2
جيئن ته اسان اڳ ۾ ذڪر ڪري چڪا آهيون ته مارڪوس سرڪار سگهه جي استعمال کان علاوه سياسي ۽ ڊپلوميٽڪ چالون به چلندي رهي آهي. انهي سلسلي ۾ سعودي عرب سرڪار MNLF جي اڳواڻن کي ڪافي لالچون ۽ رعايتون آڇيون ويون آهن ته اهي پنهنجي مڪمل خودمختياري جي گهر تان هٿ کڻن. سعودي عرب سرڪار انهي سلسلي ۾ مارڪوس حڪومت کان ضمانت طلب ڪئي آهي، ته فلپائني مسلمانن کي وڌ ۾ وڌ آزاديون ۽ اقليتي حق ڏنا ويندا. بهرحال سئي سڳي کي سيري پئي ڏسجي ته ڪهڙو ڀرت ٿو ڀرجي. آزادي ۽ جمهوري حقن جي انهي جدوجهد دوران ڪي حلقا اجائي ٽوڙ ڦوڙ ، چوري چڪاري، رهزني ۽ ڦرلٽ ۾ مصروف ٿي ويا آهن. حڪومت انهن ڌاڙن ۽ ڦر لٽ ۾ مصروف ٿي ويا آهن. حڪومت انهن ڌاڙن ۽ ڦُرن جي ذميداري آزادي پسند قوتن تي عائد ڪري انهن کي بدنام ڪري رهي آهي. انهيءَ صورتحال جو تجزيو ڪندي ڪن عوامي حلقن جو خيال آهي ته اهي حرڪتون اُهي پيشه ور لفنگا ڪري رهيا آهن جيڪي اهڙن موقعن جي تلاش ۾ رهندا آهن. آزادي ۽ جمهوريت پسند تنظيمن جو انهي ۾ ڪو به هٿ نه آهي. ڪن عوامي حلقن جو خيال آهي ته خود مارڪوس سرڪار پنهنجن ڀاڙيتن ماڻهن هٿان اهي بدانتظاميون ۽ ڌاڙا ڦريون ڪرائي رهي آهي ته جيئن انهن عوام دشمن ڪارواين جو الزام جدوجهد ڪندڙ تنظيمن تي مڙهي کين عوام جي نظر ۾ ڪيرائي سگهجي، اسان جي خيال ۾ اهي ٻئي خيال درست ٿي سگهن ٿا. جنهن به قوم کي پنهنجي جمهوري حقن کان وانجهو رکيو ويندو آهي. هن جي آزادين کي پامال ڪيو ويندو آهي. زور ۽ زبردستي جي ماحول ۾ ماڻهن جو ڪڇڻ پڇڻ بند ڪيو ويندو آهي ته ماڻهو ظلم ڪندڙن خلاف نفرتن جي باهه اندر ئي اندر سانڍيو وتندا آهن. پوءِ اُها باهه سياسي شعور جي پختگي جي ڪري انقلاب جي نظرياتي واٽ وٺي ڀڙڪي اٿندي آهي يا ڪن حالتن ۾ سياسي شعور جي اڻاٺ سبب چورين چڪارين، ڌاڙن ۽ قتلن جو رخ وٺندي آهي. اها غلامي جي نفسيات آهي. هن سلسلي ۾ فرانسز فينن جو ڪتاب Wretched of Earth جنهن جو سنڌي ترجمو مسٽر عبداواحد آريسر ”مٽيءَ هاڻا ماڻهو“ جي نالي سان ڪيو آهي، پڙهڻ لائق ڪتاب آهي. هيءَ ڪتاب آفريقي قومن جي غلامي جي نفسيات جو اهڙو واضع تجزيو پيش ڪري ٿو جو هر غلام قوم کي ان ۾ پنهنجي نفسيات جو اولڙو ڏسڻ ۾ اچي ٿو. هيءَ ڪتاب جي ڪيترين ئي ٻولين ۾ ڇپجي چڪو آهي ۽ اردو ۾ ”افتادگان خاک“ جي نالي سان پڻ ڇپيل آهي.
