هوٽل ۾ آمد
مان بس ۾ گائيڊ سان مغز ماري ڪندو رهيس ۽ هو صبر سان منهنجي هر اڍنگي سوال جا جواب ڏيڻ لاءِ جتن ڪندو رهيو. ڪڏهن ڪڏهن سوال پڇي بس ٻاهران ڪا عمارت ڏسي اوڏاهن ڌيان ڇڪجڻ ڪري سندس عربي اسٽائيل انگريزي جي جواب ورجائڻ لاءِ زور ڀريندو رهيس. اسان جي بس هڪ مصروف شاهراه لتاڙيندي Aspen Hotel جي در تي بريڪ هنئي، جيڪو ضلعي Aksaray ۾ واقع آهي. هتي ئي اسان جي قيام جو بندوبست ٿيل هيو. هي هوٽل استنبول جي يورپ واري حصي ۾ آهي. سياحن لاءِ هي علائقو اڪساري، مثالي ۽ تصوراتي چئي سگهجي ٿو. هوٽل ۾ بسترا لاهي Check in ڪرائيسون. سفر جي ٿڪ ۽ اوجاڳي ڪري سڄي سنگت هوٽل جي Reception Lobby تي ئي ڊهي پئي. مان به هڪ صوفي تي سڌو ٿي ويهي رهيم. ڪاغذي ڪاروائي پوري ٿيڻ بعد ڪائونٽر تي اچڻ لاءِ گهرايو ويو. اسان قطار ٺاهي پاسپورٽ جمع ڪرايا ۽ بوڪ ٿيل ڪمرن جون ڪارڊ نما چاٻيون حاصل ڪيونسون. ھوٽل تمام آرامده آهي، جنهن ۾ ڪل ۶۳ ڪمرا آهن. انهن سان گڏ ڪانفرنس هال، ٻه ڊسڪو بار، جڪوزي Jacuzzi ۽ هيئر ڊريسر جي سهولت به اٿس. گهڻي ڀاڱي اسان جا ڪمرا بوڪ ٿيل هئا. لفٽ ذريعي سامان کڻي ڪمري ۾ اچي ويم. ڪمري جو نمبر ڳولهي سامهون بيهي ڪارڊ نما چاٻي ڪڍي در چوڌاريTM Counter جهڙو نشان ڳولهڻ لڳس. در تي وائڙو ڏسي ملڪ جاويد ڪارڊ وٺي در کولڻ ۾ مدد ڪئي. اندر داخل ٿي روزمره جي استعمال جو سامان بئگ مان ٻاهر ڪڍي رکيو. واش روم مان هٿ منهن ڌوئي موبائل چارج تي لڳائي، بئڊ تي آهلڻ ساڻ ننڊ اچي وئي. ڪافي دير بعد اوچتو فون جي زوردار گهنٽيءَ تي سجاڳي ٿي. کنيم ته افتخار هو. چيائين: ”سمهڻ آيو آهين ڇا؟ هل جلدي تيار ٿي ته هلي شهر جو چڪر لڳايون. روزمره جو سامان وٺون، ڪرنسي به چينج ڪرايون ۽ ڪنهن سٺيءَ جڳهه تي ماني به کائون.“ افتخار منهنجو پشاور جو NRSP جو دوست هيو، جيڪو بحرين جي هوٽل ۾ منهنجو روم پارٽنر هيو. چيومانس:
”ديوانن کي ڇيڙيو ڇو ٿا، بيگانن جي بستيءَ ۾
رهڻ ڏيو اي دنيا وارو، مستن کي سر مستيءَ ۾!“
