مُرڪون مهڪون ميڙيم !

منهنجو جنم _ جنم ڀومي (1956)
بابا ۽ امان وارن ٻڌايو به منهنجي ڪاغذن ، سرٽيفيڪيٽن ، پرائمري سرٽيفيڪيٽ مان معلوم ٿيو ته آءُ ڊسمبر جي پهرين تاريخ 1956 سال جي ٿڌڙين ۽ دل کي هير ڏيندڙ سياري جي مٺڙي سرد رات، بدين ضلع جي تڏهوڪي هڪڙي ڳوٺ ۽ هاڻوڪي تعلقي ليول جي هڪ شهر تلهار ۾ ڄايس. َليُس، نِپيس ، پرائمري کان وٺي مئٽرڪ تائين جي تعليم تلهار جي سرڪاري اسڪولن ۾ حاصل ڪندي وڏڙو ، وڏڙو ٿيندو ويس، نمبر جي لحاظ کان آءُ ڇهون نمبر ٻار هوس مون کان وڏيون ٻه ڀيڻون ان کان پوءِ ٽي ڀائر (ناصر بلوچ، احسان ۽ منظور) احسان ۽منظور پنهنجي ننڍڙي حياتي ۾ گذاري ويا ۽ موجوده وڏو ڀاءُ ناصر علي بلوچ (الله پاڪ وڏي ڄمار ڏيس) تاحال خوش باش آهي ۽ مون کان عمر ۾ ڇهه سال وڏو آهي ، اهڙي طرح مون کان پوءِ به پنج ٻيا ڀينرون ۽ ڀائر به هئا. اهڙي طرح امان ۽ ابي کي ڄاول يارنهن ٻارن مان آءُ ڇهين نمبر تي انتهائي لاڏ ڪوڏ سان نپيس ۽ پليس. امان اڪثر ٻڌائيندي هئي ته آءُ انهي ڪري ڪجهه وڌيڪ دادلو رهيس جو مون کان وڏا ٻه ڀائر (احسان ۽ منظور) هڪ ٻئي پٺيان ننڍڙي عمر ۾ انتقال ڪري ويا هئا، اهڙي طرح آءُ وڏو ٿيندو ويس. 

اڃان ڇهه ڏينهن جو هوس (1956)
جيئن ته منهنجي پيدائش ڊسمبر جي پهرين تاريخ تي ٿي هئي بقول امان جي انهي زماني ۾ نومبر ۽ ڊسمبر ۾ سخت سيءُ پوندا هئا، سو انهي سردي کان بچائڻ لاءِ آءُ ڄمندي ئي سردي وارن ڪپڙن ۾ ويڙهيو ويس. آءُ اڃان ڇهه ڏينهن جو مس هيس ته انهي سردي وارن ڪپڙن ۽ ويڙهيل منهنجي پير ۾ پيل اوني جورابن منهنجو پير وڍي ڇڏيو ، امان چئي ٿي جڏهن منهنجو روئڻ بند نه پئي ٿيو تڏهن سنڀال ڪيئن ٿئي ته پير مان رت وهي رهيو هو.
اهڙي طرح گهر ۾ ۾ ٻڙڌڪ مچي ويو هو ۽ ڀڄ ڀڄان ٿي وئي يڪدم ملم پٽي ڪرائي حيدرآباد کڻائي آيا، جتي ٽانڪا لڳايا ويا اهي ٽانڪن جا نشان منهنجي پير جي ڪرائي تي اڄ به ڏسڻ ۾ اچن ٿا، ڄڻ هڪ سِير ٺهي پئي هجي. اهڙي طرح اهو منهنجو پير ٺيڪ ٿي ويو، گهر ۾ ننگر تقسيم ڪيو ويو ، صدقو خيرات ڪڍيا ويا، ٻڪر ڪٺا ويا ، اهڙي طرح اها آفت خير خوبي سان ٽري وئي.

منهنجو پرائمري (1962_ 1967)
شايد لڳي ائين ٿو ته 1963 ع ۾ مون کي پڙهڻ لاءِ تلهار جي گورنمينٽ پرائمري اسڪول ۾ داخل ڪيو ويو، پرائمري جو اولين عرصو مون کي چڱي طرح ياد نه آهي پرايترو ياد اٿم ته آهستي آهستي هڪ هڪ درجو ڪري پاس ڪيو هوم. ڪيترو هوشيار هوس يا ڪيترو جڏو هوس ڪا به خبر نه اٿم بس ڪجهه استادن جا چهرا ڪڏهن ڪڏهن خيالن کي زور ٿو ڏيان ته گهمن ٿا ، انهن ۾ سائين محمد هارون ميمڻ (هيڊ ماستر) سائين محمد خان ڏنگڻو ، سائين الله ڏنو چانگ ۽ سائين گامون حجام. گامون حجام پنجين ڪلاس جو اسڪول ٽيچر هو انتهائي قابل ۽ هوشيار استادن ۾ شمار ٿيندو هو پر هنجون مارون ڪنهن کان به نه وسريون هونديون. پنجين ڪلاس جي ننڍن ٻارن کي جڏهن ماريندو هو تڏهن اها خبر نه پوندي هئي ته اڳيان ننڍڙو ٻارڙو يارنهن ، ٻارنهن سالن جو آهي. آءُ ائين چوندس ته مارڏيڻ مهل ظالم ٿي پوندو هو مون کي به هن جون ڪئي ظالمانه مارون ياد آهن پر جڏهن هن جي پڙهائڻ جو انداز ايڏو زبردست هوندو هو جو جڏا شاگرد به هوشيار ٿي پوندا هئا. پرائمري جو ڪورس مون کي ياد نه آهي ته ڪهڙو هو پر ڪجهه بيت اڄ به بر زبان ياد اٿم ڪيڏا نه سهڻا ۽ پيار بيت هئا.
واه ڙي تارا گول تارا،
روشن تارا چلڪي وارا.
*
جو کير پئي سو وير ٿئي،
ڏند زور وٺن سٺا سهڻا لڳن.
*
مٺڙا گهوڙا اوري آءُ،
خوب خوشي سان داڻو کاءُ.
*
پيسو لڌم پٽ تان،
پيسي ورتم گاهه.
*
مٺڙي امڙ ،
پياري امڙ.
*
اچوڙي ٻارو،
راند جو وارو.
*
الله سائين اسان کي پيدا ڪيو آهي،
الله سائين اسان کي اکيون ڏنيون آهن.
*
اسان طوطو پاليو آهي،
طوطو ڏاڍو سهڻو پکي آهي.

گيت ڌڻي جا گڏجي ڳايون،
جو ٿو ٿڌڙا مينهن وسائي.
*
اچو ته لِڪ لڪوٽي راند ڪريون !

 
جڏهن مون قرآن شريف پورو ڪيو (1966_ 1967)
امان چوندي هئي ته خبر نه آهي ڇو تنهنجو هر فنڪشن ڌام ڌوم سان ٿيو هو منهنجو ڄمڻ جي خوشي انتهائي ڌام ڌوم سان ٿي هئي. پرائمري ۾ داخل ٿيس ننڍي هوندي (سُنت طهر) جو ڪاڄ وڏي خوشين سان ملهايو ويو ، پر مون کي جيڪو ياد ٿو پوي ته منهنجي قرآن شريف پڙهي پورو ڪرڻ جي خوشي جيڪا ڌام ڌوم سان ٿي هئي ڄڻ امان ڪنهن پٽ جو ڪاڄ ڪيو هجي. بپنجون ڪلاس پاس ڪيو هوم ته منهنجي عمر لڳ ڀڳ ٻارنهن سالن جي هوندي انهي عمر ۾ مون قرآن شريف پڙهي پورو ڪيو هوم. انهي زماني۾ منهنجي والده تلهار جي ٻارن کي مفت ۾ قرآن شريف پڙهائيندي هئي، منهنجي حافظي موجب اندازََ 50، 60 وڏيون ، ننڍيون ڇوڪريون ۽ عورتون قرآن شريف پڙهڻ اينديون هيون. اسان جي گهر ۾ هڪ وڏو اڱڻ هو. انهي اڱڻ ۾ ٻه اڍائي سو ماڻهو هڪ ئي وقت ويهي سگهندا هئا، انهي اڱڻ تي تال پتريون وڇائي امان انهن ٻارن کي ، ڇوڪرين ۽عورتن کي قرآن شريف جو سبق ڏيندي هئي. والده جي مدد ۾ منهنجي وڏيون ٻه ڀينرون ادي شاهده ۽ ادي زاهده به هونديو هيون، جيڪي ٻارن کي پڙهائينديون هيون. شام جي ٽائيم سج لٿي تائين ٻارن ۽ عورتن جو ڄڻ وڏو ميلو لڳي ويندو هو. چار طرف قرآن شريف جي آيت ۽ ورد جو آواز پري پري تائين ٻڌبو هو، اهو سڀ بنا ڪنهن ڏوڪڙ ، پيسي يا لالچ جي ڪم هلندو هو. اڳتي هلي جتوئي برادرين جي ٻن عورتن ادي آمنه جتوئي ۽ ادي غلامه جتوئي جيڪي قرآن شريف پهرين پڙهي پورو ڪيو هو انهن به قرآن شريف پڙهائڻ جو سلسلو شروع ڪيو.
منهنجي ياد موجب پنج ڄڻيون استاد جي حيثيت ۾ رهيون متان هڪ ٻي به ڪا هجي پر مون کي ياد نه آهي. مون کي به قرآن شريف پڙهائڻ ۾ انهن پنجن استادن جو ساٿ رهيو. آءُ ننڍڙن ٻارن ۾ پهريون ٻار هوس جنهن قرآن شريف پڙهي پورو ڪيو هو مون کي ياد آهي ته انهي خوشي ۾ آمين جو هڪ روح پرور محفل ٿي هئي اها محفل سجائڻ ۾ ادي آمنه ۽ غلامه جتوئي جو حد تائين خوشي ۾ مدد شامل هئي. جيئن ته امان ۽ منهنجو ڀيڻيون بنا معاوضي پڙهائينديون هيون تنهنڪري منهنجي هن خوشي ۾ مون کي تمام گهڻا تحفا ڏنا ويا، اهي تحفا بظاهر والده کي ڏنا ويا پر انهي خوشي ۾ مون کي تمام گهڻن تحفن ملڻ سان ڄڻ ائين پئي لڳو ته هر ڪنهن امان کي معاوضو پئي ڏنو خوشي سان، بهرالحال هي روح پرور خوشي منهنجي ذهن تي اڄ به چوڏهين جي چنڊ جيان چمڪندي نظر ايندي آهي.


انگريزي اسڪول (1967_ 1973)
تلهار جي پرائمري اسڪول مان پرائمري جا پنج درجا پاس ڪري خيرن سان تلهار جي انگريزي اسڪول (ڇهين ڪلاس کان ڏهين ڪلاس) ۾ داخل ٿيس، ڇهين ڪلاس ۾ داخل ٿيڻ وقت عمر ايتري هئي ٿي ويندي آهي جو گهڻي ڀاڱي ڪجهه سمجهداري به اچي ويندي آهي، ڇهين ڪلاس جو ڪلاس ٽيچر سائين ملوڪ شاهه اسانکي مليو، پنجين جي سائين گامون حجام جي ظالمانه مارن مان مس جان ڇٽي هئي ته ڇهين ڪلاس ۾ سائين ملوڪ شاهه جي ور چڙهياسين. جيتوڻيڪ آءُ ۽ ڪجهه ٻيا شاگرد پڙهائي ۾ ڪجهه چڱا هئاسين جو اسان هر روز هن جي ظالمانه مار نه کائيندا هئاسين پرپوءِ به هنجي مارن جو چڱو خاصو مزو چکيوسين. سائين ملوڪ شاهه به انگريزي جو ماهر استاد هو هن کي گرامر تي عبور حاصل هو هن جي ظالمانه مارن کي ٿورڙو نظر انداز ڪجي ۽ غور ڪجي هن جي بهترين پڙهائي ڏانهن ته بيشڪ هو هڪ بهترين ۽ ماهر استاد هو ، جيڪو شاگرد ڇهين ڪلاس ۾ سائين ملوڪ شاهه جي پڙهايل انگريزي ۽ گرامر مان پڙهي نروار ٿي ويو اهو ڄڻ ته مئٽرڪ تائين هوشيار رهندو انتهائي قابل استاد هو پر انتهائي ظالم استاد به هو هنجي قابليت به ۽ هن جي مار ڪڏهن به نه وساري سگهندس. اهڙي طرح ڪجهه ٻيا استاد به هاءِ اسڪول ۾ مليا جيڪي قابل ۽ سٺا هئا جن جا نالا ذهن ۾ اچن ٿا سائين خليل احمد سائنس جو قابل استاد هو، سائين عزيز الله جمالي ڊرائنگ ٽيچر هو، سائين عبدالرحمان عربي جو ٽيچر هو، سائين نياز محمد جتوئي انتهائي قابل ۽ ذهين استاد هو، هن جو رويو انتهائي پيار ڪندڙ ۽ ٻارڙن کي پنهنجو ڪندڙ وارو رويو هوندو هوس، اهوئي سبب هو جو تلهار جو هر شاگرد هن جي عزت ڪندو هو، هن جي گذاري وڃڻ تائين هن کي تلهار ۽ بدين ضلع جي هر ماڻهو وٽان عزت، مان ۽ مرتبو مليو ۽ هميشه عزت جي نگاهه سان ڏٺو ويو.
جتي آءُ قابل ، ذهين ۽ دوست استاد سائين نياز محمد جو ذڪر ڪريان اتي تلهار جي هڪ قابل ۽ فرينڊلي استاد سائين شمس الدين ميمڻ جو ذڪر نه ڪريان ته منهنجي قلم جي ڪوتاهي ٿيندي، سائين شمس الدين ميمڻ هڪ قابل ۽ بهترين ۽ هوشيار استا هو اسان ائين نائين ڪلاس ۾ پهچي وياهئاسين ڪجهه وڏا سمجهدار به ٿي وياهئاسين، سائين نياز محمد جتوئي ۽ سائين شمس الدين ميمڻ جي وڏي خوبي اهيا هئي ته پنهنجن شاگردن کي دوست سمجهندا هئا پڙهائي ۾ ته قابل هئا پر (ايڪسٽرا ايڪٽيوٽي) ڪرائڻ جا به ماهر هئا جهڙوڪ: ٽوئر ڪرائڻ، راندين ۾ دلچسپي وٺائڻ، ادبي سرگرمي ۾ حصو وٺائڻ ۾ دلچسپي رکندا هئا.
مئٽرڪ واري عمر ۾ جيڪو ڪجهه اسان گهميو ڦريو، راندين ۾ حصو ورتو يا ادبي ۽ تقريري مقابلن ۾ حصو ورتو اهو سڀ مٿئين ٻنهي استادن جو وڏو هٿ هو سائين نياز محمد جتوئي ويجهڙائي ۾ گذاري ويو آهي. ۽ سائين شمس الدين الله پاڪ هن کي وڏي حياتي ڏي، زنده سلامت آهي.
تلهار جا اسان جي عمر جا جيڪي اديب ۽ شاعر آهن انهن ۾ مٿئين ٻنهي استادن جي وڏي محنت شامل آهي. يقيناََ تلهار جي هر شاگرد ۽ سوين شاگرد جيڪي هن وقت وڏن وڏن عهدن تي رسيل آهن انهن جي دلين ۾ سائين شمس الدين ميمڻ ۽ سائين نياز محمد جتوئي جا نالا چوڏهين چنڊ جيان چمڪندا هوندا ۽ سدائين ياد رهندا ۽ وسندا هوندا، انهن جا نالا عڪس جيان چٽيل چٽيل رهندا. جتي قابل ، هوشيار ۽ دوست استادن سائين شمس الدين ميمڻ ۽ سائين نياز محمد جتوئي جو ذڪر ڪريان اتي تلهار جي نوجوان استاد مرحوم عزيز خواجه جو ذڪر نه ڪريان ته منهنجي قلم جي ڪنجوسپائي ٿيندي. سائين عزيز خواجه تلهار جي اثناعشري خواجه فيملي جو انتهائي خوبرو، بهترين ۽ ماهر استاد انگريزي ۾ قابل استاد هو . پاڻ مئٽرڪ جو ڪلاس ٽيچر هو مئٽرڪ تائين پهچندي اسان به نوجوان ٿي وياهئاسين هر استاد جي قابليت جي سڃاڻپ ٿي وئي هئي . سائين عزيز خواجه پڙهائڻ جو قابل استاد هو پر (ايڪسٽرا ايڪٽوٽي) جو به ماهر هو ڪلاس ۾ هفتي جي هڪ ڏينهن شعر و شاعري جو مقابلو ڪرائيندو هو ، هن اسان کي ڪيترائي ٽوئر ڪرايا جن ۾ ڪوهه مري جو ٽوئر، اسان جي دلين ۾ نقش ٿيل آهي. سائين عزيز خواجه هر هوشيار شاگرد جو دوست هوندو هو استادن ۾ هو هڪ مقبول استاد هو هر دل ۾ وسندڙ استاد هو مئٽرڪ جي امتحان کان پوءِ اسان جي ڪوهه مري، سوات، ۽ ڪاغان جي ٽوئر جو پروگرام سائين عزيز سان گڏ ٺاهيوسين، ٻن ڏينهن کان پوءِ اسان جي روانگي هئي، انهي ڏينهن کان هڪ ڏينهن اڳ سائين عزيز خواجه جو ايڪسيڊنٽ ٿيو جنهن ۾ هو گذاري ويو. تلهار شهر ۾ هر شهري ۽ هر شاگرد جي اکين مان ڳوڙها وهي نڪتا هئا هن جي هر دلعزيز ۽ نوجواني جي موت تلهار جي هرماڻهو جي دل جهوري وڌي هئي اسان سائين عزيز جي بي وقتي ۽ دردناڪ موت کي ڪڏهن به نه وساري سگهنداسين. هو اسان جي دلين ۾ اڄ به گلاب جي گلن جيان مهڪندو رهندو ۽ اسان جي دلين ۾ سدائين شاد و آباد رهندو. يقيناََ سائين عزيز خواجه اسان جي دلين ۾ هڪ پيار ۽ هڪ محبت جيان زنده سلامت رهندو .

