اڻپوري خواھش

حق ۽ واسطا

ڪتاب جا حق ۽ واسطا اداري ۽ ليکڪ وٽ محفوظ آهن. پبلشر ۽ ليکڪ جي اجازت کان سواءِ ڪتاب جو ڪوبه حصو ڪاپي يا شايع نه ٿو ڪري سگهجي.

اڻپوري خواهش
ليکڪ: گل محمد سومرو
ڇاپو پهريون: 2020ع
تعداد: 1000 ڪاپيون
لي آئوٽ: سيد آفاق شاهه
ٽائيٽل: محمد علي شاهه
قيمت: 300 رُپيا
ڇپيندڙ: ايڇ اينڊ آر پرنٽرس، ڪراچي، سنڌ

ڇپائيندڙ: پيڪاڪ پبلشرس، ڪراچي سنڌ
peacockpublishers@gmail.com

ڪتاب ملڻ جو هنڌ
پيڪاڪ ڪتاب گهر
ڪراچي: 404 رفيق سينٽر، عبدالله هارون روڊ، صدر ڪراچي- سنڌ
فون نمبر: 0341-2570527، peacockbookhouse@gmail.com
حيدرآباد: دڪان نمبر 07 ويجهو ڪلو پڪوڙائي، عبرت پريس واري گهٽي،
حيدر چوڪ رابطي لاءِ: دلشاد گوپانگ فون: 0304-3018400
لاڙڪاڻو: ويجهو لياقت ميڊيڪل اسٽور لاهوري محلا لاڙڪاڻو.

سنڌسلامت پاران:

سنڌ سلامت ڪتاب گهر پاران شاعر ۽ ڪھاڻيڪار گل محمد سومري جي لکيل 9 ڪھاڻين تي ٻڌل مجموعو ”اڻپوري خواھش“ اوهان اڳيان حاضر آهي.
گل محمد سومري جي ڪھاڻين جا اڪثر موضوع درد ۽ المين جي واقعن تي مشتمل آهن. سندس ڪھاڻين ۾ سماجي، سياسي ۽ معاشي مسئلا، نفسياتي رويا، رشتن جا رويا ۽ سماجي اڻبرابري وارا رويا عيان آهن. ڪھاڻيون پڙهندي ڪڏهن ڪڏهن اکيون اشڪبار ٿي وڃن ٿيون. سندس هيءَ ڪاوش سماج جي سڌاري ڏانھن هڪ وک آهي.
هي ڪتاب 2020ع ۾ پيڪاڪ پبلشرز، ڪراچيءَ پاران ڇپايو ويو. ٿورائتا آھيون پيڪاڪ پبلشرز ۽ گل محمد سومري جا جن ھي ڪتاب سنڌ سلامت ڪتاب گهر ۾ اپلوڊ ڪرڻ جي اجازت ڏني.

محمد سليمان وساڻ
مينيجنگ ايڊيٽر ( اعزازي )
سنڌ سلامت ڊاٽ ڪام
sulemanwassan@gmail.com
www.sindhsalamat.com
books.sindhsalamat.com

اداري پاران

زير نظر ڪتاب “اڻپوري خواهش” ڪهاڻين تي ٻڌل هڪ ڪتاب آهي، جنهن ۾ نامياري ليکڪ گل محمد سومري جون 9 عدد نڪور ڪهاڻيون شامل آهن، انهن ڪهاڻين ۾ اسان جي سماج ۾ موجود سماجي ۽ معاشي مسئلن، نفسياتي رَوين، پنهنجن جي طرفان اختيار ڪيل ورتاءَ جي ڪٿا شامل آهي. ان کانسواءِ انهن ڪهاڻين ۾ سماج ۾ موجود دردن، ڏکن پيڙائن جي عڪاسي پڻ ڪئي وئي آهي. تنهن هوندي به هر ڪهاڻي پنهنجي رنگ ۽ ڍنگ ۾ منفرد ۽ نرالي آهي ۽ خاص طور ڪهاڻين ۾ تجسس جو عنصر آخر تائين پڙهندڙ جي ذهن ۾ رهي ٿو.
هن ڪتاب ۾ شامل گل محمد سومري جي ڪهاڻين جو هڪ سرسري جائزو وٺون ته اسان کي ڏسڻ ۾ ايندو ته ڪهاڻي “لائيف ٽائيم ايوارڊ” ۾ هڪ محنتي، هونهار ڇوڪريءَ جي زندگيءَ جو احوال پيش ڪيل آهي، جنهن سان سندس والدين تمام گهڻي محبت ڪن ٿا پر هُو بيماري جي ڪري پنهنجن مائٽن کان وڇڙي وڃي ٿي ۽ والدين جا ارمان اڌورا رهجي وڃن ٿا. ڪتاب ۾ شامل ڪهاڻي “ساک جو صدمو” ۾ دوستي ۽ رشتن ناتن ۾ اعتبار کي لڳل اڏوهي جو ذڪر ڪيل آهي. ته ڪيئن هڪ گهاٽو دوست پنهنجي ٻئي دوست کي دوکو ڏئي ٿو ۽ هڪ ماءُ ڌارئي ماڻهو لاءِ پنهنجي پياري ڌيءُ کي ڇڏي هلي ٿي وڃي، هن ڪهاڻي جي پڄاڻي به تمام گهڻي المياتي انداز ۾ ٿئي ٿي. ليکڪ جنهن انداز ۾ ڪهاڻي کي ڪلائميڪس تائين پڄايو آهي، ان مان سندس فن جي گهرائي ظاهر ٿئي ٿي. اهڙي طرح وري ڪهاڻي “آسائش جو انت” ۾ اهو ڏيکاريل آهي ته ڪيئن هڪ محنتي ۽ ايماندار ماڻهو زماني جي چمڪ دمڪ، نماءُ، ڏيک ويک کان متاثر ٿئي ٿو ۽ سادگي ۽ ايمانداري جي راهه وساري غلط رستو اختيار ڪري ٿو، جنهن ڪري هن کي ڏکيا ڏينهن ڏسڻا پون ٿا. هن ڪهاڻي ۾ به پڙهندڙن لاءِ هڪ سبق موجود آهي. ائين وري ڪهاڻي “صبر جو سواد” ۾ اڄوڪي دور ۾ رت جي رشتن کي لڳل باهه جو مؤثر نموني اپٽار ڪيل آهي ته ڪهڙي طرح اڄ اسان جي سماج اجتماعيت کي وساري انفراديت جو دڳ ورتو آهي ۽ رشتن جو ڀرم ٽٽڻ لڳو آهي.
اهڙي طرح ڪتاب ۾ شامل ٻين ڪهاڻين “ثقافتي ارڏايون”، “اڻپوري خواهش”، “جذبن جو جادو”، “نصيحت”،“خودڪشي” ۾ انساني زندگي ۾ موجود مختلف روين رجحانن جي تصوير پڙهندڙن اڳيان رکي وئي آهي، جنهن تصوير ۾ پڙهندڙ زماني جي حالتن کي آساني سان ڏسي سگهن ٿا.
ليکڪ ۽ اديب سماج جا سونهان هوندا آهن. اهڙي طرح گل محمد سومري به هنن ڪهاڻين ذريعي سماج جي هڪ ننڍڙي جهلڪ پيش ڪئي آهي، جنهن ۾ مختلف رويا ۽ معاملا ڏيکاريا ويا آهن. ظاهر آهي ته انهن جا ڪي سبب به هوندا ۽ جيستائين اهي سبب موجود هوندا ته اهي رويا به جنم وٺندا رهندا، ان ڪري اڄ جي دور ۾ انهن سببن تي به غور ڪرڻ ۽ انهن کي ختم ڪرڻ لاءِ گڏيل ڪوشش ڪرڻ گهرجي ته سماج سنئين دڳ تي هلڻ شروع ڪري.


قمر آفتاب ابڙو
پيڪاڪ پبلشرس

ڪهاڻين وسيلي سماج ۾ بهتري آڻيندڙ ڪهاڻيڪار. . .

ڪهاڻي ڪنهن واقعي يا حادثي جو تخيلاتي اظهار آهي؛ جيڪو ڪهاڻيڪار پنهنجي تصور جي بنياد تي ڪندو آهي. هو ڪهاڻيءَ جي لاءِ الڳ دنيا جوڙيندو آهي. هڪ اهڙي دنيا جنهن ۾ هو پنهنجي مرضيءَ سان ڪردار تخليق ڪري ٿو. تاج بلوچ لکيو آهي ته تخليقي عمل، اصل ۾ فرد جي اندر کان ٻاهر، سفر جو نالو آهي. قلمڪار انساني فطرت جي بيتابين ۽ تضادن جي ادراڪ کانپوءِ ئي قبولڻ جوڳو بڻجي ٿو. ۽ لکيل حرف کي وقار بخشي ٿو. سول سوسائٽيءَ ۾ سڃاپجڻ ۽ خاص رتبي تي پهچڻ لاءِ جاکوڙي ٿو. هن جي سڃاڻپ ۽ اعلى پَدُ اصل ۾ ان جي سماج جي لاهين چاڙهين جو عڪاس هجي ٿو.” اها حقيقت آهي ته ڪهاڻيڪار جڏهن مختلف واقعن کي احساساتي سطحن تي کڻي انهن جو ڇيد پيش ڪري ٿو ته نه صرف ڪهاڻيون اهم ٿي پون ٿيون پر انهن جو سماج سان به هڪ تعلق جڙي پوي ٿو. ڪامياب ادب آهي ئي اهو، جيڪو سماج سان جُڙيل ۽ جڙيل هجي.
زير نظر ڪتاب “اڻپوري خواهش” اسان جي جاکوڙي ۽ کاهوڙي دوست گل محمد سومري جي نون ڪهاڻين تي ٻڌل آهي، جنهن ۾ ٽائٽل ڪهاڻي اڻپوري خواهش سميت لائيف ٽائيم ايوارڊ، ساک جو صدمو، آسائش جو انت، ثقافتي ارڏايون، صبر جو سواد، جذبن جو جادو، نصيحت ۽ خودڪشي؛ ڪهاڻيون شامل آهن. گل محمد سومرو صاحب تعليم واري شعبي سان واڳيل آهي، ان ڪري سندس گهڻين ڪهاڻين جا پلاٽ به تعليم جي شعبي سان وابسته آهن. هي ڪهاڻيون ڪهاڻيون گهٽ الميه وڌيڪ آهن، جن ۾ سماجي حوالي سان تعليم جي ميدان سان واڳيل گهڻيون شيون ڏنل آهن. هنن ڪهاڻين ۾ شاگردن جي نفسيات به ڏنل آهي ته والدين ۽ تعليمي ادارن کي به مختلف حوالن سان بحث هيٺ آندو ويو آهي.
لائيف ٽائيم ايوارڊ هڪ اهڙي هونهار شاگردياڻي جي ڪهاڻي آهي، جيڪا تمام گهڻي محنت ڪري ٿي، ڏينهن رات هڪ ڪري پڙهي ٿي ۽ سندس لاءِ گولڊ ميڊل جو به اعلان ٿئي ٿو، پر هوءَ بيماري سبب فوت ٿي وڃي ٿي. توڙي جو ليکڪ نياڻي جي بيماري جو سبب ناهي ڄاڻايو پر پوءِ به پڙهندڙ سمجهي وڃي ٿو ته نياڻي تمام گهڻي محنت ڪرڻ سبب ۽ مسلسل اوجاڳا ڪرڻ سبب بيمار ٿي آخر فوت ٿي وڃي ٿي. اهو ميڊل يا ايوارڊ ڪهڙي ڪم جو جيڪو ڪنهن جي زندگي ئي کسي وٺي. حقيقت ۾ هن ڪهاڻيءَ ۾ هڪ پيغام خاص طور والدين لاءِ آهي، جيڪي پنهنجي اولاد سان تمام گهڻيون اميدون وابسته ڪري کين ڏينهن رات محنت جو درس ڏين ٿا. محنت سٺي ڳالهه آهي، پر ٻار جي صحت کان وڌيڪ نه هجڻ گهرجي. والدين کي گهرجي ته هو ٻار جي تعليم ۽ ان جي رزلٽ سان گڏ انهن جي صحت جو به خيال ڪن. اسان وٽ ڪيترائي مثال آهن، جن ۾ ٻارن تمام گهڻي محنت ڪئي، صحت جو خيال نه ڪيو ۽ نتيجي طور هو پنهنجي زندگيءَ جو ڏيئو ئي وسائي ويهي رهيا. عرفه ڪريم رنڌاوا جو مثال به اسان جي سامهون آهي، جيڪا ننڍي عمر ۾ ئي تمام گهڻي محنت ڪري وڏي ڪاميابي ماڻي زندگيءَ جي بازي هارائي وئي. اها ڪاميابي حقيقت ۾ ڪاميابي نه بلڪه ناڪامي آهي. اهڙو ئي هڪ ٻيو مثال گل محمد سومري صاحب جي هڪ ٻي ڪهاڻي خودڪشي ۾ به اهڙو ميسيج ڏنو آهي، جنهن ۾ والدين پنهنجي نياڻي تي تمام گهڻي سختي ڪن ٿا ۽ کيس وڏو رزلٽ آڻڻ لاءِ دٻاءُ وجهن ٿا. آخر جڏهن هوءَ گهربل نتيجو نٿي آڻي سگهي ته هيءُ خط لکي خودڪشي ڪري ڇڏي ٿي:
“آءُ سمجهان ٿي ته آءٌ جيڪو قدم کڻي رهي آهيان، ان سان اوهان کي تڪليف ضرور ايندي ۽ آءٌ به پنهنجي آخرت ڪاري پئي ڪيان. پر ڇا ڪيان منهنجي ڪو ٻڌڻ وارو ئي ڪو نه هو. آءٌ مسلسل سوچي سوچي تنگ اچي وئي هئس. بابا جڏهن ڪنهن سان پيار ڪجي ته کيس سوچڻ ۽ مرضيءَ مطابق دائري اندر زندگي گذارڻ جي به آزادي ڏيڻ گھرجي. بيشڪ اولاد جي تربيت ڪرڻ گھرجي، ڇاڪاڻ ته تربيت کان سواءِ اولاد اڌوري آهي ۽ اولاد جي بهتر تربيت والدين کان وڌ ڪو ٻيو نه ٿو ڪري سگھي. پر پيار ۾ اولاد کي پنهنجي خواهشن جي آڙ ۾ غلام بنائي نه رکجي، پنهنجي خواهشن جي ڄار ۾ قيدي بنائي نه رکڻ گھرجي. اهو پيار نه بلڪه اولاد کي ذهني مريض بنائي رکڻ جي هڪ ڪوشش آهي، جيڪا اوهان کي زندگيءَ جي ڪنهن به موڙ تي سمجهه ۾ نه آئي. آءٌ اوهان جي خواهشن جو احترام ڪندي پنهنجي خواهشن جو هر موڙ تي ڳلو دٻائيندي رهيس، جيترو ٿي سگهيو. مون هڪ فرمانبردار نياڻي ٿيڻ جي هر ممڪن ڪوشش ڪئي. بابا سائين امتحانن ۾ محنت ڪرڻ جيترو منهنجي وسَ ۾ هو مون وسان نه گھٽايو، پر رزلٽ منهنجي وس جي ڳالهه نه هئي. جنهن ڪري آءٌ اوهان جو ٽاگيٽ پورو ڪري نه سگهيس، مونکي خبر آهي اوهان منهنجي ان رزلٽ تي مونکان ناراض ٿيندا، ان کان اڳ جو اوهان مونکان ناراض ٿيو، آءٌ پنهنجو انتُ ٿي آڻيان. نه هوندس ۽ نه ئي اوهان جي نافرماني ڪري اوهان جي بار بار دل ڏکوئيندس. ٿي سگهي ته اوهان منهنجي هيءَ نا فرماني معاف ڪندا.”
هيءُ هڪ اهڙو خط آهي، جنهن ۾ درد جون سٽون ۽ سِٽون آهن. خاص طور ڪهاڻين جو هيءُ ڪتاب سڀني والدين کي پڙهڻ گهرجي. ڇاڪاڻ ته هن ۾ سماجي حوالي سان والدين جي نفسيات ۽ ٻارن جي نفسيات تي تمام گهڻو مواد موجود آهي. هيءُ ڪتاب ڪاميابين ۽ ناڪامين جو داستان آهي. هڪ پاسي اهڙيون ڪهاڻيون آهن، جن ۾ ٻارڙن تي ناحق سختي ڪرڻ جا خراب نتيجا ڏيکاريل آهن. يا ڪي اهڙيون ڪهاڻيون آهن، جن ۾ سماجي حوالي سان ڪلاس جو فرق سامهون اچي ٿو. اڻپوري خواهش اهڙي ئي ڪهاڻي آهي، جنهن ۾ ڪهاڻيءَ جا مکيه ڪردار خانداني طور هڪ ٻي کان گهڻو پري بيٺل آهن، ۽ جڏهن هو ڪورٽ مئريج ڪن ٿا ته ڇوڪريءَ جو پيءُ جيڪو پوليس آفيسر آهي اهو ڇوڪري جو “انڪائونٽر” ڪري ڇڏي ٿو جنهن جي خبر پوڻ تي ڇوڪري به خودڪشي ڪري ڇڏي ٿي. هن ڪهاڻيءَ ۾ به سخت طبيعت والدين لاءِ هڪ ميسيج آهي ته جيڪڏهن بيجا سختي رکي وئي ته اولاد ڪو به غلط قدم کڻي سگهي ٿو. هن ئي ڪتاب ۾ ٻئي پاسي “صبر جو سواد” هڪ اهڙي نوجوان جي ڪهاڻي آهي، جنهن جا سڳا رشتا ساڻس نفرت ڪن ٿا ۽ هو پنهنجي پيءَ جي گذاري وڃڻ کان پوءِ درزڪي ڌنڌي ۾ پنهنجي استاد سان رهي ٿو، جيڪو کيس پڙهائي ٿو ۽ هو محنت ڪري سي ايس ايس جو امتحان پاس ڪري ٿو ۽ پنهنجي استاد جو سهارو بڻجي ٿو. هيءَ هڪ ڪاميابين جي ڪهاڻي آهي.
مطلب ته هن ڪتاب ۾ شامل سڀني ڪهاڻين ۾ ڪو نه ڪو سبق موجود آهي. هڪ اهڙو سبق جنهن تي عمل ڪري اسان پنهنجين زندگين کي بهتر بڻائي سگهون ٿا.
هي ڪهاڻيون پڙهندي ڪيترن ئي هنڌن تي اکين جون پنبڻيون ڀنيون آهن. خاص طور تي ويساهه گهاتيءَ تي ٻڌل ڪهاڻي ساک جو صدمو ۽ “خودڪشي” ۾ ليکڪ درد کي وڏي ڪاريگريءَ سان پيش ڪيو آهي. هو سماج مان ڪردار کڻي انهن جو سور بيان ڪري ٿو؛ جيڪو سور سماجي ڪٿارسس طرف وڌي ٿو. آرٽ جو سماجي ڪارج به اهوئي آهي ته ان وسيلي سماج ۾ سڌارا آڻجن. گل محمد سومري صاحب جون ڪهاڻيون سنئون سڌو اسان جي سماج سان وابسته آهن، ۽ انهن ۾ هڪ سلجهيل ۽ ذهين شخص جا ويچار آهن. ڪهاڻين جو هيءُ ڪتاب خاص طور تي تعليمي شعبي سان وابسته ماڻهن لاءِ انتهائي اهم ۽ ڪارائتو ثابت ٿيندو.

ڊاڪٽر شير مهراڻي
ڪراچي يونيورسٽي

پنهنجي پاران

هن ڪتاب ۾ آءٌ دنيا جي حالاتن کي ڏسندي قلم جي طاقت سان ڪهاڻين جي صورت ۾ پنهنجا جذبا اوهان آڏو پيش ڪيان ٿو. منهنجو هن ڪتاب ۾ ڪهاڻين جي صورت ۾ ڪيل اظهار ان حقيقت کي واضح ٿو ڪري ته جنهن دور کي اسين سائنس جي ترقي، شعور، تعليم، ترقي، جدت ۽ علم و ادب جو دور چئي رهيا آهيون، اها بلڪل حقيقت آهي ته هي دور سائنس جو ترقي يافته دور آهي، انسان جديد تعليم حاصل ڪري پنهنجو پاڻ کي باشعور سمجهي رهيو آهي، اسين دنيا جي علم، ادب، تاريخ، مذهب، ثقافت ۽ قومن جي بين الاقوامي تاريخ کان واقف آهيون پر افسوس جو اسين ان حقيقت کان بلڪل ناواقف آهيون ته اسان کي معاشري ۾ ڪهڙيءَ ريت زندگي گذارڻ گھرجي، انسانيت ڇا آهي؟، اسان جي مٿان ڪهڙا حق ۽ فرض آهن؟ انهن سڀني ذميوارين جي ڄاڻ هجڻ باوجود به اسين پاڻ کي اڻ ڄاڻ سمجهندي ۽ معصوم سمجهندي ڪن لاٽار ڪري پنهنجي خواهشن کي پورو ڪرڻ ۾ مست ٿي ويندا آهيون.
هن دور ۾ هڪ پاسي اسين ترقي ڪري رهيا آهيون ته ٻئي پاسي دولت، شهرت ۽ وڏن وڏن عهدن جي تڪبر تي ڪنهن کي پاڻ جهڙو سمجهڻ ته ڇا تصور به نه ٿا ڪري سگهون ۽ ان تڪبر جي ڪري اسين صرف پنهنجي خواهشن کي پورو ڪرڻ لاءِ ٻين جي جذبن، عزت ۽ انهن جي زندگيءَ سان کيڏي رهيا آهيون. مطلب ته هن وقت جنهن وٽ دولت آهي ته ان انسان جي عزت به آهي ته طاقت ۽ شهرت به اهو ئي ماڻي سگهي ٿو باقي جيڪڏهن ڪو غريب ۽ مجبور انسان آهي ته پوءِ دنيا ۾ کيس زندگي گذارڻ جو حق به نه آهي. جيڪڏهن ڪو غريب انسان سک جو ساهه کڻي رهيو آهي ته يقينن ان جي پويان به ڪنهن سرنديءَ واري جو هٿ هوندو. اسين دنيا جي آسائشن حاصل ڪرڻ جي حرص ۾ سڀ ڪجهه وساري ويٺا آهيون ته اسان کي دنيا ۾ موڪلڻ جو مقصد ڇا هو ۽ اسين زندگي ڪهڙي مقصد لاءِ گذاري رهيا آهيون؟
اولاد جي بهتر کان بهتر پرورش والدين کان وڌيڪ ٻيو ڪو به نٿو ڪري سگهي. ۽ بهتر تربيت ڪرڻ به الله جي طرفان عطا ڪيل هڪ ڏانءُ آهي جيڪو هر هڪ والدين ۾ ناهي هوندو. وڏڙن جو چيل پهاڪو بلڪل سچ آهي جيڪو ڏاڍو سو گابو. جديد دور ۾ ڪجهه والدين پنهنجي اولاد جي تربيت ڪندي کين پنهنجي بهترين تربيت مطابق آزاد زندگي گذارڻ جو حق ڏيڻ بدران انهن کي پنهنجي خواهشن موجب زندگي گذارڻ لاءِ سختيون مڙهي آزاديءَ سان زندگي گذارڻ جي عمل کان هميشه لاءِ محروم ڪري ڇڏين ٿا، جنهن ڪري اها اولاد اڳتي هلي پنهنجي اولاد سان به اهڙو ئي رويو اختيار ڪري ٿي. اهڙي طرح اهو عمل نسل در نسل هلندو رهي ٿو. ان کان سواءِ اسين پنهنجي خانداني رسم ۽ رواجن کي حديث جي اهميت کان وڌ سمجهڻ لڳا آهيون. انهن خانداني رسمن ۽ رواجن کي اسان ائين سمجهندا آهيون جيئن پٿر تي ليڪ، پوءِ انهن جي پورائي لاءِ اسان جي آڏو اولاد جون خوشيون، معاشري جو احساس، دنيا ۾ نوجوانن جون خواهشون ۽ جذبا ڪا به معنيٰ نه ٿا رکن. انهن رسمن ۽ رواجن پويان اسان جي وڏڙن جا خاندان تباهه ٿيو ٿا وڃن، سڪيلڌيون نياڻيون موت جي گھاٽ چڙهي ٿيون وڃن، نوجوان پنهنجي جواني وڃائي ٿا ويهن، ڪارو ڪاري جا ڪيس ۽ ڪورٽن ۾ شادين ڪرڻ وارا معاملا پڻ انهن ريتن ۽ رسمن جي هَٺَ ۽ تڪبر جي ڪري ٿا آڏو اچن. ته پوءِ ڇا اها تعليم ۽ ترقي آهي؟ . نه اسان کي ڪتابن پڙهڻ سان گڏ دنيا جي ڄاڻ حاصل ڪرڻ سان گڏ سائنسي معلومات حاصل ڪرڻ سان گڏ قران جي تعليم حاصل ڪرڻ سان گڏ پنهنجو پاڻ کي تبديل ڪرڻو پوندو پنهنجي سوچ کي تبديل ڪرڻو پوندو، پنهنجي خواهشن سان گڏ ٻين جي خواهشن جو خيال ۽ احساس پيدا ڪرڻو پوندو پنهنجي اولاد جي بهتر تربيت ڪرڻ سان گڏ انهن کي آزاد زندگي گذارڻ جو اختيار به ڏيڻو پوندو، ان ۾ ڪو شڪ نه آهي ته جيڪڏهن اسان پنهنجي اولاد جي بهترين تربيت ڪندا سين ته ڪڏهن به غلط قدم نه کڻندي. ته پوءِ ڇونه انهن تي سختيون مڙهڻ بدران سندن بهترين تربيت ڪجي. چاهي اهو پٽ هجي يا نياڻي. ٻنهين کي هڪ جيترا حق ڏيڻ گھرجن، ائين ڪرڻ سان ئي اسين پاڻ کي تعليم يافته، ترقي يافته ۽ باشعور سڏائي سگهڻ جو حق رکي سگهون ٿا. ۽ معاشري مان ڪارو ڪاري، ڪورٽ مئرج، خودڪشي ۽ هڪ ٻئي کي رات جي اونداهين ۾ رشتن جي تڪرار تي قتل ڪرڻ وارا واقعا گھڻي قدر گھٽجي ويندا. ۽ گھرن جا گھر برباد ٿيڻ کان بچي ويندا. ڪاش جو اسين ڪتابن پڙهڻ سان گڏ انهن مان حاصل ڪيل ڄاڻ موجب عمل ڪرڻ جي ڪوشش ڪيون. ته سڀ ڪجهه بهتر ٿي ويندو.

