ناصر مورائيءَ جي 16 هين ورسي تقريب
جکرا جيئو شال آءُ مدو مور نه سڻان،
اڃان ڪالهوڻي ڪالهه اوهان ڏرت ٽاريا ڏيهه تان.
(شاھ)
سان ڪئي وئي. آجياڻي تقرير لاءِ سگا شاخ موري جي صدر محمد اسلم عباسي کي گهرايو ويو، جنهن سڀ کان اول سڀني آيل معزز مهمانن جا ٿورا مڃيا ۽ هن چيو ته ورهاڱي بعد مورو جون جيڪي مشهور شخصيتون ٿي گذريون آهن ناصر مورائي انهن مان هڪ آهي پاڻ برصغير جي تاريخ ساز شخصيت هو. سنڌ توڙي هند ۾ سندس ادبي نانءُ مشهور هو. پاڻ سنڌي ٻوليءَ ۽ ادب جو ڄاڻو هو ۽ مشهور ناٽڪ نويس ۽ ڪهاڻيڪار ٿي گذريو. وطن پرست ۽ سنڌ دوست هو. مورو واسين کي فخر آهي. سگا مورو طرفان اڄوڪو پروگرام منعقد ڪري خوشي محسوس ڪريون ٿا اميد ته اڄوڪو ليڪچر پڻ ڪارائتو رهندو. ان کان پوءِ وزير فرهاد اڄ جي شخصيت ناصر مورائي جي باري ۾ سامعين کي ٻڌايو ته ناصر مورائي جون علمي ادبي خدمتون موري واسين لاءِ ۽ سنڌ واسين لاءِ اتساھ جو رستو ڏيکارين ٿيون ۽ سندس شخصيت مان اڄ جو نوجوان پنهنجي زندگي جا دشوار رستن جا پيچرا ڳولي سگهي ٿو، جنهن کان پوءِ ليڪچرڪار پروفيسر شمشاد احمد سومري جو تعارف ڪرائيندي هن چيوته پروفيسر شمشاد ڪيترن ئي علمي ادبي مذهبي شخصيتن تي خاڪا لکي چڪو آهي ان کان علاوه هن سنڌي ٻولي کي ڪيترائي ڪتاب لکي ڏنا آهن. ان کان علاوه هن جون لکڻيون وقت به وقت سنڌي ٻولي جي نامور رسالن ۽ مئگزين ۾ ڇپجنديون رهن ٿيون، جنهن ۾ مهراڻ، ريکائون، سنڌ رويو کان علاوه ٻيا ڪيترائي رسالا ۽ اخبارون اچي وڃن ٿيون، پروفيسر شمشاد جو تعلق هڪ علمي ۽ ادبي خاندان سان آهي سنڌ والد صاحب بيدار مورائي سنڌي ٻولي کي اڻ ڳڻيا ڪتاب لکي پاڻ کي سٺن اديبن ۾ شامل ڪيو آهي پروفيسر شمشاد اڄ ناصر مورائي جي شخصيت تي هڪ تفصيلي مقالو پيش ڪندو کيس کي گذارش آهي ته اوهان جي سامهون مقالو پيش ڪن.