ٻه ڇوڪريون (6 کان 10 ڪلاس تائين)
جڏهن آءُ پرائمري اسڪول پاس ڪري انگريزي اسڪول ۾ آيس ته اسان جي شهر تلهار ۾ ڇوڪرين جو انگريزي اسڪول نه هو، تلهار ۾ انهي وقت ڇوڪريون پرائمري پاس ڪري يا ته بدين ، ماتلي وينديون هيون انگريزي پڙهڻ يا ڇوڪريون بوائز سان گڏ پڙهنديون هيون پر انهي زماني ۾ اهو رجحان گهٽ هو ته (ڪو ايجوڪيشن) تحت ڇوڪرا ، ڇوڪريون گڏ پڙهن پر تنهن هوندي به ٻه ڇوڪريون اهڙيون هيون جيڪي اسان جي ڪلاس يعنى ڇهين ڪلاس ۾ داخل ٿيون . ڪلثوم ته منهنجي سڳي مامي صادق علي جي وڏي ڌي هئي ۽ بلقيس شاهه تلهار جي هڪ سيد خاندان جي سيد انور شاهه جي ٻيو نمبر ڌي هئي سڄي ڪلاس ۾ اهي ٻه ڇوڪريون باقي ڇوڪرا هئا انهي زماني ۾ ڪلاس ۾ ڊيسڪ هوندي هئي شاگرد کي ويهارڻ لاءِ هر ڊيسڪ تي ٽي شاگرد ويهندا هئا جيئن ته ڇوڪري ڪلثوم منهنجي سڳي سوٽ هئي انهي ڪري منهنجي ڊيسڪ جيڪا ڪلاس جي پهرين قطار ۾ کاٻي پاسي واري حصي ۾ رکيل هئي. انهي ڊيسڪ ۾ آءُ ڪلثوم ۽ هن جي ڀرسان بلقيس شاهه ويهندا هئاسين. حالانڪه 1968 ع ۾ تلهار ۾ گرلز مڊل اسڪول قائم ٿيو هو پر ايڏا اتي مرحلا هئا تيسيتائين اسان گهڻو ڪجهه اڳتي نڪري ويا هئاسين مٿئين ڪلاس ۾ به تلهار جون ڇوڪريون پڙهنديون هيون جن جا نالا ذهن ۾ نه پيا اچن. تلهار ۾ گرلز هاءِ اسڪول تمام گهڻي دير سان ٿيو تيسيتائين اسان پڙهي چڪاهئاسين ذڪر پئي ڪيم آءُ هڪ بينچ تي ڪلثوم ۽ بلقيس شاهه سان گڏ ويهندو هوس پرائمري زماني ۾ ڪنهن به بدمزگي، بدتميزي جي ڳالهين جو تصور به نه هيو جيتوڻيڪ آءُ ڪلثوم سان گڏوگڏ ويهندوهوس پر ڪڏهن به ٽچ (ڇهاءُ) ڪرڻ جو تصور به نه هيو اهڙي طرح ڪنهن به قسم جي بيهودگي يا بدمزگي جي ڪڏهن به ڪا ڳالهه نه ٿي. اڳتي بابن ۾ انهن ٻنهي جو ٻئي حوالي سان ذڪر ٿيو ته ڪندس.

بابا جي ٻي شادي (1971)
اڃان ستين ڪلاس ۾ هوس منهنجي ڪچڙي ذهن واري ڪچڙي عمر هئي ته اسان جي گهر ۾ وڏا ٻڙڌڪ مچي ويا هئا ، بابا ٽنڊي محمد خان ۾ وڪالت ڪندو هو ۽ رهندو به اتي هو. هر هفتي ڇنڇر ڏينهن ايندو هو ۽ آچر جي شام يا سومر ڏينهن صبح جو ويندو هو پر هاڻ جيڪو بابا ايندو هو ته گهر ۾ امان سان ٻڙڌڪ متل هوندو هو. ڳالهه دراصل اها هئ ته بابا پنهنجي ٻي شادي لاءِ امان کان اجازت گهرندو هو ۽ امان نه ڏيندي هيس انهي ڳالهه تي هر هفتي جهڳڙو ٿيندو هو، نتيجو اهو نڪتو جو بابا ٻي شادي ڪري ڇڏي ۽ اسان ڏانهن اچڻ ڇڏي ڏنو ۽ وڏي مصيبت اها به ڪيائين جو ماهوار گهر جي خرچ يا ٻارن جي پڙهائي خاطر پئسا ڏيندو هو اهي به بند ڪري ڇڏيائين ته گهر ۾ جتي 8، 10 ڀاتي هجن جتي خوشحالي هجي، بابا وڪيل هو ۽ سکيو ستابو هو تلهار ۾ چڱي عزت ۽ شهرت رکندڙ ايڏو پڙهيل لکيل پهريون شخص هو. پئسي ۾ به سکيو ستابو هو ته اسان جو گهر خوشحالي وارو گهر هو بابا جي خرچ بند ڪرڻ سبب اوچتو ئي اوچتو خوشحال گهر ۾ غربت واڪا ڪرڻ لڳي مفلسي وڄ وانگر ورائي وئي ائين هڪدم سڀ نڌڻڪا ٿي وياسين، هونئن اسان جي گهر ۾ ٻارن جي پرورش ۽ تعليم جو سڄو ڪاروهنوار امان جي ئي حوالي هو بابا ته هفتي هفتي اچي چڪر لڳائي هليو ويندو هو، پر هاڻ امان جي مٿان ڄڻ آسمان جي کنوڻ ڪري پئي هجي هن به حوصلو نه هاريو جبل جيان ڏاڍي ٿي وئي پر اثر ٻارڙن تي ضرور پوڻو هو سو اهو اثر سڀني جي مٿي تي هڪ ڳري هٿوڙي جيان لڳو.
منهنجو وڏو ڀاءُ ناصر بلوچ جيڪو پڙهائي ۾ به هوشيار هو جيڪو ڊاڪٽر ٿيڻ پئي چاهيو، گورنمينٽ ڪاليج ڪاري موري حيدرآباد ۾ انٽرسائنس پڙهي رهيو هو هن جي ڊاڪٽر ٿيڻ جي حسرت اتي دم ڏيئي ڇڏيو. انٽر پاس ڪري امان جي غربت جي حال ۾ ڀاڱي ڀائيوار ٿيو ، باواني شگر ملز تلهار ۾ ڪلرڪ ڀرتي ٿيو آءُ ان وقت شايد ستين ڪلاس يا اٺين ڪلاس ۾ هوس مون کان ننڍو ڀاءُ محمد منير جيڪو مون کان ٻه سال ننڍو هو شايد ڇهين ڪلاس ۾ هو پوءِ ظفر حسين جيڪو مون کان چار سال ننڍو هو اهو شايد چوٿين ڪلاس ۾ اهڙي طرح سڀ کان ننڍو ڀاءُ محمد اسلم ته ڄائو ئي 1969 ع ۾ هو سال ٻن جو مس هو. منهنجا ٻيا ڀائر ته ننڍا هئا آءُ ئي اڃان ستين ڪلاس ۾ هوس مون کي ته خبر ئي نه هئي ته وڏو ٿي آءُ ڇا ٿيندس يا منهنجون حسرتون يا جذبا ڪهڙا هئا وڏو ڀاءُ شگرمل ڪلرڪ ۾ لڳو ۽ مون کي امان شام جو چڻن جو ٿالهه ڏيندي هئي ۽ گاس ملائي جو ٿالهه ٺاهي ڏيندي هئي اسڪول کان پوءِ شام جو چڻا ۽ گاس مان ٺهيل ملائي جون ٽڪيون وڪڻي گهر جي خرچ ۾ ٻاراڻي وهي ۾ حصيدار ٿيس.
اهڙي طرح منير ۽ ظفر به پڙهائي سان گڏ اخبارون وڪڻي پنهنجي پڙهائي جو خرچ ڪڍي ويندا هئا. بابا 1971 ع ۾ ٻي شادي ڪئي ۽ مڪمل طرح الڳ ٿي ويو شادي کي سال ٻه ٿي ويا هئا آءُ، منير ۽ ظفر ٽئي مهيني ۾ هڪ ٻه دفعا خرچي جي بهاني بابا سان ملڻ ويندا هياسين پر ظفر گهڻو ويندو هو ڇڙٻن، دڙڪن، طعنن واريون خرچيون وٺي ڊاڪٽر به ٿي ويو. ظفر مون کي چوندو هو ته بابا دڙڪا ، طعنا ۽ مهڻن سان خرچي جا پئسا اڇلائي ڏيندو آهي پر ادا مون کي ڊاڪٽر ٿيڻو آهي آءُ پَٽ تان پئسا ميڙي به کڻندس اها منهنجي مجبوري آهي دڙڪا به سهندس مهڻا به سهندس پر هن کي ڊاڪٽر ٿيڻ جو جنون هو ۽ هو نيٺ ڊاڪٽر به ٿي ويو اسان سڀني جي مدد سان. پر حياتي هن سان وفا نه ڪئي ڊاڪٽري پاس ڪري هائوس جاب کان فارغ ٿي تلهار ۾ پنهنجي پرائيوٽ اسپتال کوليائين هٿ ۾ شفا هيس ڏسندي ڏسندي هاڪ ٿي ويس انتهائي مقبول ڊاڪٽر ٿي ويو هڪ سال جي اندر نظر لڳي ويس ۽ جهپجي ويو. 36 سالن جي ڦوهه جواني ۾ دل جي پهرين دوري ۾ گذاري ويو ائين اسان جي زندگي ڪجهه اڳتي رڙهندي وئي.


مئٽرڪ کان پوءِ (1973)
بابا جي شادي کان پوءِ جيڪا صورتحال سامهون آئي اها پيش ڪري چڪو آهيان هڪ دفعو وري چوان ته اسان جون سڀ حسرتون، اڳتي پڙهڻ جون، اڳتي وڌڻ جون اڳتي وڌي نه سگهيون مون 1973 ع ۾ مئٽرڪ پاس ڪئي جيئن ته گهريلو حالتن سبب وڏو ڀاءُ ناصر بلوچ به پڙهائي ڇڏي باواني شگر ۾ ڪلرڪ ٿي ويو هو هن اڳتي پڙهائي پرائيوٽ طور پڙهي ۽ منهنجي به مئٽرڪ پاس ڪرڻ جي سڀني کي چنتا هئي ته جيئن آءُ مئٽرڪ پاس ڪريان ته نوڪري ۾ لڳايو وڃان جيئن گهر جا حالات ڪجهه ٺيڪ ٿي سگهن. مئٽرڪ پاس ڪندي ئي مون کي باواني شگر مل ۾ ڪين ڪلرڪ جي نوڪري ملي ائين ننڍڙي عمر جو پگهار به گهر جي حصيداري ۾ شامل ٿي ويو.


منهنجي پهرين نوڪري (74_1973)
منهنجي پهرين نوڪري جو ذڪر ڪيو اٿم تفصيلن ٻڌائيندو هلان ته مئٽرڪ پاس ڪندي ئي باواني شگر مل تلهار ۾ ڪين ڪلرڪ جي نوڪري ان وقت جي باواني شگر ملز جي آفيسر ۽ اسان جي هڏ ڏوکي علي احمد چانڊيو وٺي ڏني منهنجي پهرين نوڪري 1973،74 واري سيزنل نوڪري هئي. 18 سالن جي ننڍي عمر ۾ نوڪري ۾ لڳي ويس اها به شفٽ واري نوڪري ۽ سيزنل نوڪري يعني شگر مل جيترا مهينا ڪمند جي پيڙائي ڪنديون هيون اوترا مهينا نوڪري هلندي انهي زماني ۾ بدين ضلع ۾ اها هڪ ئي شگر مل هئي. تنهنڪري سياري جي موسم ۾ تقريباََ 8 مهينا شگر مل هلندي هئي. شگر ملون سياري جي موسم ۾ ئي هلنديون آهن. يعني سيزن نومبر کان شروع ٿيندي آهي. هاڻ بدين ضلع ۾ 4،5 شگر ملون آهن تنهنڪري سيزن تي چار مهينه مس ٿي هلي سو ڳالهه پئي ڪيم پنهنجي پهرين نوڪري جي جيڪا شفٽ واري هئي صبح جو اٺين وڳي کان شام چار تائين ۽ ٻي شفٽ شام جو چار بجه کان رات جو ٻارهين بجي تائين ۽ ٽين شفٽ رات جو ٻارهين بجه کان صبح جو 8 بجه تائين هونديون هيون. جيئين ته آءُ 18 سالن جو مس هوس هڪ ته نوڪري جو بار ننڍڙي عمر ۾ برداشت ڪرڻو پيو ۽ ٻيو وري شفٽن وارو آزار مون کي روئاري وڌو. ٻه شفٽون ته خوشي خوشي ڪري ويندو هوس پر ٽين شفٽ جيڪا رات جو ٻارهين کان صبح جو 8 بجه تائين هوندي هئي اها منهنجي لاءِ وبالِ جان بڻجي وئي. امان ٽي شفٽ واري رات 9 بجه سمهاري ڇڏيندي هئي ۽ رات جو ساڍي يارهين وڳي اٿاريندي هئي اف الله! سياري جي سرد راتيون، وري گرم گرم بستري ۽ سوڙ مان نڪرڻ ۽ سئيٽر ۽ گرم شالون ۽ ٽوپيون پائي چار پنج ڄڻا گڏجي شگرمل تائين وينداهياسين ته آءُ روئي روئي گهران نڪرندو هوس ۽ سڄي رات وڦلي وڦلي گذاريندو هوس بهرالحال نوڪري ڪرڻي هئي. جنهن مهل به امان اٿاريندي هئي مون کي گرم بستري مان ڪڍندي هئي مون کي ياد آهي هر روز روئي روئي امان کي ٻاڏائيندو هوس امان مون کي هن ٽائيم نوڪري نه ٿي ٿئي، هو ڀاڪرن ۾ ڀري چوندي هئي ته ابا ڇا ڪريان تنهنجو پيءُ نه ڇڏي وڃي ها ته هي ڏينهن ڪڏهن به نه ڏسون ها. خير 1973،74 جي سيزن گذاريم پوءِ 1974،75 جي به سيزن ائين روئي روئي گذاريم انهي وچ ۾ امان کي روئي روئي ٻاڏائيندو هوس ته ڀلا مون کان نوڪري ڪرائڻي اٿو ته ڏينهن جي ڪا نوڪري وٺي ڏيو ۽ امان منهنجي وڏي ڀاءُ ناصر بلوچ کي اسان جي مائٽ اسان جي همدرد ، هڏ ڏوکي رهندڙ علي احمد چانڊيو جيڪو ان وقت ڪين مينيجر جي اعلى عهدي تي فائز هو انتهائي اثر رسوخ رکندڙ وڏن وڏن آفيسرن ۽ (ايم ، پي ، اي، ايم ، اين ، اي) جي حد تائين رهندڙ ماڻهن سان دوستي رکندڙ ماڻهو هو. جنهن جي هلندي پڄندي تمام گهڻي هئي، امان هن کي منهنجي نوڪري لاءِ چوندي رهندي هئي، جيئن ئي باواني شگر مل جي سيزن ختم ٿي ته هن مون کي ٻي نوڪري وٺي ڏني.

 
هڪ خوفناڪ ماڻهو (75_1974)
باواني شگر مل جي رات جي شفٽ ۾ هڪ ڀوائتو، خوفناڪ قسم جو ماڻهو منهنجي آفيس جي ڪمري ۾ چوڪيدار رکيل هو انهي ڪمري ۾ آءٌ ٽوڪن ڏيندو هوس ۽ اڪيلو ويهندو هوس مون کي انهي رکيل چوڪيدار جنهن جو چهرو ڀوائتو ۽ وڏا وڏا شهپر رکيل هيس هو منهنجي ڪمري ۾ ذري ذري ايندو هو ته مون کي خوف ٿيندو هو ته الائجي مون تي حملو ڪري يا مون کي ڪجهه ڪري نه.....!؟ هن جو نالو هو دلاور ذات جو کوسو هو هڪ رات منهنجي ڪمري ۾ داخل ٿيو ۽ چيائين : “آءُ تو تي عاشق آهيان، آءٌ توسان پيار ٿو ڪريان، انهن ڏينهن ۾ مون کي عاشقي معشوقي جي ڪا خبر نه هئي بس ايتري خبر ضرور هئي ته مرد عورتن تي عاشق ٿيندا آهن يا عورتن سان پيار ڪندا آهن، سو هن اها ڳالهه ڪئي ته آءُ رڙيون ڪرڻ لڳس سڌو شفٽ انچارج محترم عارف ڪاٺيا واڙي جي ڪمري ۾ جنهن مون کي تسلي ڏني ۽ اتي چوڪيدار کي گهرايو چوڪيدار چيو : “سائين مون ته ڪجهه ڪونه ڪيو آهي پڇوس مون هن کي هٿ لاتو آهي”
مون روئندي چيو: “سائين هن هٿ ته نه لاتو آهي پر آءُ توهان تائين نه پهچان ها ته الائي ڇا ڪري ها؟”
بس انهي واقعي کان پوءِ اتي جي چوڪيدار کي هن ايريا مان بدلي ڪرايو ويو ۽ رات جي شفٽ وارو سڄو هفتو عارف صاحب (جيڪو انتهائي برجستو ۽ اعلى طبعيت رکندڙ شخص هو ۽ علي احمد چانڊيو جو دوست پڻ هو) پنهنجي ڪمري ۾ ويهاريندو هو جتي چار پنج ٻيا به ڪلرڪ به ويهندا هئا ائين جيسيتائين باواني شگر مل ۾ نوڪري ڪئي انهي کوسي چوڪيدار کي جتي به ڏسندو هوس ته خوف ۾ مبتلا ٿي ويندو هوس۽ هن جي ڪڏهن به ويجهو ڪونه آيس.

منهنجي ٻي نوڪري (1975)
جيئين ته آءُ بيان ڪري آيو آهيان ته باواني شگر مل جي نوڪري مون کي ڪيترو روئاريو منهنجي اکڙين جي معصوم ڳوڙهن کي امان ته ڏسي ورتو هو جواب ۾ امان جي به پرعزم اکين سان ڳوڙها وهي نڪتا هئا پر انهن ڳوڙهن تي محترم علي احمد چانڊيو کي به ترس اچي ويو هو. هڪ ڏينهن مون کي بدين وٺي ويو لوڪل گورنمينٽ جي آفيس هجي. محترم امداد علي خواجه اسسٽنٽ ڊئريڪٽر آف لوڪل گورنمينٽ بدين سان ملايائين. انتهائي دبنگ آفيسر هو ۽ قدبت ۾ باڊي بلڊر ، ڊگهي قد ڪاٺ وارو ڪاٽن ڪپڙن جو شوقين واقعي هو قد جي حساب سان به آفيسر لڳندو هو. هن سان منهنجو حال احوال ڪيائين هن مون کي بدين ضلعي جي يونين ڪائونسل (سيراڻي) جي سيڪريٽري جي نوڪري ڏني. سيراڻي موجوده (ايم ، پي، اي) سائين سڪندر منڌرو جو ڳوٺ ان وقت جي ڳالهه آهي ته هڪ جيپ بدين کان سيراڻي ويندي هئي وري ٻي ڏينهن موٽندي هئي معنى جيڪو سيراڻي وڃي ته رات رهڻي پوندي هئي. اها نوڪري جيڪا مون صرف ٽي مهينه ڪئي مون هڪ دفعه شايد سيراڻي ڏٺي هئي جو امداد خواجه صاحب جي جيپ ۾ ويو هيس ۽ شام جو موٽي آيو هوس مون کي ٻه ٽي هزار ماهوار پگهار(خرچي) ڏيندو هو باقي حساب ڪتاب، ڪاروهنوار پگهار يا خرچي مون کي ڪابه خبر نه هئي ائين ٽن مهينن ۾ مون اها نوڪري ڇڏي ڏني.