گل محمد سومرو

لائيف ٽائيم ايوارڊ

رات جي پهر جا ٻه ٿي رهيا هئا، برسات آهستي آهستي تيز ٿيندي پئي وڃي، هڪ ته تيز برسات جو آواز, هر گهر جي ڇتين تان پاڻي جو نيسارن ذريعي هيٺ وهڻ جو آواز ۽ ٻيو وري بجلي بند هئڻ سبب پاڙي جي هر گهر مان جنريٽرن جي آواز سڀني جي اکين مان ننڊ ڦٽائي ڇڏي هئي. اڪثر ائين ٿيندو آيو آهي ته جڏهن به مِينهن وسندو آهي ته ڊگھي وقت لاءِ بجلي ايئن بند ٿي ويندي آهي جيئن ڪا شادي شده عورت اوچتو پنهنجي مڙس سان ڪنهن ٻي عورت کي ڏسي بنا سوچي سمجهي پيڪين هلي ويندي آهي. پاڙي جا ٻار، نوجوان، بزرگ روڊ جي پاسن کان ويهي وقت به گذاري رهيا هئا ته وري برسات جو لطف به وٺي رهيا هئا. سليم ۽ سندس گھر واري مومل پنهنجي فليٽ جي گيلري مان برسات جي وسڪاري مان لطف وٺي رهيا هئا. سلميٰ پنهنجي ڪمري جو دروازو ٻيڪڙي ٻئي ڏينهن تي ٿيندڙ طبيعات جي پيپر جي تياري ڪري رهي هئي. جڏهن ته دروازو ٻيڪڙڻ باوجود به تيز برسات جو آواز، جنريٽرن جو شور، بادلن جي گجگوڙ ۽ نيسارن مان وهندڙ پاڻي جو آواز سلميٰ جي پيپر جي تياري ۽ سمجهڻ جي عمل ۾ مسلسل رڪاوٽ پيدا ڪري رهيا هئا. پر سلميٰ به هڪ با همت، سُلجهيل، مستقل مزاج، ۽ فرض شناس ڇوڪري هئي. انهن سڀني رڪاوٽن جو هوءَ وڏي همت ۽ بهادريءَ سان مقابلو ڪندي پيپر جي تياري ڪري رهي هئي. سندس پلنگ تي چادر بدران ڪتابن ۽ ڪاپين جو ڍڳ هو. سلميٰ گول وهاڻي تي هڪ ڪاپي رکي طبيعات جي پيپر جي تياري ڪري رهي هئي. پلنگ جي ڀر ۾ هڪ پاڻيءَ جو جڳ ۽ اسٽيل جو گلاس رکيل هو، جيڪو وقفي وقفي سان سلميٰ پي رهي هئي. پيپر جي تياريءَ ۾ سلميٰ کي پاڻيءَ جي گرم ۽ ٿڌي هئڻ جي فرق جي ڪا به پرواهه نه هئي. اوچتو سندس والد سليم آهستي آهستي دروازو کوليو ان خيال سان ته جيئن دروازي جي آواز تي سلميٰ جي ننڊ ڦٽي نه پوي. سليم جيئن ئي دروازو کولي ڪمري ۾ داخل ٿيو ته اچرج ۾ پئجي ويو. ڇا ڏسي ته سلميٰ پيپر جي تياري ۾ اڃا تائين مصروف آهي.
ڌيءَ! تون هن وقت تائين پيپر جي تياري ڪري رهي آهين؟ پُٽ آرام به ضروري آهي. سليم حيرت منجهان سلميٰ جي ويجهو اچي سندس مٿي تي هٿ ڦيري ساڻس مخاطب ٿيندي چيو.
سلميٰ پنهنجي آڱرين ۾ ڦاٿل پينسل وارو ساڄو هٿ وات آڏو آڻيندي اوٻاسي ڏيڻ بعد ٿڌو ساهه ڀريندي، ها بابا سائين پيپر تمام ڏکيو آهي ان لاءِ هن مهل تائين تياري ڪري رهي آهيان. بابا سائين منزل ماڻڻ لاءِ محنت ڪرڻي پوندي آهي.
پر ڌيءَ ڪجهه آرام به ته ضروري آهي نه سليم شفقت واري انداز ۾ سلميٰ سان مخاطب ٿيندي هڪ قدم اڳتي وڌي پاڻيءَ جو جڳ کڻي جيئن ئي گلاس ۾ پاڻي ڀريو ته پاڻي گرم هو. سليم خاموشيءَ سان گلاس جو پاڻي واپس جڳ ۾ وجهي ڪمري کان ٻاهر هليو ويو. سلميٰ حيرت منجهان ڪنڌ کڻي پين ڪاپيءَ تي رکي والد ڏانهن نهاريندي کانئس ڪمري کان ٻاهر وڃڻ جو سبب پڇڻ چاهيو پر پڇي نه سگهي. بابا سائين منهنجي دير تائين جاڳڻ تي مون کان ناراض ته نه ٿي ويو؟ يا مون بابا سائين کي ويهڻ جي آڇ نه ڪئي؟ پر بابا سائين مون کان ناراض نه ٿو ٿي سگهي، بابا سائين ته منهنجي جان آهي. پر ها بابا سائين کان منهنجي اوجاڳي جي تڪليف برداشت نه ٿي سگهي هوندي. سلميٰ سوچن جي ان سمنڊ ۾ غوطا کائي رهي هئي ته اچانڪ والد کي ٻيهر ڪمري ۾ داخل ٿيندي ڏٺائين. سلميٰ سوچن جي سمنڊ مان ٻاهر نڪري آئي سلميٰ جي دل کي ٻيهر آٿت ٿي. سليم جي هڪ هٿ ۾ پاڻيءَ جو جڳ ۽ ٻي هٿ ۾ کير جو گلاس هيو. هر روز کير ۾ ننڍا ڦوٽا وجهي ڪاڙهڻ کان پوءِ آٺرائي فرج ۾ رکي ٿڌو ڪري سڀئي گهر ڀاتي پيئڻ بعد آرامي ٿيندا هئا. امتحانن جي تياريءَ جي ڪري سلميٰ ڪڏهن رات جو ته ڪڏهن نيراني کير پيئڻ کان پوءِ نماز پڙهي اسڪول وڃڻ لاءِ تيار ٿيندي هئي. پر اڄ سليم پنهنجي ڌيءَ جي لاءِ پاڻ کير کڻي اچي ڪمري ۾ پهتو. سليم پلنگ جي ساڄي پاسي کان ويهي سلميٰ جي مٿي تي هٿ رکي سلميٰ جي اکين ۾ اکيون ملائي شفقت منجهان سلميٰ کي کير جو گلاس هٿ ۾ ڏئي آهستگيءَ سان ڳالهائيندي چيو” ڌيءَ گھڻي دير ٿي چڪي آهي ٿڪجي پئي هوندينءَ، هي کير پي ۽ هاڻي آرام ڪر.
بابا سائين ڪاميابي ۽ منزل بنا محنت ۽ قربانين جي ناهن ملنديون. ان لاءِ اوجاڳا ڪرڻ ڪا وڏي ڳالهه نه آهي سلميٰ والد کي وراڻيو. سلميٰ کير پي گلاس پلنگ جي ڀر ۾ رکي ٿڌو ساهه ڀري ٻنهين هٿن سان پنهنجا وار اکين ۽ نرڙ تان هٽائي مٿي تي رکيل رئو ٻيهر صحيح ڪري پنهنجو مٿو والد جي ڪلهي تي رکي وڏو ساهه ڀريندي چيو ته بابا سائين آءٌ هيءَ محنت ان ڪري نه ٿي ڪيان ته آءٌ پڙهي لکي ڪنهن وڏي عهدي تي پهچان. پر منهنجي علم حاصل ڪرڻ جو اصل مقصد صرف ۽ صرف اهو آهي ته آءٌ ايتري قابل ٿيان جو اوهان جي بزرگيءَ ۾ آءٌ اوهان جي ٻانهن ٻيلي ٿيان. اوهان پنهنجي من جي حسرتن کي آڏو رکندي مستقبل جي خوشحاليءَ لاءِ جنهن ٻوٽي جي شفقت ۽ پيار جي ڇانوَ ۾ پرورش ڪري رهيا آهيو. بابا سائين آءٌ اوهان جي صرف نياڻي نه پر پٽ به آهيان. ان لاءِ آءٌ مستقبل ۾ هڪ ڇانوَ ڏيندڙ ۽ ميويدار وڻ ثابت ٿي ڏيکارينديس. بابا سائين آءٌ پنهنجي ڪردار ۽ محنت سان اوهان جي زندگيءَ ۾ سڪون پيدا ڪرڻ جي هر ممڪن ڪوشش ڪنديس. بس! آءٌ هميشه الله جي ذات کان اها ئي دعا گھرندي رهندي آهيان.
سلميٰ جي آٿت ڏيندڙ، حوصلن کي بلند ڪندڙ، جذبن کي جاڳائيندڙ، مستقبل ۾ خوشحالي، سڪون، بي فڪريءَ جو پيغام کڻي اڀرندڙ سج ۽ موتين جي مالها جهڙن لفظن سليم جو من موهي ڇڏيو. سليم جي خوشيءَ جي لڙڪن اکين جا پردا ڦاڙي سندس جهول ۽ ڳل آلا ڪري ڇڏيا. ها امان اهو ڏينهن ضرور ايندو پر تون ته هاڻي به اسان جي نيڻن جو ٺار آهين. سليم پنهنجي کاٻي هٿ جي ٽن آڱرين سان پنهنجا لڙڪ اُگھندي منجهيل لفظن ۾ چيو.
بابا سائين اوهان جي اکين جي آلاڻ؟ ڇا اوهان جي ڌيءُ ڪو غلط لفظ ته نه چئي ورتو؟ بابا سائين اوهان جا ڳل لڙڪن سان آلا؟ سلميٰ پيءُ جي منجهيل لفظن جي پرک ڪندي يڪدم ڪنڌ کڻي پنهنجي هٿ جي آڱرين سان سليم جا لڙڪن سان آلا ڳل صاف ڪندي حيرت منجهان وراڻيو.
امان! هي خوشيءَ جا ڳوڙها آهن. تنهنجي چيل لفظن منهنجو من موهي ڇڏيو، جنهن ڪري خوشيءَ منجهان منهنجي اکين مان پاڻي تري آيو آهي. سليم ڌيءَ جي پيشاني چمندي مٿي تي هٿ رکي مسڪرائيندي جواب ڏنو.
هينئر رات جو پويون پهر ٿي چڪو آهي ڌيءَ آرام به ضروري آهي. صبح پيپر به ڏيڻو اٿئي، هاڻي تون آرام ڪر. سليم شفقت واري انداز ۾ اهو جملو چئي ڪمري جو دروازو ٻيڪڙي پنهنجي ڪمري ڏانهن هليو ويو.
صبح جو آذان جي آواز تي سلميٰ جي اک کلي، وضو ڪري نماز پڙهي، ناشتو ڪري سلميٰ اسڪول هلي وئي.
منجهند جو هڪ ٿي رهيو هو سومل منجهند جي ماني پچائي رهي هئي ته ڪنهن دروازو کڙڪايو، سومل سمجهي وئي ته سلميٰ هوندي. سومل گئس جي باهه هلڪي ڪري دروازو کولڻ لاءِ اڳتي وئي جيئن ئي دروازو کوليائين ته سامهون سلميٰ جي سهيلي فائزه نظر آئي. سندس هٿ ۾ سلميٰ جو ڪتابن جو بستو هو ۽ ٻي هٿ ۾ سلميٰ جو هٿ پڪڙيل هيو. سلميٰ ان جي پويان فائزه جي ڪلهن تي پنهنجو مٿو رکي بيٺل هئي. فائزه جي چهري تي سکڻي مُرڪ هئي. فائزه جيئن ئي سلميٰ جي امڙ کي نياڻيءَ جي حالت تي اچرج ۾ بي حال ٿيندي هوش کان ٻاهر ٿيڻ جو ڏسي عقل مان ڪم وٺندي چيو، ماسي پريشان ٿيڻ جي ڪا به ڳالهه نه آهي. گرميءَ سبب سلميٰ جي معمولي طبيعت خراب ٿي آهي. ڪا ڳڻتيءَ جوڳي ڳالهه نه آهي سلميٰ کي آرام جي ضـــرورت آهــي.
اوهان ڄاڻو ٿا ته اسين ڀينرن جيان هڪ ٻئي تي ساهه ڏيندڙ سهيليون آهيون. ماسي مون سلميٰ کي ڏسي ستت اهو فيصلو ڪيو ته سلميٰ کي گھر تائين ڇڏي اچان. ان لاءِ جيئن ئي بابا جاني مون کي وٺڻ آيو ۽ مون بابا کي سلميٰ جي طبيعت جو ٻڌايو ته بابا به منهنجي فيصلي کي هٿي ڏيندي چيو ته اها تمام سٺي ڳالهه آهي ته اسين سلميٰ کي گھر ڇڏيندا پوءِ پنهنجي گھر هلون. اوهان بلڪل نه گھٻرايو. فائزه سلميٰ جي ماءُ کي تسلي ڏيندي چيو.
ها پٽ تون به اسان جي نياڻي آهين، ڌيءَ اندر اچ، سومل سلميٰ جي هٿ کي پڪڙي آهستي آهستي ڪري گھر جي ڊرائنگ روم ۾ صوفي تي ويهاري، فائزه جي لاءِ پاڻيءَ جو گلاس ڀري آئي. امان ساهه پٽ گرمي گھڻي آهي. مان اوهان جي لاءِ جلدي شربت ٺاهي وٺان، بس اوهان ٻئي ويهو، سومل فائزه کي عزت ڏيندي چيو.
فائزه پاڻيءَ جا ٻه ڍڪ ڀري گلاس ميز تي رکي سلميٰ جي امڙ کان موڪلائڻ چاهيو ۽ کيس شربت نه ٺاهڻ لاءِ چوندي ٻڌايو ته ماسي هيٺ بابا جاني گاڏيءَ ۾ منهنجو انتظار ڪري رهيو آهي، ان لاءِ ٻئي ڀيري اوهان وٽ شربت ضرور پيئندس، ماسي سلميٰ جو خيال ڪندا، آءٌ وڃان پئي، اجازت ڏيندا. سومل فائزه جي مٿي تي هٿ رکي سندس پيشاني چمندي اجازت ڏيندي چيو امان دل ته نه ٿي چئي توکي بنا ڪجهه کارائڻ پيئارڻ جي وڃڻ ڏيان پر هيٺ تنهنجو بابا جاني انتظار ڪري رهيو آهي. ان لاءِ توتي وڌيڪ زور نه ٿي ڀريان. امان سدائين خوش هوندينءَ شل ڏکيو ڏينهن نه ڏسندينءَ. سومل فائزه کي دعائون ڏيندي موڪلايو. فائزه تڪڙا تڪڙا قدم ڀري هيٺ هلي وئي ۽ سومل نياڻيءَ کي پنهنجي ڪمري ۾ هوريان هوريان ڪري وٺي وئي پر سومل، سلميٰ جي گرم جسم مان محسوس ڪيو ته سلميٰ جي طبيعت معمولي نه بلڪه گھڻي خراب ٿي لڳي.
سومل ان وقت ئي سليم کي فون ڪري گھرايو، سليم سلميٰ جي بيماريءَ جي خبر ٻڌي ته سندس هوش حواس ڪم ڪرڻ ڇڏي ويا. کيس سمجهه ۾ نه پيو اچي ته آءٌ ڇا ڪيان ڇا نه ڪيان، هو حيرت منجهان پنهنجي آفيسر جي ڪمري ۾ بنا اجازت جي داخل ٿيو: سائين منهنجي نياڻيءَ کي الائي ڇا ٿي ويو آهي. سليم جا هڪڙا پگھر لهن پيا ته ٻيا چڙهن پيا. ٽنگون ٻئي ڏڪي رهيون هيون، وڏا ساهه کڻي رهيو هو. سائين، سائين منهنجي نياڻي کي الائي جي ته ڇا ٿي ويو آهي. مان گھر ٿو وڃان. سليم اهي جملا ٻيهر دهرائيندي صاحب کان موڪلائي سهڪندو واپس ڪمري کان ٻاهر نڪرڻ لڳو. ٻه ٽي تڪڙا قدم کنيائين ئي مس ته. صاحب پويان سليم کي سڏ ڪيو.
سليم هڪڙو منٽ ترس : مٺا تنهنجي نياڻي اسان جي به نياڻي آهي. صرف هڪڙو منٽ ترس. صاحب جي جملي ٻڌڻ تي سليم قدم روڪي نماڻي انداز ۾ ڪنڌ ورائي صاحب ڏانهن اهڙيءَ ريت نهاريو جيئن کيس مشڪل وقت ۾ ڪنهن وڏو سهارو ڏنو هجيس. سليم ڏٺو ته صاحب پنهنجي ڪرسيءَ ڀرسان بيٺو آهي. سندس هڪ هٿ ۾ ڪجهه هزار هزار جا نوٽ اٿس. صاحب ٻئي هٿ سان سليم کي ڪرسيءَ تي ويهڻ لاءِ اشارو ڪيو. سليم جو ڪنڌ لڙڪيل هو. سليم پنهنجي ٻنهين هٿن سان منهن تان ڳڙندڙ پگھر صاف ڪيو. اکيون مهٽيندي ڪرسيءَ تي ويٺو. پر نياڻيءَ جي بيماريءَ جي خبر واري بيچينيءَ ذهني طور سليم جا هوش ۽ حواس ختم ڪري ڇڏيا هئا. صاحب پنهنجي هٿ ۾ پڪڙيل هزار جا 10 نوٽ ڌار ڪري سليم جي آڏو اچي سليم جي اڳيان واري کيسي ۾ رکي ساڳيو هٿ سليم جي ڪلهي تي رکي ٿڌو ساهه ڀري ڪنڌ کي هاڪار جيان هلڪو هِلائي سليم سان مخاطب ٿيندي چيو! سليم نياڻيون ته نياڻيون ٿينديون آهن رب هر نياڻيءَ کي خوش ۽ آباد رکي. پروردگار تنهنجي نياڻيءَ تي ٻاجهه ڪندو. تون دل نه لاءِ. اهو چئي صاحب پنهنجي ڊرائيور دلاور کي سڏ ڪيو. دلاور ڪمري ۾ پهتو، سائين حڪم ڪيو؟ دلاور سليم صاحب کي تڪڙ ۾ سندس گھر ڇڏي اچ. سليم ڪرسيءَ تان اٿي ٻئي هٿ ٻڌي صاحب کي دعائون ڏيندو دلاور سان گڏ گهر ڏانهن روانو ٿيو.
سومل پنهنجي ڪمري ۾ سلميٰ جي تيز تپ جي ڪري سندس مٿي تي ٿڌي پاڻيءَ جون پٽيون رکي رهي هئي. سلميٰ جي صحتيابيءَ لاءِ رب کي ٻاڏائي رهي هئي ته گھنٽي وڳي. گھنٽيءَ جي آواز تي سلميٰ يڪدم چيو بابا اچي ويو. سومل دروازو کوليو ته سليم تڪڙا تڪڙا قدم کڻي ڪمري ۾ داخل ٿيو. سليم جي قميض پگھر ۾ آلي هئي. مٿي جا وار وکريل هئا. سلميٰ جي ڀِڪ ۾ ويهي سندس مٿي تي هٿ رکي پيشاني چمندي پٽ مون کي خبر پئي ته منهنجي راڻي بيمار آهي پر سلميٰ ته بلڪل ٺيڪ آهي. بهادر انسانن جي ڪڏهن به طبيعت خراب ناهي ٿيندي. سليم نياڻيءَ کي دلاسو ڏيندي چيو، پر سليم جنهن وقت سلميٰ جي مٿي تي هٿ رکيو هو ته سلميٰ جي بخار سبب پيشاني تمام گھڻي گرم هئي. اهو ڏسي سليم حيران ٿي ويو ۽ لڪ ۾ سومل کي ڊاڪٽر وٽ هلڻ لاءِ اشارو ڪيائين.
سليم ۽ سومل ٽئڪسيءَ ۾ سلميٰ کي پاڙي جي هڪ ميڊيڪل سينٽر تي علاج لاءِ وٺي ويا جيڪو گھر کان سڏ پنڌ تي هو پر طبيعت جي ناسازيءَ ڪارڻ سليم ٽئڪسي ڪرائڻ مناسب سمجهي. ان ميڊيڪل سينٽر تي سليم جو هڪ ڪلاس فيلو ڊاڪٽر احتشام احمد ۽ سندس زال ڊاڪٽر نيلوفر ميڊيڪل آفيسر جي حيثيت سان ڪم ڪندا هئا. ڊاڪٽر احتشام ۽ ڊاڪٽر نيلوفر سليم جا فيملي ڊاڪٽر هئا. بهتر ۽ پراڻي تعلق جي ڪري سليم هميشه سُتت ئي وڃي معائنو ڪرائيندو هو ۽ اها اجازت سليم کي خاص طور تي ڊاڪٽر احتشام پاران مليل هئي. سليم ميڊيڪل سينٽر تي پهچي ڊاڪٽر احتشام سان ملڻ لاءِ ڪمري ۾ داخل ٿيو ته سلميٰ جي هڪ ٻانهن والد جي ڪلهن تي ته ٻي ٻانهن والده جي ڪلهن تي هئي.سلميٰ والد ۽ والده جي سهاري اندر داخل ٿي ڊاڪٽر احتشام اها حالت ڏسي يڪدم پنهنجي ڪرسيءَ تان اٿي سلميٰ جي ويجهو آيو. ڊاڪٽر احتشام سلميٰ جو هڪ هٿ پڪڙي وڏي پيار منجهان اسٽريچر تي ليٽايو. منهنجي ڌيءَ کي ڪجهه به ته ناهي ٿيو، پٽ سلميٰ تو جهڙي بهادر ڌيءَ همت هاري وئي بابا ڪجهه به ناهي ٿيو. هي سليم ته چريو آهي هرو ڀرو توکي پريشان ڪندو آهي. ڊاڪٽر احتشام سلميٰ جي مٿي تي هٿ رکي شفقت واري انداز ۾ دلاسو ڏيندي سندس حوصلن کي بلند ۽ همت ڪرڻ جي هدايت ڪئي. آءٌ به ته تنهنجي بابا جاني جهڙو آهيان، ڪا وڏي ڳالهه نه آهي ڌيءَ تون بي فڪر ٿي.
اڙي يار تون به بلڪل درويش آهين توکي ڪيترا ڀيرا سمجهايو اٿم ته منهنجي نياڻي يا ڀاڄائي جي معمولي طبيعت به جيڪڏهن خراب ٿئي ته مون کي گھر گھرائيندو ڪر. پر تنهنجو دماغ منهنجي سمجهه کان ٻاهر آهي. ڊاڪٽر احتشام ڪاوڙ ۾ ته سليم کي چيو پر ٻئي دوست هجائتا هئا ان ڪري سليم ان جي ڳالهين کي ٽاريندي مسڪرائيندو رهيو.
ڊاڪٽر احتشام جڏهن سلميٰ جو بخار چيڪ ڪيو ته 104 ڊگري بخار هو. ڊاڪٽر احتشام پنهنجي خاص روم ۾ سلميٰ کي داخل ڪيو ۽ ڪجهه ٽيسٽ وغيره ڪرايائين. ٽيسٽ وغيره ته نارمل هئا پر بخار گھٽ ٿيڻ جو نالو ئي نه پيو وٺي. ڊاڪٽر احتشام هڪ ٻن ڏينهن لاءِ پنهنجي ميڊيڪل سينٽر ۾ داخل ڪرڻ چاهيو ان اميد تي ته بخار 24 ڪلاڪن اندر گھٽ ٿي ويندو. سلميٰ جو علاج مسلسل هلي رهيو هو. سليم ۽ سومل سلميٰ سان گڏ ڊاڪٽر احتشام جي طرفان مليل هڪ خاص ڪمري ۾ رهيل هئا. سليم ۽ سومل جي لاءِ ماني ٽڪيءَ جو بندوبست ڊاڪٽر احتشام ۽ سندس گھر واري ڊاڪٽر نيلوفر ڪندا هئا.
چار مهينا گذري ويا، ڊاڪٽر احتشام ۽ ڊاڪٽر نيلوفر چوٽيءَ جا زور لاتا، پر بخار گھٽ ٿيڻ جو نالو ئي نه پيو وٺي. سلميٰ مسلسل بخار هئڻ جي ڪري جسماني طور تي تمام گھڻي ڪمزور ٿي چڪي هئي. ان عرصي دوران سليم جو صاحب ۽ آفيس جو ٻيو عملو وقفي وقفي سان اسپتال سليم سان نياڻيءَ جي عيادت لاءِ ايندا رهندا هئا. واپسيءَ تي سليم جي مدد لاءِ کيس هڪ لفافو ضرور ڏئي ويندا هئا. سلميٰ جون ٻيون سهيليون ۽ فائزه به ڪيترائي ڀيرا سلميٰ جي بيمار پُرسي لاءِ اسپتال اينديون رهنديون هيون. ان عرصي ۾ سلميٰ ته بخار ڪارڻ ذهني ۽ جسماني طور ڪمزور ٿي چڪي هئي پر سليم ۽ سومل جي پنهنجي نياڻيءِ تي نظر پوڻ تي سندن اکين مان نير پيا وهندا هئا. هو ٻئي مڪمل طور تي جھري پيا هئا ڪمري جي ڪنڊ ۾ ويهي رب کي پيا ٻاڏائيندا ۽ ريجھائيندا هئا. ان حالت ۾ به ان ڳالهه جو خيال ڪندا هئا ته اسان جي لڙڪن تي سلميٰ جي نظر نه پوي. سومل ۽ سليم پنهنجي نياڻيءَ جي صحتيابيءَ لاءِ وڏا ڪشالا ڪڍيا پر ڪنهن به ڦڪيءَ ۾ ڪو فرق ئي نه پيو پوي.
جمعي جو ڏينهن هو، منجهند جا ٻه ٿي رهيا هئا، سومل پلنگ جي پيرانديءَ کان سلميٰ جي پيرن تي زور ڏئي رهي هئي. سليم هڪ ڪنڊ ۾ مُسَلي تي ويٺو رب کي ريجھائڻ لاءِ الله جو ورد ڪري رهيو هو ۽ پنهنجي نياڻيءَ جي صحتيابيءَ لاءِ سڏڪن منجهه ٻاڏائي رهيو هو ته اوچتو ڪمري ۾ سلميٰ جي اسڪول جو پرنسپل داخل ٿيو. پرنسپل کي ڏسي سومل يڪدم پنهنجي مٿي جو رئو صحيح ڪندي اٿي بيٺي. سائين اوهان؟ سومل اسڪول جي پرنسپل سان وڏي ادب منجهان حيران ٿيندي چيو. سومل جي ان جملي تي سليم به ورد روڪي ڪنڌ ڦيرائي ڏٺو ته اسڪول جو پرنسپل سلميٰ جي بيمار پُرسي لاءِ سندس ڀرسان بيٺو آهي. سليم يڪدم مُسَلي تان اُٿي بغير چپل پائڻ جي تڪڙا قدم ڀري اچي پرنسپل سان ٻئي هٿ ملائي وڏي اخلاق ۽ ادب منجهان مليو ۽ کيس هڪ ڪُرسيءَ تي ويهڻ لاءِ عرض ڪيو.
پرنسپل ڏٺو ته سليم گھنجيل ڪپڙا، وار بنا سينڌ نڪتل ڊگھا، ڏاڙهي وڌيل، قميض جا بٽڻ کليل، اها حالت ڏسي پرنسپل صاحب جو هانءُ جھري پيو. ڌيءَ جو صدمو ماءُ ۽ پيءُ کي بي حال ڪري ڇڏيندو آهي. ان ڪري وقت جي هٿان مجبور پيءُ ۽ ماءُ جي تڪليف کي دلاسي ڏيڻ کانسواءِ ڪجهه ڪري به نه پيو سگھي.
هاڻي ڪيئن آهي طبيعت اسان جي ذهين، فرمانبردار۽ محنت ڪندڙ نياڻيءَ سلميٰ جي؟ پرنسپل سلميٰ ڏانهن نهاري سليم کان وڏي احترام سان ڳالهائيندي پڇيو.
سائين بس! بخار جي گھٽجڻ لاءِ وڏا حيلا ڪيا آهن پر دوائون اثر نه ٿيون ڏيکارين هاڻي سڀني جون دعائون ئي منهنجي سلميٰ کي تندرستي عطا ڪري ۽ زندگي بچائي سگھن ٿيون. سليم نماڻائيءَ واري انداز ۾ بي وس انسان جيان ڪنڌ هيٺ جھڪائي پرنسپل صاحب سان مخاطب ٿيندي جيئن ئي لفظ دهرايا ته اکين مان لڙڪ ڪري پيا سليم جھٽ پٽ پنهنجي هٿ سان لڙڪ اگھي ورتا. ۽ ڳالهه جاري رکندي چيائين ته سائين اوهان به منهنجي شهزاديءَ جي صحتيابيءَ لاءِ اسڪول جي ٻارن کان اسيمبليءَ ۾ دعا گھرايو شال معصومن جي دعا ڌڻيءَ در آگھامي پوي ۽ منهنجي گلن جهڙي پريءَ تي رب جي مهر ٿي پوي.
ها سائين اوهان اسان جي نياڻيءَ لاءِ معصوم ٻارن کان دعا ڪرايو سومل هٿ ٻڌي پرنسپل صاحب کي روئندي عرض ڪندي چيو.
سليم هيءَ ادڙي ڪير آهي؟ پرنسپل صاحب سومل ڏانهن نهاريندي سليم کان پڇيو.
سائين هيءَ سلميٰ جي جيجل آهي. بس! سلميٰ جي بيماريءَ اسان جو جيءُ جھوري ڇڏيو آهي. اسان جي زندگيءَ مان خوشين جا ڏيئا وسامي ويا آهن. ڇا ڪجي ڇا نه ڪجي ڳالهه سمجهه کان ٻاهر آهي. سليم هڪ هٿ جي آڱرين سان پنهنجا لڙڪ اگھي پرنسپل صاحب کي جواب ڏنو.
الله غفور رحيم آهي، ڏکيا سکيا ڏينهن انسانن تي ئي ايندا آهن. اوهان مايوس نه ٿيو. اها حقيقت آهي اولاد جي درد جي تڪليف ماءُ ۽ پيءُ کي ئي ٿيندي آهي. همت نه هاريو اوهان جا لڙڪ ڏسي سلميٰ به همت هاري ويهندي. اوهان کي جھرندو ڏسي هوءَ اڳ ئي موت کي اکين سان ڏسندي. هن وقت سلميٰ کي اوهان جي سهاري، چاهت، قرب ۽ دعائن جي ضرورت آهي. پرنسپل صاحب سليم ۽ سومل کي دلاسو ڏيندي سندن همت ۽ حوصلو بلند رکڻ جي نصيحت ڪئي.
سليم همت نه هار سلميٰ جلد ٺيڪ ٿي ويندي. ڏکن پويان سک ايندا آهن. آءٌ حقيقت ۾ سلميٰ جي طبيعت معلوم ڪرڻ سان گڏ اوهان کي هڪ نه پر ٻه خوشخبريون پڻ ٻڌائڻ آيو آهيان. پرنسپل صاحب پنهنجي بيگ مان هڪ لفافو ڪڍي پنهنجي جاءِ تان اٿي بيٺو. سليم جي ڀر ۾ بيهي ٿڌو ساهه ڀري لفافو سليم کي هٿ ۾ پڪڙائي تسلي ڏيندڙ لفظ دهرايائين.
سائين ڪهڙيون خوشخبريون سليم خوشيءَ مان نه ماپندي پرنسپل صاحب ڏانهن نهاريندي پڇيو.
هڪ ته سلميٰ مئٽرڪ جي سالياني امتحانن ۾ ٻيون نمبر پوزيشن ماڻي آهي ۽ ٻيو ته سلميٰ مونٽيسري کان مئٽرڪ تائين اسان جي اسڪول ۾ تعليمي رڪارڊ موجب هڪ ڏينهن به موڪل ناهي ڪئي. سلميٰ اسڪول ۾ پڻ هر سال پهرين پوزيشن ماڻيندي رهي آهي. سلميٰ اسان جي اسڪول جي هڪ قابل فخر ۽ اسان جي اسڪول جو نالو روشن ڪندڙ شاگردياڻي آهي. ان سلسلي ۾ ڇنڇر واري ڏينهن اسڪول ۾ هڪ ساليانو پروگرام رکيو آهي، ان پروگرام ۾ سلميٰ جو ۽ اوهان جو هجڻ تمام ضروري آهي. ڇاڪاڻ ته اسان اسڪول پاران سلميٰ جي ڪارڪردگي جو قدر ڪندي هڪ گولڊ ميڊل تيار ڪرايو آهي. سلميٰ جو بورڊ جي سالياني امتحانن ۾ ٻيون نمبر حاصل ڪرڻ اسان جي لاءِ تمام گھڻي فخر جي ڳالهه آهي. اسان کي سلميٰ تي تمام گھڻو ناز آهي. ان لاءِ آءٌ اوهان لاءِ ڪجهه مدد طور رقم کڻي آيو آهيان جيڪا هن لفافي ۾ موجود آهي ۽ ان ۾ پروگرام جو دعوت نامو پڻ موجود آهي. اميد ته اوهان ضرور ايندا ۽ ها آءٌ ڊاڪٽر احتشام سان ملي آيو آهيان، ان کي سڄي حقيقت ٻڌائي اٿم. ان مونکي ايترو يقين ڏياريو آهي ته هو هر ممڪن ڪوشش ڪري سلميٰ جي ايتري ٽريٽمنٽ ڪندو جو هوءَ ڪجهه گھڙين لاءِ اسڪول اچي پنهنجي هٿن سان اهو ميڊل حاصل ڪري سگهي. پرنسپل صاحب سليم سان ڳالهائي ئي رهيو هو ته اوچتو ٿَڪل ۽ ٽُٽل لفظن ۾ معصوميت ڀريو آواز آيو “بابا ڇا جو ايوارڊ”؟ . سلميٰ اسپتال جي پلنگ تي ائين آرامي هئي جيئن ڪيترن ئي ورهين کان ڪوما ۾ پيل ڪو مريض هن دنيا کان لاتعلق مٽيءَ جي پتلي جيان پيو هجي. سلميٰ جي اڳيان جا ڪارا گھاٽا وار سندس اکين جي معصوميت ۽ بي تابيءَ تي پهريدار بڻيا اکين کي ڍڪيون پيا هئا. چپ خشڪ هئا. ساڄي هٿ جي رڳ ۾ ڪينولا لڳل هئي جنهن جي ذريعي هڪ ڊرپ جا قطرا تمام آهستگيءَ سان جسم ۾ داخل ٿي رهيا هئا. ان بيهوشيءَ جي حالت ۾ سلميٰ جي ڪنن تي پنهنجي ڪاميابيءَ جي ڳالهه ڪهڙيءَ ريت پئي اهو الله جي ذات ئي بهتر پئي ڄاڻي. هر انسان جي دل ۾ اڳتي وڌڻ، ڪاميابي حاصل ڪرڻ، زندگيءَ ۾ خوشحالي اچڻ ۽ تندرست زندگي گذارڻ جي خواهش هر وقت ترو تازه رهندي آهي.
سلميٰ جي اوچتو زبان تي چند لفظن سليم ۽ سومل جي دنيا ۾ خوشين جي هڪ نئين لهر پيدا ڪري ڇڏي. سندن جسم ۾ڄڻ ٻيهر ساهه پئجي ويو هجي. سومل ۽ سليم کي وڏي عرصي کان خوشين جي جنهن سج جي اڀرڻ جو بي چينيءَ سان انتظار هو سلميءَ جي آواز سومل ۽ سليم جي ان انتظار جو ڳلو دٻائي دل ۾ سمايل سلميٰ جي تندرستيءَ وارن خوابن کي ساڀيان جو روپ ڏيندي خوشين جي سِج اڀرڻ جو پيغام ڏنو. سليم ۽ سومل ڪيترن ڏينهن کان سلميٰ جي معصوم چهري ۽ ڪمزور حالت کي ڏسندي اکين مان نير وهائيندي بس! ڌڻيءَ کي ٻاڏائيندا هئا. سلمي جي انهن لفظن سليم ۽ سومل کي هڪ نئين زندگي عطا ڪئي. هو ٻئي جھٽ پٽ ڊوڙي وڃي سلميٰ جا ڳل چمندي مٿي تي رکي، سندس هٿ پڪڙي ان پيار منجهان سڏ ڪري رهيا هئا. جيڪو پيار ننڍ پڻ ۾ سلميٰ پهريون ڀيرو پنهنجي زبان تي ٻاتڙي ٻوليءَ ۾ لفظ “امان” چيو هو ۽ سندس جيجل ماءُ جو جگر خوشيءَ منجهان ڀرجي وڏو ٿي ويو هو. ان وقت سومل پنهنجي چنڊ جي چانڊاڻ جهڙي خوبصورت ۽ معصوم پري سلميٰ کي پنهنجي سيني سان لائي ان جا اهي چپ چمندي رهي جن چپن تي لفظ “امان” هن پهريون ڀيرو ٻڌو هو. اڄ اهو ڏينهن 16 ورهين بعد وري آيو. سلميٰ جي انهن لفظن تي پرنسپل صاحب جون اکيون به خوشيءَ جي لڙڪن سان آليون ٿي ويون. پرنسپل صاحب يڪدم پنهنجي هٿ جي ٻن آڱرين سان پنهنجي ڳلن تي ڪريل اهي لڙڪ اگهي ڇڏيا. اهو ويچار ڪندي ته جيڪڏهن آءٌ به انهن آڏو لڙڪ ڳاڙيندس ته پوءِ کين آٿت ڏيڻ وارو ڪير هوندو. هنن جي زندگي مان خوشين جا پن خزان جي موسم جيان ڇڻي چڪا آهن. پر اچانڪ جيڪڏهن سلميٰ جي آواز سندن زندگيءَ ۾ بهار جي مند جي صبح صادق واري هوائن وارو جھونڪو گھلائي جيون جي سوچن ۾ ساوڪ پيدا ڪئي آهي ته پوءِ بهتر اهو آهي ته آءٌ کين اڃا به دلاسن ۽ آسرن جي طاقت سان طاقتور ڪري سندن حوصلا بلند ۽ توڪل جي تارازيءَ تي ايمان مضبوط ڪرڻ جي ممڪن ڪوشش ڪري بعد ۾ اجازت گھران.
سلميٰ پيءُ جي مٺڙي آواز ۽ امڙ سومل جي معصوميت ڀريل لهجي ۾ پڪاريندڙ آواز تي پنهنجا خمارن ڀريا نيڻ آهستگيءَ سان کولي حيرانيءَ جي حالت ۾ امڙ ۽ بابا جو چهرو ڏسندي رهي. پر ڪجهه وڌيڪ ڳالهائي نه سگهي.
ڌيءَ هي ڏس پرنسپل صاحب اوهان کي مبارڪ باد ڏيڻ آيو آهي. اوهان بورڊ جي امتحانن ۾ ٻيون نمبر پوزيشن ماڻي آهي. سليم ۽ سومل جي اکين مان خوشيءَ جا لڙڪ ڳڙندا رهيا ۽ انهن گڏجي سومل سان ڳالهائيندي اهي لفظ دهرايا.
سلميٰ اهي لفظ ٻڌي امڙ ۽ ابي ڏانهن خماريل نيڻن سان نهاريندي وري پرنسپل صاحب ڏانهن نهاريو. ٻه سڏڪا ڀري خاموش ٿي وئي. وڌيڪ ڳالهائي نه سگھي. سلميٰ جي سڏڪن ۽ خماريل نيڻن پرنسپل صاحب جو من موهي ڇڏيو.
امان همت ڪر پُٽ، توکي دنيا ۾ ڪجهه ٿي ڏيکارڻو آهي، اوهان کي پنهنجو، پنهنجي والدين ۽ اسان جو نالو روشن ڪرڻو آهي. امان اوهان کي ڪجهه به ناهي ٿيو. بس! تون همت نه هار. تون هڪ بهادر پِيءُ جي بهادر نياڻي آهين پُٽ. پرنسپل صاحب هڪ هٿ سان پنهنجو چشمو لاهي آليون اکيون مهٽي سلميٰ سان شفقت واري انداز ۾ مخاطب ٿيڻ لڳو. پرنسپل صاحب ڏٺو ته سلميٰ جي اکين مان ٻه ٽي لُڙڪ وهي اچي ڳلن تي وکريل وارن منجهه جذب ٿي ويا آهن.
ها، سائين سلميٰ جي خشڪ زبان تان اڻپورن لفظن ۾ جواب ٻڌندي پرنسپل صاحب تمام گھڻو خوش ٿيو. سلميٰ جي زبان تان اهي لفظ ٻڌي سومل ۽ سليم جي زندگيءَ ۾ خوشيءَ جي اهڙي ته لهر پيدا ٿي، جيئن ٿر جي ڏڪاريل ۽ ستايل ماڻهن جي زندگيءَ ۾ برسات پوڻ کان پوءِ بهاري پيدا ٿيندي آهي. سليم ۽ سومل پنهنجي رب جي حضور شڪر ادا ڪندي نياڻيءَ جي مڪمل صحت لاءِ ٻاڏائيندا رهيا. ٻئي پيار ۽ سڪ منجهان پنهنجي نياڻيءَ جا ڳل چمندا رهيا. سڀني جي دعائن رنگ لاتو ۽ سلميٰ جي بي جان ۽ ڪمزور جسم ۾ ايتري سگهه پيدا ٿي جو سلميٰ پنهنجي والد سليم جي اشهد آڱر کي پنهنجي هٿ جي ٻن آڱرين سان پڪڙي معمولي زور ڏئي سليم ڏانهن نماڻا نيڻ کڻي نهاري چيو ته بابا جاني.. سليم پنهنجي نياڻيءَ جا اهي لفظ ٻڌي اوڇنگارون ڏئي لڙڪن سان آلن ۽ ڏڪندڙ چپن کي چوريندي اڻپورن ۽ ٽُٽل لفظن ۾ سلميٰ جي پيشاني چمي ان سان مخاطب ٿيندي چيو ها منهنجي امان تون بلڪل ٺيڪ آهين. ايتري ۾ ڊاڪٽر احتشام ۽ سندس گھر واري ڊاڪٽر نيلوفر پڻ ڪمري ۾ داخل ٿيا. سليم ۽ سومل انهن کي ڪمري ۾ داخل ٿيندو ڏسي اوچتو رڙ ڪندي چيو “سائين سلميٰ ڳالهائي ٿي سگهي”.
وڏي حيرت ۽ خوشيءَ منجهان ڊاڪٽر احتشام ۽ ڊاڪٽر نيلوفر تڪڙا قدم کڻي سلميٰ جي پلنگ جي سيرانديءَ کان بيهي سلميٰ جي نرڙ تي هٿ رکيو، وڏي پيار منجهان سلميٰ کي آسرو ڏيندي سندس حوصلا بلند ڪرڻ جي ڪوشش ڪندي چيو “سلميٰ ڌيءَ اوهان هاڻي تمام جلد پنهنجي گھر صحت مند ٿي وڃي سگهندا”. ڊاڪٽر احتشام جا آٿت ڏيندڙ لفظ ٻڌي سلميٰ پنهنجي ڪنڌ کي هلڪو هيٺ مٿي ڪري “هاڪار” ڪئي. پر اکين مان وقفي وقفي سان وهندڙ لڙڪ ڪمري ۾ موجود سڀني جو جيءُ جهوري رهيا هئا. پرنسپل صاحب کان سلميٰ جي اکين مان وهندڙ لڙڪ برداشت نه ٿي سگهيا. نيٺ هو ڪنڌ هيٺ ڪري پلنگ جي پيرانديءَ کان بيهي سڀن کي الله نگهبان چئي يڪدم ڪمري کان ٻاهر نڪري آيو.ڪمري کان ٻاهر اچي اسپتال جي هڪ ڪنڊ ۾ بيهي هٿ ۾ رکيل هڪ ٽشو پيپر سان پنهنجي اکين مان وهندڙ لڙڪ صاف ڪري پنهنجو پاڻ سان مخاطب ٿيندي چيائين “پروردگار اگر ڪنهن کي تون اولاد عطا ڪرين ٿو ته پوءِ صحت به عطا ڪر، اولاد جي تڪليف ماءُ ۽ پيءَ جي لاءِ ڏاڍي اوکي آهي.” اهي لفظ چئي هو تڪڙا قدم ڀري هليو ويو.
ڇنڇر جو ڏينهن هو، اسڪول ۾ فنڪشن جون تياريون ٿي رهيون هيون. اسڪول جا سڀيئي ٻار پنهنجي والدين سان سهي سنبري سُهڻا ويس وڳا پائي امتحانن جي نتيجي اچڻ جي خوشيءَ ۾ اسڪول جي هال ۾ گڏ ٿي رهيا هئا. هر ڪو پنهنجي پنهنجي ساٿين سان ۽ والدين سان پروگرام ۾ شروع ٿيڻ کان اڳ واري فرصت دوران سيلفيون ڪڍي رهيو هو ته ڪي وري هڪ ٻئي جي تصويرن ڪڍڻ ۾ مصروف هئا. پروگرام صبح 9 بجي شروع ٿيڻو هو. ضلعي جو ڊپٽي ڪمشنر پروگرام ۾ مهمان خاص طور اچڻو هو. اسٽيج جي ڇا ته سجاوٽ هئي. اسٽيج تي ٻه ميزون گهري سائي ڪپڙي سان سجايل نظر اچي رهيون هيون انهن مان هڪ ميز تي سالياني امتحان ۾ پوزيشن حاصل ڪندڙ شاگردن ۽ شاگردياڻين لاءِ سرٽيفڪيٽس ۽ شيلڊس هيون، ٻيءَ ميز تي هڪ گولڊ ميڊل، هڪ لائيف ٽائيم اچيومنٽ ايوارڊ ۽ شيلڊ رکيل هئا جيڪي خاص سلميٰ جي لاءِ هئا. هال ۾ موجود سلميٰ جون سهيليون ۽ انهن جا والدين سلميٰ جي بيماريءَ تي ضرور ڏکائتا هئا ۽ سلميٰ جي صحتيابي لاءِ پڻ دعاگو هئا. پر اسڪول جي ايتري وڏي پروگرام ۾ خاص طور تي سلميٰ جي لاءِ اهي ايوارڊ ڏسي انهن کي دلي خوشي ٿي رهي هئي.
اسڪول جي پرنسپل صاحب سلميٰ جي سهيلي فائزه کي پنهنجي آفيس ۾ گھرايو. فائزه پرنسپل صاحب جي آفيس ۾ اجازت وٺي داخل ٿي ته آفيس ۾ اڳواٽ مس جويريه پڻ سيٽ تي ويٺل نظر آئي. مس جويريه مئٽرڪ ڪلاس ۾ سلميٰ جن جي سيڪشن جي ڪلاس ٽيچر پڻ هئي. پرنسپل صاحب وڏي احترام ۽ شفقت منجهان فائزه کي ڪرسيءَ تي ويهڻ لاءِ هٿ جو اشارو ڪيو. مهرباني سر فائزه وڏي ادب منجهان پرنسپل صاحب کي مهرباني چئي ڪرسيءَ تي ويهي رهي. بابا اوهان کي خبر آهي ته سلميٰ جي طبيعت ناساز آهي ۽ اسڪول جو پروگرام خاص طور ان لاءِ ئي رکيو ويو آهي. هن وقت به سلميٰ اسپتال ۾ داخل آهي. پر ها سندس طبيعت ۾ ايترو ته فرق آهي جو هوءَ ڪنهن جي سهاري سان اسٽيج تي اچي پنهنجا ايوارڊ حاصل ڪري سگهي. پرنسپل صاحب مس جويريه ۽ فائزه سان مخاطب ٿيندي چيو ته آءٌ اوهان کي اها ذميداري ٿو سونپيان ته منهنجي گاڏيءَ ۾ وڃي اسپتال مان سلميٰ ۽ سندس والدين کي وٺي اچو. پرنسپل صاحب ڊرائيور کي گھرايو کيس سمجهائي انهن کي روانو ڪيو. پاڻ مهمان خاص جي انتظار، اسڪول جي استقباليه دروازي وٽ مهمانن جي آجيان ۽ اسڪول جي پروگرام جي نگراني ڪرڻ لاءِ بيهي رهيو. ڊپٽي ڪمشنر صاحب پنهنجي وقت تي سرڪاري گاڏيءَ ۾ ٻن پوليس اهلڪارن ساڻ اسڪول پهچي ويو. کيس وڏي مان ۽ مرتبي سان هال ۾ سڀ کان اڳ رکيل صوفن تي ويهاريو ويو. هر هڪ کي پنهنجي جاءِ تي ويهڻ جي هدايت ڪئي وئي. پروگرام جو آغاز تلاوت قرآن پاڪ سان ڪيو ويو. بعد ۾ پرائمري ڪلاس جي شاگردن ۽ شاگردياڻين گلاب جي گلن جي ورکا سان مهمان خاص جو استقبال ڪيو. پروگرام جو باقائده آغاز ٿي چڪو هو. اسڪول جي مختلف ٻارن ٽيبلوز پيش ڪري پروگرام کي خوبصورت بنائڻ ۾ ڪا ڪسر نه ڇڏي. ان ساڻ وقفي وقفي سان شاگردن جو ساليانو امتحاني نتيجو پڻ پڌرو ڪندي پوزيشن حاصل ڪندڙ شاگردن ۾ سرٽيفڪيٽ ۽ ايوارڊ ورهايا ويا. سلميٰ جو ايوارڊ ۽ سندس سرٽيفڪيٽ مهمان خاص جناب ڊپٽي ڪمشنر جي هٿان ملڻو هو. تمام گھڻي دير ٿي چڪي هئي. پرنسپل صاحب جي نظر اسڪول جي استقباليه دروازي ڏانهن هئي. هو ظاهري طور مهمانن سان ڳالهائي رهيو هو پر حقيقت ۾ سندس پورو خيال سلميٰ جي اچڻ ۾ هو. اسڪول جي سڀني شاگردن جا سرٽيفڪيٽ ۽ ايوارڊ ورهائجي چڪا هئا. پرنسپل جويريه جو نمبر ملائي ڳالهائڻ جي ڪوشش ڪئي پر مس جويريه جو نمبر بند هو. اوچتو اسڪول جو دروازو کليو. مس جويريه ۽ فائزه اسڪول ۾ اندر قدم اهڙيءَ ريت رکيو جيئن ڪيترائي ڪوهه پنڌ سفر ڪري منزل نه ماڻيندڙ انسان جا قدم کڄندا آهن. پر ان حالت ۾ انهن سان گڏ ٻيو ڪو به نه هو. پرنسپل يڪدم پنهنجي سيٽ تان اٿي انهن ڏانهن وڃڻ لڳو. مس جويريه ۽ فائزه جون اکيون لڙڪن سان آليون هيون، چهري تي غم جا بادل ڇانيل هئا. پرنسپال جيئن ئي سندن ويجهو پهتو ته هو سڏڪن ۾ پئجي ويون.
ڇا ٿيو بابا؟ سلميٰ ڪٿي آهي؟ آخر هو ڇو نه آئي ۽ اوهان ڇا لاءِ روئي رهيا آهيو؟ آخر ٿيو ڇا آهي؟ پرنسپال حيرت منجهان مسلسل سوال ڪندو رهيو.
سر سلميٰ جي زندگيءَ جو ڏيئو وسامي ويو، هوءَ هن دنيا ۾ ناهي رهي. سائين نه رڳو سلميٰ پر سلميٰ جي وڇوڙي جو صدمو برداشت نه ڪندي سندس والد به دم ڌڻيءَ حوالي ڪيو. سر ڊاڪٽر احتشام جي چوڻ مطابق سلميٰ جي والده پنهنجي نياڻي ۽ مڙس جي صدمي جو اثر دماغ تي ٿي وڃڻ سبب هوءَ به پنهنجي ذهني صلاحيت وڃائي ويٺي آهي. مس جويريه رئي جي ڪنڊ سان پنهنجا لڙڪ اُگھي سڏڪا بند ڪري ٿڌو ساهه ڀري چيو.
