پنهل فقير ابڙو: ملاڻڪي گھر ۾ مولائي
پنهل فقير ابڙو ٻلهڙيجيءَ جي ابڙا برادريءَ جي چڱي مڙس حاجي حسين ابڙي جو ننڍي ۾ ننڍو پٽ آهي. 1930ع ڌاري ڄائو. حاجي حسين 1984ع ۾ 120 ورهين جي ڄمار ۾ وفات ڪئي. وفات وقت به سندس سمورا ڏند سلامت هئا. ساڳي وقت ڏسڻ ۽ ٻڌڻ وارا حواس به سالم هئس. پنهنجي ٻني ٻاري ۽ مال رزق وارو ماڻھو هو. سندس وڏو پٽ عبدالهادي هڪ مدرسي مان سند وٺي حافظ قرآن ۽ پنهنجي پاڙي واري مسجد جو پيش امام ٿيو. هن ڳوٺ ۾ مسلم اسڪول جو بنياد رکيو، جيڪي ان وقت سالياني گرانٽ تي هلندو هو ۽ پوءِ سرڪاري پرائمري اسڪول ٿيو. استاد عبدالهاديءَ جي ڪري سڄو خاندان مُلان سڏجڻ لڳو، ڇاڪاڻ جو نڪاح به اهي پڙهندا هئا ته جنازي نماز به. ڳوٺ ۾ ختما به کانئن ڏياريا ويندا هئا ته ٽڪيون به اهي وٺندا هئا. سائين عبدالهاديءَ جو پٽ ملان لطيف پنهل فقير جو سن هو، جيڪو اڳتي هلي پيءُ جو جانشين بڻيو. ملان عبدالهادي ۽ ملان لطيف ظاهري شريعت جا پابند هئا پر پنهل فقير دين ڌرم کان دور هو.
ملان عبدالهادي اعلان ڪيو ته “هاڻ برادريءَ جي ڪنهن به ڪاڄ ۾ دهل نه وڄندو، جو اها بدعت آهي، شريعت ان کي حرام قرار ڏنو آهي، اڄ کانپوءِ جنهن به ڪاڄ تي مڱڻهار گھرايا انهن سان کائڻ پيئڻ ختم!”
برادري ان علان تي ردعمل ظاهر ڪري ئي ڪري، ان کان اڳ ئي پنهل فقير اهڙي پابندي نه قبوليندي ان جي ڀرپور مزاحمت شروع ڪري ڏني- ڇاڪاڻ جو هن کي ننڍي کان ئي اهڙن فقيرن جي صحبت نصيب ٿي هئي، جن جو راڳ سان روح هو. پنهل فقير لاءِ به راڳ ويراڳ افضل عبادت جو درجو رکي ٿو ۽ ان سان ساز لازم ملزوم آهي. ان معاملي ۾ حاجي حسين پنهنجي ننڍي پٽ پنهل جو ساٿ ڏنو، ايئن دهلن دمامن تي پابنديءَ واري اعلان تي عمل نه ٿي سگھيو.
پنهل فقير 1930ع ڌاري پيدا ٿيو. غير فطري ورهاڱي وقت سترهن ورهين جو نوجوان هو. ورهاڱي کان اڳ جيڪي به ڳوٺ ۾ راڳ جون محفلون ٻڌيون هئائين، انهن جو ايئن ذڪر ڪندو هو ڄڻ هاڻي هاڻي ٻڌي آيو هجي. 1960ع کان اڳ واري ڪنهن فنڪار جي رڳو “ها” ڪن پويس، ٺڪ ان جو نالو کڻندو.
