کڻندڙ به هن ڪمپني جو سربراهه آهي ۽ انهن زياده پگهار کڻندڙن ۾ آمريڪي صدر جو نمبر 785 آهي.
ڊزني لينڊ جي هنن تفريحي مرڪزن ۾ وڏي ۾ وڏو مرڪز اُرلانڊو جو ڊزني ورلڊ آهي. جيڪو وڏي سان گڏ جديد پڻ آهي. ڊزني ورلڊ آمريڪا جي رياست فلوريڊا ۾ آهي. جت ميامي بيچ پڻ آهي. دنيا ۾ زياده ۾ زياده سياح پئرس، اسپين ۽ آمريڪا جي هن رياست ۾ اچن ٿا. پئرس جو هي ڊزني لينڊ شهر کان ڪافي پري آهي. تقريباً ايترو جيترو ڪراچيءَ کان گلش حديد پري آهي. ٽئڪسي ذريعي پهچڻ لاءِ گهرجن هزارين رپيا. سو بهتري انهيءَ ۾ سمجهي سين ته ٽيوب جي ٽڪيٽ ۾ وڃي ڊزني لينڊ پهچون. انهيءَ کان اڳ جو ڪنهن ٽيوب اسٽيشن پهچون. پئرس جي رستن تي وڏن وڏن وڻن جي هيٺان پئرس جي حسين نارين کي ڏسندا سندن سونهن ۽ سرهاڻ مان لطف اندوز ٿيندا اڳتي هلندا وياسين. جت هاڻ صبح واري ٺاپر نه پر ٽرئفڪ ۽ ماڻهن جي ڪافي گهما گهمي نظر آئي ۽ انهن کان به وڌيڪ رش ۽ گهما گهمي توهان کي هت سياحن جي نظر ايندي. اهڙن شهرن ۾ جون جولاءِ ۽ آگسٽ جي مهيني ۾ ته توهان کي مقامي ماڻهن کان به زياده سياح نظر ايندا. گهڻو ڪري سڀ جوڙا جوڙا پيرن ۾ رٻڙ جو ٿُلهو جوتو، بدن تي گنجي نمابشرٽ جنهن هيٺان چڍي پهريل هٿ ۾ ننڍي ڇٽي هل هلان، هر سياح چاهيندو آهي ته ڏينهن جو پنهنجو هڪ منٽ به ضايع نه ڪيان. پيو گهمان ڦران. سو اسان به هنن جي نقش قدم تي هل هلان ڪري اچي هڪ ٽيوب اسٽيشن تي پهتاسين جت ڀت تي ٽيوب اسٽيشن جي نقشي تي نگاهه وجهي ٽڪيٽ واري دريءَ تان پڇي ڳاڇي هڻي هنڌ ڪري نيٺ وڃي ڊزني لينڊ ٽيوب اسٽيشن جون ٽڪيٽون خريد ڪيون سين. باقي ٽڪيٽ ۽ نقشي تي پنهنجي منزل جي ٽيوب بابت هر سمجهاڻي لکي پئي آهي. صرف سوچڻ سمجهڻ ۽ اکيون کولي هلڻ جي دير آهي نه ته هيڏن شهرن ۾ جي ماڻهو ڀُليو ته پوءِ واپس پنهنجي منزل تي پهچڻ لاءِ وقت سان گڏ پيسو به خامخواهه خرچ ٿيو وڃي ۽ بوريت ان کانسواءِ. سو اسان به ٽڪيٽ وٺي پڇي ڳاڇي اچي پنهنجي اچڻ واري انڊر گرائونڊ ٽرين جو انتظار ڪرڻ لڳاسين. باقي يورپ ۾ ٽيوب ۽ ريل جي ليٽ ٿيڻ جو ته ڪو سوال ئي ڪو نه ٿو اُٿي. هت اليڪٽرانڪ بورڊ هر هنڌ لڳل آهن. جت سڪينڊ سيڪنڊ جي انفارميشن لکي پئي آهي. اسان جي