اهو ٻڌي پرنسپل جا هوش اڏامي ويا ڏينهن هجڻ باوجود اکين آڏو اونداهه ٿي وئي. ائين ٿي لڳو جيئن هڪ ئي گھرجي سڀني ڀاتين تي قيامت نازل ٿي چڪي هئي. ظاهر ۾ ته پروگرام جاري هو. هر ڪو پنهنجي پنهنجي حصي جون خوشيون ملهائي رهيو هو. پر پروگرام جو انتظام ڪندڙ پرنسپال کي هر طرف کان سلميٰ جي موت ۽ سندس گھر جي برباديءَ جو منظر نظر اچي رهيو هو. ڪجهه گھڙين لاءِ پرنسپل سوچن جي سمنڊ ۾ مايوس ٿي غرق ٿي ويو. پر اوچتو غوطا کائي هوش سنڀالي هيڏانهن هوڏانهن واجهائي پنهنجو پاڻ کي آٿت ڏئي حوصلو بلند رکندي ڊپٽي ڪمشنر ڏانهن نهارڻ لڳو ته ڪمپيئر جو آواز سندس ٻڌڻ ۾ آيو ته هاڻي اسين پروگرام جي مهمان خاص محترم جناب ڊپٽي ڪمشنر صاحب کي اسٽيج تي اچڻ جي دعوت ٿا ڏيون ته هو اچي اسان جي اسڪول جي قابل، فرمانبردار، سلجهيل ۽ ذهين شاگردياڻي سلميٰ بنت سليم احمد کي اچي گولڊ ميڊل،هڪ لائيف ٽائيم اچيومنٽ ايوارڊ ۽ شيلڊ ڏين. ياد رهي ته اسان جي اسڪول جي قابل فخر شاگردياڻي سلميٰ جنهن هن سال مئٽرڪ بورڊ جي سالياني امتحانن جي نتيجي ۾ ٻئين نمبر تي پوزيشن حاصل ڪئي آهي ۽ ان سان گڏ هڪ حيران ڪندڙ خصلت ته مونٽيسوري کان وٺي اٺين درجي تائين سلميٰ پنهنجي تعليمي ڪارڪردگيءَ ۾ هر سال پهريون نمبر حاصل ڪيو،عبرت ۾ وجهندڙ قابل فخر ڳالهه ته مونٽيسوري کان مئٽرڪ تائين، ان عرصي دوران سلميٰ ڪا به موڪل نه ڪئي.
ڊپٽي ڪمشنر صاحب جي اٿڻ تي پنڊال ۾ موجود تمام مهمان احترام ۾ اٿي بيٺا ۽ زوردار تاڙين ۾ سندس استقبال ڪيو. مهمان خاص اسٽيج تي اچي بيٺو. بعد ۾ ڪمپيئر سلميٰ ۽ سندس والدين کي اسٽيج تي اچي پنهنجا ايوارڊ ڊپٽي ڪمشنر صاحب کان وصول ڪرڻ جي دعوت ڏني. پرنسپال اهو اعلان ٻڌي يڪدم اسٽيج تي آيو، مائيڪ هٿ ۾ پڪڙي ڪجهه سيڪنڊن لاءِ خاموش ٿي ويو.پر پوءِ پرنسپل عقلمنديءَ مان ڪم وٺندي پنهنجا حوصلا بلند رکندي اسٽيج تي مهمان خاص جناب ڊپٽي ڪمشنر صاحب کي ويلڪم چيو ۽ آجياڻي طور کيس ڪلهن تي اجرڪ اوڍايو. اسٽيج تي بيهي پرنسپال صاحب هال ۾ سڀني استادن، شاگردن ۽ سندن والدين کي ٻن منٽن لاءِ اٿي بيهي خاموشي اختيار ڪرڻ جي عاجزانا گذارش ڪئي. پرنسپل جي ان گذارش تي هال ۾ ويٺل سڀني مهمانن عمل ته ڪيو پر سڀني جي ذهنن ۾ مختلف سوال اُڀري رهيا هئا. هر هڪ حيرانيءَ منجهان هڪ ٻئي کي نا واقف مسافرن جيان گھوري گھوري ڏسي رهيو هو. اهڙيءَ ريت ٻه منٽ پورا ٿيا ته سڀني جي انتظار جون گھڙيون پوريون ٿيون. هر هڪ پرنسپال ڏانهن نهاري رهيو هو.
پرنسپال مائيڪ کڻي هڪ هٿ ۾ موجود ٽشو پيپر سان پنهنجي چهري تي آيل پگھر صاف ڪري وڏو ساهه کڻي چيو ته “وڏي افسوس جي خبر اها آهي ته جنهن مهان شخصيت سلميٰ بنت سليم احمد جي ڪاڪردگي ۽ قابليت جو قدر ڪندي اسان هي پروگرام منعقد ڪيو آهي ۽ ان پروگرام جي خاص مهمان نوازيءَ لاءِ محترم جناب ڊپٽي ڪمشنر صاحب کي گھرايو آهي. اسين سڀ ان عظيم شخصيت جو اسٽيج تي اچڻ لاءِ انتظار ڪري رهيا آهيو ۽ ڊپٽي ڪمشنر صاحب پڻ ان هونهار نياڻيءَ کي پنهنجي هٿن سان ايوارڊ ڏيڻ لاءِ انتظار ۾ اسٽيج تي بيٺو آهي. افسوس جو سلميٰ بنت سليم ڪجهه پل اڳ هن فاني دنيا مان رحلت ڪري وڃي خالق حقيقي سان ملي آهي. هن وقت اها نياڻي اسان جي وچ ۾ موجود نه آهي. نه صرف سلميٰ بلڪه ان جي وڇوڙي جو سُور نه سهندي سندس والد جي ساهه جو سڳو پڻ ٽُٽي پيو آهي ۽ سندس والده زنده رهڻ باوجود پنهنجا هوش حواس وڃائي ويٺي آهي.

ساک جو صدمو

سياري جي مند ۽ رات جا ٻه ٿي رهيا هئا، هر طرف خاموشي ئي خاموشي نه ڪتن جي باهوڙ، نه بشر جو ڪو آواز، نه ڏيڏر جي ٽان ٽان ۽ نه ئي گاڏين جي اچ وڃ جو شور. هر ڪو پنهنجي گھرن جي بند ڪمرن ۾ سرديءَ کان بچي سوڙين ۽ ڪمبلن ۾ اندر ويڙهيو ننڊ ۾ غش ته وري ڪو گھوگھرا هڻي رهيو هو، اُهي گھوگھرا به سوڙ جي ٻاهران ڪنهن ٻئي جي ننڊ ۾ ڪو خلل پيدا نه ڪري رهيا هئا. پکي پکڻ وڻن جي سوراخن ۽ آکيرن ۾ سرديءَ کان بچندي آرامي هئا. بس پاڙي ۾ هڪ مراد جو گھر هو جنهن مان روز رات جي پوئين پهر تائين ٽهڪن جو آواز اچي رهيو هو. سرديءَ جي ڪري هر هڪ جو پنهنجي گھرن جي بند ڪمرن ۾ آرام ڪرڻ سبب مراد جي گھر مان ايندڙ ٽهڪن جو آواز ڪنهن جي آرام ۾ رنڊڪ جو سبب نه پيو بڻجي. مراد جو بازار ۾ ڪمپيوٽر جو دڪان هو. هو تمام ڀلوڙ ڪاريگر ۽ سچائيءَ سان ڪم ڪرڻ وارن ڪاريگرن منجهه سُڃاتو ويندو هو. کيس ڪمپيوٽر جي مرمت ۽ ونڊوز انسٽاليشن جي ڪم ۾ سٺي مهارت حاصل هئي. سندس قابليت، اخلاق ۽ مهارت سبب دڪان تي فرصت تمام گھٽ ملندي هئي. ايتري قدر جو هو دوستن مٽن ۽ مائٽن کي وقت نه ڏئي سگهندو هو. جيڪڏهن ڪو دوست، مٽ يا مائٽ دڪان تي ايندو به هو ته مراد جي مصروفيت مان اندازو لڳائي گھڻي دير ويهڻ بدران سلام دعا ڪري ڪم جي مختصر ڳالهه ڪري الله واهي ڪندو هو. مراد جو هڪ دلي دوست سڌير هو جيڪو زناني سلائيءَ جي ڪم جو وڏو ڄاڻو هو. سڌير پڻ سڄو ڏينهن سلائي ڪرڻ ۾ مشغول رهندو هو. ٻئي دوست رات جو دير سان پنهنجا پنهنجا دڪان بند ڪري رات جي ماني گڏجي ڪڏهن مراد جي گھر ته ڪڏهن سڌير جي گھر کائيندا هئا. پر اڪثر مراد پنهنجي گھر رات جي ماني ٽڪيءَ جو بندو بست ڪندو هو ڇاڪاڻ ته سڌير غير شادي شده هو، سندس گھر ۾ هڪ ٻڍڙي امڙ رهندي هئس. ۽ مراد شادي شده هو، کيس هڪ ٻارهن سالن جو پٽُ ثاقب ۽ اٺن سالن جي نياڻي ماها هئي. مراد پنهنجي گھر واري حريم سان بي پناهه محبت ڪندو هو. حريم پنهنجي گھر ۾ ئي بيوٽي پارلر جو ڪم ڪندي هئي. ان ڪري حريم کي به رات جو ئي فرصت ملندي هئي ۽ رات جو سڀ هڪ جاءِ گڏجي وندر ڪري پاڻ ۾ خوشيون ونڊيندا هئا. مراد ۽ سڌير هڪ ٻئي جي گھر جا ڀاتي هئا، بنا دروازو کڙڪائڻ جي هڪ ٻئي جي گھر هليا ويندا هئا. مراد جو پنهنجي دوست سڌير تي وڏو ويساهه هو. هو نه رڳو سڌير تي بلڪه پنهنجي زال حريم تي پڻ ڀروسو ڪندو هو. مراد جا ٻئي ٻار به سڌير جي تمام گھڻي عزت ڪندا هئا. ان ڪري مراد جو گھر روز رات جو ٽهڪن ۽ وندر جو مرڪز بڻيل هوندو هو. مراد جا، سندس گھر واري ۽ ٻنهين ٻارن جا ڪپڙا سڌير مفت ۾ سلائي ڪري ڏيندو هو.
انهن جي گھرو تعلق جي ڪري پاڙي جي ڪجهه بزرگن ۽ مراد جي ننڍ پڻ جي ڪجهه ٻين دوستن مراد کي انسانيت جي ناتي نصيحت ڪندي جڏهن به اها ڳالهه ڪئي ته “مراد دوستي جون واڳون پنهنجي حد تائين محدود رک. انهن واڳن کي گھر جي چار ديواريءَ کان اندر نه وڌڻ ڏي. نه ته اها ئي دوستي ڪاريهر ۽ واسينگ جو روپ اختيار ڪندي دير نه ڪندي.” مراد جو انڌو اعتماد هو، سڌير جي دوستي جي معاملي ۾ ڪنهن کي به ڪا اهميت نه ڏيندو هو. ايتري قدر جو مراد آهستي آهستي انهن پاڙيوارن ۽ دوستن سان تعلقات ختم ڪري ڇڏيا. جن کيس نصيحت ڪندي سچائيءَ جو آئينو ڏيکارڻ جي انسانيت جي ڪوشش ڪئي. پر ڪنهن جي به دال نه ڳري. وقت جو گھوڙو پنهجون منزلون پار ڪندو اڳتي ڊوڙندو رهيو. ڪن جي ساک سڄڻن لاءِ ساڳئي هئي ته ڪن جا رويا بهار ۽ سُرءَ جي موسم مطابق وڻن جي لباس جيان بدلبا رهيا. حريم جي مراد ساڻ روين ۾ آهستي آهستي جولاءِ جي مهيني ۾ اڀرندڙ سج جي منجهند تائين تپش ۾ وڌندڙ فرق جيان تبديلي ايندي رهي، حريم هر ڳالهه ۾ سڌير جي ڳالهين کي اهميت ڏيڻ لڳي ۽ مراد جي هر ڳالهه تي طنز ڪندي در گذر ڪرڻ شروع ڪيو. پر مراد جو پيار پختو هو. هو حريم کي هڪ با ڪردار ۽ سهڻي سيرت جي مالڪياڻي سمجهندو هو ۽ سڌير کي هڪ سڳي ڀاءُ جو رتبو ڏيندي ان تي اک بند ڪري اعتماد جا ڪلما پڙهندو هو. سڌير پهريون صرف ڪپڙا سلائي ڪري ڏيندو هو هينئر بازار مان حريم لاءِ ڪپڙا خريد ڪري سلائي ڪرڻ کان پوءِ تحفي طور پيش ڪندو هو. حريم به بازار مان سڌير لاءِ مهانگا سوٽ خريد ڪري کيس تحفي طور ڏيندي هئي. ٻنهين جي دل ۾ محبت ائين وڌندي وئي جيئن بهار جي مند ۾ گلاب جا خوبصورت ڳاڙهسرا گُل آهستگيءَ سان ٽڙڻ لڳندا آهن. حريم جو پٽ ثاقب ڇهين درجي جو شاگرد هو. ثاقب اسڪول کان وري گھر مانجهاندو کائي پوءِ والد جي دڪان تي سندس ٻانهه ٻيلي ٿيندو هو. ثاقب کي مراد ڪمپيوٽر جو تمام گھڻو ڪم سيکاري ڇڏيو هو.
ڪجهه ڏينهن کان ثاقب پنهنجي والده جي روين ۾ تبديلي تي ويچار ڪرڻ لڳو، هر روز مراد جي غير موجودگيءَ ۾ منجهند جي پهر ۾ سڌير جو سندس گھر ۾ موجود هجڻ سان گڏ حريم سان گڏ ماني کائڻ ۽ مختلف ڳالهين تي چرچا ڪرڻ وارو عمل ثاقب کي حقيقت تائين پهچڻ تي مجبور ڪري رهيو هو. هڪ ننڍي ٻار هجڻ باوجود ثاقب جي دل ۾ شڪ جي باهه پڄرڻ شروع ٿي وئي. هن سوچيو ته ڇو نه اها حقيقت بابا سائينءَ سان ڪرڻ گھرجي. پر ثاقب هڪ ٻار جي حيثيت سان همت جا پهاڙ اورانگڻ ۾ بار بار ٿاٻڙجي پيو پوي. هڪ پاسي حريم ۽ سڌير جي پاڻ ۾ چرچن وارا ويساک جي مهيني وارا سج جا گرم ڪرڻا ثاقب جي اکين ۾ چڀي رهيا هئا. ته ٻئي پاسي همٿ جي پهاڙن تان بار بار ٿاٻڙجڻ نيٺ ثاقب کي پيءُ سان اها حقيقت اورڻ جي سگهه پيدا ڪئي ۽ ثاقب دڪان تي رات جي وقت پنهنجي پيءُ سان دڪان بند ڪرڻ کان ڪجهه پل اڳ والد سان مخاطب ٿيندي چيو بابا سائين آءٌ اوهان سان هڪ حقيقت اورڻ ٿو چاهيان مڃان ٿو ته آءٌ ٻار آهيان پر جيڪا ڳالهه ڪرڻ ٿو چاهيان منهنجي عمر ۽ سوچ کان تمام وڏي آهي جيڪڏهن غلط هجان ته بابا سائين مونکي بخشجو ۽ جيڪڏهن صحيح هجان ته ڌيرج سان ڪم وٺجو. ثاقب وڏي نماڻائيءَ سان والد جي سامهون ڪنڌ هيٺ جهڪائي عرض ڪيو.
ها پُٽ ٻڌاءِ ڇا ٿو چوڻ چاهين؟ ڪهڙي حقيقت ۽ ڇا جي رهنمائي حڪم ڪر پُٽ مراد وڏي شفقت واري انداز ۾ ثاقب سان مخاطب ٿيندي چيو.
بابا سائين اوهان ناراض ته ٿيندا؟ بابا سائين جيڪڏهن آءٌ غلط هجان ته مونکي معاف ڪجو. ننڍو ٻار ئي صحيح پر الائي ڇو وقت جي روين ۽ حالتن منهنجي دل ۾ وسوسا پيدا ڪيا آهن ثاقب پنهنجا ٻئي هٿ ٻڌي پيءُ کي حقيقت ٻڌائڻ کان اڳ معافي گھرندي چيو.
مراد پنهنجي پُٽ جي ٻانهن ٻڌڻ واري عمل تي اچرج ۾ اچي ويو، ثاقب کي پنهنجي سيني سان لائي سندس پيشاني چمي کيس چيو ته پُٽ ڪا وڏي ڳالهه نه آ ڀلا تنهنجو بابا اڳ به ڪڏهن تو سان ناراض ٿيو آهي ڇا؟ تون ته منهنجو شهزادو آهين پُٽ. تون بلڪل بي خوف ٿي حقيقت بيان ڪر.
بابا سائين چاچا سڌير جڏهن اوهان جو دوست آهي ته پوءِ اوهان جي غير موجودگيءَ ۾ منجهند جو اسان جي گھر اچي اسان جي امڙ سان ڇا جي لاءِ اچي چرچا ٿو ڪري مون ڪيترن ئي ڏينهن کان اها ڳالهه نوٽ ڪئي آهي ته هو نه رڳو امڙ سان چرچا ٿو ڪري پر منجهند جي ماني پڻ اوهان جي غير موجودگيءَ ۾ امان سان گڏجي ٿو کائي. جڏهن ته امان سان چرچن ڪرڻ ۽ ان سان ماني کائڻ جو حق اوهان جو آهي. پوءِ چاچا سڌير ڇا لاءِ پيو ائين ڪري؟ ثاقب پيءُ سان ڏڪندي ڏڪندي جملا پورا ته ڪيا پر ثاقب پگھر ۾ ڀِڄي ويو.
ثاقب جي زبان تان اهڙا جملا ٻڌي مراد جا هوش اڏامي ويا. پيرن هيٺيان زمين نڪري وئي. پر مراد هوش سنڀاليندي ثاقب کي حوصلو ڏيندي چيو ته پُٽ اهڙي ڪا ڳالهه نه آهي، سڌير اوهان جو انڪل آهي اسان جي گھر جو ڀاتي آهي اوهان جي والده سڌير جي ڀاڀي هئڻ سان گڏ ڀيڻ به ٿئي ڀلا جيڪڏهن هو گڏجي ماني کائن به ٿا ته ڪا ڳالهه نه آهي پُٽ. ان ۾ پريشان ٿيڻ جي ڪا به ڳالهه نه آهي. مراد پُٽ سان مخاطب ٿيندي ثاقب کي آٿت ڏئي ٿڌو ساهه ڀري پنهنجي ڪرسيءَ تان اٿيو ۽ ثاقب کي دڪان بند ڪرڻ لاءِ چيائين. ايتري ۾ سڌير به معمول مطابق دڪان تي پهچي ويو. مراد ۽ ثاقب دڪان بند ڪري گھر پهتا. ڪجهه منٽن کانپوءِ حريم اوطاق واري ڪمري ۾ دستر خوان وڇائي ماني سجائي. هميشه جيان سڀئي گڏجي ماني کائي رهيا هئا پر مراد جي ذهن ۾ ثاقب جي لفظن وڏا گھاءَ ڏئي ڇڏيا هئا. جنهن ڪارڻ مراد جي چپن تي خالي مرڪ هئي. مانيءَ جا ٻه ٽي گرنهن کائي ماٺڙي ڪري ويهي رهيو. ثاقب والد جي ڳڻتي ۽ ماني نه کائڻ جو سبب سمجهي ويو. جنهن ڪري والد جو فرمانبردار پٽ هجڻ جي ناتي والد جي تڪليف کي محسوس ڪندي ثاقب به مانيءَ مان هٿ ڪڍيا. ان ڳالهه جو حريم ۽ سڌير جي صحت تي ڪو به اثر نه پيو. ۽ نه ئي وري حريم يا سڌير ٻنهين کان ماني نه کائڻ جو سبب پڇڻ پسند ڪيو. حريم ۽ سڌير پيٽ ڀري ماني کائي تن من تازو ڪيو.
مراد خير ته آهي اڄ چُپ چُپ آهين؟ خير ته آهي ڪهڙو کنڊ جو جهاز ٻڏي ويو اٿئي؟ ڪنهن سان ٻي شادي ڪرڻ جو ارادو ته نه ڪيو اٿئي؟ سڌير سکڻا ٽهڪ ڏيندي ٺٺول واري انداز ۾ مراد کان پڇيو.
ڪا ڳالهه نه آهي پيارا، بس! دڪان تي ڪم سرس هئڻ سبب اڄ ٿڪُ گھڻو ٿي پيو آهي. ان ڪري خاموش آهيان. مراد سنجيدگيءَ سان حقيقت کي در گذر ڪندي سڌير کي جواب ڏنو.
اڄ آءٌ محسوس ٿو ڪيان ته آءٌ گهر جو ڀاتي ۽ اوهان پيءُ ۽ پٽ ٻئي مسافرن جيان ويٺا آهيو، بلڪه ماني به مهمانن جيان چکي اٿوَ. اها پروڙ منهنجي پرک کان اوکي آهي. سڌير طنزيه انداز ۾ ٻيهر مراد جي صبر مان ناجائز فائدو وٺندي انهن تلخ جملن کي ورجايو. حريم پڻ سڌير جي ان روِش تي مرڪندي ٽيڏي نظر سان مڙس ڏانهن نهاريندي رهي. مراد اها پرولي پرکي ويو ته پاڻي سر کان چڙهي چڪو آهي. پر مراد ڪري به ڪجهه نه پيو سگھي. ڇاڪاڻ ته جيڪي باهه جا اولا ٻرندي سندس جسم کي تاءُ ڏئي رهيا هئا اها باهه پنهنجي ئي ٻاريل هئي. ان ڪري ان آڙاهه ۾ پڄرڻ جو ذميوار مراد پاڻ هو.
هڪ پاسي سڌير ۽ سندس زال حريم جي روَين ان حقيقت کي واضح ڪري ڇڏيو ته ثاقب جيڪي ڪجهه محسوس ڪيو ان ۾ سراسر سچائي ۽ حقيقت ڀريل هئي. ٻئي پاسي مراد کي گھڻي عرصي کان پاڙيوارن پاران سڌير کي پنهنجي گھر ۾ آڻڻ واري عمل تي ناراضگي ۽ نصيحت واري ڳالهه اهو احساس ڏياري رهي هئي ته شال! آءٌ ان وقت پاڙي وارن جي نصيحت کي وزن ڏيندي عمل ڪيان ها ته شايد اڄ اهي ڪنڊا نه ڪڍڻا پون ها. هاڻ ته آءٌ ڪنهن کي منهن ڏيکارڻ لائق به نه رهيس. مراد سوچن جي سمنڊ ۾ عوطا کائي رهيو هوته اچانڪ سڌير هٿ لوڏيندي گھر وڃڻ جي اجازت گھري.
ها پيارا اوهان جو راز: جيڪڏهن رات رهندين به ته آءٌ توکي روڪي نه ٿو سگهان. منهنجي ڇا مجال. مراد ڳڻتين جي گھاڻي ۾ پيهجندي سڌير سان جيڪي ڪجهه ڳالهايو کيس ڪا خبر نه هئي ته مون ڇا چيو.
مراد جي انهي ڳالهه سڌير کي هوشيار ڪري ڇڏيو ته منهنجي ۽ حريم جي غلط رشتي کان مراد اڄ واقف ٿي چڪو آهي. ان ڪري سڌير بحث ڪرڻ مناسب نه سمجهيو، ڪنهن بازار مان چور جو چوري ڪرڻ ۾ ڪاميابي ماڻڻ کانپوءِ بازار مان خاموشيءَ سان نڪري وڃڻ واري انداز جيان سڌير به خاموشيءَ سان کسڪي ويو. حريم جي چهري تي غصو تاري هيو. حريم کي ان ڳالهه جو غصو ۽ ڏک نه هو ته منهنجو مڙس منهنجي ڪرتوتن کان واقف ٿي چڪو آهي. ڪٿي هو مون سان ناراض نه ٿي وڃي. منهنجي عزت مڙس جي نظرن ۾ هاڻي ڇا رهندي؟ آءٌ ته مڙس آڏو ڪنڌ کڻي به نه سگھندس. بلڪه حريم کي پنهنجي نئين دوست سڌير جي اڄ رات اچانڪ ناراض ٿي وڃڻ ۽ سڌير ساڻ مراد جي تلخ روَيي جو ڏاڍو افسوس هو. جنهن سبب هوءَ مڙس ڏانهن حقارت جي نظر سان نهاري ڪنڌ کي لوڏو ڏئي چپ چوريندي ڪجهه ڀڻڪندي تڪڙا قدم کڻي پنهنجي ڪمري ڏانهن هلي وئي.
مراد کي پنهنجي دوست سڌير ۽ سندس زال حريم جي روَيي يقين ڏياري ڇڏيو ته سڌير ۽ حريم پاڻ ۾ غلط رشتو جوڙي چڪا آهن. مراد جا ڳل خشڪ ٿي چڪا هئا. مراد اڄ ڪمري ۾ پهريون ڀيرو ويڳاڻو اڪيلائپ ۾ ڳڻتين جي ڪُن ۾ غوطا کائي رهيو هو. پر افسوس جو ڪوئي کيس بچائڻ وارو نه هو. ڪالهه تائين مراد جي گھر مان رات جي پوئين پهر ۾ به ٽهڪن جا آواز ايندا هئا. پر اڄ سانت لڳي پئي هئي. ڪالهه تائين کلڻ ۽ کلائڻ وارا کلائي رهيا هئا پر اڄ نه کلائڻ وارو ۽ نه ئي ڪو ٽهڪن ڏيڻ وارو هو. بس ڪمري ۾ هڪ مراد هو جنهن جي ٽهڪن جو ٻوٽو به ڪومائجي چڪو هو. ڪالهه ڪمري ۾ جيڪي خوشيءَ جا گلاب ٽڙي رهيا هئا اڄ اهي گلاب مرجهائجي ويا آهن. سُرءَ جي موسم ۾ پن ڇڻيل هڪ وڻ جيان مراد جو چهرو بي رونق ۽ خشڪ نظر اچي رهيو هو. ماضيءَ ۾ دوستن، پاڙيوارن ۽ بزرگن جي تاڪيد اڄ سندس اکين آڏو حقيقت جو روپ اختيار ڪري تري رهي هئي. مراد ماضيءَ جي مختلف سوچن، نصيحتن، سچائي، مخلصي ۽ دوستيءَ جي انڌي يقين واري غفلت تي سوچن جي سمنڊ ۾ هڪ سِپ جيان ڪڏهن ڪنهن ڇوليءَ ور ته ڪڏهن ڪنهن ڪناري ڌڪيلجي رهيو هو. هڪ سچي دوست ۽ زندگيءَ جي همسفر جي ويساهه گھاتيءَ مراد جي زندگيءَ جو سڪون برباد ڪري ڇڏيو هو. سڄي رات هو هڪ صوفي جي ڪنڊ ۾ ماضيءَ ۾ سڀني رشتن تي يقين رکڻ واري پنهنجي هٿن سان ٻاريل اوڙاهه ۾ سڙندو ۽ پڄرندو رهيو. افسوس جو اڄ مراد اڪيلو هو.
صبح جو سِج پنهنجي روشن ڪرڻن سان رات جي اونداهيءَ کي شڪست ڏئي دنيا تي آهستي آهستي هميشه جيان پنهنجي وقت مطابق روشنيءَ جو ڄار وڇايو ته مولوين به رب کي ريجهائڻ شروع ڪيو. انسانن، پکي ۽ ٻي مخلوق پنهنجي ننڊ ڦٽائي پروردگار کي ريجھائڻ لاءِ عبادت ۾ مصروف ٿي ويا. ايتري ۾ سج جي ڪرڻن جي روشني مراد جي ڪمري جي روشندان مان جھاتيون پائيندي اندر داخل ٿي ڪمري کي قدرت جي روشنيءَ سان روشناس ڪري مصنوعي روشنيءَ کي مات ڏني. قدرت جي ان ٿڌڙي روشنيءَ تي مراد ڳڻتين جي ڪُن مان ڪنڌ کڻي ٻاهر نهاريو. ڇا ڏسي ته سامهون رڌڻي ۾ حريم هيڪل بيٺي چانهه پي رهي آهي. جڏهن ته هميشه سڀ گھر جا ڀاتي گڏجي ناشتو ڪندا هئا ۽ ان کان اڳ صبح جو سوير چانهه به سڀ گڏجي پيئندا هئا. اڄ حريم جي اڪيلي سر رڌڻي ۾ بيهي چانهه پيئڻ واري حرڪت ان حقيقت کي پڻ واضح ڪيو ته حريم جي نظرن ۾ نه رڳو مراد بلڪه اولاد جي اهميت ۽ پيار ختم ٿي چڪو آهي. مطلب ته حريم زندگيءَ جو باقي حصو سڌير سان رهڻ پسند ٿي ڪري. مراد اهو سوچي ئي رهيو هو ته اوچتو حريم جي نظر جيئن ئي مراد تي پئي ته هوءَ ڇرڪجي وئي. حريم چانهه جو ڪپ رڌڻي جي ماربل واري بلاڪ تي رکي هوريان هوريان اڌ رات جو هڪ چور جي ڪنهن گھر ۾ چوري ڪرڻ جي ارادي سان داخل ٿيڻ کان پوءِ کڻندڙ قدم يا ڪنهن ٻليءَ جي نظر خالي رڌڻي ۾ رکيل ٿانو ۾ کير تي پوڻ کان پوءِ آهستي آهستي پهچڻ جيان پنهنجا قدم اڳتي وڌايا. مراد ان وقت به هڪ صوفي جي ڀر ۾ پٽَ تي بي حال ٿيو ويٺو هو. مراد ڄاڻي پيو ته حريم ڪمري ۾ داخل ٿي آهي پر هن حريم کي محسوس ٿيڻ نه ڏنو. حريم مراد جي ڀر ۾ بيهي سندس اکين ۾ نهاريو ته ان جي اکين مان سڄي رات جي اوجاڳي جي ٿڪاوٽ نظر پئي آئي پر حريم کي ان ڳالهه جو ڪو به احساس نه هو. حريم پٿر دل انسان جيان رشتن جي راحت ۽ پر خلوص محبت جو ڳلو دٻائيندي پنهنجو ڪنڌ اونچو ڪري مراد سان مخاطب ٿيندي چيو “اوهان سان ڳالهائڻو آهي”.
ڳالهائڻ لاءِ تو باقي ڇڏيو ڇاهي؟ خير ڇا ٿي چوڻ چاهين؟ اها دلي حسرت به پوري ڪري ڇڏ.مراد ڪنڌ کي هيڏي هوڏي گھمائي ڪوڙي مُرڪ چهري تي سجائي حريم کي وراڻيو.
مون کي اڄ ۽ هن وقت ئي طلاق گھرجي. مان هن گھر ۾ وڌيڪ نه ٿي رهي سگهان. حريم تمام گھڻي بي رُخي ۽ گھمنڊ واري انداز ۾ پنهنجي ان فيصلي تي فخر ڪندي بنا ڪنهن هٻڪ جي مراد کي چئي ڏنو.
مراد ڪنڌ کڻي حريم ڏانهن نهاري سندس هٺ ۽ تڪبر جي انتها ۽ پنهنجي فيصلي تي فخر جو انداز محسوس ڪندي ڪو بحث ڪرڻ پسند نه ڪيو. “آءٌ توکي طلاق ٿو ڏيان. آءٌ توکي طلاق ٿو ڏيان. آءٌ توکي طلاق ٿو ڏيان: “باقي لکت ۾ اڄ ئي توکي طلاق نامو ملي ويندو. مون تنهنجا پر کولي ڇڏيا آهن. هاڻي تون جنهن سان چاهين، جيڏانهن چاهين وڃين سگھين ٿي. تون آزاد آهين. حريم جيئن ئي ڪمري مان نڪرڻ لاءِ دروازي ڏانهن پهريون قدم کنيو ته دروازي وٽ ماها ۽ ثاقب بيٺا هئا.” امان ڇا ٿيو آهين؟ اوهان اڃا تائين چانهه تيار نه ڪئي آهي؟ ڇا بابا اوهان سان ناراض آهي؟ ماها حريم جي چولي جو دامن پڪڙي کانئس معصوميت واري لهجي ۾ جيجل کان حقيقت معلوم ڪرڻ پئي چاهي.
نوشين ماها جي هٿ کي غصي منجهان جھٽڪو ڏئي پنهنجي چولي جي دامن کي ڇنڊڪو ڏئي پنهنجي ڪمري ڏانهن هلي وئي. ماها حريم کي پويان سڏ ڪندي رهي پر حريم جي اکين تي عشق جي اونداهه جي پٽي ٻڌل هئي جنهن ڪري هوءَ ماءُ واري محبت جي شڪتيءَ کان محروم ٿي چڪي هئي. سندس آڏو اولاد جي محبت ۽ سچائي ڪا حيثيت نه پئي رکي. جنهن ڪري حريم پنهنجي ڌيءَ ماها کي ڪو جواب ڏيڻ پسند نه ڪيو.
ثاقب پنهنجي ماءُ جو ماها ساڻ تلخ روَيو ڏسندو رهيو، نيٺ! ڀيڻ جون دانهون ڏسي رهي نه سگھيو. ياد رک ڏاڍو پڇتائيندينءَ امان، جيڪو قدم تون کنيو آهي سو تمام غلط آهي.
ثاقب جا اهي جملا ٻڌي حريم غصي ۾ لال ٿي وئي ۽ پنهنجي ڪمري جي در وٽان تڪڙا قدم ڀري ثاقب جي ويجهو اچي ٻه چماٽون هڪ ئي ڳٽي تي زور سان هڻي چيائينس بد اخلاق بي حيا تون ماءُ سان ٿو مهاڏو اٽڪائين. خبردار جو ٻيهر زبان کولڻ جي ڪوشش ڪيئي، زبان ڪٽي اڇلائي ڇڏيندي سانءِ. ائين چئي حريم پنهنجي ڪمري ۾ وڃي پنهنجو سامان ويڙهڻ شروع ڪيو. مراد اوطاق واري ڪمري مان نڪري ماها ۽ ثاقب کي ڀاڪر ۾ وجهي ڪمري ۾ وڃي ويهاريو ۽ تسلي ڏيندي سمجهائڻ جي ڪوشش ڪئي. ثاقب کي پنهنجي والد جي فيصلي تي فخر هو. پر ماها جي دل ۾ ماءُ جي محبت جي تات تاري هئي. هوءَ پيءُ جي جهوليءَ ۾ سمهڻ باوجود به ماءُ جي لاءِ سڏڪندي رهي. افسوس جو حريم کي ماها جي دانهن ۽ سڏڪن جو ڪو به ڪهڪاءُ نه پيو. بس! حريم انڌ جي گھوڙي تي سوار سڌير جي محبت ۾ هڪ ماءُ واري محبت جي جذبي کان مڪمل طور محروم ٿي چڪي هئي.
نوشين سُتت ئي سامان ويڙهي سڌير سان ڪورٽ ۾ شادي ڪرڻ جو پههُ ڪري خاموشيءَ سان گھر مان نڪري هلي وئي. ڪورٽ ۾ هڪ وڪيل جي مدد سان عدالتي ڪاروائيءَ کان پوءِ نڪاح پڙهايو. منجهند جو وقت هو، حريم ۽ سڌير هڪ ٽئڪسي ۾ آيا. سڌير ٻاهر بيٺو رهيو ۽ حريم گھر مان پنهنجو ضروري سامان کڻي اچي ٽئڪسي ۾ رکي سڌير سان گڏ پنهنجي نئين گھر وڃڻ لاءِ جيئن ئي ڪار ۾ ويٺي ته ماها روئندي رڙيون ڪندي ماءُ سان ملڻ لاءِ ۽ کيس نه وڃڻ لاءِ وڏا وسَ ڪيا پر حريم جي دل مان اولاد جي محبت جو جنازو نڪري چڪو هو. هوءَ هنود ڪاسائيءَ کان وڌ پٿر دل بنجي چڪي هئي. حريم جي اکين تي عشق جي اونداهه واري چادر اوڍڻ سبب ڪجهه به نظر نه اچي رهيو هو. حريم جي ڪنن تي عشق جي جنون جي تاڙي وڄڻ سبب کيس معصوم اولاد جون ڪوڪون به ٻڌڻ ۾ نه پيون اچن. حريم ڪار جي ڊرائيور کي گاڏي هلائڻ جو اشارو ڪيو. ماها دانهون، رڙيون ڪري جيجل کي پڪاريندي رهي،ماها جي رڙين تي اوڙي پاڙي وارا به ٻاهر نڪري آيا. مراد ۽ سندس وڏو ڀاءُ ثاقب ماها کي ريجھهائڻ جا حيلا ڪندا رهيا. پاڙي جي ڪجهه عورتن به ماها کي سيني سان لائي ريجهائڻ پئي چاهيو پر معصوم گل جي سيني ۾ جيجل جي جدائي وارو صدمو سهڻ جي سگهه بلڪل ڪا نه هئي. ماءَ جي اوچتو جدائيءَ ماها جو جيءُ جهوري ڇڏيو هو. مراد ۽ ثاقب ماها کي سيني سان لائي گھر اندر وٺي وڃڻ پئي چاهيو، پاڙي جون عورتون به سندس گھر ويون ڇاڪاڻ ته ماها جي دانهن جي ڪري انهن عورتن جا هانءَ به جهري پيا هئا اگر فرق نه پيو ته صرف حريم جي دل تي نه پيو. ايتري ۾ مراد جو هڪ ننڍ پڻ جو دوست ممتاز به اجازت وٺي گھر آيو. ممتاز ڪجهه ڏينهن اڳ سڌير جي ڪارن ڪرتوتن جي حقيقت مراد کي ٻڌائڻ چاهي پر مراد ان وقت ممتاز جي ڳالهه کي اهميت نه ڏيندي در گذر ڪري ڇڏيو، ممتاز سان سلام دعا پڻ ختم ڪري ڇڏي. اڄ حريم جو سڌير سان هڪ گاڏيءَ ۾ هليو وڃڻ ۽ سندس نياڻيءَ جون دانهون ڪرڻ وارو لقاءُ ڏسي ممتاز سمجهي ويو ته جنهن ڳالهه جو اسان کي شڪ هو اها ڳالهه حقيقت جو روپ ڌاري مراد جي گھر ۾ آڙاهه جيان ڀڙڪا ڏئي ٻري رهي آهي. ان ڪري وقت آهي هڪ بهترين دوست جي مشڪل وقت ۾ ساٿ ڏيڻ جو. اهو سوچي هو مراد جي گھر آيو، مراد جي ڀر ۾ ويهي ماها جي مٿي تي هٿ ڦيري مراد جي اکين ۾ اکيون ملائي مراد جيڪڏهن بُرو نه ڀانئين ته ننڍپڻ جو يار سمجهندي منهنجي جيڪا خطا آهي، ٻيلي! معاف ڪر. بس! ايترو ٻڌاءِ هن نياڻيءَ جون رڙيون منهنجو هانءُ ڏاري رهيون آهن. منهنجا ڀاءُ اسين وقت جا سٺا يار هئا سين، هيءَ نياڻي منهنجي هٿن ۾ پلي آهي. پيارا هن جي ماءُ ڪيڏانهن وئي؟. ممتاز پنهنجو هٿ وڌائي مراد جي ڪلهي تي رکي سندس اکين منجهه نهاري چيو “مراد ڪو وقت هو اسان جي دلين ۾ چاهت جا گلاب ٽڙيل هئا. ڪجهه عرصي جي دوري ئي صحيح پر دلين ۾ محبت ته سمايل آهي منهنجا ڀاءُ. پنهنجو پراڻو يار سمجهه ۽ ٻڌاءِ ته اها ڪهڙي ڳالهه آهي جنهن جي ڪري تنهنجي گھر جي خوشين جو ٻوٽو ڪومايل ٿو نظر اچي. هي روڄ راڙو منهنجي برداشت کان ٻاهر آهي ادا. ممتاز جي ڳالهين مراد جو هانءُ جھوري ڇڏيو. مراد پنهنجي دوست ممتاز سان ڀاڪر پائي اُڇنگارون ڏئي روئڻ لڳو. وقت جي مطابق ممتاز هڪ سچي ساٿيءَ جو فرض نڀائيندي سندس زخمن تي پهو رکي ساٿ نڀائڻ جو پههُ ڪيو. مراد سڏڪندو رهيو ۽ ماها روئڻ ۾ بي حال هئي.
ادا بس ايترو ٻڌاءِ هي گھر ويران ڇو ٿيو. ڇا جنهن ڳالهه جو اسان کي شڪ هو ان جو انجام آهي. ڇا اها ڳالهه ئي حقيقت بنجي هن گھر جي خوشين کي پاڻ سان گڏ کنيو وئي آهي. ممتاز ٻيهر مراد کان حقيقت معلوم ڪرڻ پئي چاهي.
ادا جنهن حقيقت کي ڪجهه عرصو اڳ اوهان پرکي چڪا هئا پر آءٌ يقين جي انڌي گھوڙي تي سوار هيس اڄ اها حقيقت سامهون اچي منهنجو ويڙهو ويران ڪري وئي آهي. حريم مون کان طلاق وٺي ۽ سڌير سان شادي ڪري هن گھر کان هميشه لاءِ رشتو ختم ڪري وئي آهي. حريم سڌير جي عشق ۾ پنهنجي معصوم ٻچڙن جو به خيال نه ڪيو. گھر ۾ موجود سڀ پاڙيوارا حريم جي ان حرڪت تي اچرج ۾ پئجي ويا. پاڙيواري عورتن جھٽ پٽ ۾ پنهنجي گھرن مان ڪجهه کائڻ لاءِ گھرائي ورتو. پر دل کي پهتل تازن زخمن سبب ڪنهن کي ڪجهه به نه وڻيو. پاڙي جون عورتون به دلاسا ڏئي نيٺ پنهنجي پنهنجي گھرن ڏانهن وريون. ممتاز به ڪجهه گھڙيون ويهڻ بعد پنهنجي ٻچڙن کي وقت ڏيڻ لاءِ گهر ڏانهن رُخ ڪيو. سڏڪندي سڏڪندي نيٺ سِج به ڳاڙهسرو ٿي پنهنجي منزل ڏانهن وڌڻ لاءِ دنيا تي اونداهيءَ جو ڄار وڇائي تارن کي آسمان تي پنهنجي لاٽ ٻارڻ جي دعوت ڏئي هليو ويو. مراد جي گھر ۾ ته صبح کان وٺي اونداهه هئي. پر سِج به دنيا تي اونداهه ڪري لهي ويو. رات گھڻي ٿي چڪي هئي مراد ۽ ثاقب جو دماغ ڳڻتين جي ملبي هيٺيان دٻيل هئڻ ڪارڻ ڪنهن ٻي ڳالهه جي سڌ ئي نه هئي. هيڏانهن ماها جي امڙ جو صدمو ماها جي دماغ ٿي ويهڻ سبب تيز بخار ٿي پيو پر هر ڪو بي حال پيو هو. ڪنهن جي ڪنهن کي تات ئي نه هئي. گھر جي اوچتي برباديءَ ڪارڻ مراد به ماها جي طبيعت جي پروڙ نه ڪري سگھيو. ثاقب ۽ مراد هيٺ پٽ تي سمهي پيا، ماها پلنگ تي بخار جي حالت ۾ به سڏڪندي سڏڪندي ڪنهن وقت سندس اک لڳي ڪا خبر ئي نه پئي.
صبح صادق جو پکين جي مٺڙي مٺڙي ٻولين جي آواز تي مراد جي اک کلي ذهن ۾ خيال آيس ته ڪالهه کان ڪنهن به ڪجهه نه کاڌو آهي ٻارڙا بک تي آهن ڇو نه انهن لاءِ چانههِ تيار ڪيان ته جيئن گڏجي پيئون. مراد رڌڻي ۾ چانههِ تيار ڪري ثاقب ۽ ماها کي اٿارڻ لاءِ آيو. ثاقب والد جي پهرين سڏ تي هميشه جيان اُٿي پيو. پر ماها سڏ جو ڪو به جواب نه پئي ڏنو. مراد جيئن ئي ماها جو هٿ پڪڙيو ته سندس جسم تمام گھڻو ٿڌو هو. مراد ماها جي نبض چيڪ ڪئي ته نبض به محسوس ٿيو ته بند آهي. ماها بلڪل بي جان هئي. ثاقب پاڙي جي هڪ ڊاڪٽرياڻيءَ کي ڊوڙندو وڃي وٺي آيو. ڊاڪٽرياڻيءَ ماها جي نبض چيڪ ڪئي ته سندس اکيون آليون ٿي ويون. ڊاڪٽرياڻيءَ هڪ هٿ سان پنهنجي اکين جا لڙڪ اگھي ٻڌايو ته ماها ڪافي دير کان دم ڌڻيءَ حوالي ڪري چڪي آهي. اوچتو ماها جي موت جي خبر مراد جي گھر ۾ قيامت صغريٰ جو منظر پيش ڪري ڇڏيو. مراد ۽ ثاقب ماها جي مرڻ جو ٻڌي ماها کي ڀاڪر پائي هانءُ ڏاريندڙ رڙيون ڪري روئڻ لڳا. مراد جي زندگيءَ مان حوصلن جي ڏيئي جي باقي روشني به وسامي وئي. اکين آڏو اونداهه ئي اونداهه ٿي وئي. ايتري ۾ اوڙي پاڙي وارا به جمع ٿي ويا. روڄ راڙو وڌي ويو. ماها جيڪا ڪالهه کان ماءُ جي وڇوڙي ۾ روئندي روئندي جيجل جي جدائي برداشت نه ڪري سگهي آخر اڄ ان جي زندگيءَ جو ڏيئو به وسامي ويو. پاڙيوارن مراد ۽ ثاقب کي دلاسا ڏيڻ جي پوري ڪوشش ڪئي پر ماها جي جدائي جو صدمو انهن جي برداشت کان ٻاهر هو. پاڙي ۾ سڀني جي ڏندين آڱريون هيون، هر هڪ کي ماها جي موت عبرت ۾ وجهي ڇڏيو، سڀني جي زبان تي ماها جي مرڻ جو ذميوار حريم جي ڪريل حرڪت هئي. پاڙي ۾ قيامت صغريٰ جو منظر نظر اچي رهيو هو. پاڙي جا چار چڱا پٿر ۾ اچي جمع ٿيا جن ڪفن دفن جو انتظام پڻ ڪيو مراد ۽ ثاقب جسماني طور زنده پر بي حال ساهه ته کڻي رهيا هئا ليڪن ذهني طور هڪ ڪاري ڪُن ۾ ڪري مري چڪا هئا.
ماها جي موت جي خبر جڏهن درنده صفت ۽ پٿر دل ماءُ حريم کي پئي ته اوچتو کانئس رڙ نڪري وئي. آخر اندر جو پاڻي اکين جا پردا ڦاڙي لڙڪ بنجي وهي اچي ان جهول ۾ ڪريو جنهن جهول ۾ اٺ سال اڳ حريم گلاب جي گل جهڙي ماها کي لولي ڏيندي هئي. پر افسوس جو اڄ ان ماها جي جاءِ تي ان جي موت جي غم ۾ لڙڪن جي آلاڻ هئي. حريم کي پنهنجي هٿن جي وڍي ۽ بي حسي کيس شرمنده ڪري رهي هئي. ماها جيڪا اٺ سال اڳ جيجل جي جھوليءَ ۾ لولي ٻڌي آرام ڪندي هئي. افسوس جو اڄ ان ماها ماءُ جي جھوليءَ ۾ لولي ٻڌڻ لاءِ سڪندي سڪندي دم ڌڻيءَ حوالي ڪري هميشه لاءِ آرام ڪرڻ پسند ڪيو.
سڌير هڪ عياش پرست ۽ بي وفا دوست ضرور هو پر هڪ ڏينهن اڳ جنهن وقت حريم جو اولاد سان بي رحمي وارو روَيو ڏٺائين ته ان وقت ئي سڌير جي ذهن ۾نوشين خلاف نفرتن جي ڏينڀن پنهنجو مانارو ٺاهڻ شروع ڪيو. ڇاڪاڻ ته سڌير حريم سان پيار ڪرڻ سان گڏ ماها جهڙي گل کي پڻ ڀائيندو هو. سندس خيال هو ته حريم اهو گلاب منهنجي گھر ۾ پاڻ سان گڏ کنيو ايندي. آءٌ ماها کي پيار ڏئي سهڻي پرورش ڪري وڏو ڪندس. مگر گذريل ڏينهن حريم جو پراڻو گھر ڇڏڻ وقت پنهنجي اولاد سان اهڙو تلخ روَيو جيڪو ويڳي ماءُ به اولاد سان نه ڪري، سڌير زهر جو ڍڪ ڀري خاموشيءَ سان ڏسندو رهيو، ڪڇي نه سگھيو. جڏهن سڌير کي ماها جي موت جي خبرپئي ته ان جي جسم مان اڌ ساهه ڇڏائجي ويو. سڌير جنهن ڪنهن لاءِ ڪڏهن نه لڙڪ نه ڳاڙيا، ماها جي مات سندس اکيون آليون ڪري وڌيون. سڌير ان برباديءَ جو زميوار نه رڳو حريم کي بلڪه پاڻ کي به سمجهيو. سڌير سڌو گھر ويو. گھر ۾ ائين داخل ٿيو جيئن سانوڻ جي موسم ۾ آسمان تي بادلن جي گجگوڙ سان کنوڻ جي روشني دنيا تي نمايان نظر اچڻ سان گڏ ڪيترن انسانن جي دلين ۾ خوف تاري ڪري ڇڏيندي آهي. سڌير ڏٺو ته حريم افسوس ۾ اڱڻ جي هڪ ڪنڊ ۾ ڪُرسيءَ تي ڪنڌ هيٺ ڪري ويٺي هئي. حريم جي سڌير تي نظر پوندي ئي حريم تڪڙ ۾ اٿي بيٺي ۽ روئڻ لڳي.
خاموش! ناٽڪ بند ڪر، ظالم ۽ پٿر دل عورت، تنهنجي سيني ۾ ماءُ جي دل نه آهي. تون هڪ ماءُ جي روپ ۾ ڏانئڻ آهين. اگر تو ۾ انسانيت ۽ ماءُ جي دل هجي ها ته ڪالهه تون ماها کي پاڻ سان گڏ وٺي اچين ها. ماها ڪيترو تولاءِ تڙپي ۽ روئي رهي هئي ان جي دل ۾ تنهنجي لاءِ ڪيتري محبت هئي، ان جي محبت جو ثبوت ان جي موت آهي. حريم تون ڪهڙي ماءُ آهين، جنهن کي ڪالهه ذري برابر به پنهنجي ٻچڙي جي روئڻ ۽ تڙپڻ جو ڪو به ڪهڪاءُ نه آيو. بس! هاڻي ناٽڪ بند ڪر. سڌير بي حد غصي ۾ حريم جي بيعزتي ڪئي.
سڌير هي وقت انهن ڳالهين ڪرڻ جو نه آهي مون کي ماها جو منهن ڏسڻو آهي. ڪجهه به ڪر مون کي ماها جو آخري ديدار ڪراءِ. حريم روئندي سڌير کي التجا ڪئي.
جيڪا عورت پنهنجي اولاد جي محبت جو احساس ۽ ان جي لڙڪن جي اهميت جو اندازو نه ڪري سگهي ۽ ڪنهن سان ڪجهه گھڙين جي محبت جي پويان پنهنجو آباد ۽ خوشحال گھر برباد ڪري، هڪ وفادار مڙس ۽ معصوم ٻچڙا روئندا رڙندا ڇڏي بنا ڪنهن انسانيت، ماءُ جي جذبن ۽ احساس کان خالي هڪ نئين گھر ڏانهن وِک وڌائي، اها اڳتي هلي ضرور ان نئين گھر کي به ڪنهن ٽئين انسان جي محبت ۾ ائين ئي برباد ڪرڻ ۾ دير نه لڳائيندي. تون به پنهنجو وسندو جھڳو ويران ڪري آئي آهين. تون عورت نه بلڪه هڪ ڏانئڻ آهين. ڪالهه تو مراد جو گھر برباد ڪيو. تنهنجي بي حسي سبب ماها جهڙو گلاب جو گل هميشه لاءِ ڪومائجي ويو. سڀاڻي تنهنجي زندگيءَ ۾ ڪو ٽيون وجود ايندو ته سڌير جو انجام به مراد جيان ٿيندو. مستقبل ۾ تنهنجي اهڙي ٻي حرڪت سبب منهنجي گھر ۾ به هڪ ٻي ماها حياتي تان هٿ کڻي ان کان اڳ آءٌ توکي طلاق، طلاق،طلاق ٿو ڏيان.
سڌير غصي ۾ حريم جي ٻانهن پڪڙي گهليندي گھر کان ٻاهر ڪڍي ڌڪو ڏنو ۽ گھر جو در بند ڪري ڇڏيائين. نوشين جو اهو سامان جيڪو مراد جي گھر مان کڻي نئين گھر ۾ اڃا سجايو به نه هئائين، سڌير اهو سامان کڻي گھر کان ٻاهر حريم کي اڇلائي ڏنو. حريم گھٽيءَ ۾ روئندي رهي، دانهون ۽ ڪوڪون ڪندي رهي پر پاڙي جو ڪو به انسان سندس مدد ڪرڻ لاءِ ويجهو نه آيو.