منهنجي ٽئين نوڪري (1976)
1975 ع جي جولاءِ جي پهرين تاريخ بدين کي ضلعي جي حيثيت ڏئي حيدرآباد کان ڌار ڪري تاريخي ڪم ڪيو ويو جو بدين جو اهو حق به هو ضلع جي حيثيت کان پوءِ مختلف آفيسون کلي رهيون هيون. اخبارن ۾ مختلف آفيسن جا اشتهار هلي رهيا هيا. مختلف بينڪون کلي رهيون هيون مون به مختلف آفيسن لاءِ درخواستون ڏنيون هيون اهڙي طرح مون کي به هڪ نوڪري ملي. اها هئي خزانه آفيس ( ٽريزري آفيس) بدين ۾ 8 گريڊ جي اڪائونٽس ڪلرڪ جي نوڪري اها نوڪري مون کي ڪيئن ملي؟ انجو سربجستو حال احوال پنهنجي ڪتاب “سروس بخير” ۾ ڪري چڪو آهيان. مختصر ٻڌائيندو هلان ته بدين جي خزانه آفيس ۾ اها نوڪري 25 مارچ 1976ع تي جوائن ڪيم.
بدين جي خزانه آفيس ۾ تقريباََ 8 سال نوڪري ڪري حيدرآباد جي خزانه آفيس ۾ بدلي ڪرايم، حيدرآباد مئي 1984 ع ۾ آيس نوڪري جا مختلف مرحله طئي ڪندي 8 گريڊ مان 17 گريڊ تائين پهچي خيرن سان 60 سالن جي عمر ۾ پهچي اجهو هاڻ 1 ڊسمبر 2016 ع ۾ رٽائر ٿيس . اهڙي طرح خزانه آفيس ۾ لڳاتار 41 سال نوڪري ڪيم انتهائي عزت ۽ آبرو وارو وقت گذري مان ۽ مرتبي سان نوڪري مان رٽائر ٿيس.


منهنجو ادبي سفر (1974_ 1975)
آءُ ستين ڪلاس ۾ هوس ته اخبار پڙهڻ جو شوق ٿي ويو هو انهي وقت تلهار ۾ هڪ لائبريري هوندي هئي جيڪا موجوده پريس ڪلب تلهار واري روڊ تي هوندي هئي اها لائبريري تلهار جو هڪ ادب دوست ماڻهو هلائيندو هو اخبارون سڀ اينديون هيون اخبارون سڀ پڙهندو هوس پر مون کي ياد ٿو پوي ته عبرت اخبار ۽ هلال پاڪستان اخبار آءُ ضرور پڙهندو هوس عبرت اخبار ۾ هر روز مختلف رنگين صفحا نڪرندا هئا ۽ هلال پاڪستان ۾ به خاص صفحا نڪرندا هئا ٻنهي اخبارن ۾ ادبي صفحا به نڪرندا هئا، جيڪي آءُ شوق سان پڙهندو هوس آهستي آهستي انهن ادبي صفحن ۽ ٻاڙن جي صفحن ۾ آءُ ، اقوال زرين، حديثون يا ٽوٽڪا ۽ ڪچيون ڦڪيون لکڻيون موڪليندو رهندو هوس. گهڻو ڪري ٻارڙن جي صفحن ۾ منهنجو مواد ڇپجڻ لڳو. اخبار ۾ آءُ پنهنجو مواد ڇپيل نالو ڏسي ڏاڍو خوش ٿيندو هوس ته منهنجي نالو اخبار ۾ ڇپيو آهي اها اخبار والده کي وڏي ڀيڻ ۽ وڏي ڀاءُ کي ڏيکاري ڏيکاري خوش ٿيندو هوس.
منهنجي وڏي ڀاءُ (ناصر بلوچ) منهنجي انهي شوق کي پرکي ورتو هو هو مون کي آهستي آهستي ادب ڏانهن رجوع ڪرڻ لڳو، ڪهاڻين جا ڪتاب، مختلف اديبن جا شاعري جا ڪتاب هڪ هڪ ڪتاب ڪري ڏيندو هو ۽ چوندو هو ته هڪڙو ڪتاب پڙهي واپس ڪندين ته ٻيو ڪتاب ڏيندس (اها عادت هن جي اڄ به قائم آهي) آءُ ڪهاڻين جا ڪتاب ۽ الطاف شيخ جا سفرناما شوق سان پڙهندو هوس اهڙي طرح مون کي پڙهڻ سان گڏ لکڻ جو ڏانءُ به اچڻ لڳو. ننڍڙن ننڍڙن مواد کان پوءِ مون پهرين ڪهاڻي لکي انهي ڪهاڻي جو نالو هو ”لڙڪ ۽ سڏڪا” جيڪا عبرت اخبار جي سنڊي مئگزين جي رنگين صفحي (مارچ_1976) ۾ ڇپي . مون کي انهي ڪهاڻي جي ڇپجڻ جي ايتري خوشي ٿي هئي جو مون عبرت اخبار جون اٺ ڏه اخبارون ورتيون هيون هر هڪ مائٽ ۽ دوست کي اها ڇپيل ڪهاڻي ڏيکاري هيم. اهڙي طرح پوءِ مون کي لکڻ جو بيحد گهڻو جنون ٿي پيو پوءِ عبرت اخبار جنهن جي ادبي صفحي جو انچارج عبدالغني درس ۽ هلال پاڪستان اخبار جي ادبي صفحي جو انچارج غلام نبي مغل هئا منهنجون ابتدائي ڪهاڻيون جيڪي ظاهر آهن ڪچيون ڦڪيون هيون. انهن صفحن ۾ شايع ٿينديون رهيون ته منهنجي همت افزائي ٿيندي رهي ۽ ادبي کيتر ۾ منهنجا حوصلا جبلن جيان بلند ٿي ويا هئا انهي زماني ۾ سنڌي ادبي سنگت جي به هفتيوار گڏجاڻي سائين نياز محمد جتوئي جي زيرِ نگراني هلندي هئي. سائين نياز محمد جتوئي سنڌي ادبي سنگت تلهار جو سيڪريٽري هو.
مئٽرڪ واري عرصي ۾ آءُ ادبي سنگت جي هفتيوار گڏجاڻي ۾ شريڪ ٿيندو هوس انهي زماني ۾ سائين نياز محمد ادبي سنگت کي عروج تي پهچايو هو آءُ به هر هفتي ڪجهه نه ڪجهه ڪڏهن ڪڏهن شاعري اڪثر ڪهاڻيون لکي پڙهندو هوس. انهي تي تعريف ۽ تنقيد ٿيندي هئي جي ڪا تنقيد يا اصلاحي ڳالهيون ملنديون هيون ته انهن تي عمل ڪندي اها ڪهاڻي يا شاعري وري لکي فيئر ڪري انهن اخبارن ڏانهن موڪليندو هوس ته شايع ٿينديون هيون پوءِ گل ڦل ۾ گلن جهڙا ٻارڙا ۾ عبرت مئگزين ۾ منهنجو مواد شايع ٿيندو رهيو پوءِ سنڌ گريجوئيشن ايسوسئيشن تلهار جنهنجو صدر سائين شمس الدين ميمڻ ۽ سيڪريٽري سائين نياز محمد جتوئي هئا انهي جو ميمبر رهيس. سنڌي ادبي سنگت تلهار جو ڪيترا سال (شايد 1976 ع کان 1983) تائين جوائنٽ سيڪريٽري رهيس ٽي چار سال ته سائين نياز محمد جي مصروفيتن سبب سيڪريٽري جي حيثيت ۾ به ادبي سنگت هلائي ۽ سنڌ گريجوئيشن ايسوسئيشن تلهار شاخ ڪيترا سال پريس سيڪريٽري رهيس. مئي 1984 ع آءُ تلهار ڇڏي حيدرآباد شفٽ ٿيس انهي وقت تائين آءُ سنڌي ادبي سنگت شاخ تلهار جي بهترين ورڪر جي حيثيت ۾ فرائض سرانجام ڏنم. جنهن جا مون کي ڪيترا تعريفي سرٽيفيڪيٽ ۽ ايوارڊن سان نوازيو ويو اهڙي طرح منهنجو ادبي سفر اتان شروع ٿيو جيڪو اڃان تائين جاري آهي.

ادبي ڪلاس (1974_ 1984)
آءُ مٿي پنهنجي ادبي سفر جو ذڪر ڪري آيو آهيان ته ادب سان دلچسپي ته مئٽرڪ کان پوءِ ٿي چڪي هئي پر منهنجي پهرين باقائده ڪهاڻي 1976 ع ڇپي ، جنهن کان پوءِ منهنجي ادبي شوق ۾ ويتر اضافو ٿيندو ويو تنهن وقت تلهار ۾ نيشنل بينڪ تلهار جي آفيسر نبي بخش ڪلهوڙو جي جاءِ تي سنڌي ادبي سنگت جون باقائده گڏجاڻيون هر پندرهين ڏينهن پوءِ هر هفتي ٿيڻ لڳيون تلهار جو کوڙ سارا ادب نواز ماڻهو شرڪت ڪندا هئا اها گڏجاڻي سائين نياز محمد جتوئي ۽ پوءِ سائين شمس الدين ميمڻ جي سيڪريٽري شپ جي حيثيت سان هلنديون هيون جيئن ته تلهار ۾ سگا به باقائده ڪم شروع ڪري ڏنو هو ، سائين شمس الدين ميمڻ ۽ سائين نياز محمد جتوئي سنڌ گريجوئيشن ايسوسيئيشن (سگا) کي هلائڻ لڳا. سگا جي پليٽ فارم هيٺ 1980 ع ۾ اکين جي پندرهن روزه ڪيمپ لڳي هئي هن جي ڪري تلهار جي نوجوانن ۾ تمام گهڻي دلچسپي ۽ گهرائي ڏٺي وئي منهن جي ان وقت لڳ ڀڳ 24 سالن جي عمر هئي آءِ سنڌي ادبي سنگت جو پريس سيڪريٽري ۽ ٻئي سال جوائنٽ سيڪريٽري ٿيس. سگا تلهار جي پهرين باڊي ۾ آءُ انفارميشن سيڪريٽري ٿيس تلهار جي تاريخ ۾ اهيو منهنجي لاءِ اعزاز هو ته ننڍي عمر ۾ ايڏين وڏين ٻن تنظيمن ۾ عهديدار رهيس.
جيئن ته ٻڌايم پئي ته تلهار جي سگا شاخ جي ڪم ڪار ۾ صدر ۽ جنرل سيڪريٽري جي حيثيت ۾ سائين شمس الدين ميمڻ ۽ سائين نياز محمد جتوئي مصروف ٿي ويا جيتوڻيڪ آءُ به هن تنظيم ۾ هوس ۽ ڪم ڪرڻ جو جنون هوندو هو تنهن ڪري ساس تلهار جي شاخ جي ڪاروائي هلائڻ ۽ ادبي سنگت کي هفتيوار هلائڻ جي ذميواري مون کي سونپي وئي ننڍي عمر ۾ باقائده ڇهه ست سال ساس تلهار کي هلايم ايسيتائين جڏهن آءِ 1984 ع ۾ حيدرآباد شفٽ ٿيس پوءِ ساس جي واڳ تلهار جي مشهور اديب ڪاظم علي ڪاظمي جي حوالي ٿي.انهي وقت تمام گهڻا اديب ادبي ڪلاسن ۾ باقائده شريڪ ٿيندا هئا ۽ اها شاخ سڄي سنڌ ۾ مشهور ٿي وئي ڪجهه معتبر نالا ياد اچن ٿا غلام احمد ”بيدم” ، فتح علي ”حليم” ، غلام حسين خواجه، ”ساحر پريمي“، غلام رسول “افڪار” ڌڻي بخش چرياڻ، فريد ”صوفي” چانڊيو، نبي بخش ڪلهوڙو، سائين شمس الدين ميمڻ، سائين نياز محمد جتوئي، ناصر علي بلوچ، ڪاظم علي ڪاظمي، پريتم پنجواڻي، انور علي خواجه، محمد بخش ميمڻ، جبار ميمڻ، نوجوانن ۾ آءُ ته ڪاروائي هلائيندوهوس باقي لياقت علي خواجه، شمشير خواجه، پنجواڻي، قربان علي جمالي، عالم جمالي، محمد منير بلوچ، احسان ميمڻ ڪڏهن ڪڏهن بدين کان آيل محمد صديق ”مرهم“، خادم ٽالپر، شمشرالحيدري، رفيق جعفري، آڪاش انصاري، ڊاڪٽر بچل ميمڻ ، محمد سومار شيخ ۽ ٻيا به ڪيترائي اديب، شاعر شريڪ ٿيندا هئا. مون کي فخر آهي ته سنڌي ادبي سنگت تلهار کي مون جنهن دور ۾ هلايو سنڌ جي بهترين شاخن ۾ شمار ٿيندي هئي ۽ تلهار شاخ کي هڪ سال بهترين شاخ جو ايوارڊ به مليو هو. اهڙي طرح ساس ۽ سگا تلهار سان آءُ باقائده هڪ بهترين ورڪر جي حيثيت ۾ سائين شمس الدين ۽ سائين نياز محمد جتوئي جي زيرِ نگراني باقائده جڙيل رهيس ۽ ساٿ آخر تائين نڀايم.

سار سنڀال (1976)
آءُ تلهار جي محنتي اخباري هاڪر فريدچانڊيي کي ڪڏهن ڪونه وساري سگهندس جيڪو منهنجي لاءِ هلال پاڪستان اخبار، گلن جهڙا ٻارڙا، گل ڦل جا رسالا هڪ پاسي ڪري رکي ڇڏيندو هو جو ان وقت تلهار ۾ محدود تعداد ۾ ايندا هئا ۽ هن منهنجي شوق کي پرکي وڌو هو يقيناََ منهنجو خيال ڪندو هو ۽ رسالا ۽ اخبارون منهنجي لاءِ بچائي رکندو هو ۽ مون کي ڏيندو هو. فريد چانڊيو جي اها سار سنڀال آءُ ڪڏهن به وساري نه سگهندس.

ڪاليج (1974_1975)
منهنجي ننڍڙي هوندي کان اها خواهش هئي ته ڪاليج پڙهندس، يونيورسٽي ۾ پڙهڻ جي شديد خواهش هئي اها اهڙي خواهش هئي جيڪا گهريلو حالتن سبب دلي آرزو پوري نه ٿي سگهي مئٽرڪ ڪرڻ کان پوءِ نوڪري کي لڳي ويس . (بي، اي ۽ ايم ، اي) گورنمينٽ اسلاميه ڪاليج بدين مان ڪيم پر پرائيوٽ نموني تعليم حاصل ڪيم اهڙي طرح ڪاليج ۽ يونيورسٽي ۾ ريگيولر وڃي پڙهڻ ۽ تعليم حاصل ڪرڻ جي دلي مراد پوري نه ٿي سگهي.


ٻه ڇوڪريون (6 کان 10 ڪلاس تائين)
جڏهن آءُ پرائمري اسڪول پاس ڪري انگريزي اسڪول ۾ آيس ته اسان جي شهر تلهار ۾ ڇوڪرين جو انگريزي اسڪول نه هو، تلهار ۾ انهي وقت ڇوڪريون پرائمري پاس ڪري يا ته بدين ، ماتلي وينديون هيون انگريزي پڙهڻ يا ڇوڪريون بوائز سان گڏ پڙهنديون هيون پر انهي زماني ۾ اهو رجحان گهٽ هو ته (ڪو ايجوڪيشن) تحت ڇوڪرا ، ڇوڪريون گڏ پڙهن پر تنهن هوندي به ٻه ڇوڪريون اهڙيون هيون جيڪي اسان جي ڪلاس يعنى ڇهين ڪلاس ۾ داخل ٿيون . ڪلثوم ته منهنجي سڳي مامي صادق علي جي وڏي ڌي هئي ۽ بلقيس شاهه تلهار جي هڪ سيد خاندان جي سيد انور شاهه جي ٻيو نمبر ڌي هئي سڄي ڪلاس ۾ اهي ٻه ڇوڪريون باقي ڇوڪرا هئا انهي زماني ۾ ڪلاس ۾ ڊيسڪ هوندي هئي شاگرد کي ويهارڻ لاءِ هر ڊيسڪ تي ٽي شاگرد ويهندا هئا جيئن ته ڇوڪري ڪلثوم منهنجي سڳي سوٽ هئي انهي ڪري منهنجي ڊيسڪ جيڪا ڪلاس جي پهرين قطار ۾ کاٻي پاسي واري حصي ۾ رکيل هئي. انهي ڊيسڪ ۾ آءُ ڪلثوم ۽ هن جي ڀرسان بلقيس شاهه ويهندا هئاسين. حالانڪه 1968 ع ۾ تلهار ۾ گرلز مڊل اسڪول قائم ٿيو هو پر ايڏا اتي مرحلا هئا تيسيتائين اسان گهڻو ڪجهه اڳتي نڪري ويا هئاسين مٿئين ڪلاس ۾ به تلهار جون ڇوڪريون پڙهنديون هيون جن جا نالا ذهن ۾ نه پيا اچن. تلهار ۾ گرلز هاءِ اسڪول تمام گهڻي دير سان ٿيو تيسيتائين اسان پڙهي چڪاهئاسين ذڪر پئي ڪيم آءُ هڪ بينچ تي ڪلثوم ۽ بلقيس شاهه سان گڏ ويهندو هوس پرائمري زماني ۾ ڪنهن به بدمزگي، بدتميزي جي ڳالهين جو تصور به نه هيو جيتوڻيڪ آءُ ڪلثوم سان گڏوگڏ ويهندوهوس پر ڪڏهن به ٽچ (ڇهاءُ) ڪرڻ جو تصور به نه هيو اهڙي طرح ڪنهن به قسم جي بيهودگي يا بدمزگي جي ڪڏهن به ڪا ڳالهه نه ٿي. اڳتي بابن ۾ انهن ٻنهي جو ٻئي حوالي سان ذڪر ٿيو ته ڪندس.