ٽيوب اچڻ تي اسان به انهيءَ اندر گهڙي پياسين ته ڪيئن قسمن جي سرهاڻ شرير ۾ داخل ٿي اسان جو استقبال ڪيو ۽ ايئن اسان اڳتي پئرس جي ڊزني لئنڊ لاءِ روانا ٿي وياسين. ٽيوب ۾ فرينچن کان ٻيا زياده، سياح نظر آيا. جيڪي شايد ڊزني لينڊ گهمڻ وڃي رهيا هئا. ٽيوب ۾ هڪ به نيگرو نه هو. هونئن به توهان کي آمريڪا ۽ انگلينڊ جي ڀيٽ ۾ ٻي سڄي دنيا ۾ نيگرو گهٽ نظر ايندا ۽ انهن ۾ وري پئرس ۾ گهٽ ۾ گهٽ نظر ايندا. باقي انگلينڊ ۽ آمريڪا ۾ ته توهان کي هر هنڌ نيگرو وڏي تعداد ۾ نظر ايندا. ٽيوب ۾ ڪافي رش آهي. اسان مٿي بيهڻ وارن لاءِ لڳل هوڪس کي جهلي بيٺا آهيون. ٿورا ٿورا ماڻهو هر ٽيوب اسٽيشن تي لهن پيا پر اڃان به ويهڻ لاءِ جڳهه نظر نه آئي. اسان آهستي آهستي هڪ ٻئي سان ڳالهائي رهيا آهيون. سڄي ٽيوب ۾ بلڪل سانت لڳي پئي آهي. لنڊن جي مقابلي ۾ هت ٽيوب اندر ائڊورٽائيز ڪجهه گهٽ آهي.
ٽيوب سائيز ۾ لنڊن جي ٽيوب جيڏو ئي آهي ۽ سندن ٽڪيٽ جو اگهه به تقريباً هڪ جهڙو آهي پر هي وڌيڪ سنواريل ۽ سينگاريل آهي. هن جون سيٽون به وڌيڪ نفيس ۽ آرامده آهن. صفائي به هر هنڌ لنڊن جي ٽيوب کان وڌيڪ نظر آئي. اسان بيٺل آهيون جنهن ڪري ٻاهر ڪجهه به ڏسي ڪو نه ٿا سگهون جنهن ڪري دل ئي دل ۾ پئرس ڏسي ۽ گهمي رهيا آهيون. انگلش چينل وٽ ڏکڻ اوڀر طرف پئرس شهر سين نديءَ جي ٻنهي ڪنارن تي اهڙي طرح اڏيل آهي. جو هڪڙو قدرتي شاهي رستو اتر ڏکڻ انداز ۾ سين نديءَ کي پار ڪندڙ آهي. فرانس ملڪ جي گاديءَ وارو هي شهر ٻه هزار سالن کان به وڌيڪ پراڻو آهي ۽ يورپ کنڊ جي مکيه خشڪي ڀاڱي ۾ سڀني کان وڏو شهر آهي. هن ڪنئين سئو سالن کان وٺي ڪڏهن به ڪاميابيءَ سان واضح نه ٿيندڙ عمل تحت پوري دنيا ۾ لکين ڪروڙين ماڻهن کي پنهنجي جاهه ۽ جمال جي جادو ۾ گرفتار ڪري رکيو آهي. انهن ۾ اهڙا ماڻهو به شامل رهيا آهن. جيڪي هي ساحر شهر ڏسڻ کانسواءِ ئي مري ويا آهن، يا اڃا تائين زنده آهن. پرستان يا جنت نشان حسين، شوقين، عالمن، ڪاريگرن ۽ فنڪارن جو هي شهر جن پاڻ کي انهيءَ ساڳئي ننڍي عالمي گروهه جي زاوين تائين محدود ڪري رکيو ۽ کيس سورهين صديءَ ۾ ڪمال ۽ جمال بخشي سياحن لاءِ وندر ۽ ورونهن جو مرڪز بنائي ڇڏيو.