آسائشن جو انتُ

بازار جي مرڪز ۾ طارق ڪپڙي واري جي دڪان سان لڳ انور موسم مطابق ميون جو جوس ٺاهي پنهنجو گذر سفر ڪندو هو. انور جي پنهنجي ڪارو بار ۾ ايمانداريءَ سبب گراهڪن جي وڏي پِيهه هوندي هئي.گاڏي جي ڀر ۾ ذائفن جي ويهڻ لاءِ چار، پنج ننڍا اسٽول رکيل هئا. باقي ٻيا گراهڪ گاڏي جي اوٽ ۾ بيهي شربت پيئندا هئا. گھڻي پِيهه سبب ڪيترائي مرد توڙي عورتون جوس پارسل ڪرائي گھرن ڏانهن کڻي ويندا هئا. جڏهن ته بازار ۾ جوس جا ڪجهه ٻيا وڏا ۽ سينگاريل دڪان پڻ هئا، جن وٽ ويهڻ جو پڻ انتظام هو. پر ذائقي جي جيڪا ڳالهه انور جي ٺهيل جوس ۾ هئي سا ٻين جي ٺهيل جوس ۾ نه هئي. ان ڪري ڪيترن ئي ڳوٺن جا ماڻهو بازار ۾ خريداريءَ ڪاڻ جڏهن به ايندا هئا اُڃ مٽائڻ لاءِ انور جو ٺهيل جوس ضرور اچي پيئندا هئا. انور وٽ ماڻهن جي رش ايتري ته وڌيڪ هوندي هئي جو پوري ڏينهن ۾ کيس اها سُڌ ئي نه هوندي هئي ته ڪير آيو ڪير ويو. بس! انور پنهنجي روزي ڪمائڻ ۾ مست رهندو هو. بازار جي ڪجهه دڪاندارن انور کي ڪاروبار ۾ ڇيهو رسائڻ جي ڏاڍي ڪوشش ڪئي پر ائين نه ٿي سگھيو. ڇاڪاڻ ته جيڪو انسان رزق ۾ ايمانداري ۽ سچائي اختيار ڪندو آهي ان جي رزق ۾ برڪت ۽ حفاظت الله جي ذات خود ڪندي آهي. انور سڄو ڏينهن مصروف رهڻ سبب رات جو گھر وڃي ٿڪُ پٽيندو هو. رات جي ماني کائي آرام ڪرڻ کان اڳ ڪجهه گھڙيون گھر وارن سان ويهي حال احوال ڪري، دنيا جهان جون ڳالهيون، مٽن مائٽن جا ڏک ڏاکڙا، چڱايون مٺايون، گھر جا خرچ پکا ۽ پنهنجي اندر جي اڌورين خواهشن کي امڙ ۽ ڀيڻ آڏو رکي دل جو بوجھه هلڪو ڪري رات جو دير سان گھر جي ڇت تي جوڀن جوانيءَجي رات جا چار پهر وڃي آرامي ٿيندو هو. انور پنهنجي امڙ ۽ ننڍي ڀيڻ جميلا سان بي حد پيار ڪندو هو ڇاڪاڻ ته انسان شاديءَ کان اڳ جيڪڏهن سچائيءَ سان پيار ڪندو آهي ۽ پيار حاصل ڪندو به آهي ته صرف ماءُ، پيءُ، ڀينرن ۽ ڀائرن وٽان. باقي ته دنيا ۾ گھڻا گذارو ڪرڻ وارو پيار ڪري ناڪام عاشق ٿيڻ جي شهرت ماڻڻ لاءِ پيا جٿي ڪٿي پيا جاٺا هڻندا آهن، ڏٺو وڃي ته انهن نوجوانن جي ڪنهن به جاءِ تي عزت نه هوندي آهي. بس! اهي پنهنجي من ۾ پيا ٽڙندا آهن ته اسين صاحب عزت آهيون پر انهن جو مثال ائين هوندو آهي جيئن ٻليءَ جي خواب ۾ ڇيڇڙا. پر انور انهن انسانن مان بلڪل نه هو.
جميلا جي عمر لڳ ڀڳ 15 سال هئي نائين درجي جي ڏاڍي ذهين ۽ هوشيار شاگردياڻي هئي. جميلا جي تعليم جو پورو خرچ انور ڏيندو هو ڇاڪاڻ ته جميلا جڏهن پنجن سالن جي هئي ته سندس والد جو سايو سِر تان کڄي ويو هو اهڙيءَ حالت ۾ گھر جون تمام ذميواريون انور جي ڪلهن تي اچي پيون ۽ انور سهڻي انداز ۾ انهن ذميوارين کي نڀائڻ جي هر ممڪن ڪوشش ڪري ڪا ڪسر نه ڇڏي. ايتري قدر جو جميلا کي زندگيءَ ۾ پيءُ جي پيار جي ڪنهن به موڙ تي ڪمي محسوس نه ٿيڻ ڏنائين. جميلا جي تربيت به ايتري ته نرالي ڪيائين جو جميلا پڻ پنهنجي ڀاءُ انور جي هڪ فرمانبردار ڀيڻ جو پورو پورو هر موڙ تي فرض نڀائڻ ۾ اهم ڪردار ادا ڪيو. جميلا کي پنهنجي ڀاءُ انور تي ڏاڍو فخر هو.
انور جي والد جي وفات کانپوءِ سندس امڙ جي زندگيءَ مان مڙس جو جيڪو خال ٿي پيو ان جو افسوس ته پنهنجي جاءِ تي بلڪل هو. پر والد جي وڇوڙي کان پوءِ انور اهو ڪردار ادا ڪيو جو سندس جيجل جي نظر جڏهن به پنهنجي ٻچڙي تي پوندي هئي ته سڀ ڏک ڏاکڙا وسري ويندا هئس. نه رڳو ڏک ڏاکڙا بلڪه پٽ جي ڪردار ۽ بلند حوصلن کي ڏسي ايئن تندرست ۽ تواني ٿي ويندي هئي جيئن ٿر جي اُڃياري زمين برسات کان پوءِ سرسبز ۽ شاداب ٿي پوندي آهي. انور جو هڪ وڏو ڀاءُ اڪبر هو پر هو پيءُ جي هوندي ئي شاديءَ کان پوءِ جدا ٿي ڌار رهڻ لڳو ان جو گھر انور جي گھر جي ڀڪ ۾ هو. ٻنهين گھرن وچ ۾ هڪ ديوار هئي. ٻنهين گھر جا ڀاتين جي پاڻ ۾ اوکي سوکيءَ ۾ ٿوري گھڻي ڏي وٺ، اويل سويل ۾ اچ وڃ ۽ بيماريءَ ويل هڪ ٻئي ساڻ ساٿ ڏيڻ واري سِڪ اڃا سيني ۾ سمايل هئي. فرق صرف ايترو هو جو اڪبر شادي شده هئڻ ڪري پورو وقت پنهنجي ننڍڙي ڪٽنب کي ڏيڻ ۾ پورو هوندو هو. انور غير شادي شده هئڻ سبب پنهنجي امڙ ۽ ڀيڻ لاءِ ذهني سڪون جو ڪارڻ هو.
ڇنڇر جو ڏينهن هو، رات جا يارهن ٿي رهيا هئا. انورگھر ۾ داخل ٿيو، انور جي حالت سڄي ڏينهن جي جدو جهد کان پوءِ ائين ٿي ويندي هئي جيئن جون جولاءِ جي نٽهڻ اُس ۾ هڪ مزدور جي سڄو ڏينهن جبل ڏارڻ کانپوءِ ٿي ويندي آهي. انور جي ڪپڙن تي شربت جا داغ، قميص جي ٻانهن جا بٽڻ کليل، هڪ عورت جي مڙس مرڻ کانپوءِ بيوه ٿيڻ تي افسوس ۾ کليل وارن جيان وکريل وار، ڏاڙهي بنا خطن جي وڌيل، شلوار جو هڪ پاچو هيٺ ته ٻيو مٿي. دڪان جو ڪجهه سامان هڪ پاسي رکي ورانڊي ۾ رکيل کٽ تي اچي ويٺو. ٿڌو ساهه ڀري سيرانديءَ کان رکيل ويهاڻي کي ٽيڪ ڏئي ٻئي پير پيرانديءَ کان رکيل هڪ چوڻي رليءَ جي مٿان سڌا رکي ويهي رهيو. جميلا پاسي کان رکيل هڪ کٽ تي ويٺي ويهاڻي جي مٿان ڪتاب رکي اسڪول پاران مليل گھرو ڪم ڪري رهي هئي. انور تي نظر پوڻ سِت ئي پهريون پنهنجي مٿي تي رکيل رئي کي ٻيهر صحيح ڪري ڪتاب ۽ وهاڻو ٻئي کٽ تي پاسي کان رکي ڀاءُ انور لاءِ ٿڌو پاڻي ڀري آئي ۽ پاڻ ڀاءُ جي ڀڪ ۾ اچي ويٺي. ايتري ۾ انور جي ماءُ به ورانڊي ۾ رکيل منجيءَ تان اٿي ان کٽ تي ويٺي جنهن تي انور ويٺو هو. سندس ماءُ ڀر ۾ ويهي وڏي پيار منجهان هڪ ڪلهي تي ٻاجهارو هٿ رکي پڇيو پٽ اڄ ڏاڍي دير ڪئي اٿئي گھڻو ٿَڪل ٿو لڳين. بازار ۾ اڄ گراهڪ وڌيڪ هئا ڇا؟ ماءُ سٻاجهڙي انداز ۾ پٽ انور سان مخاطب ٿيندي ڳالهايو.
ها امان اڄ هفتي جو آخري ڏينهن ۽ سڀاڻي موڪل هئڻ جي ڪري بازار ۾ ماڻهن جو ميڙاڪو گھڻو هو. ٻيو ته تنهنجي دعائن سان بازار ۾ هر هڪ منهنجي شربت جو ديوانو آهي. ان ڪري گھڻي دير ٿي وئي. پر ان ۾ ته منهنجو فائدو آهي. ماڻهو ڏورانهن علائقن کان بازار ۾ تنهنجي پٽ جو نالو پڇا ڪري اچي وڏي شوق سان جوس پيئندا آهن. انور ماءُ کي وڏي شان ۽ مان سان جواب ڏئي لاجواب ڪري ڇڏيو.
جميلا ڌيءَ ڀلا مانيءَ کڻي اچ ته گڏجي کائون. راشده رڌڻي ڏانهن ڪنڌ جو اشارو ڪندي چيو. انور، جميلا ۽ سندن والده ( راشده) رات ۽ صبح جي ماني گڏجي کائيندا هئا. ڀلي کڻي رات جو انور ڪيتري ئي دير سان اچي پر ماني گڏجي کائڻ جي عادت هئي. جميلا ماني کڻي اچي کٽ تي سجائي پر دستر خوان سان ڍڪيل هئي. ادا مون اوهان جي لاءِ هڪ نه پر ٻه پسند جون شيون ٺاهيون آهن. هڪ ته ڀُڳل پلاءِ جنهن جي تازي تازي خوشبوءَ اوهان کي ايندي هوندي باقي ٻي ڪهڙي شيءَ آهي، اها اوهان لاءِ ڳجهارت آهي. جميلا ڀاءَ سان تمام هجائتي انداز ۾ کلندي لفظ دهرايا.
جڏهن منهنجي مومل ڀيڻ کي منهنجي خواهشن، پسند جي شين ۽ منهنجي زندگيءَ سان لاڳاپيل تمام شين جي سهڻيءَ ريت معلومات آهي ته ڇا آءٌ پنهنجي ڀيڻ جي ان ڳجھارت کي ڇا نه پروڙي سگھندس؟ انور ڀيڻ ڏانهن وڏي پيار منجهان نهاريندي ڪنڌ کي هيٺ مٿي لوڏو ڏئي مٺڙي انداز ۾ هجائتو ٿي جواب ڏنو.
اڇا ڀلا ٻڌايو ڪهڙي شيءَ اوهان جي لاءِ تيار ڪئي اٿم؟ جميلا امڙ ڏانهن نهاريندي سڄي هٿ جي اشهد آڱر پنهنجي چپن تي رکي ماءُ کي اها ڳالهه راز ئي رهڻ جي گذارش ڪئي. راشده ائين مجبور ٿي وئي جيئن هڪ ننڍڙو ٻار هڪ ئي وقت ٻه شيون ٻن ماڻهن مطلب ماءُ ۽ پيءُ جي هٿ ۾ ڏسي فيصلو نه ڪري سگھندو آهي. جڏهن ته ٻئي شيون ماءُ ۽ پيءُ جي هٿن ۾ موجود ان ٻار لاءِ ئي هونديون آهن. راشده بهتر اهو سمجهيو ته جيڪڏهن ڪنهن هڪ جو ساٿ ٿي ڏيان پوءِ اهو پٽ هجي يا نياڻي تڏهن به ٻئي کي ڏک پهچندو، ان لاءِ ڀلي ڀاءُ ۽ ڀيڻ پاڻ ۾ چرچو ڪري وٺن. ان لاءِ مرڪندي ڏسندي رهي.
جميلا پٽ هيڏانهن منهنجي ڀرسان اچي ويهه ته مان توکي ٻڌايان ڳجهارت جو جواب ڇا آهي، انور بريانيءَ جو هڪ گرنهن ٺاهي وات ۾ وجهي جميلا جي هڪ هٿ کان وٺي کيس پنهنجي ڀر ۾ ويهاريو، بريانيءَ جو ٻيو گرنهن ٺاهي پنهنجي هٿن سان جميلا کي وات ۾ وجهي مٿي تي هٿ رکي ان جي اکين ۾ اکيون وجهي وڏي محبت منجهان چيو منهنجي ملوڪ ڀيڻ کيرڻي ٺاهڻ ۾ جيڪا تنهنجي هٿ ۾ شيرين آهي، تنهن جي ڇا ڳالهه ڪجي. جميلا يڪدم کٽ تان اٿي بيٺي ۽ پيار منجهان ڀاڪر پائي چيائينس ته ادا به ماشاء الله ڪيڏو سياڻو آهي، ڪيئن سمجهي ويو ته مان ڇا ٺاهيو آهي.
امان رب پاڪ ٻنهين ڀاءُ ۽ ڀيڻ ۾ محبتون هميشه قائم رکي شال سدائين پاڻ ۾ ٻهڪندا رهو. هاڻي اچو ته مانيءَ ٽڪر کائون. راشده هٿ کڻي ڌڻيءَ کي ٻاڏائيندي ٻنهين کي دعا ڏيندي چيو.
جميلا رڌڻي مان تڪڙ ۾ کيرڻيءَ جو ڊونگو کڻي اچي کٽ تي رکيو، پاڻ کٽ جي سيرانديءُ کان ويهي، ادا هي خاص تحفو ڀيڻ جي طرفان پنهنجي ڀاءُ جي لاءِ، اگر قبول پوي ته کائجو نه ته گھٻرائڻ جي ڪا به ڳالهه نه آهي آءٌ اها سموري کيرڻي اڪيلي سر کائي سگھان ٿي. جميلا انور سان ٻيهر مذاق ڪندي چيو. نه نه اهڙي ڪا به گھٻرائڻ جي ڳالهه ناهي اگر اگر تون ناراض نه ٿئين ته اها سڄي آءٌ اڪيلي کائڻ جي صلاحيت رکان ٿو. بس هڪ ڀيرو ڪنڌ لوڏي هاؤڪار ڪر باقي منهنجو ڪم آهي. اها کيرڻي ختم ڪرڻ. انور ڀيڻ کي ان جي مذاق جو کلندي جواب ڏنو.
ڪا وڏي ڳالهه نه آهي ادا سائين اوهان کاڌي مطلب ته مون کاڌي. آءٌ ته اوهان کي تنگ ڪري رهي رهي هئس. منهنجي ته عادت آهي اوهان سان جيستائين چرچو نه ڪيان منهنجي نڙي مان پاڻي به ناهي گذرندو. جميلا ڀاءُ سان ڳالهائيندي محبت ڀرين لفظن منجهه جواب ڏنو.
ماني کائڻ کان پوءِ جميلا ٽن رڪيبين ۾ کيرڻي وجهي انور ۽ ماءُ آڏو رکي، پنهنجي رڪيبي کڻي انور جي ڀر ۾ ويهي ڪلهي تي پنهنجو ڪنڌ رکي هڪ چمچو ڀري انور کي پنهنجي هٿ سان کارائي، ادا کيرڻي ڪيئن آهي؟ انور کان پڇا ڪيائين. واهه ڇا ته ذائقو آهي. اڄ ته دل خوش ڪري ڇڏي آ تو.
ادا مهرباني نه چوندا اوهان؟ جميلا ٿورڙو منهن ٺاهي انور کي هجت منجهان چيو.
الله اها ڳالهه ته مان هميشه وساري ويهندو آهيان. اڇا مهرباني منهنجي پياري ڀيڻ تمام مهرباني. بس! هاڻي ته خوش؟ انور ڀيڻ جي دل رکندي مهرباني چئي.
نه خالي مهرباني نه هلندي ڪو گفٽ به هجڻ گھرجي، ائين ڪم نه هلندو. جميلا چيو. ڪهڙو گفٽ؟ حڪم ڪر بابا، ڇا گھرجي، ڀلا ان کان اڳ مان پنهنجي پياري ڀيڻ کي ڪڏهن جواب ڏنو آهي؟ جيڪو چوين. انور جميلا جي مٿي تي هٿ گھمائي وڏي سٻاجهڙي انداز منجهان مخاطب ٿيندي چيو.
ادا اوهان ناراض ته نه ٿيندا؟ جميلا ڀاءُ ڏانهن نهاري معصوميت واري لهجي ۾ سوال ڪيو.
اڳ به تو سان ناراض ٿيو آهيان، جو آءٌ اڄ ناراض ٿيندس. انور جميلا جو هڪ ڪن ڪن پڪڙي معمولي زور ڏئي پيار منجهان ناراضگيءَ واري انداز ۾ چيو.
ٺيڪ بابا اوهان کيرڻي کائي پوري ڪريو ته آءٌ اوهان جي آڏو پنهنجو عرض پيش ڪيان. جميلا ڀاءُ کي چيو.
نه هاڻي ٻڌاءِ، نه ته مان کيرڻي نه کائيندس. انور بيچين ٿي ويو ۽ جلد ڀيڻ جي خواهش ٻڌڻ لاءِ کيس چيو.
ادا اوهان ته پنهنجي مصروفيت جي ڪري زندگيءَ ۾ گھڻو هار سينگار يا بن ٺن ٿيڻ پسند نه ٿا ڪيو. جڏهن ته اوهان جو به حق آهي پر ادا ڪيترن ئي ڏينهن کان منهنجو من ٿو چوي ته مون وٽ به هڪ موبائل هجي. اسڪول ۾ منهنجي سڀني سهيلين کي پنهنجي والدين موبائل وٺي ڏنو آهي هو هڪ ٻئي سان رابطو ڪري حال احوال ۽ اسڪول جي ڪم بابت هڪ ٻئي کي معلومات ڏينديون رهنديون آهن. چاچا اڪبر به پنهنجي ٻنهين ڌيئرن ڪومل ۽ ڪونج کي به موبائل وٺي ڏنو آهي. پر ها هڪڙي ڳالهه اوهان جيڪي روزانا مونکي خرچي ڏيندا آهيو ان مان روز ڪجهه پئسا آءٌ رکندي هئس. ڪجهه پئسا گھٽ آهن. اوهان جيڪڏهن اجازت ڏيو ته ۽ ڪجهه پئسا ڏيو ته آءٌ پنهنجي اها منشا پوري ڪيان. ادا اوهان اگر دل سان ۽ رضا خوشيءَ سان مونکي اجازت ڏيو ته ٺيڪ آهي نه ته منهنجي لاءِ پنهنجي ڀاءُ جي پيار ۽ ان جي خوشيءَ کان وڌ دنيا ۾ ڪا به شيءَ حيثيت نه ٿي رکي. جميلا پنهنجو هٿ ڀاءُ انور جي هٿ تي رکي وڏي ادب ۽ احترام منجهان چيو.
بلڪل اوهان جي ڳالهه ٺيڪ آهي، بلڪ ڪيترن ئي ڏينهن کان منهنجو به من ٿو ڪري ته آءٌ به موبائل خريد ڪريان، اها ڳالهه مونکي وڻي، تون سڀاڻي امان سان گڏ وڃ ۽ بازار مان هڪ نه بلڪه ٻه موبائل وٺي، هڪ پنهنجي لاءِ ۽ ٻيو منهنجي لاءِ. هاڻي خوش. پر ها ان لاءِ ته سِم ۽ بيلينس به ته ايندو، خير ڪا ڳالهه نه آهي. منهنجي ڀيڻ کان وڌ اهي شيون ڪجهه معنيٰ نه ٿيون رکن. انور، جميلا جي ڳالهه کي اهميت ڏيندي پيار منجهان چيو.
انور تمام گھڻو ٿَڪل هيو، ان ڪري کيرڻي کائي پاڻيءَ جو جڳ ڀري ڇت تي آرام ڪرڻ لاءِ هليو ويو. جميلا ۽ سندس امڙ به ورانڊي ۾ رکيل کٽ تي گھر جي لائيٽ بند ڪري سمهي پيون.
صبح جو پکي پنهنجا پنهنجا ٽولا ٺاهي مٺڙيون مٺڙيون ٻوليون ڳائيندا اڏامندا رهيا، مسجدن مان آذانن ۽ پکين جي مٺڙين ٻولين جي آواز تي انور جي اک کلي، هو اکيون مهٽيندو هيٺ آيو، سندس امڙ به وضو ڪري رب کي ريجهائڻ جي تياري ڪري رهي هئي. جميلا رڌڻي ۾ چانهه تيار ڪري رهي هئي. انور وضو ڪري نماز پڙهڻ لاءِ پاڙي جي مسجد ڏانهن ويو. جميلا ۽ راشده ٻنهين گھر ۾ نماز پڙهي قرآن جي تلاوت ڪئي، ايتري ۾ انور به نمازپڙهي واپس اچي ويو. ڪجهه دير ۾ جميلا ناشتو به تيار ڪري ورتو، ٽنهين گھر ڀاتين گڏجي ناشتو ڪيو، انور قميص جي سائيڊ واري کيسي مان هڪ ٿيلهي ڪڍي ان مان هزار هزار جا پندرهن نوٽ امڙ کي ڏنا راشده اهي پئسا پنهنجي رئي جي هڪ ڪنڊ ۾ ٻڌي ڇڏيا. جميلا تمام گھڻي خوش هئي. سندس ذهن ۾ اڳواٽ ئي سهيلين سان ڳالهه ٻولهه ۽ ميسيجن ڪرڻ جون دل ئي دل ۾ رٿائون رٿي رهي هئي. سندس من ۾ خوشيءَ جي لهر اهڙي طرح پيدا ٿي رهي هئي جيئن ڪو هاري پنهنجي فصل جي لاباري وقت تمام گھڻو خوشيءَ منجهان جهومندو، لامارا ڏيندو نظر ايندو آهي.
انور روزگار سانگي نڪري هليو ويو. جميلا گھر جو ڪم اڪلائي رهي هئي پر بار بار سندن نظر گھر جي ديوار تي ٽنگيل گھڙيال ۾ ائين هئي جيئن سسئي پنهونءَ جي جدائيءَ ۾ پئي روز راهون ڏسندي هئي، جميلا کي اها تات هئي ته ڪهڙي وقت بازار کلندي ته آءٌ امان سان وڃي موبائل خريد ڪري ايندس. ان انتظار ۽ موبائل جي خوشيءَ ۾ جميلا سيگهه ۾ سڄي گھر جو ڪم به اڪلائي ڇڏيو. ته اسڪول پاران مليل گھرو ڪم به سُتت ئي پورو ڪري ورتو. جميلا ڪم مان هٿ اڪلائي چاچا اڪبر جي گھر انهن جي ٻنهين ڌيئرن ڪومل ۽ ڪونج کي موبائل جي خوشخبري وڃي ٻڌائي. اهي به ڏاڍو خوش ٿيون، انهن ٻنهين پنهنجا موبائل جميلا کي ڏيکاريا ۽ انهن جون خوبيون ٻڌائي اهڙو ئي موبائل وٺڻ جي نصيحت ڪئي.
نيٺ انتظار جي آڙاهه جا ٽانڊا وسامي ويا، ذهن مان بيچيني ائين ختم ٿي جيئن هوا جي گھلڻ تي ڇار جا ننڍڙا ننڍڙا ذرڙا اڏامي ويندا آهن. راشده ۽ جميلا رڪشه ڪرائي بازار مان ٻه جديد موبائل ۽ انهن لاءِ ٻه عدد سِم پڻ ورتيون. ۽ خوشيءَ ۾ سُتت ئي واپس موٽي آيون. راشده ۽ جميلا جي گھر پهچڻ تي ڪونج ۽ ڪومل به اچي پهتيون، وڏي محبت منجهان پاڻ ڪومل ڪونج ۽ جميلا ائين مليون جيئن سالن جا سڪايل محبتي پاڻ ۾ ملندا آهن. هڪ ٻئي سان بازار جي خريداريءَ بابت حال احوال اوريائون، جميلا پنهنجي وڏي پرس مان هڪ موبائل جو دٻو ڪڍيو، جنهن ۾ موبائل رکيل هئا، وڏي احتياط سان ان دٻي مان جميلا موبائل ڪڍي ڪونج جي هٿ ڏنا، ٻنهين ڀينرن کي جميلا جو موبائل ڏاڍو وڻيو.
هاڻي هڪڙو ڪم ته اوهان کي ڪرڻو پوندو، اُهو، اِهو ته اوهان کي موبائل استعمال ڪرڻ جو طريقو سيکارڻو پوندو. جميلا ٻه ٽهڪ ڏئي ڪونج سان تاڙي ملائي ٻنهـين ڀيڻين سان مخاطب ٿيندي چيو.
ها! ڇو نه اها به ڪا وڏي ڳالهه آهي. پر ها، پهريون اهو ٻڌاءِ ته موبائل ۾ بيلنس به وجهرايو اٿئي يا سکڻو سکڻ جو شوق اٿئي. ڪومل وڏي فخر مان کلندي جميلا کي چيو.
بلڪل چريو سمجهيو اٿوَ ڇا، آءٌ نه رڳو بيلنس بلڪه ميموري ڪارڊ به وجهرائي آئي آهيان. متان نه مڃين، جميلا چيو.
ائين ٽئي سهيليون پاڻ ۾ موبائل سمجهڻ ۽ سمجهائڻ ۾ اهڙيءَ ريت مصروف ٿي ويون، جيئن پراڻي دور ۾ ٻار شعلي فلم ۾ گبر سنگهه جا سين وڏي شوق ۽ حيرت منجهان ڏسي اچرج ۾ پئجي ويندا هئا ۽ ان کي سچ سمجهندي سوچن ۾ مگن ٿي ويندا هئا. ته هل ڀيڻا! ايڏو ظلم. ٻي پاسي جي ڪا سُڌ ئي ڪا نه هوندي هئن.
جميلا، ڪومل ۽ ڪونج وڏي عرصي کان پوءِ اڄ پهريون ڀيرو موبائل جي ڪري ئي صحيح پر پاڻ ۾ وڏي سِڪ منجهان هڪ ٻئي سان چرچا به ڪري رهيون هيون ته پروگرام سمجهڻ ۽ سمجهائڻ ۾ گم سم هيون. راشده به انهن جي ڀر ۾ ويٺي مسڪرائيندي رهي، ان جي من ۾ به اها خواهش هئي ته ڪجهه ڏينهن کان پوءِ آءٌ به جميلا کان موبائل هلائڻ جو طريقو سکي وٺندس. نياڻيون پهريون ڀيرو پاڻ ۾ ويٺيون وندر پيون ڪن، ڇو نه آءٌ پاڻ ئي مانجهاندو تيار ڪري وٺان. سو راشده پنهنجي کٽ تان سُرڪي خاموشيءَ سان رڌڻي ۾ ٻپهرو تيار ڪرڻ لڳي. راشده عمر مطابق گھڻي ڪمزور هئڻ ڪري ماني ٽڪيءَ گھڻي قدر نه پچائي سگهندي هئي. پر نياڻيءَ جي خوشيءَ خاطر بهتر سمجهندي آهستي آهستي ماني تيار ڪري ورتائين.
امڙ ڀلا اڄ موبائل جي خوشيءَ ۾ ٻپهري جي ماني کائڻ ۽ پچائڻ به ياد آهي يا نه؟ راشده اچي جميلا جي ڪلهن تي هٿ رکي، مُرڪندي چيو، جميلا يڪدم ڇرڪ ڀري الا! امان هاءِ هاءِ مون کان وسري وئي اها ڳالهه، امان تون اتي ويهه، مان تڪڙ ۾ مرچن ۾ پلاءُ ٿي ٺاهي وٺان. جميلا پنهنجي ٻنهين هٿن سان ڪن پڪڙي ماءُ کان معافي گھرندي اهو چئي رڌڻي ڏانهن وئي. رڌڻي ۾ وڃي ڇا ڏِسي ته ماني ته پهريون ئي تيار آهي. جميلا رڌڻي مان رڙ ڪري چيو هاءِ الا امان هي تو ڇا ڪيو، تو هيءَ ماني ڪهڙي وقت تيار ڪئي، جيڪڏهن ادا انور کي خبر پئي ته اڄ منجهاندو امڙ تيار ڪيو آهي ته هو مون سان ناراض ٿي ويندو. جميلا اهو چوندي رڌڻي مان ٻاهر نڪري راشده جي ويجهو اچي ماءُ کي ڀاڪر پائي ٻيهر پنهنجا ڪن پڪڙي ساري چيائين، پوءِ سڀني گڏجي لڳ ڀڳ 5 بجي ٻپهرو ڪيو. ٻپهرو ڪرڻ بعد ڇوڪريون ٻيهر پنهنجي تفريح ۾ ائين مگن ٿي ويون جيئن ٽوٻا ڪا شيءَ درياءَ مان ڳولهڻ لاءِ ٽٻي هڻي گھڻي دير لاءِ گم ٿي ويندا آهن. جيئن ڪو ننڍڙو ٻار بازار ۾ ڪنهن ڀولڙي واري کي ڏسي اتي ئي بيهي رهندو آهي.
رات جا ڏهه ٿي رهيا هئا. ڪومل ۽ ڪونج والد جي اچڻ کان اڳ جميلا کان موڪلائي پنهنجي گھر ويون. جميلا رڌڻي ۾ رات جي لاءِ رڌو پڪو ڪرڻ لڳي. پر پاڻ سان گڏ رڌڻي ۾ به موبائل کڻيو ويئي. انور به ڪجهه دير ۾ پهچي ويو. معمول مطابق انور ورانڊي واري کٽ تي چيلهه سڌي ڪري وهاڻي کي ٽيڪ ڏئي ويٺو. اڄ جميلا جي بدران سندس ماءِ پاڻيءَ جو گلاس ڀري اچي ڏنس. انور ماءُ جي هٿ ۾ پاڻيءَ جو گلاس ڏسي حيرت ۾ پئجي ويو، ٽپ ڏئي اُٿي بيٺو، ماءُ کان پاڻيءَ جو گلاس وٺي، ماءُ کي کٽ تي ويهاري ادب ۽ احترام منجهان تمام هلڪي آواز ۾ ماءُ سان ڳالهائيندي چيو ته امان آءٌ ايترو به ٿڪل نه هوندو آهيان جو منهنجي جيجل مون لاءِ پاڻي کڻي اچي ۽ آءٌ ٽيڪيو ويٺو هجان. جيڪڏهن جميلا واندي نه آهي ته ڪا وڏي ڳالهه نه آهي امان. تون مون کي شرمنده نه ڪندي ڪر. راشده انور جي انهن جملن تي سندس ڳلن تي ٻئي هٿ رکي مرڪندي ٿڌو ساهه ڀري وڏي ڄمار ۽ سدا صحت سلامت رهڻ جي دعا ڪئي.
امان جميلا ڪٿي آهي؟
امڙ جميلا ڀاءُ آيو اٿئي ڌيءَ، انور جي پڇا ڪرڻ تي راشده رڙ ڪري جميلا کي ٻاهر اچڻ لاءِ چيو. جميلا ماءُ جي سڏ تي جلد ئي رڌڻي مان ٻاهر جيئن ئي نڪري آئي ڇا ڏسي ته. سامهون انور کٽ تي ويٺو هو ۽ ساڻس راشده به ويٺي هئي. پهريان ته جميلا پنهنجي مٿي جو رئو صحيح ڪندي تڪڙا تڪڙا قدم ڀري جھٽ پٽ ۾ پاڻيءَ جو گلاس ڀري اچي ڀاءُ کي ڏنو. انور جميلا کي اهو محسوس نه ٿيڻ ڏنو ته اڄ تو پاڻي پيارڻ ۾ دير ڪئي آهي ۽ امڙ اهو ڪم سر انجام ڏئي چڪي آهي. ان ڪري انور ڀيڻ جي دل رکندي اهو پاڻيءَ جو گلاس پيئڻ کان پوءِ گلاس جميلا کي هٿ ۾ ڏئي، ڪهڙو موبائل وٺي آئي آهين؟ مون کي به ڏيکار. جميلا جلدي ۾ وڃي ڪمري مان ڀاءُ جي خريد ڪيل موبائل کڻي آئي. انور کي اچي ٻنهين هٿن سان ڏنائين. پاڻ ماءُ جي ڀر ۾ کٽ تي ويهي رهي. معمول مطابق مڙني گھر ڀاتين ماني کائي حال احوال اورڻ بدران انور ۽ جميلا موبائل سکڻ سيکارڻ ۾ مست ٿي ويا. راشده پنهنجي کٽ تي گھڻي ٿڪ ڪارڻ ڄنگهون سڌيون ڪري مٿان چادر وجهي سمهي پئي. ڇاڪاڻ ته راشده وڏي عرصي کانپوءِ اڄ رڌ پچاءَ جو ڪم ڪيو ان ڪري سندس سندن ۾ سُور پئجي ويو هو پرراشده پنهنجي تڪليف جي ڪنهن کي ڪا خبر چار نه ڏني. رات جو پويون پهر هو گھڻي دير هئڻ سبب انور جون اکيون به ٻوٽيون پيون وڃن ته وري جميلا کي به اوٻاسين مٿان اوٻاسيون هيون. ان ڪري انور ڇت تي آرام ڪرڻ لاءِ هليو ويو. جميلا پنهنجي ماءُ سان ڪلهو هڻي سمهي پئي. انور کي ننڊ ته کنيو پئي وڃي پر ذهني طور تي انور بيچين ۽ بي تاب هو. انور جو هڪ تمام جگري دوست فيصل هو جيڪو سدائين ڪنجوسي ۽ حد کان وڌ سادگيءَ جون معيارون ۽ طعنا تنڪا پيو هڻندو هو. هو هميشه انور کي اها ڳالهه سمجهائڻ جي ڪوشش ڪندو هو ته دنيا ترقي ٿي ڪري، پر تون اهو ئي پراڻي دور واري سوچ ۽ فقيراڻو لباس پائي پاڻ ٿو لڄائين. ڪمائين ته سٺو ٿو پر نه موبائل، نه موٽر، نه ڪپڙا ڍنگ جا، نه پيرن ۾ ڊول جي ڪا چپل. تون بس! شربت وڪڻي وڪڻي هڪ ڏينهن گاڏي تي ئي مري ويندين. اتان ئي تنهنجو جنازو نڪرندو، پر افسوس جو کڻي ڪجهه به نه ويندين. انسان هٿين خالي آيو آهي ۽ هٿين خالي موٽي ويندو، فيصل جي نصيحت جو اثر اڄ رات انور جي دماغ تي ويهجي ويوهو. انور جون اکيون آسمان جي تارن منجهه ۽ اکين ۾ نقش صرف فيصل جي ڳالهين جو ڇانيل هو. انور کي فيصل جي اها ڳالهه منجهائي رهي هئي ته هو هميشه انور کي اهو پڻ چوندو هو ته مهانگائي وڌي وئي آهي. فائدو وڌيڪ حاصل ڪرڻو اٿئي ته ڪجهه ملاوٽ ڪرڻ جو ڏانءُ به رک. بازار ۾ سڀ ڳوٺاڻا ئي ته اچن ٿا، انهن کي ڪهڙي خبر ته هاڻي تون ملاوٽ به ڪرين ٿو. اهي جنهن جو گھڻو نالو ٻڌندا آهن، اتي سندن چهچٽو هوندو آهي، انهن کي ڪهڙي خبر ذائقي ۽ شهر جي خالص شين جي. ان تات ۾ انور جي ننڊ ته ڦٽي وئي پر ڳلو به هر هر خشڪ ٿيڻ سبب بار بار پاڻيءَ جو گلاس هڪ ساهيءَ ۾ پي پيو ڇڏي. انور هونءَ پاڻ سان گڏ هڪ جڳ پاڻيءَ جو رکندو آهي پر اڄ اهو جڳ جلد ئي ختم ٿيڻ سبب ٻيو پاڻي ڀري آيو. هڪ ساهيءَ ۾ پاڻيءَ جو گلاس پيئڻ بعد انور اهو پڪو پههُ ڪيو ته بس هاڻي حد ٿي وئي. هاڻي آءٌ پنهنجي ذات تي ڪجهه خرچ ڪندس ۽ پنهنجي شخصيت ۾ نکار پيدا ڪرڻ لاء خرچ ڪرڻ ۾ نه گھٻرائيندس. موبائل ته وٺي ڇڏيو آهي هاڻي آءٌ هڪ موٽر به وٺندس. ان لاءِ مونکي وڏي رقم جي اشد ضرورت پوندي، انور سوچن جي هڪ اهڙي ڄار منجهه ڦاسي چڪو هو جنهن مان نڪرڻ ايترو ته مشڪل هو جيئن هڪ ڪاري ڪبوتر کي شڪاري شڪار ڪري هڪ کاري هيٺيان لڪائي کاري مٿان ڪا ڳري شيءَ رکي ڇڏيندو آهي، ان بعد ان ڪبوتر جو تڙپڻ ۽ ٻاهر نڪرڻ لاءِ پر هڻڻ آهي. رات ڪافي گذري چڪي هئي. آسمان تي نظر ايندڙ تارا پنهنجو سامان ميڙي پنهنجي منزل ڏانهن وڃڻ جون تياريون ڪري رهيا هئا. انور جي اکين سڄي رات جي اونهن خيالن سبب ننڊ سان وڏي ويڙهه ڪري اوجاڳي جو جهنڊو ڦڙڪايو ئي مس ته رات جي پوئين پهر جي مٺي ننڊ جي جھولن انور جي ذهن ۽ نيڻن تي اچانڪ اهڙو ته حملو ڪيو نيٺ سندس اکيون ٻوٽجي ويون. انور جي اک جيئن لڳي ته کيس جاڳ ان وقت ٿي جنهن وقت صبح جو سِج جي تيز ڪرڻن سندس اکين ۽ جسم تي حملو ڪيو. اچانڪ اک کولي ڏسي ته چٽو ڏينهن ٿي چڪو آهي. جميلا پنهنجي وقت تي اسڪول وڃي چڪي هئي. انور ماءُ سان گڏجي ناشتو ڪري پنهنجو سامان کڻي تڪڙو تڪڙو بازار ڏانهن هليو ويو.
انور پڪو پههُ ڪري ڇڏيو ته اڄ کان کير ۾ ملاوٽ ۽ فروٽ سادو استعمال ڪندس. انور گاڏي تي پنهنجو سامان سجائي رهيو هو ته فيصل به گاڏي تي اچي پهتو. سلام ڪري هڪ اسٽول تي پاڻ ويٺو ۽ ٻئي تي پنهنجون ڄنگهون هڪ ٻئي مٿان رکي اهڙيءَ ريت ويهي رهيو، جيئن بازار جي مڙني گاڏن جو ٺيڪيدار هجي. ڇو ڀلا اڄ پيارو دير ڪري پهتو؟ خير ته آهي. ڪهڙا مڇيءَ مان ڪنڊا پيو ڪڍين جو دير ٿي ويئي. فيصل سگريٽ دکائي ڪش هڻي انور کي وري به چرچو ڪندي چيو.
پيارا ڏي خبر ڪو محنتي ڪم جو ڄاڻو ڇوڪرو نظر ۾ اٿئي ته ٻڌاءِ منهنجو ڪم وڌي ويو آهي، ان لاءِ انور پنهنجو ڪم به ڪري رهيو هو ته ساڻ فيصل سان به ان موضوع تي ڳالهائي رهيو هو.
بلڪل آهي: بازار جي منڍ ۾ رمضان وٽ ولو پراڻو ڪاريگر آهي. ان جو سٺو تجربو به آهي، پر رمضان سندس ڏهاڙي نه ٿو وڌائي. ان ڪري في الحال ولو گھر ويٺو آهي. جيڪڏهن تون کي واقعي گھرج آهي ته پوءِ ولوءَ کي هاڻي ئي نياپو ڪيان. جيڪڏهن هتي پنج روپيه ڏهاڙي سرسُ ملندس ته دل لڳائي ڪم ڪندو، توکي به هڪ آسرو ٿي پوندو. فيصل سگريٽ جو وڏو ڪش هڻي منهن مٿي ڪري وات مان دونهون ڪڍي انور ڏانهن ڪنڌ ڦيرائي مارڪيٽ جي دادا وارو انداز ظاهر ڪندي کيس وراڻيو.
اڙي يار پوءِ دير ڇا جي ان ڏانهن هينئر ئي نياپو موڪِل، پڪ وٺينس ته اڄ کان ئي پنهنجو ڪم شروع ڪري. انور ڪم ڇڏي فيصل ڏانهن نهاري ان جي ڀر ۾ ويهي فيصل جي گوڏن تي ٿپڪو ڏئي سُتت ئي گھرائڻ جي ڳالهه ڪري ٻيهر پنهنجي ڪم جاري رکندي چمڙي جو ٿيلهو کڻي ان ۾ برف جا وڏا وڏا ڳنڍا وجهي ان ٿيلهي جو منهن بند ڪري ڪاٺ جي ڏنڊي سان برف ڪُٽڻ لڳو. انور پنهنجو ڪم ڪندي ٻيهر فيصل سان مخاطب ٿيندي چيو، وڏا ڀلا ڏي خبر جمعي تي واند ڪائي آهي؟
اڙي يار واند ڪائيءَ جي ڳالهه ڪهڙي ٿو ڪرين، اسين گھٽين جا سرويئر سڄو ڏينهن واندا، ابي جون زمينون ايتريون آهن جو اسان جا ست نسل به ويهي کائن. اسان کي ڪهڙو ڪم بس! گھر ۾ ويهي کٽن ڇنڻ کان ڀلو آهي ته ماڻهن سان ڪچهريون ڪري ياري ملهايون. حڪم ڪر وڏا ڪهڙو لابارو ڪرائڻو اٿئي جو اڄ واند ڪائيءَ جي ڳالهه ٿو ڪرين، سو به تون، ڇا تو کي واندڪائي ملندي؟ تون ته ايترو مصروف هوندو آهين جو پنج سال ڏندن کي برش به نه هڻندو آهين سو تو کي وري ڪيڏانهن واندڪائي ملندي. ڳالهه ڪر پيارا، ڳوٺن ۾ رهندڙ هي پاڙي ۾ ڪجهه اهڙيون عورتون به هونديون آهن جن جو ڪم هيڏانهن جي هوڏي ته هوڏانهن جي هيڏي هڻي پيون گھر ڊاهي فخر ڪنديون آهن. اهي عورتون به هر هڪ سان ڍيڪ ڏئي ڳالهائينديون آهن، سو فيصل به پهريان ته انهن رنن وارا ڍيڪ ڇڏيندي انور سان ڳالهايو، پوءِ حقيقت پڇيائينس.
ٻئي جگري يار هئا، ان ڪري هڪ ٻئي جي دل ۾ نه رکندا هئا. انور فيصل جي يخي ٻڌي اڻ ٻڌي ڪندي وڏا سنگت جون ڳالهيون دل ۾ گھر ڪري ويون آهن. انڪري هاڻي شان ۽ شوڪت واري زندگي گذارڻ جو پههُ ڪيو آهي. پر ان ۾ تنهنجي رهنمائيءَ جي هر موڙ تي ضرورت پوندي. ان لاءِ ڪجهه ڪپڙا ۽ موٽر خريد ڪرڻي اٿم. ڇا صلاح اٿي؟ انور پنهنجا شهپر وٽيندي فيصل سان دل جي ڳالهه اوري.
نيڪ ڪم ۾ پڇڻ ڇا جو؟ پيارا، جمعي ۾ به باقي ڏينهن ٽي ضرور هلندا سين. فيصل سگريٽ هيٺ اڇلائي، ان مٿان پنهنجي بوٽ جو زور ڏئي باهه وسائي اسٽول تان اٿي بيٺو. ته انور ملڪ روز ٺاهي هڪ گلاس ڀري فيصل کي ويهڻ جو چئي کيس گلاس آڏو رکيو. فيصل خوشيءَ منجهان گلاس کڻي هڪ ڍڪ ڀري حيران ٿي انور ڏانهن ڏسڻ لڳو، چيائينس ته پيارا اڄ ملڪ روز ۾ اهو ذائقو نه آهي، خير ته آهي؟ لڳي ٿو مندر اڄ کير ۾ جڳاڙ هڻي ويو.انور حقيقت ڄاڻي پيو، پر هو فيصل کي ڏسڻ کان لنوائي پيو. انور ڳالهه نٽائيندي نرڙ تي گھنج وجهي فيصل ڏانهن نهاري چيو ته بس! يار ڇا ڪجي هر پاسي بي ايماني وڌي وئي آهي. چئجي ته ڪنهن کي چئجي.
فيصل ملڪ روز جا ٻه ڍڪَ بچائي گلاس پاڻيءَ واري بالٽيءَ ڀرسان رکي اٿي بيٺو انور جي ڪلهي تي هٿ رکي وڏو ساهه کڻندي چپن تي هلڪي طنزيه مرڪ سجائي چيو “بس پيارا جهڙو ديس تهڙو ويس، دنيا کي ڪيئن گذارو ڪرڻو آهي اهو هر ڪو ڄاڻي ٿو، سمجهي ٿو ۽ ان جي مطابق ئي پنهنجي فن مان فائدو وٺڻ ڄاڻي ٿو هڪ تون آهين جنهن جي ذهن تي ايمانداريءَ جو ڀوت سوار آهي.” ائين چئي فيصل پنهنجي ڪم سان هليو ويو.
انور اچرج ۾ پئجي ويو ته فيصل کي ذائقي مان تمام جلد اندازو ٿي ويو ته اڄ ملڪ روز ۾ اها ڳالهه نه آهي. خير انور اهو سوچي پنهنجو پاڻ کي تسلي ڏني ته صبح کان وٺي هن محل تائين جن به گراهڪن شربت پيتو آهي ڪنهن اهڙي قسم جي ڪا به شڪايت ناهي ڪئي. هي پيارو دوست آهي ان لاءِ هن نخرو ڪيو هوندو. وڏن جو چوڻ آهي ته “هڪ الله جو نانءُ ۽ ٻيو حلوي سان ماني”. اهو سوچي هو پنهنجي ڪم ۾ مست ٿي ويو. سڄو ڏينهن پنهنجي روزيءَ جو هر هلائي ڏاند ٻڌي رات جي وقت انور پنهنجي گھر ڏانهن رُخ ڪيو.
حقيقت ۾ اسان ظاهر ۾ جيڪا ترقي ڪيون ٿا، اها ترقي نه بلڪه تنزلي آهي. بس! فرق رڳو سمجهڻ جو آهي. ٻي ڳالهه ته اسين جيڪڏهن ڪنهن شيءَ جو صحيح استعمال ۽ وقت سر استعمال ڪندا سين ته زندگيءَ ۾ ڪنهن به موڙ تي ان مان اسان کي گھاٽو نه رسندو، اها ئي حالت انور جي گھر ۾ موبائل جي اچڻ کان پوءِ پيدا ٿي چڪي هئي. محبتن جي ميلن ۾ هر ڪنهن کي هڪ ٻئي جي چهرن تي سجايل مُرڪ ئي نظر ايندي آهي. ان وقت ڪنهن کي به ڪنهن جي اندر ۾ جهاتي پائي نيتن جي اندازي ڪرڻ جو نه وقت هوندو آهي، نه ئي ان پاسي ڪو خيال هوندو آهي. هر ڪو هڪ ٻئي سان محبتون ونڊيندي نظر ايندو آهي. حقيقتن جو راز ته ميلي جي موٽ تي ظاهر ٿيندو آهي.
انور جي گھر داخل ٿيڻ تي گھر جي ماحول ۾ فرق ضرور هو پر محبتن جي مٺاس ۾ جيئن چانههِ جي ڪپ ۾ کنڊ وڌيڪ وجهي ۽ چپٽي لوڻ وجهڻ سان لوڻ جو ذائقو محسوس به ناهي ٿيندو، بلڪل ائين ئي انور کي فرق محسوس نه پيو ٿئي. جميلا شام جي وقت وٺ وٺان ڪري سيگههَ ۾ رات جي ماني تيار ڪري ڇڏي هئي. جميلا پنهنجي کٽ جي سيرانديءَ کان هڪ وهاڻي کي ٽيڪ ڏئي موبائل جي وندر ۾ مست هئي. کيس اها سمڪ به نه پئي ته ڪنهن ڀاتيءَ گھر ۾ قدم رکيو آهي. راشده پنهنجي کٽ تي سوير چيلهه سڌي ڪرڻ واسطي مٿان چادر وجهي سمهي پئي هئي. انور فريزر مان پاڻي ڪڍي بيٺي پير هڪ ئي ساهيءَ ۾ پاڻي پي اچي کٽ تي ويٺو ته جميلا جي نظر ڀاءَ تي پوڻ سِٽ ئي هوءَ ڇرڪ ڀري موبائل وهاڻي جي ڀر ۾ رکي اٿي بيٺي.
ادا اوهان پاڻي مون کي چؤ ها، جميلا حيراني منجهان ڀاءُ کي چيو.
ڪا ڳالهه نه آهي پٽ، پهريون اهو ٻڌاءِ ته امان کي ڇا ٿيو آهي جو سويل سمهي پئي آهي؟
ادا امان بلڪل ٺيڪ آهي، مون سوير ماني تيار ڪئي هئي، ان ڪري امان ماني کائي ڪجهه دير لاءِ چيلهه سڌي ڪري سمهي پئي آهي. اوهان ويهو ته آءٌ اوهان جي لاءِ ماني کڻي اچان. جميلا اهو چئي رڌڻي ڏانهن هلي وئي.
انور حيرت منجهه پنهنجي کٽ تي ويٺو، اهو سوچيندو رهيو ته امڙ اڪيلي سر ماني ڪيئن کاڌي؟
هو سوچي ئي رهيو هو ته جميلا ماني کڻي اچي انور آڏو رکي ۽ پاڻ پنهنجي کٽ تي وڃي ويهي پنهنجي وندر ۾ ٻيهر مست ٿي وئي.
جميلا پٽ! ڇو خير ته آهي، تون ماني نه کائيندينءَ؟
نه ادا! مون کي بک نه آهي. جميلا بي فڪريءُ سان ڀاءُ کي چيو.
انور سڀ ڪجهه محسوس ڪندي به ڳالهه کي در گذر ڪري ڇڏيو.
آسائشن جي آڙ ۽ خوشيءَ ۾ آهستي آهستي گھر جا ڀاتي جيڪي صبح جو ناشتو ۽ رات جي ماني هڪ ٻئي کان سواءِ کائڻ پسند نه ڪندا هئا، هينئر هر ڪو پنهنجي مُنهِن ماني کائي اوڳرايون ڏئي پير ڊگھا ڪري بي فڪر ٿي سمهي پوندو هو. ڪنهن جي دل تي ڇا پئي گذري، ڪير ڪنهن لاءِ ڇا پيو سوچي اهڙا اُلڪا سڀني جي ذهن مان ائين نڪري ويا جيئن ڪو لاوارث ماڻهو مرڻ بعد ڪٿي دفن ٿيو ڪنهن کي خبر ئي ناهي هوندي، اهي اُلڪا سندن ذهن مان ائين مٽجي ويا، جيئن ڪنهن انسان جي وجود مان روح پرواز ٿي ويندو آهي ۽ خالي مٽيءَ جو پتلو بنا تڙ جي بانس ڪري ويندو آهي.
جمعي جو ڏينهن هو، صبح جو سوير انور جيئن ئي گاڏي تي پهتو ته اتي فيصل ۽ ولو اڳواٽ ئي بيٺا هئا. انور ۽ فيصل پاڻ ۾ مليا، ولو انور سان وڏي ادب منجهان جھڪي مليو.
ادا! هي ولو آهي، اوهان جي گاڏي تي ڪم لاءِ اندو اٿم. فيصل انور کي چيو.
انور! ها ادا بلڪل مون کي به ضرورت هئي ۽ مان ڀانيان ٿو ته ولو محنت ۽ سچائي سان پنهنجو ڪم ڪندو. انور ولوءَ کي سڄو ڪم سمجهايو، فيصل ۽ انور ٻئي خريداريءَ لاءِ نڪري هليا ويا. انور پهريون ڀيرو پنهنجو گاڏو ڪنهن جي حوالي ڪري پاڻ تفريح سانگي هليو ويو، کيس اها خبر نه هئي ته منهنجا گراهڪ ان ڪري به مون کي پسند ڪندا آهن ته کين عزت به ملندي آهي. ان جي غير موجودگيءَ ۾ ڪيترائي گراهڪ کيس نه ڏسي موٽي هليا ويا. ته ڪن وري شربت مان وڏون ڪڍي شربت پيئڻ کان انڪار ڪيو ۽ واپس موٽي هليا ويا، شام تائين ٻئي دوست ائين غائب ٿي ويا جيئن گرمين جي نٽهڻ اُس ۾ پکي پکڻ وڻن جي سوراخن ۾ وڃي لڪي ويهي رهندا آهن. انور ۽ فيصل جو به رات تائين ڪنهن پاسي کان ڪو پاڇو به نظر نه پيو اچي. هيڏانهن گاڏي تي به اُها هلت نه هلي جيڪا انور جي هوندي ٿيندي هئي. رات جا 10 ٿي رهيا هئا، فيصل ۽ انور هڪ نئين زيرو ميٽر موٽر تي اچي پهتا. انور جو موبائل، جيڪو ڪجهه ڏينهن اڳ سندس ڀيڻ خريد ڪري آئي هئي، اهو به انور جي اڳيان واري کيسي ۾ رکيل هو. باقي ٻنهين دوستن جيڪي ڪاٽن جا چار پنج جوڙا خريد ڪيا اُهي اُتي ئي درزيءَ کي سبڻ لاءِ ڏنيون آيا. ٻئي دوست ڏاڍا خوش نظر اچي رهيا هئا خوشيءَ ۾ ننڍي ننڍي ڳالهه تي وڏا ٽهڪ ۽ تاڙا ملائي رهيا هئا. ٻنهين جي چهري تي خوشي ائين سمايل هئي، جيئن ڪنهن چنڊي ٻار جي بنا محنت جي سالياني امتحانن ۾ پاس ٿيڻ جي خبر تي سندس چهري تي خوشيءَ منجهان گلاب جا گل ٽڙندي پوندا آهن.
ادا ولو ڏي خبر بابا ڪا پريشاني ته نه ٿي؟ بابا گھڻو ڪمايو گھڻو خرچ ٿيو؟ انور خوشيءَ منجهان بي فڪريءَ واري حالت ۾ مرڪندي ولوءَ کان سوال ڪيو.
ولوءَ جي پئسن ڏيڻ تي انور جي ڏندين آڱريون اچي ويون. ڇاڪاڻ ته آمدني هميشه جي مقابلي ۾ اڌ کان به گھٽ هئي. انور جي چهري تي مايوسي تاري ٿي پئي پر خوشيءَ منجهان هر ڳالهه کي در گذر ڪندي پئسا سائيڊ واري کيسي ۾ وجهي ولوءَ کي سامان سميٽڻ جي ترڪيب ٻڌائي ٻئي دوست رات جي ماني هائي وي واري پشاوري هوٽل تي کائڻ جي سِٽ سٽيون آيا هئا. موٽر تي چڙهي عوامي ايڪسپريس جيان ٻئي اُڏامندا ٿي ويا.شهر کان ڪجهه پرڀرو مين هائي تي پشاوري هوٽل جي ڪڙهائي ذائقي ۾ تمام مقبول هئي. شهر جي ڪنهن به سنگت ساٿ کي جيڪڏهن چڱو چوکو هوٽل تي کائڻ جي حب ٿيندي به آهي ته سڌو وڃي پشاوري هوٽل تي بريڪ هڻندا آهن. ڏاڍو ڪڙهايون کائي تيلين سان ڏند صاف ڪندا گھر پهچندا آهن. هوٽل تي پهچي هڪ صندُل تي ڳاڙهي رنگ جي گول وهاڻن کي ٻئي دوست ٽيڪ ڏئي ٽنگ ٽنگ تي چاڙهي ويهي رهيا. هوٽل تي ماڻهن جو وڏو چهچٽو هو. ايتري ۾ هوٽل جو بيرو آيو. سائين اوهان جي ڪهڙي خدمت ڪجي؟ بيري وڏي مان ۽ ادب منجهان چيو.
جاني! اڌ ڪلو ٻاڪري گوشت جي ڪڙهائي پر وي آئي پي هجي. آخر ۾ ٻه ڪڙڪ چانهيون اهڙيون جو ٿڪ ئي لهي وڃي. فيصل بيري کي وڏي حجت واري انداز ۾ چيو.
جيسين ڪڙهائي تيار ٿئي تيسين خوشيءَ ۾ڇڙواڳ ٽهڪن سان حوال ڪري کِلي کِلي ٻيڻا ٽيڻا پئي ٿيا، اڄ پهريون ڀيرو انور جوانيءَ جي مستي ۽ جهان جي فڪر کان آزاد ٽهڪن جي دنيا ۾ مست هو. هڪ ڪلاڪ جي وقفي کانپوءِ بيرو ڪڙهائي کڻي آيو، ٻنهين دوستن شوق سان ڪڙهائي کائي تن من تازو ڪيو. بِل انور ادا ڪيو ۽ بيري کي ٽپ (بخشش) به انور ئي ڏني.. انور جي نظر جيئن ئي گھڙيءَ تي پئي ته رات جا 12 ٿي رهيا هئا. انور پهريون ڀيرو زندگيءَ ۾ گھر کان ٻاهر ماني کاڌي ۽ ٻاهر رهيو. ان ڳالهه جو انور جي ذهن ۾ ڪو به اُلڪو نه ٿيو. هن زندگيءَ جا نوان رنگ ڏٺا ته ٿر ۾ رهندڙ مور جي برسات پوڻ کانپوءِ مور جي جهومڻ وانگر مست هيو. بس! فرق ايترو هو ته مور جهومي جهومي نيٺ پنهنجي پيرن ڏانهن ضرور نهاريندو آهي، پيرن ڏانهن نهاري پنهنجي ماضيءَ جي اهميت کي ياد ڪندي روئندو آهي ۽ انور وندر جي بادلن ۾ گم ٿي ويو. اهو فڪر نه هو ته بادل اگر برسات بنجي زمين تي برسيا ته پوءِ منهنجو ڇا ٿيندو؟. زندگي بهار جي موسم جيان پُر بهار ۽ گلاب جي گلن جيان ڳاڙهسري ۽ خوشبوءَ سان حسين ۽ جميل لڳي پئي هئي. آخر ۾ چانهه جو چسڪو هڻي موٽر تي گھرن ڏانهن روانو ٿيا. انور پهريون فيصل کي پنهنجي گھر ڇڏيو، پوءِ هو پنهنجي گھر اچي پهتو، در کڙڪائڻ تي پهريون ته ڪو جواب نه مليس پر پوءِ ٻيهر دروازو کڙڪائڻ تي سندس ماءُ وراڻيو ته “ها پُٽ صبر ڪر اچان ٿي.” راشده دروازو کوليو ته انور جي هٿ ۾ موٽر ڏسي اچرج ۾ پئجي وئي. انور در جا ٻئي تاڪ کولي موٽر اندر ڪئي ۽ در بند ڪيو. جميلا چادر ۾ ويڙهي سُڪ، ننڊ ۾ گھوگھرا هڻي رهي هئي.
پٽ! خير ته آهي، شال! ڪوسو واءُ نه لڳي. ابا اڳ ته ايڏي دير ڪڏهن به نه ڪري آيو آهين، هيءَ موٽر گاڏي ڪنهن جي اٿئي پُٽَ؟. راشده دعا ڏيندي ٻئي هٿ انور جي ڳٽن تان گھمايا، موٽر ڏانهن هٿ جو اشارو ڪندي معلوم ڪرڻ چاهيائين.
انور کي اهو ذهن ۾ هو ته نئين گاڏيءَ جو امان ۽ جميلا کي اوچتو سرپرائيز ڏيندس. پر رات جو پويون پهر هو، ائين نه ٿي سگهيو. امان صبح ڏسيندو سانءِ ته گاڏي ڪنهن جي آهي، ڳڻتي نه ڪر.
پُٽ! تون ساههُ پَٽ، ته آءٌ تنهنجي لاءِ مانيءَ ڳڀو کڻي اچان. راشده رڌڻي ڏانهن ويندي پٽ کي چيو.
انور وراڻيو نه امان نه آءٌ ماني کائي آيو آهيان. تون خفو نه ڪر. آءٌ گھڻو ٿڪجي پيو آهيان. تون به آرام ڪر، آءٌ به مٿي وڃان ٿو.
راشده اهو ٻڌڻ باوجود به ماني کڻي اچي کٽ تي رکي کٽ جي پيرانديءَ کان ويهي رهي. پٽ آءٌ تنهنجي انتظار ۾ چڱي دير تائين ويٺي رهيس پر تون نه آئين، ڇا ڪيان ٻچڙا عمر گھڻي ٿي وئي آهي. جڏهن بک برداشت کان وڌي وئي ۽ ننڊ ستايو کٽ تي چيلهه سڌي ڪري تنهنجي انتظار ۾ ويٺي هيس. ڪنهن وقت اک لڳي به پئي ته تنهنجي تات ۾ وري نيڻن ۾ تنهنجو دير ڪرڻ وارو الڪو ستائي رهيو هو.
امان آءٌ ماني کائي آيو آهيان، تون کائي ڇڏ ۽ ها امان تنهنجي دعائن سان مون کي ڪجهه به نه ٿيندو. تون اُلڪو نه ڪندي ڪر. ماءُ کي تسلي ڏئي انور پاڻي ڀري مٿي هليو ويو پر جميلا ننڊ ۾ سُڪ هئي.
راشده پهريون ڀيرو جبل جيڏو انتظار ڪرڻ کانپوءِ ويڳاڻن جيان اڪيلي سِر ماني جا ٻه ٽي گرنهن هنيا پر نڙيءَ مان نه پيا لهن ڇاڪاڻ ته جڏهن انسان کي جنهن انداز ۾ ماني کائڻ جي عادت پئجي ويندي آهي پوءِ اوچتو ان جي تبديل ٿيڻ سان بي چيني ۾ اضافو ۽ ڪا شيءَ نه وڻندي آهي. راشده ڪجهه ڏينهن کان جميلا جو گھر ۾ موبائل اچڻ ڪري گھر جو گھڻي قدر ڪم ڪار به پاڻ ئي ڪري رهي هئي پر اها ڳالهه انور کان مڪمل طور تي لڪائيندي رهي.جهوني عمر ۾ اوچتو گھر جو ڪم سگهه نه هجڻ باوجود به راشده گھر جي خوشين ۽ رونقن برقرار رکڻ جي خواهش سبب همت ڪري حالتن جو مقابلو ڪري رهي هئي. وري اولاد جي رات جو دير تائين نه اچڻ جو اُلڪو سندس دل ڪمزور ڪري رهيو هو، ان ڪري راشده افسوس منجهان تارا ڏِسي ڏِسي گھٽ ۾ گھٽ انتظار جي اُلڪي کان آجي ٿي نيٺ اکين جا پردا بند ٿيا ۽ ڪهڙي وقت سڪون نيڻن تي حاوي ٿيو ڪا خبر ئي نه پئي.
ٻئي ڏينهن سِج روشنيءَ جي ڪرڻن سان گڏ تارن جي قافلي کي شڪست ڏئي آسمان تان اُس جي گولن جي هلڪي هلڪي ڪڻ ڪڻ برسائڻ شروع ڪئي. انور جي اک کلي پئي. هو هڪ اجنبي شهر ۾ هڪ رات لاءِ ٽِڪيل مسافر خاني ۾ مسافر جيان ڇت تان هيٺ لهي ناشتو ڪرڻ کان سواءِ گاڏي ڪڍي بنا موڪلائڻ جي هليو ويو. جڏهن ته جميلا پڻ ان کان اڳ بنا ناشتو ڪرڻ جي اسڪول وڃي چڪي هئي. مطلب ته جديد دور جي سائنسي آسائشن گھر جي ڀاتين ۾ جديد اسٽينڊر جو جذبو پيدا ڪري رشتن جي احساس ۽ محبت جي مٺاس کان محروم ڪري ڇڏيو. هن وقت اها ماءُ جنهن کي وڏي عرصي کان مڙس جي ڪمي محسوس به نه ٿيندي هئي اها گھر جي حالتن تي ڳڻتيءَ جي ڪاري ڪُن ۾ تڙپندي ٿي رهي پر کيس هٿ پڪڙي ڪو تسلي ڏيڻ وارو نه آهي. هر ڪو خيالي طور ترقي ڏانهن قدم وڌائڻ جو سوچيندي پاڻ تي فخر ڪندي پاڻ کي سلام ڪري رهيو آهي پر حقيقت کي سمجهڻ جي ڪوشش به نه ڪري رهيو آهي ته اسان جي گھر، رشتن ۽ روزگار کي اها اُڏهي کائي رهي آهي، جنهن جي مڪمل تباهيءَ کان پوءِ اسين پاڻ به سنڀالي نه سگھندا سين. راشده ان اُڏهيءَ جي انجام کان بهتر انداز ۾ واقف هئي جنهن ڪري اندر ئي اندر ۾ پئي پڄرندي هئي پر ٻڻڪ نه ڪڍندي هئي، اهو ان ڪري ته اولاد آهي. سمجهي ويندا.
انور ۽ فيصل تمام سُٺا دوست ٿي چڪا هئا سڄو ڏينهن موٽر تي تفريح ڪندا رهندا هئا. انور پنهنجي فضول خرچن ۾ اضافي ڪارڻ کير ۾ ملاوٽ ۽ غير معياري فروٽ جو استعمال وڌائيندو ويو. ٻئي پاسي ولوءَ ڏٺو ته مالڪ پاڻ ئي جڏهن پنهنجي روزيءَ سان سچو نه آهي ته پوءِ آءٌ ڪهڙي سچائي ڪريان. ولوءَ ڏٺو ته مالڪ مڪمل طور تي تفريح ۾ مگن آهي، ان مان فائدو وٺندي بي ايمانيءَ جو ليڪو لنگھي ويو.
گراهڪ جيڪي انور جي اخلاق ۽ خالص شربت جي ڪري ڏورانهن علائقن کان اچي گرميءَ جي حالت ۾ به بيهي شربت پيئڻ پسند ڪندا هئا انهن گراهڪن جو آهستي آهستي ٻين دڪانن ڏانهن لاڙو ٿي ويو، ٻين جوس وارن جي ته رب ٻُڌي. انهن وقت مان فائدو وٺندي ڪجهه عرصي لاءِ شربت جو ذائقو وڌائي گراهڪن جي توجه پاڻ ڏانهن ڪرائڻ چاهي ۽ هو ان مقصد ۾ ڪامياب ٿي ويا.
گاڏي جي اُپت فائدي بدران نسورو نقصان ڏيڻ لڳي. روزانو مور به نه نڪرندو هو. ٻن مهينن جي عرصي ۾ انور ڪيترن ئي ماڻهن جو قرضي ٿي ويو. قرض جي انتها سبب انور وٽ ايترو هڙ ۾ نه هو جو هو موٽر ۾ پيٽرول وجهرائي سگهي. ولوءَ ڏٺو ته انور قرض ۾ ڪارو ٿي ويو آهي، هاڻي ته هو منهنجي ڏهاڙي به نه ٿو ڏئي سگهي. نيٺ هو به اوچتو بنا ٻڌائي ڪنهن ٻي جاءِ تي پنهنجو بندو بست ڪري هليو ويو. فيصل به پنهنجا ڏند ڏيکاريا، بنا ڪنهن مقصد جي ڪنهن ڳالهه تي اُنڊ ڏئي جهيڙو ڪري انور کان ائين دور رهڻ لڳو جيئن زال ۽ مڙس طلاق کان پوءِ شرعي طور هڪ ٻئي کان پري ٿي ويندا آهن. ۽ هميشه لاءِ نه ختم ٿيڻ واري نفرت سندن ذهن ۾ ويهجي ويندي آهي.
انور ڪجهه ڏينهن جي تفريح جو چُسڪو وٺي،سڀ ڪجهه برباد ڪري جڏهن هوش سنڀاليو ته کيس ڳالهه سمجهه ۾ آئي، پنهنجي هٿ جي وڍي آهي.
انور ماضيءَ جا ورق اٿلائي زندگيءَ مان سبق حاصل ڪندي، دنيا جي رسم ۽ رواج، مفاد جي بنياد تي وقتي طور دوستيءَ جي شڪل اختيار ڪري تباهه ڪندڙ انسانن، جديد دنيا جي آسائشن بنا تجربي ۽ انهن جي غلط استعمال جي ڪري انسان جي تباهي ۽ برباديءَ جو ڏانءُ سِکي نيٺ پنهنجي ان ئي گاڏي تي اچي پير پختا ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي جنهن گاڏي تي انور ايمانداري ۽ سچائيءَ جي طاقت جي زور تي جنگ وڙهي شهر جي بازار ۾ پنهنجو نالو سرهو ڪرڻ ۾ اهم ڪردار ادا ڪيو هو، پر افسوس جو جهڙيءَ ريت جنگ احد جي ڪاميابيءَ کان پوءِ مسلمانن جي ٿورڙي غفلت، مطلب ته ڪافرن کي ميدان جنگ ۾ نه ڏسندي مسلمانن جو مورچا ڇڏي خالي ميدان ۾ مال غنيمت ميڙڻ جي لالچ ۾ اچي گڏ ٿيڻ، مال گڏ ڪرڻ جي غلطيءَ واري عمل اوچتو حالتن کي تبديل ڪري ڇڏيو، جنهن جي نتيجي ۾ مسلمانن کي وڏو ڇيهو رسيو. اهڙي طرح انور به دولت کي مال غنيمت سمجهي ميڙڻ جي غفلت ۾ رشتن جي احساس، حلال ۽ حرام جي فرق، صحيح ۽ غلط جي سُڃاڻ جي فرق کان محروم ٿي ويو، جنهن جي نتيجي ۾ بربادي سندس زندگيءَ جو مقدر بڻجي وئي، اها حقيقت آهي ته انسان خطا جو پُتلو آهي برباد ٿيڻ کان پوءِ به جيڪڏهن هوش سنڀالي ڌڻيءَ در پنهنجي گناهن جي معافي گھري، ٻيهر پنهنجي دين ۽ ايمان جي طاقت سان پنهنجو پاڻ کي طاقتور ڪرڻ جي ڪوشش ڪري ته اهو بلڪل ممڪن آهي، ڇاڪاڻ ته الله غفور ۽ رحيم آهي. پر اها پڻ حقيقت آهي ته برباديءَ کان پوءِ انسان کي پنهنجي پيرن تي ٻيهر بيهڻ تائين ضرور وقت لڳندو آهي. ان ڪري اهڙين حالتن ۾ انسان کي گھرجي ته پنهنجا حوصلا بلند رکي، صبر مان ڪم وٺي، سرهو ٿيڻ تائين مايوسي جو شڪار نه ٿئي ته يقينن هو منزل ضرور ماڻيندو، الله جي ذات وٽ دير آهي پر انڌير نه آهي، هو پنهنجي بندن سان دنيا جي ستر مائرن کان وڌ پيار ڪري ٿو.
انور پڪو پههُ ڪري ڇڏيو ته آءٌ ايمانداري، سچائي ۽ محنت سان زندگيءَ کي سر سبز ۽ شاداب بڻائيندس. انور پنهنجي خزان جي موسم ۾ پن ڇڻيل وڻ جهڙي زندگيءَ کي پاڻي ڏئي سرهو ڪرڻ جي هر ممڪن ڪوشش ڪرڻ شروع ڪئي.
ڪالهه جنهن انور جي گاڏي تي شربت پيئندڙ گراهڪن جو وڏو ميڙاڪو هوندو هو، اڄ اهو ميڙاڪو ائين غائب ٿي ويو جيئن 2010ع جي ٻوڏ سڀ ڪجهه ٻوڙي ڇڏيو، انور جي گاڏي تي جيڪڏهن ڪجهه ماڻهو هئا به ته اهي سندس قرضي هئا. گاڏي مان اُپت نه ٿيڻ سبب انور پنهنجي خرچن ۾ گھٽتائي آڻي ڇڏي. رمضان کير واري جا 40000 روپيه، نصير فروٽ واري جا 35000 روپيه مٿان چڙهي ويا هئا. ٻنهين انور کي ڏاڍو ستايو، نيٺ انور موٽر، موبائل ۽ هڪ سوني منڊي وڪڻي پنهنجو قرض ادا ڪري قرض جي مصيبت کان آجو ٿيو.
انور ڪجهه مهينا اڳ ايمانداري ۽ سچائي سان گھڻو ڪمائڻ باوجود به سادگي اختيار ڪندو هو، دنيا جي آسائشن جي لالچ ۾ جيئن ئي هن ڪاروبار ۾ بي ايماني ڪرڻ شروع ڪئي ته برباديءَ به سندس قدم چميا. جنهن ڪارڻ اڄ انور سڄو ڏينهن هڪ اسٽول تي ويهي گراهڪن جي انتظار جي اميد تي راهون ڏسندو رهندو هو، ڪجهه گراهڪ جيڪي انور جي اخلاق جي ڪري ايندا هئا انهن انور کي گاڏي تي ڏسي ٻيهر موٽ کاڌي. پوءِ به اها موٽ نه ملڻ سبب انور پنهنجي غفلتن ۽ آسائشن واري رنگين دنيا جي عارضي لطف وٺڻ جي عيوض تباهي تي ڪنهن وقت افسوس ڪري رهيو هو ته وري ڪنهن وقت پنهنجي حوصلن کي بلند ڪري رهيو هو.
رات جا 11 ٿي چڪا هئا. هر ڪو ڪاروبار جو وقت پورو ڪري پنهنجي ٻچڙن کي وقت ڏيڻ ۽ آرام ڪرڻ جي نيت سان پنهنجن پنهنجن گھرن ڏانهن وڃي رهيو هو. انور اوچتو اٿيو، سندس نظر کير تي پئي، ڇا ڏسي ته 10 ڪلو کير ڦٽي چڪو آهي. سواءِ ڪجهه گراهڪن جي سڄو ڏينهن ڪنهن به گاڏي طرف اک ڦيرائي نه ڏٺو. نه ئي ڪنهن انور کي سلام ڪرڻ پسند ڪيو. انور گاڏي جو سامان سميٽي هڪ ٿڪل مسافرجيان ماضيءَ جي حرڪتن تي افسوس ڪندو گھر پهتو.
انور پُرلطف زندگيءَ جا مزا ماڻيندي روزانو رات جو دير سان اچڻ ڪري ماءُ کي دروازو ٻيڪڙي ڇڏڻ جو چئي ڇڏيو هو ۽ مانيءَ جو انتظار نه ڪرڻ جي هدايت ڪري ڇڏي هئي. ان ڪري سندس والده در جا ٻئي تاڪ ٻيڪڙي آرامي ٿيندي هئي. انور گھر جا ٻيڪڙيل تاڪ کولي جيئن ئي اندر داخل ٿيو، ڇا ڏسي ته گھر ۾ ڪو به ڀاتي نه آهي. انور جميلا کي سڏ ڪندو سڌو رڌڻي ڏانهن ويو، رڌڻي ۾ به ڪو موجود نه هو. صبح کان بکايل انور رڌڻي ۾ ڪجهه کائڻ لاءِ ڳولا ڪئي ته رڌڻي ۾ به ڪاريءَ وارا ڪک هئا. مايوس ٿي ٻاهي آيو، ماءُ کي سڏ ڪيائين ته به ڪو جواب ڪو نه مليس، حيرت ۾ پئجي ويو ته سڀ ڀاتي ويا ڪيڏانهن؟ ساهه پٽڻ لاءِ اچي کٽ تي ويٺو. ته کٽ جي سيرانديءَ کان هڪ ڪاغذ جو ٽڪرو پيو هو. ڏسي ته اهو ٽڪرو جميلا جي ڇهه ماهي امتحانن جي نتيجي جي مارڪس شيٽ آهي. ان مطابق جميلا پنجن پيپرن مان چئن ۾ فيل هئي ۽ هڪ ۾ رڳو 40 نمبر کڻي پاس ٿي هئي. انور وڏي رڙ ڪري جميلا کي سڏ ڪرڻ چاهيو. ايتري ۾ اڪبر جي ڌيءَ ۽ سندس ڀائٽي ڪونج گھر ۾ داخل ٿي. چاچا ڇا اوهان کي خبر نه آهي؟ ڪونج حيرت منجهان انور کان پڇا ڪئي.
نه پُٽ خير ته آهي؟ انور ڪونج جي اهڙي سوال تي حيرت منجهان اٿي بيٺو سبب معلوم ڪرڻ چاهيائين. چاچا اڄ اوهان جي والده رڌڻي ۾ ڪم ڪندي اوچتو ڪري پئي، گھر ۾ ڪو به نه هو، نيٺ جميلا ان کي اسپتال کڻائي وئي آهي. اسان بابا سائين کي فون تي اطلاع ڪيو سين ابو به هاڻي اتي اسپتال ۾ موجود آهي. اسان اوهان سان رابطو ڪرڻ چاهيو سين پر اوهان جو نمبر بند هيو. چاچا هينئر بابا سائينءَ فون ڪري ٻڌايو ته ڏاڏي راشده جي ٻن هنڌن تان ٽنگ ڀڄي پئي آهي. ڊاڪٽر جي چوڻ مطابق جوڙڻ جي ڪوشش ڪندس پر عمر مطابق ڪم مشڪل آهي.
انسان جڏهن بيمار ٿيندو آهي ته ڪمزوري گھڻي هئڻ سبب ٻه چار ٻيون به بيماريون ان تي حملو ڪنديون آهن. اهڙي حالت ۾ گھر جي ڀاتين، مٽن مائٽن ۽ سنگت ساٿ جي طرفان حوصلي جي ضرورت هوندي آهي، جنهن ڪري اهو انسان انهن بيمارين جو وڏي بهادريءَ سان مقابلو ڪري صحت جو تاج پنهنجي جسم تي سجائيندو آهي. اهڙي طرح زندگيءَ ۾ جيستائين خوشحالي آهي ته هر پاسي کان اوهان کي ساوڪ ئي ساوڪ نظر ايندي، هوا جو هر جھونڪو اوهان لاءِ خوشين جو پيغام کڻي ايندو، صبح جو اڀرندڙ سِج اوهان جي زندگيءَ ۾ ڪاميابيءَ جي نئين خوشخبري کڻي ايندو. پر جيڪڏهن زندگيءَ ۾ ڪا تڪليف يا مصيبت مٿان اچي پوي ٿي ته پوءِ ان هڪ مصيبت پويان پنج ٻيون پريشانيون به انسان مٿان اچي پونديون آهن. اهڙيءَ حالت ۾ انسان کي همت ۽ حوصلي مان ڪم وٺڻ گھرجي. ڇاڪاڻ ته جهڙيءَ ريت هڪ کٽ جا ٻه حصا آهن، هڪ سيراندي ته ٻيو پيراندي. انهن ٻنهين جي پنهنجي پنهنجي حيثيت ۽ ڪم آهي. اهڙي طرح خوشي هجي يا غم، اهي ٻئي انسان جي زندگيءَ جا ٻه پهلو آهن. ماءُ جي ان ڳالهه جو انور کي وڏو صدمو رسيو، انور ان حيرت ۾ هو ته امڙ رڌڻي ۾ ماني ڪڏهن کان پچائڻ شروع ڪئي؟. ۽ جيڪڏهن صرف اڄ به ته اُها ڪهڙي مجبوري هئي جو امڙ کاڌو پاڻ پچايو. انور جي جسم مان اڌ ساهه ڇڏائجي ويو، هڪڙا پگھر لهن پيا ته ٻيا چڙهن پيا. انور ورانڊي ۾ رکيل ان کٽ تي آهستي آهستي وڃي ويٺو جنهن کٽ تي ڪن ڏينهن ۾ سڀ گھر جا ڀاتي ملي رات جي ماني کائيندا هئا. سندس اکين مان نير وهي آيا ته اڄ اها جيجل جيڪا مون سان گڏ ماني کائيندي هئي سا اسپتال ۾ داخل آهي. کٽ تي نه وهاڻو موجود، نه پيرانديءَ کان رلي رکيل. ٿڌو ساهه ڀري انور آسمان ڏانهن نهاري الله کان پنهنجي گناهن جي معافي گھرندي چيو منهنجا مالڪ تون رحمٰن رحيم آهين. مالڪ تون معاف ڪر. انور بک ۽ اُڃ تي کٽ جي پيرانديءَ کان مٿو رکي هڪ ٻانهن مٿي هيٺيان رکي افسوس جي آڙاهه ۾ سڙندو پڄرندو رهيو. اهو چاهيندي به ته آءٌ امڙ ڏانهن اسپتال وڃي ساڻس گڏ رهي رات خدمت ڪندس، پر انور جي جسم مان همت ختم ٿي چڪي هئي، ذهني طور تي اداس ۽ اکين آڏو اونداهين کيس ڪمزور ڪري ڇڏيو هو. ڪجهه دير ڳڻتيءَ جي عالم ۾ ڪو به فيصلو نه ڪري سگھيو، اوچتو سندس حوصلا بلند ٿيا، ٽپ ڏئي اٿيو، اهو سوچي ته آءٌ هر حال ۾ پنهنجي زندگي ۽ گھر ۾ اهي خوشيون، رونقون ۽ محبتون واپس آڻڻ لاءِ هر طرح جي قرباني ڏئي پنهنجي مقصد ۾ ضرور ڪاميابي حاصل ڪندس. انور گاڏي ڪڍي وڏي حوصلي منجهان اسپتال ويو.

