محبت جي راهه جو رابيلُ چيڀاٽيو ويو [شهيد خان محمد بنگلاڻي]
سي سڀ ساري سومرا، قهري لڳم ڪانَ.
مارو مئا مهمانَ، اُٺي ويا اُڪري!
(شاهه)
تاريخ 29 نومبر تي ڳوٺ محراب بنگلاڻيءَ ۾ وڃڻ ٿيو. اُنهيءَ ڳوٺ ۾ نه معلوم اڳ به ڪيترائي ڀيرا وڃڻ ٿيو هوندو، پر هر ڀيري ٽَهڪندي، مُرڪندي ۽ مسرتن سان مهڪندي وڃبو هو، ڇو ته خبر هوندي هئي ته اُتي اسان جو پيارو ۽ قومي تحريڪ جو جان نثار، خان محمد بنگلاڻي موجود هوندو. پر هن دفعي وڃڻ وقت اکيون آليون، دل اداس ۽ دماغ غمگين هو، ڇو ته هڪ ڏينهن اڳ ۾ اِها منحوس خبر پڙهي چڪو هوس ته: ’خان محمد، محبت جي قربان گاهه ۾ شهيد ٿي چڪو آهي‘، اُن ڪري، آءٌ هُن جي تڏي تي گهڻو وقت ويهي نه سگهيس، ڇو ته ڳوڙهن ويهڻ ئي نٿي ڏنو ۽ هر هر سندس سدا بهار مُرڪ، ڪشادا ڀاڪرَ ۽ روشن اکيون ذهن تي تري پيئي آيون، اُن ڪري، ساٿين کي عربيءَ جو هڪ شعر ٻڌايم، جنهن جو مطلب آهي ته:
”اي قافلي وارو! ڪجهه ترسو ته آءٌ پنهنجي محبوب جي اُجڙيل ديارَ تي ڳوڙهن جو مينهن وسائي وٺان، جيڪي شايد هن جي روح جي گلاب کي ماڪ ڦڙن جي تازگي بخشي سگهن.“
گذريل ٻه ٽي سال منهنجي اڀاڳي حياتيءَ لاءِ مسيحَ جي سُوري ثابت ٿيا آهن، اُنهن مان ڪي صدما ته سموريءَ سنڌ جي سيني لاءِ عرب شاعره خنساءِ جا مرثيا ثابت ٿي چڪا آهن، جن ۾ سائين
جي. ايم. سيد، حفيظ قريشي، جيجي درشهوار ۽ شيخ اياز جا وڇوڙا ته اهڙا آهن، جن هند ۽ سنڌ جي دل کي جهنجهوڙي ۽ زخمي ڪري وڌو آهي.
اُنهن کان پوءِ ذاتي طرح جن ماڻهن جي با خلوص محبت ۽
غير مشروط وفاداري ۽ دوستيءَ جا سگهارا هٿ سهارو ڏئي منهنجي سفر کي سولو بنائيندا رهيا، سي به آهستي آهستي مون کي ڇورو ڇنو ڪري، سياست جي هِن ’دشتِ سوس‘۾ مون کي بي سهارو ڪري ويا. سڀ کان پهرين جيڪب آباد جي سارين جي خوشبوءِ جهڙو منهنجو ٻاجهارو ۽ محبوبه جي مُرڪ کان وڌيڪ پيارو ماڻهو وهاب ڀيو بنا ڀاڪر پائڻ جي موڪلائي ويو، پوءِ هاٿي در جي فالودي جهڙو مٺو،
رنگ برنگي ۽ لذيذ ماڻهو، سائين جي. ايم. سيد جو دادلو ۽ منهنجو يارِ غار قيوم منگي، پنجابي داداگيرن هٿان شهيد ٿي ويو ۽ پوءِ دنيا لاءِ کٽو، پر منهنجي ۽ وڏيري محمد هاشم رمداڻ لاءِ ماکيءَ کان مِٺو، جيڪو موت جي بستري تي به اسان کي ياد ڪندو رهيو، وڏيرو بولو اڻ ڏٺل سفر تي روانو ٿي ويو ۽ ڪجهه ئي وقت پوءِ اسٽيج تي شينهن وانگر گجگوڙ ڪندڙ ۽ پنهنجي شهپرَ موڙَ سان دريا خان جي فوج جو سپاهي لڳندڙ زخمي چانڊيو به گوليءَ جو بک بڻجي ويو. اُهو زخم اڃا تازو