اڻڄاتل وقت جي يادگيري
هي ان زماني جي ڳالهه آهي جڏهن منڇر جو نالو منڇر نه هو ۽ هن ڍنڍ کي سنڌوءَ جو پاڻي به سيراب نه ڪندو هو، پر برساتن جي موسم ۾ کير ٿر جي پهاڙن جو پاڻي نيون کڻي آڻي ان دور جي منڇر کي سيراب ڪنديون هيون.اهڙين ئي ندين ۽ نالين مان هڪ اهڙي ندي به وهندي هئي جنهن کي کير جي ندي ڪري سڏبو هو، شايد ان ڪير ئي انهن جبلن تي کير ٿر جو نالو پيو. منڇر ۽ کير ٿر جي وچ تي هڪ اَهڙو ميداني سلسلو هو جنهن جي وچ مان مٺي پاڻيءَ جا چشما ٻارهن ئي مهينا پيا وهندا هئا... انهن ئي چشمن جي مٺي پاڻيءَ جي سَٺي سان هڪڙو ڳوٺ آباد هو. ڳوٺ جو منظر بي انتها وڻندڙهو. هڪ پاسي کير ٿر جي جابلو سلسلي جا اُهي پهاڙ هئا جيڪي اڪثر ڪري سرسبز رهندا هئا، پر بارشن کان پوءِ ته ڄڻ ٿر پارڪر جو ڏيک ڏينداهئا. ٻئي پاسي هاڻوڪي منڇر ڍنڍ وارو پاڻي شفاف آسمان وانگر لڳندو هو.... خاص طور تي رات جي وقت پاڻيءَ ۾ نهارڻ سان لڳندو ڄڻ تارن سان ڀريل آسمان ڍنڍ ۾ لهي آيو آهي. ڳوٺ جي وري پنهنجي رنگيني هوندي هئي، سمورو ڳوٺ کجين، ڪنڊين، نمن،ٻيرين،آسري لون، ليارن، کٻڙن ۽ کوڙ سارن ٻين وڻ ٻوٽن ۽ گلن سان ڀريل هوندو هو... ڪاروبار جي حوالي سان هن ڳوٺ جي ان ڪري به اهميت هوندي هئي جو هي ڳوٺ هنگلاج ڏي ويندڙ قافلن جي رستي ۾ هو.ان ڪري هن ڳوٺ ۾ هر قسم جا ڪاريگر پنهنجي پنهنجي ڪم ۾ مسروف هوندا هئا، گهوڙن جا سنج، اٺن جا پاکڙا، وهٽن جي سينگار جو سامان، ٽور، جهاٻا، جهلون، جهالرون هر شيءِ جا ڪريگر پنهنجو ڪم نفاست سان ڪندا هئا.
عورتون الڳ پنهنجي هٿ جي هنر جون ماهر هونديوهيون... ان وقت ۾ نه قلندر هو نه قلندر جو ميلو لڳندو هو، پر سيوڻ شهر جو اوج هو ۽ پوري دنيا جا واپاري ماڻهون هتي پنهنجي ڪاروبار سانگي ايندا هئا..
سيوڻ شهر جي شهرت ان ڳوٺ جي انهن عوتن جي ڪري به هوندي هئي، جيڪي پنهنجي هٿ جي هنر ۾ ايتريون ته ماهر هيون جو، وڻن ۽ ٻوٽن ۾ ٿيندڙ مختلف گلن ۽ تازن ميون مان اهڙا ته ڳهه ڳٺا ٺاهينديون هيون، جو ماڻهون ڏسي دنگ رهجي ويندا هئا، هنن جي دڪانداريءَ جو انداز به نرالو هوندو هو، هو اُهي هار ۽ ڳهه ڳٺا ٺاهي پنهنجي ئي ڪنڌ ۾ پائي پيون شهر ۾ گهمنديون هيون،انهن جا ڪنڌ ڄڻ ڪي ننڍڙا هلندڙ فرندڙ دڪان هوندا هئا!... جنهن کي جيڪا شيءِ وڻندي هئي هو ان جي رقم ڏئي سندن ڳچين مان لاهي وٺندو هو... جوانڙيون پنهنجا ڪنڌ ان رقم ادا ڪندڙ آڏو نوائي بيهي رهنديون هيون. ايئن ئي پڪن ڪچن ڏورن، ڄاڳري ٻير جي ٻيرن ۽ کپ جي فرين مان به مختلف قسم جا عورتاڻي هار سينگار جو سامان ماڻهن جي دلچسپيءَ جو مرڪز رهندو هو.