ثقافتي ارڏايون

اسڪول جي مرحبائي هال ۾ رکيل ڪُرسين تي ويهارو کن نوجوان ۽ اڌڙوٽ عمر جا استاد نوڪريءَ لاءِ انٽرويو ڏيڻ لاءِ پنهنجي پنهنجي واريءَ جو انتظار ڪري رهيا هئا. سڀني نوجوانن ۽ اڌڙوٽ عمر وارن استادن کي پينٽ، شرٽ پاتل هئي ۽ اُنهن ٽائي به لڳائي هئي. ڪجهه نوجوان ته ٿري پيس سوٽ ۾ به آيل هئا. انهن نوجوانن جي وچ ۾ امجد شلوار قميض ۾ انتهائي سادگيءَ سان ويٺو هو، ٻيا نوجوان هڪ ٻئي جي ڪنن ۾ سُس پُس ڪري هڪ ٻئي کان پڇي رهيا هئا ته پٽيوالن جي نوڪريءَ جو اشتهار به آيو هو ڇا؟ جو هي ماڻهو آيل آهي. امجد جي سادگيءَ جي ڪري هر هڪ ان جي ڀرسان ويهڻ ۾ عار محسوس ڪري رهيو هو ۽ هر هڪ حقارت وارين نظرن سان نهاري رهيو هو. ٻئي پاسي ڇوڪرين جي وڏي قطار هئي. جن کي ابايا، اسڪارف، حجاب ۽ ڪي وري سهي سنبري نوڪريءَ لاءِ آيل هيون.
امجد پاڪستان اسٽڊيز ۾ ايم، اي فرسٽ ڪلاس ۾ پاس ڪري نوڪريءَ لاءِ ڪراچي آيل هو. آچر جي ڏينهن روزاني جنگ ۾ ڪراچيءَ جي نامياري اسڪول ۾ پاڪستان اسٽڊيز جي سبجيڪٽ لاءِ هڪ استاد جي ضرورت هئي. سو امجد به ٻئي ڏينهن سبح جو سوير ئي شلوار، قميض ۾ انٽر ويو ڏيڻ لاءِ آيل هو.
اسڪول جي ڊائريڪٽر جي آفيس ٻاهران گهرو نيري رنگ جي پينٽ شرٽ ۾ هڪ پٽيوالو بيٺل نظر آيو، جيڪو واري واري سان نمبر جي مطابق وڏي ادب ۽ احترام سان نالا پڪاري کين آفيس ۾ اندر موڪلي رهيو هو.
پٽيوالي امجد جو نالو کنيو، امجد پنهنجي جاءِ تان اٿيو ۽ ڊائريڪٽر جي آفيس ۾ اندر ويو. سلام ڪري آفيسر آڏو رکيل ٽن ڪرسين مان هڪ ڪرسيءَ تي ويهي رهيو. ڊائريڪٽر امجد کي شلوار قميض ۾ نا اهل ۽ ڳوٺاڻو انسان سمجهندي حقارت جي نظر سان گھوري گھوري ائين ڏسي رهيو هو جيئن سالن کان پوءِ ڪنهن وياجي واڻيي جي نظر ڪنهن پراڻي قرضي تي اوچتو پئي هجي ۽ هو ان کان وياج سميت پئسا ڪڍڻ جي سوچ ۾ غرق ٿي چڪو هجي.
سائين منهنجو نالو امجد علي، آءٌ ايم اي پاڪستان اسٽڊي ۾ فرسٽ ڪلاس ۾ پاس ڪئي اٿم. امجد، ڊائريڪٽر جي خاموشي ۽ گھوري ڏسڻ واري رويي تي پنهنجون نظرون جھڪائي تعارف ڪرايو.
اوهين ڪهڙي شهر سان تعلق ٿا رکو؟ ڊائريڪٽر اها سوچ رکي ته هي ڳوٺاڻو ماڻهو جنهن کي ڪپڙن پائڻ جو ڍنگ ناهي اهو منهنجي اسڪول جو ٻيڙو ٻوڙي ڇڏيندو، هي ته منهنجي هڪ سوال جو جواب به نه ڏئي سگهندو. ان ڪري اهڙا سوال ڪيانس جو ٻيهر ڪراچي شهر جي ڪنهن اسڪول ۾ انٽرويو ڏيڻ کان اڳ هزار ڀيرا سوچڻ کان پوءِ به قدم وڌائڻ جي همت نه ڪري سگهي. ان لاءِ ان سڀ کان اڳ شهر يا ڳوٺ جي رهائش بابت سوال ڪيو.
سائين منهنجو تعلق خيرپور شهر سان آهي. هن وقت گلشن اقبال ۾ رهائش اختيار ڪئي اٿم. امجد نهايت ادب منجهان جواب ڏنو.
ڊائريڪٽر مسلسل مذهب، سائنس، عام معلومات ۽ ٻيا ڪيترائي سبجيڪٽ کان هٽي ڪري سوال ڪري امجد کي نااهل قرار ڏيڻ جي پوري پوري ڪوشش ڪئي. پر امجد به قابليت ۽ حوصلي ساڻ پنهنجو پاڻ مڃائيندي مڙني سوالن جا جواب ڏئي ڊائريڪٽر جي ڏندين آڱريون ڏئي ڇڏيون. هو اچرج ۾ پئجي ويو ته هي ڪهڙي شخصيت آهي جنهن کي هر عنوان تي مهارت حاصل آهي. ان حقيقت کان ڪو به انڪار نه ڪندو ته سنڌ جي ٻين شهرن جي اسڪولن ۾ پڙهندڙ شاگرد ن کي انگريزي گرامر ۽ سبجيڪٽ تي وڏي مهارت حاصل هوندي آهي. پر کيس انگريزي ڳالهائڻ ۾ ڪجهه مونجهارو محسوس ٿيندو آهي، جڏهن ته انهن شاگردن ۾ گھڻو انگ سرڪاري اسڪولن ۾ تعليم حاصل ڪندڙن جو هوندو آهي. سنڌ جي شهر ڪراچيءَ جو شاگرد گھڻي ڀاڱي انگريزي روانيءَ سان ڳالهائڻ جي مهارت ته رکندو آهي پر کيس انگريزي گرامر تي تمام گھٽ مهارت حاصل هوندي آهي، امجد جي جوابن ڊائريڪٽر جي ذهن تان شلوار قميض ۽ پينٽ شرٽ واري فرق جو نشو ٽوڙي ڇڏيو. نيٺ امجد جي قابليت آڏو پنهنجي تجربي جي هار مڃيندي فرق ۽ ارڏاين جون ديوارون ٽوڙي امجد کي سٺي پگهار تي ان وقت ئي اسڪول ۾ پاڪستان اسٽڊي جو استاد مقرر ڪيائينس.
ٻئي ڏينهن پهرين تاريخ هئي. امجد به ڪاٽن جا ڪَلف لڳل ڪپڙا پائي سهي سنبري نوڪري ملڻ جي خوشيءَ ۾ خوش ٿيندو اسڪول اچي پهتو. اسڪول جي پرنسپل ميڊم حريم هئي. جيڪا اسڪول ۾ وڏي عرصي کان پرنسپل طور پنهنجا فرض سر انجام ڏئي رهي هئي. امجد وقت کان اڳ پهچي ميڊم حريم جي آفيس ۾ ساڻس ملاقات ڪئي. ميڊم حريم امجد کي ٽائيم ٽيبل سمجهايو، ايتري ۾ اسيمبلي جو وقت ٿي ويو سڀيئي شاگرد گرائونڊ ۾ گڏ ٿيا. استاد ۽ پرنسپل صاحبه به جيئن ئي اسيمبلي لاءِ گرائونڊ ۾ پهتي مڙني ٻارن استادن ۽ ميڊم کي سلام ڪيو. اسيمبليءَ جي ڪاروائي شروع ڪئي وئي. اسيمبلي پوري ٿيڻ تي سڀيئي شاگرد قطارن ۾ پنهنجي پنهنجي ڪلاسن ڏانهن روانو ٿيا.
امجد جي قابليت مطابق اسڪول جي ڊائريڪٽر ڪلاس ٽيچر بنائڻ جو پرنسپل صاحبه کي حڪم ڏنو هو. ان مطابق امجد نائين ڪلاس جو ڪلاس ٽيچر مقرر ڪيو ويو. امجد ٽائيم ٽيبل موجب پنهنجي ڪلاس ۾ داخل ٿيو. سڀني شاگردن وڏي ادب منجهان هن کي اٿي بيهي هڪ آواز ۾ سلام ڪيو.
وعليڪم سلام! ويهو پُٽ. امجد شاگردن کي شفقت منجهان جواب ڏيندي پنهنجي پنهنجي جاءِ تي ويهڻ لاءِ چيو.
ڪلاس جي مانيٽر ثمره هئي،استاد جي ڪلاس ۾ داخل ٿيڻ تي ثمره نه سلام ڪيو ۽ نه ئي پنهنجي جاءِ تان اٿي، امجد ثمره جي ان قسم جي رَويي تي بيحد حيران ٿيو، پر پهريون ڏينهن هئڻ ڪري امجد ان ڳالهه کي در گذر ڪرڻ بهتر سمجهيو،. ڪلاس ٽيچر جي حيثيت سان امجد سڀ کان پهريون شاگردن جي حاضري ڀري. ان وقت به امجد اها ڳالهه محسوس ڪئي ته ٻين شاگردن پنهنجي حاضري لاءِ ڪرسيءَ تان اٿي بيهي “حاضر سائين” جو لفظ استعمال ڪيو. جڏهن ته ثمره نه پنهنجي ڪرسيءَ تان اٿي، نه ئي هن زبان سان ڪو جواب ڏيڻ پسند ڪيو صرف هٿ مٿي ڪري ٿورو هِلائي وري هيٺ ڪري ڇڏيو. ثمره جي بداخلاقي وارين حرڪتن ڪارڻ ڪيترن ئي مهينن کان سندس هم ڪلاسي به عاجز اچي چڪا هئا. پر ڪُڇي ان ڪري نه سگهندا هئا جو ثمره هڪ ته پوزيشن هولڊر شاگردياڻي هئي، ٻيو ته وري پرنسپال صاحبه جي گھڻ گھري پڻ هئي، جنهن سبب ثمره کي تمام گھڻو گھمنڊ هوندو هو ته اسڪول ۾ صرف آءٌ ئي قابل عزت آهيان باقي ٻين شاگردن ۽ استادن جي ڪا به عزت نه آهي.
امجد حاضري ڀرڻ بعد سڀني شاگردن ۽ شاگردياڻين کي سماجي اڀياس جو ڪتاب پنهنجي آڏو رکڻ جي هدايت ڪندي سليبس موجب ٽيون باب پڙهائڻ شروع ڪيو. سماجي اڀياس ۾ ٽيون باب پاڪستان جي آئين بابت آهي. امجد آئين جي وضاحت ۽ ان جي اهميت واضح ۽ آسان لفظن ۾ اهڙيءَ ريت سمجهائي جو نه پڙهڻ وارن شاگردن جي توجه به سندس سمجهاڻيءَ ڏانهن کپي پئي. پوري ڪلاس ۾ سانت ائين ٿي وئي جيئن ڪنهن قبرستان ۾ ميت جي دفن ڪرڻ کانپوءِ دعا گھرڻ دوران خاموشي ڇانئجي ويندي آهي. 55 منٽ گذري ويا ڪا خبر ئي نه پئي. شاگردَ اچرج ۾ پئجي ويا ته ڇا ته بهترين سمجهائڻ جو انداز هيو. نه صرف شاگرد بلڪه امجد به شاگردن جي دلچسپي ۽ توجه مان ڏاڍو متاثر ٿيو. جيئن ئي ٻئي پيريڊ جو گھنڊ وڳو ته ثمره امجد کان پاڻيءَ جي اجازت گھري، امجد کيس اجازت ڏني. هوءَ سڌي پرنسپال صاحبه جي آفيس ۾ وئي.
ميڊم! هي جيڪو سماجي اڀياس جو نئون استاد مقرر ڪيو ويو آهي، ان کان بهتر ته شاگردن کي آءٌ پڙهائي سگهندس. ان کي ته پڙهائڻ جو ڪو ڏانءُ ئي نه آهي. نه سماجي اڀياس جي مضمون بابت ڪا ڄاڻ اٿس ۽ نه ئي وري ڪا شاگردياڻين سان ڳالهائڻ جو ڪو ڍنگ يا تميز اٿس. مونکي ته هڪ نسورو ڳوٺاڻو ٿو لڳي. ان جي ابتي سبتي ڄاڻ سان اسان جو امتحاني نتيجو بُري طرح متاثر ٿيندو. ثمره وڏي غصي منجهان پرنسپال صاحبه سان مخاطب ٿيندي امجد جي شڪايت ڪري غصي ۾ آفيس مان ٻاهر نڪري ڪلاس ۾ هلي وئي. ڪلاس ۾ اچي پنهنجي ڪرسيءَ تي ڪنڌ جھڪائي ڳڻتي واري حالت ۾ خاموشيءَ سان ويهي رهي.
ڊائريڪٽر صاحب ان ڳوٺاڻي جاهل کي ڪهڙي بنياد تي منتخب ڪيو؟ ڪهڙي خاصيت نظر آئي سر کي جو هڪ ڄٽ کي عزت ڏني اٿائين. هن جي حرڪتن سان اسڪول جو ماحول ته ويتر خراب ٿيندو. حريم (پرنسپال) حيرت منجهان پنهنجي مُنهن سوچيندي رهي. حريم ان وقت ئي ثمره جي شڪايت جو قدر ڪندي ڊائريڪٽر صاحب وٽ وڃي سر امجد جي شڪايت پهچائي. جڏهن ته 50 منٽن جي پهرين پيريڊ ۾ ثمره ڪلاس ۾ هڪ استاد جي موجودگيءَ ۾ بداخلاقيءَ جو تمام حدون اورانگهي چُڪي هئي. ان بداخلاقيءَ جا گواهه ان جي ڪلاس جا شاگرد ئي هئا جيڪي سندس حرڪتن تي خاموشيءَ سان افسوس ڪري رهيا هئا. پر امجد به سياڻپ ۽ عقلمنديءَ مان ڪم وٺندي برداشت ڪرڻ ئي بهتر سمجهيو.
سر امجد جو ٽائيم ٽيبل موجب ٻيو پيريڊ نائين بي ڪلاس ۾ هيو. هو نائين اي مان نڪري سڌو ڪلاس نائين بي ۾ ويو، ان ڪلاس ۾ به امجد ساڳيو باب آئين بابت پڙهائي شاگردن ۽ شاگردياڻين جي دل کٽي ورتي. نائين بي ۾ سڀيئي شاگرد ۽ شاگردياڻيون وڏي ادب ۽ اخلاق وارا هئا. امجد به 45 منٽن ۾ پنهنجو پاڻ مڃائي ڏيکاريو. ڪلاس جي شاگردن ۾ هڪ خوشيءَ جي لهر پيدا ٿي وئي. سر امجد جي موجودگيءَ ۾ سڀني پيريڊ جي آخري پنجن منٽن ۾ سر امجد جا ٿورا مڃيا ۽ اقرار ڪيو ته اسان کي اڄ تائين ڪو به اهڙو استاد نه مليو آهي جنهن ايتري سچائي ۽ آسان طريقي سان اسان کي پڙهايو هجي ۽ حيرت جي ڳالهه اها ته اڄ پهريون ڀيرو ڪلاس جي مڙني شاگردن وڏي سنجيدگيءَ سان سر امجد جي سمجهاڻي سمجهڻ جي ڪوشش ڪري اهو ثبوت پيش ڪيو ته جيڪڏهن استاد جي سمجهاڻي با اثر ۽ سچائيءَ سان ڀرپور آهي ته پوءِ شاگرد بنا ڪنهن جهجهڪَ ۽ خوف جي با آساني سمجهاڻي سمجهڻ جي ڪوشش ڪري شوق سان پنهنجو پاڻ اڳتي وڌڻ جون صلاحيتون پيدا ڪري سگهن ٿا. ڪلاس جي سڀني شاگردن سر امجد جي تمام گھڻي عزت ڪندي اٿي بيهي تاڙيون وڄائي شڪريو ادا ڪيو. ايتري ۾ ٻئي پيريڊ جو گھنڊ وڄڻ کان اڳ ڪلاس جي ٻاهران ڊائريڪٽر صاحب جو پٽيوالو اچي بيٺو، سر امجد سان ادب سان پيش ايندي کيس چيو ته پرنسپال صاحبه اوهان کي ياد ڪيو آهي.
ٺيڪ آهي آءٌ وڃان ٿو. امجد پٽيوالي کي هائوڪار ڪئي، ٻئي پيريڊ جو گھنڊ وڳو، امجد ڪلاس مان نڪري سڌو پرنسپال صاحبه جي آفيس ۾ کانئس اجازت وٺي اندر داخل ٿيو. آفيس ۾ کاٻي پاسي کان رکيل ڪرسين مان هڪ ڪُرسيءَ تي ويهي پرنسپال صاحبه سان مخاطب ٿيندي وڏي ادب منجهان چيو، ميڊم اوهان ياد ڪيو.
محترم اوهان جي شڪايت آئي آهي ته اوهان کي هڪ ته پنهنجي مضمون تي مڪمل طور تي ڪا به ڄاڻ حاصل نه آهي. ٻيو ته اوهان کي اها خبر به نه آهي ته ڪلاس ۾ شاگردياڻين سان ڪهڙيءَ ريت ورتاءُ ڪرڻ گھرجي؟ اوهان ته هڪ پيريڊ ۾ ان ڳالهه کي واضح ڪيو ته آءٌ هڪ ڳوٺاڻو ۽ گھٽ پڙهيل لکيل انسان آهيان. هڪ استاد کي اها خبر هجڻ گھرجي ته ڇوڪرين سان ڪهڙيءَ ريت ڳالهائڻ گھرجي. اوهان ان شاگردياڻيءَ سان بد اخلاقي ڪئي آهي، جيڪا اسڪول جي پوزيشن هولڊر شاگردياڻي آهي. محترم آءٌ سمجهان ٿي ته اوهان ان کان اڳ شهر جي ڪنهن نامياري اسڪول ۾ پڙهائڻ جو تجربو نه ٿا رکو. مون کي سمجهه ۾ نه ٿو اچي ته سر اوهان جي ڪهڙي قابليت تي اوهان کي ترجيح ڏيڻ پسند ڪئي. اوهان هن بين الاقوامي شهر ۾ پڙهائڻ لاءِ هڪ نامياري اسڪول ۾ هڪ استاد جي حيثيت سان ڪم ڪري رهيا آهيو اوهان کي شهر جي نامور اسڪولن ۾ استادن جي لباس ۽ هلت چلت جو سهڻي نموني ڏانءُ هجڻ گھرجي. اسڪول جا شاگرد اوهان جي لباس کي پسند نه ٿا ڪن. شاگردن ۽ شاگردياڻين اوهان جي لباس کي نا پسند ڪندي اها خواهش ظاهر ڪئي آهي ته اسان کي ڪو شهري، پڙهيل لکيل ۽ تجربي ڪار استاد گھرجي. ان لاءِ آءٌ به ذاتي طور اوهان مان بلڪل مطمئن نه آهيان. حريم رسم و رواج جي فرق واري نفرتن وِڏون امجد مان ڪڍندي جيترو کيس چوڻو هو بنا ڪنهن رڪاوٽ جي چئي ڏنو، نيٺ جڏهن لفظن جي کوٽ ٿي ته هوءَ اسڪول جي هڪ فائل کڻي، اکين ويجهو واري نظر جو چشمو لڳائي ان جي اندر رکيل ڪجهه ڪاغذن تي لکيل تحرير تي نظر ثاني ڪرڻ لڳي.
محترم اوهان اسٽاف روم ۾ وڃي ويهي سگهو ٿا اوهان بابت فيصلو ڊائريڪٽر صاحب ڪندو. في الحال اوهان وڃي سگهو ٿا. هن ڌيان ڪم ۾ رکندي غصي جي حالت ۾ امجد کي اسٽاف روم روم ڏانهن وڃڻ جي هدايت ڪئي.
امجد پنهنجي قابليت ۽ سچائي سان ڪم سر انجام ڏيڻ باوجود پاڻ مٿان لڳايل ڪوڙن الزامن تي افسوس ۾ ڪنڌ جهڪائي خاموشي اختيار ڪندي پرنسپال جي آفيس مان ٻاهر نڪري ٿڪل مسافر جيان ننڍڙا ننڍڙا قدم کڻي اسٽاف روم جي هڪ ڪُنڊ ۾ ڪرسيءَ تي ويهي رهيو. ڪجهه استاد جيڪي اسٽاف روم ۾ موجود هئا، اهي سندس خاموشي ۽ پريشاني ڏسندي دلاسو ڏيڻ ته پري پر حقارت جي نظرن سان نهاريندي هڪ ٻئي ساڻ اشارن منجهه ٺٺول ڪندا رهيا. امجد صبح نوڪري ملڻ جي خوشيءَ ۾ سهي سنبري تازو توانو ٿي نون جزبن ۽ سٺي سوچ ساڻ آيو هيو پر ڇا خبر ته ساڻس اهڙو ورتاءُ ٿيندو. پهرين ڏينهن ئي امجد مٿان ٿڦيل الزامن سندس حوصلن کي ڪمزور ڪري ڇڏيو. سندس اکين آڏو اونداهه اچي چڪي هئي. امجد ان حيرت ۾ هو ته مون ڪهڙي شاگردياڻيءَ ساڻ بد اخلاقي ڪئي؟ هن شهر ۾ پڙهيل لکيل ماڻهن کي شلوار قميض جي ثقافت يا لباس سان آخر نفرت ڇا ڪاڻ آهي؟ سنڌ صوبو هجي يا کڻي پاڪستان پر اصولي طور شلوار قميض ته پاڪستان جي ثقافت جو حصو آهي. مشرقي لباس آهي، اسلامي لباس آهي، هن شهر جا ماڻهو مغربي لباس استعمال ڪري پاڻ ئي پنهنجي مشرقي ۽ اسلامي لباس کي غلط ۽ طنز جو نشانو بڻائي رهيا آهن. امجد ان اچرج ۾ ڪيتري دير تائين گم سم رهيو. شاگردن جي رسيس ختم ٿي هئي، ڊائريڪٽر صاحب جو پٽيوالو سليم اسٽاف روم ۾ سر امجد کان اندر اچڻ جي اجازت گھُري داخل ٿيو.
سائين اوهان کي ڊائريڪٽر صاحب ياد ٿو ڪري، سليم وڏي ادب منجهان سر امجد کي ڊائريڪٽر صاحب جو نياپو پهچائي واپس هليو ويو. سليم جي ان نياپي کان پوءِ امجد کي پورو يقين ٿي ويو ته بس هاڻي نوڪري وئي. امجد جي حوصلن ٻيهر ڪرُ کنيو ۽ همت ڪندي توڪل جي عقيدي کي سامهون رکندي پاڻ کي يقين ڏياريو ته رزق رب جي ذات ڏيڻ واري آهي، هتي نه ته ڪنهن ٻي جاءِ الله جي ذات ڪو نه ڪو رستو ضرور کوليندي، امجد توڪل جي طاقت سان پنهنجو پاڻ کي طاقتور ڪري ٿڌو ساهه ڀري وڏي ڦڙتيءَ سان اٿي، ٻنهين هٿن سان پنهنجي پيشانيءَ تان پگھر صاف ڪري ڊائريڪٽر صاحب جي آفيس ۾ اجازت گھري اندر داخل ٿيو.
سائين حڪم ڪيو، اوهان ياد ڪيو. امجد هڪ ڪرسيءَ تي ويهي ڊائريڪٽر سان بنا ڪنهن جھجھڪ ۽ بنا ڪنهن پريشانيءَ جي مخاطب ٿيو.
امجد صاحب ان ڳالهه ۾ ڪو شڪ نه آهي اوهان قابل انسان آهيو پر افسوس ان ڳالهه جو آهي ته اوهان جو ڪردار منهنجي سمجهه کان ٻاهر آهي، اوهان پهرين ڏينهن شاگردن ۽ شاگردياڻين ساڻ اهڙو روَيو اختيار ڪيو جو جو اوهان جي رپورٽ بلڪل خراب آئي آهي. ڊائريڪٽر ناراضگيءَ جو اظهار ڪندي امجد سان مخاطب ٿيو.
سائين مون کي ڳالهائڻ جي اجازت آهي؟ امجد وراڻيو ڊائريڪٽر وچ ۾ ڳالهه ڪٽيندي: اوهان ڇڏيو ڇا آهي ڳالهائڻ لاءِ بهرحال چئو ڇا ٿا چوڻ چاهيو؟ سائين رزق ڏيڻ واري الله جي ذات آهي، رهي ڳالهه ڪردار جي، اوهان پهريون شاگردن کان حقيقت معلوم ڪريو، جيڪڏهن ڪا به غلطي ثابت ٿئي ته آءٌ سزا جو حقدار آهيان اوهان جيڪا به سزا ڏني مونکي قبول آهي. پر منهنجي ڪردار تي بنا ڪنهن تصديق جي مهرباني ڪري گند نه اڇلايو. امجد وڏي همت ۽ جذبي ساڻ جواب ڏنو.
ڊائريڪٽر، امجد جي جواب تي لاجواب ٿي ويو، پنهنجي ڪُرسيءَ تان اُٿي امجد کي پاڻ سان گڏ هلڻ جو اشارو ڪندي ڪلاس نائين اي ۾ پهتو.
سڀيئي شاگرد ڊائريڪٽر صاحب جي احترام ۾ اٿي بيٺا ۽ سلام ڪيائون. وعليڪم سلام ڊائريڪٽر صاحب وراڻيو، هٿ جو اشارو ڪندي ويهڻ لاءِ سڀني کي چيائين.
ڪلاس ۾ ثمره پڻ موجود هئي، هوءَ پرنسپال صاحبه جي سڪيلڌي ضرور هئي پر ڊائريڪٽر صاحب کان وئون ويندي هئي سندس آڏو حواس ڪم ڪرڻ ڇڏي ويندا هئا، ڇاڪاڻ ته ان جي غلط حرڪتن جي پٺڀرائي اسڪول ۾ صرف پرنسپال صاحبه ئي ڪندي هئي باقي اسڪول جا شاگرد ۽ استاد کيس ناپسند ڪندا هئا.
ٻارو اوهان کان جيڪو سوال ڪيو وڃي، ان جو جواب سوچي سمجهي ۽ درست ڏجو. ڪنهن کان ڊڄڻ ۽ گھٻرائڻ جي ڪا به ڳالهه نه آهي. اوهان اسڪول ۾ سماجي اڀياس جي مقرر ڪيل نئين استاد جي قابليت ۽ ڪردار کان ڪيتري قدر مطمئن ۽ نامطمئن آهيو؟ ڊائريڪٽر صاحب سڀني شاگردن ۽ شاگردياڻين سان مخاطب ٿيندي راءِ وٺڻ چاهي.
ڊائريڪٽر صاحب جي ان جملي پوري ٿيڻ بعد يڪدم ڪلاس جي شاگردن ۽ شاگردياڻين جي تاڙين سان ڪلاس گونججي ويو. ثمره تاڙيون نه وڄايون، هوءَ ڪنڌ جھڪائي خاموشيءَ سان بيٺي رهي. ڪلاس جي سڀني شاگردن جي سر امجد جي حق ۾ ايڏي سهڻي موٽ امجد جو ڪنڌ اونچو ڪري ڇڏيو، نه رڳو امجد، بلڪه ڊائريڪٽر صاحب جو غصو پڻ خوشيءَ ۾ تبديل ٿي ويو، فرق اهو رهيو ته ڊائريڪٽر جو غصو جيڪو امجد تي هئو اهو هاڻي پرنسپال صاحبه ڏانهن ڦري ويو. ڊائريڪٽر (نبيل احمد) شاگردن کي ويهڻ جي هدايت ڪئي، امجد جي هٿ ۾ هٿ وجهي ڪلاس کان ٻاهر نڪري سڌو نائين بي ۾ داخل ٿيو. نبيل جي احترام ۾ شاگردن اٿي سلام ڪيو کين سلام جو جواب ڏئي، انهن شاگردن کان به ساڳيو ئي سوال دهرايو ويو. شاگردن ۽ شاگردياڻين واري واري سان امجد جي حق ۾ جواب ڏنا ڪلاس جي مانيٽر نازيه ڊائريڪٽر نبيل سان ڳالهائيندي چيو ته سر اسان جي اسڪول ۾ هن وقت تائين سماجي اڀياس جو اهڙو ڪو به استاد ڀرتي نه ٿيو آهي جنهن جي پڙهائڻ ۾ ايتري شفقت ۽ سچائي هجي، سر امجد نه رڳو هڪ قابل استاد آهي بلڪه سهڻي شخصيت ۽ تمام سٺي ڪردار جو مالڪ پڻ آهي، اسان سڀئي شآگرد اوهان جا شڪر گذار آهيون جو اوهان اسان کي تمام بهترين استاد ڏنو آهي. نازيه جي جملي مڪمل ٿيڻ
سِت ڪلاس جي مڙني شاگردن ۽ شاگردياڻين اُٿي بيهي تاڙيون وڄائي سر امجد ۽ ڊائريڪٽر صاحب جو شڪريو ادا ڪيو. اسڪول ۾ عجيب ماحول پيدا ٿي چڪو هو، شاگرد حيران هئا ته آخر ٿيو ڇا آهي جو ڊائريڪٽر صاحب پاڻ ڪلاس روم ۾ اچي هڪ نئين استاد جي تصديق ڪري رهيو آهي. نيٺ نبيل صاحب امجد سان سڀني شاگردن آڏو ڀاڪر پاتو ۽ ٿورا مڃيندي امجد جي ڪلهن تي هٿ رکي شاباشِي ڏني، ٻيهر امجد جي هٿ ۾ هٿ وجهي آفيس ڏانهن ويا. جيئن ئي آفيس ويجهو پهتا، ڇا ڏسن ته ڪلاس نائين اي جا تمام شاگرد سواءِ ثمره جي آفيس ٻاهران قطار ۾ نظم ۽ ضبط واري انداز ۾ بيٺا ڊائريڪٽر صاحب جو انتظار ڪري رهيا آهن. ڊائريڪٽر ويتر اچرج ۾ پئجي ويو.
ڊائريڪٽر شاگردن کان آفيس آڏو بيهڻ جو سبب معلوم ڪرڻ چاهيو ته شاگردن آفيس ۾ اندر هلي مسئلو بيان ڪرڻ جي اجازت گھري. ڇا آفيس ۾ سر امجد جو هجڻ ضروري آهي يا رڳو آءٌ هجان؟ ڊائريڪٽر شاگردن کان پڇيو.
سائين سر امجد جو هجڻ به تمام ضروري آهي. هڪ شاگردياڻيءَ وراڻيو.
سڀيئي آفيس ۾ اندر داخل ٿيا. ها ڇا مسئلو آهي؟ ڊائريڪٽر شاگردن سان مخاطب ٿيندي چيو.
سائين اوهان کي سر امجد خلاف شڪايت يقينن اسان جي ڪلاس فيلو ثمره ڪئي هوندي جيڪا هن وقت اسان سان گڏ موجود نه آهي. سائين اها حقيقت آهي ته ثمره پوزيشن هولڊر شاگردياڻي آهي ۽ اسان جي اسڪول جي پرنسپال صاحبه جي گھڻ گھري آهي، پر ان جو مطلب اهو هر گز نه آهي ته ثمره اسڪول جي ڪنهن شاگرد يا استاد جي عزت ئي نه ڪري. اوهان هن وقت اسڪول جي مڙني استادن کي گھرائي ثمره جي رويي بابت ڄاڻ وٺي سگهو ٿا. حيرت جي ڳالهه اها آهي ته هن وقت تائين اسان کي سماجي اڀياس جي هڪ پيريڊ ۾ اهڙي ڄاڻ ڪنهن نه ڏني جهڙيءَ ريت سر امجد اسان کي ڄاڻ ڏني آهي سر امجد جي سمجهاڻيءَ کان نه رڳو پڙهندڙ شاگرد پر نه پڙهندڙ شاگردن ۾ پڻ دلچسپيءَ نظر آئي. ثمره ان استاد جي شڪايت ڇا لاءِ ڪئي اوهان ان کان معلوم ڪيو ته آخر ڇو؟ سر اسان هن وقت تائين ثمره جي بد اخلاقي برداشت ڪندا آيا آهيون پر هاڻي حد ٿي چڪي آهي. اسين شاگرد اوهان کي گذارش ٿا ڪريون ته ثمره کي دائري اندر رهڻ جي هدايت ڪئي وڃي ۽ سر امجد کي اسان جي بهتر امتحاني نتيجي کي آڏو رکندي مستقل ڪيو وڃي. ڪلاس جي مانيٽر اسلم سڀني شاگردن پاران ڊائريڪٽر صاحب سان ڳالهائيندي پنهنجو مؤقف آڏو رکيو.
سائين اسين گذريل ٻن سالن کان ثمره جي حرڪتن ۽ بد اخلاقيءَ کان تنگ اچي چڪا آهيون. ثمره ميڊم جي گھڻ گھري آهي ان ڪري اسين ڪجهه ڪري به نه ٿا سگهون، جيڪڏهن ڪو ثمره جي شڪايت ٿو ڪري ته ان خلاف ميڊم ڏهه شڪايتون گڏ ڪري ان جي والدين کي گھرائي ذليل ٿي ڪري ان لاءِ اسان صبر ڪيو آهي. پر اڄ جيڪڏهن ڳالهه کلي آهي ته پوءِ اوهان اسان جي هن مسئلي کي حل ڪندا ته اوهان جي مهرباني ٿيندي. ورده پنهنجي خيالن جو اظهار ڪيو. ورده جي ان ڳالهه تي سڀني شاگردن هائوڪار ڪئي.
ثمره ڪٿي آهي؟ ۽ ڪير آهي؟ ڊائريڪٽر شاگردن کان سوال ڪيو.
ورده: سائين ثمره هن وقت به ڪلاس ۾ اڪيلي موجود آهي. کيس هوشيار هئڻ تي گھڻو ناز آهي ۽ ٻيو ته ميڊم جي سپورٽ هئڻ سبب هوءَ ڪلاس ۾ شينهن جيان ويٺي هوندي آهي.
ڊائريڪٽر: پٽ ورده، اوهان ثمره کي وٺي اچو.
جي سائين آءٌ وٺي ٿي اچان. اهو چئي ورده، ثمره کي وٺڻ وئي.
ڊائريڪٽر ان حقيقت کان واقف هو ته پرنسپل جيڪا رپورٽ ٺاهي پيش ڪئي هئي، ان ۾ صرف ثمره جو نالو هو.
شاگردن پاران مجموعي طور تي ثمره جي خلاف شڪايت تي ڊائريڪٽر حقيقت تائين پهچڻ جو پڪو پهه ڪري ڇڏيو، نبيل سوچي رهيو هو ته ثمره به آفيس ۾ اجازت گھري اندر داخل ٿي، پر ثمره گھڻو گھٻرايل هئي. هوءَ ڄاڻي پئي ته هاڻي ڳالهه ڳچيءَ ۾ پئي آهي. وري به پرنسپل صاحبه جو آسرو هيس، اوهان کي سر امجد کان ڪهڙي شڪايت آهي؟ ڊائريڪٽر صاحب ثمره کان سخت لهجي ۾ سوال پڇيو.
سائين مون ته سر امجد خلاف ڪا به شڪايت نه ڪئي آهي. سر آءٌ پنهنجي ڪم سان ڪم رکڻ پسند ڪندي آهيان. رهي ڳالهه سر امجد جي، آءٌ پڻ سر جي قابليت کان متاثر آهيان، مون اهڙي ڪا به شڪايت نه ڪئي آهي. ثمره جواب ۾ پنهنجي ڳالهه تان ڦري وئي.
نبيل ثمره جي ان جواب تي حيرت ۾ پئجي ويو.
نبيل: يڪدم گھنٽي وڄائي.
پٽيوالو: سائين حڪم ڪيو.
ڊائريڪٽر: پرنسپل کي وٺي اچ.
جي سائين بلڪل.
پرنسپل صاحبه آفيس ۾ پهچي وئي. شاگردن جو ٽولو ڏسي اچرج ۾ پئجي وئي. سندس نظر جيئن ئي ثمره تي پئي ته ويتر ڳڻتيءَ ۾ اچي وئي.
ميڊم اوهان جي رپورٽ موجب، سر امجد ناقابل، نا اهل ۽ بد اخلاق انسان آهي. ان رپورٽ ۾ شڪايت ڪندڙ ثمره ۽ ٻيا لفظ استعمال ٿيل آهي. ڇا اوهان اهو ٻڌائيندا ته ٻيا لفظ موجب اُهي ڪهڙا شاگرد آهن؟. جڏهن ته اوهان کي اهو معلوم هجي ته اسڪول جا سڀيئي شاگرد خاص طور تي نائين اي جا شاگرد اوهان جي آڏو بيٺا آهن، انهن جو چوڻ آهي ته اسين سر امجد جي قابليت ۽ ڪردار کان بي حد متاثر آهيون. رهي ڳالهه ثمره جي، هن وقت ثمره جو چوڻ آهي ته مون اهڙي قسم جي ڪا به شڪايت نه ڪئي آهي. ڊائريڪٽر صاحب پرنسپل صاحبه سان مخاطب ٿيندي چيو.
ثمره اوهان اڄ پهرين پيريڊ ۾ سر امجد جي شڪايت ڪندي ڇا چيو هو؟ اوهان اهو پڻ چيو ته سر امجد مون ڏانهن گھڻو نهاري رهيو آهي. پرنسپل صاحبه وڏي حيرت منجهان ثمره کان شڪايت جي تصديق ڪرڻ چاهي، پر ثمره پنهنجي عزت بچائڻ وڌيڪ بهتر سمجهندي ڳالهه مڃڻ کان انڪاري رهي.
ميڊم هي اوهان ڇا پيا چئو؟ مون ته اهڙي ڪا به شڪايت اوهان نه ڪئي آهي، بلڪه آءٌ ته صبح کان اوهان جي آفيس ۾ داخل ئي نه ٿي آهيان. اوهان ايڏو وڏو الزام منهنجي مٿان هڻي رهيا آهيو آخر منهنجو قصور ڇا آهي؟ ثمره ميڊم کي جواب ڏيندي روئي پئي، روئندي آفيس کان نڪري گھر هلي وئي.
پرنسپل صاحبه ثمره جي ان رويي تي لا جواب ٿي وئي. پر هاڻي ڪجهه ڪري به نه پئي سگهي. ڪالهه تائين پرنسپل صاحبه ثمره جا گيت ڳائيندي هئي، ان ثمره جي حرڪتن ڪري اسڪول مان ڪيترن ئي استادن ۽ شاگردن کي ڪڍي ڇڏڻ ۾ اهم ڪردار ادا ڪيو هئائين. سياڻن جو قول آهي ته ڏائڻ به هڪ گھر ڇڏيندي آهي ثمره ته اها حد به اورانگهي وئي. ثمره پرنسپل صاحبه جو ڳلو خشڪ ڪري وڌو. اها بندوق جيڪا ثمره هميشه پرنسپل صاحبه جي ڪلهن تي رکي وار ڪندي رهندي هئي، اڄ ان بندوق جو رخ سر امجد بدران ابتو پرنسپل صاحبه جي پيشانيءَ تي ٺهيو ٺڪيو پيو هو. پرنسپل صاحبه پنهنجا ڪرم ياد ڪندي بي مثال ٿي وئي. وڌيڪ لفظ ساٿ نه پيا ڏين، جو هو پنهنجي جندُ ڇڏائڻ لاءِ استعمال ڪري. حريم ڳڻتين جي ڪُن ۾ غوطا کائي رهي هئي. نبيل گھنٽي وڄائي سيڪريٽري کي گھرايو.
جي سر حڪم ڪيو. سيڪريٽري عاجزيءَ منجهان پڇيو.
ها اوهان جلد ۾ ميڊم حريم جو ٽرمينيشن ليٽر تيار ڪيو ۽ مونکان دستخط ڪرائي ميڊم کي فارغ ڪيو، آءٌ وڌيڪ برداشت نه ٿو ڪري سگهان. نبيل تمام گھڻو غصي ۾ سيڪريٽريءَ کي حڪم ڏنو. ۽ شاگردن کي ڪلاس ۾ وڃڻ جي هدايت ڪيائين. سيڪريٽري سان گڏ شاگرد به هليا ويا.
حريم اوچتو پنهنجي نوڪري ختم ٿيڻ جو ٻڌي حيرت ۾ پئجي وئي. پر ڪجهه ڪڇي نه سگهي، ڇا ڪاڻ ته هوءَ ڄاڻي پئي ته هن وقت تمام بندوقن جو رُخ منهنجي پاسي آهي، ان ڪري منهنجي ڪا به ڳالهه بي معنيٰ ئي هوندي. هن وقت منهنجي دال نه ڳرندي، ان کان بهتر آهي ته آءٌ خاموش رهان.
سائين هڪ عرض ڪيان جيڪڏهن اوهان ناراض نه ٿيو ته؟ امجد ڊائريڪٽر کان عاجزانه انداز ۾ اجازت گھري.
ڊائريڪٽر: جي چئو.
سائين ڏٺو وڃي ته ميڊم حريم جيڪا رپورٽ ٺاهي هئي، اها منهنجي خلاف هئي. اها به حقيقت آهي ته ميڊم ذاتي طور تي يا ڪنهن جي چوڻ تي منهنجي عزت تي حملو ڪيو هو. جيڪي ڪجهه به ٿيو حقيقت اوهان جي آڏو آهي. سائين عزت ۽ رزق عطا ڪرڻ واري الله جي ذات آهي. ميڊم حريم جيڪي ڪجهه ڪيو منهنجي ذات کي ڇيهو پهچائڻ لاءِ ڪيو، پر آءٌ ميڊم حريم کي دل سان معاف ٿو ڪيان، اوهان منهنجي خاطر ميڊم کي نوڪريءَ مان نه ڪڍو، ان لاءِ ميڊم پاران آءٌ اوهان کان معافي ٿو گھران. اسين ڳوٺاڻا دل وڏي رکندا آهيون، ساده ۽ سچا آهيون پر الله جي ذات تي توڪل رکندا آهيون. ڪنهن تي مشڪل وقت ڏسي برداشت نه ڪري سگهندا آهيون. ڪنهن کي اسان مان تڪليف پهچي، ان ڳالهه کي نا پسند ڪندا آهيون، سائين آءٌ ايترو به ڄاڻان ٿو منهنجي لباس جي ڪري مطلب ته شلوار قميض جي ڪري مونکي جاهل، ڄٽ ۽ ڳوٺاڻو سمجهي نا پسند ڪيو ويو، پر اهو طريقو بلڪل غلط آهي، اوهان کي ايترو ٻڌائيندو هلان ته پاڪستان جو، اسلامي ۽ مشرقي ثقافتي لباس حقيقت ۾ شلوار قميض آهي ته پوءَ ان لباس سان ايڏي نفرت ڇا لاءِ؟. سائين آءٌ نه ٿو چاهيان ته منهنجي خاطر ڪنهن کي ايڏي وڏي سزا ملي، جيڪو ٿيو سو گذريو، آءٌ اوهان کي هٿ ٻڌي عاجزانه گذارش ٿو ڪريان ته ميڊم کي نوڪريءَ مان نه ڪڍو.
امجد هٿ ٻڌي ڊائريڪٽر آڏو بيٺو رهيو ۽ حريم کي معاف ڪرڻ جي گذارش ڪندو رهيو. امجد جي لفظن حريم جي پٿر دل ۾ نرمي پيدا ڪري ڇڏي ۽ سندس اکين مان لڙڪ وهي آيا. حريم پنهنجي هٿ ۾ موجود هڪ ٽشو پيپر سان لڙڪ اگھيا ۽ پنهنجي ڪرسيءَ تان اُٿي سر امجد جي ويجهو آئي، امجد جا ٻئي هٿ هيٺ ڪري وڏو ساهه ڀري اکين تان پري جي نظر جو چشمو هڪ هٿ سان لاهي ٽيبل تي رکي، سر اوهان عظيم انسان آهيو، مون اوهان جي پرک ۾ غلطي ڪئي آهي، بس! اسان بنا سوچي سمجهي ٻڌل هٿ ٺوڪي ڳالهين کي پنهنجي دلين ۾ ويهاري نفرتن جون ديوارون اڏي هڪ ٻئي کان ايترو ته پري ٿي ويا آهيون جو اصل حقيقت کي سمجهڻ جي ڪوشش به نه پيا ڪريون. اسان ۾ غلط ڪو به نه آهي بس! صرف ڪجهه غلط فهميون آهن جن کي جيڪڏهن اسين گڏجي سوچيون ته مون کي يقين آهي اسان جي وچ ۾ وهندڙ نفرتن جا درياءَ سُڪي خشڪ ٿي ويندا. سر آءٌ اوهان جي قصور وار آهيان، سزا جي مستحق آءٌ آهيان، جيڪا سزا ملي مونکي قبول آهي. پر اوهان سر کان معافي گھري مونکي شرمنده نه ڪيو. اڄ اوهان جي شخصيت ۽ وڏ ماڻهپي منهنجي دل ۾ اهو احساس پيدا ڪيو ته انسان جي سُڃاڻ لباس سان نه پر ڪردار ۽ شخصيت سان ڪرڻ گھرجي. اها پڻ حقيقت آهي ته شلوار قميض ته نه رڳو پاڪستان جو بلڪه اسلام جي مطابق به ثقافتي لباس آهي. سر اوهين مهان شخصيت آهيو، اوهان جي عاجزي، اوهان جي ڪردار ۽ اوهان جي زبان منهنجي اندر جي انسان کي جاڳائي وڌو آهي. حريم سر امجد سان ڳالهائيندي ٻيهر روئي ڏنو.
ڀيڻ اوهان کي ان ڳالهه جو احساس ٿيو. اها وڏي ڳالهه آهي. امجد حريم جي اڌ مٿي تي رکيل رئو پنهنجي هٿن سان درست ڪري مٿي تي شفقت منجهان هٿ رکي، اکين ۾ اکيون ملائي نماڻي انداز ۾ چيو. اوهان منهنجي ڀيڻين جيان آهيو. ڪو به هڪ ٻئي کان وڌ نه آهي هڪ ڀاءُ جو عرض آهي ته اوهان روئڻ بند ڪيو. ميڊم حريم پنهنجي ڪُرسيءَ تي ويٺي، ٻيهر ٽشوءَ سان پنهنجا لڙڪ اگھي ٿڌو ساهه ڀريائين ته ايتري ۾ سيڪريٽري به حريم جو ٽرمينيشن ليٽر تيار ڪري اچي ڊائريڪٽر جي ٽيبل تي رکيو. پاڻ آفيس کان نڪري واپس هلي وئي.
ڊائريڪٽر صاحب ليٽر هٿ ۾ کڻي حريم ڏانهن نهارڻ کان پوءِ سر امجد سان ڳالهائيندي چيو ته “مون کي فخر آهي ته مون اوهان جهڙي عظيم شخصيت کي پنهنجي اسڪول ۾ مقرر ڪيو آهي. پر اوهان اڄ کان پوءِ هن اسڪول ۾ هڪ استاد جي حيثيت سان نه پر وائيس پرنسپل جي حيثيت پنهنجا فرض سر انجام ڏيندا. رهي ڳالهه ميدم حريم جي ته ميڊم چئي نبيل خاموش ٿي ويو. ٻنهين هٿن سان ٽرمينيشن ليٽر ڦاڙي جملو پورو ڪندي ميڊم حريم ڪيڏانهن ويندي، حريم پرنسپل ئي رهندي. ڇاڪاڻ ته آءٌ ايترو سمجهي سگهان ٿو ته اسڪول ۾ فساد جي جڙ ثمره آهي، غلطي حريم جي اها آهي ته ثمره کي گھڻي عزت ڏيندي رهي، هميشه ياد رکو ته هر انسان کي ان جي حيثيت کان وڌ عزت ڏيڻ سان يا ته ان ۾ تڪبر پيدا ٿيندو آهي يا ته وري اهو انسان عزت ڏيڻ واري انسان جي عزت تي ئي وار ڪندو آهي.
ٻئي ڏينهن تي صبح جو ميڊم حريم پنهنجي عهدي تي معمول مطابق ڪم ڪندي نظر آئي پر سر امجد کي اسڪول جي وائيس پرنسپل جي حيثيت سان ڪم سر انجام ڏيندي سڀيئي شاگرد، استاد ۽ ٻيو عملو اچرج ۾ پئجي ويو.هڪ ڏينهن ۾ سر امجد پنهنجي ڪردار جي هٿوڙي سان اهڙو ته لوهه سڌو ڪري ڇڏيو جو هر هڪ جي زبان تي سر امجد جي تعريف هئي. هر هڪ سر امجد کي سندس ڪاميابيءَ تي دل جي گهراين سان مبارڪ پيش ڪئي.
ثمره ڪڏهن به موڪل ڪرڻ پسند نه ڪندي هئي، اها اڄ اسڪول کان غير حاضر هئي. ڪجهه دير گذرڻ بعد ثمره جو والد ۽ والده اسڪول ۾ پهتا، ڊائريڪٽر صاحب سان ملاقات ڪري حقيقت معلوم ڪيائون. هو ٻئي پڙهيل لکيل ۽ سُلجهيل انسان هئا. انهن حقيقت کي سمجهي ورتو. ثمره جون ڇهه ڀينرون ان ئي اسڪول مان سهڻي انداز ۾ ميٽرڪ ڪري مختلف يونيورسٽين ۾ تعليم حاصل ڪري رهيون هيون. ثمره جي وڏي ڀيڻ ڊاڪٽر هئي. پر ثمره آخري هئڻ ڪري سڪيلڌي هئي. پر ان مان ثمره ناجائز فائدو حاصل ڪندي پنهنجو وقار اسڪول ۽ گھر ۾ وڃائي ويٺي هئي. سندس والدين به ثمره جي حرڪتن کان سُهڻيءَ ريت واقف هئا ۽ گھڻو پريشان هئا. ثمره جو والد پنهنجي نياڻيءَ جي اهڙي ڪُڌي حرڪت تي ڏاڍو شرمنده هيو. ان سر امجد کان ۽ ميڊم حريم کان معافي گھري. ثمره جو والد تمام سخت مزاج انسان هو، آخر ويندي ويندي هن ڊائريڪٽر صاحب کي چيو ته “هاڻي ثمره اسڪول نه ايندي ڇاڪاڻ ته هوءَ علم حاصل ڪرڻ جي لائق نه آهي. ان جي سزا اِها آهي ته هوءَ اڻ پڙهيل رهندي. پنهنجي ماءَ سان گھر جي ڪم ڪار ۾ هٿ ونڊائيندي ۽ پنهنجي ڇهن وڏين ڀيڻين جي خدمت ڪندي. اهو چئي ڊائريڪٽر کي ثمره جو اسڪول مان نالو خارج ڪرڻ جي هدايت ڪندي پنهنجي گھر واريءَ سان گڏ نڪري هليو ويو.