هڪ ڇوڪري (1973_1974)
اها به انهي زماني جي ڳالهه آهي جڏهن آءُ نائين، ڏهين ڪلاس ۾ هوس موڪل مهل حسب دستور آءُ پنهنجي گهر وڃي رهيو هوس موجوده الله والا چوڪ تلهار منهنجي ڀرسان هڪ حسين و جميل ڇوڪري جيڪا عمر ۾ مون جيتري پئي لڳي منهنجي ويجهو ٿيندي منهنجو نالو وٺندي چيائين: “توهان ئي آهيو نه....! مون کي اشارو ڪندي چيائين اچو هتان ٿا هلون. مون مبارڪ شيدي جي گهر وارو رستو ورتو اها گڏي جهڙي ڇوڪري مون سان گڏ هئي چيائين توهان جون ڪهاڻيون ۽ شاعري نالو اخبارن ۽ ٻارڙن جي رسالن ۾ پڙهندي آهيان توهان مون کي ڏاڍا وڻندا آهيو مون کان ڇرڪ نڪري ويو.
چيائين: آءُ توهان کي چاهيان ٿي مون پنهنجي تعريف ۾ پيار جي اظهار جا اهي محبتي لفظ پهريون دفعو ڪنهن ڇوڪري جي واتان ٻڌا هئا. چيائين: مون کي شاعري ڪرڻ سيکاريندا، ڪهاڻيون ڪيئن لکبيون آهن؟
تيسيتائين هن جو گهر اچي ويو موجوده تلهار جي ڊاڪٽر نثار خواجه جي اسپتال جي ڀرسان جمالي گهٽي ۾ هن سهڻي، من موهڻي جنهن جو معصوم چهرو اڄ به منهنجي اکين آڏو ڦريم ٿو هن جي خوبصورت چهري کي وساري نه سگهيو آهيان. پنهنجو گهر ڏيکاري اندر هلي وئي نالو پڇيومانس ته نالو نه ٻڌايائين ائين ڪجهه ڏينهن روز منهنجي اسڪول جي موڪل مهل منهنجو رستو روڪيندي هئي ۽ ڳالهائيندي هئي ڪجهه ڏينهن بعد اها ڇوڪري نظر نه آيم ته آءُ هن جي رستي ڏانهن وڃڻ لڳس حالانڪه اهو رستو منهنجي گهر ڏانهن ويندڙ رستو نه هو. ڏٺم ته هو پنهنجي در تي بيٺي هئي مون کي ڏسي مسڪرائي پيار جو اظهار ڪري اندر گهڙي ويندي هئي ائين منهنجو به معمول ٿي ويو انهي رستي تان لنگهڻ ۽ هو ڇوڪري به هر روز در تي بيهندي هئي. بس ڪڏهن به هن گهر اچڻ جي صلاح نه ڪئي ۽ نه ئي ڪڏهن هن سان ڪا ڪٿي ڪچهري ڪري سگهيس. ڪجهه مهينن اندر اهي هتان لڏي الائجي ڪيڏانهن هليا ويا منهنجو به ٻاراڻو ذهن، ڪجهه مهينا اها ڇوڪري پنهنجي ذهن تي سوار رهي ۽ پوءِ دل و دماغ تان لهي وئي.

خادم جنرل اسٽور (1975)
ها انهي وقت جي ڳالهه آهي جڏهن آءُ باواني شگر مل جي سيزنل نوڪري مان بيزار ٿيو هوس جيسيتائين ٻي ڪا نوڪري ملي تيسيتائين ان وقت اسان جي گهر جي وڏي ناصر بلوچ جيڪو منهنجو وڏو ڀاءُ آهي. مون کي هڪ جنرل اسٽور کولي ڏنو انهي اسٽور جو نالو هن پنهنجي وڏي پٽ خادم حسين جي نالي پويان “خادم جنرل اسٽور” رکيو اهو جنرل اسٽور تلهار جي ٽنڊي باگي وارو روڊ جيڪو شهر ڏانهن ٿو اچي جنهن کي پراڻي نيشنل بينڪ وارو روڊ به چئبو آهي انهي روڊ تي محمد عثمان کٽي وارن جا چار پنج دڪان هئا. انهن مان هڪ دڪان فوٽو اسٽوڊيو هو ۽ ٻيو منهنجو جنرل اسٽور هو ٻيا به ٽي دڪان هئا جيڪي ياد نه اٿم ته ڪنهن جا هئا. سامهون وارو دڪان تلهار جي بهترين نوحه خوان مقبول خواجه جو دڪان هو.
بابا جي ٻي شادي ڪرڻ کان پوءِ هن اسان مان هٿ جو ڪڍيا هئا ته اسان جا گهريلو حالات اڃان تائين ٺيڪ نه ٿيا هئا انهي حالتن جو اثر اڃان تائين هليو پئي حالانڪه بابا ٻي شادي 1971 ع ڌاري ڪئي هئي پر خير خادم جنرل اسٽور ادا وڏي کولي ڏنو جيڪو منهنجي مزاج موجب نه هيومون يا ته پڙهڻ پئي چاهيو يا نوڪري ڪرڻ پئي چاهي. پر انهي زماني ۾ اسان ننڍڙن ڀائرن جي اها مجال نه هوندي هئي جو وڏي ڀاءُ جي ڪيل فيصلي جي انحرافي ڪريون يا ڪنهن ڳالهه جي نافرماني ڪريون. پوءِ آمنا صدقنا طور قبول ڪندا هئاسين پوءِ هن جا فيصلا ڀلي غلط به ڇو نه هجن ۽ اڄ جڏهن هي احوال لکان پيو ته لڳيم ٿو ته هنجا ڪيترائي فيصلا غلط هئا. بهرحال منهنجي مزاج جي خلاف هي دڪان وارو فيصلو ڪيو ويو انهي وقت منهنجي عمر 19 سال هئي تلهار جا آلا ڀولا ٻار هئاسين ڪا هوشياري ، ڪا چالاڪي، نه ايندي هئي ڪا بهادري به طبعيت ۾ نه هيم ويتر جو گهريلو حالتن هيڪاندو مايوس ، ويڳاڻو ۽ موڳو ڪري ڇڏيو. منهنجي دڪان ۾ مددگار طور مون کان منهنجي ننڍي ڀاءُ محمد منير کي ذميدار ڪيو ويو پر هو مون کان به ٻه سال ننڍو هو صرف منهنجي ايتري مدد ڪندو هو جو ڪجهه دير ويهندو هو جيئين آءُ ماني کائي سگهان يا ڪو ڪم ڪار ڪري سگهان. بهرحال اهو خادم جنرل اسٽور ڏينهون ڏينهن گهاٽي جي صورت اختيار ڪندو ويو مون کي مارچ 1976 ع ۾ بدين جي خزانه آفيس ۾ نوڪري ملي ته اهو اسٽور بند ڪيوسين ۽ مون کي وڏي خوشي حاصل ٿي هئي.

خادم جنرل اسٽور ۾ مستيون (1975)
جيئن ته ذڪر ڪري آيو آهيان ته خادم جنرل اسٽور زوال جو شڪار ٿيو ان جو سبب منهنجي مزاج جي خلاف هو تجربي جي ناهئڻ عمر جو ننڍي هئڻ ۽ سڀ کان وڏو سبب هو دڪان ۾ ڪيل مستيون جيئين دڪان کوليم ته آهستي آهستي واپار ٿيڻ لڳو پاڙي جون چار پنج اهڙيون ڇوڪريون به هيون جيڪي آهاني بهاني ڪا شي وٺڻ يا ڪا ڪريم، پاوڊر، جو اگهه پڇڻ بهاني اينديون هيون آهستي آهستي هنن حجت ڪرڻ به شروع ڪيون حالتن کي مدنظر رکندي انهن جا نالا لکڻ مناسب نه ٿو سمجهان پر ايترو لکان ٿو ته پاڙي جون هيون حجتن سان گڏ دوستي به ٿيڻ لڳي ڪنهن پائوڊر مفت ڏنو ڪنهن کي ڪا شي ، ڪاپي ، پينسل، بال پين، ڪريم وغيره وغيره چمي ۽ ڀاڪر پائڻ جي حد تائين دڪان ۾ ڪري وٺندوهوس انهن سان پر ڪڏهن اهڙي وڏي ڪنهن شيءَ جي نوبت نه آئي ها البت مستيون تمام گهڻيون ٿينديون هيون اهي مستيون اهي ڇوڪريون اڄ به ذهن تي چٽي چانڊاڻ تي نقش ٿيل آهن چنڊ جي چوڏهين رات جيان.

هن جنهن پيار سيکاريو (1975 کان 1982 هڪ مٺي ياد)
ها هو سهڻي، من موهڻي ڇوڪري نئين نئين پرڻجي آئي هئي. پنهنجي مڙس کان گهڻو ننڍي ۽ پنهنجي مڙس جي جونيئر زال هئي. هن جو مڙس شاهوڪار ماڻهو هو ۽ شادين جو شوقين . اڳ ۾ ئي ٻن زالن سان اسان جي پاڙي ۾ پنهنجي گهر ۾ رهندو هو پاڻ لڳ ڀڳ وڏي عمر جو هو. نيئن پرڻجي آيل ڪنوار پاڻ کان 20 سال ننڍي هيس. شوخ، چنچل ۽ رومانٽڪ قسم جي عورت هئي اسان جي گهر اچڻ وڃڻ هوندو هوس. منهنجون ڀيڻون جيڪي هن جون هڪ جيڏيون هيون ۽ آءُ هن جو هم عمر هوس. روز شام جو اچي ويندي هئي آءُ پنهنجي ڪمري ۾ هوندو هوس. امان جي هن سان لڳندي هئي ڪم ڪار، چانهه وغيره ٺاهڻ ۾ گهر ۾ هٿ پئي ونڊائيندي هئي اهو سڀ ڪجهه هن جي شادي کان سال پوءِ شروع ٿيو هو پوءِ آهستي آهستي هن مون سان ڳالهائڻ ۽ ڪچهريون ڪرڻ شروع ڪيو. هن جو مون سان حجت، کل ڀوڳ، پيار سان ڳالهائڻ، کي مون ائين ئي زندگي جو معمول سمجهيو پر پوءِ امان کي چيائين منهنجي نالي ته اقبال کي چانهه آءُ ڏئي اچان ڪمري ۾؟ شام واري چانهه جيڪا سج لٿي مهل ٿيندي هئي، هو مون کي چانهه ڏيئي هلي ويندي هئي پوءِ آهستي آهستي هن چانهه ڏيڻ سان گڏ هٿ کي پڪڙڻ ، ڳلن تي چهنڊڙي پائڻ، پنهنجي جسم تان پوتي هٽائڻ ۽ پنهنجي جسم کي مون سان ٽچ ڪرڻ سان آءُ هن جي ارادن کي سمجهي ويوهوس هيسيتائين مون پنهنجي زندگي ۾ ڪڏهن به عورت کي ايترو ويجهو نه محسوس ڪيو هوم اڳين باب ۾ آءُ ذڪر ڪري آيو آهيان ڪن ٻن ٽن ڇوڪرين جو جيڪي خادم جنرل اسٽور ۾ جنن سان چمي، ڀاڪر تائين ماحول ٿيندو هو ته ڪنهن کي چمي ڏيندي منهنجو اڌ ساهه نڪري ويندو هو. پر پوءِ آهستي آهستي ساهن تي ڪنٽرول ڪرڻ لڳو هوس چون ٿا ته اهو وڻ ئي ڪونهي جنهن کي هوا نه لڳي هجي هن مثال انهي سان آهي ته اهو ماڻهو ئي ڪونهي جنهن کي عشق جي بيماري نه لڳي هجي. سو هن جو به مون سان عشق ٿيڻ لڳو. عشق جي معاملي ۾ آءُ پاڻ کي خوش قسمت ٿو سمجهان ته پهرين پهرين مون سان عشق ڪيو ويو مون پاڻ ڪڏهن به پهل نه ڪئي مرد ۽ عورت جي جنسي ميلاپ بابت هيسيتائين مون صرف ٻڌو هو پر اها مٺي ملاقات ڪيئن ٿيندي آهي مون کي قطعا معلومات نه هئي ۽ نه ئي ڪا خبر هئي. ائين آهستي آهستي هو چانهه جي بهاني منهنجي ڪمري ۾ گهڙي منهنجي ڪتابن ۾ پڙهڻ واري ٽيبل کي ڇنڊ ڦوڪ ڪندي پنج ڏهه منٽ ويهي به رهندي هئي امان کي ٻڌائيندي هئي ته مون ڪمري ۾ ڪتابن ۽ ٽيبلن جي صفائي پئي ڪئي امان جو هن کان وڌيڪ مون تي يقين هون ته آءُ اهڙي ڪابه حرڪت نه ڪرڻ جي طبعيت ئي ڪو نه ٿو رکان.
آهستي آهستي هن مون سان چميون ڏيڻ، ڀاڪر پائڻ، پنهنجي ڇاتي واري حصي کي منهنجي هٿن سان ڇيڙڻ واريون حرڪتون ڪرڻ لڳي ائين هن مون کي پيار ڪرڻ جي ابتدا سيکاري اهڙي نموني هڪ ٻئي کي ڀاڪرن ۽ جسمن کي هٿ سان ڇهڻ جو منهنجو اهو پهريون تجربو هو. ڪجهه ڏينهن کانپوءِ ته آءُ به هري ويس ۽ هن جو انتظار ڪندو هوس هن جي اچڻ جو ، چمين جو، ڀاڪرن جو، جسم کي ڇهڻ جو ... الله ! ڪيڏو نه سُڪون مليو هوم هن جي رومانٽڪ ماحول وارن ڏينهن ۾. مون امان کان اهو ڪمرو ورتو هو پنهنجي اڪيلائي واري ماحول ۾ رهڻ لاءِ جتي آءُ ادبي ڪتاب پڙهي سگهان ڪاليج جي پڙهائي به ڪري سگهان جيڪو ڪيترا ئي ورهيه اوطاق لاءِ استعمال هيٺ هو. بابا جي ٻي شادي ڪرڻ بعد هن تلهار اچڻ ڇڏي ڏنو هو ته آهستي آهستي اها اوطاق اُجڙي رهي هئي ڪچهريون ختم ٿي ويون هيون موقعي جو فائد و وٺي مون انهي اوطاق تي قبضو ڪيو جنهن جو هڪ دروازو اسان جي گهر جي وڏي اڱڻ جي پاسي هوندو هو ۽ ٻيو دروازو ٻاهر گهٽي ۾ هوندو هو. جيڪي ڌارين ماڻهن جي اچ وڃ لاءِ کلندو هو. مون کي هاڻ هن جي اچڻ جو انتظار رهندو هو هن جي چمين جو ۽ ڀاڪرن جو اهو معمول ڪيترا مهينا هليو هڪ ڏينهن چيائين: “آءُ توسان ملڻ ٿي چاهيان، پاڻ ڪهڙي ٽائم ملي سگهون ٿا”
مون چيو مانس: “آءُ ڪڏهن به ڪنهن عورت سان نه مليو آهيان”
چيائين: “اڳي ڪڏهن ڪنهن عورت کي ائين ڀاڪرن ۽ چمين ۾ ڪڏهن ورتو هوئي، ڪڏهن ڪنهن عورت جي جسم کي ائين ملايو اٿئي، جيئن پاڻ ملون ٿا”؟
مون چيو: “نه ....اهڙي ويجهڙائي سان اهڙي نموني پيار ڪرڻ جو منهنجو اهو پهريون تجربو آهي ” ته چيائين: “ تون فڪر نه ڪر آءُ توکي سڀ ڪجهه سيکاري ڇڏينديس تون پيار ڪونه ڪندين آءُ توسان پيار ڪنديس” منهنجي ڪمري ۾ آهستي آهستي هن جو معمول کان وڌيڪ ٽائم گذرڻ لڳو امان کي چوندي هئي ته آءُ تنهنجي پٽ جي بي ترتيب ڪمري کي سنواريان ٿي، پر امان اها ڪسوٽي ڀڃي ورتي هئي. هڪ ڏينهن امان مون کي چيو ته: “ اها ڇوڪري تنهنجي ڪمري ۾ ڇا ڪندي آهي جو ڪجهه دير اندر هوندي آهي، صفائي سٺائي ته هو ڪندي هئي جو بهانو ٺهيل هو پر پنج ڏهن منٽن ۾ گهڻا ڪم ڪري ويندي هئي مون کي امان چيو “ ابا اهڙي ڪا به حرڪت پرائي عورت سان نه ڪجان مون هن کي يقين ڏياريو ته آءُ ڪابه اهڙي حرڪت نه ڪندس جيڪا مون کي ڪرڻ ئي ڪونه ٿي اچي. ائين معمول جا مٺا مٺا ڏينهن گذري رهيا هئا هڪ ڏينهن مون کي چيائين آڌي رات جو آءُ تو وٽ اينديس ٻاهرين گهٽي وارو در ٻيڪڙي ڇڏجان، ڪڙو نه ڏجان بس هن ڏينهن کان منهنجو چين ڦٽي ويو مون کان ننڊ موڪلائي وئي.
ائين هڪ رات اچي وئي اچڻ شرط چيومانس ”پنهنجن گهر ڀاتين کي نشو ڏيئي آئي آهين ڇا جو ايترو بي کٽڪي آهين” مون کي چنبڙي پئي چيائين: “تون فڪر نه ڪر منهنجي سهيلي ٻارن سان جيئن ڪمري ۾ بند ٿيندي آهي سڄي ڏينهن جي ڪمن ڪارن جي ماريل ٿڪي ٽٽي سمهندي آهي ته هوش نه هوندو اٿس ۽ منهنجو مڙس مون سان مليو نه مليو شراب پي سمهندو آهي ته صبح تائين هوش نه هوندو اٿس ايتري قدر جو ڀر ۾ ستل منهنجي به خبر نه هوندي اٿس ته آءُ ستل آهيان يا نه”
مون چيومانس “ڏس اهڙي غلطي نه ڪجان متان ڪير جاڳي پيو ته تون ته مرندينءَ پر مون کي به مارائيندين” تڏهن هن مون کي چيو ته آءُ مري وينديس توکي نه مارائينديس. پهرين رات در کولي آئي مون کي ڀاڪرن ۽ چمين ۾ اچي ورتائين منهنجي جسم جي هڪ هڪ حصي کي چميائين ڪنهن به عورت سان ائين جسماني ميلاپ جو هي منهنجي پهرين واردات هئي جيڪا مون نه ڪئي هئي پر هڪ عورت ڪئي هئي هن پنهنجي ۽ منهنجي جسم کي ڪپڙن کان آجو ڪيو ۽ پوءِ هن مون کي سڀ ڪجهه سيکاريو ائين کڻي چوان ته هن ئي سڀ ڪجهه ڪيو ۽ آءُ سکي ويس ائين هر روز هو ايندي هئي اسان هڪٻئي کي جانورن وانگر چنبڙي پونداهئاسين اهو معمول تقريبا اسان جو هر روز هلندو هو واقعي هن جي گهر وارن کي ڪڏهن به خبر نه پئي. اسان لاڳيتو پنج ڇهه سال هڪٻئي سان ملندا رهياسين، جيسيتائين 1982 ع ۾ منهنجي شادي ٿي منهنجي شادي جون ڳالهيون هلي رهيون هيون ڪيترا ڏينهن مون کي هٿ ٻڌي ، خدا جا واسطا ڏيندي روئندي چوندي هئي مون سان ملڻ بند نه ڪجان منهنجو سچو پيار ختم نه ڪجان تون پنهنجي گهر ۾ نه ملي سهگين ته منهنجي گهر اچجان پر اهو سڀ ڪجهه شادي کان پوءِ ختم ٿي ويو هو منهنجا رستا روڪ ڪري التجائون ڪندي هئي پر اهو سڀ ڪجهه ممڪن نه ٿي سگهيو جيڪو اسان سڄي عمر ساٿ نڀائڻ ، گڏجي رهڻ، ملڻ ۽ پيار ڪرڻ جا وچن ڪيا هئا. 1982ع ۾ شادي ٿي وئي ۽ 1984 ع ۾ آءُ تلهار ڇڏي حيدرآباد شفٽ ٿي ويو هوس پوءِ سڀ ڪجهه پري ٿي ويو هن جا منهنجي ملڻ لاءِ اکين سان ڳوڙها وهندي ڏٺم پر هن جي ڳوڙهن کي اگهي به نه سگهيو هوس.
پري.....پري ۽ پوءِ تمام گهڻو پري ٿي ويا هئاسين.


