سماجي انصاف لاءِ پتوڙيندڙ ڪرامت علي جو لاڏاڻو
19 جون 2024ع تي سانجھيءَ جي نماز مهل امام بارگاهه شهيد ڪربلا انچولي ڪراچي ۾ هن جا دوست، مزدور رهنما، وڪيل، سياسي، سماجي ۽ پورهيت طبقي سان سلهاڙيل ماڻهن جو وڏو مجموعو هن جي آخري ديدار لاءِ گڏ ٿيو هو. هُو گذريل پنج ڏهاڪن کان مزدورن جي حقن ۽ سماجي انصاف، امن، اتحاد سان گڏ انساني حقن لاءِ پاڻ پتوڙيندي ڪجهه عرصي جي بيماري بعد سڀني کي الوداع ڪري ان طرف ويو، جتان اڄ ڏينهن تائين ڪو به موٽي نه سگهيو آهي. سندس وفات جي خبر تي هن جي ڪامريڊ دوستن کان علاوه اڳوڻو صدر عارف علوي، عارف حسن، سليمان جي ابڙو، انساني حقن جو سرواڻ اسد بٽ، خضر حيات، تحسين، شجاع قريشي، ذوالفقار شاهه، ڊاڪٽر رياض شيخ، شيما ڪرماڻي، انساني حقن جو چيئرمين اقبال ڏيٿو ۽ ان کان علاوه ٻيا ڪيترائي دوست ۽ ترقي پسند اڳواڻ جنازي نماز بعد کيس وادي حسين قبرستان ۾ مٽي ماءُ حوالي ڪري آيا.
ڪرامي علي هڪ نامور مزدور اڳواڻ سان گڏ ترقي پسند خيال رکندڙ، شاعر، ليکڪ، اديب جنهن سال 1982ع جي مئي مهيني م پنهنجي دوستن جي گروپ، جنهن ۾ مختلف قسمن جا ماهر، وڪيل، تعليم دان، تحقيقدان شامل هئا. جن ذريعي مزدورن جي تحريڪ کي هٿي وٺرائڻ لاءِ ’پاڪستان انسٽيٽيوٽ آف ليبر ايسوسيئيشن‘ (پائلر) جو بنياد وڌو. هي انهن باني ميمبرن سان گڏ پائلر جو سرواڻ به رهيو.
ڪرامت علي خان 23 سيپٽمبر 1936ع تي ڪٽڪ (اُڙيسا) ۾ پيدا ٿيو. هن جا والدين اوڀر پنجاب جي گورداسپور کان لاهور ۽ پوءِ ملتان لڏي ويا. جتي هن ڪراچيءَ وڃڻ کان اڳ پنهنجو ننڍپڻ گذاريو. هن ۾ پنهنجي شروعاتي سالن کان ئي مذهبي جنونيت کان نفرت پيدا ٿي، جڏهن هن منافرت ۽ فرقيواريت کي ڏٺو. ڪرامت علي پنهنجي شاگرد سياست جي شروعات جنرل ايوب خان جي فوجي آمريت ۾ نيشنل اسٽوڊنٽس فيڊريشن (NSF) کان ڪئي.
هن هالينڊ جي انٽريشنل انسٽيٽيوٽ آف سوشل سائنسز اسٽيڊيز (ISS) ۾ ماسٽرس جي ڊگري حاصل ڪئي. هن ماسٽرس آف سائنس ۾ گولڊ ميڊل حاصل ڪيو. هن رياضيءَ ۾ پي ايڇ ڊي پڻ ڪئي. جنهنڪري کيس ڊاڪٽر ڪرامت علي به چيو ويندو هو. هن سٺو شاعر ۽ نقاد پڻ هيو. علم عروض جو ماهر هوندي به آزاد غزل جو وڏو حامي هيو.
هن پنهنجي ڪيريئر جي شروعات هڪ ڪارخاني جي مزدور جي حيثيت سان ڪئي. هو پورهيتن جي حقن ۽ جمهوري آزاديءَ لاءِ هڪ ناقابل فراموش ويڙهاڪ بڻجي اڀريو.
ڪرامت علي خان پاڪستان انسٽيٽيوٽ آف ليبر ايجوڪيشن اينڊ ريسرچ جو باني مميبر هئڻ سان گڏ مختلف مقامي ۽ علائقائي نيٽ ورڪن جهڙوڪ ’پاڪستان پيس ڪوئليشن‘، ’پاڪستان انڊيا پيپلز فورم فار پيس اينڊ ڊيموڪريسي‘ ۽ ’سائوٿ ايشيا ليبر فورم‘ جو باني ميمبر پڻ هيو. هن پاڪستان ۾ مزدورن جي حقن ۽ امن جي تحريڪن جي نه صرف سرواڻي ڪئي پر انهن تحريڪن وسيلي علائقائي ۽ عالمي هم منصبن کي هڪ مضبوط پليٽفارم مهيا ڪري ڏيڻ سان گڏ انهن کي ڳنڍڻ ۾ اهم ڪردار ادا ڪيو.
هن پاڪستان ۽ ڏکڻ ايشيا جي وسيع خطي ۾ مزدورن، مهاڻن ۽ هارين جي حقن سان گڏ انهن جي سماجي تحفظ لاءِ ٽريڊ يونين کي سگهارو ڪرڻ ۾ اهم ڪردار ادا ڪيو. سندس سربراهيءَ ۾ ٺهندڙ پائلر ۾ سنڌ جي مزدورن، هارين، مهاڻن، انساني حقن سان گڏ مختلف سماجي تنظيمن ۽ سماجي انصاف لاءِ ڪم ڪندڙ ماڻهن لاءِ نه صرف تربيتون مهيا ڪيون، پر انهن کي عالمي سماجي فورمن تي پڻ متعارف ڪرايو.