صبر جو سوادُ

عشاءَ جي آذان اچي رهي هئي، قادر سگريٽن جي مانڊڙي بند ڪري پنهنجي ننڍي پُٽ سان گڏ بازار کان ٻاهر مسجد ۾ نماز پڙهي گھر وڃڻ کان اڳ هڪ هوٽل جي ٻاهران ڪُنڊ ۾ ٻن پراڻين ڪُرسين تي ويهي چانههِ پيئڻ سانگي ويهي رهيو. هوٽل تي ڪجهه ماڻهو اندرين حصي ۾ پاڪستاني فلم ڏسي رهيا هئا. هوٽل جي اندرين حصي مان فلم کان وڌيڪ ماڻهن جون رڙيون ۽ هوڪرا هئا. هوٽل جي ٻاهران ڪجهه ماڻهو ڪرسين تي ۽ ڪاٺ جي ٺهيل صندل تي ويهي دنيا جهان جا حوال ڪري ٽهڪن ۾ مست هئا ته ڪي وري پاڻ ۾ ٻٽاڪون هڻي دل وندرائي وقت جي گاڏي کي ڌڪي رهيا هئا. قادر هميشه دڪان بند ڪري گھر وڃڻ کان اڳ بابوءَ واري هوٽل تي هڪ ڪنڊ ۾ ويهي تڪڙ تڪڙ ۾ چانهه ساسر ۾ وجهي پيئڻ بعد شڪور ٽيبل واري کي پئسا هٿ ۾ پڪڙائي گھر ويندو هو. اڄ پهريون ڀيرو قادر سان سندس پُٽ سرمد به ساڻُ هو. سرمد کي هوٽل تي ويهندڙ ماڻهن جو ماحول عجيب لڳي رهيو هو. هو ان ڳڻتيءَ ۾ هو ته بابا سائين هميشه تربيت ڪندي مونکي هوٽل تي ويهڻ کان منع ڪندو آهي، پر اڄ ابو پاڻ مونکي هوٽل تي وٺي آيو آهي.
سرمد ڇهين درجي جو شاگرد هو، هو نهايت گھڻو ذهين، هوشيار، سلڇڻو، قد بت ۾ پورو سارو پر رنگ جو سانورو هو. اسڪول ۽ پاڙي وارا سرمد جي ڏاڍي عزت ڪندا هئا. کيس ڏاڍو ڀائيندا هئا. سرمد جو هڪ وڏو ڀاء منير ۽ ٻه وڏيون ڀينر رضيه ۽ مديحه سرمد جي سانوري رنگ جي ڪري کيس ناپسند ڪندا هئا. منير، رضيه ۽ مديحه ته پاڻ ۾ کير کنڊ هئا پر سرمد سان هر ڳالهه ۾ ويڳن ڀائرن جيان ناروا سلوڪ اختيار ڪندا هئا. جڏهن ته سرمد به انهن جو سڳو ڀاءُ هو.
سرمد جي اسڪول ۾ امتحانن ۾ ڪاميابي، پاڙي ۾ عزت ۽ والد جو گھڻ گھرو هجڻ سبب گھر جا ڀاتي کيس نفرت ۽ حسد جي نگاهه سان ڏسندا هئا. اڪثر مديحه ۽ رضيه سرمد جي ماني تيار ئي نه ڪنديون هيون ۽ جيڪڏهن گھر ۾ والد جي موجودگيءُ سبب سرمد جي ماني رکنديون به هيون ته منير لڪي ڇپي ان جي حصي جي ماني پڻ کائي نڪري هليو ويندو هو، ڀينر ان ڳالهه کان واقف هوندي به پيءُ آڏو اڻ ڄاڻائي ظاهر ڪري وينديون هيون. ان باوجود به سرمد صبر جو ڍڪُ ڀري پيءُ کي بنا ٻڌائي بک تي سمهي پوندو هو. اهو ويچار ڪندي ته جيڪڏهن بابا سائينءَ کي انهن جي شڪايت ڪندس ته انهن جو وير ويتر مون سان وڌي ويندو.
سرمد هوٽل تي جيتري دير ويٺو رهيو هيڏانهن هوڏانهن جي ماحول ڏانهن حقارت جي نظر سان نهاري رهيو هو. شڪور ٽيبل وارو آيو ۽ اچي قادر سان هٿ ملائي سرمد سان به هٿ ملايائين.
چاچا قادر ڇا ڀلا اڄ سرمد کي به اسان جي هوٽل جي چانههِ پيئڻ جو شوق جاڳيو آهي ڇا؟ شڪور، سرمد جي پٺاڙن تي پيار منجهان هٿ ڦيريندي خوشيءَ منجهان قادر کان پڇا ڪئي.
نه ادا! اڄ سرمد سان دل جا حال اوري هانءَ تان ڪجهه وزن هلڪو ڪرڻ لاءِ سرمد کي هتي وٺي آيو آهيان. قادر، سرمد ڏانهن نهاريندي شڪور کي مرڪندي جواب ڏنو. ادا شڪور هاڻي تون اسان کي اسان جي حال تي ڇڏي ڏي، اڌ ڪلاڪ کان پوءِ ٻه چانهيون باقائده ڪڙڪ کڻي اچجان، قادر شڪور کي هلڪي آواز ۾ چيو.
ها چاچا، جيڪو اوهان جو حڪم. شڪور ادب ۾ ٻئي هٿ ٻڌي هاڪاري ڪنڌ لوڏي هليو ويو.
پُٽ سرمد، آءٌ ڀايان ٿو ته تون هن هوٽل تي ويهي تمام عجيب ۽ بُرو محسوس ڪندو هوندين، مان سمجهان ٿو ته هن ماحول کي تون نا پسند ڪندو آهين ۽ اها تربيت به مون ئي توکي ڏني آهي، پر تون هن وقت مون سان گڏ آهين، گھٻرائڻ جي ڳالهه نه آهي. قادر آهستگيءَ ۾ سرمد کي سمجهايو.
ها، بابا سائين، اوهان جو سايو سِر تي هُجي، ته پوءِ دنيا جون وڏيون وڏيون آفتون منهنجو وار به لوڏي نه سگهنديون. هي ته هڪ معمولي هوٽل آهي. سرمد ادب سان ۽ معصوميت واري انداز ۾ پيءُ کي وراڻيو.
سرمد جي اهڙي اخلاقي جواب قادر جو من موهي ڇڏيو. هو پنهنجي ڪُرسيءَ تان اٿيو، پنهنجي ڪرسي هڪ هٿ سان کڻي سرمد جي پاسي ۾ رکي ان تي ويهي رهيو. قادر پنهنجو ساڄو هٿ سرمد جي پٺاڙن تي رکي کانئس اکيون اکين ۾ ملائي پيار منجهان ڏسڻ لڳو. ڏسندي ڏسندي ٻئي هٿ جي آڱرين سان سرمد جي کاڏي پڪڙي ساڻس مخاطب ٿيندي چيو ته “پُٽ آءٌ جڏهن به تنهنجي سُلڇڻائپ، ادب ۽ اخلاق واريون ڳالهيون ۽ سهڻو ڪردار ڏسندو آهيان ته يقين ڪر منهنجا ٿَڪ لهي ويندا آهن. اکين کي آرام ۽ دل کي سڪون ملي ويندو آهي. ان ڪري آءٌ اڄ تو سان ڪجهه سلڻ ٿو چاهيان.
ها بابا سائين، اها ته منهنجي لاءِ وڏي سعادت آهي، جو اوهان مون کي ان لائق سمجهيو ٿا. سرمد ڪنڌ جھڪائي پيار منجهان پيءَ جي آڏو شرمائيندي وراڻيو.
پُٽ آءٌ ڄاڻان ٿو ته تنهنجي امڙ جي وفات کان پوءِ تنهنجي ڀاءُ ۽ ڀينرن جو رويو تون سان بهتر نه آهي، پُٽ تون منهنجو سڪيلڌو ۽ فرمانبردار پُٽ هئڻ ڪري پنهنجي ڀينرن ۽ ڀاءُ جي اک ۾ ڪنڊي جيان هروقت چڀندو رهين ٿو، هو توکي گھر ۾ ڏسي سڙيون ٻوٽيون پيا کائيندا آهن. الله ته ڪري خير، جنهن ڏينهن مون اک ٻوٽي ته. ...
سرمد يڪدم پنهنجو هٿ قادر جي چپن تي رکي زور ڏئي وڌيڪ لفظ اچارڻ کان روڪڻ جي ڪوشش ڪئي، سرمد جون اکيون آليون ٿي ويون ۽ لڙڪ اکين جا پردا ڦاڙي سندس ڳلن تي ڪري پيا. نه بابا سائين رب اوهان کي وڏي ڄمار عطا ڪري، اوهان آهيو ته آءٌ به آهيان. اوهان کان سواءِ آءٌ اڌورو ۽ ڪجهه به نه آهيان، ائين نه چئو بابا سائين، اوهان جا اهي لفظ منهنجو هانءُ ٿا جھورين. اوهان اهڙا لفظ ڪڍي منهنجي طاقت ۽ منهنجي جذبن کي ڪمزور نه ڪيو. سرمد، قادرکي اهڙا جملا نه دهرائڻ جو عرض ڪندي سڏڪن ۾ پئجي ويو.
قادر، سرمد جو هٿ پڪڙي هيٺ ڪيو نيڻ نيڻن سان ملائي يڪدم سرمد کي پنهنجي ڇاتيءَ سان لائي، سرمد جا لُڙڪ اگھي پيشاني چمندي کيس پرچايو، بابا رب نه ڪري جو ائين ٿئي.
قادر، سرمد کي آٿت ڏئي پنهنجي ڳالهه ٻيهر شروع ڪئي. پُٽ آءٌ چاهيان ٿو ته تو کي زندگيءَ ۾ خوشحال ڏسان. منهنجو ڪاروبار ته ايترو آهي جو گھر جو خرچ آسانيءَ سان هلي پيو، اهو ئي گنج آهي. رهي ڳالهه اها ته آءٌ توکي ڊاڪٽري يا انجنيري ته نه ٿو پڙهائي سگهان، ها ايترو ڪري سگهان ٿو ته تون ڪو هنر سکي پنهنجي تعليم حاصل ڪر جيترو ٿي سگهئي. ايئن تون مرضيءَ جو راڻو هوندين. حيثيت آهر جيترو وڻئي، جيڪو وڻئي علم پرائي پنهنجي ٻار، زندگي سنوار، مونکي ڪجهه ٿي ڏيکار. هاڻي کان ئي ڪو هنر سِکي پوندين ته اڳتي هلي ان هنر جي ڪمائيءَ مان تعليم به حاصل ڪري سگهندين. تيستائين آءٌ به ٻڍڙو ٿي ويندس ته پُٽ، تو جهڙو فرمانبردار اولاد مون کي بزرگيءَ ۾ ٿڌي ڇانوَ ۾ ويهاري کارائيندو. ان ڪري منهنجو خيال آهي ته تون ڪو صاف سٿرو ۽ عزت وارو ڪو هنر سک. قادر جي نصيحت سرمد جي ذهن ۾ ويٺي.
بابا سائين مونکي يقين آهي ته اوهان منهنجي لاءِ جيڪو به سوچيندا، اهو منهنجي حق ۾ بهتر هوندو. بابا سائين اوهان جو حڪم منهنجي اکين تي، جڏهن چئو، جيئن چئو اوهان جو سرمد اوهان جي خوابن جي تعبير ٿيڻ لاءِ سڀ ڪجهه ڪرڻ لاءِ تيار آهي. سرمد پنهنجي ڪرسيءَ تان اُٿي، قادر سان ڀاڪر پائي، قادر جي ڪلهن تي پنهنجو ڪنڌ رکي چهري تي مُرڪ سجائي پيار ۽ ادب واري انداز ۾ جواب ڏنو.
پُٽ مون مجاهد درزيءَ سان ڳالهايو آهي، اهو پڻ منهنجي ان فيصلي تي تمام گھڻو خوش پيو ٿئي. هن چيو آهي ته سرمد کي سڀاڻي دڪان تي موڪلجانءِ ته آءٌ کيس ڪم سيکاري ڪاريگر ڪندس. سڀاڻي پُٽ، تون اسڪول کان موٽي سڌو ادا مجاهد جي دڪان تي هليو وڃجان. قادر کي اهو يقين هيو ته سرمد منهنجي ڳالهه نه ٽاريندو، ڇاڪاڻ ته هو هڪ فرمانبردار پُٽ آهي.
بلڪل بابا سائين آءٌ سُڀاڻي ائين ئي ڪندس، مونکي اوهان جي فيصلي تي تمام گھڻي خوشي ٿي آهي، بس! بابا سائين اوهان جو پيار، اوهان جو منهنجي مٿان سايو ۽ اوهان جون دعائون منهنجي زندگيءَ جي تمام رستن ۾ ڪاميابي ۽ خوشين جا گُل نڇاور ڪنديون. سرمد وڏي فخر سان قادر کي ڀاڪر پائي وراڻيو.
شڪور چانههِ کڻي آيو. قادر روز جيان ساسر ۾ چانههِ پيئندي دير ئي نه ڪئي. سرمد ڪوپ ۾ چانههِ پيتي. چانههِ پيئڻ بعد ٻئي پيءُ، پُٽ ڪُرسين تان اُٿي شڪور کي پئسا ڏئي گھر ڏانهن روانا ٿيا.
ٻئي ڏينهن سرمد اسڪول کان موٽي، ڪتابن جو ٿيلهو رکي، بنا ماني کائڻ جي هنر سکڻ جي حب ۾ تڪڙو تڪڙو دڪان تي وڃي پهتو.
سائين آءٌ اوهان جي دوست قادر جو فرزند آهيان. سرمد وڏي ادب ۽ احترام سان ٻئي هٿ اڳتي ڪري مجاهد سان هٿ ملائي سلام ڪيو ۽ پنهنجو تعارف ڪرايو.
پُٽ آءٌ توکي سُڃاڻا ٿو، مجاهد شفقت واري لهجي ۾ سرمد سان هٿ ملائي جواب ڏنو ۽ پاسي ۾ رکيل هڪ اسٽول تي ويهڻ لاءِ چيو.
پُٽ! پهريون مانيءَ گرهن کائي پيٽ گذر ڪيون، بعد ۾ آءٌ تو کي سمجهايان ٿو ته هي ڪم سکڻ لاءِ تو کي ڇا ڪرڻو پوندو. ۽ هاڻي تنهنجي منجهند جي ماني اسان سان گڏ هوندي. ٺيڪ آ پُٽ. مجاهد اخلاق وارو طريقو اختيار ڪندي سرمد سان پيش آيو. دڪان جي هڪ ڪنڊ ۾ هڪ شاگرد چادر وڇائي ماني رکي، سڀني کي سڏ ڪيو. سڀني شاگردن ۽ ڪاريگرن لاءِ مانيءَ جو بندو بست مجاهد جي گھران ٿيندو هو. هر هڪ پيٽ ڀري ماني کائي شڪر ادا ڪيو. چانههِ جا ٻه ٻه ڍُڪ ڀري هر ڪو پنهنجي پنهنجي ڪم ۾ مصروف ٿي ويو. پوءِ مجاهد شفقت واري انداز ۾ سرمد کي پنهنجي ڀر ۾ هڪ اسٽول تي ويهاري طريقي سان هنر سکڻ جا ڪارگر گُر سمجهايا. دڪان تي ڪم ڪندڙ 3 ڪاريگرن ۽ ٻن شاگردن کي سرمد سان هر معاملي ۾ تعاون ڪرڻ جي هدايت ڪئي. مجاهد ڄاڻيندو هو ته سرمد ذهين، فرمانبردار، سُلڇڻو ۽ محنتي ٻارُ آهي. هي نه رڳو تمام جلد هنر سِکي وٺندو پر استاد جي ادب جو پڻ هر موڙ تي خيال رکندو. ان ڪري مونکي ان جو احساس ۽ قدر ڪندي سچائيءَ سان ڪم سيکارڻ گھرجي.
سرمد به دڪان تي وڏي چاهه سان ڪم سِکي رهيو هو، هو دڪان تي ڏاڍو خوش هو، امڙ جي وفات کان پوءِ هاڻي وڃي سُک جو ساههُ کنيائين. سرمد اڌ ڏينهن اسڪول ته باقي وقت دڪان تي گذاري رات جا ٻه پهر گھر اچي آرام ڪندو هو.
سرمد وڏي چاههَ سان ٻن سالن ۾ تمام سُٺو ڪاريگر ٿي ويو. هن وقت هو اٺين درجي جو شاگرد هو. دڪان تان جيڪي به ڪمائيندو هو، سڀ اچي قادر جي هٿن ۾ ڏيندو هو. قادر ڪيترائي ڀيرا سرمد کي منع ڪيو ته مونکي انهن پئسن جي ضرورت نه آهي. پر سرمد هڪ سُلڇڻو ۽ فرمانبردار پُٽ هئڻ جي ناتي ڪمائي والد جي هٿ ۾ ڏيڻ مناسب پيو سمجهي. قادر انهن پئسن مان ڪجهه خرچ ڪري باقي ٽاريندو رهندو هو، بچت ڪيل رقم مان سرمد ۽ پنهنجي لاءِ لٽو ڪپڙو وٺندو هو. سرمد جي ڪاريگر ٿيڻ تي قادر ڏاڍو خوش هو، هو هميشه هٿ کڻي سرمد کي دعائون ڏيندو هو. ۽ سرمد به هاڻي پنهنجي ڪمائي آهر پنهنجو خرچ پاڻ ڪندو هو.
سرمد جا نائين جا ساليانا امتحان ٿي رهيا هئا، ڇنڇر جو ڏينهن هو، آخري پيپر هو سرمد صبح سوير پيپر ڏيڻ لاءِ والد کان موڪلائي اسڪول ويو. ڪجهه دير کان پوءِ دڪان جو سامان وٺڻ لاءِ پنهنجي دوست ڪريم رڪشه واري سان گڏ شهر هليو ويو.
منجهند جو هڪ ٿي رهيو هو، پاڙيوارن جي ڪنن تي ايمبولنس جي گھنٽيءَ وارو آواز ٻڌجڻ ۾ آيو. ننڍڙو پاڙو غريباڻي آبادي، هر ڪو هڪ ٻئي سان پيار ۽ محبت سان رهڻ وارو ماحول پسند ڪندڙ، ڏک، سُک ۾ هڪ ٻئي جي ڪم اچڻ وارا پورهيت سڀيئي پنهنجا ڪم ڪاريون ڇڏي اچي ٻاهر بيٺا، ڇا ڏسن ته ايمبولنس قادر جي گھر وٽ ٻاهران بيٺي آهي. ويجهو وڃي ڏسن ته ڪريم جي مٿي تي پٽي ٻڌل هئي، ڀر ۾ قادر جو لاش پيو هو. پاڙيوارا سڀ افسوس ۾ پئجي ويا، ڪجهه ماڻهن همت ڪري لاش ايمبولنس مان ٻاهر ڪڍي گھر جي ورانڊي ۾ رکيل هڪ کٽ تي رليون وڇرائي رکيو. اوڙي پاڙي جون عورتون ۽ مرد جمع ٿي ويا، روڄ راڙو شروع ٿي ويو گھٽيءَ ۾ پٿر رکيو ويو، ڪريم ٻڌايو ته اسان جي رڪشه جي پويان هڪ ٽرڪ واري اچي ٽڪر هنيو رڪشه ڪلٽي ٿي پئي، قادر ٿڌي تي دم ڌڻيءَ حوالي ڪيو مونکي ڳجها ڌڪ لڳا. اتي موجود ماڻهن ۽ پوليس وارن کڻائي اسان کي اسپتال پهچايو، اسپتال وارن منهنجي پٽي ڪري ايمبولنس ۾ قادر جو لاش رکرائي اسان کي اجازت ڏني.
سرمد آخري پيپر ڏئي جيئن ئي گھر واري گھٽيءَ وٽ پهتو، ڇا ڏسي ته گھٽيءَ ۾ فراسيون ۽ رليون وڇايون پيون آهن، ڪيترائي ماڻهو ويٺل آهن. سرمد پري کان ماڻهن جي خاموشي ڏسي محسوس ڪيو ته پاڙي ۾ ڪو وفات ڪري ويو آهي.سرمد جيئن ئي ويجهو آيو ته پاڙي جي هڪ ٻن بزرگن سرمد کي سيني سان لاتو. بزرگن جي ان طريقي تي سرمد جي جسم مان اڌ ساهه ڇڏائجي ويو. سرمد پڇا ڪرڻ چاهي پر سندس زبان ۾ ڳالهائڻ جي سگهه نه رهي. نه ئي وري پاڙي وارن ٻڌائڻ پسند ڪيو. پاڙيوارن کي اها خبر هئي ته قادر جو سڪيلڌو پُٽ سرمد آهي.
سرمد پاڙي جي ٻن بزرگن ساڻ جيئن ئي گھر ۾ اندر داخل ٿيو ته سامهون لاش تي نظر پوندي ڊوڙندو اچي پيءُ جي مٿان پيءُ جي پيشاني چمي، اڀ ڏاريندڙ رڙيون ڪري روئڻ لڳو. پاڙي جي ڪيترين ئي هڏ ڏوکي عورتن، بزرگن، مٽن مائٽن، منير ۽ سندس ڀيڻين سرمد کي ڌيرج ۾ آڻڻ لاءِ وڏا وس ڪيا پر سرمد کي اوچتو پيءُ جي وڇوڙي جيئري ئي ماري وڌو. سرمد رڙيون ڪري هڪ جملو بار بار دهرائي رهيو هو ته “بابا سائين تون ته مون سان هر موڙ تي قدم قدم سان گڏ کڻي هلندو هئين پر اڄ تون اڪيلو ڇو وئين، بابا سائين تنهنجي سرمد ڪهڙو ڏوهه ڪيو جو تون اڪيلو ڇڏي وئين.” سرمد والد جي لاش مٿان هنجون هاري نيٺ ڏندڻين پئجي ويو. پاڙيوارن سرمد جا ڏندڻ ڀڳا پر هو زنده لاش، بي حال هو، کيس دنيا جي ڪا خبر نه هئي. کيس بزرگن سهارو ڏئي ٻاهر مردن ۾ وچ ويهاري چئن چڱن صبر ڪرڻ جي تلقين لاءِ وڏا زور لاتا، سلڇڻو ۽ سلجهيل ٻار هو، وڏن جي ڳالهه ذهن ۾ ويٺس، نيٺ ڌيرج ۾ آيو. پر رت جي رشتي جي ڳنڍ جو اثر، والد جي وڇوڙي جي جدائيءَ جي صدمي جيءُ جھوري ڇڏيو هو. اندر جو پاڻي اکين جا پردا ڦاڙي لڙڪن جي قطار ۾ وهي رهيو هو. سرمد ظاهري طور ته صبر ڪيو پر اندر ۾ جھري رهيو هو. وقت مطابق ڪفن دفن جو انتظام ڪري رب جي امانت کي مٽيءَ ماءُ حوالي ڪري قُل بخشي سڀيئي گر موٽي آيا، ڪانڌپو، ٽيجھو نيٺ فاني دنيا جا رهجي ويل پکي پنهنجي پنهنجي آکيرن ڏانهن عبرت جو مقام حاصل ڪري اڏامندا موٽي ويا، هر ڪو هن فاني دنيا جي ڪارخاني ۾ پنهنجا پنهنجا فن ڏيکارڻ ۾ مصروف ٿي ويو. تان جو قادر جي وڇوڙي کي 15 ڏينهن به مس ٿيا، اڃا ته وڇوڙي جي ياد ۾ اکيون به آليون هيون، سُڏڪن جي تار به هلي رهي هئي ته اوچتو منير، رضيه ۽ مديحه پنهنجا تارا مٿي ڪيا ۽ اصليت ڏيکاري. انهن اُنڊ ڏئي سرمد سان جھيڙو ڪري کيس گھر مان ڪڍي ڇڏيو. سرمد کي اهو يقين هو ته بابا جي وفات کان پوءِ ڪنهن به وقت مون سان اهڙو ورتاءُ ٿيندو.
سرمد ننڍو ضرور هو، ڦوهه جواني هئس، پيءُ جي اثرائتي تربيت جي ڪري سندس جذبا بلند هئا، ننڍ پڻ کان هو ذهين ۽ سلڇڻو هو، والد جي هوندي سندس والد علم ۽ هنر جي دولت سان مالا مال ڪري ڇڏيو هيس. محنتي ٻار هئڻ سبب ننڍ پڻ ۾ ئي پنهنجي پيرن تي بيهي رهيو هو. سرمد همت نه هاري، سڌو استاد مجاهد وٽ دڪان تي آيو ۽ سڄي حقيقت کولي ٻڌايائينس. استاد مجاهد هنر سيکارڻ واري عرصي دوران سرمد جي فرمانبرداريءَ وارا جوهر ڏسي کيس پُٽ ڪري سڏيو هو. مجاهد کي هڪ نياڻي هئي. مجاهد پنهنجي نياڻي ناديه سان بيحد پيار ڪندو هو پر پوءِ به پُٽ جي اولاد کان سڪايل هو. ڊاڪٽرياڻيءَ سندس گھر واريءَ کي آپريشن کان پوءِ اولاد نه ٿيڻ جي حقيقت کان آگاهي ڏئي ڇڏي هئي. پر اڄ سرمد جهڙي سُلجهيل، محنتي، نماڻي ۽ فرمانبردار ٻار، مجاهد کي پنهنجو هڏ ڏوکي استاد سمجهندي زندگيءَ جو سورُ سليو ته مجاهد کيس ڀاڪر پائي آٿت ڏني.
پُٽ سرمد! آءٌ توکي قادر وانگر پُٽ سمجهندي اهو ئي پيار ڏيندس. جنهن پيار لاءِ تون ڪجهه ڏينهن کان اُڃايل آهين. سرمد کي پُٽ جهڙي آٿت ڏيندي مجاهد جي اکين مان لڙڪ وهي پيا. مجاهد سرمد کي پاڻ سان گڏ موٽر سائيڪل تي سڌو گھر وٺي آيو. ٻئي اچي ڪمري ۾ ويٺا.
مجاهد پنهنجي زال بشيران ۽ نياڻي ناديه کي سڏ ڪري ڪمري ۾ ويهاريو.
بشيران سرمد اڄ کان پوءِ اسان سان رهندو. جهڙيءَ ريت اسان جي ڌيءَ ناديه آهي، اهڙي طرح سرمد به اسان جو پُٽ آهي. مجاهد سرمد کي ڀاڪر ۾ هڻي مٿي تي هٿ ڦيرائي، بشيران سان مخاطب ٿيندي چيو.
بشيران هڪ ماءُ جي ناتي پُٽ جي اولاد لاءِ سڪايل هئي، نه رڳو بشيران پر ناديه کي پڻ هڪ ڀاءُ جي پيار جي ڪمي هميشه محسوس ٿيندي هئي. ڪيتري عرصي کان حقيقت ۾ ٻئي سرمد جي سلڇڻائپ ۽ اخلاق کان سهڻيءَ ريت واقف هيون، ان لاءِ اها ڳالهه ته سندن دل کي ڏاڍي وڻي ۽ ٻنهين سرمد کي وڏي محبت مان سڏ ڪري پنهنجي وچ ۾ ويهاري پيار ڏنو.
سرمد پندرهن ڏينهن کان پيءُ جي وڇوڙي ۾ جهري پيو هو، وري اڄ ساڻس ڀائرن ۽ ڀينرن ويڳاڻن وارو رويو رکندي گھر کان بي گھر ڪري ڇڏيو، پر اڄ مجاهد جي سچائيءَ، بشيران جي پاران هڪ ماءُ جو پيار ۽ ناديه جي طرفان هڪ ڀيڻ جي پيار سندس سڀيئي ڏک ڏاکڙا ختم ڪري ڇڏيا. بس! سرمد کي پنهنجي والد قادر جي ڪمي محسوس ٿي رهي هئي.
مجاهد جو سهارو ۽ گهر ۾ وڏي سچائيءَ سان ملندڙ عزت جي ڪري اڄڪلهه سرمد خوش گذاري رهيو هو. هڪ پاسي سرمد کي سچي پيار ۽ قرب جي ضرورت هئي، ٻئي پاسي مجاهد ۽ بشيران کي پُٽ جي ۽ ناديه کي هڪ ڀاءُ جي ضرورت هئي، سرمد جي اچڻ کان پوءِ سڀني جون اميدون پوريون ۽ خواب ساڀيان ٿي ويا. هاڻي سڀيئي گھر جا ڀاتي هڪ رت جي رشتي جيان سچائي، پيار، محبت، سهپ ۽ اخلاق جي دائري اندر هڪ خوشحال گھراڻي جيان زندگي گذاري رهيا هئا. وقت گذرندو ويو، سرمد ٻارهين درجي جو امتحان سٺن نمبرن سان پاس ڪيو. سرمد اعليٰ تعليم حاصل ڪرڻ لاءِ ڪراچي وڃڻ جو ارادو ڪيو.
رات جو وقت هو، هڪ ڪمري ۾ مجاهد، سرمد ۽ بشيران دنيا جهان جون ڳالهيون ڪري رهيا هئا. بابا سائين ۽ امان اوهان سان هڪ عرض ڪرڻو آهي. سرمد وڏي ادب منجهان نماڻائيءَ واري انداز ۾ اجازت گھري.
ها پُٽ! ڳالهه ڪر، خير ته آهي؟ مجاهد ۽ بشيران ٻنهين مٺڙي
آواز ۾ وراڻيو.
بابا سائين! جيڪڏهن اوهان اجازت ڏيو ته آءٌ اعليٰ تعليم حاصل ڪرڻ لاءِ ڪراچي وڃان، سرمد گھٻرائيندي نماڻائيءَ منجهه مجاهد پنهنجي دل جي ڳالهه مجاهد ۽ بشيران جي آڏو رکي.
پُٽ! تون جيترو چاهين تعليم حاصل ڪر، تو کي اسين نه روڪينداسين، پر. ..! مجاهد خاموش ٿي ويو. پر پُٽ! تون رهندين ڪٿي؟ ماني ٽڪي، لٽو ڪپڙو ڌوئڻ، اهو سڀ پرديس ۾ تون ڪهڙيءَ ريت ڪندين؟. مجاهد جملو پورو ئي مس ڪيو ته بشيران يڪدم چيو، آءٌ پنهنجي ٻچڙي کي اڪيلو ڪڏهن به نه ڇڏينديس. سرمد ڪراچيءَ ۾ ئي اعليٰ تعليم حاصل ڪندو، آءٌ سرمد سان گڏ ڪراچيءَ وڃي رهنديس. اهو ٿي نه ٿو سگهي جو اسين پنهنجي هانءَ جو ٽڪرو اڪيلو ڇڏي ڏيون. شبيران سرمد جي مٿي تي هٿ ڦيرائي پيار منجهان چيو.
ايتري ۾ ناديه به اچي وئي، ڪهڙي ڪچهري ٿي هلي؟ ادا سرمد مون کي به ته خبر پوي. ناديه سرمد جي ڀرسان ڪُرسيءَ تي ويهي ڀاءُ سان حجت واري انداز ۾ ڳالهايو. ڌيءَ اسان فيصلو ڪيو آهي ته سرمد اعليٰ تعليم لاءِ ڪراچي وڃي رهيو آهي ان ڪري آءٌ به ساڻس گڏ وينديس ۽ تون هتي پيءُ سان گڏ هوندينءَ. بشيران ناديه کي جواب ڏنو. ها بلڪل، امان آءٌ بابا جي خدمت لاءِ ڪافي آهيان، ادا سرمد پڙهي لکي وڏو آفيسر ٿئي، ان کان وڌيڪ اسان لاءِ ٻي خوشيءَ جي ڪهڙي ڳالهه. ناديه خوشيءَ ۾ سڀني سان مخاطب ٿي چيو.
مجاهد: مون کي به ڪو اعتراض نه آهي بلڪه اها ته خوشيءَ جي ڳالهه آهي، رهي ڳالهه منهنجي مون سان ناديه هوندي. اوهان ٻه ڏينهن ترسو، آءٌ افضل سان ڳالهايان، هو منهنجو پراڻو يار آهي، هاڻي ڪراچيءَ ۾ ٿو رهي، هن کي سڄو حوال ڏيانس ٿو، پوءِ ڏسان هو ڪهڙي مدد ٿو ڪري. ٻيو نه ته رهڻ جي جاءِ جو بندو بست ته ڪندو، آءٌ به اوهان سان گڏ هلندس، ڪراچيءَ ۾ ڪرائي جي گھر جو بِلو ڪري ۽ گھر جو استعمال ۾ ايندڙ سامان سڙو وٺي ڏئي پوءِ آءٌ ۽ ناديه واپس موٽي ايندا سين. سرمد کي دلي خوشي پهتي. ٻئي ڏينهن مجاهد، ڪراچيءَ واري دوست افضل سان فون تي رابطو ڪري کيس ٻڌايو.
افضل ڏاڍو خوش ٿيو، هن جاءِ ڪرائي تي وٺرائي ڏيڻ جي خاطري ڪئي. افضل ۽ مجاهد ننڍ پڻ ۾ هڪ ئي استاد وٽ درزڪو ڪم سِکيو هو، ٻئي گھاٽا يار هئا، ان ڪري هاڻي به هڪ ٻئي جي تمام گھڻي عزت ڪندا آهن.
ٻئي ڏينهن سڀيئي تيار ٿي، اسٽيشن تي پهتا. مجاهد قطار ۾ بيهي ٽڪيٽون ورتيون، ريل 10 بجي اچڻي هئي. انتظار گاهه ۾ وڃي ريل جي انتظار ۾ ويهي رهيا. سرمد اعليٰ تعليم حاصل ڪرڻ جي خوشيءَ ۾ ڏاڍو خوش نظر اچي رهيو هو، ناديه کي ڀاءُ جي بهاني ڪراچي گھمڻ جو موقعو مليو ته اُها به ڏاڍي خوش هئي.
وقت ٿي ويو ريل گاڏيءَ پري کان ئي هارن ڏيندي اچي پليٽ فارم تي پهتي، هي به پنهنجي بوگيءَ جو نمبر تلاش ڪري پنهنجي پنهنجي سيٽن تي ويهي رهيا. صبح 7 بجي ريل ڊرگ روڊ جي اسٽيشن تي اچي بيٺي. ٽيڪسي ڪري سچل ڳوٺ ۾ افضل جي گھر پهتا.
افضل ۽ سندس گھر ڀاتين سڀني جي تمام سهڻيءَ ريت مهمان نوازي ڪئي. افضل سچل ڳوٺ ۾ مسواڙتي هڪ ننڍي گھر جو انتظام ڪري ڇڏيو هو.
مغرب جي نماز مسجد ۾ پڙهي افضل، مجاهد ۽ سرمد دڪان تي ڪچهري ڪري رهيا هئا، افضل ۽ مجاهد وڏي عرصي کان پوءِ مليا هيا، سو ننڍ پڻ جون ڳالهيون دُهرائي خوش ٿي رهيا هئا، سرمد سندن حوالن مان انهن جي ننڍپڻ وارين حرڪتن کان واقف ٿي رهيو هو. ڪجهه دير ۾ افضل جي دڪان تي طارق ۽ سليم اچي سرمد ۽ مجاهد سان مليا، خير خيريت معلوم ڪري يونيورسٽيءَ جي داخلا بابت سرمد کي ٻڌايائون ته داخلائون جاري آهن، ان سان گڏ داخلا ڏيارڻ ۾ سهڪار ڪرڻ جي خاطري ڪيائون. افضل خاص خور تي طارق ۽ سليم کي گھرايو ئي سرمد جي داخلا جي سلسلي ۾ هو، سليم ۽ طارق افضل جا پراڻا گراهڪ آهن. ٻئي هميشه افضل کان ڪپڙا سبرائيندا رهندا آهن. ان ڪري افضل جي سٺي عزت ڪندا آهن. ٻئي ڏينهن سرمد، سليم ۽ طارق سان گڏجي يونيورسٽي ويو ۽ داخلا فارم ڀري جمع ڪرائي آيو. شام جو سڀيئي ڀاتي پنهنجي مسواڙ واري جاءِ ۾ وڃي رهيا. سامان سڙو جيڪي کڻي آيا هئا سو عارضي طور سجائي رکيائون. وڌيڪ جنهن جنهن سامان جي کين ضرورت هئي اُهو ويجهو واري بازارين مان گھمي ڦري خريد ڪري آيا، ڪجهه ڏينهن بعد مجاهد ۽ ناديه ٻئي واپس ڳوٺ ويا. سرمد جي داخلا به يونيورسٽيءَ ۾ ٿي وئي، پرديس ۾ ڪنهن منزل تي پهچڻ لاءِ انسان کي محنت وڌيڪ ڪرڻي پوندي آهي ۽ هُو ڪشالا ڪڍڻ سان ئي سرخرو ٿيندو آهي. سرمد افضل جي دڪان تي اڌ ڏينهن سلائي ڪري پنهنجو خرچ ڪڍندو هو، سرمد کي سي، ايس، ايس ڪرڻ جو گھڻو شوق هو، وڏي محنت ڪندو هو. وڏي محنت ۽ جدوجهد ڪري سرمد پهرين پوزيشن سان گريجوئيشن جو امتحان پاس ڪيو. بشيران هر موڙ تي سندس ٻانهن ٻيلي هئي. ان عرصي دوران ڪڏهن مجاهد ملڻ لاءِ ايندو هو ته وري موڪلن ۾ بشيران ۽ سرمد به ڳوٺ جو چڪر هڻي ايندا هئا. وقت جو ڦيٿو بهار جي موسم ۾ گلشن جي گسن تان خوبصورت روانيءَ ساڻ، مينهوڳيءَ ۾ ٻارن جي مست مستانيءَ جيان ڦري رهيو هو.
سرمد کي سُڌ پئي ته سي، ايس،ايس جا امتحاني فارم ڀرجي رهيا آهن. سو سرمد به الله جو نالو وٺي فارم ڀري ڇڏيو. ان ڏينهن کان مقابلي جي امتحان جي تياريءَ جا جوهر ڏيکارڻ ۾ مست ٿي ويو. ڇا جو ڏينهن، ڇا جي رات، پرهه ڦٽي پرڀات ۾ به سرمد ڪتابن ۾ ويڙهيو پيو هوندو هو. انهن ڏينهن ۾ ته وري بشيران به خدمت جا رڪارڊ ٽوڙي ڇڏيا، هن ڪا ڪسر نه ڇڏي. بشيران هڪ سڳي ماءُ جو ڪردار ادا ڪري اهو ثابت ڪيو ته جيڪڏهن انسانن جون دليون صاف آهن ته پوءِ انسانن منجهه انسانيت جي سڳنڌ سان ماحول مهڪي پوي ٿو. سرمد به ڪنهن موڙ تي ۽ ڪنهن ڳالهه ۾ انسان ته ڇا پر پکي پکڻ کي به اهو محسوس ٿيڻ نه ڏنو ته اسان جي رشتي جي ڏور ڪهڙي ڏانءَ سان جڙيل آهي. اهڙي رشتي جي سچائيءَ آڏو سڳو ۽ ويڳو لفظ ڪا به حيثيت ۽ معنيٰ نه پيو رکي. مجاهد ڪجهه سال اڳ جيڪا ان رشتي جي ڳنڍ ڳنڍي هئي، ان کي مضبوط ڪرڻ ۾ هر هڪ ڀاتيءَ پنهنجي پنهنجي سچائيءَ جو مظاهرو ڪري ايترو ته مضبوط ڪيو جو اها ڳنڍ خلوص ۽ سچائيءَ جي طاقت سان رت جي رشتن جيان مضبوط ٿي چڪي آهي.
سي، ايس، ايس جي امتحانن جي تاريخ جو اخبارن ۽ ٽيليويزن تي اعلان ڪيو ويو، لکت جي امتحان ۾ سرمد جو نالو پوري پاڪستان ۾ ٽئين نمبر تي آيو، سندس جذبا ويتر وڌي ويا، سرمد محنت ۽ جدوجهد جا ڏيئا مسلسل ٻاريندو رهيو. زباني امتحان جي تياريءَ لاءِ سرمد ڏينهن رات هڪ ڪري ڇڏي. نيٺ زباني امتحان ۾ پڻ سرمد جذبن جا جوهر ڏيکاري پنهنجو پاڻ مڃائي منزل مقصود ماڻي ڏيکاري. سرمد جو خواب نيٺ ساڀيان ٿيو. ۽ پوليس کاتي ۾ اي. ايس. پي طور ڀرتي ٿيو.
سرمد گھر اچي ماءُ جيجل جا پير چمي زندگيءَ جي وڏي ۾ وڏي خوشخبري کان آگاهه ڪيو سندس ماءُ جو هانءُ ٺري پيو.
بشيران خوشيءَ مان نه پئي ماپي، پُٽ کي سيني سان لائي دعائن
جا ڍڳ کڻي سرمد جي جھوليءَ ۾ رکيائين.
سرمد فون ڪري مجاهد ۽ ڀيڻ ناديه کي به سُتت ئي گھرائي ورتو. اهي به ڪراچيءَ پهچي ويا. سڀ گھر جا ڀاتي خوشيءَ مان نه پيا ماپن. گھر ۾ بهار جي موسم واريون ٿڌڙيون هوائون سڀني جي ذهنن کي سڪون بخشي رهيون هيون. هيءَ ڪاميابي حقيقت ۾ صرف سرمد جي نه بلڪه سڀني گھر جي ڀاتين جي هئي.
سنگت ساٿ، پاڙيوارن ۽ مٽن مائٽن ۾ جيڪي ڪراچيءَ ۾ هئا مٺايون ورهايون ويون. هر پاسي کان مبارڪن جا پيغام اچي رهيا هئا.
ڪجهه ڏينهن ۾ سرمد کي ٽريننگ لاءِ وڃڻو هيو. رات جو پهر هو، سڀ گھر جا ڀاتي هڪ ڪمري ۾ ويٺا آهن.
بابا سائين هڪ عرض ڪيان؟ پر اوهان کي مڃڻو پوندو. سرمد هٿ ٻڌي مجاهد کي فرمانبردار اولاد جيان عرض ڪيو.
جيءُ ڪيان پُٽ ٰ ڇا مون ڪڏهن تنهنجي ڳالهه ٽاري آهي، ڳالهه ڪر پُٽ، مجاهد فخر سان سرمد جا ٻئي هٿ هيٺ ڪري شفقت ڀري لفظن ۾ ڳالهه ڪرڻ جي اجازت ڏني.
بابا سائين اوهان ڪجهه سال اڳ پنهنجي گھر ۾ هڪ ٻوٽو پوکي ايتري عرصي تائين ان جي ڪڙمت ڪري اڃ ان کي ميوي دار ۽ ڇانوَ ڏيندڙ وڻ تيار ڪرڻ ۾ ڪا ڪسر ناهي ڇڏي. بابا سائين اوهان ايڏي ته جدو جهد ڪئي جو لڦن منجهه هٿ جون لڪيرون به لِڪي ويون. وقت اچي ويو آهي، هاڻي اوهان جي جدو جهد جي ڦل ملڻ جو. بس! هاڻي اوهان وڌيڪ محنت نه ڪندا. هاڻي هي اوهان جو ٻچڙو اوهان جي خدمت ڪندو. بابا سائين آءٌ سمجهان ٿو ته آءٌ اوهان جي خدمت ۾ زندگي گذاري اڇو مٿو به ڪيان ته به اوهان جو مقابلو نه ڪري سگهندس.
بابا سائين ۽ جيجل مونکي اوهان جي خدمت ڪرڻ جو ڏاڍو دلي شوق آهي، امان مونکي پنهنجو فرض نڀائڻ ڏيو، مون کي جواب نه ڏيو. سرمد پنهنجي جاءِ تان اٿي بيٺو، ٻيهر پيءُ ۽ امڙ آڏو هٿ ٻڌي نماڻو عرض ڪندي روئي ڏنو. بابا سائين اوهان جي خدمت ۽ اوجاڳن پارس جي پٿر جيان سرمد کي سون برابر ڪري ڇڏيو، اوهان جي قرب، پيار ۽ سهاري مونکي هڪ نئين زندگي بخشي. جيجل آءٌ اوهان جي آڏو ٻالڪڙو آهيان، انسان خطا جو پتلو آهي جيڪڏهن خدمت ۾ ڪا ڪسر رهجي وڃي ته بابا سائين ۽ جيجل معاف ڪجو، بابا سائين آءٌ ڪهڙي به منزل ماڻيان، ڪيڏو به آفيسر ٿي وڃان پر آءٌ زندگيءَ جي هر موڙ تي اوهان جي تربيت ۽ پيار جو محتاج ئي رهندس. جيجل دعا ڪر ته رب مونکي اوهان جي سٺي نموني خدمت ڪرڻ جي توفيق عطا ڪري ۽ اوهان جي پيار، محبت ۽ شفقت جي اوسيئڙي ۾ منهنجي باقي زندگي به گذري. سرمد هانءُ ڏاريندڙ پيار ڀريا لفظ چئي ماءُ جي پيرن تي هٿ رکي سڏڪن ۾ پئجي ويو. بشيران پنهنجي ٻچڙي جا جذبا ڏسي نه رهي سگهي کيس پنهنجي سيني سان لائي هٿڙن سان لڙڪ اُگھي مٿو چمي پاڻ به روئي ڏنو. سرمد جي لفظن تي مجاهد جون اکيون به آليون ٿي ويون. ٻئي پاسي کان مجاهد به سرمد کي سيني سان لاتو.
پُٽ سرمد! تنهنجي فرمانبرداري ۽ هر موڙ تي اسان جي خدمت سان اسان جي دل ۾ اهڙا ته گلاب جا گُل ٽڙيا انهن جي خوشبوء سان سڀئي واسجي ويا سون. پٽ! جيئن تون چوندين ائين ئي ٿيندو. تون پنهنجي خواهش پوري ڪر. مجاهد سرمد کي وڏي پيار منجهان پنهنجي خواهش پوري ڪرڻ جي تسلي ڏني.
بابا سائين بس! هاڻي اوهان درزڪو ڪم ڇڏي ڪراچي اچو، هتي اسين پنهنجي جاءِ وٺندا سين. منهنجي پگهار مان اسين سڀ خوشحال طريقي سان زندگي گذاري سگهنداسين. سرمد وڏي فخر ۽ خوشيءَ منجهان چيو.
پُٽ! جنهن ۾ تون راضي، آءٌ تنهنجي خواهش جو قدر ڪندي ائين ئي ڪندس. مجاهد، سرمد کي سيني سان لائي اکيون اکين سان ملائي پيار منجهان اجازت ڏني.