ليڪچرڪار پروفيسر شمشاد احمد سومري پنهنجو تاريخي ۽ تحقيقي مقالو پڙهندي ٻڌايو ته ناصر مورائي جو والد مرحوم سيد جعفر شاهه هو جيڪو مشهور استاد ٿي گذريو آهي. کيس ڇهه ڀائر هئا، هن وقت سندس هڪ ڀاءَ سيد نثار علي شاھ آمريڪا ۾ قيام پذير آهي. اولاد ۾ کيس ٻه نياڻيون هيون، پاڻ جنگشاهي جي سادات گهراڻي مان شادي ڪيائين، ناصر مورائي جو پهرئين اپريل 1937ع ڌاري جنم ٿيو ۽ 29 مارچ 2001ع تي وفات ٿي، 30 مارچ تي سندس مڪلي جي قبرستان ۾ تدفين رسم ٿي گذري، سنڌي ادب ۾ سندس اهم ڪردار رهيو آهي. ناصر مورائي جڏهن پنجين درجي انگريزي ۾ پڙهڻ ويٺو ته سندس کي ڪهاڻي لکڻ جو شوق جاڳيو، ٻارن جي رسالي گلستان ۾ لکڻ جي شروعات ڪيائين. سنڌي فائنل جي امتحان ۾ هن مضمون لکيو جنهن کي استادن پهريون نمبر قرار ڏنو، ان بعد انهيءَ مضمون کي فائنل ۾ هر ايندڙ شاگرد کي اهو مضمون سونهين طور پڙهايو ويندو هو، انهي اعزاز کيس وڌيڪ اعتماد پيدا ڪيو، ۽ لکڻ تي آماده ڪيو. 1956ع ۾ هن ميٽرڪ پاس ڪئي ۽ 1957ع ۾ ناول لکيائين، جيڪو ساڳي سال راتيون جاڳن جي جي عنوان سان شايع ٿيو. هن ڪيترائي ناٽڪ، ڊرامه، ڪهاڻيون لکيون، نسيم کرل، طارق اشرف، حميد سنڌي، خادم حسين ابڙو ۽ ڪيترائي اڻ ڳڻيا ماڻهون سندس همعصر ٿي گذريا آهن.
خادم حسين ابڙي پنهنجي آتم ڪٿا جي ڪتاب ساھ جو سفر ۾ سائين ناصر مورائي جي زندگي تي ڪافي تفصيل سان ذڪر ڪيو آهي. ۽ سندس ٻالڪ پڻي، جواني ۽ سندس زندگي جي آخري ڏينهن تي تمام گهڻي تفصيل سان لکيو آهي. ناصر مورائي موري شهر جي مٽي مان جنم وٺندڙ هڪ محب وطن ۽ سنڌ پرست ۽ اصول پرست انسان هو، جنهن سڄي ڄمار زندگي جي اخلاقي ۽ انسانيت جي اعلي قدرن سان نڀاءُ ڪندي گذاري، ايوبي آمريت جي دور ۽ ون يونٽ خلاف سنڌ جي اديبن جي مزاحمتي جدوجهد ۾ ناصر مورائي جو ڪردار ڀرپور رهيو ايوب جي اليڪشن دوران فاطمه جناح جي حمايت ۾ سرِ عام جلسه ۽ جلوس منعقد ڪرايا، جڏهن ته سنڌ جا سمورا وڏيرا ايوبي آمريت سان سڻڀي ٽڪر جي بنياد تي گڏ ٿي بيٺا هئا ۽ ٻئي پاسي قائداعظم جي ڀيڻ فاطمه جناح ايوب جي خلاف اليڪشن ۾ حصو ورتو ان دور ۾ امداد محمد شاھ سڪرنڊ ۾ ۽ ناصر مورائي موري ۾ سندس اليڪشن مهم ۾ اڳڀرا رهيا ۽ اليڪشن ۾ ايجنٽ طور ويٺا، پاڻ زندگي جو ڳچ حصو درس و تدريس ۽ علم جي حصول ۾ گذاريائين. پاڻ ڪوٽڙي ۾ استاد پڻ رهيو ان کان علاوه هي ايريگيشن کاتي ۾ ڪلارڪ رهيو. جڏهن ته کاٻي ڌر جي ڪيترن ئي ملڪ جي اهم اڳواڻن سان سندس ويجهڙائپ به رهي پاڻ روس جي سفارت خاني ۾ مترجم جي حيثيت سان پڻ ڪم ڪيائين. ان کان علاوه اسٽيل مل ۾ ليبر آفيسر طور پنهنجو خدمتون سرانجام ڏنائين، جتي هن مزدورن جي حقن لاءِ پڻ جدوجهد ڪئي جيڪا ڳالهه سرڪار نامدار کي قبول نه پئي ۽ کيس نوڪري مان فارغ ڪري ڇڏيو، پنهنجي خوددار طبعيت هئڻ سبب هن کي ڪيترن ئي نوڪرين تان هٿ کڻڻو پيو، مزدورن جي حقن ۽ وطن دوستي، سنڌ دوستي هئڻ سبب هن ڪڏهن به سرڪار سان ٺاهه نه ڪيو ان ڪري هن کي زندگي ۾ ڪافي مشڪلاتن جو منهن ڏسڻو پيو آخرڪار ريٽائر مينٽ کانپوءِ زندگي ڪراچي ۾ گذاري ۽ پنهنجي گذر سفر لاءِ شيخ سلطان ٽرسٽ بلڊنگ ۾ گهران ڀاڄي ماني پچائي کڻي کپائي ۽ گذر سفر ڪندو هو. وڏو خوددار شخصيت جو مالڪ هو. سندس سنڌي ٻوليءَ جي ڪيل خدمتن ۽ ادبي ڪاوشن ڪهاڻين تي مشتمل هڪ ڪتاب جو مواد گڏ ڪيو ويو آهي. جيڪو ڇپرائڻ جو ارادو آهي.
