سنڌي ڪامورو سنڌ لاءِ ڪجهه به نٿو ڪري! ڇو؟
سڀ کان پهريان مان اهو واضع ڪندس ته رياست جي هلائڻ لاءِ پاليسي ٺاهڻ ۽ ان تي عمل ڪرائڻ هميشه سياسي قيادت جو ڪم هوندو آهي. ان پاليسي تي عملدرآمد ڪرڻ بيوروڪريسي جو ڪم هوندو آهي.
1936ع کان اڄ تائين تقريباً پنجاه چيف سيڪريٽري سنڌ ۾ پوسٽ ٿيا آهن. جن ما ڪل ست چيف سيڪريٽري سنڌي پوسٽ ٿيا آهن. پهريون چيف سيڪريٽري سنڌي نومبر 1989ع ۾ پوسٽ ٿيو. انکان پوء ٻيو چيف سيڪريٽري 2002ع جولاء ۾ ٿيو. انکا اڳم ست انگريز، هڪ پٺاڻ، باقي پنجابي ۽ پناهگير. پر انهي سڄي وقت يعني 1936ع کان 1955ع ون يونٽ کان پوء اڄ تائين هميشه سنڌي چيف منسٽرز رهيا آهن.
پاليسيءَ تي عمل درآمد ڪرائڻ کاتي جي سيڪريٽري جي ذميواري هوندي آهي. 1990ع تائين سنڌ جي مختلف کاتن جا سيڪريٽري گهڻي ڀاڱي غير سنڌي هيا. انهي کان بعد توازن بهتر ٿيندو ويو ڇو ته 1973ع ۾ ڀٽي صاحب جي سروس ريفارمز جي ڪري سنڌي مرڪزي مشينري جي پرزن جو حصو ٿيڻ شروع ٿيا، جن (90) نوي واري ڏهاڪي ۾ گريڊ ويهين ۾ پير پائڻ شروع ڪيو ۽ آهستي آهستي سنڌ ۾ ڪمشنر، ڊي آء جي ۽ سيڪريٽري ٿيندا ويا، جيڪو اڄ تائين هلي پيو. انهي کان اڳ (80) اسي واري ڏهاڪي ۾ سنڌي آفيسر ڊپٽي ڪمشنر ۽ سپرينٽنڊنٽ آف پوليس جي عهدي تي اچڻ شروع ٿيا. 1973ع ۾ ڀٽي صاحب جي پاليسي تحت هينئر الحمدلله 2002ع کان پوء جيڪا پوک ڀٽي صاحب 1973ع ۾ پوکي، ان مان چيف سيڪريٽري ۽ انسپيڪٽر جنرل آف پوليس جي پوسٽنگ لاءِ سنڌي آفيسر موجود آهن . اها جدا ڳالهه آهي جو بد قسمتي سان سنڌ جي انتظاميه خراب حڪمراني جي ڪري عوام لاءِ ڪا به سهولت مهيا نٿي ڪري، جنهن ۾ پاليسي جوڙيندڙن جي بي توجهي آهي نه ڪنهن ٻئي سبب جي ڪري. انهيءَ ۾ ڪو به شڪ ناهي ته ڪوتاهيون سول سرونٽس کان گهڻيون ٿيون آهن پر اهو انهي ڪري جو سياسي قيادت پنهنجي ذاتي مفاد کان علاوه ڪجهه ناهي سوچيو. گهڻا دوست اهو چوندا آهن بيوروڪريسي سڀ مرض جي پاڙ آهي ۽ سياستدان کي بيوقوف بڻائڻ انهن جي لاءِ ڪوئي ڏکيو ڪم ناهي. اها هر هڪ جي پنهنجي سوچ آهي، جنهن سان اتفاق ڪرڻ يا نه ڪرڻ هر ڪنهن کي حق آهي. مان انهن دوستن کان اهو عرض ڪندس ته سياستدان کي عوام ووٽ ڏئي اڳتي آڻي ٿو ۽ سياستدان ان ووٽ جي عيوض ڪجهه عوام سان ڀلائي جا واعدا ڪندو آهي ته جيڪڏهن توهان اسان کي ووٽ ڏئي ڪامياب ڪندا ته اسين توهان جي سهولت لاءِ هي شيون ڪنداسين. سياستدان ووٽ جي وسيلي اقتدار جي ڪرسي تي ويهي ٿو، جيڪا هڪ عوام جي طرفان هڪ امانت هوندي آهي. ڪرسي تي ويهي هن جو فرض ٿيندو آهي ته عوام جي ڀلائي لاءِ پاليسي مرتب ڪري ۽ ان تي عمل ڪرائي . هاڻي جيڪڏهن سرڪاري ڪامورو اچي هن کي انهي ڪيل واعدي جي خلاف ورزي ڪرائي ۽ سياستدان کي پنهنجي مفاد لاءِ ٿو استعمال ڪري ته انهيءَ جو مطلب ته هو سياستدان ناهي، پر هڪ مفاد پرست آهي. ڇو ته سياستدان ڪيترو به گهٽ پڙهيل هجي پر هو ڪڏهن به عوام سان بيوفائي ڪين ڪندو، ڇو ته هن کي پنجن سالن کان بعد وري انهي عوام ڏانهن رجوع ڪرڻو آهي جنهن انکي اڳ ۾ ڪامياب يا ناڪام ڪرايو هوندو آهي.