هن دور ۾ شاهوڪار مغربي قومن وٽ جتي ماڻهن کي جنسي آزادي حاصل آهي. ات فرينچن جي جنسي عرياني جنسي مذاق ۽ جنسي ناول بيضرر خيال ڪيا وڃن ٿا.
سن 1948ع ۾ پئرس جا جنسي ڪاروباري مرڪز قانون طور بند ڪيا ويا. تڏهن کان وٺي روايتي رنڊيون هاڻ ڪال گرلس ٿي ويون آهن جن کي توهان هوٽل ۾ ٽيليفون يا ٽيوب ۾ رکيل ڪتابن کي ڏسي فون ڪري گهرائي سگهو ٿا. ماضيءَ ۾ علوم و فنون جو مرڪز هي شهر پنهنجي اها حيثيت في الحال وڃائي ويٺو پر اوڻيهين ۽ ويهين صديءَ دوران پئرس تخليقي صلاحيتن جي حامل قاموسي ذهنن جو چمن سڏجڻ لڳو. سموري دنيا کان سوين هزارين مصور، سنگتراش، عالم اديب، موسيقار، رقاص ۽ ٻيا فنڪار ڪهي پئرس ايندا هئا، ڇو ته کين اميد هوندي هئي ته پئرس ۾ کين ڪاميابي، ترقي ۽ عروج حاصل ٿيندو. سن 1970ع تائين اها صورتحال باقي نه رهي. البته انهيءَ جي خاتمي جو غم سو موجود هو. اڳوڻو انتظامي ڍانچو بدلجي هاڻي تجارتي ۽ مشيني طريقي وارو ٿي ويو آهي. مجموعي طور تي نظام زندگي ڪافي تبديل ٿي ويو آهي. البته سماج جي زود رنج طبيعت اڃا تائين برقرار آهي. جنهن سبب ڪو به اهڙو سال نٿو گذري جنهن دوران پئرس شهر ۾ سياسي يا معاشي هنگاما آرائي ۽ هڙتال نٿي ٿئي. اها روايت اڃا برقرار آهي. سن 1960ع ۾ پئرس جي ماڻهن سندن روايت موجب شائستگي ۽ ٻين ماڻهن جي معاملن ۾ بيجا مداخلت نه ڪرڻ جي سلسلي ۾ هڪ تحريڪ هلائي. جنهن دوران مذهبي اخلاقيات کي نظر انداز ڪندي عملاً پنهنجو اخلاقي معيار گهٽائي ڇڏيو. سن 1970ع ۾ پنهنجن جائز مطالبن جي مڃتا لاءِ کين عجيب قسم جي خوشامد سان گڏ رعب تاب ۽ ڌمڪيون پڻ ڏيڻيون پيون خصيص مسئلن لاءِ به بيجا هنگامه آرائي کان ڪو نه مڙيا. اهڙيءَ طرح شهر جو سڪون ۽ آرام برباد ٿي ويو. اڳي وانگر هن وقت تائين به عام ماڻهو حاڪم طبقن جي استحصال جو شڪار رهندا آيا آهن.
سن 1921ع کان پوءِ شهر جي باشندن هتان لڏڻ شروع ڪيو. انهيءَ سان شهر جي آبادي 2906500 هئي. ماڻهن جي وڃڻ سان جيڪي جايون خالي ٿيون تن ۾ دفتر ۽ مختلف آفيسون قائم ڪيون ويون. باقي رهيل ماڻهن کي شهر جي محدود ايراضين ۾ رهايو ويو. ڌاريون مزدور جيڪو نهايت خراب حالت ۾ هو. تنهن کي شهر جي ٻاهر 150 بدحال بستين ۾ رهڻ تي مجبور ڪيو ويو.