چوري ڇا پڪڙيم پوءِ ته... (1978_1982 جي هڪ مٺي ياد)
ها هي به انهن ڏينهن جي ڳالهه آهي جڏهن مون پيار ڪرڻ سکي ورتو هو جنهن مون کي پيار ڪرڻ سيکاريو جنهن سان آءُ لذت ڀري ۽ مٺي مٺي زندگي گذاري رهيو هوس جنهن جي پيار ڀري زندگي سان اڃان پيٽ به نه ڀريو هو ته هڪ ٻي ڇوڪري جو به ذڪر ڪندو هلان جنهن به منهنجي زندگي جي روح کي تسڪين ڏيئي ڇڏي هئي آءُ هر روز دير سان سمهندو هوس حسبِ دستور سمهڻ کان اڳ ائين هوائي چڪر ڏيندو هوس پنهنجي گهٽي ۾ آس پاس جي ماحول جو ڇا ڏسان ته هڪ ڌاريو ڇوڪرو هن جي گهران نڪتو جيئن هو هن جي گهران نڪتو اڃان هن ڪڙو به نه ڏنو هو آءُ هن جي گهر گهڙي ويس پڇيومانس هي تنهنجي گهران ڪير نڪتو؟ منهنجي پيرن تي ڪِري پئي روئڻ لڳي. چيائين هي منهنجو دوست آهي، آءُ هن کي چاهيان ٿي. هي منهنجو پيار آهي. آءُ هن کان سواءِ رهي ڪونه ٿي سگهان. بس خدا جو واسطو اٿئي، ڪنهن کي نه ٻڌائجان نه ته آءُ مارجي وينديس. انهي کان اڳ جو آءُ ڪجهه چوان! هن چيو جيئن تون چاهيندين ، تيئن ٿيندو هن راز کي راز ۾ رکجان هو مون کي پنهنجي ڪمري ۾ وٺي وئي پنهنجي بستري تي آندائين مون سان پيار ڪرڻ لڳي ڀاڪرن ۽ چمين ۾ ڀري منهنجي رات هن سهاني ڪري ڇڏي اهڙو پيار ڪيائين جو هن جو انهي رات وارو پيار آءُ ڪڏهن به ڀلجي نه سگهيو آهيان هو هڪ ننڍي نيٽي ، تمام گهڻي سهڻي ڇوڪري هئي اڃان شادي ڪيئي ٻه سال ٿيا هوندس ڪجهه مهينن جو هڪڙو ٻار هوس مڙس نوڪري سانگي تلهار کان ٻاهر رهندو هو جيڪو هفتي هفتي ايندو هو گڏ سس رهندي هيس ٻن ڪمرن تي مشتمل گهر ۾ رهندي هئي هڪ ڪمري ۾ سس سمهندي هئي وچ ۾ دروازو ته ٻي ڪمري ۾ پاڻ رهندي هئي هن جي راز کي راز ۾ رکڻ جو مون واعدو ڪيو ۽ هن به مون سان توڙ نڀايو هن سان محبت جو سلسلو منهنجي شادي تائين تقريباً هفتي ۾ هڪ ٻه دفعه ملڻ سان ٿيندو رهندو هو ، هو پنهنجي دوست سان به ملندي رهندي هئي آخرڪار هن جو دوست هن کي ڇڏي ويو پر مون سان هن دوستي ختم نه ڪئي اوسيتائين جو آءَ حيدرآباد 1984 ع شفٽ نه ٿيس ۽ پوءِ به وقت ملندي هن سان محبت جو سلسلو قائم رهيو.


روتي سان رهاڻ (1978_1980 هڪ پيار ڀري ياد)
1976 ع جي مارچ مهيني ۾ بدين جي خزانه آفيس جوائن ڪئي هيم سال ٻن کانپوءِ مون کي آڊٽ گزيٽيڊ جي ٽيبل ملي هئي جنهن ۾ گزيٽيڊ آفيسر جي پگهارن جا بل آءُ پاس ڪندو هوس جيتوڻيڪ آفيس جي حساب سان ڪنهن به اهڙي نازيبا حرڪتن ڪرڻ ۽ ڪنهن گزيٽيڊ آفيسر سان ڳالهائڻ، وڏي همت جو ڪم سمجهيو ويندو هيو پر هن ٽيبل جو ڪم ئي اهڙو هو جو هر آفيسر مون وٽ ايندو هو ۽ پنهنجو پگهار جو بل پاس ڪرائيندو هو مرد توڙي عورتون آفيس ايندا هئا. جنهن ۾ ڊاڪٽر ۽ ليڪچرار وغيره ڪيترن ئي عورتن آفيسرن سان دعا سلام ٿي پر ليڪچرار “روتي” اهڙي آفيسر هئي جنهن مون سان نينهن جا ناتا جوڙيا روتي پهرين ته پنهنجي ڪم سانگي ايندي هئي پر پوءِ پنهنجي ڊيوٽي ڏيئي ڪاليج مان سڌو مون وٽ ايندي هئي ڪجهه عرصو ته آفيس وارن ڏٺو پر پوءِ اسانجي پريم کي هو سمجهي ويا هئا مون کي چوندا هئا ته ”يار ڀلا ڀاڳ تنهنجا آهن، جو هڪ نوجوان ۽ سهڻي ڇوڪري صرف توسان ڪچهري ڪرڻ ٿي اچي” سڀني محسوس ڪري ورتو هو مون هن کي منع ڪيو ته هروز نه اچي پر هڪڙو واعدو هن ورتو ته ٺيڪ آهي آءُ ڪونه اينديس، پر تون منهنجي گهر هر روز ايندين، مون هن سان اهو واعدو ڪيو ته آءُ هن جي گهر روز ايندس. آفيس جي موڪل بعد آءُ هر روز هن جي گهر ويندو هوس. هن جي گهر ۾ هن جي ماءُ، هڪ ننڍي ڀيڻ، ۽ ننڍي ڀاءُ کانسواءِ پيءُ جيڪو نوڪري سانگي صبح جو نڪرندو هو شام جو ايندو هو ٻنپهرن جي ماني هر روز هن گهر کائيندو هوس. هر روز سج لٿي مغرب کان پوءِ هن جي گهران شام واري چانهه پي تلهار ايندو هوس، جو مغرب کانپوءِ سواري گهٽ نڪرندي هئي. مون کي هن جا گهر ڀاتي ائين ڀائيندا هئا، ايترو پيار ڪندا هئا، ڄڻ آءُ به هنن جي گهر جو ڀاتي هجان هر ڪو پنهنجي پنهنجي حساب سان ڪم ڪار کي لڳي ويندو هو، پر هو روئي اچي منهنجي ڀرسان، پينگهي ۾ ويهي ڪچهريون ڪندي هئي هن جي گهر جو ماحول انتهائي پيار ڪندڙ ماحول هو هن جي گهر پاپڙ، هن جي ماءُ ۽ ڀيڻ جوپيار اڄ به ياد ٿا اچن روتي مون کي دل ڏيئي ويٺي هئي ءُ آءُ به هن تان گهور گهور پيو ويندو هوس 22، 23 سالن جي نوجواني، جذباتي ۽ پيار اسان کي هڪٻئي جي ويجهو تمام ويجهو آڻي ڇڏيو هو ايترو ويجهو جو هڪٻئي کان سواءِ هڪ پل به جدا ٿيڻ لاءِ تيار نه هئاسين پر مجبوراً آءُ جدا ٿي پنهنجي ڳوٺ ايندو هوس هن مون سان شادي ڪرڻ پئي چاهي ڪنهن به حال ۾ ڪنهن به صورت ۾ مون کي اڄ به هن جون پينگهي جي لوڏ ۾ ڪيل ڪچهريون، پيار ڀري ماحول ۾ ڪچهريون ڪرڻ ياد ٿو اچيم ته اکين مان ڳوڙها نڪري ٿا پون آءُ هن کي چوندو هوس ڏس روتي پاڻ مذهبي طرح هڪٻئي سان الڳ آهيون پر هن جو پيار اهڙو هو جو آءُ به تيار ٿي ويس هن جو موقف هو ته مون کي پنهنجو ڪر آءُ تنهنجي لاءِ مسلمان ٿيڻ لاءِ به تيار آهيان اسانجي پيار جو سلسلو ائين هڪٻئي کي واعدا وچن ڏيئي ڪيترا سال هليو نيٺ هن جي ڳالهين کان مجبور ٿي مون اها ڳالهه امان سان ڪئي امان ته پڪي مذهبي وري پڪي مولائڻ هئي هو ته غير مسلم جي گهر به نه ويندي هئي هن جا منهنجي جي ڳالهه ٻڌي مون کي هن جي گهر وڃڻ کان روڪي ورتو آءُ هن جي گهر وڃڻ کان نه رڪيس اڳتي هلي والده کي اها ئي اڻ تڻ هئي ته هي پيار جو پرڻو نه ڪن مون کان روز حال احوال وٺندي هئي هڪ ڏينهن چيومانس امان هو منهنجي لاءِ شيعه ٿيڻ لاءِ تيار آهي پر امان هئي جو هڪ وک به اڳتي وڌڻ لاءِ تيار نه هئي، رهندو مون کي پئي جُٺن سان گڏ، قسمون پئي ڏيندي هئي ته ڪڏهن به اهڙو ڪم نه ڪجان .
روتي منهنجي دل ۾ وسندڙ پهرين راڻي هئي جنهن سان شادي ڪرڻ لاءِ ايترو سنجيده ٿي ويو هوس پر هڪ ڏينهن منهنجي سنجيدگي منهنجي پيار ۽ منهنجي ڳالهه تان نه هٽڻ واري هوڏ امان پرکي ورتي هئي اچانڪ هڪ ڏينهن چيائين اڄ کان پوءِ روتي جي گهر ويندين ته توکي “ٿڃ” ڪونه بخشينديس بس اها هڪ هڪڙي امان جي ڳالهه منهنجي مٿي کي هٿوڙو هڻي ڇڏيو هو منهنجي دل ۽ دماغ کي سڪتو ڄمائي ڇڏيو هو پر امان جي ٿڃ نه بخشڻ واري ڳالهه کي آخري ڳالهه سمجهي ڇڏي هيم بس شادي واري ڳالهه تان هٽي ويو هوس آهستي آهستي هن جي گهر وڃڻ به گهٽائي ڇڏيم.
هيڏانهن امان ۽ ادا وارا منهنجي شادي ڪرڻ پويان سنجيدگي سان لڳي ويا ۽ پوءِ مون امان جي ٿڃ نه بخشن واري ڳالهه مڃي ورتي هئي هيڏانهن منهنجي شادي جون تڪڙيون تڪڙيون ڪوششون ٿيڻ لڳيون ۽ پوءِ منهنجي شادي به ٿي وئي ۽ بدلي به بدين کان ٿي وئي روتي به شادي ڪري ڪراچي هلي وئي.


جيئڻ جنين ڪاڻ (1974_1975 دل کي چڀندڙ ياد)
هن سان منهنجي جنون جي حد تائين محبت انهي ڪري هئي جو مون هن سان شادي ڪرڻ ٿي چاهي هو هر روز شام جو منهنجي وڏي ڀيڻ جي گهر ايندي هئي اسان ٻئي هر روز شام جو پينگهي جي لوڏ ۾ لڏندي پنهنجي جيون ساٿ گذارڻ جا وچن ڪندا هئاسين واعدا ڪندا هئاسين گڏ جيئڻ ۽ مرڻ جا قسم کڻندا هئاسين امان روز رات جو چانهه جو هنڊو چاڙهيندي هئي انهي چُلهه جي چوطرف اسان سڀ ويهه ، پنجويهه ڄڻا اسان پنهنجو پاڻ ۾ سوٽ، ماسات، ڀائر ۽ ڀينرون امان جي ٻاريل چُلهه جي چوگرد اچي ويهندا هئاسين ۽ چانهه پينداهئاسين امان ۽ منهنجي وڏي ڀيڻ اهو خرچ برداشت ڪنديون هيون پر اسان سڀني کي هڪ هنڌ ڪچهريون ڪندي چانهه پئيندي، ڳجهارتون ڏيندي، سهرا ۽ گانا ڳائيندي خوشي محسوس ٿيندي هئي منهنجي سوٽ هر روز منهنجي ڀر ۾ منهنجي ٻانهن سان پنهنجي ٻانهه ملائي ويهندي هئي سڀني کي ڏيکاريندي هئي ته آءُ صرف هن جي آهيان ۽ هي صرف منهنجو آهي امان ۽ ادي وڏي اسان ٻنهي جي پيار کي ڏسي ولهور پيون وينديون هيون اسڪول مان موٽندو هوس ته هو گهر جي ٻاهرين دروازي جي سيمينٽ سان ٺهيل ٻن دڪين تي ويهي منهنجو انتظار ڪندي هئي آءُ به ڪتابن جو ٿيلهو گهر رکي ڊريس بدلائي سڌو تلهار جي مشهور واه، لنڊو واه جيڪو ڪهيري بلوچ امام بارگاهه ڀرسان وهندو هو جنهن ۾ بلوچ پاڙي جون سڀ مايون ڪپڙا ۽ ٿانو ڌوئينديون هيون ٻارن جي اسڪول کان پوءِ ٻنپهرن جي ٽائم تي ٻارن کي انهي واهه ۾ وهنجڻ جو ايڏو ته جنون هوندو هو جو اسڪول کان واپسي تي ٻار گهر ۾ ماني به نه کائيندا هئا سڌو لنڊي واهه ۾ وهنجڻ .
آءِ هن سان گڏ سڌو واهه ۾ پوءِ لنڊي واهه ۾ لِڪ لڪوٽي ، هڪٻئي کي جهلڻ، ڪلاڪن جا ڪلاڪ هو واهه ۾ ڪنهن کي به اجازت نه ڏيندي هئي لِڪ لڪوٽي راند ۾ هن کي ڪير جهلي اها راند هو صرف مون سان ڪندي هئي هي چلولي ڇوڪري جيڪا منهنجي دل ۾ سمايل هئي هن جا سڀ انگل ۽ آرا، آءُ پورا ڪندو هوس ۽ چوندي به صرف مون کي هئي ميرن جي باغ مان ڪچڙيون انبڙيون پٽي هن کي کارائيندو هوس انبڙيون جيتوڻيڪ هن کي وڻنديون هيون پر باغ جي مالهي جا اڪثر موچڙا آءُ کائيندو هوس جنهن ڏينهن موچڙا کائيندو هوس پنهنجا ڪن پڪڙي ، نڪ تي آڱر رکي توبهه توبهه ڪندي چوندي هئي بس هاڻي انبڙيون ڪونه کائينديس پر ٻي ڏينهن اها ڳالهه وسري ويندي هيس هن کي گيدوڙا وڻندا هئا اهي پٽي کارائيندو هوس زيتون، ڄارين جي اوٽ ۾ ويهي کائيندا هئاسين اها سانولي ، منهنجي دل جي ڪنڊ پاسي تي راڄ ڪندڙ پنهنجن مائٽن ۾ پهرين محبوبه هئي جنهن سان شادي جا وچن ڪيا ۽ هن به واعدو ڪيو هو ته ڪنهن به حال ۾ ، ڇا به ٿي پوي آءُ امان جي مرضي موجب هن جي ڀائيٽي سان شادي نه ڪنديس پر بابا جي پسند موجب هن جي ڀاڻيجي يعني توسان شادي ڪنديس ائين اسان جي پاڪ و پوتر محبت ڏينهون ڏينهن وڌي رهي هئي اسان جي پيار جا چرچا سڄي ڳوٺ ۾ ٿي رهيا هئا اسان به جوان ٿي ويا هئاسين مون کي ڇا پر ڪنهن کي به اهو وهم و گمان ۾ نه هو ته اها بازي هن جي ماءُ کٽي ويندي.
مون باقائده سڱ لاءِ امان کي هن جي گهر موڪليو . هن جو پيءُ ته راضي هو پر ماءُ راضي نه هئي . هاڻ اسان جي روئڻ جا ڏينهن شروع ٿي ويا هئا ڪا باقائده هن جي مڱڻي نه ٿي هئي. ۽ مون کي جواب ڏنو ويو. پر سندس پيءُ مون کي آسرو ڏيئي رهيو هو ته تون دل نه لاهجان آءُ جيئرو رهيس ته پنهنجي ڌي جو سڱ توکي ڏيندس آءُ پنهنجي ڀيڻ جي گهر روز شام جو هن سان پينگهي جي لوڏ ۾ هن سان ساٿ نڀائڻ ۽ هن به ڇا به ٿي پوي مري وينديس شادي صرف توسان ڪنديس نه ته خودڪشي ڪري ڇڏينديس جي قسمن ۽ واعدن سان زندگي جا ڏينهن هڪٻئي جي آسرن ۽ اميدن ۾ پئي گذريا ته هن جي گهر کان ٻاهر نڪرڻ تي پابندي وڌي وئي ۽ آءُ هن جي منهن ڏسڻ لاءِ به سِڪي ويس بس پوءِ ڇا ٿيو ايندڙ صفحن ۾ بيان ڪندس.


ڪهڙي خبر ائين ٿيندو (1975جي هڪ تلخ ياد)
خادم جنرل اسٽور تلهار جي ڳالهه ڪري آيو آهيان اتي آءُ روز ويهندو هوس مون کان ننڍو ڀاءُ محمد منير منهنجي مدد لاءِ ايندو هو ته آءُ ڪجهه گهڙيون گهر ويندو هوس يا ماني وغيره کائڻ گهر ويندو هوس انهي ڏينهن ماما صادق علي جو نياپو آيو ته ماما مون کي پنهنجي ڪپڙي واري دڪان تي گهرايو آهي صبح جو 10 بجه کان شام جو 4 بجه تائين پنج ڇهه دفعه هن جو ننڍو پٽ آيو ته بابا توهانکي سڏي پيو توهان ڇو نه پيا اچو مون چيو ته منير اچي دڪان تي ويهي ته آءُ اچان پيو اتفاق ته ڏسو ته هونئن روز ايندڙ منير انهي ڏينهن نه آيو جو نه آيو مون کي به ايترو عقل نه آيو جو اڌ ڪلاڪ دڪان بند ڪري وڃان ها يقينا مون سان هو اهم ڳالهه ڪري ها ڪو اهم فيصلو ٻڌائي ها پر بدقسمتي سان هي اهو ئي ڏينهن هو شام جو 5 بجه پنهنجي لوفر ڀائٽي جي خلاف دانهن لاءِ تلهار جي پوليس ٿاڻي ويو اتي هن کي دل جو دورو پيو ۽ اتي ئي انتقال ڪري ويو بس اهو ڏک ۽ اها ڳالهه جيڪا مون کي پنهنجي فيصلي کان آگاهه ڪرڻ جي ڳالهه هئي جيڪا منهنجي ٿوري بي عقلي ڪري نه ٻڌي سگهيس ۽ پوءِ سواءِ پڇتاءُ جي ٻيو ڪجهه به نه رهيو هو.