ٻيو وڏو هنر يا ڪاريگري جيڪا مرد ڪندا هئا اها هئي پٿرن مان مختلف قسم جا مجسما، مورتون ۽ ٻيون عام واهپي جون شيون ٺاهڻ. انهن ئي ڪاريگرن مان ڪهڙو ڪاريگر ڪيرٿ به هو ڪيرٿ جو هٿُ ڀڳوان جو هٿُ سڏبو هو. هو جڏهن هٿوڙي هٿ ۾ جهلي ڇيرڻي سان پٿر کي ڇلڻ ويهندو هو ته ڏينهن جا ڏينهن نه ڪنهن سان ڳالهائيندو هو نه ملندو هو، کائڻ پيئڻ وسري ويندو هئس... ٺاهي راس ڪيل مورتن کي به ڪڏهن ڪڏهن وڏو هٿوڙو هڻي ڀور ڀور ڪري ويهي پار ڪڍي روئڻ لڳندو هو... سندس اهڙي رمز ڪو ڪوبه سمجهي نه سگهيوهو. هن جي ڪم جي وڏي قدر قيمت هوندي هئي. دنيا جهان جي بادشاهن ۽ وڏن ماڻهن وٽ سندس جوڙيل مورتون ۽ مجسما رکيل هوندا هئا. هن جي هٿ جي ٺاهيل مورتن جي عبادت ڪرڻ لاءِ ماڻهون ترسندا هئا.
هو گهڻو ڪري عورتن جون مورتون ئي تخليق ڪندو هو ... ڇو ته چون ٿا ته کيس هڪڙي ڪنڀارڻ سان پيار ٿي ويو هو ۽ ان ڪنڀارڻ کيس ڪڏهن نه کنگهيو!... ان ڪنڀارڻ ڪنهيا کي پنهنجي محبوب سان ئي موه هو جيڪو سندس منڱيدو به هو. سندس منڱيدو به ڄڻ سندرتائن جو روپ هو، گهوڙي سواري ۽ تير انديزي هن جي سڃاڻپ هوندي هئي، انڪري ئي هوءَ ڪنڀارڻ به مٽي ڳوهيندي، ان مان ٿانوَ ٺاهيندي ۽ پچائيندي پنهنجي پريتم جي ياد ۾ پئي گيت ۽ سهرا جهونگاريندي هئي... ڪيرٿ ڪنڀارڻ جي عشق ۾ فنا ٿي پنهنجو ڪم ڪار ڇڏي ويٺو سندس راهون ڏسندو هو... پر هوءَ ساڻس ڳالهائڻ لاءِ به تيار نه هوندي هئي .. نيٺ جڏهن هن گهڻو تنگ ڪيس ته هن کي اهو ئي چيائين ته تون اگر مون سان اهڙو عشق ڪرين ٿو ته پوءِ منهنجي جُسي جهڙو ڪو مجسمو ڇو نه ٿو ٺاهي، ويهي ان جي پوڄا ڪرين!...
ان ڏينهن کان پوءِ هو وري پنهنجي ڪرت کي لڳي ويو ۽ مورت تي مورت ٺاهيندو ويو پر هن کي انهن مان ڪا به مورت ان ڪنڀارڻ جي انگن جي اسرارن جهڙي نٿي لڳي... پر هو ان جنون سان جنڀيو رهيو.. هن کي سال گذري ويا.
ڪنڀارڻ پرڻجي وڃي پنهنجي مڙس سان ڏينهن راتيون گهارڻ لڳي پر هي هٿوڙي ۽ ڇيرڻيءَ جي ميلاپ ۾ پنهنجي مريتم کي تلاش ڪندو رهيو... نيٺ مايوس ٿي پيو... پوءِ هڪ ڏينهن ڪم مان هٿ ڪڍڻ جو ارادو ڪري پنهنجي مٿان چادر اوڍي سمهي پيو ۽ هن کي ننڊ کڻي وئي... ڪي ڪلاڪ ستو رهيو، پوءِ اوچتو ئي اوچتو ٽپ ڏئي اٿيو... هن جي من ۾ نئون تصور، نئون خيال هو. هن هڪڙو ٻه اڍائي فٽن جو پٿر کنيو.... هن جي ذهن ۾ هڪ ٻن اڍائي سالن جي نينگريءَ جو تصور هو ۽ هو بيساختا ان مورت جوڙڻ ۾ لڳو رهيو... ڪم ڪندي ڪندي کيس وري رات ٿي وئي... چوڏيهن جو چنڊ پنهنجي جوڀن تي هو... ڏکڻ جي تيز ۽ ٿڌي هوا گهلي رهي هئي... هو پنهنجي ليکي مورت ٺاهي راس ڪري چڪو هو. هن جي اکين ۽ ذهن تي ٿڪاوٽ جو احساس هو. هو وري آهليو ته ننڊ کڻي ويس.