ليڪچر بعد معزز مهمانن برک ڪهاڻيڪار ۽ اديب ڊاڪٽر مشتاق باگاڻي کي سڏ ڪيو ويو جنهن ناصر مورائي جي زندگي تي ڀرپور روشني وڌي ۽ مورو شهر جي تاريخي، علمي، ادبي، سياسي، سماجي پسمنظر تي تفصيلي گفتگو ڪئي ۽ مورو جي تاريخ بابت پڻ پنهنجا رايا پيش ڪيا. ان بعد سگا سابق صدر ۽ سماج سڌارڪ عظيم سنڌي پڻ ناصر مورائي بابت ٻڌايو ناصر مورائي جي ڀائٽي ۽ پ ٽ الف اڳواڻ سيد نظير احمد شاهه سگا مورو کي جس ڏنو جنهن اڄ سائين ناصر مورائي جي ياد ۾ 16 هين ورسي تقريب جو اهتمام ڪيو آهي. ۽ اعلان ڪيو ته ناصر مورائي متعلق گڏ ڪيل مواد کي ڪتابي شڪل ۾ جلدازجلد ڇپرايو ويندو.
صدارتي تقرير ڪندي ڊاڪٽر پروفيسر محمد لائق زرداري چيو ته سنڌ گريجوئيٽس ايسوسيئيشن مورو کي جس آهي جنهن اڄ ناصر مورائي جي زندگي ۽ خدمتن عيوض اڄوڪو ميڙاڪو ڪوٺايو آهي سگا مورو صدر اسلم عباسي نوجوان ۽ همٿ ڀريو آهي، جيڪو علمي ادبي محفلون ۽ ميڙاڪا ڪوٺائيندو رهي ٿو. ناصر مورائي تاريخ ساز شخصيت هو.
جڏهن ته هن پر وقار تقريب ۾ موري جي علمي، ادبي شخصيتن وڏي تعداد ۾ شرڪت ئي جنهن ۾ اظفر سعيد ميمڻ، رضا لانگاھ، سيد مختيار علي شاھ، بابر علي مقدر علي ميمڻ، سڪندر علي جروار، مخدوم اظهار، نثار ميمڻ، مهجور غلام حيدر سولنگي، زاهد ڏيپر، شفيع محمد قريشي، وسيم ميمڻ، شامل هئا، جڏهن ته ميڊيا جي ساٿين جاني مورائي رياض عالماڻي، فقير دين محمد ڪلهوڙي اختر علي لغاري، الطاف حسين سومرو ۽ ٻين وڏي تعداد ۾ شرڪت ڪئي، آخر ۾ شرڪت ڪندڙ سڀني دوستن کي لنگر ڪرايو ويو ۽ اهڙي طرح تقريب پنهنجي پڄاڻي تي پهتي.