گهڻن ماڻهن جي لڏي وڃڻ سان شهر جي پسگردائي ۾ وسنديون پکڙجڻ لڳيون. سن 1958ع ۾ دنيا جي وڏن شهرن وارين مهلڪ بيمارين کان پئرس شهر کي بچائڻ لاءِ حڪومت اپاءُ ورتا، پر شهر جي پسگردائي ۾ اڳوڻي حڪومت مناسب اپاءُ ڪو نه ورتا. ماضيءَ ۾ شهر جي ترقي لاءِ مکيه ڪم سن 1898ع ۾ ميٽرو وارو ڪيو ويو.
صدر چارلس ڊي گال ۽ سندس جاءِ نشين جي ذاتي مداخلت سان هڪڙو تمام وڏو ڪم هٿ ۾ کنيو ويو، جنهن تحت فرانس ملڪ جي ايراضيءَ جو 2 سيڪڙو جنهن تي پئرس شهر جي پسگردائي ۾ 1305 ڪميون قائم هئا. هڪ خودمختيار ريجن جي حيثيت بحال ڪري اختياري ۽ آزادي ڏيڻ وارو ڪم هو، جيئن ته اڪثر طاقتور مستقل مفاد سندس آزاد ريجن واري حيثيت کي ڇيهو نه رسائي سگهن. ڄاڻايل مقصدن جي حصول لاءِ نوان سياسي حلقا تشڪيل ڪيا ويا. اُتي نئون انتظامي ڍانچو برپا ڪيو ويو. جنهن کي موزون قانوني ۽ مالياتي اختيار حاصل هئا.
سن 1968ع ۾ هن ريجن جي ٽن محڪمن کي نون ستن ڀاڱن ۾ ورهايو ويو. انهيءَ ورهاست تحت سين محڪمو هيٺين ڀاڱن ۾ ورهايو ويو.
1- ول ڊي پئرس
2- هاٽس ڊي سين
3- سين سينٽ ڊينس
4- وال ڊي مارن
سين ايٽ او وائيز محڪمو ٽن ڀاڱن
1- ايسون
2- واءِ ويلائين
3- وال ڊي او وائيز ۾ ورهايو ويو.
سين ايٽ مارن محڪمو ساڳيءَ حالت ۾ برقرار رهيو اهڙيءَ طرح پئرس ريجن ۾ هاڻي ٽن بجاءِ 8 پريفيڪٽ يعني محڪما انتظام هلائڻ لڳا انهن کي پئرس ريجن جو ڊسٽرڪٽ پڻ مهيا ڪيو ويو. جيڪو ريجن جو مالي ادارو هو. اهو ادارو 1961ع ۾ قائم ڪيو ويو. ريجن جي مالي پورائي لاءِ ريجنل ٽئڪس وصول ڪري مقامي ترقياتي منصوبا مڪمل ڪيا وڃن ٿا. پئرس ريجن جي ترقيءَ لاءِ ماسٽر پلان سن 1965ع ۾ پڌرو ڪيو ويو ۽ پئرس شهر جي سلسلي ۾ اهو سن 1968ع ۾ شايع ڪيو ويو. انهن منصوبن موجب پئرس شهر جي اتر توڙي ڏکڻ ۾ ڪُل پنج نوان شهر تعمير ڪرڻا هئا جيڪي هيٺيان آهن.