صبح جو کجين جي وڻن ۾ جڏهن پکي ٻولڻ لڳا ته هن جي اک کلي وئي، هن پنهنجي ڀر ۾ ڪنهن ٻئي وجود کي به محسوس ڪيو! هن جڏهن ان ڏانهن غور ڪيو ته اها هڪڙي ٻه اڍائي سالن جي معصوم ٻارڙي هئي... هو ڇرڪ ڀري اٿي کڙو ٿيو پر هوءَ معصوم اڃان تائين گهري ننڊ ۾ هئي.. هو اٿي هيڏاهن هوڏاهن نهارڻ لڳو ۽ پنهنجي پاڻ کان سوال ڪرڻ لڳو ته آخر هيءَ معصوم مورت ڪنهنجي آهي، ڪٿا آئي آهي، هو ڊوڙي گهٽيءَ کان ٻاهر نڪتو پر کيس اتي به ڪير نظر نه آيو، هو وري موٽي گهر آيو ته ڇوڪري ننڊ مان جاڳي وئي هئي...
“چاچا! امان!؟” ڇوڪريءَ ڳالهايو...
“تنهنجي جي ماءُ ڪٿي آهي پٽ؟” هن ننڍڙيءَ کان پڇيو..
“امان الائي ڪٿي آهي، هوءَ مونکي ڇڏي هلي وئي آهي چاچا!”
ڇوڪري اٿي ۽ ڊڙي انهن مورتن ڏاهن وئي... ۽ انهن سان راند ڪرڻ لڳي..
ڪيرٿ جو ڌيان هاڻي پنهنجي انهن مورتن ڏي ويو. هن ڏٺو ته اها مورت جيڪا هن رات جوڙي راس ڪئي هئي سا اتي موجود نه آهي! هن جون اکيون ان راتوڪي مورت کي ڳولهڻ لڳيون... پر ان کي اها ڪٿي به نظر نه آئي!.. نيٺ هن جون اکيون فري سري وري وڃي ڇوڪريءَ تي پيون... هن جي مک تي حيرت گاڏڙ مرڪ تري آئي.... هاڻي هو ٻيون سڀ ڳالهيون سوچڻ ڇڏي ننڍڙي جي کائڻ پيئڻ جي باري ۾ سوچڻ لڳو...
هن وٽ ڇوڪري هجڻ واري ڳالهه باهه جيئان ڳوٺ کان ٿيندي شهر تائين وڃي پهتي.. اڃان ڪجهه ڏينهن ئي گذريا هئا ته هن جي محبوبا ۽ سندس مڙس هن جي گهر آيا... ۽ انهن اها دعوه ڪئي ته اها ڇوڪري سندن آهي.. پر اها ته گذريل ڏينهن توهانجي ڳوٺ ۾ گذاري وئي هئي، جنهنجي ڪفن دفن ۾ آئون پاڻ شريڪ ٿيو هئس... هڪڙي ڪيرٿ جي همدرد جي زبان تي اهڙو سچ هو جيڪو هڪ ماءُ جي لائي ڄڻ قيامت جو اعلان هو ... هڪ قيامت ته هو ان چوڏينهن واري رات ڏسي چڪي هئي پر وري ٻي قيامت ڏسڻ لاءِ هو بلڪل به تيار نه هئي... ڪجهه ماڻهون ڪيرٿ جي پاسي ٿي بيٺا ۽ ڪجهه ماڻهون وري انهن ماءُ پيءُ کي ڇوڪري ڏيڻ لاءِ چئي رهيا هئا.. پر ڪيرٿ ڇوڪريءَ جي باري ۾ ڪجهه به ٻڌڻ لاءِ تيار نه هو.. سندس محبوبا کيس گهڻو ئي اهي ڏينهن ياد ڏياريا جڏهن هو سندس عشق ۾ ڏينهن جا ڏينهن راتين جون راتيون ويٺو تڙپندوهو ۽ سندس هڪ جهلڪ ڏسڻ لاءِ کيس ڪيترائي ڏينهن رلڻو پوندو هو... پر هن سندس هڪ به نه ٻڌي، ڇو ته اها ڳالهه ثابت ٿي چڪي هئي ته هنن جي ڌيءُ هي جهان ڇڏي چڪي هئي ۽ ان معصوم کي قبر حوالي ڪرڻ وارا شاهد به موجود هئا. ڪيرٿ مطمعين به هو ته غير مطمعين به، هن کي اڃان به ان ٻارڙيءَ جي مورت جي تلاش هئي جيڪا کيس ڪٿي به نظر نه پئي آئي..