”توهان شهر مان ٿي اچو ۽ منهنجي لاءِ شوروو ۽ ڪوڪ وٺي اچجو!“ مون اوٻاسي ڏيندي نٽايو. دراصل ٿڪاوٽ بيزاري ڏئي ڇڏي هئي ۽ مس مس ته سڪون جي ننڊ اکين جي اڱڻ تي آئي هئي. هي يار به ڇڏڻ وارو ڪو نه هئو ۽ بار بار پئي زور ڀريائين سو منهنجي ننڊ به ڦٽي چڪي هئي. هن جي بيحد اسرار تي منهن تي ڇنڊو هڻي، ڦڻي ڏئي هيٺ لهي آيم. استنبول بابت نقشو ۽ هڪ ٽريول گائيڊ هوٽل مان ئي وٺي ڇڏيم. ڪائونٽر تي موجود ملازم ان سان گڏ هوٽل جو ڪارڊ پڻ ڏنو، جنهن منجهه ٽيليفون نمبر ۽ ايڊريس لکيل هئي. مٿئون صلاح ڏنائين ته؛ ”شهر جي ڪنهن حصي ۾ ڀلجي وڃڻ جي صورت ۾ يا ته فون ڪري پڇي وٺجو يا ٽيڪسيءَ واري کي ڪارڊ ڏيکاري هوٽل تي واپس اچجو، ڇو ته هتڙي انگريزي ايتري عام ناهي.“ روينيو کاتي جو ملازم هجڻ ڪري نئين علائقي جي جاچ پڙتال ۽ ان بابت وڌ ۾ وڌ ڄاڻ حاصل ڪرڻ جي جاکوڙ ۾ جنبي ويس. هونءَ به جاچ جوچ ضروري آهي. مون هتي شهر جي باري ۾ ڪافي معلومات ڪٺي ڪئي هئي ۽ اڪثر ڪئمرا کڻي اڪيلو ئي نڪري پوندو هيس. هڪ ڀيرو گهمندي گهمندي تمام پري نڪري ويس. شهر جي هڪ حصي ۾ شڪارپور جي ڪنهن ڳتيل آبادي واري محلي وانگر ڪاٺ جون خوبصورت عمارتون نظر آيون ۽ ڏسندي ڏسندي اهڙيءَ جگهه تي پهتس جتي گهٽي بند هئي. واپس ٿيم. موٽندي رستا ياد نه رهيا، ڇو ته سڀ ننڍا وڏا رستا هڪ جهڙا هئا ۽ مين روڊ جي تلاش ۾ به ناڪام رهيس. مقامي ٻولي به نه اچي ۽ انگريزي سا به منهنجي ڪو سمجهڻ لاءِ تيار نه هجي. بس پوءِ ڀٽڪي ڀٽڪي هڪ ٽيڪسي پڪڙي ۽ هوٽل جو ڪارڊ ڏيکاري اچي ٿانيڪو ٿيس. منهنجي اڪيلي نڪرڻ کي ڪجهه دوست شڪ جي نگاهه سان ڏسندا هئا. ڇو جو منهنجا عام معمول وارا اوقات پنهنجا هئا. سوير نه سمهڻ ۽ صبح جو سوير ئي جاڳي پوڻ منهنجي عادت هو. سنگت جي اعتراض تي تنگ ٿي جواب ڏيندو هيم؛ ”يار مان آزاد مسافر آهيان! ڪا ڪلينڪ ناهيان جنهن جا کلڻ ۽ بند ٿيڻ جا وقت مقرر ٿيل هجن“. اسان جو هوٽل شهر جي ڪاروباري حصي ۾ آهي ۽ پسگردائي وارا مارڪيٽ، ڪلبون، بار، هوٽل دير تائين کليل هوندا هئا. هتي چؤطرف ڪمرشل ڪاروهنوار زور تي هو ۽ رهائشي علائقا پري هئا.
استنبول جي موجوده آبادي لڳ ڀڳ ڏيڍ ڪروڙ آهي. ٻهراڙين مان لڏ پلاڻ ڪري هر سال پنج لک وڌيڪ ماڻهو اچي رهائش اختيار ٿا ڪن. ۱۹۸۰کان ۲۰۰۵ تائين پنجويهه سالن دوران، ان جي آبادي ٽيڻي ٿي وئي آهي. ستر سيڪڙو کان به وڌيڪ آبادي استنبول جي يورپي حصي ۾، جڏهن ته ٽيهه سيڪڙو ايشيائي پاسو وسايون ويٺي آهي. ملڪ جي ٻين حصن ۾ بيروزگاريءَ ڪري به ماڻهو استنبول جو رخ ڪن ٿا. شروع شروع ۾ آبادي ڪڏهن گهٽ ته ڪڏهن وڌندي رهي آهي. آباديءَ جا انگ اکر هيٺ ڏجن ٿا.
