ٿيلسيميا ڇا آهي؟
هن عمل ۾ (Bone Marrow) مناسب طريقي سان رت جا ڳاڙها جزا تيار ڪرڻ جي لائق نه هوندو آهي.
دل ۽ ٻيا عضوا رت جي گهٽتائيءَ جي ڪري ڪم ڪرڻ ڇڏي ڏيندا آهن. مريض هئڊو هر وقت ٿڪل ۽ ماندو ڏسڻ ۾ ايندو آهي. جيڪڏهن علاج نه ڪيو وڃي ته مريض اڪثر ڪري هڪ کان اٺن سالن جي عمر ۾ مري ويندو آهي.
[b]ٿيلسيميا جا قسم:
[/b[b]]ٿيلسيميا مائنر[/b]: ٿيلسيميا مائنر وارا ماڻهو ظاهري طور صحتمند هوندا آهن. پر اهو مرض انهن ۾ موجود هوندو آهي ۽ سندن جين ايندڙ نسل ۾ منتقل ڪري ڇڏيندو آهي.
[b]ٿيلسيميا ميجر[/b]: هيءَ رت جي خطرناڪ خرابي آهي جنهن ۾ هر مهيني رت جي طبي چڪاس ۽ علاج ڪرائڻ ضروري هوندو آهي.
[b]ٿيلسيميا ڪيئن ٿيندي آهي؟
[/b]ٿيلسيميا رت جي جينياتي خرابي آهي، جيڪا فقط والدين جي جين جي ذريعي ٻارن ۾ منتقل ٿيڻ جي صورت ۾ پيدا ٿيندي آهي.
ٿيلسيميا ڪيئن ٿيندي آهي؟ اسان جي رت ۾ ان جو ڪيترو چانس آهي؟ ٿيلسيميا جي متاثر(Carrier)والدين مان ٻارن ۾ منتقل ٿيندو آهي.
(Carriers)۾ بيماري جي ڪابه نشاني ظاهر نه ٿيندي آهي. تڏهن به هو ايندڙ نسل ۾ بيماري منتقل ڪري سگهي ٿو.
ٿيلسيميا مائنر يعني(Carriers)انهي صورت ۾ ظاهر ٿيندو آهي، جڏهن مائٽن ۾ به هڪ(Carriers)هوندو آهي. ٿيلسيميا ميجر فقط انهيءَ صورت ۾ ظاهر ٿيندو آهي، جڏهن ٻنهي والدين يعني ماءُ ۽ پيءُ ۾(Carriers)هجي.
اسان جو جسم اسان جي مائٽن جي طرف کان منتقل ڪيل حياتياتي معلومات جي بنياد تي سڄي عمر هڏين جي اندر رت جا ڳاڙها جزا تيار ڪندو رهندو آهي. اسان اڌ حياتياتي معلومات پنهنجي پيءُ کان ۽ اڌ پنهنجي ماءُ جي طرف کان حاصل ڪندا آهيون. ماءُ يا پيءُ جي طرفان ڪهڙي اڌ معلومات اسان کي ملندي آهي؟ ان جو دارومدار اسان جي قسمت تي آهي انهيءَ معاملي ۾ نه اسان جي مائٽن جي مرضيءَ جو ڪودخل آهي، نه ئي وري اسان کي چونڊڻ جو ڪو حق آهي. جڏهن والدين مان ڪنهن هڪ کي(Carriers)هجي ته ٻارن کي(Carrier)ٿيڻ جا 50 سيڪڙو چانس هوندا آهن. جڏهن والدين مان ٻنهي کي(Carriers) هجي ته ٻارن کي ٿيلسيميا جي مريض بڻجڻ جا چانس 25 سيڪڙو هوندا آهن ۽(Carriers)بڻجڻ جا چانس 50 سيڪڙو هوندا آهن. نارمل رهڻ جا چانس 25 سيڪڙو هوندا آهن.
[b]ٿيلسيميا کان بچاءُ ڪيئن ڪجي؟
[/b]پنهنجي ايندڙ نسل کي ٿيلسيميا کان بچائڻ جو واحد طريقو هيءُ آهي ته شاديءَ کان پهرين مرد ۽ عورت ٿيلسيميا جي ٽيسٽ ڪرائين ٿيلسيميا کان متاثر هئڻ جي صورت ۾ شاديءَ کان پرهيز ڪن.
پهريون علاج: (رت چڙهڻ) ٿيلسيميا جي هر مريض کي هر مهيني رت جي منتقلي جي ضرورت پوي ٿي. ڇاڪاڻ ته رت جي خالي ڳاڙهن جزن جي جڳهه نوان صحتمند جزا وٺي سگهن. هيءُ عمل چئن کان ڇهن ڪلاڪن ۾ مڪمل ٿئي ٿو. رت جي تبديليءَ لاءِ مريض کي ڪنهن اسپتال يا خاص ڪلينڪ ۾ وڃڻو پوي ٿو، هيءُ عمل بغير ڪنهن وقفي جي هر مهيني مڪمل ٿيڻ ضروري آهي.