ئي هو ته ٿرپارڪر جي چوڏهينءَ جو چنڊ ۽ منهنجو منٺارُ آزاديءَ جي راهه جو پانڌيئڙو ۽ سُونهن کي خدا جو پاڇو سمجهندڙ خان محمد بنگلاڻي به محبت جي راهه جي رابيل وانگر ڪن ڪٺور دل ماڻهن جي پيرن هيٺان چيڀاٽجي ويو- ۽ آءٌ اڀاڳي ڀونءِ جو ننڌڻڪو رهواسي، خالي دل ۽ ويران اکين سان انهن راهن کي اڄ به تڪيندو رهان ٿو، جن راهن تان منهنجي اُنهيءَ پرينءَ پسارُ ڪيو هو:
ڏور ٿيندا وڃن روز جوڳيئڙا،
تون اڃا پيو جِئين، هاءِ ڙي جيئڙا!
(اياز)
حقيقت هيءَ آهي ته خان محمد جي شهادت تي مون کي يقين ئي نه ٿو اچي. هو جيڪو، نه رڳو محبت ڪندڙ هو، پر نُنهن کان چوٽيءَ تائين محبت ڪندڙ هو، ۽ جيڪڏهن ڪو ماڻهو مون کي اُهو ٻڌائي ها ته خدا تعاليٰ هن دنيا ۾ مختلف وڻ پيدا ڪيا آهن، جن ۾ خاصيتون به آهن ته خاميون به آهن، پر هڪڙو اهڙو وڻ پيدا ڪيو اٿس، جنهن جو نالو آهي محبت جو وڻ، جنهن ۾ گل جي خوشبو ۽ نم جي ڇانوَ، انب جي ٻُور جي هٻڪارَ، ڳاڱيءَ جي رنگت، ٻٻر ڦُلڙين جي نفاست ۽ پپَر جي وڻ جو تقدس موجود آهي ته آءٌ اُن جي ڳالهه تي يقين ڪريان ها ته ها، اُهو وڻ مون ڏٺو آهي، جيڪو آهي خان محمد بنگلاڻي- ۽ شايد سنڌ جي ڪٺور روايتن مان هڪڙي اها به آهي ته هن سر زمين تي محبت جو وڻ وڍيو ئي ڀلو. ڇا، سنڌ هاڻ اهڙي مرحلي تي پهچي چُڪي آهي ته هوءَ گلن جا سِر وڍيندِي، ڪَلين جون چوٽيون مهٽيندِي، نمن جي ڇانوَ هيٺ هاريندِي ۽ محبت جي موسيقيءَ ۾ رچيل گيت گُهٽي ڇڏيندي؟
خان محمد بنگلاڻي، ڪارو نه هو، هن جو اندر اهڙو ئي اُجرو هو، جهڙو سندس چهرو. هن ڪڏهن به محبت کي سيڪس (Sex) سان آلودو نه ڪيو. هو اُن ڪنواريءَ وانگر هو، جنهن جي خواب ۾ سندس ننڊ گناهگار نه ٿيندي آهي- ۽ هن جي ننڊ فرشتي جي پَر کان به وڌيڪ پاڪ هئي، ڇو ته محبت جنهن دماغ ۾ واسو ڪندي آهي، تنهن جو وجود ته ٺهيو، پر خوابَ به گناهگار نه ٿيندا آهن ۽ جنهن جا خواب به گناهگار نه هجن، سو بي خوف هوندو آهي، ڇاڪاڻ ته هن جو مادي جسم، محبت جو غير مادي ڍانچو اختيار ڪري ويندو آهي. پر افسوس جو ڪهاڙيءَ، اُن ڍانچي کي به ڪپي ڇڏيو. گهڻو اڳ اعجاز منگيءَ، مون کي هڪ مشورو ڏنو ته جيڪا ڪهاڙي ڪنوارين ڳچين کي ڪپي ٿي، تنهن جو نشان قومي تحريڪ جي جهنڊي تان هٽائي ڇڏيو. اُن وقت مون اُن تي ڌيان نه ڏنو هو، ڇو ته مون کي اِها خبر نه هئي ته اُها ڪهاڙي، اُن دماغ جون رڳون به ڪٽي ڇڏيندي، جيڪو دماغ، آزادي ۽ محبت جي خوابن کان سواءِ شعورَ جي سوچن جون لاٽون، هن ڀڙڀانگ ڀُونءِ ۾ روشن ڪرڻ چاهي ٿو.