ڏاڏو پنهل قد ۾ ننڍو ۽ صفا سوتليءَ جهڙو مڙس هو پر جنهن ڪم ۾ هٿ وجھندو، ان کي پورو ڪري ساهه پٽيندو. سڄي ڄمار هارپو ڪيائين، گھر به هلايائين ته نشا پتا به واهه جا ڪيائين. جڏهن ڀرپور فقير ڳوٺ ۾ مئخانو قائم ڪري رهيو هو، تڏهن ملان عبدالهادي، ملان عبداللطيف ۽ ٻين سندس وڏي مخالفت ڪئي. همراهه هر حوالي سان ڀرپور کان ڏاڍا هئا، جڏهن ته شهر جا چڱا مڙس ۽ سيد به ملن سان ٻڌل هئا. ان وقت پنهل فقير ڀرپور جو ڀرجھلو ٿي بيهي رهيو، ايستائين جو صبح جو ننڊ مان اٿي اچي ڀرپور فقير سان مئخاني ۾ ويهندو هو ۽ رات جو دير سان گھر موٽندو هو. هي يار سڄو ڏينهن فقير سان رياضت ۾ هوندو هو. وڻن جا چلها ڪڍڻ، ٻوٽا پوکڻ، انهن کي پاڻي ڏيڻ، لوڙهو ڏيڻ جهڙن ڪمن جو پاڻمرادو ذمو کڻي ورتو هئائين. ڀرپور فقيرکي ڪير به ڪجھه نه چئي سگھيو، همراهه وفد ٺاهي وري حاجي حسين وٽ پهتا، جنهن وري به پنهل جو پاسو کنيو ۽ پنهنجي وڏي پٽ عبدالهادي کي چيو “جيئن اوهان کي شرعي زندگي گذارڻ جو حق آهي، تيئن ڀرپور ۽ پنهل کي به فقيراڻي زندگي گذارڻ جو حق آهي!!” ان کان پوءِ ٻنهي فقيرن جي جند آجي ٿي.
پنهل فقير نشا به ڏاڍا ڪيا. آفيم ذري به واپرائيندو آهي ته ڦوڪڙي به ڀريندو آهي. هڪ ڏينهن سنگت کي چانهه پيارڻ جي صلاح ڪيائين. همراهه کي سرنهن به پوکڻي هئي. سرنهن جو ٻج ۽ کنڊ کڻي گھران نڪتو. ٿوري دير بعد چُنگيون هڻي واپس آيو ۽ چانهه ٺاهي سنگت کي پيش ڪيائين. همراهن چانهه جو ڍڪ ڀري چيس: “فقير چانهه مٺي ته ناهي!” ٺهه پهه وراڻيائين: “سرنهن ٻج سان چانهه مٺي ڪيئن ٿيندي! لڳي ٿو کنڊ جون چنگيون هڻي آيس.” اوهان سمجھندا هوندا ته اهو رات جو ٽاڻو هوندو، ان ڪري فقير اوندهه سبب سرنهن ۽ کنڊ ۾ فرق نه ڪري سگھيو پر اهڙي ڳالھه نه هئي، اهو ڏينهن جو وقت هو پر پنهل فقير جون به شاهن فقير منگيءَ وانگر هر وقت اکيون ذري گھٽ ٻوٽيل هونديون آهن.
شاهن فقير جي به ڪهڙي ڳالھه ڪجي! هڪ ڏينهن ڏهاڪو کن ماڻھو کٽ تي هڪ لاش کڻي ڪچي واري اسان جي اوطاق تي پهتا. خبر پئي ته اهي بگيءَ جا ابڙا هئا، جن وٽ رات جو شاهن فقير منگي پيالو ڪري ويو ۽ اهي سندس لاش وارثن کي پهچائڻ لاءِ سڳيين کڻي وڃي رهيا هئا. شاهن فقير جڏهن لٺ هٿ ۾ کڻندو هو ته ايئن لڳندو هو ڄڻ لٺ کي هٿ ۾ لٺ هجي پر هن ڀيري فقير ڪانڌين کي صفا ساڻو ڪري وڌو. درياهه تي کين بُک به ڏاڍي لڳي. پنڌ به واريءَ جو هو. همراهه مانجھاندو ڪرڻ ۽ ڏينهن ٺارڻ لاءِ اسانجي اوطاق ڏي لڙيا. اڃا به کين ڇهه ڪلوميٽر پنڌ ڪرڻو هو. بگيءَ وارا همراهه به واقفڪار هئا ته شاهن فقير سان به وڏن کان وٺي سنگت هئي، اسان وٽ اڪثر ايندو رهندو هو. هڪ ڀيري ته پورا ٻه سال اسان جي ڳوٺ ۾ آڪهه سميت اچي رهي پيو. اسان جي ناني مرحوم موالي فتح محمد پيرزادي کٽ تي پيل مڙهه جو منهن ڏسي پنهنجا کيسا ڦٿولڻ شروع ڪيا ۽ آفيم ذري ڪڍي ڳاري شاهن فقير جي وات ۾ وجھي ڄڻ انتظار ڪرڻ لڳو. وات ۾ پاڻي پوڻ سان فقير ٿورو چريو پُريو. نانو موالي ڊڪ پائي گھران ٻيو آفيم به کڻي آيو، اهو به هن جي وات ۾ وڌائين ته فقير چاٻا ڏيڻ شروع ڪيا ۽ ڏسندي ئي ڏسندي اٿي ويهي رهيو. ڪانڌين کي شاهن فقير جي بچڻ جي خوشي گھٽ پر پنڌ کان ڇٽڻ جو ڏاڍو اطمينان ٿيو. شام ٿيندي ئي همراهه واپس وريا پر کٽ اسان وٽ ڇڏي ويا. شاهن فقير هفتو کن اسان وٽ رهيو پيو هو.