زندگيءَ لاءِ نئون رت: مريض کي چئن هفتن ۾ هڪ دفعو نئين رت جي ضرورت پوندي آهي. هو باقي سڄي عمر انهيءَ انداز ۾ گذارڻ تي مجبور هوندو آهي. رت جي تبديليءَ جي نتيجي ۾ اضافي فولاد جمع ٿيڻ جو مسئلو مريض کي زندگي ڀر رت جي فراهمي جي ضرورت پوندي آهي. رت جي فراهميءَ جي نتيجي ۾ اضافي فولاد جمع ٿيڻ سان مشڪلات پيدا ٿيندي آهي. رت ۾ فولاد هوندو آهي. جيڪو رت جو استعمال کان پوءِ جسم ۾ باقي رهجي ويندو آهي. جيڪڏهن هي فولاد جسم مان خارج نه ڪيو وڃي ته عضون کي نقصان پهچائيندو آهي.
ٻيو علاج: (Deseferal mention)رت جي استعمال کان پوءِ جسم ۾ بچيل فولاد جسم ۾ جمع ٿيڻ ڪري زهر جو ڪم ڪندو آهي، دل، جگر ۽ ٻين اهم عضون کي نقصان پهچائيندو آهي(Deseferal)نالي هڪ دوا فولاد کي زائل ڪري اضافي فولاد کي خارج ڪندي آهي(Deseferal) انجيڪشن جي مدد سان جسم ۾ داخل ڪئي ويندي آهي. هيءُ عمل ڏاڍي سست رفتاريءَ سان مڪمل ٿيندو آهي، جنهن دوران هڪ خاص قسم جو پمپ استعمال ٿئي ٿو جيڪو 6 کان 7 ڪلاڪن تائين هلندو رهي ٿو. رت جي مسلسل تبديلي ۽ روزانه هڪ (Deseferal)انجيڪشن جي مدد سان ٿيلسيميا جو مريض معمول جي زندگي گذاري سگهي ٿو. (Deseferal) هڪ ننڍڙي پمپ وسيلي چمڙيءَ ۾ داخل ڪئي وڃي ٿي. هيءَ رت مان اضافي فولاد ڪڍي پيشاب رستي جسم مان خارج ڪري ڇڏيندي آهي.
ٽيون علاج: (Bone marrow transplant(B.M.T))بي، ايم، ٽي اهڙو علاج آهي، جيڪو فقط خوش قسمت مريضن کي ميسر ٿيندو آهي. انهيءَ جو سبب اهو آهي ته ٿيلسيميا ۾ ٽرانسپلانٽ انهيءَ صورت ۾ ممڪن هوندو آهي، جڏهن ٿيلسيميا جي مريض کي عطيو ڏيندڙ(Donor)دستياب هجي. جنهن جو جسماني عطيو مريض جي جسم لاءِ قابل قبول(Compatable)هجي. عطيو ڏيندڙ نارمل به ٿي سگهي ٿو. ٽرانسپلانٽ جي ناڪاميءَ جو نتيجو موت جي صورت ۾ نڪري سگهي ٿو.
ٿيلسيميا جو مريض نارمل زندگي گذاري سگهي ٿو. رت جي باقاعدي منتقلي ۽ روزانه هڪ(Deseferal)نجيڪشن جي مدد سان ٿيلسيميا جو مريض معمول جي زندگي گذاري سگهي ٿو. دنيا جو ڪوبه مسئلو يا آزمائش زندهه رهڻ ۽ هڪ نارمل زندگي گذارڻ جي امنگ انهن کان کسي نٿو سگهي.
اسان جي ملڪ ۾ اندازي موجب 80 لک کان هڪ ڪروڙ ٿيلسيميا(Carrier)موجود آهن.
ڄام شورو سنڌ يونيورسٽيءَ جي ڊپارٽمينٽ آف فزيالاجي ۾، ٿيلسيميا بچاءَ مرڪز طرفان هڪ ڏينهن جي بلڊ بئنڪ ڪئمپ لڳائي وئي، جنهن ۾ سنڌ يونيورسٽيءَ جي استادن، استادياڻين، شاگردن ۽ شاگردياڻين تمام گهڻي دلچسپيءَ سان پنهنجو رت ڏنو. تمام گهڻي تعداد ۾ شاگردن جو هجڻ انهيءَ ڳالهه جي ثابتي آهي ته اسان جا ماڻهو نه صرف باشعور آهن، پر هيلپنگ به آهن.
ڊپارٽمينٽ جي چيئرپرسن محترمه رشيد ڀٽي جي طرفان ڪيل سهڪار ساراهه جوڳو هو. هن ٽيم ۾ ٽوٽل 18 ميمبر هئا، جن ۾ هڪ ڊاڪٽر غلام نبي چنا 4 ٽيڪنيشن شيراز علي ميمڻ، شاهد علي شيخ، پير امتياز احمد ۽ خان محمد پلي، پير رفيق احمد، جواد الطاف حسين، احمد تنيو، وڪي انصاري، فواد شيخ ۽ ٻين حصو ورتو.
ان موقعي تي ”سرتيون“ رسالي جي ايڊيٽر گلبدن جاويد مرزا، فهميده ميمڻ، اسسٽنٽ پروفيسر فزيالاجي پڻ ڪئمپ اسٽاف سان سهڪار ڪيو. جڏهن ته لطافت علي اسسٽنٽ پروفيسر فزيالاجي بلڊ ڊونيٽ ڪيو.
* * *