ڪامورو ڪيترو به چالاڪ هجي، آخرڪار سياسي قيادت جي هيٺان هوندو آهي ۽ سياسي قيادت جي ڪيل فيصلن تي عمل ڪرڻ انجو فرض آهي. طاقت جو سرچشمو عوام آهي نڪي سرڪاري ڪامورو، اها علحده ڳالهه ته سنڌ ۾ سياسي قيادت پنهنجي گهر جي ڀاتين کي سرڪاري ڪامورو مقرر ڪيو آهي، جنهن ڪري بدقسمتي سان سنڌ ۾ جيڪا سياسي قيادت سياسي رشوت طور پنهنجي خاندان جا ٻار ڪامورا ڪرايا آهن اهي ڪامورا گهٽ پر سرڪار جو حصو وڌيڪ آهن. جنهن ڪري 1988ع کان بعد آهستي آهستي سرڪاري ڪامورو گهٽ پر خود سرڪار جو حصيدار وڌيڪ ٿي ويا آهن، هاڻي جتي پاليسي ٺاهيندڙ ۽ پاليسي تي عمل ڪندڙ هڪ خاندان جا فرد هجن ته اتي چڱائي جي اميد تمام گهٽ ٿيندي آهي.
مٿين ڳالهين جي باوجود اسان جي سنڌي سوسائٽي پنهنجا اصول گهڻي قدر وڃائي ويٺي آهي، تنهنڪري چڱي کي چڱو ۽ بري کي برو چوڻ بلڪل ختم ٿي ويو آهي. اڳ ڪوئي آفيسر يا ڪو ٻيو ڪو برائي وارو ڪم ڪندو هيو ته سڀڪو ان ڳالهه جي نشاندهي ڪندو هو ۽ برو سمجهندو هو، پر هينئر ته جيترو برو آهي اوترو وڌيڪ عزت وارو سمجهيو وڃي ٿو.
انهيءَ ۾ ڪو به شڪ ناهي ته سنڌي آفيسرن چاهي هيٺين ڪلاس جي سرڪاري عملدارن سنڌ جي خدمت گهٽ پر پنهنجي لاءِ وڌيڪ ڪيو آهي ۽ انهي لاءِ هو فرعون جهڙا ٿي ويندا آهن ۽ پنهنجي اصليت کي به ڀلائي ڇڏيندا آهن، جيڪو انتهائي افسوسناڪ عمل آهي. اسانجي گهڻن ڪامورن سنڌ ۽ سنڌ واسين جي اها خدمت ڪان ڪئي، جيترو انهن مٿان اخلاقي ۽ قوميت جي حساب سان ڪرڻ گهربو هيو، جنهن ڪري هينئر سڀني رٽائرڊ چاهي حاضر سروس وارن کي هڪ ئي نظر سان ڏٺو ٿو وڃي پر رٽائرڊ تي تنقيد وڌيڪ ڪئي وڃي ٿي. اسان جي دوستن کي اهو ضرور سوچڻ گهرجي ته رٽائرڊ ڪامورن مان ڪجهه نه ڪجهه سوسائٽي کي مليو آهي، سڀ ڀينگ ڪان ڪئي اٿن.
اصل ۾ سياسي قيادت جڏهن پنهنجي خاندان جي اولاد کي سياسي رشوت ۾ آفيسر ڪرايو، انهي کان بعد نوڪري جا معيار هڪدم تبديل ٿي ويا جيڪو هينئر پنهنجي عروج تي پهچي چڪو آهي پر اسانجي سوسائٽي ذهني طور مفلوج ۽ ڪمزور ٿي وئي آهي.