شاهن فقير منگي سڳين جو ويٺل هو. اهي ڏنڊائي فقير سڏبا آهن ۽ پاڻي پڙهندا آهن. تر جي ڀاڳين جو مٿن اهڙو ته اعتقاد ويٺل هو جو جڏهن سندن مال ۾ بيماري پوندي هئي ته علاج بدران فقيرن کان وٿاڻ پڙهائيندا هئا. شاهن فقير کي هڪ اڀري گھوڙي هوندي هئي، جيڪا ٻن ڪلاڪن جو پنڌ سڄي ڏينهن ۾ مس ڪري سگھندي هئي. آفيم هوندو هئس ته ٺيڪ ٺاڪ هوندو هو، ختم ٿيندو هئس ته پاڻ به ختم ٿي ويندو هو. فقير وڌيڪ ٻه ورهيه زندهه رهيو. پر شايد ويجھن عزيزن کي تڪليف کان بچائڻ جي خيال کان هن قسم کڻي ڇڏيو هو ته درياهه جي ساڄي ڪنڌيءَ تي دم ڏيندو، نيٺ ٿيو به ائين.
پنهل فقيرن نشن ۾ هڪ دفعي “پير فقير يا علي مدد” چوڻ بدران “پير پير کدر” چئي سنگت کان موڪلايو، جنهن تي سندس حجائتا دوست کيس ڪارڙو تتر ڪوٺيندا هئا. اسان جي ڳوٺ ٻاهران ڪجھه وقت پئرا ملٽري فورس وارن ڪئمپ قائم ڪئي. اهلڪار پتڻ تي ايندڙ ويندڙ مسافرن جي تلاشي وٺندا رهندا هئا. تر جي ماڻهن کي تنگ ڪندا هئا. ڌاڙيلن سان وڙهڻ سندن منشور ۾ ئي نه هو، ڌاڙيلن ۽ ڳوٺاڻن ۾ بظاهر ڪو فرق نه هو: روايتي سنڌي ڏاڙهيون، وڏا شهپر، ڊگھيون قميصون، وڏيون شلوارون، سنڌيءَ کان سواءِ ٻي ٻولي نه ڳالهائين، نه وري سمجھن. هڪ دفعي پنهل فقير دڳ تي ملي وين. کين هٿيار به ساڻ نه هئا. هنن فقير کان پُڇيو، “چاچا! اهي فورس وارا ماڻهن کي تنگ ته نٿا ڪن؟” پنهل فقير کين سڃاڻي نه سگھيو ۽ چيائين: “ابا ماڻهن سان انهن ڪيو آ آزار، اصل غريب غربي جو... پٽي ٿا وڃن، اهڙا ته بکيا آهن، جو غريبن کان ڪڪڙيون به کسيو وٺن.” اهي پنهل فقير جو سچ برداشت نه ڪري سگھيا ۽ کيس ٻڌي سخت تشدد ڪيائون.
ڏاڏو پنهل ٻارن وارا روپ ڪندو آهي، ڪڏهن رنگين ڪاغذن جي ٺهيل ٽوپي پائيندو آهي، ڪڏهن ڪاغذي هار ڳچيءَ ۾ پاتل هوندا اٿس. ڪڏهن انتهائي سادن مڻين جي مالها ڳچيءَ ۾ پيل هوندي اٿس. نوجوانن کي کيڏندو ڏسي مستيءَ ۾ اچي هڪ آئٽم پيش ڪندو آهي: منڍي هيٺ ڪري هٿن جون تريون زمين تي کُپائي ڄنگھون مٿي ڪري جيترو وقت چاهي بيهي سگھندو آهي. هن کي ڏسي ٻيا نوجوان به ايئن ڪرڻ جي وڏي ڪوشش ڪندا هئا پر ڪڏهن ڪامياب نه ٿيا. پنهل فقير کي ٽي پٽ واحد بخش، الاهي بخش ۽ علي گل آهن، جن مان واحد بخش فوت ٿي چڪو آهي. فقير جا سمورا پٽ به پوٽن ڏوهٽن وارا آهن.