اڻپوري خواهش

ٻه ڊگھيون قطارون، هڪ قطار ۾ شاگردن جي ڀيڙ ته ٻيءَ ۾ شاگردياڻيون پنهنجي واريءَ جو انتظار ڪري رهيون هيون، گرمي ايتري جو سڀئي پگھر ۾ ٻڏل هئا، شاگردياڻيون ٿوري ٿوري دير ۾ رئي جي ڪُنڊ سان مُنهن تان پگھر اگھي رهيون هيون. سرڪاري بئنڪ جي آهستگيءَ سان ڪم ڪرڻ واري انسانيت کان ٻاهر ۽ بد اخلاقيت واري عمل جي ڪري شاگردياڻيون چپن سان مڻ مڻ به ڪري رهيون هيون، پر مجبوريءَ جي ڪري ڪجهه ڪري به نه پيون سگهن، ڇاڪاڻ ته ڪاليجن ۽ يونيورسٽين يا سرڪاري ادارن ۾ في يا ڪا به رقم جمع ڪرائڻ لاءِ هر صورت ۾ ڪنهن نه ڪنهن سرڪاري بئنڪ جي عملي جي بد اخلاقي برداشت ڪرڻي پوندي آهي، اها حقيقت آهي ته انهن کي مٿي ۾ ڪڏهن ڪڏهن ڪو مٿي ڦريل اهڙو ته ٽڪرائجي ويندو آهي جو اڳيون پويون ڪسرون برابر ٿي وينديون آهن ۽ اهو بئنڪ جو عملو ڪيتري دير تائين پيو ڪياڙي کنندو رهندو آهي. ڇوڪرا هڪ ٻئي سان احوال ڪري هڪ ٻئي کي پنهنجو تعارف ڪرائي وقت کي ڌڪو ڏئي رهيا هئا، گرمي شاگردن کي به بي حال ڪري ڇڏيو هو، انهن جي هٿ ۾ ڪنهن کي رومال هو ته ڪنهن وٽ ٽشو پيپر هئا، ڪري ته اُهي به ڪجهه نه پيا سگهن. اڄ يونيورسٽيءَ ۾ داخلا جي آخري تاريخ آهي. گھڻي قدر ماڻهن جي اها پراڻي رسم آهي ته هر ڪم تڏهن ياد ايندو آهي جڏهن ديڳڙو دم تي هوندو آهي. هوڏانهن سرڪاري بئنڪ جو عملو به من مانيءَ سان ائين ڪم ڪري رهيو هو جيئن ڪنهن ڳوٺ جي دڙن دِڪن يا ٿر جي پيچرن تان ڪا ڏاند گاڏي هلي رهي هوندي آهي. وسيم به ان قطار ۾ ٻين شاگردن جيان انتظار جي بٺيءَ ۾ پڄري رهيو هو.
وسيم هڪ غريب گھراڻي سان تعلق رکندڙ، پنهنجي محنت پاڻ جي تحت زندگي گذاريندڙ، بجليءَ جي ڪم جو ڪاريگر، محنت ڪري علم حاصل ڪرڻ وارو با شعور نوجوان هو.
انتظار جا ڏونگر ڏاري نيٺ منزل تي وڃي پَير کپيا، وسيم جو نمبر آيو. وسيم پنهنجا سرٽيفڪيٽ، چالان فارم ۽ هڪ هزار روپيه بئنڪ جي ديوار ۾ ننڍڙي دريءَ مان هٿ ٽپائي ڪيشيئر کي ڏنا. ڇوڪرا هنن ۾ پنجاهه روپيه گھٽ آهن 1000 روپيه داخلا في ۽ 50 روپيه لائبريري جا، جلدي ڪر 50 روپيه ڏي. ڪيشيئر وسيم کي بداخلاقي واري انداز ۾ چيو.
وسيم اوچتو اها ڳالهه ٻڌي اچرج ۾ پئجي ويو، هڪ ته گرميءَ جي حالت ۾ جبل جيڏو گسُ اورانگهي اچي چوٽيءَ چڙهيو ته جبل اهڙو جو نه مٿس وڻ ۽ نه مٿس پاڻيءَ جو ڪو قطرو، ڳڻتيءَ ۾ ڳلو به خشڪ ٿي ويس.
وسيم وٽ داخلا جي في لاءِ اڳواٽ کيل 800 روپيه هئا، 220 روپيه هڪ درزي دوست کان هڪ هفتي جي رکت تي وٺي يونيورسٽيءَ آيو هو پر اوچتو وڌيڪ پنجاهه روپين جي ڳالهه سندس حواسن جو ڪم لاهي ڇڏيو. 2 ڪلاڪ مسلسل گرميءَ جي ڀيڙ ۾ انتظار ڪرڻ بعد نمبر اچڻ تي پنجاهه جي حيرت ۾ وجهندڙ ڳالهه ۽ وري ڪيشيئر جي بد اخلاقي واري انداز وسيم جي جسم جو اڌ ساهه ڪڍ ڇڏيو.
هي پنهنجو فائل ۽ رقم واپس وٺ، اسان جو وقت برباد نه ڪر پويان ٻيا به ڪيترائي شاگرد انتظار ۾ بيٺا آهن. ڪيشيئر وسيم کي ڪاوڙ ۾ ڇڙٻ ڏئي فائل ۽ رقم واپس ڏيندي چيو.
وسيم آسرو پلي، لاچار ٿي پنهنجو فائل واپس وٺڻ لاءِ جيئن ئي هٿ وڌايو ته برابر واري دريءَ مان جنهن ۾ ڇوڪريون قطار ۾ بيهي في جمع ڪرائي رهيون هيون، ان وقت وسيم سان گڏ جنهن ڇوڪريءَ جو نمبر آيل هو، ان يڪدم پنهنجي مُٺ مان پنجاهه روپيه ڌار ڪري ڇوڪرن کان في جمع ڪرڻ واري ڪيشيئر کي سڏ ڪري پنجاهه روپيه هٿ ۾ ڏيندي چيائينس ته هي ادا ان ڇوڪري جا باقي پنجاهه روپيه وٺو، ادا ان ڇوڪري کي موٽائڻ جي ڪا به ضرورت نه آهي. هيڏا ڪشالا ڪڍڻ کان پوءِ وڏين مشڪلن کان پوءِ وڃي نمبر آيو اٿس، وري خسيس پنجاهه روپين جي ڪري موٽي وڃي اها سٺي ڳالهه نه آهي.
ڪيشيئر ان ڇوڪريءَ کان پنجاهه روپيه وٺي، وسيم جا سرٽيفڪيٽ ۽ پئسا واپس پنهنجي ٽيبل تي رکي رجسٽر ۾ نالو درج ڪري سندس رسيد ٺاهڻ لڳو، وسيم، ان ڇوڪريءَ جو انسانيت ۽ احساس وارو اخلاق ڏسي حيرت ۾ پئجي ويو، کيس نظرون چورائي نماڻين نظرن سان ڏسڻ جي ڪوشش ڪري رهيو هو ان ڇوڪريءَ جي اوچتو ساڻس مدد واري رويي کان پوءِ وسيم وٽ اُهي لفظ نه هئا جو چئي سندس ٿورو مڃي ها. ان وقت حيرت ۾ وسيم ان ڇوڪريءَ جي اوچتو واري احسان ۾ اهڙيءَ ريت دٻجي ويو جو ڪنڌ کڻي مهرباني چوڻ جي به همٿ نه ٿيس. ان اڻڄاڻ ۽ سهڻيءَ سيرت جي مالڪ ڇوڪريءَ انسانيت جي ناتي وسيم جي مدد ڪري اهو ثبوت پيش ڪيو ته دنيا ۾ اڃا به چڱا انسان موجود آهن. وسيم انهن خيالن جي ڪن ۾ ٻڏل هو ته اوچتو سندس ڪنن تي آواز پيو.
هيءَ رسيد وٺ ۽ ٻئي شاگرد کي موقعو ڏي. ڪيشيئر کُتن لفظن ۾ وسيم سان ڳالهايو ۽ کيس رسيد دريءَ ويجهو ٽيبل تي اڇلائي ڏني.
ان آواز تي وسيم جيئن ئي هوش ۾ آيو ته ٽيبل تان پنهنجي رسيد کڻي ڇوڪرين واري قطار ۾ جيئن نهاريائين ته اهاڇوڪري پنهنجي في جمع ڪرائي ائين هلي وئي، جيئن سانوڻ جي موسم ۾ آسمان تان کنوڻ چمڪو ڏئي وسامي ويندي آهي.
وسيم رسيد وٺي قطار کان ٻاهر نڪري، اڳتي وڃي هڪ وڻ کي ٽيڪ ڏئي اڻڄاتل ڇوڪريءَ جي ساڻس مهربانيءَ واري ڳالهه تي سوچيندو رهيو. شديد گرميءَ جي ڪري سندس لڱ ساڻا ٿي پيا. نيٺ سوچن جي ڄار مان پنهنجو پاڻ ڇڏائي گھر ڏانهن روانو ٿيو.
اٿندي، ويهندي، کائيندي، پيئندي، هر ڪم ۾ وسيم جي ذهن تي صرف اها تات تاري هئي ته هي سڀ ڪجهه ڪيئن ٿي ويو، جنهن منهنجي ايڏي وڏي مدد ڪئي، آءٌ کيس مهرباني به نه چئي سگهيس، هو ڇا سوچيندي هوندي ته ڪم ظرف انسان سان ڀلائي ڪَيم. جنهن ٿورو مڃڻ به پسند نه ڪيو.
پنج ڏينهن مسلسل وسيم جي ذهن مٿان مهرباني چوڻ واري حسرت جا پکي ڦيرا ڏئي رهيا هئا. وسيم ان حقيقت کان نڪورو نا واقف هو ته مون يونيورسٽيءَ ۾ داخلا ته پڙهڻ لاءِ ورتي آهي پر ڪهڙي خبر ته هو مستقبل جي ريشمي سُٽ جي جھنجھريل ڌاڳن جيان زندگيءَ ۾ جھنجھوڙجي ويندو. ان اڻڄاڻ ڇوڪريءَ جي مون ساڻ ڀلائي منهنجي زندگيءَ جي ڦيٿي جو رُخ ڪهڙي منزل ڏانهن موڙي ڇڏيندي؟ مون ڪهڙي مقصد لاءِ يونيورسٽي ۾ داخلا ورتي آهي پر منهنجي مقصدن کي عشق جي اُڏهي ڪهڙيءَ ريت اندر ئي اندر ۾ ڪمزور ڪري ڀورا ڀورا ڪري ڇڏيندي؟ ان جو اندازو وسيم کي نه هو. وسيم هڪ سادو سٻاجھڙو انسان لڳاتار پنج ڏينهن ڪارن ڪڪرن منجهه لِڪيل چنڊ جيان دنيا کان بي خبرخيالن ۾ گم رهيو.
سومر جو ڏينهن، نون آيل شاگردن جو پهريون ڏينهن هو. وسيم به صبح جو سهي سنبري يونيورسٽي پهتو، نون آيل شاگردن جي ڀليڪار لاءِ يونيورسٽي ۽ ڊپارٽمنٽ جي مک دروازن تي شاگردن کي ڀليڪار ڪرڻ جا وڏا وڏا بينر ٽنگيل هئا. نوان آيل سڀئي شاگرد خوشيءَ منجهان پنهنجي پنهنجي ڪلاسن ۾ وڃي ويهي رهيا، اها انساني فطرت آهي ته زندگيءَ ۾ ڪنهن به ڪم شروعات ۾ انسان جي جذبن ۾ سچائي، ڦڙتي، اڳتي وڌڻ جي انتها ۽ نمايان ڪاميابي حاصل ڪرڻ جي خواهش نمايان نظر ايندي آهي پر ڪجهه ڏينهن کان پوءِ اهي جذبا ائين ختم ٿي ويندا آهن، جيئن ڪنهن گھر ۾ ڪنڍي جي لڳل بجلي جي جھٽڪن تي بلب جو فيوز اُڏامي ويندو آهي ۽ اهو بلب پوءِ خوبصورت ته نظر ايندو آهي، پر اهو ڪنهن ڪم جو ناهي رهندو.
وسيم به پنهنجي ڪلاس ۾ وڃي ڪلاس جي رکيل ڪرسين ۾ ٽيون نمبر واري قطار ۾ هڪ ڪُرسيءَ تي ويهي رهيو هر ڪو شاگرد هڪ ٻئي کي پنهنجو تعارف ڪرائي رهيو هو. سڀني جون نظرون ڪلاس روم جي اڳيان واري دروازي ۾ کپيل هيون ته ڪهڙي وقت پروفيسر صاحب ايندو.
پروفيسر صاحب وقت مطابق ڪلاس روم ۾ پهتو، سڀني شاگردن پهرين ڏينهن جي عظيم جذبن مطابق وڏي ادب منجهان اُٿي بيهي سلام ڪيو.
منهنجو نالو پروفيسر برڪت گل آهي، آءٌ اوهان کي ڪمپيوٽر جو سبجيڪٽ پڙهائيندس. پروفيسر صاحب وڏي ادب ۽ اخلاق سان سڀني شاگردن کي سلام جو جواب ڏئي ڀليڪار ڪندي پنهنجو تعارف پڻ ڪرايو.
پروفيسر برڪت گل بورڊ مارڪر سان بورڊ تي عنوان لکڻ شروع ڪيو ته ڪلاس روم جي اڳيان واري دروازي تي ٻن ڇوڪرين اچي ڪلاس ۾ اندر اچڻ جي اجازت گھري. انهن ٻنهين ڇوڪرين جي دير سان ڪلاس ۾ اندر اچڻ تي ڪلاس ۾ ويٺل مڙني شاگردن جون نظرون انهن ڏانهن ڦري ويون. وسيم جيئن ئي ڪنڌ کڻي انهن ڏانهن نهاريو ته انهن ٻن ۾ هڪ اُها ئي ڇوڪري هئي جنهن ساڻس ڪجهه ڏينهن اڳ في واري معاملي ۾ مدد ڪئي هئي.
ٻئي ڇوڪريون ڪلاس ۾ پهرين صف ۾ ڇوڪرين واري قطار ۾ خالي پيل ڪُرسين تي ويهي رهيون.
ليڪچر شروع ڪيو ويو، مڙني شاگردن جا تازه تازه جذبا هئا، پوري توجه ۽ شوق سان هر ڪو ليڪچر سمجهڻ جي ڪوشش ڪري رهيو هو.
وسيم جنهن خواهش ۽ جذبن جي بنياد تي يونيورسٽيءَ ۾ داخلا ورتي هئي، اڄ پهرين ڏينهن ئي ان وسيم جا جذبا اوچتو هوا جي گھلڻ سان واريءَ تي ٺهيل گھر جي ڊهڻ کان پوءِ ٻيو روپ اختيار ڪرڻ واري عمل جيان ڪنهن گهري سوچ ڏانهن تبديل ٿي چڪا آهن. پروفيسر صاحب جو ليڪچر پورو ٿيو، سڀئي ڪلاس روم مان نڪري هيڏانهن هوڏانهن هليا ويا، ڇاڪاڻ ته ٻيون پيريڊ خالي هو، وري ٽئين پيريڊ ۾ کين ڪلاس روم ۾ اچڻو هو. وسيم ان وقت پنهنجي ڪُرسيءَ تان اُٿيو، جنهن وقت اُها شاگردياڻي اُٿي ڪلاس روم کان ٻاهر نڪتي.
وسيم بغل ۾ ٿيلهو لڙڪائي، تڪڙا تڪڙا قدم کڻندو وڃي ان جي ڀرسان بيٺو.
ايڪس ڪيوز مي! جيڪڏهن اوهان ناراض نه ٿيو، اوهان سان ڪجهه ڳالهائڻو آهي. وسيم تڪڙا تڪڙا قدم کڻڻ سبب سهڪي رهيو هو، سهڪندي ان ڇوڪريءَ جي آڏو اچي چهري تي معصوميت سجائي ڳالهائڻ جو عرض ڪيو.
اوهان؟ اوهان ڪهڙي ڊپارٽمنٽ ۾ آهيو؟ ان ڏينهن اوهان ڏاڍا گھٻرايل هئا، خير منهنجو نالو اريبه آهي، مون ڪمپيوٽر ڊپارٽمنٽ ۾ داخلا ورتي آهي. ان ڏينهن اوهان جي چهري تي معصوميت ۽ نماڻائي هڪ باشعور شخصيت ۽ خانداني انسان هئڻ جو ثبوت پيش ڪري رهي هئي. ان لاءِ مون اوهان جي مدد ڪرڻ بهتر سمجهيو. الا ساري، اوهان کي مون سان ڪجهه ڳالهائڻو هو. جي حڪم ڪيو ۽ ها، اوهان به ته پنهنجو تعارف ڪرايو. اريبه پنهنجائپ واري انداز ۾ بي تڪلف ٿي ڳالهايو.
منهنجو نالو وسيم آهي. منهنجو ٻيو ڪو به ڪم نه آهي، بس آءٌ اوهان جو ٿورو مڃيندي اوهان کي ٿئنڪ يو چوڻ لاءِ آيو آهيان. ٻي ڳالهه ته اريبه آءٌ ان ڏينهن پريشان هجڻ سبب اوهان کي ٿئنڪ يو نه چئي سگهيس، جڏهن ته منهنجو فرض هو ته آءٌ ان ڏينهن ئي اوهان جو شڪريو ادا ڪيان ها، پر تمام گھڻي معذرت. ان ڏينهن اوهان مون تي وڏو احسان ڪري ڇڏيو، جيڪو آءٌ لاهي ته نه سگهندس، پر ها ڳائيندس ضرور. حقيقت پُڇو ته ان ڏينهن جيڪڏهن اوهان منهنجي مدد نه ڪريو ها ته هن سال به منهنجي داخلا نه ٿي سگهي ها. وسيم ڪنڌ هيٺ ڪري عاجزانه انداز ۾ اريبه سان مخاطب ٿيو.
هن سال به؟ ڇا مطلب، ڇا اوهان جي داخلا گذريل سال نه ٿي سگهي هئي؟ اريبه ٿورڙي تيز آواز ۾ حيران ٿيندي وسيم کان سبب معلوم ڪرڻ چاهيو. جي ها اريبه، ان وقت مون وٽ داخلا في گڏ ٿيل نه هئي، جنهن ڪري گذريل سال آءٌ رهجي ويُس. وسيم اريبه کي پنهنجو هڏ ڏوکي سمجهندي پنهنجي مجبوري ٻڌائي.
بهرحال، هر شيءَ جو هڪ وقت مقرر آهي. هن سال اوهان ڪهڙي ڊپارٽمنٽ ۾ داخلا ورتي آهي؟ اهو ته ٻڌايو؟ اريبه، وسيم کان پڇيو.
منهنجي داخلا پڻ ڪمپيوٽر سائنس ۾ ئي ٿي آهي. ڪلاس ۾ اوهان جي ڪُرسيءَ جي پويان ئي ويٺو هيُس. وسيم وراڻيو.
الا! واهه واهه، ان جو مطلب ته اسين ڪلاس فيلو به آهيون، اها ته ڏاڍي خوشيءَ جي ڳالهه آهي. اريبه رڙ ڪندي خوشيءَ منجهان وسيم کي اهڙيءَ طرح جواب ڏنو، جيئن ڪا زندگيءَ جي وڏي خوشخبري ملي هُجيس.
اريبه! اهو ٻڌايو اوهان کي هن وقت ڪو ضروري ڪم ته نه آهي؟
وسيم! نه نه بلڪل نه پهريون ڏينهن آهي مونکي وري ڪهڙا ڏونگر ڏارڻا آهن. اوهان حڪم ڪريو؟ وسيم مؤبانه انداز ۾ چيو.
اهو حڪم وري ڇا ٿيندو آهي؟ دوستيءَ ۾ ڪو به حڪم نه هوندو آهي. دوستيءَ ۾ ته هجت هلندي آهي. اريبه مُنهن خراب ڪندي ناراضگيءَ وارو انداز اختيار ڪندي چيو.
وسيم پنهنجا ٻئي هٿ ڪنن تي رکي چيو اڇا بابا غلطي معاف آئينده اهڙي غلطي نه ڪندس.
ٺيڪ ته پوءِ اڄ منهنجي پاران ڪولڊ ڊرنڪ ٿي وڃي؟ اريبه چيو جيڪا اوهان جي رضا. وسيم خوشيءَ ۾ اريبه کي ڪينٽين ڏانهن هلڻ لاءِ هٿ جو اشارو ڪيو ۽ ٻئي ڪينٽين ڏانهن هليا ويا. ڪولڊ ڊرنڪ پيئڻ سان گڏ هڪ ٻئي سان حال احوال ڪندي پيريڊ جو وقت ٿي ويو، ٻئي ڪلاس روم ۾ اچي ويٺا.
يونيورسٽيءَ ۾ پهرين ڏينهن تي ئي اريبه ۽ وسيم جي گڏ گھمڻ، ڪينٽين تي گڏجي ڪولڊ ڊرنڪ پيئڻ ۽ گڏجي ڪلاس روم ۾ داخل ٿيڻ واري عمل تي سندن هم ڪلاسي حيرت ۾ هئا ته هي پاڻ ۾ سوٽ، ماسات آهن يا پاڙيسري آهن؟ جيڏا مُنهن اوتريون ڳالهيون. هر ڪو پنهنجي حساب سان سوچي رهيو هو پر اها حقيقت هئي ته هر هڪ جي توجه اريبه ۽ وسيم جي پاسي هئي. پر وسيم ۽ اريبه تمام خوش هئا.
هاڻي روزانو جو معمول ٿي ويو ته يونيورسٽيءَ ۾ فري پيريڊ دوران اريبه ۽ وسيم ڪينٽين تي ڪولڊ ڊرنڪ يا چانههِ پيئندا هئا. ڪلاس ۾ به هڪ ٻئي جي ڀر واري ڪُرسيءَ تي ويهندا هئا.
وسيم حيدرآباد کان يونيورسٽي جي پوائنٽ تي ايندو هو. اريبه سيوهڻ کان پنهنجي ڪار ۾ ايندي هئي. اريبه جو والد پوليس کاتي ۾ ڊي، ايس، پي هو.
وقت گذرڻ سان اريبه ۽ وسيم هڪ ٻئي جي خانداني ڄاڻ کان سهڻيءَ ريت واقف ٿي چڪا هئا. اريبه کي، وسيم جي هنر مند هجڻ ۽ پنهنجي محنت پاڻ تحت اڳتي وڌڻ واري جذبي تي وڏو ناز هو. هڪ ٻئي جي دل ۾ محبت جو ٻوٽو پنهنجا گونچ ڪڍڻ لڳو. محبت جي ٻوٽي جي تازن تازن ننڍڙن، سُهڻن، پيارن ۽ ساون پنن جي خوبصورتي ۽ سرهاڻ ٻنهين جي روح کي راحت بخشي رهي هئي. هر وقت هڪ ٻئي جي تات ۾ ٻڏل رهندا هئا. هڪ ٻئي جي من ۾ سچائي، محبت ۽ خلوص جا گل آهستي آهستي ٽڙندا رهيا.
محبتن جي گلن جي واکاڻ سان ٻنهين جون دليون ائين ته واسجي ويون جو هاڻي اريبه پهريون وسيم کي حيدرآباد تائين پنهنجي گاڏيءَ ۾ ڇڏي، پوءِ پنهنجي گھر سيوهڻ ڏانهن رُخ ڪندي هئي.
ايترو وقت هڪ ٻئي سان گڏ هجڻ باوجود به شام جي پهر هڪ ٻئي کان ڌار ٿيڻ وقت هڪ پاسي شفق آفتاب جو منظر ته ٻئي پاسي سندن چهرن تي ڪجهه پل جي جدائيءَ جي مايوسيءَ سبب اکين آڏو اونداهه دلين ۾ محبت جي سچائيءَ جو ثبوت پيش ڪري رهيو هو. وسيم ۽ اريبه جي حالت ٻئي ڏينهن صبح تائين سَرءَ جي مند ۾ تتل اُس ۾ بيٺل پن ڇڻيل ڪنهن وڻ جيان ٿي ويندي هئي. ٿر جي ٿوهر جيان ڪنڊَن ڀريل جسم، اداس جيون، حياتيءَ ۾ جون جولاءِ جي نٽهڻ اُس ۾ باههِ جا ڪرندڙ اولا محسوس ڪندي، رات جا ٻه پهر به پاسا بدلائيندي نيڻن ۾ هڪ ٻئي جو عڪس سمائيندي، مستقبل جي سونهري خوابن جي ساڀيان ٿيڻ جي اميد تي ۽ دل کي صبح جو ٻيهر ملڻ جي آٿت ڏيندي گذرندا هئا، نيٺ صبح جو سِجُ هلڪي هلڪي روشنيءَ جي ڪرڻن سان رات جي اداسيءَ واري اوندهه کي شڪست ڏئي دنيا کي روشن ڪيو. شفق آفتاب جي آڪاش تي ڇانيل ڳاڙهاڻ ٻنهين جي من اندر بهار جي ٿڌڙي هير گھلائي دل کي سُڪون پهچائي ڇڏيو. اها حقيقت آهي ته جڏهن زندگيءَ ۾ خوشين جا در کليل هوندا آهن ته هر پاسي کان ڏکڻ جي هير جهڙيون هوائون گھلندي محسوس ٿينديون آهن. زندگي بهار جي مند جي دلڪش نظارن جيان پر لطف ٿي ويندي آهي. خيالن، سوچن ۽ نگاهن ۾، هر پيچري، هر واٽ تي ساوڪ ئي ساوڪ نظر ايندي آهي.
وقت جي گھڙيال جو ڪانٽو ڦرندو رهيو، ڪا خبر ئي نه پئي کل، خوشيءَ ۾ ٽي سيمسٽر گذري ويا، آخري سيمسٽر جا امتحان ٿيڻ وارا هئا، سڀئي شاگردَ فائنل جي امتحانن جي تياريءَ ۾ رُڌل هئا. جن شاگردن جي پوزيشن اچڻ جا امڪان هئا، انهن پيپرن جي تياريءَ ۾ ڏينهن رات هڪ ڪري ڇڏيو هو. وسيم ۽ اريبه واري پريت جي پيچ پائڻ کان شاگرد واقف هئا. ڪجهه ڏينهن کان وسيم جو چهرو ڪنهن شاعر جي ڊائريءَ ۾ وڏي عرصي کان رکيل گلاب جي گل جيان ڪوماٽيل ۽ بي رونق هو. ان بي چينيءَ جا ڪرڻا اريبه جي دل ۽ سندس جذبن کي اُداس ۽ ڪمزور ڪري رهيا هئا. نيٺ اريبه، وسيم کي ڪلاس ۾ پڙهڻ بدران يونيورسٽيءَ جي ڪينٽين ڏانهن وٺي وئي. وسيم کان اداسي جو ڪارڻ پڇڻ چاهيو.
وسيم ڇا ڳالهه آهي؟ اڄ ڪلهه تون اُداس، منجهيل ۽ پريشان ٿو نظر اچين، تون هميشه پنهنجي دل جي ڳالهه يا پريشاني مون سان ضرور ونڊيندو آهين، پر ڪجهه ڏينهن کان تون اداس هجڻ باوجود مون سان ڏک نه ٿو ونڊين. وسيم اسين هڪ رستي تي هلندڙ هڪ انسان جا ٻه پاڇا آهيون. تنهنجي چهري تي مُرڪ ڏسي منهنجي جيون ۾ بهار جون ٿڌڙيون هوائون گھلي پونديون آهن ۽ منهنجي مرڪڻ سان تنهنجو جيون عدن جيان ٻهڪندو نظر ايندو آهي. پوءِ اڄڪلهه ائين ڇو؟ اريبه پنهنجي دل جا جذبا لفظن جي صورت ۾ وسيم آڏو پيش ڪندي حقيقت معلوم ڪرڻ چاهي.
آءٌ ڇا ڪيان اريبه، آءٌ نه ٿو چاهيان ته پنهنجي ڪُلهن تي آيل ڳڻتين جا شهتير تنهنجي ڪُلهن تي رکي تو کي به اُداس ڪيان. آءٌ پاڻ ته اُداسي جي آڙاهه ۾ سڙان پيو پر تون به مون سان گڏ سڙين آءٌ اهو برداشت ڪري نه سگهندس. پر تنهنجي ڳالهين ان حقيقت کي واضح ڪري ڇڏيو ته ان اُداسيءَ جو وزن تنهنجي مٿان به آهي. اريبه اسين هڪ ٻئي جي اداس جذبن کي جڏهن پرکي ئي ورتو آهي ته پوءِ ڇو نه ڪو حل ڳولهڻ گھرجي.
اريبه آءٌ هڪ غريب گھراڻي سان تعلق ٿو رکان. بجليءَ جو ڪم ڪري گھر ۽ تعليم جو خرچ پورو ٿو ڪريان. اوهان جو تعلق هڪ شاهوڪار گھراڻي سان آهي. گھر ۾ هر قسم جي آسائش موجود آهي. تون به ڄاڻين ٿي ته ڪجهه ڏينهن ۾ امتحان ٿيندا، امتحانن کان پوءِ اسين هڪ ٻئي کان سواءِ نه رهي سگهندا سين، منهنجي جسم ۾ تنهنجو ۽ تنهنجي جسم ۾ منهنجو روح سمائجي چڪو آهي. اريبه مون ڪيترائي ڀيرا پنهنجي گھر وارن کي پنهنجي رشتي لاءِ راضي ڪرڻ جي هر ممڪن ڪوشش ڪئي آهي پر منهنجي گھر جا ڀاتي اسان جي معاشري جي ٺاهيل فالتو ۽ نفرتون ڦهلائيندڙ رسم ۽ رواج پٽاندڙ اميري ۽ غريبي جي ذهني فرق ۽ نفرتن سبب اوهان جي گھر رشتو کڻي اچڻ جي حام ڀرڻ لاءِ به تيار نه آهن. اريبه ان ڳڻتيءَ منهنجي دل کي گھاءَ ڏئي ڇڏيا آهن. اريبه جي لفظن سان وسيم جي جذبن ۾ همت پيدا ٿي وئي ۽ وسيم ڳالهه کي ٻيهر جاري رکندي پنهنجي دل جي ڳالهه ٻڌائي دل ۽ ذهن تان وزن هلڪو ڪيو. اريبه ڏينهن جي روشني، هجڻ باوجود مونکي هر پاسي اوندههِ ٿي محسوس ٿئي. رات جو تارن جي روشني ۽ چنڊ جي چانڊاڻ هاڻي ته منهنجي اکين ۾ چڀڻ لڳي آهي. تو منهنجي اندر ۾ جهاتي پائي، دل ۾ ٻرندڙ آڙاهه جو اندازو ڪيو ته آءٌ ڪهڙيءَ ريت هڪ پتنگ جيان سڙي رهيو آهيان. هاڻي تون ئي مونکي ٻڌاءِ ته آءٌ ان آڙاهه ۾ سڙي ڀسم ٿي وڃان يا تون مونکي ان باههِ مان ڪڍي، جيئن ٿر ۾ وسندڙ سانوڻ جو مِينهن ٿر جي انسانن، جانورن ۽ پکي پکڻ جي زندگيءَ ۾ خوشحالي پيدا ڪري ڇڏيندو آهي. هر پاسي ساوڪ ئي ساوڪ ۽ خوشگوار ماحول نظر اچي رهيو هوندو آهي. مونکي پيار جي اوسئڙي ۾ همت ۽ حوصلي جي طاقت سان طاقتور ڪري ان آڙاهه مان ڪڍڻ جي سگهه بخشي سگهين ٿي.
وسيم تو ايترو جلدي نا اميدي جي چادر ڇو ويڙهي آهي؟ ڇا جي لاءِ تون پنهنجي پيار کي مايوسين جي دلدل ۾ ٻڏندو ٿو ڏسين؟ ڇا تو کي منهنجي مٿان يقين نه آهي؟ ڇا تون مون کان سواءِ نه رهي سگهندين ته آءٌ تون کان سواءِ رهي سگهنديس؟ جڏهن آءٌ تو سان گڏ آهيان، آءٌ مرڻ گھڙيءَ تائين تنهنجي آهيان ۽ تنهنجي ئي رهنديس. مونکي تنهنجي مٿان يقين آهي ته تون به منهنجي مٿان يقين رک ته اسين هڪ ٻئي کان سواءِ ڪو به اهڙو قدم نه کڻنداسين. پوءِ تون ڇا لاءِ وسوسن جي ڪاري ڪُن ۾ غوطا پيو کائين؟ اريبه ناراضگي ۽ افسوس جو اظهار ڪرڻ سان گڏ وسيم جا حوصلا بلند ڪيا. ۽ هميشه گڏ رهڻ جو دلاسو ڏنو.
تنهنجا والدين ان رشتي کان انڪار ته نه ڪندا؟ وسيم ٻيهر دل کي آٿت ڏيڻ لاءِ اريبه کان پڇيو. مونکي يقين آهي ته منهنجي امڙ ۽ بابا منهنجي ڳالهه نه ٽاريندا. اريبه خود اعتماديءَ سان وسيم جي هٿ مٿان هٿ رکي تسلي ڏيندي وراڻيو.
آءٌ اوهان جي گھر پنهنجي هڪ دوست جي والدين کي رشتي لاءِ موڪليندس، تون پنهنجي امي ۽ ابو کي حقيقت کان آگاهه ڪري ڇڏجانءِ ته وسيم جو پيءُ ۽ والده ساده ۽ ڳوٺاڻا ماڻهو آهن، کين مٽي مائٽي يا رشتن جي ڳالهين ڪرڻ جو ڏانءُ ڪونهي، ان ڪري سندس دوست جي امڙ ۽ والد رشتي لاءِ ايندا. رهي ڳالههِ مٺائيءَ جي ان وقت اُهي ساڻ گڏ کڻي ايندا. وسيم، اريبه کي پوري ڳالهه سمجهائي.
تون فڪر نه ڪر، امتحان ٿي وڃن، پوءِ تون جنهن کي به موڪلڻ چاهين، موڪلجانءِ. باقي سڄو ڪم آءٌ پاڻ سنڀالينديس. هاڻي ته ڳڻتين جو ڳاٽو ڀڃي چهري تي مُرڪ سجائي منهنجي دل کي تسلي ڏي ته تون پريشان نه آهين. ۽ اگر نه ته پوءِ آءٌ ناراض ٿي ويندي سانءِ. اريبه هٿ جي اشهد آڱر سڌي ڪري ڌمڪي ڏيندي چيو.
وسيم وڏو ٽهڪُ ڏئي اريبه جو هٿ پڪڙي، کيس ڪُرسيءَ تان اٿاريو، ٻئي ٽهڪ ڏيندا ڪينٽين کان ٻاهر نڪري ويا. وسيم جي اداسي هينئر خوشيءَ ۾ بدلجي وئي. ٻنهين پيپرن جي تياري سهڻيءَ ريت ڪرڻ جو هڪ ٻئي سان وچن ڪيو.
نيٺ کلندي، مُرڪندي دم ديدار به ٿيندو رهيو ته پيپرن جا ڏينهن به پڄاڻيءَ تي پهتا.
وسيم سُتت ئي پنهنجي دوست احمد جي والد ۽ والده کي اريبه جو رشتو گھرڻ لاءِ تمام ڳالهيون سمجهائي تيار ڪيو. جڏهن ته وسيم جي گھر جا ڀاتي ان رشتي مان بلڪل راضي نه هئا. گھر جو هر هڪ ڀاتي وسيم کي ان ڳالهه تان هٽي وڃڻ جي نصيحت ڪري رهيو هو. پر وسيم جي ذهن تي محبت جو ڀوت سوار هو ان ڪري وسيم ڪنهن جي به نه ٻڌي ۽ نه ئي وري گھر جي ڀاتين وسيم جي پرولي سلڻ جي ڪوشش ڪئي.
آچر جو ڏينهن هو. احمد جو والد ۽ والده، اريبه جي گھر سيوهڻ پهتا، وسيم ۽ اريبه جو مسلسل فون تي رابطو جاري هو. ڪجهه دير کان پوءِ اريبه جي نمبر تان پاور آف جو اطلاع اچي رهيو هو. وسيم وڏا وَس ڪيا پر رابطو نا ممڪن هو. وسيم جي ذهن ۾ ٻيهر وسوسن جون طوفاني هوائون گھلڻ لڳيون. وسيم جولاءِ جي نٽهڻ اُس ۾ تَتل واريءَ جي ڍير تي تڙپندڙ ڪنهن سزا يافته قيديءَ جيان تڙپي رهيو هو. هو ايترو ته بي چين هو جو نه ويهڻ ۾ آرام نه ئي ڪنهن هڪ جاءِ تي بيهڻ ۾ سُڪون هيس. هو لڳاتا هڪ جاءِ تي هيڏانهن هوڏانهن ڦري رهيو هو. اريبه سان رابطو نه ٿيڻ جي ڳڻتيءَ ۾ هو پنهنجي هٿ جي مٺ بند ڪري وَسَ آهر آڱرين جو زور ڏئي ٿڌا ساهه ڀري ڳڻتيءَ ۾ ڳاڙهو ٿي چڪو هو. اوچتو سامهون هِڪ ڪار اچي بيٺي، ان مان احمد جو والد دروازو کولي ٻاهر نڪري آيو. ان تي نظر پوندي ئي وسيم جي جسم ۾ ساههُ پئجي ويو. وسيم يڪدم تڪڙا قدم کڻي احمد جي والد جي ڀرسان پهچي ساڻس هٿ ملائي حال احوال معلوم ڪرڻ چاهيو.
احمد جي والد اسد پنهنجا ٻئي هٿ وسيم جي پٺاڙن تي رکي نيڻ جھڪائي، پٽ! اريبه جي پيءُ ۽ ڀائرن صاف انڪار ڪري ڇڏيو ۽ هو اسان تي تمام گھڻو ناراض ٿيا. بلڪه ٻيهر اچڻ کان سختيءَ سان منع ڪري ڇڏيائون. ها اريبه جي والد ايترو چيو ته اوهان جنهن ذات سان تعلق رکو ٿا، ان ئي ذات وارن اٺ سال اڳ منهنجي وڏي پُٽ جو قتل ڪيو هو. هاڻي اها ڳالهه نا ممڪن آهي ته آءٌ پنهنجي نياڻيءَ جو رشتو ان ذات ۾ ڪيان، مهرباني ڪري ٻيهر اهڙي ڪا به اميد ڪري نه ايندا. وسيم جي پيرن هيٺيان زمين نڪري وئي، جسم مان اڌ ساههُ ڇڏائجي ويُس. اکين آڏو اونداهه ٿي وئي، اوچتو موبائل جي گھنٽي وڳي، وسيم ڏٺو ته اريبه جو نمبر هو، هن يڪدم ڪال رسيوِ ڪئي.
اريبه هي ڇا ٿي ويو؟ تو ڇا چيو هو؟ ڇا تون مون کان سواءِ رهي سگهندينءَ؟ وسيم اڃان به ڳالهائڻ چاهي پيو پر ڳالهائي نه سگهيو.
سڀاڻي صبح جو 9 بجي يونيورسٽيءَ جي مين دروازي وٽ آءٌ به اينديس ۽ تون به اچجان، گڏجي ڪورٽ ميرج ڪندا سين. اريبه ايترو ڳالهائي ڪال ڪٽي ڇڏي ۽ فون بند ڪري ڇڏيائين.
صبح جو سوير وسيم سهي سنبري يونيورسٽي جي دروازي وٽ بيهي اريبه جو انتظار ڪندو رهيو، ڪجهه دير ۾ وقت مطابق اريبه به پنهنجي ڪار ۾ پهتي. ٻئي ڪار ۾ عدالت پهتا. هڪ وڪيل ڪري جج آڏو بيان ڏئي جج جي اجازت سان نڪاح پڙهائي هڪ ٻئي جي زندگيءَ جو هميشه جي لاءِ همسفر ٿيڻ تي هڪ ٻئي کي مبارڪ ڏنائون. پنهنجي مقصد ۾ ڪاميابي ماڻڻ تي ڏاڍو خوش ٿيا. منجهند جي ماني ٻنهين گڏجي زال ۽ مڙس جي ناتي حيدرآباد جي هڪ نامياري هوٽل ۾ کائڻ ويا.
وسيم ۽ اريبه جي زندگيءَ ۾ نڪاح کان پوءِ خوشين ۽ نين خواهشن جو هڪ نئون باب کليو هو. ٻئي هڪ ٻئي ڏانهن پيار ۽ محبت منجهان غور سان نهاري بار بار مسڪرائي رهيا هئا. سندن چهري جي مُرڪ هڪ ٻئي جي نيڻن کي ٺاري رهي هئي. وسيم بنا ڪنهن موڙ ۽ ڳاني جي هڪ ساده لباس ۾ به اريبه کي چوڏهينءَ جي چنڊ کان وڌ چمڪندڙ ۽ حسين، جميل نظر اچي رهيو هو. اريبه بغير شراري، سون ۽ گھونگھٽ جي به وسيم کي عام لباس ۾ نوريءَ جي سادگيءَ جيان سهڻي ڪُنوار لڳي رهي هئي. سندس هٿ بنا مهنديءَ جي وسيم کي گلاب جي گلن جي ٽڙيل پتن جيان ڳاڙها ۽ خوشبوء دار اکين کي ٿڌڪار ۽ دل کي راحت بخشي رهيا هئا. ٻنهين جي ڏنل آرڊر مطابق بيري ماني اچي ٽيبل تي رکي. مانيءُ جو پهريون گرههُ ٻنهين هڪ ٻئي کي وڏي محبت ۽ پيار منجهان کارايو ۽ باقي ماني هڪ ئي پليٽ ۾ گڏجي کاڌائون. ماني کائڻ بعد هوٽل مان نڪري گاڏيءَ ۾ اچي ويٺا، اريبه هميشه جيان وسيم کي سندس گھر جي ويجهو ڇڏي پاڻ پنهنجي گھر سيوهڻ هلي وئي.
شام ٿي چُڪي هئي، اريبه گھر ۾ داخل ٿي، پنهنجي ڪمري ۾ پرس ۽ چادر رکي، ماءُ جي ڪمري داخل ٿي. سندس ماءُ پلنگ تي ويٺي ڪنهن سهيليءَ سان فون تي ڳالهائي رهي هئي. اريبه کي ڪمري ۾ ايندي هُن سهيليءَ کي بعد ۾ فون تي ڳالهائڻ جو چئي ڪال ڪٽي ڇڏي. اريبه جي ماءُ رضيه اوچتو اريبه کي پنهنجي ڪمري ۾ ايندو ڏسي حيرت ۾ پئجي وئي. ڇاڪاڻ ته اريبه سندس ڪمري ۾ تمام گھٽ ايندي هئي.
اچ! ڌيءَ خدا خير ڪري، ڇا ٿيو آهي؟ رضيه يڪدم حيرت منجهان پنهنجا ٻئي هٿ سيني تي رکي اريبه سان مخاطب ٿيندي چيو. امان اوهان سان ڪجهه ڳالهائڻو آهي، اريبه ماءُ سان اڄ پهريون ڀيرو بي رُخيءَ واري انداز ۾ پيش ايندي ڳالهايو.
ڌيءُ! اها به ڪا پڇڻ جي ڳالهه آهي، اچ جيڪي حال اورڻا اٿئي اچي اور پُٽ. ڀلا تون مون سان ڳالهيون نه اوريندينءَ ته ٻيو ڪنهن سان اوريندينءَ؟ رضيه وڏي محبت ۽ شفقت واري انداز ۾ اريبه سان ڳالهائيندي چيو.
امان. ..... اريبه خاموشي اختيار ڪئي.
ڌيءَ ڇا ٿيو آهي؟ تون گھٻرايل ٿي نظر اچين. رضيه، اريبه جو هٿ پڪڙي حيرت منجهان چيو.
امان! مون ڪورٽ ۾ وسيم سان شادي ڪري ڇڏي آهي. اريبه هڪدم همت ڪري ماءُ کي چئي ڏنو.
گھوڙا ڙي! چوري هي ڇا ڪري ڇڏيئي، خاندان جي عزت ڌوڙ ۾ مِلائي ڇڏيئي. ٿورو پيءُ ۽ ڀائرن جي عزت جو خيال ڪرين ها، رضيه ٻئي هٿ پنهنجي گوڏن تي زور سان هڻي مٿو پٽيندي اريبه کي روئيندي چيو. اريبه ماءُ جون ڳالهيون در گذر ڪندي ڪمري کان نڪري پنهنجي ڪمري ۾ اندران دروازو بند ڪري ويهي رهي.
رضيه روئندي رڙندي فون ڪري مڙس واجد کي جلد ئي گھرائي حقيقت کان آگاهه ڪندي حوصلي سان ۽ ڌيرج سان فيصلو ڪرڻ جي هدايت ڪئي. واجد پڻ ڊي، ايس، پي هو. في الحال ته اچرج ۾ پئجي ويو، پر همت ۽ عقلمنديءَ مان ڪم وٺندي ڪجهه دير لاءِ صبر اختيار ڪري پُٽ کي فورن گھرائي ورتائين. اريبه جو ڀاءُ ماجد به پهچي ويو، گھر ۾ ماٺار اچي وئي. سڀني گھر ڀاتين جا حواس ڪم ڪرڻ ڇڏي ويا. گھر جي ڪنهن به ڀاتيءَ اريبه جي ان حرڪت ڪري ساڻس ڳالهائڻ پسند نه ڪيو ۽ نه ئي هوءَ ٻاهر واءُ سواءُ لهڻ لاءِ ڪمري کان ٻاهر نڪتي.
ڪيتري دير تائين گھر ۾ خاموشي ڇانيل هئي. هر ڪو پنهنجي عزت بچائڻ لاءِ عقل جا گھوڙا ڊوڙائي رهيو هو. پر وقت جي ڪوهيڙي سبب هر طرف ڌُنڌُ ڇانيل هو. نيٺ! اوچتو واجد اُٿيو، ۽ پُٽ کي هٿ جو اشارو ڪري ٻاهر وٺي ويو. ٻئي مرد ٻاهر نڪري ويا، رضيه جي سِسيءَ ۾ ساههُ نه هيو. ذهن ۾ مختلف وِسوِسا کيس پريشانين جي پڃري ۾ ستائي رهيا هئا.
رضيه ڪيتري دير دروازي ڏانهن تڪيندي رهي، پر ٻاهران ڪو به مرد گھر ۾ داخل نه ٿيو ۽ نه وري اريبه ڪمري جو در کولي ٻاهر آئي. رات جا ٻه ٿي رهيا هئا. اڪيلي عورت پريشانيءَ ۾ ڪري به ته ڇا ڪري. کيس ڪجهه به سمجهه ۾ نه پئي آيو نيٺ رضيه قرآن پاڪ کڻي ڊرائنگ روم ۾ رکيل صوفن تي ويهي، يٰسين شريف جي تلاوت ڪرڻ شروع ڪئي. رضيه تلاوت ڪري ئي رهي هئي ته اوچتو دروازو کُليو، واجد ۽ سندس پُٽ ماجد گھر ۾ داخل ٿيا. واجد پوليس جي ورديءَ ۾ هو ۽ ماجد کي ڪاٽن جو جورو پاتل هو پر ٻئي پگھر ۾ تر هئا. رضيه ٻنهين کي ڏسي تلاوت اڌ ۾ ڇڏي قرآن پاڪ صوفن جي ڀر ۾ رکيل ننڍي اسٽول تي رکي انهن ڏانهن تڪڙي تڪڙي وڌي.
واجد ڪيڏانهن ويو هئين؟ اريبه ته غلط قدم کنيو پر تون ڪو اهڙو قدم نه کڻجانءِ جو سڄي حياتي ڪنڊا ڪڍڻا پون. خدا جي واسطي ڪجهه سمجهه مان ڪم وٺو، نياڻي ٻار آهي، هن ته اوهان جي عزت جو نه سوچيو پر اسان ته وڏا آهيون، سوچ ۽ سمجهه سان مسئلي جو حل ڳولهڻ گھرجي. اريبه جيڪا باههِ ٻاري آهي، اها وسائڻ جي ڪوشش ڪجي ته بهتر آهي. ڏاها ٿيو، وڌيڪ باههِ نه ٻاريو. ائين نه ٿئي جو جھڳو جھڻ ٿي وڃي. ماجد پُٽ تون ابي کي سمجهائڻ جي ڪوشش ڪر. رضيه ٻئي هٿ ٻڌي ٻنهين کي نماڻو عرض ڪندي چيو.
امان! تون ٿَڪل آهين، اسين ڪو به اهڙو قدم نه کڻنداسين، تون دلجاءِ ڪر ان مسئلي جو حل سڀاڻي گڏجي ڪڍنداسين. ماجد رضيه کي تسلي ڏيڻ جي ڪوشش ڪئي. واجد رضيه کي هٿ کان وٺي پنهنجي ڪمري ڏانهن آرام ڪرڻ لاءِ وٺي ويو. ماجد به پنهنجي ڪمري ۾ وڃي آرامي ٿيو.
رات جا ٽي ٿي رهيا هئا، اريبه کي بک ستايو، پر هوءَ والد ۽ ڀاءُ جي ڊپ کان ٻاهر نه نڪتي. ڪمري ۾ رکيل بسڪٽ کائي گذارو ڪيائين.
صبح جو 8 بجي واجد کي پوليس اسٽيشن پهچڻو هو. ناشتو ڪري هو وڃي رهيو هو ته رضيه کيس اڳيان بيهي عرض ڪيو ته نياڻيءَ کي معاف ڪر، غلطي ڪئي اٿئين، ڪالهه کان ڪمري ۾ بند آهي، وڃي تسلي ڏينس.
واجد رضيه جي منٿن کي ڏسندي نيٺ اريبه جي ڪمري ڏانهن ويو، ڪمري جو دروازو اندران بند هو، واجد ڪيترا ئي سَڏ ڪيا پر اندران ڪو به آواز نه آيو. واجد ۽ رضيه جي رڙين تي ماجد به پهچي ويو، گھڻي دير تائين آواز ڏيندا رهيا پر اندران ڪو به جواب نه مليو، نيٺ ماجد ڪمري جي دروازي جو لاڪ ٽوڙي جيئن ئي اندر داخل ٿيو ته اريبه جو لاش پکي ۾ لٽڪيل نظر آيو. اريبه جي ڳچيءَ ۾ رئو ڦاٿل هو. گھر ۾ ڪهرام مچي ويو، هڪ سڪيلڌي نياڻي، سا به خود ڪشي ڪري خالق حقيقيءَ سان وڃي ملي. ماجد همت ڪري روئندي اريبه جي ڳچيءَ مان آرام سان رئو ڪڍي لاش پلنگ تي رکيو. پلنگ جي سيرانديءَ کان رکيل اريبه جي موبائل تي رضيه جي نظر پئي، جيئن ئي رضيه موبائل کي چيڪ ڪيو ته ان جي اسڪرين تي هڪ ميسيج آيل هو، ان ۾ لکيل هو ته “حيدرآباد ۾ پوليس مقابلي دوران وسيم نالي هڪ دهشت گرد کي پوليس مقابلو ڪري ماري ڇڏيو آهي. سندس لاش وارثن حوالي ڪيو ويو آهي.”

جذبن جو جادو

عرس فقير جي اوطاق تي ماڻهن جو وڏو چهچٽو هو. ڪي ٻار زنجيرن سان ٻڌل بيوس ۽ لاچار دنيا جي خواهشن کان لا تعلق آزاديءَ جي انتظار ۾ هيڏانهن هوڏانهن ائين واجهائي رهيا هئا جيئن ڪنهن ٻليءَ کي گھر ۾ مڇي، گوشت يا کير جي ڌَپ پوندي آهي ۽ هوءَ سڄو گھر پئي نوسيندي آهي. ڪجهه ڇوڪريون ۽ اڌڙوٽ عمر جون عورتون هڪ سمي فقير جي دُهل وڄائڻ تي ڌمال هڻي رهيون هيون. سندن وار کليل هئا. جسم تي ڪپڙا ته پاتل هئن پر رئي جو نالو نشان ئي ڪو نه هو. اوطاق جي هڪ ڪُنڊ ۾ انهن سڀني عورتن ۽ ٻارن جا وارث بي تاب ڪي بيٺل ته ڪي وري فرش تي رکيل هڪ ٻن سِرن جي دڪين تي، ته ڪجهه وري مجبور اوڪڙون ويٺا انتظار ڪري رهيا هئا، ان خوش فهميءَ ۾ هئا ته هاڻي سائين عرس فقير جي ڪرامت سان اسان جو ڀاتي جِن ۽ غيبات جي اثر کان جلد آجو ٿي ويندو. پوءِ اسين کيس ڏن ڏئي، ديڳ بريانيءَ جي ورهائي سوگها ٿي پنهنجي ماڳ پهچندا سين. اوطاق ۾ ويٺل سڀني سائلن جو اهو ايمان ۽ عقيدو هو ته اسين عرس فقير جي ڪرامت سان ئي ڪاميابي ماڻيندا سين.
عرس فقير ورانڊي ۾ ويٺو هڪ ميز تي تعويز لکي رهيو هو. سندس آڏو فرش تي ٽي چار فراسيون وڇايل هيون، جن تي هڪ پاسي کان مرد ۽ ٻئي پاسي زائفون پنهنجا ٻئي هٿ جوڙي پنهنجي واري جو انتظار ڪندي عرس فقير ڏانهن نماڻي انداز ۾ واجهائي رهيا هئا. انهن مان هڪ هڪ ٿي عرس فقير جي ڀر ۾ ويهي پنهنجا ٻئي هٿ جوڙي عاجزي ۽ نِوڙت واري انداز ۾ پنهنجا مسئلا آهستگيءَ سان بيان ڪري رهيو هو. عرس فقير وٽ هڪ مس ڪُپڙيءَ مُشڪ ۽ زعفران پيل هو. جنهن مان ڪِلڪ ٻوڙي سڀني کي تعويز لکي ڏئي اُماڻيندو پيو وڃي. سندس پويان هڪ چيلو پُٺاڙن ۽ مٿي تي مالش ڪري رهيو هو. ٻيو چيلو (مريد) عرس فقير جي حڪم جي پورائيءَ لاءِ ٻئي هٿ جوڙي ڪنڌ جهڪايون بيٺو هو. هي چيلو عرس فقير جو خاص شاگرد پڻ هو. سندس نالو روحل فقير هو.
عرس فقير تعويذن، ڀوتن ڪڍڻ، جنات جي اثر ۽ جنن کان جندُ ڇڏائڻ ۾ هنڌين ماڳين مقبول هو. قد بُت ۾ ڊگهو ۽ ٿلهو شهپر وڏا، وار سندس ڪُلهن تائين وڏا، هلڪي ڏاڙهي، آواز ڳورو ۽ رنگ جو مُشڪي هو.
صبح کان وٺي رات دير تائين ماڻهن جي قطار نه کٽندي هئي. سنڌ جي ڪجهه ڳوٺن جي آباديءَ جا ماڻهو اهڙا به آهن، جيڪي اڳتي وڌڻ ۽ تمدني زندگي گذارڻ بدران بي سمجهه ۽ غفلت واري زندگي گذاري پاڻ تي فخر محسوس ڪندا آهن. هي اُهي ماڻهو آهن، انهن مان جيڪڏهن ڪو بيمار ٿيو ته ڳوٺ جي ڪنهن ڪمپائونڊر يا ڪنهن نقلي ۽ ڦورو حڪيم کان علاج ڪرائڻ پسند ڪندا آهن. ڪجهه ڏينهن انهن جي دوا اثر نه ڏيکاري ته پوءِ ڳوٺ جا چار چڱا، اوڙي پاڙي وارا، مِٽ مائٽ بيمار جي عيادت ڪرڻ سان گڏ سندس گھر ڀاتين جي ڪنن ۾ اها ڳالهه ڀريندا آهن ته ڪا بيماري نه آهي. ان مٿان جنات جو اثر آهي. فلاڻي ڀوپي جو وڃي در کڙڪايو، وڏي ڪرامت وارو بابو آهي. اُتان ئي هن جي جِندُ ڇٽندي. انهن ڀوپن وٽان به جڏهن ڪا دال نه ڳرندي اٿن ته پوءِ پيرن جي درگاهن تي وڃي ڏينهن رات هڪ ڪري مٽيون ڀريندا آهن ۽ پڙ چاڙهي اها اميد هڻي ويهندا آهن ته بس! هاڻي اسان جي هي پير ئي پڄائيندو.
ڪنهن کي ڪهڙو مرضُ، ڪنهن سان ڪهڙي مجبوري، ڪنهن کي ڪهڙي تڪليف، ڪير صحيح، ڪير غلط، ڪنهن کي ڪٿان، ڪهڙي در تان، ڪنهن جي هٿان شِفاءَ ملندي، ڪنهن کي ڪهڙي دوا اثر ڪندي؟ اها حڪمت صرف هڪ الله جي ذات ٿي رکي. پوءِ ڇو نه اهڙيءَ صورت ۾ ان رب ڪريم کي ٻاڏائجي. ان ڌڻيءَ در توبهه تائب ٿيڻ گھرجي.
عرس فقير پنهنجي اوطاق تي سوالين جا سوال ٻڌي، انهن جا درد دور ڪرڻ جي ڪوشش ۾ مصروف عمل هو ته اوچتو ٽي، چار پراڊو گاڏيون ٻاهر در تي اچي بيٺيون. ائين لڳو ڄڻ ڪو وقت جو گورنر پنهنجي محافظن ساڻ اچي پُهتو آهي. انهن ساڻ چار پنج خانگي سپاهي پڻ هئا. سڀني کي ڪلف ٿيل ڪاٽن جا وڳا پهريل هئا. انهن ۾ عرس فقير جو گھاٽو يار ڊي، ايس، پي حاجن به هو. سڀيئي گاڏين مان لهي اوطاق ۾ اندر داخل ٿيا، عرس فقير جي نظر حاجن تي پئي ته هو جھٽڪو ڏئي سڀ ڪم ڇڏي پنهنجي جاءِ تان اٿي انهن سان ملڻ لاءِ اڳتي وڌيو. مهمانن جي خوش خير عافيت ڪري، ساڻ خاص آستاني ۾ وٺي ويو. عرس فقير جي چيلي باقي رهيل ماڻهن کي ٻئي ڏينهن تي اچڻ جو چئي اُماڻي ڇڏيو.
حاجن! فقير هي منهنجو جگري يار طارق آهي، اسين ننڍ پڻ جا يار آهيون، طارق سون جو واپاري آهي. گذريل ٻن سالن کان ڏاڍو پريشان آهي. نياڻي مٿان ڪنهن جن جو سايو اٿس. ڪيترن ئي عاملن جي درن تان مايوس ٿي موٽي آيو آهي. هڪ نياڻي اٿس، اها به سڪيلڌي، وڏن نازن ۽ نخرن سان پاليو اٿئينس پر هن وقت نياڻيءَ جي تڪليف هن جي چيلهه ڀڃي وڌي آهي. حاجن پنهنجي دوست طارق جو تعارف ۽ مسئلو فقيرکي مختصر طور ٻڌايو.
طارق لباس ۾ ته بن ٺن هو پر طبيعت جي لحاظ کان منجهيل هو، حاجن جي تعارف تي طارق جي اکين مان پاڻي تري آيو.
بابا طارق جهڙو اسان جو حاجن يار آهي تهڙو تون به آهين، دل نه لاههِ، عرس فقير جي اوطاق تي آيو آهين، ته پوءِ روئڻ جي ڪهڙي ضرورت. بابا خوشين پويان ڏک ته زندگيءَ جو حصو آهن. ها اولاد جا سور امڙ ۽ ابي جي برداشت کان چڙهيل هوندا آهن. حڪم ڪر ڇا ڳالهه آهي. عرس فقير، طارق کي وڏي دلجاءِ ڏيندي چيو.
سائين هڪ نياڻي آهي ۽ هڪ ٻالڪڙو پُٽ آهي. نياڻي عاقل ۽ بالغ آهي، گذريل ٻن سالن کان ان مٿان ڪنهن ڍيڍ فقير يا ديو جو سايو آهي. جنهن به عامل سان ملاقات ڪئي آهي، شروع ۾ ته هر ڪو سهڻا سهڻا سپنا ڏيکاري آسرا ڏيندو رهيو پر اڳتي هلي هر هڪ پنهنجا پير پوئتي پيو ڪري وڃي. مونکي به سڀني اها نصيحت ڪئي آهي ته گھڻو ديو سان وچڙڻ جي ڪوشش نه ڪر نه ته نياڻيءَ جو ڪنڌ ڀڃي ماري ڇڏيندس. سائين هڪ سڪيلڌي نياڻي سا به سورن منجهه، وڏو خرچ ڪيو اٿم پر ڪٿان به کڙ تيل نه ٿو نڪري. نياڻيءَ جي حالت ويتر ڳڻتيءَ جوڳي ٿيندي پئي وڃي. نياڻيءَ جي اها حالت ڏسي جسم مان اڌ ساهه ڇڏائجي ٿو وڃي، زندگيءَ مان سُڪون برباد ٿي چڪو آهي. جيڪا دولت وئي ان جو ڪو به ڏک نه آهي. اها ٻيهر به اچي ويندي. پر نياڻي. ... نياڻي لفظ چئي طارق سُڏڪن ۾ پئجي ويو.
حاجن، طارق جي ڪلهي تي هٿ رکي تسلي ڏيندي پرچائڻ جي ڪوشش ڪئي. طارق جي سُڏڪن عرس فقير جي روح ۾ رحم پيدا ڪري ڇڏيو.
عرس جھٽڪو ڏئي اُٿيو، روحل بابا سامان کڻ، تياري وٺ، اڄ ان ديوَ جو جَڻ ٻچو روليندس. اهو ڪير ٿيندو آ، جيڪو اسان جي سڄڻ جي نياڻيءَ جو ساههُ سُڪائي ويٺو آهي. اڄ اهو ديو نه بچندو. طارق بابا اٿو، جلدي هلو، عرس فقير کي جلالي اچي وئي.
عرس فقير جي جلالي ڏسي سڀ اُٿي بيٺا. فقير، طارق جي ڪلهي تي هٿ رکي دلاسو ڏئي اڳتي وڌيو.ٻن ڪلاڪن جو ڏورانهون سفر پار ڪري اچي ماڳ پهتا.
طارق جو بنگلو ڏسي عرس فقير حيران ٿي ويو. سوچڻ لڳو ته واقعي انسان دنيا ۾ دولت سان سڀ ڪجهه حاصل ڪري سگهي ٿو پر خوشيون ۽ سُڪون ڪڏهن به نه.
طارق سڀني کي وٺي وڃي مهمان خاني ۾ ويهاريو. مهمان خاني ۾ عاليشان قسم جا قالين وڇايل هئا فرنيچر اعليٰ قسم جو رکيل هو. ٽي چار نوڪر چاڪر در تي بيٺا هئا. ڇت ۾ عاليشان قسم جو فانوس ٽنگيل هو. سڀيئي صوفن تي ٽيڪ ڏئي سڪون سان ويهي رهيا.
فقيرسائين نياڻي هتي وٺي اچان يا اندر گھر جي ڪنهن ڪمري ۾ انتظام ڪجي؟ طارق اچي فقير کان مشورو ڪيو.
نه بابا هتي ٺيڪ آهي. نياڻي هتي ئي گھراءِ. فقير وراڻيو.
طارق پنهنجي نياڻي شمائله کي مهمان خاني ۾ وٺي آيو. اوطاق جي هڪ پاسي کان ڪجهه حصو زمين کان مٿي هو، جنهن جي ديوارن تي خوبصورت پردا ٽنگيل هئا، فرش تي عاليشان قسم جي ماربل لڳل هئي، ان حصي ۾ طارق محفل نعت يا ميلاد وغيره ڪرائيندو رهندو هو. هن وقت سڀئي اُن جاءِ تي وڃي ويٺا.
عرس فقير شمائله کي پنهنجي سامهون ويهاريو، پڙهائي شروع ڪيائين. شمائله جا وار پهريان ئي کليل هئا، سو فقير جيئن ئي پڙهڻ شروع ڪيو ته شمائله جھولڻ شروع ڪري ڏنو. شمائله جي جھولڻ مان اهو محسوس ٿي رهيو هو ته سندس مٿان ڪنهن ديوَ يا ماڙيچي جو سايو آهي. عرس فقير شمائله جي حالت ڏسي حيران ٿي ويو.
روحل ڪڙو چاڙهه. فقير جھٽ ڪر. عرس فقير جلاليءَ ۾ اچي ويو، روحل کي ڪاوڙ ۾ چيائين.
جيڪو حڪم قبلا. اهو چئي روحل ڪڙو چاڙهيو.
عرس فقير جي هٿ ۾ تسبيح هئي، هو ان جي داڻن تي ڪجهه پڙهي رهيو هو. شمائله جو جھولڻ ڏسي ڪڙو چڙهڻ بعد اُٿي بيٺو.
ڪير آهين ڙي؟ ڇو ڇوڪرِ کي تنگ ڪيو اٿئي؟ عزت ان ۾ اٿئي ته نياڻيءَ جي جان ڇڏ، جتان آيو آهين واپس هليو وڃ، عرس فقير شمائله جي فقير ( جِن ) سان ڳالهائيندي چيو.
اڙي هل! تو جهڙا ڪيترائي آيا، بڪ ڪري، پاسو ڏئي، ائين ڀڄي ويا جو وري ظاهر ئي نه ٿيا، تنهنجي لاءِ به بهتر اهو آهي ته هليو وڃ، نه ته پهريون تنهنجو سِر کڻندُس، پوءِ هن ڇوڪري کي ماريندُس. نِڪرهتان. شمائله جھولڻ بند ڪري عرس فقير ڏانهن اکيون ڦوٽاري ڏسڻ لڳي ۽ ڪاوڙ منجهان زور سان هڪل ڏيندي وڃڻ جو دڙڪو ڏنائينس.
شمائله جي دڙڪي ۽ ڌمڪيءَ تي ڪمري ۾ ويٺل سڀني ڀاتين جو اڌ ساهه سُڪي ويو. سڀني سوچيو ته اڄ هي جن يا ته هنن ٻنهين کي ماريندو يا ته اسان جوسِر کڻندو.
جيڪڏهن عزت ۾ جان ڇڏين ته ٺيڪ آهي نه ته ٻاريندو سانءِ مچ ۽ ساڙي رک ڪندو سانءِ. عرس فقير وڏي آواز ۾ شمائله سان ڳالهائيندي کيس باههِ ۾ ساڙڻ جي ڌمڪي ڏيندي پنهنجي جاءِ تان اُٿي بيهي جواب ڏنو. عرس فقير سمجهي ويو ته ڪو به جن جو سايو نه آهي، هي سڀ ڇوڪري مِڪر ڪري رهي آهي. ڇوڪريءَ جي ڪا منشا آهي، جيڪا پوري ڪرڻ لاءِ هي ايڏو وڏو ڊرامو رچائي رهي آهي.
ٺڳ فقير جان پياري ٿي ته ماٺڙي ڪري هليو وڃ نه ته ساڙي ڇڏيندو سانءِ. نه رڳو تنهنجو پر تنهنجي انهن چيلن جو ڳاٽو به ڀڃي رکندو سانءِ. بڪواس بند ڪر ڙي. ڇا ٿو چاهين؟ عرس فقير شمائله کي رڙ ڪري ڇڙٻ ڏني.
اڙي نڪر هتان، واپس هليو وڃ. جتان آيو آهين. ڀلائي ان ۾ اٿئي ته هتان جيترو ٿي سگهئي هليو وڃ. شمائله تارا ڦوٽاري فقير ڏانهن نهاريو ۽ سڄي ڏڪڻ لڳي. وڏي آواز ۾ رڙ ڪري فقير کي ڌمڪي ڏني. شمائله پڻ سمجهي وئي هئي ته هي فقير مون کي ڳچيءَ ۾ پوندو، ان ڪري ڌمڪائي ڀڄائڻ جي ڪوشش ڪيانس. نه ته اڇا ڪارا ڌار ٿي ويندا.
روحل مچ ٻار، هي ائين نه سُڌرندو، هي ته ڇا، هن جا وڏا به منهنجو ڪجهه بگاڙي نه سگهندا. جلدي مچ ٻار ۽ مونکي ڏنڊو ڏي. جھٽ ڪر. عرس فقير ڪاوڙ ۾ اچي ويو.
روحل فقير تڪڙ ۾ هڪ وڏو ڏنڊو کڻي عرس فقير جي هٿ ۾ ڏئي ڪاٺيون کڻي ڪمري جي هڪ ڪنڊ ۾ ڍير ڪري باههِ ٻارڻ جي تياري ڪري فقيرکان اجازت ورتي.
عرس فقير روحل کي اجازت ڏئي، ڏنڊو کڻي شمائله جي مٿي تي هڻڻ لاءِ اولاريو ته شمائله يڪدم هٽي وئي. ڇند ڪري هيٺ فرش تي ليٽي پئي، اهو محسوس ڪرائڻ لاءِ ته آءٌ مري ويس. پر شمائله ظاهري طور ته ليٽي ڇند ڪيو هو پر هوءَ اهو سوچي رهي هئي ته پاڻي سِر کان مٿي چڙهي چڪو آهي. هاڻي ڳالهه ڳچيءَ ۾ پئجي چڪي آهي. هي فقير ته منهنجو به ابو نڪتو، ان کان اڳ ته مون ٻين کي ٽوٽا چٻائي ڇڏيا پر هي منهنجو کنڌو کڻي ڇڏيندو. بهتر آهي ته فقير کي پنهنجي اعتماد ۾ وٺان نه ته اڄ هي فقير منهنجو سِر کڻندو.
ڪمري ۾ موجود سڀني ماڻهن کان رڙ نڪري وئي ته لڳي ٿو ڇوڪري زندگيءَ کان موڪلائي وئي. شمائله جي حالت ڏسي سڀني جي نڙي خشڪ ٿي وئي. جسم مان اڌ ساههُ ڇڏائجي ويو. ڪجهه ڪري به نه پيا سگهن جو سڀئي ڪڙي ۾ هئا. کين ڳالهائڻ ۽ جاءِ تان اٿڻ يا هيڏي هوڏي وڃڻ کان سختي سان منع ٿيل هو.
اوچتو شمائله ٽِپ ڏئي پنهنجي جاءِ تان وڏي ڪُوڪ ڪري اٿي. ٻيهر جهولڻ شروع ڪيائين.
فقير مان ڇوڪريءَ جي جان ڇڏيندس، پر هڪ شرط آهي. مڃيندين؟ شمائله جھولندي فقير سان مخاطب ٿي.
ڳالهه ڪر؟ ڇا ٿو چوڻ ڇاهين؟ عرس فقير وراڻيو.
هنن سڀني کي ٻاهرڪڍ. شمائله اوطاق ۾ موجود سڀني ڏانهن اشارو ڪندي چيو. عرس فقير سڀني کي مهمان خاني مان ٻاهر نڪرڻ جي هدايت ڪئي. طارق سڀني کي ٻاهر وٺي وڃڻ بدران گھر اندر وٺي ويو. ۽ هڪ ڪمري ۾ وڃي ويهي رهيا.
ڪمري ۾ باقي روحل فقير موجود هو، اهو ان ڪري جو ان ڪڙو چاڙهيو هو. شمائله ان جي ٻاهر وڃڻ جو پڻ اشارو ڪيو پر عرس فقير صاف انڪار ڪري ڇڏيو ته نه ويندو.
هاڻي ڳالهه ڪر؟ عرس فقير شمائله کي چيو.
شمائله پهريون پنهنجا وار ويڙهي، مٿي تي رئو رکي، عرس فقير جي پيرن تي ڪري پئي ۽ روئڻ لڳي.
عرس فقير سمجهي ويو ته هاڻي اُٺ ڏونگر هيٺيان آيو آهي.
اٿي امان: حقيقت بيان ڪر، پنهنجو ڳجهه سلِ، جيڪا تنهنجي خواهش آهي بيان ڪر، گھٻرائڻ جي ڪا به ضرورت نه آهي. عرس فقير شمائله جي مٿي تي شفقت جو هٿ رکي پاڻ به هيٺ فرش تي پلٿي ماري ويهي رهيو ۽ روحل فقير کي به ڀر ۾ اچي ويهڻ جي هدايت ڪيائين.
شمائله مٿي جو رئو ٻيهر صحيح ڪري رکيو. فقير سائين مونکي پنهنجي ڌيءَ سمجهندي مون سان وعدو ڪر ته منهنجي راز کي راز رکندين ۽ منهنجي مدد ڪندين. شمائله پنهنجا ٻئي هٿ جوڙي عرس فقير کي نماڻو عرض ڪيو.
ٺيڪ آ پُٽ، تون حڪم ڪر، فقير ٻاجهاري انداز ۾ وراڻيو.
فقير سائين! آءٌ يونيورسٽيءَ ۾ هڪ ڪلاس فيلو سان بي انتها محبت ٿي ڪريان ۽ هو به مون کي دل سان چاهيندو آهي. پر مسئلو اهو آهي ته هن جو تعلق ڪنهن ٻي ذات سان آهي. بابا سائينءَ جو هڪ اصول آهي ته هو منهنجو رشتو پنهنجي ذات کان ٻاهر ڪڏهن به نه ڏيندو، آءٌ ڄاڻان ٿي ته اسان جي ڦڦين جا وار به ان اصول پويان اڇا ٿي ويا پر بعد ۾ وڃي چاليهن جي ڏهاڪي ۾ پنهنجي ذات مان ڪو چڱو رشتو آيو، نيٺ اهي وڃي پنهنجي ورن واريون ٿيون. فقير سائين جيڪڏهن ان ڇوڪري جا والدين رشتو کڻي آيا به ته بابو کين هڪ پل لاءِ بيهڻ به نه ڏيندو.
رهي ڳالهه منهنجي ته آءٌ اهڙو ڪو به قدم نه ٿي کڻڻ چاهيان، جنهن سان بابا ۽ امڙجي دل آزاري ٿئي ۽ منهنجي خاطر بابا سائين دنيا ۾ ڪنڌ کڻي گھمڻ جهڙو به نه رهي. فقير سائين جيڪڏهن آءٌ غلط قدم ٿي کڻان ته پيءُ ۽ ماءُ جي نافرماني ۽ جيڪڏهن پاڻ ٿي ماريان الله جي نافرماني. ان ڪري مون هي ڍونگ رچايو آهي. پر هن ڍونگ ۾ اڃ تائين ڪاميابي ماڻي نه سگهي آهيان. اوهان ٻڌايو ڇا مان غلط آهيان؟ سائين مون اوهان ۾ اميد سمجهي پنهنجي مجبوري اوهان آڏو بيان ڪئي آهي. الله جي ذات اوهان کي نياڻيءَ جي اولاد عطا ڪئي هوندي. مونکي به پنهنجي نياڻي سمجهندي منهنجي مدد ڪيو.
ڌيءَ! آءٌ ان معاملي ۾ تنهنجي ڪهڙي مدد ڪيان؟ ان جو ڪو حل ته نظر ئي نه ٿو اچي. فقير وراڻيو. فقير سائين، اوهان کي طريقو آءٌ ٿي ٻڌايان. مدد اوهان ڪندا. شمائله نياز ۽ نِوِڙت جو اهڙو ته نماڻو انداز استعمال ڪيو جو فقير ان آڏو پنڊ پهڻ ٿي ويو. ڪڇي نه سگهيو. بلڪه مٿي تي ٻيهر هٿ رکي پيار منجهان چيائينس. ٻڌاءِ پُٽ، آءٌ تنهنجي ڪهڙي مدد ڪيان؟
فقير سائين! اوهان بابا کي سمجهايو ته ڇوڪريءَ کي واقعي جن جو سايو آهي، ڪنهن ڪارو علم ڪري اوهان جي نياڻيءُ کي قبضي ۾ آندو آهي. جنهن به اهو ڪم ڪيو آهي، اُهو شمائله سان شادي ڪرڻ چاهي ٿو، شمائله کي جڏهن ان شاديءَ جي لاءِ چيو ته شمائله کيس صاف انڪار ڪري ڇڏيو، جنهن بعد ان اِها حرڪت ڪئي آهي. جيڪڏهن اسين به پنهنجي خانداني اصولن پٽاندڙ هٺ ۽ عزت جي آڙ ۾ شمائله جي شادي خاندان جي ئي ڪنهن ڇوڪري سان ڪرائيندا سين ته هو ڪاري علم جي زور تي يا گھوٽ جو سِر کڻندو يا نياڻيءَ جو سِر کڻندو. پر ڏٺو وڃي ته ٻنهين پاسن ۾ اسان جو ئي نقصان آهي. جيڪڏهن ڇوڪرو ٿو مري ته به اسان جي نياڻي بيواهه ۽ جيڪڏهن نياڻي ٿي مري تڏهن به اسان جو گھر برباد. هن ڇوڪري جو دلي مقصد صرف اِهو آهي ته شمائله منهنجي شريڪ حيات ٿئي. اگر منهنجي نه ته ڪنهن ٻئي جي به نه. هن وٽ ڪارو علم آهي. ڪارو علم اسلام کان ٻاهر آهي ۽ آءٌ نوري علم ڄاڻندو آهيان. هو ڇوڪرو مسلسل علم جو زور لائي رهيو آهي. بهتر ائين آهي ته آءٌ ان جي موڪليل جن جي مدد سان ان ڇوڪري کي هتي گھرائي سندس منشا معلوم ڪريان شاديءَ لاءِ آماده ٿي وڃون ته اسان جي حق ۾ بهتر رهندو. ان کان اڳ جو وڌيڪ جاني نقصان پهچي، بهتر آهي ته خانداني اصولن ۽ پراڻين رسمن مان جان ڇڏائي جديد دور جي نوجوان نسل جي خواهشن کي ڏسندي سماج ۾ پنهنجي عزت بچائيندي فيصلن ۾ ۽ اصولن ۾ ڪجهه لچڪ پيدا ڪندا سين ته جاني نقصان ٿيڻ کان ته بچي سگهندا سين. ان لاءِ جيڪو حڪم ڪيو. هن وقت اڳيان باههِ آهي ته پويان پاڻي.
شمائله جون ڳالهيون عرس فقير جي دماغ ۾ ويهجي ويون. فقير شمائله سان اقرار ڪيو ته تو هر معاملي ۾ پنهنجي پيءَ ۽ ماءُ جي عزت رکڻ جي ڪوشش ڪئي آهي. هاڻي آءٌ هر صورت ۾ تنهنجي مدد ڪندُس. عرس فقير شمائله ڪلاس فيلو جا پار پتا ۽ موبائل نمبر وٺي ان سان ڳالهه ٻولهه ڪري کيس سڀ ڪجهه سمجهايو. فقير شمائله کي ٻيهر جھولڻ جي هدايت ڪئي ۽ روحل کي اوطاق جو اندريون دروازو کولڻ لاءِ اشارو ڪيو.
اوطاق جي ڀر واري ڪمري ۾ ويٺل باقي گھر ڀاتي ۽ مهمان اوطاق جي اندران واري دروازي ڏانهن انتظار ۾ اهڙيءَ ريت تڪي رهيا هئا، جيئن عيد جو چنڊ ڏسڻ لاءِ هر هِڪ مغرب جي وقت آسمان ڏانهن پيو نهاريندو آهي.
اوچتو روحل فقير دروازو کوليو، سڀئي يڪدم اُٿي کڙا ٿيا ۽ ٿڌو ساههُ ڀري روحل ڏانهن نهارڻ لڳا. سڀني جي چهرن تان بيتابي ۽ مايوسيءَ جا ڪارا ڪڪر غائب ٿيڻ لڳا.
فقير سائين سڀني کي ياد ٿو ڪري. روحل فقير اچي ڪمري ۾ موجود حاجن ۽ طارق سان مخاطب ٿيندي چيو. سڀني تڪڙ ۾ اوطاق ڏانهن ڊوڙ ڪئي. ڇا ڏسن ته شمائله جھولي رهي آهي، سندس وار وکريل آهن، عرس فقير ان جي ڀرسان تسبيح جا داڻا تيز تيز سوري تڪڙو تڪڙو ورد ڪري رهيو آهي. سڀئي ڀاتي هڪ ڪُنڊ ۾ ٿي ويٺا. هر هڪ نماڻي انداز ۾ ڪنڌ کڻي ڪنهن وقت عرس فقير کي ڏسي رهيو هو ته ڪنهن وقت وري شمائله ڏانهن حيرت منجهان نهاري رهيو هو. هر هڪ کي ان ڳالهه جو يقين هو ته عرس فقير پنهنجي ڪرامت سان اڄ ڪنهن به صورت ۾ شمائله جي جن مان جند ڇڏائي ئي ساههُ کڻندو.
اوچتو عرس فقير خاموشي اختيار ڪئي جھٽڪو ڏئي اُٿي بيٺو. اٿڻ سان هڪل ڪري وڏي ڪُوڪ ڪيائين. “نه ويندين”.
جڏهن انسان مجبور، بيوس يا لاچارٿي پوندو آهي ۽ ڌڻيءَ کي ٻاڏائڻ بدران لاهي پاهي انسانن مان اها اميد رکي ويهندو آهي ته جيڪي ڪري سو اِهو ئي ڪري. ان عقيدي موجب پوءِ ان انسان جي ذهني ۽ جسماني طور غلامي به قبول ڪرڻ لاءِ تيار هوندو آهي. جيئن هڪ سرڪاري اسڪول جو ماستر ڪلاس ۾ ويٺل شاگردن سان جيئن چاهي جهڙو سلوڪ ڪري سندس مرضي آهي. ڇاڪاڻ ته هو پاڻ کي ڪلاس جو ان وقت بادشاهه سمجهندو آهي. هو چاهي ته ٻارن کي پڙهائي، جيڪڏهن نه چاهي ته ٻارن کي نه پڙهائي. هو صحيح پڙهائي يا غلط، سندس مرضي آهي. جيڪڏهن ڪو شاگرد ادب منجهان به کيس اهو چئي ته مانوارا استاد اوهان هي سبق اسان کي نه پڙهايو آهي. ته پوءِ اهو شاگرد ان ماستر جي آڏو بد تميز، بداخلاق، نا لائق، چنڊو ۽ ڪُند ذهن ٻار جي مثل ٿي ويندو آهي. باقي ٻار ماستر جي آڱر جي اشاري تي هلندا اهي ئي صرف ذهين، هوشيار، لائق، فرمانبردار، با اخلاق ۽ سلڇڻا سمجهيا ويندا آهن. هن دور ۾ اها حالت نه رڳو اسڪولن ۾ نه پر هر اداري، هر شهر۽ هر تنظيم ۾ وڌي وئي آهي. عرس فقير به مڙني کي پنهنجي آڱر جي اشاري تي نچائي رهيو هو. اها حقيقت آهي ته انسان الله جي طرفان وسيلي طور هر ڪم لاءِ مقرر ٿيل آهي ته ڪنهن جي مشڪل وقت ۾ ڪير ڪيئن وسيلو ٿي ڀلائي ڪندو؟ پر ڪائنات جو نظام هلائڻ واري صرف هڪ الله جي ذات آهي، ان جي مرضيءَ کان سواءِ هڪ پن به نه ٿو چُري سگهي. ان لاءِ انسان کي هر مشڪل وقت ۾ دنيا جي اصولن مطابق ڪوشش ڪرڻ سان گڏ رب کي به ٻاڏائڻ گھرجي. هميشه انسانيت رکندڙ ڊاڪٽر مريض کي دوا ڏئي اهو جملو ضرور دهرائيندو آهي ته “هيءَ دوا استعمال ڪريو الله شِفا عطا ڪندو.”
شمائله فرش تي پنهنجي مِڪر مطابق جھولندي رهي. عرس فقير طارق ۽ حاجن کي شمائله جي سمجهايل ترڪيب مطابق ڳالهه ۾ وڌيڪ ڳڙ ملائي مٺو ڪري مؤثر انداز ۾ حقيقت سمجهائڻ جي ڪوشس ڪئي. اڃا ڳالهه اڻپوري هئي ته حاجن هڪ پوليس آفيسر هجڻ جي ناتي يڪدم چيو “اهو ڇورو آهي ڪير” آءٌ ان کي لاڪ اپ ۾ اڄ ئي ٿو ڏينهن جا تارا ڏيکاريانس.
حاجن هي ڪم پوليس ۽ ڏاڍائي ذريعي حل ڪرڻ وارا نه آهن ائين هجي ها ته ٻن سالن ۾ تو ڇا ڪيو. هي تنهنجي وسَ کان ڳالهه چڙهيل آهي. ڪاري علم جو ڪمال آهي. عرس فقير حاجن کي هٿ جو اشارو ڪري ڌيرج ۾ رهڻ جو چيو. اسان جي ڇوڪري ڪاري علم جي ذريعي جڪڙيل آهي. هو لڳاتار علم جو زور لڳائي رهيو آهي. اسين به چاهيون ته ان جي مقابلي ۾ اچي پنهنجا حيلا هلائي سگهون ٿا. پر ان ضد ۾ ڪو ڀروسو نه آهي ته ڪنهن جو ڪيترو جاني نقصان ٿيندو پر نقصان ٿيندو ضرور، جيڪڏهن اجازت ڏيو ۽ نقصان برداشت ڪرڻ جي سگهه اٿَوَ ته پوءِ الا تُهار. آءٌ هاڻي ئي عمل شروع ٿو ڪريان. آءٌ پوري ڪوشش ڪندس ته شمائله جي جندُ ڇڏايان، پر اڳيان به ڪارو علم آهي، ان ڪري بهتر ائين آهي ته ضد ڪرڻ بدران ۽ نياڻيءَ جي سِر جو سودو ڪرڻ بدران اسان جو جھڪڻ اسان جي حق ۾ آهي. آءٌ عمل ذريعي ان ڇوڪري کي گھرائي ٿو وٺان، کانئس حقيقت معلوم ڪري، ڪجهه شرط لکرائي نياڻيءَ جو رشتو ان سان طئي ڪيون ته بهتر ٿيندو. ائين نياڻيءَ جي حياتي به بچي پوندي ۽ گھر جي خوشحالي به موٽي ايندي.
عرس فقيرابتيون، سبتيون ڳالهيون ڪري، ڳالهين ۾ ڳڙ ملائي اهڙو ته پيش ڪيو جو حاجن دنيا جا سڀ اصول ۽ رسمون وساري ويٺو، هو عرس جي ڳالهين مان بي حد متاثر ٿيو.
طارق حام ڀري ته اوهان عمل ڪري ڇوڪرو گھرايو آءٌ راضي آهيان. ڇاڪاڻ ته آءٌ نه ٿو چاهيان ته منهنجي نياڻي جو سِر وڃي. بس ٰ فقير اوهان عمل ڪري اڄ ئي ان مسئلي جو حل ڪڍو.
طارق سائين اوهان مونکي ڪجهه وقت ڏيو، اڄ ئي ان مسئلي جو حل ڪڍنداسين. عرس فقير اهو چئي ٻيهر کين مهمان خاني کان ٻاهر نڪرڻ جي هدايت ڪئي. سڀئي ٻيهر گھر جي اندر ان ئي ڪمري ۾ وڃي ويٺا، جتي پهريون ويٺل هئا.
روحل فقير مهمان خاني جو دروازو بند ڪري اڳيان پردو ڏئي ڇڏيو، شمائله ٻيهر مٿي تي رئو رکي درست انداز ۾ ويهي جھٽ پٽ پنهنجو موبائل ڪڍي ان ڇوڪري (ڪامران) جو نمبر ملائي کيس ڪم ٿي وڃڻ جي خوشخبري ٻڌائي، پوري ڳالهه سمجهائي ۽ کيس سُتت ئي بنا ڪنهن خوف جي اچڻ جي هدايت ڪئي.
انهن ڳالهين دوران وقفي وقفي سان عرس فقير جي سمجهائڻ مطابق شمائله ڄاڻي واڻي وڏي آواز ۾ اهڙي ته ڪُوڪ ڪري رهي هئي باقي گھر جي ڀاتين جا هانوَ پيا ڏڪي وڃن. عرس فقير پڻ شمائله جي ڪُوڪ پويان وڏي آواز ۾ هڪل ڪندي جواب ڏئي رهيو هو ته “نه ويندين”. اهو سڀ ان لاءِ ته مهمان خاني کان ٻاهر ڪمري ۾ ويٺل سڀ اهو محسوس ڪن ته عمل جاري آهي. پر اندر ڇا ٿي رهيو هو؟ اهو اندر وارن کي ۽ الله جي ذات کي خبر هئي.
ڪامران سڏ پنڌ جي فاصلي تي رهندو هو، هو ته اڳ ۾ ئي تيار هو. ان ڪري هو به دنيا جا سڀ ڪم ڇڏي خوشيءَ منجهان اچي پهتو، گھر کان ڪجهه پر ڀرو بيهي شمائله کي ڪال ڪري ٻڌايائينس.
روحل فقير اوطاق جو ٻاهريون دروازو کولي شمائله جي ٻڌايل پار پتن مطابق ڪامران کي سُڃاڻي ورتو ۽ کيس اندر اچڻ جي هدايت ڪئي. ڪامران اندر آيو. عرس فقير ڪامران سان مليو پوري حقيقت ڪامران کي سمجهائي وئي. ان دوران روحل فقير وقفي وقفي سان وڏي آواز ۾ هڪل ڪري رهيو هو ته “نه بچندين”.
ڪجهه دير بعد مهمان خاني جو دروازو کليو، سڀني کي اندر اچڻ جي هدايت ڪئي وئي. عرس فقيرتسبيح جا داڻا سوري رهيو هو، شمائله بلڪل صحتمند حالت ۾ هئي سندس مٿي تي رئو ۽ ڪنڌ هيٺ هو. روحل فقير بيٺو هو ۽ ڪامران ڪنڌ جھڪائي ويٺو هو ائين لڳي رهيو هو، ڄڻ ڪجهه ٿيو ئي نه آهي. طارق جي اندر داخل ٿيڻ تي شمائله ساڻس ڀاڪر پائي ملي، طارق شمائله کي سيني سان لائي دلاسو ڏيڻ لڳو. شمائله جي اکين مان لڙڪ وهي آيا.
عرس فقير ٻنهين کي پنهنجي سامهون ويهڻ جي هدايت ڪئي. طارق ۽ شمائله گڏجي هيٺ فرش تي عرس فقير جي سامهون ٿي ويٺا.
بابا شمائله مٿان جيڪي به عمل هئا، هن وقت مڪمل طور ختم ٿي چڪا آهن. اوهان ان جي صحت مان اندازو ڪري چڪا هوندا، هي ڪامران آهي، جيڪو عزت ۽ شرافت سان شمائله سان شادي ڪرڻ جو خواهشمند هو پر غربت ۽ ذات پات جي فرق سبب رشتو گھري نه سگھيو، ٻيو ته شمائله پڻ پنهنجي ابي ۽ امڙ جي عزت رکندي کيس رشتو کڻي اچڻ لاءِ صاف انڪار ڪري ڇڏيو هو. جنهن ڪري اهو ڪجهه ڪرڻ تي مجبور ٿيو. هن وقت معافي تلافي ٿي چڪي آهي. سڀ عمل ناڪارا ٿي چڪا آهن، اوهان سڀني کي عرض ٿو ڪجي ته سڀ ڏک ڏاکڙا وساري ڪامران جون غفلتون معاف ڪندي جيڪي شرط رکڻ چاهيو ٿا معلوم ڪري رشتو طئي ڪرڻ لاءِ سندس گھر وارن کي گھرايون؟ اجازت آهي؟ عرس فقير حاجن ۽ طارق سان مخاطب ٿيندي چيو.
طارق پنهنجي ڌيءَ جي ٻن سالن جي انتظار کان پوءِ بهتر حالت ڏسي اصولن، هٺ ۽ نسلي متڀيد جا سڀ هٿيار ڦٽا ڪري حام ڀري ته مونکي اهو رشتو قبول آهي.
سڀئي پاڻ ۾ فرق مٽائي گھر جي ڀاتين جيان هڪ ٻئي سان ڀاڪر پائي مليا، شمائله تمام گھڻي خوش پئي نظر اچي. عرس فقير ڪامران کي اشارو ڪيو ته هو جلدي ڪري پنهنجي گھر جا ڀاتي وٺي اچي.
ڪامران عرس فقير جي چوڻ تي هليو ويو.
ڪجهه دير ۾ سادگيءَ واري انداز ۾ ڪامران پنهنجي امڙ، والد ۽ ٻن ڀينرن سان مٺائيءَ سميت پهچي ويو. طارق جي گھر ۾ وڏي عرصي کان پوءِ خوشيون موٽي آيون. ڪامران ۽ شمائله کي وڏي عزت ۽ احترام سان گڏ ويهاريو ويو. ٻنهين خاندان وارن هڪ ٻئي کي مٺائي کارائي. شمائله ۽ ڪامران جي شاديءَ جي ڳالهه پڪي ٿي وئي. گھر ۾ سڀني ڀاتين جا ٽهڪ گونججي رهيا هئا.
عرس فقير مٺائي کائي، سڀني سان موڪلائي، شمائله جي مٿي تي شفقت منجهان هٿ رکي موڪلائي حاجن سان گڏ گاڏيءَ تي نڪري هليو.