اڄ آءٌ خان محمد جي وڇڙڻ تي ڪنهن سان تعزيت ڪريان؟
هن جي معصوم ڀاءُ سان، جيڪو خان کي ڪجهه چوڻ بدران مون کي چوندو هو: ”ادا کي چئو ته مون کي بوٽ وٺي ڏي؟“
ڊاڪٽر هرچند راءِ سان تعزيت ڪريان، جنهن جي غيرت مند جُتيءَ جي ٺوڪر ۾ ڊِنگ وڏيرن جا غُرور خاڪ ۾ ملي ويندا هئا، پر خان لاءِ هو شفيق پيءُ جهڙو ٻاجهارو هو!
صوفي فتح علي ۽ صوفي رفيقَ سان تعزيت ڪريان، جيڪي خان لاءِ وحشي بنگلاڻين وٽ ميڙون ڪري ويا هئا!
علي حسن چانڊيي سان تعزيت ڪريان، جنهن هن جي محبت کي حاصل ڪرائي ڏيڻ لاءِ پنهنجون سڀ صلاحيتون اهڙيءَ طرح ڪتب آنديون، جهڙي طريقي سان هو نظريه آزاديءَ لاءِ به نه ڪتب آڻي سگهيو هو!
ڊاڪٽر شاهاڻيءَ سان تعزيت ڪريان، جنهن جون ڪوٺايل گڏجاڻيون ايستائين اڻپوريون هونديون هيون، جيستائين اُنهن ۾ خان شريڪ نه ٿئي!
۽ ڇا شهيد رضا محمد بنگلاڻيءَ جي روح سان تعزيت ڪريان، جيڪو شايد اڄ مون کي، بشير قريشي ۽ ڊاڪٽر نياز کي اها ميار ڏيندو هجي ته توهان هن کي بچائي نه سگهيُو؟
۽ آخر ۾ اُنهن سڀني نياڻين سان تعزيت ڪريان، جن جي تعليم لاءِ هن مختلف ادارن وٽ جهولي جهلي اسڪول کولرايا هئا؟
راز بانوءَ سان ته آءٌ تعزيت ڪري ئي نه ٿو سگهان، ڇو ته اُن جي بيان ڪرڻ لاءِ نه فرشتن وٽ ايترا ڳوڙها آهن ۽ نه ئي خدا جي خزاني ۾ ايڏو ڏک!
بهرحال آءٌ پنهنجي پياري دوست لاءِ اهڙيءَ حالت ۾ ڇا ٿو ڪري سگهان، جو منهنجي جهول ۾ چند ڪومايل گُل آهن، اکين ۾ بي رونق ڳوڙها ۽ قاتلن لاءِ دماغ ۾ ٽهڪندڙ ٽانڊا! بس خان جي قاتلن سان پاڪستاني ڪورٽن فيصلو ۽ انصاف نه ڪيو ته اُنهن سان تاريخ ضرور انصاف ڪندي ۽ اُهو فيصلو ۽ انصاف شايد اهڙو ئي هوندو، جهڙو شهيد رضا محمد بنگلاڻيءَ جي قاتلن سان ٿيو:
اڄ پڻ اکڙين، سڄڻ پنهنجا ساريا،
ڳلن تان ڳوڙهن جُون، بوندون بس نه ڪن.
سندي سِڪ پرين، لوڪَ ڏٺي نه لهي!
(شاهه)
-