سال 11. 2010ع وار ي ٻوڏ کان پوءِ ڏهاڪو سال اڳ ڪرامت علي سان سندس پائلر واري آفيس تي ڪچهريون ته ٿينديون هيون، پر هو جڏهن حيدرآباد ايندو هو ته سندس مرڪز سائين سليمان ابڙو جي اوطاق هوندي هئي، جتي ترقي پسند دوستن جي گڏجاڻين ۾ سنڌ جي مزدورن ۽ هارين جي بهتري ۽ سماجي تحفظ لاءِ پڻ گهڻو ڪجهه سکڻ لاءِ ملندو هو.
هو هڪ حقيقي ڪامريد هئڻ سان گڏ هڪ سٺو دوست پڻ هو ۽ سندس دوستي ۽ ان جي گهرائيءَ جا اثر تمام گهڻن دوستن تي حاوي ٿيا. هو پورهيتن جي حقن سميت امن ۽ جمهوريت لاءِ ڪم ڪرڻ سان گڏ ڏکڻ ايشيا جي مظلوم طبقي جو آواز پڻ رهيو.
ڪرامي علي ڪيترن ئي ڏهاڪن تائين ملڪ ۾ امن ۽ مزدور تحريڪن جو حصو هو. هو ٻين ڪيترن ئي پليٽ فارمن جو باني ميمبر پڻ هو، جن ۾ ’پاڪستان امن اتحاد‘، ’پاڪستان ــ انڊيا پيپلز فورم فار پيس اينڊ ڊيموڪريسي‘ ۽ ’سائوٿ ايشيا ليبر فورم‘ شامل آهن. پائلر چيو هن انهن پليٽ فارمن کي علائقائي ۽ عالمي سطح تي اجاگر ڪرڻ ۾ اهم ڪردار ادا ڪيو.
هن تعليمي جرنزل ۽ قومي ميڊيا لاءِ مزدور ۽ امن جي معاملن تي ڪيترائي مضمون لکيا، ڏکڻ ايشيا ۾ خاص طور تي پاڪستان ۽ هندستان جي وچ ۾ امن لاءِ اهم ڪردار اد اڪيو. هُو ’پيپلز سارڪ‘ ۽ ’پاڪستان امن اتحاد‘ جو باني ميمبر هو ۽ ’سائوٿ ايشين ليبر فورم پاڪستان چيپٽر‘ جو ڪنوينر پڻ رهيو.
هو ’بين الاقوامي مشاورتي ڪميٽي‘، ’هيگ اپيل فار پيس‘، ۽ ’انٽرنيشنل ڪائونسل ورلڊ سوشل فورم‘ (WSF) جو ميمبر هو. هُو ٽريڊ يونين، سول سوسائٽي، صحافين، تعليمي ماهرن ۽ انساني حقن لاءِ جدوجهد ڪندڙ فورم ’سائوٿ ايشيا الائنس فار پاورٽي ايريڊيڪيشن‘ (SAAPE) جو فوڪل پرسن پڻ هو. ڪرامت عليءَ کي ڏکڻ ايشيائي امن ۽ سهڪار لاءِ سندس ڪوششن جي اعتراف ۾ ’ديدي نرملا ديشپانڊي سائوٿ ايشين ايوارڊ فار پيس اينڊ جسٽس‘ سان نوازيو ويو. ساڳي نموني هن ’ايسوسيئيشن فار ڪميونل هارموني اِن ايشيا 2008‘ (ACHA) جو ايوارڊ حاصل ڪرڻ جو اعزاز پڻ حاصل ڪيو. سال 2007ع ۾ کيس ’بلي شاهه ايوارڊ‘ سان نوازيو ويو.
ڪرامت سان ڪچهرين جو سلسلو ته پراڻو هيو، پر سندس پائلر ۾ ٿيندڙ تربيت ۽ سائين محمد علي شاهه ۽ سليمان جِي ابڙي سان ٿيندڙ ڪچهرين جو سلسلو پڻ اڻ کٽ رهيو. هو پنهنجي شخصيت ۾ هڪ ادارو هو، جيڪو تعليم، سماجي انصاف، انساني حق، ڏکڻ ايشيا ۾ مزدورن جي تحريڪ سان گڏ امن ۽ ترقيءَ لاءِ ڪوششون ڪندو رهيو.
مزدورن جي حقن لاءِ سرگرم ڪارڪن ۽ ’پاڪستان انسٽيٽيوٽ آف ليبر ايجوڪيشن اينڊ ريسرچ‘ (پائلر) جو ايگزيڪيوٽو ڊائريڪٽر ڪرامت علي 20 جُون (2024) تي ڪراچي ۾، 78 ورهين جي ڄمار ۾ هن جهان مان لاڏاڻو ڪيو ۽ پنهنجي پويان ٻه ڌيئرون ۽ هڪ پٽ ڇڏي ويو. هن جي خاندان جي وارثن کان علاوه سندس ترقي پسند دوستن جو به وڏو حلقو آهي جيڪو سندس وڇوڙي سبب اداس آهي. ڪرامت علي جي خدمتن کي ڪڏهن به وساري نه سگهبو.
(روزاني ڪاوش 3 جولاءِ ۾ ڇپيل)