نصيحت

ڪمري ۾ ٽالهي جي ڪاٺ مان خوبصورت گُلن جي گلڪاريءَ سان جڙيل پلنگ، الماري، صوفه ۽ ڪمپيوٽر جي ٽرالي، فرش تي هلڪي آسماني رنگ جي ٽائل، ڪمري جي وچ تي وڇايل ايراني غاليچو، ڪمپيوٽر جي ٽرالي، ٽرالي تي رکيل اُچو ۽ خوبصورت ليپ ٽاپ، ديوار ۾ لٽڪيل 50 انچن جي هڪ سمارٽ ايل،اي، ڊي، پلنگ تي ٻاراڻين ڪهاڻين ۽ لطيفن جا ڪتاب وکريل پيا هئا. ڪپيوٽر جي ٽرالي تي ليپ ٽاپ جي چوڌاري راندين، گانن، ۽ فلمن جي سي ڊين جو وڏو ڍڳ ٿيو پيو هو. سهيل اوچتو پنهنجي ڪمري ۾ داخل ٿيو. ٽراليءَ تي رکيل سيڊيز جي ڍ ڳ کي ويتر ڦلهوري انهن منجهان پنهنجي يو، ايس، بي ڳولهڻ جي تڙ تڪڙ ۾ ائين پئي ڪوشش ڪيائين، ڄڻ سندس کنڊ جو جهاز پيو ٻڏيس ۽ هي ان جهاز جي بچاءَ جو سامان پيو تلاش ڪري. يو، ايس، بي ته نه مليس پر ٽراليءَ تي رکيل ڪجهه سيڊيز ٽراليءَ جي پويان ڪري پيون، جن جي کيس ڪاخبر ئي ڪانه پئي. سهيل کي ان وقت پنهنجي مقصد مطلب ته صرف يو، ايس، بي جي تلاش هئي، باقي ڪنهن ڪم جي ڪا به پرواهه نه هئي. سهيل جي هڪ هٿ ۾ موبائل هو ۽ ٻئي هٿ سان ڪمري ۾ رکيل مختلف شين کي اٿلائي پٿلائي رهيو هو. پر سندس ڌيان گھڻي قدر موبائل ڏانهن هيو سهيل جي يو، ايس، بي ۾ هڪ گانو هو، جيڪو هو ان وقت ٻڌڻ چاهي پيو. پر هو ننڍپڻ واري فطرت مطابق ڪنهن به شيءَ جي ڳولا ۾ ڪمري جي باقي شين کي ڊانوا ن ڊول ڪري ڇڏيندو هو. پر هميشه شين ڳولهڻ ۾ ناڪام ئي ٿي ويندو هو. نيٺ سهيل جي امڙ ڪمري ۾ اچي اها شيءَ ڳولهي ڏئي صفائي ڪري بعد ۾ هلي ويندي هئي. ڪمري ۾ رکيل سهيل جو سامان جتي ۽ جهڙيءَ حالت ۾ هوندو هو، ان کي ڪو به هٿ نه لائيندو هو. ڇاڪاڻ ته سامان ٺاهي رکڻ کان پوءِ ماءُ ۽ وڏي ڀيڻ سان ناراضگيءَ جو اظهار ڪندي اهو الزام لڳائيندو هو ته جيڪا شيءَ نه ٿي ملي سا اوهان جي ان حرڪت ڪارڻ نه ٿي ملي. جنهن ڪري ڪيترائي ڀيرا سهيل پنهنجي امڙ ۽ ڀيڻ سان بد اخلاقي ڪري چڪو هو. ان ڪري اڄڪلهه گھر جو ڪو به ڀاتي نه ان ڪمري ۾ داخل پيو ٿئي ۽ نه وري سامان سان ڇيڙ ڇاڙ پيو ڪري.
سهيل پنهنجي ڪمري ۾ ڪا به شيءَ ڍنگ سان نه رکندو هو. هڪ شيءَ جي ڳولا ۾ ڪمري ۾ موجود باقي سامان جو جڻ ٻچو رولي ڇڏيندو هو. بعد ۾ ان جو ذميوار وري به پنهنجي گھر ڀاتين کي سمجهندو هو. جنهن وقت ڪا شيءَ ڪا نه ملندي هئس ته ماءُ ۽ ڀيڻ سان روَيو اهڙو هوندو هيس، جيئن هڪ وياجي واڻيي جو سندس قرضيءَ جي قرض ۽ وياج نه ادا ڪرڻ تي هوندو آهي. گھر ۾ ان طرح جي روزاني حرڪتن ڪرڻ با وجود به سهيل ڪنهن به ڳالهه ۾ پنهنجي غلطي تسليم ڪرڻ پسند ئي نه ڪندو هو.
ماءُ، پيءُ جي ننڍ پڻ کان وٺي دادلائپ کيس شعور، اخلاق ۽ تهذيب کان پوري طرح ڪورو ڪري ڇڏيو هو. سهيل جي ننڍپڻ کان وٺي هر هڪ سان بد سلوڪي ڪرڻ واري انداز جا ڪرڻا ۽ انهن جو اثر سهيل جي عمر مطابق هن وقت سندس گھر وارن جي دل کي تڪليف ڏئي رهيو هو. گھر جا ڀاتي ڪجهه ڪري به نه پيا سگھن. ڇاڪاڻ ته پنهنجي ئي پَيرن تي پاڻ ڪهاڙو هڻڻ وارو وڍُ ڪنهن کي ڏيکاري به نه پيا سگهن. ان ڪري صبر ۽ زهر جو ڍُڪُ پي ڪري زندگيءَ جو گاڏو ڌڪڻ واري ڳالههِ تي عمل ڪرڻ سڀني جي مجبوري ۽ بيوَسي هئي. سهيل جي پيءَ ( امجد ) ۽ ماءُ ( ڪُلثوم ) جي وڏي عرصي کان پوءِ خواهش مطابق پُٽ جي اولاد عطا ٿيڻ جي خوشيءَ ۾ اولاد جي سوڀائتي تربيت ڪرڻ وارو ڏانءُ ٻنهين جي ذهنن مان ائين نڪري ويو، جيئن چنڊ جي آخري تاريخن ۾ اڌ رات جو بند ڪمري ۾ ٻرندڙ هڪ ميڻ بتيءَ جو اوچتو وسامڻ کانپوءِ ڪمري ۾ موجود انسانن جي اکين آڏو اونداهي ڇانئجي ويندي آهي. ڪجهه گھڙيءَ لاءِ ڪا به شيءَ نظرنه ايندي آهي. ان حالت ۾ انسان ڪجهه گھڙيءَ لاءِ ذهني ۽ جسماني طور تي پوري طرح ڪمزور ٿي پوندو آهي. جنهن ڪري ڪو به فيصلو ڪرڻ جي صلاحيت کان محروم ٿي پوندو آهي.
سهيل شعوري ڳالهين کان بلڪل نڪور هو. کيس صحيح ۽ غلط جو، فائدي ۽ نقصان جو ڪو به ڏانءُ نه هو ۽ نه ئي وري ڪو احساس هو. هو جيڪي ڪجهه ڪري رهيو هو سندس نظرن ۾ اهو ئي بلڪل صحيح هو، باقي ڪو به ڪم ان جي آڏو ڪا به معنيٰ نه رکندو هو. خاص طور تي نصيحت ڪندڙ انسان کي هو پنهنجو دشمن سمجهندو هو.
سهيل کي ان جي ڪمري مان يو، ايس، بي ته نه ملي پر ڪمري ۾ رکيل سامان ائين وکيري ڇڏيائين، جيئن ڪنهن ڳوٺ ۾ درياهه جي ڪناري تان گذرندڙ ٽريڪٽر يا ٽراليءَ ۾ ويٺل بنا رئي جي نوجوان ڇوڪريءَ جي کليل ۽ وڏن وارن جي حالت ٿي ويندي آهي. ڪمري ۾ سامان جو ڏيک اهڙيءَ ريت هو جيئن ٻن ڏاندن جو پاڻ ۾ ڇٻر مٿان وڙهڻ کان پوءِ ڇٻر يا گاهه جو عجيب منظر نظر ايندو آهي.
هن ڀيري به سهيل هميشه جيان يو، ايس، بي گُم ٿيڻ جو قصور وار پنهنجي والده ۽ ڀيڻ کي سمجهندي انهن ساڻ تمام گھڻي بد اخلاقي سان پيش ايندي نيٺ گھر کان ٻاهر نڪري ويو.
جمعي جو ڏينهن هو، جمعي جي نماز جي وقت ۾ ڪجهه دير باقي هئي، ڪنهن مسجد ۾ خطبو هلي رهيو هو ته ڪنهن مسجد مان واعظ جو آواز ٻڌجڻ ۾ اچي رهيو هو. سهيل جيئن ئي ٻاهر نڪتو ته سهيل جا ڪجهه پاڙيسري دوست جمعي جي نماز پڙهڻ لاءِ وڃي رهيا هئا. اُنهن سهيل کي به نماز پڙهڻ لاءِ گڏ هلڻ جي صلاح ڪئي.
سهيل کين بعد ۾ اچڻ جو چئي ٽاري ڇڏيو ۽ پاڻ گھر ۾ اندر داخل ٿي پنهنجي ڪمري ۾ ٽوپيءَ جي ڳولا ۾ مصروف ٿي ويو. ڪجهه دير اڳ سهيل پاڻ ئي ڪمري جي سامان کي جهنجهوڙي ستيو ناس ڪري ڇڏيو هو. ان ڪري هن وقت ڪمري مان نماز واري ٽوپي ملڻ اٽي مان وار ڳولهڻ جي برابر هو. سهيل جي ذهن مان اڃا يو، ايس، بيءَ جي نه ملڻ واري ڪاوڙ ختم ئي ڪا نه ٿي هئي ته وري ٽوپيءَ جي نه ملڻ وارو ڏچو، سهيل جو غصو ويتر وڌي ويو، سندس حواس ڪم ڪرڻ ڇڏي ويا. ڏينهن جي روشنيءَ ۾ اکين اڳيان اونداهه ٿي ويا، ماءُ ۽ ڀيڻ جي رشتي جي اهميت، قدر، اخلاق ۽ احساس وساري ويٺو. ٽوپي نه ملڻ جو قصور وار ماءُ ۽ ڀيڻ کي قرار ڏيندي انهن ساڻ ٻيهر بد اخلاقيءَ وارو رَوَيو اختيار ڪرڻ سان گڏ گھر جو ڪجهه سامان ڀڃي ٽُڪر ڪري تڪڙا قدم کڻي گھر کان ٻاهر نڪري مسجد ڏانهن نماز پڙهڻ لاءِ هليو ويو.
مسجد ۾ داخل ٿي وضو ڪري سهيل مسجد جي هڪ ڪنڊ ۾ وڃي ويهي خطبو ٻڌڻ لڳو. پيش امام جمعي جي خطبي کان اڳ جيڪو واعظ ڪري رهيو هو ان جو عنوان والدين جا حق هو.
جيڪڏهن اوهان پنهنجي والدين يا ڪنهن گھر جي وڏي سان بد اخلاقي ڪري بنا معافي گھرڻ جي ۽ پنهنجو ڏوهه يا پنهنجي غلطي تسليم نه ڪرڻ جي حالت ۾ مسجد ۾ اچي نماز ٿا پڙهو ته ياد رکو اهڙيءَ حالت ۾ اوهان جي نه نماز قبول ٿيندي ۽ نه ئي ڪا دعا قبول ٿيندي. ڇاڪاڻ ته رتُ جي رشتن جي وڏي خاصيت اِها آهي ته ڪير ڪنهن کي ڪيترو به رنجائي، تڪليف ڏئي، گھٽ وڌ ڳالهائي يا غلطيءَ سان ڪو معمولي نقصان پهچائي پر ڪڏهن به ان جي دل مان بد دعا نه نڪرندي آهي. رتُ جي رشتن ۾ هر انسان جي سوچ ۾ قدرتي طور تي صبر جو جذبو ڀريل هوندو آهي. خاص طور تي ماءُ، پيءُ، ڀاءُ ۽ ڀيڻ جو رشتو سچائي، خلوص، بي پناهه محبت ۽ همدردي جي جذبن سان سرشار هوندو آهي. ان حالت ۾ انسان کي صبر، سچائي، محبت ۽ مروت جو ناجائز فائدو نه وٺڻ گھرجي. وڏن جي دل آزاري نه ڪرڻ گھرجي، انهن جو رتبو عظيم آهي. اسان کي هڪ ٻئي سان پيار، محبت، خلوص، سچائي، ۽ عزت سان پيش اچڻ گھرجي. ائين ڪرڻ سان اسان جي ذهن ۾ اُها خصلت جنم وٺندي جنهن جي نتيجي ۾ اسين دنيا وارن سان پڻ ساڳيو ئي سُهڻو رَوَيو اختيار ڪنداسين. ان سُهڻي عمل سان نه صرف اسين دنيا ۾ عزت ماڻينداسين پر اسان جي زندگي پڻ پُر سڪون گذرندي. اهڙو عمل اختيار ڪرڻ سان الله جي ذات اسان تي مهربان ٿيندي. اسان جون دعائون قبول ٿينديون ۽ اسان تي رب جي ٻاجهه ٿيندي. مطلب ته الله جي ذات به خوش ته دنيا به خوش.
پيش امام جي نصيحت جو هڪ هڪ لفظ سهيل جي ذهن ۾ ائين کُپي رهيو هو، جيئن سيمنٽ جي ٺهيل ديوار ۾ اسٽيل جو ڪوڪو هٿوڙي جي ڌڪَ سان اندر داخل ٿي مضبوط ٿي ويندو آهي. سهيل پنهنجي گھر ڀاتين سان ڪيل غلط رَويَن تي پشيمان ٿي رهيو هو. سندس ضمير ڪيل غلطين تي ملامت ڪري رهيو هو. هن وقت سهيل جي ڪنن تي پيش امام جي نصيحت جو هڪ هڪ فقرو ۽ پنهنجي ضمير جو پڙلاءُ درياءَ جي ڪُن وٽان گُذرندڙ پاڻيءَ جيان وڏي تيزيءَ سان ڦري رهيو هو.
نيٺ پيش امام جي جي نصيحت جو اثر سهيل جي ذهن ۾ گھر ڪري ورتو ۽ ضمير جو پڙلاءِ سهيل پروڙيندي پنهنجي ڪردار ۾ تبديلي آڻڻ جو سهيل ان وقت کان ئي پڪو پههُ ڪري ورتو. خطبي کان پوءِ نماز پڙهي سهيل ٻه رڪعتون نفل واسطي استغفار جي پڙهي الله جي حضور ۾ توبهه تائب ٿيو.
دعا گھري گھر ڏانهن روانو ٿيو. سهيل جيئن ئي گھر ۾ داخل ٿيو ته سندس ماءُ ۽ ڀيڻ جي لڱن مان ٻيهر ساههُ ڇڏائجي ويو. سُهيل جيئن ئي ماءُ جي ويجهو وڃڻ لڳو ته سندس لڱن ۾ ڏڪڻي وڌي وئي. پر سهيل ماءُ جي ويجهو اچي، پنهنجا ٻئي هٿ ماءُ جي پيرن تي رکي زارو زار روئڻ لڳو، سندس زبان تي هڪ ئي جملو هو ته امان مونکي معاف ڪر، آءٌ تنهنجو ڏوهي آهيان.
ماءُ ته ماءُ ٿيندي آهي. هڪ سڪيلڌو پُٽ ۽ ٻيو وري روئندو ڏسي سندس هانءُ جھُري پيو.
ڪُلثوم سهيل جي ٻنهين هٿن کي پنهنجي پيرن تان هٽائي هيٺ فرش تي ويهي، سيني سان لائي، سهيل جي پيشاني چمي، سُڏڪا ڀريندي چيو پُٽ تون منهنجي هانءَ جو ٽڪرو آهين، ڀلا آءٌ تو سان ڪيئن ناراض ٿينديس. ڪُلثوم جا ڳوڙها سندس ڳل آلا ڪري جھوليءَ ۾ ڪري رهيا هئا. ايتري ۾ لائبه پڻ سڀيئي ڏک ڏاکڙا وساري سهيل کي ڀاڪر پائي پنهنجي رئي جي هڪ ڪُنڊ سان سهيل جا لڙڪ اگھي پرچائڻ لڳي. پر ان جي اکين مان به لُڙڪ وهي آيا هئا. سهيل ماءُ ۽ ڀيڻ جون اکيون آليون ڏسي ۽ سندن هڪ پل ۾ سڀ ڏک وساري ساڻن پيار ۽ محبت وارو رَوَيو ڏسي سُڏڪن ۾ پئجي ويو، سهيل پنهنجو سڄو هٿ ڀيڻ جي مٿي تي رکي، سندس ڪُلهن تي پنهنجو مٿو رکي، ٻئي هٿ سان ماءُ کي ڀاڪر پائي ٻنهين سان مخاطب ٿيندي چوڻ لڳو ته امان ۽ منهنجي ڀيڻ اڄ کان پوءِ سهيل اهو ڪندو جيئن اوهان چوندؤ. آءٌ اوهان کان سواءِ اڌورو آهيان. منهنجون خطائون معاف ڪيو.

خودڪشي

ڪمري ۾ پلنگ تي ڪتابن، نوٽسن ۽ مختلف سبجيڪٽن جي گائيڊين جو ڍڳ هو ڪجهه ڪتاب پلنگ جي ٻنهين پاسن واري اسٽولن تي رکيل هئا ته ڪجهه ڪتاب پلنگ جي سيرانديءَ کان رکيل هئا. پارس جا ٻارهين درجي جا ساليانا امتحان ٿي رهيا هئا. گذريل سال يارهين درجي جي سالياني امتحانن جو نتيجو 87 سيڪڙو اچڻ باوجود به سندس والده ۽ والد تمام گھڻي ناراضگيءَ جو اظهار ڪندي پارس کي گھٽ وڌ ڳالهايو هو. ان کان سواءِ ڪيترن ئي ڏينهن تائين پارس سان ڳالهائڻ به بند ڪري ڇڏيو هئائون. نه ئي وري ڪنهن پارٽي يا ڪنهن خريداريءَ لاءِ کيس وٺي وڃڻ پسند ڪندا هئا.
پارس تمام سُلڇڻي، فرمانبردار، محنتي ۽ متقي ڇوڪري هئي. هر هڪ سان ڳالهائڻ وقت فصاحت ۽ بلاغت جو خيال رکندي هئي. پارس جي ننڍ پڻ کان دلي خواهش هئي ته هوءَ دين جو رستو اختيار ڪري، قرآن پاڪ حفظ ڪري مڪمل طور تي عملي زندگي دين اسلام جي طور طريقن مطابق بسر ڪري. سندس دلي خواهش هئي ته آءٌ وقت جي هڪ بهترين قرآن پاڪ جي حافظه ۽ دين جي مڃيل عالمه ٿي ڏيکارينديس. پر سندس والدين پارس جي خواهش کي نا پسند ڪندي، پارس کي ڊاڪٽرياڻي بنائڻ جا خواهش مند هئا. جنهن ڪري ٻارهين ڪلاس جو امتحاني نتيجو بهتر کان بهتر اچڻ لاءِ صبح ۽ شام پارس تي ذهني دٻاءُ وجهندا رهندا هئا. پارس ذاتي خواهشن کي در گذر ڪندي ماءُ ۽ پيءُ جي خواهش جو مانُ رکڻ لاءِ انهن جي اميدن تي پورو لهڻ لاءِ هر مُمڪن ڪوشش ڪري رهي هئي. ان باوجود به سندس والدين ناراضگيءَ جو اظهار ڪندي چوندا هئا ته پارس اسان جي اميدن تي پورو لهڻ جي هر گز ڪوشش نه پئي ڪري.
دنيا جو هر ماءُ ۽ پيءُ پنهنجي اولاد کي ڪامياب ۽ خوشحال ڏسڻ جي خواهش رکندي اولاد جي بهتر کان بهتر تربيت ڪرڻ جي ڪوشش ڪندو آهي. پر تربيت هڪ اهڙو مشڪل، پيچيده ۽ خاص عمل آهي، جنهن لاءِ والدين کي هر موڙ تي اولاد جي نفسيات کي سمجهڻو پوندو آهي. نه صرف سمجھڻ بلڪه برداشت ڪرڻ، پنهنجي جذبن جي قرباني، اولاد جا ناز نخرا ۽ سندن غلطين جي اصلاح لاءِ وقت ۽ عمر مطابق سوچي سمجهي قدم کڻڻو پوندو آهي. اهو ڏانءُ به ڪنهن ڪنهن جي قسمت ۾ هوندو آهي. پارس جي ماءُ شبنم ۽ سندس والد راحيل پارس سان بي انتها محبت ڪندا هئا. پر کين تربيت ڪرڻ جو ڏانءُ بلڪل نه هجڻ ڪري پارس هميشه ذهني طور تي اُلجهيل ۽ پريشان رهندي هئي. اهڙيءَ حالت ۾ به پارس پنهنجي پريشاني ڪنهن کي به محسوس ٿيڻ نه ڏيندي هئي.
پارس جنهن وقت به ڪنهن سبجيڪٽ جو ڪتاب کڻي امتحانن جي تياري ڪرڻ لاءِ ويهندي هئي ته سندس والدين پاران پوزيشن ماڻڻ وارو شرط کيس مايوس ۽ ڪمزور ڪري ڇڏيندو هو، هو ان ڳڻتيءَ ۾ پئجي ويندي هئي ته آءٌ ڪهڙيءَ ريت پنهنجي والدين جي ان خواهش کي پورو ڪيان، ياد ٿيڻ وارا جواب به ذهن ۾ ٽڪي نه سگھندا هئا. جڏهن ته پارس جو حافظو ننڍ پڻ کان تمام بهترين هو. هوءَ رات جو دير تائين ويهي امتحانن جي تياري ڪندي هئي. ان دوران رات جي پوئين پهر ۾ جيڪڏهن سندس والد يا والده ڪمري ۾ داخل ٿيندي پارس کي پڙهندي ڏسندا هئا ته تمام خوش ٿي وڌيڪ محنت ڪرڻ جي تاڪيد ڪندي واپس پنهنجي ڪمري ۾ وڃي آرامي ٿيندا هئا.
پارس ننڍپڻ کان وٺي محنت ته تمام گھڻي ڪندي هئي پر اڄڪلهه سُٺن نمبرن حاصل ڪرڻ جي ڳڻتيءَ ۾ رات جي وقت ويهاڻي ۾ مُنهن لڪائي پئي روئندي هئي. افسوس جو پارس والدين جي سڪيلڌي ڌيءَ ته هئي پر سندس اهو درد ٻڌڻ ۽ سمجهڻ وارو ڪو به نه هو.
صبح جا 6 ٿي رهيا هئا، الارم جي وڄڻ تي پارس جي اک کلي. پارس پنهنجي وکريل وارن جو چوٽو ٺاهي مٿي تي رئو رکي مختصر انداز ۾ تيار ٿي، ناشتو ڪري ڪاليج هلي وئي. اڄ ٻارهين ڪلاس جي شاگردياڻين جو آخري پيپر هئڻ ڪري سڀيئي شاگردياڻيون تمام گھڻيون خوش نظر اچي رهيون هيون. پيپر جي پُڄاڻيءَ کانپوءِ ڪيترين ئي ڇوڪرين پاڻ ۾ گڏجي مختلف جاين تي کائڻ، پيئڻ ۽ تصويرن ڪڍرائڻ لاءِ پروگرام ٺاهيا هئا. انهن شاگردياڻين ۾ گھڻي قدر اهڙيون ڇوڪريون به هيون جيڪي پڙهڻ ۾ بلڪل سنجيده نه هيون. بلڪه تفريح کي گھڻو پسند ڪندڙ هيون. مگر والدين پاران انهن مٿان ڪنهن به قسم جي ڪا به سختي نه هئڻ ڪري هو پر سڪون زندگيءَ جو مزو وٺي رهيون هيون.
پارس پيپر ڏئي پنهنجي سهيلين سان بنا موڪلائڻ جي خاموشيءَ سان رڪشه ۾ ويهي گھر اچي پهتي.
پارس کي ماءُ ۽ پيءُ پاران گھر ۾ هر قسم جي آسائش هئي پر ذهني دٻاءَ سبب پارس لاءِ اهي سڀ آسائشون بي معنيٰ ۽ بيڪار هيون. ڇاڪاڻ ته انسان جڏهن ذهني طور تي پريشان يا جسماني طور تي بيمار هوندو آهي ته دنيا جي ڪا به شيءَ کيس نه وڻندي آهي.انهن ٻنهين مان وڌيڪ تڪليف ڏيندڙ ذهني پريشاني هوندي آهي. ذهني پريشاني انسان لاءِ هڪ اها مصيبت آهي جنهن جي ڪري انسان ان پريشانيءَ جو حل تلاش ڪرڻ جي صلاحيت کان مڪمل طور تي محروم ٿي ويندو آهي. اهڙيءَ حالت ۾ ان انسان جا ساٿي، دوست، مِٽ مائٽ، ڀينر، ڀائر، ماءُ ۽ پيءَ ان پريشانيءَ کان نجات ڏيارڻ ۾ اهم ڪردار ادا ڪندا آهن. پر پارس جي زندگيءَ ۾ پريشاني پيدا ڪرڻ وارا ئي سندس ماءُ ۽ پيءُ هئا ته پوءِ مدد ڪري ته ڪير ڪري؟ پارس ته سڪيلڌي هئي، نه ڀاءُ ۽ نه ئي سندس ڪا ڀيڻ هئي. پارس جسماني طور ته صحتمند هئي پر ذهني طور اُلجهيل ۽ هڪ اهڙي ڳڻتيءَ جو شڪار هئي، جيڪا کيس اندر ئي اندر ۾ اُڏهيءَ جيان ڳاري رهي هئي.
ٽن مهينن کانپوءِ اخبارن ۽ ٽيليويزن ذريعي خبر پئي ته پهرين تاريخ تي ٻارهين درجي جو امتحاني نتيجو پڌرو ڪيو ويندو. شاگرد پنهنجو امتحاني نتيجو بورڊ جي ويب سائيٽ تي ڏسي سگهن ٿا. امتحاني نتيجو صبح جو ٺيڪ ڏهين بجي پڌرو ٿيڻو هو. راحيل ۽ شبنم کي نتيجي جي تمام گھڻي بي چيني هئي، پر پارس کي بي حد ڳڻتي هئي.
صبح جو ناشتو هڪ ڊائننگ ٽيبل تي سڀئي گڏجي ڪري رهيا هئا.
پارس! آءٌ آفيس ۾ ئي اوهان جو امتحاني نتيجو چيڪ ڪندُس. اميد آهي ته اوهان محنت مطابق ضرور %90 ماڻيندا. راحيل خوشيءَ منجهان وڏي فخر سان پارس کي چيو.
ها ها ڇو نه اسان جي پارس راتين جون راتيون اوجاڳا ڪري محنت ڪئي آهي ايترا نمبر ته ضرور لهڻي. شبنم ٻنهين سان مخاطب ٿيندي چيو.
ها بابا سائين، اوهان جون دعائون مونکي ضرور ڪامياب ڪنديون. پارس ظاهري طور خوشيءَ جو اظهار ڪندي چهري تي زبردستيءَ واري مُرڪ سجائي والدين کي جواب ڏنو.
ناشتو ڪري راحيل پنهنجو ٿيلهو کڻي آفيس هليو ويو. شبنم گھر جي ڪم ڪار ۾ مصروف ٿي وئي. پارس پنهنجي ڪمري ۾ ليپ ٽاپ تي انٽر نيٽ ذريعي ڪجهه معلوماتي ڳالهيون نوٽ ڪندي رهي.
منجهند جا ٻه ٿي رهيا هئا. شبنم کي اوچتو ذهن ۾ ڳالهه آئي ته پارس کان امتحاني نتيجو معلوم ڪري اچان.
اهو سوچي شبنم، پارس جي ڪمري وٽ پهتي ته دروازو اندران بند هو. شبنم دروازو کڙڪايو، پر ڪو به جواب نه مليو. بعد ۾ شبنم زور زور سان سڏ ڪرڻ لڳي پر ڪو به جواب ڪو نه مليو.
پارس جيڪڏهن امتحاني نتيجو نامناسب آيو آهي ته اهو ڪو لڪڻ يا بچڻ جو طريقو نه آهي. مونکي پريشان نه ڪر، جلدي در کول، شبنم ڪاوڙ ۾ دروازي ٻاهران پارس سان مخاطب ٿيندي لفظ دهرايا. ايتري ۾ راحيل به گھر پهچي ويو. پر راحيل تمام غم ۽ غصي جي حالت ۾ هو. شبنم کي پارس جي ڪمري ٻاهران در تي بيٺو ڏسي بنا ڪنهن سبب معلوم ڪرڻ جي شبنم سان مخاطب ٿيندي پنهنجي دل جي ڀڙاس ڪڍڻ شروع ڪيائين.
اسان کي ان ڇوڪريءَ مان جيڪي اميدون هيون سي پاڻيءَ منجهه ملي ويون. مونکي اڳ ئي اهو شڪ هو ته ان ڇوڪريءَ کي پڙهڻ جو ڪو به شوق نه آهي. هي جيڪي رات جو دير تائين ويهي ڪتابن جا ڍير رکي پڙهڻ جا ڊراما ڪندي هئي سڀ صرف ڏيکاءُ هيو. راحيل اچڻ سِت مسلسل ڳالهائيندو رهيو، شبنم کان پارس جي ڪمري ٻاهران بيهڻ ۽ دروازو بند رهڻ جو سبب به معلوم ڪرڻ پسند نه ڪيائين. نه ئي وري شبنم کي ڳالهائڻ جو موقعو ڏنائين.
نيٺ! شبنم زور سان رڙ ڪري، (خاموش) چئي. اوهان پنهنجا مسئلا بعد ۾ بيان ڪريو، پارس صبح کان ڪمري ۾ بند آهي، نه دروازو پئي کولي ۽ نه ئي ڪو ورلي جواب پئي ڏئي. شبنم، راحيل ڏانهن غصي مان نهاريندي چيو.
پارس! جيڪڏهن توکي ناهي پڙهڻو ته سڌي ڳالههِ ڪر. اسين توکي نه پڙهائيندا سين، باقي اهو طريقو بهتر نه آهي اسان کي ان ڳالهه تان هٽائڻ جو. دروازو کول ته بهتر ٿيندو، ڇاڪاڻ ته آءٌ ڄاڻان ٿو ته تو امتحانن ۾ 86 سيڪڙو کنئي آهي. جيڪا اسان جي خواهش مطابق نه آهي. لڪڻ مان ڪو به فائدو حاصل نه ٿيندو. بس! تون وڌيڪ پڙهڻ جي لائق نه آهين. راحيل دروازي ٻاهران پارس سان غصي ۾ مخاطب ٿيندي چيو.
راحيل جي خواهش مطابق رزلٽ نه اچڻ سبب کيس گھڻي ڪاوڙ هئي، وري گھر ۾ پارس جي ڪمري جو در بند هئڻ تي بنا ڪنهن سبب معلوم ڪرڻ يا سوچڻ جي ان جي ڪاوڙ تمام وڌي وئي. مسلسل دروازو کڙڪائڻ ۽ پارس پاران جواب نه ملڻ واري ڳالهه نيٺ راحيل ۽ شبنم کي حقيقت سمجهڻ تي مجبور ڪيو. راحيل ۽ شبنم ٻئي حيران ٿي هڪ ٻئي کان اهو سوال ڪرڻ لڳا ته آخر ڪار پارس جواب ڇو نه پئي ڏئي؟ ڇا ڳالهه آهي؟. نيٺ! راحيل ڪمري جو لاڪ ڀڃيو دروازو کولي جيئن ئي ٻئي اندر داخل ٿيا ته سامهون پکي ۾ پارس جو لاش لڙڪي رهيو هو. سندس ساهه جو پکي آکيري مان نڪري پرواز ٿي چڪو هو، راحيل ۽ سندس زال جي جسم مان اڌ ساههُ ڇڏائجي ويو، سندن ارمانن ۽ خواهشن جي باغ ۾ اوچتو خزان جي موسم جون گرم ۽ خشڪ هوائون گھلڻ لڳيون. حيرت منجهان ٻنهين کان رڙ نڪري وئي، شبنم رڙ ڪري هيٺ فرش تي ڦهڪو ڏئي ڪري پئي، ڪرڻ سان کيس ڏندڻ پئجي ويا. راحيل لاش جي ڀر ۾ وڃي ڏٺو ته ٽراليءَ تي رکيل ليپ ٽاپ آن هيو. ليپ ٽاپ جي ڀر ۾ هڪ خط رکيل هو، راحيل اهو خط کنيو ته ليپ ٽاپ سان گڏيل مائوس جي چُرڻ سان اسڪرين ظاهر ٿي، اسڪرين تي پارس جو امتحاني نتيجو نمايان هو. راحيل خط کولي ڏٺو ته، اُن ۾ لکيل هو،
مانوارا بابا سائين،
آءٌ سمجهان ٿي ته آءٌ جيڪو قدم کڻي رهي آهيان، ان سان اوهان کي تڪليف ضرور ايندي ۽ آءٌ به پنهنجي آخرت ڪاري پئي ڪيان. پر ڇا ڪيان منهنجي ڪو ٻڌڻ وارو ئي ڪو نه هو. آءٌ مسلسل سوچي سوچي تنگ اچي وئي هئس. بابا جڏهن ڪنهن سان پيار ڪجي ته کيس سوچڻ ۽ مرضيءَ مطابق دائري اندر زندگي گذارڻ جي به آزادي ڏيڻ گھرجي. بيشڪ اولاد جي تربيت ڪرڻ گھرجي، ڇاڪاڻ ته تربيت کان سواءِ اولاد اڌوري آهي ۽ اولاد جي بهتر تربيت والدين کان وڌ ڪو ٻيو نه ٿو ڪري سگھي. پر پيار ۾ اولاد کي پنهنجي خواهشن جي آڙ ۾ غلام بنائي نه رکجي، پنهنجي خواهشن جي ڄار ۾ قيدي بنائي نه رکڻ گھرجي. اهو پيار نه بلڪه اولاد کي ذهني مريض بنائي رکڻ جي هڪ ڪوشش آهي جيڪا اوهان کي زندگيءَ جي ڪنهن به موڙ تي سمجهه ۾ نه آئي.
آءٌ اوهان جي خواهشن جو احترام ڪندي پنهنجي خواهشن جو هر موڙ تي ڳلو دٻائيندي رهيس، جيترو ٿي سگهيو مون هڪ فرمانبردار نياڻي ٿيڻ جي هر ممڪن ڪوشش ڪئي. بابا سائين امتحانن ۾ محنت ڪرڻ جيترو منهنجي وسَ ۾ هو آءٌ وسان نه گھٽايو، پر رزلٽ منهنجي وس جي ڳالهه نه هئي. جنهن ڪري آءٌ اوهان جو ٽاگيٽ پورو ڪري نه سگهيس، مونکي خبر آهي اوهان منهنجي ان رزلٽ تي مونکان ناراض ٿيندا، ان کان اڳ جو اوهان مونکان ناراض ٿيو، آءٌ پنهنجو انتُ ٿي آڻيان. نه هوندس ۽ نه ئي اوهان جي نافرماني ڪري اوهان جي بار بار دل ڏکوئيندس.
ٿي سگهي ته اوهان منهنجي هيءَ نا فرماني معاف ڪندا.
اوهان جي نافرمانبردار ڌيءَ
پارس