سنگت سان ڪچهريون (1975کانپوءِ جون يادون)
تلهار هاءِ اسڪول مان مئٽرڪ پاس ڪرڻ بعد ذهني پُختگي به اچي وئي هئي ۽ سنگت ۾ ساٿين جو هڪ وڏو ساٿ ٺهي ويو هو انٽر ڪرڻ کانپوءِ ته عمر اڃان به ٿوري وڏي ٿي وئي هئي اسان دوستن جو هڪ وڏو گروپ ٺهي ويو هو هي آءُ مئٽرڪ ۽انٽر ڪرڻ کانپوءِ يعني 1975، 76 کان پوءِ جي ڳالهه ڪري رهيو آهيان. دوستن جو هڪ وڏو گروپ هو جنهن ۾ لياقت علي خواجه، محمد صالح جتوئي، سرفراز ، غلام محمد ڪاٺياواڙي، غلام عباس اسين سڀ هر روز شام جو اٽڪل 5 يا 6 کان پوءِ ملندا هئاسين پوءِ گڏجي هر روز تلهار جي ريلوي اسٽيشن تي ويندا هئاسين تلهار جي ريلوي اسٽيشن انهي وقت شاد و آباد رهندي هئي سڄو ڏينهن ريلوي جون گاڏيون هلنديون هيون ۽ شام جو ته تلهار جي ريلوي اسٽيشن ڪچهريون ڪندڙ ماڻهن سان ڀرجي وينديون هيون خاص ڪري گرمي جا اٺ مهينه ته تلهار جي ريلوي اسٽيشن شاد و آباد رهندي هئي ڪيترائي ماڻهو ٽولين جي صورت ۾ اچي تلهار ريلوي اسٽيشن جي بئنچن تي ويهي رات تائين ڪچهريون ڪندا هئا اسان جي سنگتين ۽ ساٿين ۽ دوستن جو هڪ وڏو ٽولو هر روز تلهار جي ريلوي اسٽيشن تي ڪلاڪن جا ڪلاڪ ڪچهريون ڪندا هئاسين کليل فضا ۾ ٺهيل هي ريلوي اسٽيشن اڄ به تلهار ۾ اجڙيل ۽ ويران نظر اچي ٿي هاڻ نه ريلوي جون گاڏيون هلن ٿيون ۽ نه ئي هاڻ ماڻهن جون ڪچهريون ٿين ٿيون تلهار جي ريلوي اسٽيشن اڄ ته سج لٿي بعد ويران ۽ ڊپ ڏياريندڙ، جنات واري مقام جي حيثيت وٺي وئي آهي گاڏيون بند ٿي ويون ۽ اڄ جي نوجوانن کي ڪمپيوٽر ۽ موبائيل تان واندڪائي نه ٿي ملي اهي ڪچهريون اهي دوستيون اهي محبتون ۽ الفتن جا رنگ تبديل ٿي ويا آهن. موبائيل ۽ ڪمپيوٽر اهي سڀ ڳالهيون ختم ڪري ڇڏيون آهن پر تلهار ريلوي اسٽيشن تي ويهي ڪڏهن به گرمي جو احساس نه ٿيندو هو اتي اڄ به اهائي کليل فضا کليل ۽ بهترين هوا اڄ به انهي انداز سان موجو د آهي پر اسان سڀ هاڻ اتي موجود نه آهيون.


محبوب سئنيما ۽ انجي هوٽل
انهي زماني ۾ تلهار جي واحد محبوب سئنيما ٺهي هئي وڏي رش ٿيندي هئي شروعاتي مهينن ۾ نوجوانن جو وڏو انگ سئنيما جا ٽئي شو ڏسندا هئا اسان جي دوستن جو ٽولو به گڏجي فلم ڏسندا هئاسين شروع شروع ۾ گهڻو ڪري هر هفتي فلم بدلبي هئي ته هر نئين فلم ڏسندا هئاسين پر پوءِ آهستي آهستي هر فلم ڏسڻ جو رجحان گهٽجي ويو ۽ پوءِ محمد علي ، زيبا، نديم، شبنم يا صبيحه سنتوش جون فلمون ضرور ڏسندا هئاسين پر سئنيما جي اندر سئنيما جي ڪينٽين ٺهيل هوندي هئي ننڍڙي پر تمام سٺي هوٽل هئي هوادار ايتري هئي جو پکي جي ضرورت نه پوندي هئي اسان جي دوستن جو سڄو گروپ چاچي خالق شاهه جي هوٽل جيڪا اسان جي ٽولي جي هڪ ساٿي سرفراز اردو ڳالهائيندڙ هاڻ ڪراچي ۾ ٿا رهن انهن جي هوٽل هوندي هئي اتي اسان تقريبا هر روز ويندا هئاسين ريلوي اسٽيشن ۾ ايندي ويندي هوٽل جي چانهه ۽ ٽنڊي باگي جي بس اسٽاپ تي هڪ مشهور ڪئبن تي وڃي پان کائڻ اسان جو معمول هو
هل ڙي اهي به ڏينهن هئا .......!!!؟؟؟


حيدرآباد جا چڪر
تلهار جي سنگت جي پي ڳالهه ڪيم ته بدين جي هڪ سنگت ياد اچي ويم مارچ 1976 ع ۾ مون کي بدين جي خزانه آفيس ۾ نوڪري ملي هئي اتي به سڀ آفيس ڪليگ منهنجا دوست ٿي ويا پر ٻه ڪليگ اهڙا هئا جن سان منهنجي دوستي ڪجهه پڪي ٿي وئي اهي هئا. اميد علي لاشاري ۽ محمد بخش ڀرڳڙي. بدين ۾ نوڪري بعد اسان گهڻو ڪري گڏ ويندا هئاسين پر هڪڙو سيٽ اپ ائين ٺاهيوسين ته پگهار ملڻ بعد هر مهيني حيدرآباد وڃڻ جو پروگرام ٺاهيندا هئاسين بس پوءِ اهو معمول ٿي ويو ته هر مهيني پگهار ملڻ کان پوءِ پهرين آچر تي حيدرآباد هوندا هئاسين ڇنڇر ڏينهن شام جو بدين مان نڪري حيدرآباد ايندا هئاسين هوٽل ۾ ڪمرو وٺي آچر جي رات 6 بجه وارو يا 9 بجه وارو فلم جو شو ضرور ڏسندا هئاسين آچر ڏينهن سڄو ڏينهن بازار مان خريداري ڪري شام جو مارڪيٽ واري علائقي مان ۽ پوءِ گاڏي کاتي حيدر چوڪ مان وار ٺهرائي مغرب ٽائم واپس بدين لاءِ نڪرندا هئاسين آءُ تلهار لهي پوندو هوس ۽ هو بدين هليا ويندا هئا.


فيشن ڪرڻ
انهي دور ۾ فيشن جي دنيا عروج تي هوندي هئي ڪڏهن سلوار جا پاچا وڏا، قميص ننڍي، ڪڏهن قميص وڏي ته ڪالر وڏا ، وار وڏا هپي ڪٽ، رنگين ڪپڙا پائڻ گو گو چشمو پائڻ مون به فيشن جي دنيا ۾ هر رنگ جو فيشن ڪيو مون فيشن ڪرڻ ته مئٽرڪ کان پوءِ ڪيو پر غربت سبب گهڻو نه ڪري سگهندو هوس پر بدين ٽريزري ۾ نوڪري ملڻ بعد مون هر قسم جو فيشن ڪرڻ شروع ڪيو وار وڏا، وار وڏا هپي ڪٽ، ڪپڙن جو ننڍو وڏو هر فيشن ڪرڻ باقده شروع ڪيم وار حيدرآباد مان ٺهرائيندو هوس ته ڪپڙا ۽ بوٽ ۽ سينڊلن جي خريداري به حيدرآباد مان ڪندو هوس اميد علي لاشاري ۽ محمد بخش ڀرڳڙي پنهنجي ضرورت موجب خريداري ڪندا هئا پر آءُ انهن کان گهڻو اڳتي نڪتل هوس. ڪپڙن جي سلائي بدين جي اسان ٽنهي جي دوست ۽ بدين جي بهترين درزي اشرف کان ڪرائيندو هوس مختلف ڊزائنون ٺهرائيندو هوس اهي ڊيزائنون آءُ مختلف رسالن مان ڏسندو هوس ۽ اشرف رسالن جي ڊيزائين موجب انهن بدلجندڙ فيشن موجب ٺاهي ڏيندو هو ۽ آءُ فيشن جي دنيا ۾ پير پائيندڙ پنهنجي خاندان ڇا بلوچ قوم ۾ پهريون شخص هوس انهي ڪري ئي آءُ هر ڪنهن کي پيو وڻندو هوس هر اک مون کي ڏسندي هئي هر راڻي جي دل جو راڻو ٿيڻ لڳس پوءِ ته زندگي ئي بدلجي وئي ڪيتريون ئي عاشقياڻيون فيشن جي ڪري موهت ٿي پيون ۽ پاڻ کي خوش نصيب سمجهڻ لڳندو هوس جو ڪيتريون منهنجي ڳوٺ جون ڇوڪريون مون تي عاشق هيون.

خوفناڪ ڊپ
آءُ اڃان انگريزي اسڪول ۾ هوس ته تلهار ۾ هڪ ڀوائتي شخصيت نمودار ٿي اهو هو لکانو شيدي. آهستي آهستي ٻڌڻ ۾ آيو ته لکانو شيدي سهڻن ڇوڪرن کي اغوا ڪري ٿو ۽ انهن کي کارائي، پياري ٿو پالي ٿو پوسي ٿو ڏسندي ڏسندي منهن جي پويان به لڳو پر مون ڪڏهن هن کي وجهه نه ڏنو آءُ ته هن جي ٻڌل ڪرتوتن کان پوءِ هن جي پاڇي کان ڀڄڻ لڳس پري کان هن کي ڏسندو هوس ته گهٽيون مٽائي ڀڄي ويندو هوس هو تلهار جي سهڻن ڇوڪرن پويان لڳندڙ هڪ وحشي درندي نما انسان طور ظاهر ٿيو هو. هن جو منهنجي دل ۾ ايڏو خوف ويهي رهيو ته آءُ سج لٿي کان پوءِ گهران ڪو نه نڪرندو هوس ۽ هن جي خوف طاري ٿيڻ سبب هن جي ڊگهي قدآوار ۽ وحشتناڪ ماڻهو کان هميشه پري پري رهيس هن جو خوف سڄي تلهار ۾ ڪيترائي سال رهيو پر ڪيترا ئي سهڻا ڇوڪرا هن جي ور چڙهي چڪا هئا ڪيترن سهڻن ڇوڪرن سان هو گڏ گهمندو ، ڦرندو هو کارائيندو ، پياريندو هو پر خدا تعالى مون کي هن جي وحشت کان هميشه محفوظ رکيو پر هن جو طاري ٿيل خوف اڄ تائين ياد اٿم.

مير عبدالقادر جمالي جي اوطاق (1975_76 کانپوءِ جون يادون)
هي به انهي زماني جي ڳالهه آهي جڏهن اسان مئٽرڪ 1973 پاس ڪئي هئي انگريزي اسڪول جا چند دوست هڪٻئي جي ويجهو هئاسين انهن ويجهن ڪلاس فيلوز ۾ مير عبدالقادر جمالي ، ڊاڪٽر نيڪ محمد جمالي، مختيار جمالي ۽ نور حسن جمالي به هوندا هئا. اسان چار ڄڻا هڪٻئي جي قريب انهي ڪري به هئاسين ته اسان گهڻا رلڻ وارا ماڻهو نه هئاسين ڪنهن قسم جي ٽرڙائي يا ڦڏي بازي واري طبعيت نه هئي ۽ نه ئي غير سنجيده هئاسين. انٽر ڪلاس 1975 پڙهڻ کان پوءِ اڃان به عمر ۾ ٿورا وڏا ٿي ويا هئاسين شام جي وقت اڪثر آءُ مير عبدالقادر جمالي جي چوڻ تي هيڏانهن هوڏانهن رلڻ بجاءِ واندڪائي واري ٽائم ۾ آءُ اڪثر مير جي اوطاق تي ويندو هوس سندس جي اها اوطاق انهي ساڳئي گهٽي ۾ شايد انهي ساڳئي جڳهه تي جتي اڄ ڪلهه هڪ محل نما بنگلو (سياسي اوطاق) ٺهيل آهي شام جو آءُ اوطاق تي اچي ويندو هوس مير گهڻو ڪري ٻنپهرن جو آرام ڪري شام واري چانهه سنگت سان اوطاق ۾ پئيندو هو مٿي ذڪرڪيل دوستن کان سواءِ قربان جمالي، عالم جمالي، ۽ ٻيا به دوست گڏ ٿيندا هئا سج لٿي کان پوءِ مير عبدالقادر جو والد صاحب سائين محمد خان جمالي اچي ويندو هو آهستي آهستي سائين جا ساٿي اچي ويندا هئا اسان جو جوڙ ٻاهر اڱڻ يا ورانڊي مان اٿي ڪمري ۾ ويهندا هئاسين بس اهو به منهنجي انهي وقت جي معمولات ۾ شامل هو . مير عبدالقادر جيتوڻيڪ منهنجي حيدرآباد شفٽ ٿيڻ بعد ڪچهرين ۽ ملاقاتن جو سلسلو گهٽجي ويو پر هن جي حياتي تائين جڏهن به عيد برات يا مرڻي پرڻي يا گهمڻ ڦرڻ جي حساب سان تلهار ايندو هوس ته گهڻو ڪري ڪوشش ڪندو هوس ته مير عبدالقادر جمالي سان چار گهڙيون ڪچهريون ڪجن ۽ ملڻ به وڃجيس تازو هاڻ جنوري 2013 ۾ گذاري ويو آهي پر هن جون عزتون هن جو قرب ڪچهريون ملاقاتون ۽ ملڻ جلڻ واري عزتانه انداز کي ڪڏهن به نه وساري سگهندس.


علي احمد چانڊئي جي اوطاق (1976 کانپوءِ جون ڳالهيون)
هي ڳالهه به آءُ غالبا 1976 ع کانپوءِ جي ڪري رهيو آهيان. علي احمد چانڊيو تنهن وقت باواني شگر مل تلهار جو ڪين مئنيجر هو هو انتهائي خلوص ۽ محبت وارو ماڻهو ، غريبن جو هڏ ڏوکي، يارن جو يار هو هن جي راهي رسائي تمام وڏي هوندي هئي دل جو سخي ۽ بادشاهه ماڻهو هو باواني شگر مل تلهار ۾ ڪيترائي ماڻهو هن روزگار سان لڳايا موجوده غريب آباد چونڪ تي جمالي واري گهٽي ۾ سندس گهر هو ۽ گهر جي ٿورو ئي ٻاهران مين روڊ تي سندس اوطاق هوندي هئي اسان جي گهر وارن جا انهن سان گهريلو تعلقات هئا اسان ته ٻار هئاسين يا جوان به ٿياسين ته علي احمد چانڊيو جي گهر ڪنهن به قسم جي پرديداري يا حجاب نه هوندو هو اڳتي هلي هنجو ذڪر ڪجهه تفصيلي ڪندس پر هتي آءُ هن جي اوطاق جو ذڪر ڪندو هلان هن جي اوطاق ۾ هن جي ڳوٺ جا ماڻهو ۽ ٻيا به ڪيترائي ماڻهو رهندا هئا پر روزانه جي بنياد تي اها اوطاق هر روز پئي وسندي هئي چانهه پاڻي، ماني ٽڪي هنڌ بستري جي ڪڏهن به گهٽتائي محسوس نه ٿي هن جي گهران لنگر پيو ايندو هو.
بهرالحال علي احمد چانڊيو جي اوطاق ۾ ڀان سعيد آباد جو هڪ شاگرد مختيار احمد ميمڻ ۽ بشير لغاري مستقل طور رهندا هئا جيڪي منهنجا پڪا دوست ٿي ويا هن جا ڀائيٽيا علي غلام چانڊيو، ۽ علي نواز چانڊيو منهنجا دوست ٿيا علي غلام چانڊيو نوجواني ۾ گذاري ويو پوءِ علي نواز سان ياري پڪي ٿي آءُ به انهي اوطاق ۾ مختيار ، بشير ۽ علي نواز سان ڪچهريون ڪرڻ ويندو هوس پر جيئن سج لهڻ کانپوءِ اها اوطاق علي احمد چانڊيو ، ناصر بلوچ، غلام قادر کوسو، نبي بخش ڪلهوڙو ، محمد بخش ڀٽي سان ڀرجي ويندي هئي ڏسندي ڏسندي آڌي رات ٿي ويندي هئي جيئن ته انهن روزاني مچندڙ ڪچهري ۾ مون کان عمر ۾ تعليم ۾ ۽ رتبن ۾ سڀ وڏا هئا تنهنڪري آءُ اهڙن معتبرن شخصيتن جي اڳيان ويهي نه سگهندو هوس سو اها علي احمد چانڊيو جي اوطاق سدائين پئي ڪچهرين سان ٽمٽار ۽ سدائين پئي وسندي هئي. افسوس علي احمد چانڊيو جيڪو تازو 5،6 سال اڳ گذاري ويو جنهن دنيا وارن سان ڀلايون ڪيون هن کي ياد ڪرڻ وارو اڄ ڪير به ڪونهي .


خليفو نور احمد جي اوطاق (1970_80 ڏهاڪي جي اڻ وسرندڙ ياد)
هي اوطاق به خليفو نور احمد جي والد صاحب جي هئي جنهن ۾ تلهار جا کوڙ ماڻهو گڏ ٿيندا هئا سڄو ڏينهن اوطاق جو در کليل هوندو هو سخي مرد هو . آءُ شام جو ڪڏهن ڪڏهن نور احمد خليفي وٽ ويندو هوس جتي اسان به ٽي ڄڻا ملندا هئاسين عبداالشڪور کٽي ۽ سليم نظاماڻي جا نالا ياد پون ٿا جيڪي ڪچهري ۾ شامل هوندا هئاسين.