سال آبادي
330 عيسوي 40،000
440 عيسوي 400،000
530 عيسوي 550،000
545 عيسوي 350،000
715 عيسوي 300،000
950 عيسوي 400،000
1200 عيسوي 150،000
1453 عيسوي 36،000
1477 عيسوي ،75،000
1566 عيسوي 600،000
1817 عيسوي 500،000
1860 عيسوي 715،000
1885 عيسوي 873،570
1890 عيسوي 874،000
1897 عيسوي 1،059،000
1901 عيسوي 942،900
1914 عيسوي 909،978
آڪٽوبر 1927 680،857
آڪٽوبر 1935 741،148
آڪٽوبر1940 793،949
آڪٽوبر 1945 860،558
آڪٽوبر 1950 983،041
آڪٽوبر 1955 1،268،771
آڪٽوبر 1960 1،466،535
آڪٽوبر 1965 1،742،978
آڪٽوبر 1970 2،132،407
آڪٽوبر 1975 2،547،364
آڪٽوبر 1980 2،772،708
آڪٽوبر 1985 5،475،982
آڪٽوبر 1990 6،620،241
نومبر 1997 8،260،438
آڪٽوبر 2000 8،803،468
جنوري 2005 9،797،536
جنوري 2006 10،034،830
مٿين ڊيٽا يا انگ اکر ظاهر ڪن ٿا ته ۱۴۵۳ ۾ استنبول جي فتح وقت آبادي ڏيڍ لک مان گهٽجي ڇٽيهن هزارن کي پهتي هئي. منهنجو ذاتي خيال آهي ته نج مذهبي غير مسلم آبادين جي لڏ پلاڻ ڪري گهڻي ڀاڱي ٻارهن آنا شهر ته خالي ٿي ويو هوندو. ضرور ڪي امن پسند، مذهب کا بيزار forward قسم جي ماڻهن ۽ دولتمند مسلمان خاندان به انهن ئي ڏينهن ۾ ڀڄي جان بچائي هوندي. ڪن جي ڪيفيت بلڪل ائين هوندي جيئن پاڻ وٽ اپر سنڌ مان هندن جي هندستان جي ورها ڱي يا آزاديءَ وقت، ڌرتي کي آخري سجدو ڏئي جسماني طور هليو وڃڻ. جن جي ذهنن ۾ اڄ به اباڻا فلم جا ريل ۽ ڪنن ۾ ٺارو شاه جي ماسٽر چندر جي وڇوڙي جي گيتن جي گونجار هوندي. ڪن وري يارن دوستن ۽ خانداني دٻاءَ ۾اچي اباڻا ڪک ڇڏيا هوندا. ڪي نوجوان نياڻين، ڀينرن ۽ زالن جي عزت بچائڻ خاطر به ڀڳا هوندا؟ انهن ڏينهن ۾ ڍڪ بازارون، منڊيون ۽ معيشيت ته تباه ٿي وئي هوندي؟ پئسو نڪري ويو هوندو.بچيو سچيو وري مال غنيمت ۾ شامل ڪري خزانا ڀريا ويا هوندا. فوجين ڦر لٽ به ڪئي هوندي؟ اهوضرور پڙهيو هيم ته استنبول جي نئين سر تعمير لاءِ سلطان فاتح پنهنجي رهائش کان شروعات ڪندي استنبول يونيورسٽي، مسجدون ۽ محلات جوڙائي هڪ نئين استنبول جو بنياد وڌو. پرRehabilitation تباه ڪاري يا متاثر حصن جي مرمت تمام وقت ورتو هوندو.
جيسيتائين وڌندڙ آباديءَ ۽ سهولتن جو سوال آهي ته اهو ته پوريءَ دنيا جو مسئلو آهي. ٻهراڙين ۾ سهولتن جي فقدان ڪري اتان جي آبادي جي لڏ پلاڻ ڪري وڏا شهر ڏينهون ڏينهن urbanization شهربندي جو شڪار ٿيندا ٿا وڃن. انهن منجهان نوڪري پيشه ۽ مڇي ماني لائق ڪٽنب ته فليٽ يا گهر وٺي رهائش شروع ڪن ٿا پر گهڻي قدر لڏي ايندڙ خاندانن جي اڪثريت غريب هجڻ سبب شهر جي پسگردائي، واهن جي ڪپرن تي پکا اڏي ڪچيون آبادين ۾ مسلسل اضافو ڪندا رهن ٿا. مالوند ماڻهو پاڻ سان گڏ گهوڙا، ڪتا، کير ڏيندڙ جانور به ضرور آڻن. هاڻي ضرورت ان ڳالهه جي آهي ته ميونسپالٽيون يا شهري رٿابنديءَ جا ادارا انهن کي وسائڻ ۾ ڪيترو سنجيده آهن! يا ته انهن کي ڪنهن پلاننگ سان آباد ڪري، روزمره جي زندگيءَ جون سڀ سهولتون ڏئي مان ڏجي يا في الحال نظرانداز ڪندي هلائيندو رهجين ۽ جڏهن سرڪار جو دٻاءُ پوي، ڪنهن اسڪيم لاءِ زمين جي ضرورت پوي يا ڪو اعتراض اٿي يا ڪو سرڪار جو دادلو بلڊر ڀڳڙن مٺ ۾ سا ڳي زمين کڻت ڪرائي اچي ته انهن غريب آبادين کي حدد خلي ڄاڻائي، هڪ آپريشن ذريعي مسمار ڪيو وڃي؟ اسان جي پيري ملڪ جي صوبي سنڌ ۾ وسندين جي regularization جو ٻٽو معيار آهي. هتي ڪيئي دفعا سروي ۽ ماپن باوجود صدين کان رهندڙ خاندانن کي ڳوٺ آباد تحت مالڪاڻا حق نه ٿا ڏنا وڃن. باقي وڏن شهرن يا ميٽروپوليٽن ڪارپوريشنن ۾ ڪچيون آباديون قائم ڪرڻ جو ڪم ڌڙاڌڙ شروع آهي.