زخم ڇو سدائين نوان ئي رَهن ٿا!؟
نئون سالُ پنهنجو پاڻ سان ڪا به نئين ڳالهه ڪونه ٿو آڻي. جي آڻي ٿو ته نوان سور ئي آڻي ٿو. شاعر جي انهن سٽن وانگر ته:
جھونا ٿيا جو جوتا ته ڪنڊ ۾ رکيا هن
لباس پُراڻو ٿي بدلجي وڃي ٿو
زخم ڇو سدائين نوان ئي رهن ٿا!؟
جڏهن سڄو سماج بي حسيءَ جي ڪوهيڙي ۾ ويڙهجي وڃي، تڏهن سڀئي احتجاج پنهنجي اهميت وڃائي ويهن ٿا. آگاڻيءَ جي رُقيه جون خبرون چارون ڪٿي آهن؟، بلڪل ايئن سنڌُ يونيورسٽيءَ جي شاگردياڻي عابده به ڪجهه ئي ڏينهن ۾ سڀني کان وسري وڃڻي آهي.
اسان سڀ هڪ اهڙي سماج جا ڀاڱا آهيون، جنهن جي orientation اهڙن ته ذليل بنيادن تي ٿيل آهي، جو انهن جي تصور سان ئي مٿن ٿوڪارڻ تي دل چوندي آهي. جڏهن لاڙڪاڻي جو نوجوان پنهنجي ٻارڙن جي اسڪول جي في نه پياري سگهڻ جي ڪري guilt جي احساس هيٺان دٻجي پاڻ کي مارڻ جي ڪوشش ڪري ٿو، تڏهن ان خبر تي پريشان نه ٿيڻ گهرجي، ڇاڪاڻ ته هن ئي ديس ۾ پنهنجن ٻارڙن کي هڪ وقت جي ماني نه ڏئي سگهڻ جي ڪري کين ماري ڇڏڻ جا قدم به کڄي چڪا آهن.
مڃيوسين ته خودڪشي مسئلن جو حل بلڪل به نه آهي، پر هي بي حس سماج هر ٻئي شخص کي خطرناڪ بيپرواهيءَ سان انهيءَ عمل ڏانهن ئي ڌڪي رهيو آهي. مڃون ٿا ته خودڪشيءَ کي احتجاج جو آخري روپ سڏيندڙن جي Justification ڪنهن به طرح صحيح نه آهي، پر انهن احتجاجن جو ڇا ٿيندو، جيڪي احتجاج ”مهذب احتجاج“ هجن ٿا، پر پوءِ به بي حسيءَ جي بارَ هيٺان دٻجي وڃن ٿا.
روزگار لاءِ احتجاج، پگهارن جي بحاليءَ لاءِ احتجاج، پاڻيءَ لاءِ احتجاج، قاتلن جي گرفتاريءَ لاءِ احتجاج، جنگي جنون خلاف احتجاج، پوليس ۽ رياستي ادارن جي ظلمن خلاف احتجاج، نياڻين جي عزتن تي حملن خلاف احتجاج ـــ اهي سڀ احتجاج پنهنجي معنيٰ وڃائي ويهي ٿا رهن. (سڻڀين وزارتن کي نه ماڻي سگهڻ کانپوءِ ”چونڊيل نمائندن“ جا احتجاج هڪ الڳ ڪهاڻي آهن)........ ۽ هن ديس جو بيوس عوام سڀني احتجاجن جي بي معنيٰ ٿي وڃڻ کانپوءِ آخر ۾ ٿڪجي هارجي، خار خار رستن تي هلندي، پنهنجي زندگين کي تار تار ڪري وجھڻ کانپوءِ انهيءَ معصوم مطالبي تي اچي بيهي ٿو رهي ته:
اسان کي ٻيو ڪجهه به نه ٿو گهرجي
بس ٿورڙو آسمان ڏئي ڇڏيو
ايترو جيترو اسان جي اکين ۾ سمائجي سگهي
اسان کي ٿورڙي هوا به گهرجي
ته جيئن اسان جو ساهه ٻوساٽجي نه وڃي
اسان کي ٿورڙي زمين به گهرجي
ته جيئن اسان آسانيءَ سان
آوارگيءَ جو مزو وٺي سگهون
سياري ۾ سيءَ کان بچڻ لاءِ
گرم لباس جو تصور ئي ڪافي آهي