ملباري جا پڪوڙا
آءُ تلهار جي انهن اسڪول جي ساٿين جو ذڪر ڪري آيو آهيان جيڪي اسان هر روز شام جو گهران نڪري جڏهن اسٽيشن تي وڃي ويهندا هئاسين انهن ۾ لياقت علي خواجه، محمد صالح ميمڻ، غلام محمد ڪاٺياواڙي، سرفراز، غلام عباس تلهار اسٽيشن وڃڻ مهل ڪڏهن احمد پڪوڙائي جا گانٺيا ڪڏهن تقريبا هر روز چاچا خالق شاهه جي هوٽل جي چانهه ۽ ائين ئي تقريبا هر روز موجوده عزاداري چونڪ اڳيان خواجه لياقت علي جي گهر ڀرسان ملباري جي پڪوڙن جو دڪان هوندو هو. ملباري جو اصل نالو ته محمد عمر ملباري هو پر ملباري جي نالي سان مشهور هو شايد اصل نالو به اهو هجيس پر هو بنگالي هو. گوڏ ۽ گنجي ۾ سدائين رهندو هو انتهائي ڪنو، سدائين پيو پگهر وهندو هوس ۽ نسوار چپن ۾ رکڻ جي عادت هيس ، گدلو، ڪنو پگهر ۾ شل انهن هٿن سان پگهر پيو اگهندو هو انهي هٿ جي آڱرين سان وات مان نسوار پيو ڪڍندو ۽ وجهندو هو ۽ اهو ئي هٿ بنا ڌوئڻ جي بيسڻ جي ديڳڙي ۾ وجهندو هو جڏهن به اسان ويندا هئاسين تقريبا هر روز يا نه ته ٻي ڏينهن هن جا پڪوڙا کائڻ ِِضرور ويندا هئاسين .
جيئن ڪنهن ڊاڪٽر جي هٿ ۾ شفا هوندي هئي ائين ملباري جي هٿ ۾ بهترين ۽ مزيدار پڪوڙا ٺاهڻ جي مهارت خدا تعالى ڏني هيس خدا جنهن کي رزق ڏي انهي ڳالهه موجب هن جي پڪوڙن جي دڪان تي هر وقت ۽ سدائين رش هوندي هئي اسان جي سنگت هن جي پڪوڙن ٺاهڻ جي اهڙي گندي نموني کي ڏسندا هئاسين ته اسان هڪٻئي سان وچن ڪندا هئاسين ته سڀاڻي کان هن جا پڪوڙا نه کائينداسين پر ٻي ڏينهن وري اچي ويندا هئاسين. تلهار ۾ رهي جنهن ملباري جي پڪوڙن جي مزو نه ورتو ڄڻ ته ڪجهه نه کاڌو هڪ ڏينهن لياقت خواجه مون کي چيو ته هاڻ پاڻ سڀ سامهون واري هوٽل ۾ ويهنداسين ۽ غلام عباس پڪوڙا وٺي ايندو هو ائين جو نه ڏسون نه دل خراب ٿئي پر کائيندا ضرور هئاسين ائين اسان ڪيترا سال ملباري جي مزيدارن پڪوڙن جو مزو ورتو.


ڌوٻي جو دڪان (1970_80 جي قرب ڪچهرين جي ياد)
تلهار ۾ موجوده الله والا چونڪ تي هن وقت جي مشهور ذاڪر اهلبيت محترم رسول بخش جتوئي جو ڌوٻي جو دڪان هو انهي وقت تلهار ۾ هڪ ٻه ڌوٻين جا دڪان هئا پر رسول بخش جتوئي جو دڪان انهي ڪري به مشهور ٿي ويو جو هو يار ويس سنگت ساٿ وارو ماڻهو هو منهنجي به ساڻس مائٽن جهڙو واسطو هو هن جو سوٽ غلام رضا جتوئي ۽ ڀاءُ غلام حيدر جتوئي ته منهنجي هم عمر هئڻ سبب منهنجا دوست هئا منهنجي واندڪائي واري وقتن ۾ هي دڪان به هو جتي آءُ وڃي ويهندو هوس غلام رضا ، غلام حيدر ۽ هن سان خوب ڪچهريون ڪندو هوس ٻي خاص ڳالهه اها هئي جو هر روز شام جو تلهار جون ٻه مشهور علمي ، ادبي شخصيتون سائين شمس الدين ميمڻ ۽ مرحوم نياز محمد جتوئي دڪان جي ٻاهران رکيل بئنچن تي اچي ويهندا هئا حالانڪه آءُ انهن ٻنهي استادن جو شاگرد هوس سائين جن سنڌ گريجوئيشن ايسوسيئشن ۽ سنڌي ادب سنگت جا چئيرمين هئا ۽ انهي بئنچ تي ويهي ادبي ڪچهريون ٿينديون هيون ۽ سگا بابت ڳالهيون ۽ ڪچهريون ٿينديون هيون ۽ ائين رسول بخش جتوئي جي ڊرائي ڪلينرس جو دڪان پنهنجي جڳهه تي پر هن جو دڪان علمي ادبي ڪچهرين جو به مرڪز بنجي ويو هو.


مرثيه گو ۽ نوحه خوان (1970_80 جي عزاداري واري ياد)
جيتوڻيڪ پرائمري عمر کان تلهار جي ڪهيري بلوچ امام بارگاه محرالحرام ۽ چهلم امام حسين عليه السلام جي مجلسن ۾ رباعيون پڙهڻ شروع ڪيون هيم، اڳتي هلي خواجه امام بارگاه (مرڪزي) ۾ به مجلسن ۾ رباعيون پڙهندو هوس منهنجو دوست فياض علي خواجه به انهي دور ۾ رباعيون پڙهندو هو . آءُ مير انيس، ثابت علي شاهه جي ڪتابن ۾ ڳولهي ڳولهي رباعيون لکندو هوس ۽ امام بارگاهن ۾ پڙهي داد حاصل ڪندو هوس پوءِ اڳتي هلي آءُ ۽ فياض علي خواجه ۽ مقبول خواجه ڏهين محرالحرام ۽ چهلم امام حسين عليه السلام جي مرڪزي مجلس جيڪا تلهار جي بازار جي چونڪ ۾ ٿيندي هئي اها قديمي ۽ تاريخي مجلس اڄ تائين ٿيندي پئي اچي انهي چونڪ جو اڄ ڪلهه عزاداري چونڪ نالو پيل آهي منهنجي خيال ۾ آءُ مئٽرڪ جي عمر ۾ پهچندي مجلسن ۾ ثابت علي جا مرثيه پوءِ امام بارگاهن ۾ نوحه پوءِ ماتمي جلوسن ۾ نوحه پڙهڻ لڳو هوس 70 ۽ 80 واري ڏهاڪي ۾ آءُ تلهار جو مشهور رباعيون پڙهندڙ ، مرثيه ۽ نوحه پڙهندڙن جي لسٽ ۾ شامل هوس نوحه ۽ مرثيه پڙهڻ دوران منهنجي ساٿ ۾ برادرم محمد منير ۽ سوٽ فيروز علي به شامل ٿيا. اسان ٽنهي جو جوڙ هوندو هو ٻين مشهور نوحه خوان ۽ مرثيه خوانن ۾ تلهار جا يوسف علي خواجه، مرحوم عاشق علي خواجه ۽ مرحوم مقبول خواجه، وارا مشهور نوحه خوان هئا پر بلوچ جماعت ۾ صرف اسان جو جوڙ مشهور هوندو هو اسان جي جوڙ کي جتي ڪٿي سڏيو ويندو هو ائين آءُ انهن ڳالهين ۾ به مشهور رهيس پوءِ 1984 ع ۾ حيدرآباد شفٽ ٿيڻ بعد مون نوحه ۽ مرثيه پڙهڻ ڇڏيا پر فيروز اڃان تائين اها عزاداري واري ڊيوٽي سرانجام ڏيندو پيو اچي .
مولا حسين عليه السلام جي عزاداري ڪڏهن به بند نه ٿي آهي نه قيامت تائين ڪو فرق پوندو بس هاڻ نوان چهرا اچي ويا آهن هن وقت سليم رضِا جتوئي تلهار جو مشهور نوحه خوان آهي.


رسالو ڪڍيوسين
هي به 1980ع دور جي ڳالهه آهي تلهار ۾ ادب ذوق رکندڙ گهڻا نوجوان جلوا افروز ٿيا هئا انهن مان قربان جمالي به باذوق ادبي ماڻهو هو هن هڪ سوسائيٽي قائم ڪئي هئي جنهن تحت ماهوار رسالا ڪڍڻ ۽ تلهار جي اديبن جا ڪتاب ڇپائڻ هو.
ماهوار ٻارڙن جو رسالو ڪڍندو هو. انهي سوسائٽي جي ايڊيٽوريل بورڊ ۾ آءُ به شامل هوس ، ڪاظم علي ڪاظمي ، قربان علي جمالي، عالم جمالي، آصف جمالي، ۽ ٻيا ڪجهه نوجوان اديب هئا اها سوسائٽي گهڻي دير ڪونه هلي سگهي پر ڪجهه هلي ضرور هئي.

بيڪن هائوس اسڪول (1993 کان 2003 تائين جي ياد)
هي وقت به 1993 کان پوءِ جو آهي. تقريباً ٽن سالن جي عمر مون پنهنجي پٽ سرواڻ کي حيدرآباد جي وڏي ۾ وڏي ۽ مهانگي اسڪول بيڪن هائوس اسڪول ۾ ڪي جي ۾ داخل ڪرايو. 1993 ۾ داخل ٿيل ٻار ڪي جي ۾ في تقريباً 1500 روپيه هئي. جياڪ منهنجي وس کان ٻاهر هئي پر دل ۾ اهو عزم ڪيو هوم ته منهنجا جيترا به ٻار ٿيندا انهن کي سٺي اسڪول ۾ پڙهائيندس اتفاق سان هڪ ئي ٻار ٿيو جي هتي ٻه ٽي ٻار هجن ها تڏهن به سٺن اسڪولن ۾ پڙهن ها پوءِ ڇو نه مون کي مرڻو پوي ها اهو دل ۾ عهد ڪيو هوم نيٺ منزل پوري ڪيم. مئٽرڪ تائين اتي پڙهيو پوءِ فائونڊيشن ڪاليج پوءِ سول انجنيئرنگ لاءِ سر سيد يونيورسٽي ڪراچي مان ڪيائين. سرسيد يونيورسٽي جي سالياني فيس هڪ لک روپين جي قريب هئي. مون پنهنجي محنت جفا ڪشي ۽ دل سان سرواڻ تي خرچ ڪيم ۽ پڙهايم. ماشا الله هو هن وقت سول انجنيئر آهي.


دل جو دورو (مئي 2005 جي هميشه ياد رهندڙ ياد)
ها اها مئي 2005 جي ڳالهه آهي. اڃان پير جي فريڪچر مان صحتياب ٿي آفيس جوائن ڪندي اڃان مهينو کن مس ٿيو هو. (گوسپل هومز ۾ رهندو هوس. گوسپل هومز واري گهر جي تفصيلي ذڪر ڪري آيو آهيان) ته آفيس ۾ دل جو دورو پيو. منير لاشاري جيڪو اسان جو آفيسر هو ۽ طارق سهتو جيڪو منهنجي سيڪشن جو اڪائونٽنٽ هو، گڏجي روز ٻنپهرن جي ماني کائيندا هئاسين. هڪ ڏينهن حسبِ دستور ماني آئي. آءُ بلڪل چڱو ڀلو هوس ڪجهه به نه هو. پٽيوالو سڏ ڪيو ته ماني لڳي وئي آهي. توهان اچو منير صاحب جي ڪمري ۾. ماني جو پهريون گرهه وات ۾ وڌم ته ماني جو گهر اندر نه ويو. پاڻي جي مدد سان اندر ڪيم تڏهن به گرهه نه ويو. بلڪل انهن چند منٽن ۾ منهنجي نرڙ مان پگهر وهي پيو. سيني ۾ سور نه هجي پر گهُٽ ۽ ٻُوسٽ ظاهر ٿي رهي هئي. طارق مون کي چيو ته اهڙي ڪا ڳالهه هجي ته اسپتال هلون. مون چيو نه... مون کي گهر پهچائي. هن مون تي زور ڀريو پر آءُ اسپتال بجاءِ گهر آيس. گهر جي دوا درمل ۽ طبعيت خراب هئڻ جي صورت ۾ هميشه آئون پنهنجي سالي ڊاڪٽر مسرت بلوچ سان پهرين صلاح ڪندو هوس، يا هن کي ٻڌائيندو آهيان. هن کي سڏايم هو مون کي قاسم آباد جي پرائيوٽ اسپتال مان ECG وارو وٺي آئي. ECG جي رزلٽ ٻڌايائين. اسان رپورٽ موجب نارمل ٿي وياسين. ڪجهه گوريون ۽ جُوس پي، آءُ سمهي پيس. ننڊ اچي وئي. رات جو آءُ بلڪل نارمل هوس. ڪنهن قسم جو سُور يا دل جي دوري بابت ڪا ڳالهه محسوس نه ڪئي وئي. ٻي ڏينهن صبح جو آءُ وهنجي سهنجي تيار ٿي آفيس لاءِ وڃي رهيو هوس ته مسرت فون ڪري چيو ته توهان ادا شمس سان گڏجي آفيس وڃڻ کان پهرين سِول اسپتال جي OPD وڃي ڊاڪٽر انور ميمڻ کي طبيعت ڏيکاري پوءِ آفيس وڃجو. ڊاڪٽر انور ميمڻ، ڊاڪٽر مسرت بلوچ جي وارڊ جو انچارج هو ۽ منهنجو سٺو دوست هو. شمس آيو هن گڏجي سول اسپتال جي OPD ويس. ڊاڪٽر انور ميمڻ منهنجو معائنو ڪري پٽيوالي کي چيائين ته سائين دل واري OPD ۾ ڊاڪٽر فضل الرحمان ميمڻ وٽ وٺي وڃ. اسان هوڏانهن وياسين. هن ECG ڪڍي ۽ فوراً ويل چيئر گهرائي چيائين. فوراً هتان مشتاق ديوان ۾ داخل ٿيو ۽ داخلا لاءِ لکي ڏنائين، چيائين سائين اقبال صاحب توهان ڪالهه کان دل جي سيريس هارٽ اٽيڪ کي کڻي پيا هلو. الله پاڪ توهان کي هيسيتائين وڏي حياتي ڏني آهي. فوراً داخل ٿيو هن وقت تائين مون کي ڪنهن به قسم جو سُور وغيره ڪجهه به نه هو جو آءُ سمجهان ته منهنجي طبعيت خراب آهي يا ڪو دل جو دورو آهي.
بهرحال الله پاڪ نئين زندگي بخشي هئي. مشتاق ديوان ۾ داخل ٿيس. ڊاڪٽر نذير ميمڻ ۽ ڊاڪٽر زمان بلوچ دل جي وارڊ جا انچارج هئا. هنن منهنجو علاج شرو ڪيو. لاڳيتو ڏهه ڏينهن مشتاق ديوان ۾ داخل هيس. ٽريزري ۾ سڃاڻپ رکندڙ سول اسپتال جا دوست ڊاڪٽر اُٿلي پيا هئا. هر روز منهنجي ڪمري ۾ ڊاڪٽر ۽ ڊاڪٽرياڻيون اينديون هيون. دوستن جو ۽ مٽن مائٽن جو منهنجي عيادت ڪرڻ جي حساب سان اچ وڃ جاري هئي. دوست ڊاڪٽرن جي بيحد پيار ۽ پاٻوهه کي ڪڏهن به وساري نه سگهندس. ڏهين ڏينهن دل جي ڊاڪٽر ڊسچارج ڪندي انجوگرافي لاءِ تجويز ڏني. اهڙي طرح مشتاق ديوان جي دل واري وارڊ مان ڊسچارج ٿيس.


انجو گرافي (مئي 2005 جي هڪ ياد)
دل جي وارڊ مان ڊسچارج ٿي گهر اچي ويس. مڪمل آرام ۽ هفتي کن اندر انجو گرافي لاءِ چيو ويو هو. حيدرآباد ۾ ڪوبه انجوگرافي جو ماهر ڊاڪٽر نه هو. منهنجي برادر ان لاءِ ڊاڪٽر پروفيسير قمرالدين بلوچ ڪراچي ۾ رهندڙ انجوگرافي جي ماهر ڊاڪٽر نديم قمر کان ٽائيم ورتو. هفتي ۾ هڪ ڏينهن هتي هر ڇنڇر تي اسرا هاسپيٽل ۾ ايندو هو. آءُ به مئي 2005 جي آخري هفتي واري ڇنڇر جي ڏينهن اسرا هاسپيٽل پهتس. صبح جو ايڊمٽ ڪيو ويو. انجوگرافي ٿي. شام جو ڊسچارج ٿيس. انجوگرافي جي رپورٽ ۾ اها ڳالهه ظاهر ٿي ته منهنجي دل جا ٽئي وال بند آهن. تنهنڪري فوراً معنى ٰ جيترو جلد ٿي سگهي، باءِ پاس آپريشن لاءِ چيو ويو. ائين باءِ پاس آپريشن جي تيارين ۾ لڳي ويس.


دل جو باءِ پاس آپريشن (جون 2005 جي تلخ ياد)
انجوگرافي جي ماهر ڊاڪٽر نديم قمر شاهه پنهنجي رپورٽ ۾ ڄاڻائيندي مون کي اسرا هاسپيٽل مان فارغ ڪندي چيو ته توهان جي دلا جا وال بند آهن. جيترو جلد ٿي سگهي باءِ پاس آپريشن ڪرائڻو آهي. مون وٽ پئسه نه هجن. پئسن جي اوڌر سوڌر جا هٿ پير هڻڻ لڳس. جلد منهنجي برادر ان لاءِ ڊاڪٽر قمر الدين بلوچ ڪراچي جي نيشنل هاسپيٽل ۾ باءِ پاس آپريشن ڪندڙ ڊاڪٽر سيعد کان ٽائيم ورتو. نيشنل هاسپيٽل جو باءِ پس آپريشن پيڪيج اڍائي لکن جو هو. اوڌر پئسه ڏيڻ تي آءُ پنهنجي ڀاءُ ناصر بلوچ جو ٿورائتو سڄي عمر رهندس. جنهن مون کي پئسه اڌارا ڏنا. اهڙي طرح ٽي لک روپيه گڏ ڪري نيشنل هاسپيٽل ڪراچي ۾ 9 جون 2005 تي حيدرآباد مان روانو ٿيس. شام جو داخل ٿي ويس. ٻي ڏينهن 10 جون 2005 تي صبح جو 8 بجه آپريشن هو. ائين صبح جو مون کي آپريشن ٿيٽر تمام گهڻين دعائن سان روانو ڪيو ويو. سڀ گهر وارا اچي گڏ ٿيا هئا. ٻن ڏينهن جي ICU ۾ رهڻ بعد ڪمري ۾ منتقل ٿيس. اهڙي طرح خيرن سان ڏهين ڏينهن مون کي خير خوبي سان ڊسچارج ڪيو ويو. پوءِ 15 ڏينهن ڊاڪٽر قمرالدين بلوچ جي فليٽ ۾ انهن سان گڏ رهيس. انهن 15 ڏينهن جي خدمت ڪرڻ ۽ آپريشن دوران سار سنڀال ڪرڻ تي انهن ۽ سڀني گهر وارن جو ٿورائتو ٿيندو رهندس پر خاص ٿورا پنهنجي وڏي ڀاءُ ناصر بلوچ جا ٿورا ڪڏهن به نه وساري سگهندس، جيڪو آپريشن جا ڏهه ڏينهن مون سان گڏ رهيو هن سان گڏ منهنجو پٽ سرواڻ بلوچ (پندرهن سالن جي عمر هيس ان وقت) هميشه مون وٽ گڏ رهيو. سدائين گڏ رهندڙن ۾ منهنجي گهرواري، مسرت بلوچ، شمس بلوچ، قمر بلوچ، ادي ياسمين ۽ ادي نائلا سان گڏ سڀني گهر وارن، دوستن، احبابن ۽ مائٽن جو هميشه ٿورائتو رهندس. جنهن منهنجي تيماداري ڪئي. جنهن عيادت ڪئي. جنهن به خدمت ڪئي، دعائون ڏينون، پڇڻ آيا. منهنجي زندگي جو هي آپريشن جنهن ۾ زندگي ۽ موت جو ڊپ هميشه رهيو ۽ خدا پاڪ جي مهرباني سان هن الميه وقت کي مون بهادري سان نڀايو . اهڙي طرح خدا پاڪ جي لکين مهربانين سان هڪ نئين زندگي کڻي واپس حيدرآباد آيس.