دنيا جي هر فاشي ۽ آمر حڪومت وانگي مارڪوس سرڪار عوامي آواز کي دٻائڻ لاءِ پنهنجي وحشي سگهه کي ڀرپور نموني استعمال ڪيو آهي. ائمينسٽي انٽرنيشنل پنهنجي 28 نومبر 1981ع واري رپورٽ ۾ جيڪا سيپٽمبر 1982ع ۾ ڇپجي پڌري ٿي ٻڌايو آهي ته 1980ع دوران فلپائن ۾ سرڪار مخالف 200 ماڻهن (جيڪي مختلف تنظيمن جا ڪارڪن هئا) کي غائب ڪيو ويو جن جو ڪو به پتو اڃا تائين پئجي نه سگهيو آهي. ڪم از ڪم 16 ڄڻن کي ماريو ويو آهي جن مان ٻارهن ڄڻن کي موت کان اڳ سخت اذيتون ڏنيون ويون. مليل شهادتن مطابق 32 اهڙا ٻيا به ڪيس آهن جن کي سخت جسماني اذيتون ڏيئي پورو ڪيو ويو. پئراملٽري فورسز ”آخري حڪم“ جي بدنام نالي هيٺ ملڪ جي اترئين علائقي جي ڪالنگا جبلن ۽ اڀرندي حصي ۾ عام ڪوس ڪيو آهي. جنهن ۾ مري ويلن جو صحيح تعداد معلوم نه ٿي سگهيو آهي، انهي بدنام ”آخري حڪم“ (Last Command) جي ڪمانڊر ڪرنل ڪارلوس چارلي لئڊيمورا پنهنجي 200 تربيت آفته قاتلن جي جٿي سان مختلف علائقن ۾ ايڏو ڪهرام مچايو جو ڏينهن جا ڏينهن انهن علائقن ۾ هراس ڇانيل رهيو. بلڪل ايئن جيئن سنڌ ۾ مدد خان ۽ ارغونن هتان جي ماڻهن کي ڏهڪائڻ لاءِ عام ڪوس ڪيو ۽ ڳوٺن جا ڳوٺ ساڙائي ڦلهيار ڪري ڇڏيا. بهرحال ملڪ جي سياسي صورتحال اهڙي ڏڦيڙ ۽ انتشاري واري آهي جو آمريڪي صدر ريگن کي پنهنجو فلپائن وارو دورو منسوخ ڪرڻو پيو. فلپائن جو موجوده صدر مارڪوس جيڪو 1965ع ۾ اقتدار ۾ آيو سو ڏاڍ ۽ ڏنڊي جي زور تي پاڻ کي ماڻهن مٿان مڙهيو ويٺو آهي. هن پنهنجي اقتدار کي بچائڻ لاءِ ڪيترا ڀيرا ملڪ سان مارشل لا به لاڳو ڪئي آهي. فلپائن ۾ مسلمانن جي آدمشماري اٽڪل چاليهه سيڪڙو آهي پر انهن کي حڪومت ۾ ڪا به سياسي حيثيت حاصل نه آهي. ايتري قدر جو مرڪزي حڪومت ۾ مسلمانن لاءِ هڪ الڳ وزارت جنهن کي Muslim affairs جي وزارت سڏبو آهي قائم آهي پر ان جو وزير هڪ غير مسلم آهي جنهن جو نالو آهي رميليو ايسپلڊان (Romulo Espalsm). فلپائن جا مسلمان حڪومت سان بلڪل ويڙهه جي صورتحال ۾ آهن ۽ ائين وڙهي رهيا آهن جيئن لبنان جا مسلمان پٺڀرائي سان قائم ٿيل لبناني حڪومت، اسرائيلي، آمريڪي ۽ فرانسيسي فوجين سان وڙهي رهيا آهن. لبيا جي صدر معمر قذافي جي ڪوششن سان لبيا جي گادي واري هنڌ ٽريپولي ۾ فلپائني حڪومت ۽ فلپائني مسلمانن جي لڙاڪو تنظيم مورو لبريشن فرنٽ جي وچ ۾ 1967 ۾ هڪ ٺاھ ٿيو ۽ عارضي طرح جنگ بندي ٿي پر اهو ٺاھ ديرپا ثابت نه ٿيو ۽ ٻيهر ڌرين ۾ ويڙھ شروع ٿي وئي، جيڪا اڃان تائين جاري آهي.
