ڏاهپ / اخلاقيات

شرح حُجة الله البالغه

سنڌ سلامت ڊجيٽل بوڪ ايڊيشن سلسلي جو نئون ڪتاب شاهه ولي الله رحه جو ”شرح حجة الله البالغه“ اوهان اڳيان حاضر آهي. ڪتاب جو ليکڪ مولانا عبيد الله سنڌي آهي ۽ سنڌيڪار مولانا محمد انس راڄپر صاحب آهي. امام شاهه ولي اللهؓ، اسلامي دنيا جو يگانو عالم هو، جنهن سماجي زندگي ۽ اقتصاديات جي بدلجندڙ انواع کي خدا جو شان قرار ڏنو ۽ ان پسمنظر ۾ شريعت جي حڪمن جا اسرار ۽ حڪمتون نروار ڪيون. سندس جڳ مشهور ڪتاب ”حجة الله البالغه“ کي ان سلسلي ۾ اسلامي دنيا جي علمي حلقن ۾ بيحد مقبوليت حاصل رهي آهي. امام انقلاب مولانا عبيدالله سنڌي، شاهه ولي اللهؓ جي فڪر جو وڏو شارح رهيو آهي، تنهن حجة الله البالغه جي شرح پڻ لکي هئي. هي ڪتاب ان شرح جو سنڌي ترجمو آهي.
Title Cover of book شرح حُجة الله البالغه