گهر؛ انسان جو اصل گهر ته قبر آهي
(انهيءَ جملي ۾ به ڪا نه ڪا حڪمت ضرور هوندي)
مگر پوءِ به
آسمان، هوا ۽ زمين جي باري ۾ ڪيل
اسان جي مطالبي تي ضرور غور ڪرڻ گهرجي
اسان جي هڪ شاعر دوست کي ڪجهه ڏينهن کان انهيءَ پريشانيءَ اچي منجھايو آهي ته، ”تنهنجي دنيا سڀ رنگ سانول، مون وٽ روپ نه ڪو ٻهروپ الا“ جهڙيون سون جهڙيون سِٽون سرجيندڙ سنڌي ٻوليءَ جي وڏي شاعر نياز همايونيءَ جي آخري سفر ۾ سنڌ جا ”وڏا اديب“ شريڪ ڇو نه ٿيا؟ اول ته هو ايترا ڏينهن گذري وڃڻ کان پوءِ به مون کي ”وڏي اديبَ“ جي definition ٻڌائي ناهي سگهيو ۽ جيڪڏهن ڪجهه ڏينهن ۾ هو اها ڳالهه واضح ڪري به ويو، ته مان کيس اهو ئي ٻڌائي سگهندس ته؛ ”دامن صحرا“ جهڙي هن سماج جي ”بي حسي“ اڄڪلهه پنهنجي پوري جوانيءَ تي آهي، انهيءَ ڪري هروڀرو جي پريشاني پنهنجي سر تي کڻڻ جي ضرورت ئي نه آهي!!
گذري ويل سال جي ٽيهين ڏينهن جي شامَ جو جڏهن اسان ڪجهه دوست سکر ۾ ايازگل جي ننڍڙي خوبصورت ڊرائنگ روم ۾ ساڻس گڏ چانهه پي رهيا هئاسين ۽ سندس ئي ڪئميرا جي اک سان محفوظ ڪيل انهن ماڳن جون تصويرون ڏسي رهيا هئاسين، جن کي وقت پنهنجي بي حسيءَ هٿان تباهه ڪري رهيو آهي، تڏهن سکر، خيرپور ۽ ان جي آس پاس واقع تاريخي جاين جي جھرندڙ حالت ڏسي، اسان پريشان ٿي ويا هئاسين. ڪوٽڏيجيءَ جي قلعي جي ڀرندڙ ديوارن جي دردَ کي تصويرن جي آئيني ۾ ڏسي منهنجو خيال وري به اُتي ئي اچي بيهي رهيو هو ته: ”هن سماج جي بي حسي اڄڪلهه پنهنجي پوري جوانيءَ تي آهي“.
اڄ جڏهن انعام شيخ سنڌ جي اديب جي فريز ٿي ويل ڪردار تي پنهنجا خدشا ظاهر ڪري ٿو، تڏهن ”ايشيا جي وڏي ۾ وڏي ادبي تنظيم“ کان وٺي پنهنجي ئي ذات جي چوڌاري ليڪيل دائري ۾ ڦيريون پائيندڙ اسان جي اديبن جي ڪردار تي به بحث ٿيڻ گهرجي.
هن ديس جي آسمان تي پنهنجي پوري توانائيءَ سان تاڻجي ويل اجتماعي بي حسيءَ جي مضبوط ۽ گهاٽي غلاف کي چاڪ ڪرڻ لاءِ ڪا اڳڀرائي ٿيڻ گهرجي. هن ديس جي مستقبل جي مستقبل تي اثر انداز ٿيندڙ قومي اشوز تي سوچڻ لاءِ به هن کان وڌيڪَ ڪهڙو پرائيم ٽائيم ٿي سگهي ٿو؟!
ڪيئن نه ”امداد !“ سنڌ جي نالي
کوٽيون ٿي ويون کريون يارو!
هن ديس جي سموري ڏاهپ ڪهڙي ڪم جي؟ جيڪڏهن اها درد منديءَ جي هن ديس جي هيڻي حالت ۾ ڪنهن دارونءَ کي ڳولي نه سگهي ۽ جيڪڏهن هي نئون سالُ به پنهنجي دامن ۾ ساڳيا پُراڻا سُورَ ميڙيندي گذري ويو ته پوءِ هر ايندڙ سال ايئن ئي اسان جي حالن کي اڃان به وڌيڪَ بدحال ڪندي ئي گذرندو رهندو.
(13 جنوري 2003ع)