فلپائن ڏور اوڀر ۾ آمريڪا لاءِ جاپان ۽ ڏکڻ ڪوريا کان به وڌيڪ ڀروسي جهڙو اتحادي آهي. ڏور اوڀر جي ٻين ملڪن جي ڀيٽ ۾ فلپائن ۾ آمريڪا جا تمام وڏا فوجي اهميت جا اڏا آهن، جيڪي فلپائن ۽ آمريڪا جي وچ ۾ 1947ع جي فوجي معاهدي تحت قائم آهن. ڪلارڪ ائيربيس (Calrk Air base) ۽ سيوبِڪ نيول بيس (Subic Naval Base) آمريڪا جي دنيا ۾ قائم ڪيل تمام وڏن فوجي اڏن ۾ شمار ڪيا وڃن ٿا. هنن اڏن تي آمريڪا جا جديد ترين ائٽمي هٿيار به موجود آهن. سڄي فلپائن ۾ انهن هٿيارن خلاف هڪ گهري نفرت به موجود آهي.
آمريڪا جي ٻين حاشيه بردار ملڪن وانگر جن ۾ لاطيني آمريڪا جا برازيل، ارجنٽائن، ميڪسيڪو ۽ ايشيا آفريقا جا به ڪيترائي ملڪ اچي وڃن ٿا تن جي معاشي حالت انتهائي ابتر آهي. آمريڪي هٿيار ڪنهن ملڪ جي تباهي جو ته باعث بڻجي سگهن ٿا پر خوشحالي جو نه. هٿيارن پنهوارن جو وڏو ذخيرو ماڻهن جي بک ۽ بيروزگاري جو مسئلو نٿو نبيري سگهي. جيڪي ترقي پذير ملڪ پنهنجي داخلي معاشي صورتحال کي تباھ ڪري، سڄي ملڪ جي سامراجين وٽ ڳهه رکي هٿيارن جي انڌي ڊوڙ ۾ ڌوڪي پيا آهن سي عوام جا وچتر ويري آهن. اسرائيل جهڙو ملڪ جنهن کي آمريڪا جي ڀرپور امداد حاصل آهي سو به اقتصادي گهوٽالي جو شڪار آهي. اتي به اقتصادي گهوٽالي اهڙي سنگين صورتحال اختيار ڪئي جو وزيراعظم بيگن کي مجبور ٿي استعيفيٰ ڏيڻي پئي. نئين وزيراعظم شمير سندس حڪومت جي بنهه مختصر عرصي ۾ هيستائين ٻه ڀيرا اسرائيلي سڪي جي قيمت ۾ ڪمي آندي آهي. 1982ع ۾ اسرائيل ۾ افراط زر 15365 هو ۽ هن وقت هر هڪ اسرائيلي ٻاهرين قرضن جي ڪري اٽڪل پنج هزار آمريڪي ڊالرن ۾ ڳهيل آهي. اِنهيءَ مان اندازو لڳائي سگهجي ٿو ته آمريڪا جي سڀ کان سڪيلڌي ساٿيءَ جي اها حالت آهي ته باقي اتحادين جو ڪهڙو حال هوندو يا ڪهڙو حال ٿيندو، فلپائن جي حالت به انهي کان مختلف ناهي. فلپائن جي معاشي بدحاليءَ جو اندازو هن ڳالھ مان لڳائي سگھجي ٿو ته مختلف ملڪن ۽ انٽرنيشنل ادارن کان کنيل چئن قسطن جي قرض جي ڪابه واپسي نه ڪري سگهيو آهي، جنهن ڪري سندس ساک کي ڪاپاري ڌڪ لڳو آهي ۽ ڪيترن قرض ڏيندڙ ادارن سندس پئسا روڪي ڇڏيا آهن. هاڻي ڊُڪ ڊوڙ ۾ آهي ته آمريڪا جي معرفت ڪو قرض حاصل ڪري اڳئين قرض جون قسطون ادا ڪري ته جيئن روڪيل قرض جا پئسا حاصل ٿين. اڃا اهو مسئلو حل ئي نه ٿيو هئو ته مخالف اڳواڻ اڪيونو جي قتل سبب ملڪ سياسي گهوٽالي ۾ گرفتار ٿي پيو. انهي گھوٽالي جي ڪري ملڪ جو ڪاروبار ايترو متاثر ٿيو آهي جو سڄي ملڪ جو ڪم ڪار ٺپ ٿي ويو آهي. حالتن جو زائچو ٻڌائي ٿو ته فلپائن شايد ئي معاشي گھوٽالي جي ڌٻڻ مان صحيح سلامت نڪري پار ٿئي.