خاطرات/ امنگون پيدا ٿيڻ جا سبب

1- ان کان پوءِ اها ڳالهه به ضروري ٿئي ٿي ته انهن خاطرات/ امنگن لاءِ به ڪي سبب هئڻ گهرجن. ڇاڪاڻ ته الاهي قدرت جو هيءُ عام قاعدو آهي ته جيڪا به نئين شيءِ پيدا ٿيندي آهي، ان جو ڪونه ڪو سبب ضرور هوندو آهي. ان سلسلي ۾ عقلي سوچ سمجهه توڙي تجربو ٻئي اهو ٿا ٻڌائن ته جن سببن جي ڪري خاطرات/ امنگون پيدا ٿينديون آهن، ان جو سبب انسان جي اها جبلت آهي، جنهن مطابق انسان پيدا ٿيو آهي. ان جو تفصيلي بحث پوئين باب ۾ گذري چڪو آهي. جيئن نبي ڪريم ﷺ جن جي حديثن ۾ (جن جو ذڪر اسان پهرين ڪري چڪا آهيون) تفصيلي ذڪر ٿي چڪو آهي.
2- ان جو ٻيو سبب، انسان جو طبعي مزاج آهي، جيڪو کائڻ، پيئڻ يا اهڙن ٻين سببن ڪري هر وقت تبديل ٿيندو رهندو آهي. طبعي مزاج جو به خاطرات/ امنگون پيدا ڪرڻ ۾ وڏو دخل هوندو آهي. جيئن بک لڳڻ مهل ماڻهو ماني گهرندو آهي (بک مهل کائڻ جي امنگ/ خاطرات پيدا ٿيندي آهي.) اهڙي طرح اڃ لڳڻ مهل ماڻهو پاڻي گهرندو آهي. (ان مهل ان کي پاڻي پيئڻ جا خاطرات/ امنگون پيدا ٿينديون آهن.) جنهن جي طبيعت ۾ شهوت جو غلبو هوندو، اهو عورتن جي طلب ڪندو آهي. ڪڏهن ڪڏهن ماڻهو اهڙيون جنسي قوت جون غذائون کائيندا آهن جن سان شهوت جي قوتن ۾ اضافو ٿيندو آهي. ان صورت ۾ ان ماڻهوءَ جو عورتن جي طرف لاڙو ٿيندو آهي ۽ ڏينهن رات انهن ڳالهين جي خيالن ۾ ٻڏل رهندو آهي ۽ ان اثر هيٺ اهو ماڻهو کوڙسارا ڪم ڪرڻ لاءِ تيار ٿي ويندو آهي. ڪڏهن ماڻهو اهڙيون طاقت واريون غذائون کائي وٺندو آهي جنهن سان سندس دل ۾ سختي پيدا ٿي پوندي آهي. جنهن جي اثر هيٺ ان ۾ قتل ڪرڻ جي جرائت پيدا ٿي پوندي آهي ۽ ننڍيون ننڍيون ڳالهيون، جن سان ٻيا ماڻهو خفا نه ٿيندا آهن، انهن سان هي ماڻهو ڪاوڙجي پوندو آهي. هيءُ بدلجندڙ مزاج جا مثال آهن. ان کان پوءِ جڏهن اهڙي مزاج وارا ماڻهو روزو رکڻ شروع ڪندا، رياضتون ڪندا يا تهجد پڙهڻ ۾ راتيون گذاريندا آهن يا وڏي عمر سبب پوڙها ٿي ويندا آهن يا ڪا سخت بيماري مٿن حملو ڪندي آهي، ته اهڙين صورتن ۾ سندن پهريان خيال اڪثر بدلجي ويندا آهن ۽ سندن دل نرم ٿي ويندي آهي. (ڪنهن جي قتل جي جرئت نه ڪري سگهندا آهن ۽ کين ڪاوڙ جلدي نه وٺندي آهي) ۽ سندن طبيعتون پاڪيزه ٿي وينديون آهن. (عورتن جون ڳالهيون دل ۽ تصور ۾ به ڪونه آڻيندا آهن ۽ نه ئي عورتن کي حاصل ڪرڻ وارا پهريان خيال سندن تصور ۾ ايندا آهن) ان ڪري توهان ڏسندؤ ته پوڙهن ۽ جوانن جي ڪم ڪرڻ جي قوتن ۾ توهان کي وڏو فرق نظر ايندو. (هيءُ سڀ تبديل ٿيندڙ مزاج جا ڪرشما آهن.) پاڻ ڪريم ﷺ جن پوڙهن کي روزي جي حالت ۾ زال کي چمي ڏيڻ جي اجازت ڏني آهي پر جوانن کي روزي ۾ اجازت نه ڏني آهي. (حضور جن به انهن جي تبديل ٿيندڙ مزاج جو، پنهنجي حڪم ڏيڻ ۾ خيال رکيو آهي.)
3- خاطرات/ امنگن جي پيدا ٿيڻ جو ٽيون سبب عادت ۽ الفت آهي. ڇاڪاڻ ته جنهن شخص جي طبيعت ڪنهن شيءِ سان لڳندي آهي، ان جي مناسب جيڪڏهن هيئتون ۽ شڪليون ٺاهيون وڃن ته کوڙسارا ارادا جيڪي ان جي دل ۾ پيدا ٿيندا آهن، اهي انهن جي طرف مائل ٿي ويندا آهن. (مثال هڪ شخص جي دل ۾ وطن جي محبت آهي، انساني بهتريءَ لاءِ اهو ماڻهو جيڪا به جدوجهد ڪندو، ان جو لاڙو پنهنجي وطن جي طرف وڌيڪ رهندو. اهڙيءَ طرح هڪ شخص کي جيڪڏهن پنهنجي قوم سان محبت هوندي ته انسانيت لاءِ اهو شخص جيڪو به ڪم ڪندو، ان ۾ ان جو سمورو رجحان پنهنجي قوم جي ماڻهن جي طرف هوندو.)
4- امنگ پيدا ڪرڻ جو چوٿون سبب ”ماڻهوءَ جي ملڪي روحانيت“ آهي. عام طور هر انسان سان ڪڏهن ڪڏهن اهڙا واقعا پيش ايندا آهن، جو ان جو ” نفس ناطق“ حيوانيت جي قبضي کان آزاد ٿي ويندو آهي. اهڙيءَ حالت ۾ اهو جلدئي حظيرة القدس ۾ پهچي ويندو آهي. اتاهون کيس جيڪا سٺي ڳالهه ملي سگهندي آهي، اها جهٽي وٺندو آهي. ڪڏهن ته هڪ قسم جي نوراني ڪيفيت ان جي دماغ ۾ پيدا ٿي ويندي آهي، جنهن سببان ان جي طبيعت ۾ اطمينان ۽ سٺن ڪمن سان محبت هميشه پيدا ٿي پوندي آهي. ۽ ڪڏهن هو حظيرة القدس مان ڪنهن سٺي ڪم پوري ڪرڻ جو ارادو مضبوطيءَ سان حاصل ڪري وٺندو آهي.
5- پنجون سبب ”شيطاني قوتن جو اثر آهي.“ ڪي گهٽ درجي جا انسان، شيطانن کان متاثر ٿيندا آهن ۽ انهن جو رنگ پنهنجي اندر ۾ قبول ڪري وٺندا آهن، جن سببان سندن دل ۾ ”خاطرات“ ۽ امنگون پيدا ٿينديون آهن. جن جي ڪري اهي ماڻهو خراب ڪم ڪري وجهندا آهن. (جيئن ڪنهن سٺي ماڻهوءَ کي ڪامياب ڏسي، ان جي هم عمر ماڻهن ۾ ڪڏهن ڪڏهن حسد ۽ ساڙ پيدا ٿيندو آهي، تڏهن ان ماڻهوءَ کي شڪست ڏيڻ لاءِ خراب طبيعتن وارا ماڻهو شيطان کان به اٽڪلون ۽ حيلا سکڻ ۾ ڪو عار محسوس نه ڪندا آهن.)