1- ڏکڻ- اوڀر طرف ٽي لک آباديءَ وارو evry شهر ۽
2- چار لک آباديءَ وارو شهرMelan Senart
3- اوڀر طرف چئن ڀاڱن تي مشتمل پنج لک آباديءَ وارو علائقو Vallee de la Marne
4- اولهه- اتر اولهه طرف تي هڪ لک آباديءَ وارو علائقو Pointoise
5- ڏکڻ- ڏکڻ اولهه طرف تي ڇهن ڀاڱن تي مشتمل ساڍا تي لک آبادي وارو علائقو Trappes
ڄاڻايل ماسٽر پلان تحت هنن نون شهرن ۾ جديد رهائشي، سائنسي، تعليمي، تفريحي ۽صحت جون مڪمل سهوليتون مهيا ڪرڻيون هيون. رستن توڙي نيڪال وارو جديد سرشتو تعمير ڪرڻو هو. سن 1966ع ۾ فرينچ ڪابينه هن پئرس ريجن کي اڃا به وڌيڪ اختيار ڏنا جن تحت کيس منصوبن جوڙڻ ۽ انهن کي رد يا بحال ڪرڻ جا اختيار ۽ انهن تي ٿيندڙ خرچ لاءِ ناڻو ڏيڻ جا پڻ اختيار شامل هئا. تنهن کانسواءِ هن ريجن کي ڪابينا جي ڪاميٽين جي ميمبري پڻ حاصل هئي. اهو سن 1968ع ۾ نئين سر تشڪيل ٿيڻ لکو سن 1970ع جي ڏهاڪي واري شروعات ۾ دل جي شڪل سان مشابهه 20 ارونڊ سيمنٽن يعني وارڊن تي مشتمل سين درياءَ جي ڪنارن تي آباد هي پئرس شهر ايئن ڀائنجي ٿو ڄڻ ته اهو دل آهي ۽ سين درياءَ ڌاڳو آهي. جنهن ۾ اهو پوتل آهي. سو پنهنجي حسين اُفق وڃائي ويٺو، ٽيهه ٽيهه ماڙ ٽاورن جون چوٽيون سوين سورهن ماڙ رهائشي عمارتن ڏانهن حيرانگيءَ سان پيون نهارين، شاهي رستا، توڙي زير زمين رستا شهر جي ٻاهران تعمير ڪيا ويا آهن. ماڻهن جو عام چاهه يا لڳاءُ انهيءَ قديم پئرس سان آهي. جيڪا بيرن هائوس مين سن 1835ع کان 1870ع تائين تعمير ڪرائي هئي. انهيءَ دوران شهر جي پاڻيءَ جي رسائي ۽ خراب پاڻيءَ جي نيڪال جو سرشتو جوڙيو ويو. پراڻيون پُليون نئين سر تعمير ڪرايون ويون ۽ ضرورت موجب ٻيون نيون پليون به ٺاهيون ويون.
ليس هال نالي قديم مارڪيٽ نئين سر اڏي وئي. هڪ نئون اوپيرا هائوس به تعمير ٿيو. موجود منصوبي موجب پئرس شهر کي سن 2000ع تائين اڳوڻي کان وڌيڪ سهڻو جاذب ۽ دلڪش بنائڻو هو شهر ۾ فضائي آلودگيءَ جا مکيه ڪارڻ گهڻي ٽرئفڪ ۽ لکين ماڻهن جو روزانو هڪ هنڌ گڏ ٿيڻ آهي. انهيءَ گدلائڻ کي گهٽائڻ لاءِ شهر کان ٻاهر گاڏين جا گيريج تعمير ڪيا ويا آهن. زبردست تجارتي مرڪز توڙي روزمره جي ڪمن لاءِ دفتر ۽ آفيسون پڻ شهر کان ٻاهر قائم ڪيون ويون آهن. ميٽرو سروس پڻ شهر جي مرڪز کان پري ۽ ٻاهر قائم آهي.
ران ٽائون پارڪنگ لاءِ جوڙيل منصوبي موجب وڏين گهڻ ماڙ عمارتن جي تهخانن کي پارڪنگ لاءِ استعمال ڪجي ٿو.
سن 2000ع تائين ماسٽر پلان ۽ هر هڪ جديد شهري سهولت مهيا ڪري ڏيڻ لاءِ اختياريون عمل پيرا رهيون جنهن تحت جديد اسپتالون، اسڪول، اپارٽمينٽ، نرسريون، اسپورٽس، ۽ ليجر سينٽر، باغيچا ۽ پارڪ شامل هئا.