ڇوڪريءَ جي ماءُ پيءُ به همٿ نه هاري ۽ هنن اها داهن وڃي وقت جي بادشاه کي ڏني...
ٻنهين ڌرين کي دربار ۾ گهرايو ويو،. ڪيرٿ ٻارڙي سميت دربار ۾ پهتو...
ٻنهين ڌرين جون ڳالهيون ٻڌڻ کان پوءِ بادشاه اهو فرمان جاري ڪيو ته... هنن جي ڇوڪري ڀلي کڻي مري وئي آهي ۽ کيس قبر ۾ لاهي به آيا هجن پر پوءِ به ماءُ جي دل آهي هوءَ اکين سان پنهنجي ٻارڙيءَ کي ڏسي رهي آهي، ان ڪري کيس مطمعين ڪرڻ لاءِ توکي ڪو نه ڪو ثبوت ضرور ڏيڻو پوندو..
بادشاه جي ڳالهه ۾ وزن هو... ڪيرٿ سوچ ۾ پئجي ويو... پر هن اهو ثبوت ڏيڻ لاءِ راضپو ڏيکاريو..
پوري دربار ماڻهن سان ڀريل هئي، هو اٿيو هن ڇوڪريءَ کي مٿي کنيو ۽ کڻي مٿي هوا ۾ اڇليائين! اڇلي وري جهپي ورتائين... هن وري وري ڇوڪريءَ کي هوا ۾ اڇليو، وري وري جهپي ٿي ورتو. ٻارڙي ٽهڪ ڏيڻ لڳي، هو به کلڻ لڳو.
بادشاه ۽ ان جا درباري حيران به هئا ته پريشان به هئا ۽ هنن کي ڪجهه به سمجهه ۾ نه پئي آيو ته آخر ٿي ڇا رهيو آهي! بادشاه به لاجواب هو، هو ڪجهه چوڻ لاءِ يا ڪيرٿ کي ايئن ڪرڻ کان روڪڻ لاءِ لفظ ڳولهي رهيو... هو مسلسل ساڳيو عمل ورجائي رهيو هو. ماڻهون انهيءَ عمل مان لطف اندوز ٿي تاڙيون وڄائڻ لڳا... تاڙين جو شور دربار جون ديوارون پار ڪري الاءِ وڃي ڪٿان پهتو هو...
ان کان پهرين جو بادشاه ڪجهه ڳالهائي... ڪيرٿ پنهنجو ثبوت ڏئي چڪو هو... ماڻهن جا وات پٽجي ويا هئا، هٿ جتي هئن اتي بيهي رهيا هئن...
ڪيرٿ ڇوڪريءَ کي انتهائي زور سان دربار جي فرش تي بادشاه جي اڳيان اڇليو هو!!!!
هن جو جسم ننڍن ننڍن ٽڪرن ۾ ورهائجي بادشاه جي اڳيان ڦهلجي ويو. ايئن جيئن ڪو پٿر ڀور ڀور ٿي ويندو آهي.ڇوڪريءَ جي ماءُ رانڀاڙ ڪري ڊوڙي آئي، هن پنهنجي معصوم نياڻيءَ جي جسم جا ٽڪرا ميڙڻ چاهيا..بادشاه سپاهين ۽ دربانن کي هڪل ڪري ڪيرٿ کي پڪڙڻ لاءِ چيو ۽ پاڻ به تخت تان اٿڻ لڳو پر اٿي نه سگهيو.
ڪير به پنهنجي جاءِ تان چري نه سگهيو، ڇو ته هر ماڻهون پنهنجي پنهنجي جاءِ ته پٿر ٿي ويو هو!