اڏوهي سڀ ڪجهه کائي وئي ( 2006 کانپوءِ جي دکدائڪ ياد)
گوسپل هومز لڏي آءُ نسيم نگر فيز 3 جي هڪ ننڍي جاءِ ورتم. گهر جي سامان سان گڏ منهنجو ادبي مواد ۽ ڪتاب مون سان گڏ هوندا هئا. ڪيترائي ڪتاب ۽ سَوَن جي تعداد ۾ رسالا مون مختلف لائبيريرين کي مفت ڏنا هئا. تڏهن به گهڻو ڪجهه مون سان گڏ هوندو هو. سنڀالي سنڀالي اڳتي وڌندو رهيو. هڪڙو فائيل اهڙو به هو جنهن ۾ منهنجي پهرين شايع ٿيندڙ لکڻي کان وٺي هن مهل تائين لکڻين جو هڪ فائيل ۾ اهي رسالا هئا، جن جو هڪ بنڊل ٻڌل هو. شايع ٿيندڙ هر مواد هن ۾ هو. جيئن ته جاءِ ننڍي هئي سڀ سامان نمايان نه رکي سگهيس. جاءِ جي هڪ پاسي ننڍڙو اسٽور روم به ٺهيل هو. انهي اسٽور روم جو هڪڙو پاسو مون کنيو ۽ منهنجو ادبي مواد سڀ هن ۾ سنڀالي رکيم. باءِ پاس آپريشن کان پوءِ مون ذهن تان هر ڳالهه هٽائي ڇڏي هئي. لکڻ ۽ پڙهڻ به مون کان تمام گهڻو پري ٿي چڪا هئا. هن بنڊل ۾ منهنجون شايع ٿيل سَوَن جي تعداد ۾ مواد موجود هو. اهي رسالا ، ڊائجسٽ، اخبارون به موجود هيون. جن ۾ منهنجو مواد شايع ٿيل هو. 1976 کان سنڀالي سنڀالي رکيو هوم. جيڏانهن ويندو هوس مون سان گڏ هوندا هئا. نسيم نگر واري انهي جاءِ ۾ آءُ ٻه اڍائي سال رهيس. اها جاءِ وڪڻي ٻي هنڌ وڃي رهيو هوس جڏهن سامان ٻڌڻ جي ڪيم ته انهي اسٽور روم ۾ ڇا ڏسان هر شيءَ کي اڏوهي کائي چُڪي هئي. مون کي ايڏو ته شديد صدمو پهتو هو جنهن جو اندازو اڄ به آءُ ئي ڪري سگهان ٿو، بس ڇا ٿي ڪري سگهيس...؟ ڪابه شيءَ نه بچي هئي. مون سنڀالي سنڀالي ڪيترا سال مواد رکيو هوم ته اڳتي هلي شايع ٿيل مواد جنهن ۾ سوين ڪهاڻيون، لاتعداد شاعري، مضمون ۽ ڪالمن جي موادن جا ڪتاب ڇپرائيندس، چار پنج ڪتابن جو مواد مٽي ٿي چڪا هئا.


هاڻ گهڻي ٿي (2000_2010 جي هڪ ڳالهه )
آءُ ذڪر ڪري آيو آهيان مختلف جاين کي تبديل ڪرڻ جو هي ذڪر گوسپل هومز کان لڏڻ کان پوءِ ٻه ٻيون جايون به مٽائي چڪو هوس. هر جاءِ ۾ سال، ٻه سال رهي نفعي ۾ وڪڻندو هوس، بس ٻيو ڪجهه نه ڪري سگهيس پاڻ کي شفٽنگ واري خفي ۾ وجهي جايون وڪڻي هاڻي انهي پوزيشن ۾ پهچي ويو هوس ته سڀ ڪجهه پنهنجو ڪري بنا قرض جي جاءِ هجي. مون تي ڪنهن به قسم جو ڪو به قرض نه هجي ۽ هونئن به آءُ باءِ پاس آپريشن کان پوءِ انهي پوزيشن ۾ نه هوس جو ڪو لڏ پلاڻ جو وڌيڪ ڪم ڪجي. ڪنهن ٽينشن يا ٿڪاوٽ وارو ڪم ڪجي... ۽ هيسيتائين 11 جايون مٽائي ايترو نفعو ڪمائي چڪو هوس جو سڀ ڪجهه پنهنجو هجي ۽ مون تي ڪنهن به قسم جو ڪو قرض به نه هيو. مٽن مائٽن، دوستن، احبابن جي ٽوڪن ۽ طعنن سبب به گهڻو ڪجهه ٻڌي چڪو هوس سو سوچيم بس هاڻ گهڻو ئي ٿيو. هاڻ اهو سلسلو ختم ڪجي. پوءِهاڻ انهي گهر ۾ رهان پيو جتي هاڻ 8 سال ٿي چڪا آهن. موجوده جڳهه علمدار چوڪ قاسم آباد حيدرآباد ۾ آهي. الله پاڪ جي رحم و ڪرم سان اڃان تائين اتي ئي رهيو پيو آهيان.


مايوسي وارو وقت (2005_2010 جي هڪ مايوسي جو وقت)
حالانڪه مون پنهنجي بيماري جو بهادري سان منهن ڏنو هو ڪٿي به آءُ ڊنو نه هوس ايسيتائين جو دل جي باءِ پاس آپريشن مهل آپريشن ٿيٽر ۾ ويندي تاهم انسان ضرور هوس شايد ڪٿي گهٻرايو هوندس ڪنهن جي ملڻ ۽ ڪنهن جي نه ملڻ جو ڏک پهتو هوندو بس هڪ آس هيم ته مرڻ کان اڳ پنهنجو نالو روشن ڪري وڃان پر آپريشن کان پوءِ گهر موٽيو هوس خير خوبي سان الله جي ڪرم سان صحتياب ٿي آيو هوس. ڪجهه مهينا ته آرام ڪيو هوم پر الائجي ڇو پاڻ کي ڪمزور سمجهڻ لڳس بس همت ڪيم پنهنجي ڪمزوري ختم ڪيم همت وارو ٿي پيو هوس پر دنيا جي ڪمن ڪارن ۾ پاڻ کي اڌ محسوس ڪرڻ لڳو هوس آفيس ۽ گهر جي ڪا به شيءَ نه وڻندي هئي. لکڻ پڙهڻ به ڇڏي ڏنو هوم ادبي سرگرميون ختم ڪري ڇڏيون هيون. دنيا جي رنگين جذبن کان پاڻ کي پري ڪري ڇڏيو هوم بس ائين پئي لڳو ته بس زندگي گذاري رهيو آهيان. ڪڏهن به مري ويندس، ڪڏهن به دنيا ڇڏي ويندس. ڪيترائي سال مون کي اها ڪيفيت رهي ۽ پوءِ آهستي آهستي انهي مايوسي واري ڪيفيت مان نڪتو هوس. آهستي آهستي پنهنجي دنيا ڏانهن موٽڻ لڳو هوس. هڪدم ادبي دنيا ڏانهن لاڙو ڪيو هوم رنگين ۽ مست هوائون وٺڻ لڳو هوس جنهن ڪيفيت ۾ ويو هوس انهي ڪيفيت ۾ موٽيو هوس ڪجهه سمجهه ۾ نه آيو ته اچانڪ اهو ڇو ٿيو هو....!؟


سانول جا سُور (2013 جي ادبي ياد)
ڪيترا سال مايوس رهڻ بعد وري هڪ دفعو ادبي دنيا ڏانهن راغب ٿيو هوس. ادبي محفلن ۾ مشاعرن ۾ وڃڻ لڳو هوس. ڪتاب ڇپرائڻ جو شوق اچي ٿيم بس سوچڻ لڳس حياتي تي ڪهڙو ڀروسو؟ پنهنجا ڪتاب ڇپرائي سنڌ جي تاريخ ۾ پنهنجو نالو لکرائي پاڻ ڏسان.... هونئن ته منهنجي ڇپيل مواد جون سڀ ثابتيون اڏوهي کائي وئي هئي پر ڪنهن زماني ۾ حيدرآباد جي مشهور پبلشر ۽ منهنجي دوست محترم مقبول ميمڻ منهنجي مواد کي سهيڙي ڪمپوز ڪرائي هڪڙي ڪاپي ڪمپوز ٿيل سموري مواد جي جيڪا هن وقت تائين هئي اها ڪمپوز ٿيل ڪاپي مون کي ٺهرائي ڏني هئي. هڪڙي ڪاپي ڦوٽو اسٽيٽ ڪرائي آفيس ۾ رکي هيم بس اها ڪاپي مون وٽ هئي. انهي مان پهريون ڪهاڻين جو مجموعو ”سانول جا سُور“ ڇپايم. اهو ڪتاب مٿي ذڪر ڪيل مقبول ميمڻ جي حوالي ڪيم. جيڪو سلام پريس هلائيندو هو. هن جو پبلشر هو منهنجو مواد هن وٽ ڪمپوز ته ٿيل هو انهي مواد مان ڪهاڻيون ڪڍي ”سانول جا سُور“ نالي ڪتاب ڇپرايم. جڏهن ڪتاب ڇپجي منهنجي هٿن تائين پهتو ان وقت سچ ته مون کي دنيا جي چند ملندڙ خوشين مان هڪ خوشي محسوس ٿي هيم. منهنجي زندگي جو اهم مقصد پورو ٿيو هو. جيڪو منهنجن پونئرن کان ڪڏهن به نه ٿي سگهي ها. مارڪيٽ ۾ اهو ڪتاب آيو ته هٿو هٿ وڪرو ٿي ويو. ايتري قدر جو هن ڪتاب جي مون وٽ صرف هڪڙي ڪاپي آهي. ”سانول جا سُور“ ڪتاب جي مهورتي تقريب به شاندار نموني ٿي. ۽ هن جي شاندار مهورتي تقريب جي منهنجي دلي تمنا ۽ آرزو پوري ٿي ۽ آءُ ڏاڍ و خوش ٿيو هوس. الله پاڪ جي شڪرانا بجا آندا هيم.
هن ئي ڪتاب جي مهورتي تقريب ڊاڪٽر ظفر حسين ميموريل سوسائٽي تلهار طرفان ناصر بلوچ جي ڪاوشن سان هن جي اسڪول ۾ ڪئي وئي. هي مهورتي تقريب به شاندار نموني ٿي، جنهن جي صدارت سنڌ جي عظيم شاعر آڪاش انصاري ڪئي. ٻين مهمانن ۾ عبدالله ملاح، خالد راڄپر، خادم ٽالپر، طفيل چانڊيو، محمد اسماعيل ميمڻ، ڊاڪٽر مقبول ٻارو ميمڻ، قمرالزمان شاهه ۽ مشتاق علي خواجه اعزازي مهمان هئا. هي تقريب تلهار جي تاريخ ۾ ياد رکي ويندي ۽ مونکي الله پاڪ جي مهرباني سان وڏي عزت ملي.


اي منهنجي شهر جي مٽي ! (2014 جي ادبي شاهڪار ياد)
جيئن مون کي پنهنجي پهرين ڪتاب ڪهاڻين جي مجموعي “سانول جا سُور” ڇپجڻ ۽ هن جي مهورتي تقريبن ۾ سنڌ وارن جيڪا عزت بخشي انهي منهنجي دل هزار دفعه خوش ٿي هئي. منهنجو اهڙي نموني جي عزت افزائي تي منهنجي ادبي ۽ علمي لگن ۾ ويتر اضافو ٿي ويو. سوچيم ته ٻيو ڪتاب به آڻيان. ٻيو ڪتاب شاعري جي آڻڻ جو سوچيم جيئن ته مواد مون وٽ سهيڙيل هو. مواد الڳ ڪري مقبول ميمڻ جي حوالي ڪيم. گل ڪونڌر پنهنجي اشاعتي اداري ادب ڪتاب گهر پاران اهو ڪتاب ڇپرايو. سلام پريس جي سهيل ڀٽو جي محنتن سان هي ڪتاب پهرين ڪتاب جي ڪجهه مهينن بعد 2014 ۾ آندو. جنهن جي مهورتي تقريب سنڌ ميموزيم جي ممتاز آڊيٽوريم ۾ حمزه ملٽي پروڊڪشن طرفان 18 جنوري 2015 ۾ رکي وئي هئي. هي به پروگرام شاهد چنا ۽ حنيف ملڪ طرفان ملهايو ويو. هن پروگرام جي ڪمپئرنگ ٽيليويزن جي مشهور ڪمپئر دانش مهدي ڪئي. هن مهورتي پروگرام جي صدارت سنڌ جي عظيم ڏاهي ۽ بهترين شاعر مرتضى شاهه ڏاڏاهي ڪئي. اهو منهنجي لاءِ اعزاز هو. ته منهنجي ڪتاب جي مهورتي تقريب جي صدارت ڏاڏاهي صاحب ڪري رهيو هو. خاص مهمانن ۾ سنڌ جون بهترين شاعرائون محترمه زاهده تاج ابڙو، محترمه مهرالنساء لاڙڪ به خاص مهمانن ۾ شريڪ هيون. اهڙي طرح اعزازي مهمانن ۾ گل ڪونڌر، ڊاڪٽر انور عالماڻي، پروفيسر علي حسن خاصخيلي به شامل هئي. ناصر بلوچ تقريب جي هر قدم تي گڏ هلي رهيو هو. اسٽيج تي ويٺلن کي منهنجي ٻئي ڪتاب “اي منهنجي شهر جي مٽي” جي رونمائي واري تقريب ۾ سنڌ گرامر اسڪول تلهار جي ٻارڙن بهترين ٽيبلو پيش ڪيا. اهڙي طرح هي رنگارنگي تقريب پنهنجي يادن جا اڻ مٽ نقش ڇڏي وئي. جيڪا منهنجي جي دل کي خوش ڪندي هميشه لاءِ خوش ڪري وئي.
حيدرآباد جي ادبي حلقن ۾ هي تقريب هڪ يادگار تقريب طور ياد رکي ويندي. آغا ثنا الله جي موسيقي، محفل کي چار چنڊ لڳائي ڇڏيا. هي ڪتاب جي ٻي مهورتي تقريب سنڌ گرامر اسڪول تلهار ۾ ناصر بلوچ طرفان ڊاڪٽر ظفر حسين ميموريل سوسائٽي طرفان اسڪول جي اڱڻ تي آچر 24 مئي 2015 ۾ منقعد ڪئي وئي. هن تقريب جي صدارت بدين ضلعي جي سينيئر ليکڪ ۽ تاريخدان احمد ناز ۽ خاڪي جاني خاص مهمانن طور شريڪ ٿيا. هن پروگرام جي ڪاروائي سنڌ جي نوجوان شاعر احسان راهوجو هلائي. اهڙي طرح هي تقريب به منهنجي دل ۾ يادن جا اڻ مٽ نقش ڇڏ ي وئي.


جيئڻ جنين ڪاڻ ۽ سروس بخير (ڊسمبر 2016 جي ادبي ۽ خوشي ڏيندڙ ياد)
منهنجو ادبي رُجحان هڪدم وڌي ويو. ادب ۾ دلچسپي وڌيڪ ٿي وئي هئي. منهنجو قلم ۽ ڪاغذ هڪٻئي سان جنگ وڙهي رهيا هئا. دنيا جي دلچسپين کي پاسيرو ڪري ڇڏيو هوم ٻه ڪتاب اچي چڪا هئا. 2016 جي شروعاتي مهينن ۾ ٻن ڪتابن جو مواد سمبارا پبليڪيشن حيدرآباد جي ساجد سنڌي جي حوالي ڪري چڪو هوس. هڪ ڪتاب هو ڪهاڻين جو مجموعو ۽ ٻيو ڪتاب سروس بخير جي يادگيرين تي مشتمل ڪتاب هو. جيئن ته پهرين ڊسمبر ۾ آءُ خيرن سان 60 سالن جو ٿيندي رٽائرڊ ٿي رهيو هوس. منهنجي ڪوشش هئي ته پهرين ڊسمبر جي ڏينهن منهنجو نوڪري جي يادگيرين تي ڪتاب نمودار ٿئي. ائين ڊسمبر 2016 کان اڳ منهنجا ٻه ڪتاب “ڪهاڻين جو مجوعو جيئڻ جنين ڪاڻ ۽ يادگيرين جو ڪتاب سروس بخير” ڇپجي چڪا هئا. سروس بخير ڪتاب جي رونمائي مون آفيس ۾ فيئر ويل پارٽي جي ڏينهن ڪئي. پوءِ انهن ٻنهي ڪتابن جي ادبي مهورت سنڌ ميموزيم جي ممتاز آڊيٽوريم ۾ 20 ڊسمبر 2016 تي منقعد ڪئي وئي هئي. هي تقريب به انتهائي شاندار نموني ڪئي وئي. منهنجي دوستن ۽ ساڀيان پبليڪيشن جي سرواڻ احسان راهوجو طرفان ملهايل هي تقريب تمام گهڻي سٺي نموني ٿي. هن ٻن ڪتابن جي مهورتي تقريب جي صدارت مشهور شاعر، تعليم دان ۽ براڊڪاسٽر محترم نصير مرزا جن ڪري رهيا هئا. خاص مهمانن ۾ سنڌي جي مشهور اديبن، شاعرن محترم مٺل جسڪاڻي، گل ڪونڌر، ڊاڪٽر رضا چانڊيو، ڊاڪٽر آپا قمر واحد، آپا نذير ناز، آپا ڪشمير سومرو جن هئا. هن پروگرام کي ڪامياب بنائڻ لاءِ منهنجي وڏي ڀاءَ ناصر بلوچ پاڻ خوب دل سان نڀايو. هن جي اسڪول جي ٻارڙن ٽيبلوز ۽ تقريرن وسيلي خوب داد حاصل ڪيو. خاص ڪري اسڪول جي ذهين شاگردياڻي شائسته جتوئي جي تقرير کي خوب داد مليو. هن مانائتي ۽ شانائتي محفل جي پڄاڻي محفل موسيقي سان ٿي. جنهن ۾ سنڌ جي ڀلوڙ فنڪارن آغا ثنا الله ۽ سنڌ جي ڀلوڙ فنڪاره حميرا سارنگ پنهنجي فن جو مظاهرو ڪري خوب داد حاصل ڪيو. اهڙي طرح منهنجي زندگي جي چند بي بها خوشين مان منهنجي هي به هڪ خوشي منهنجي دل ۾ يادن جا اڻ مٽ نقش ڇڏي وئي ۽ سدائين مون کي تاحيات ياد رهندي.


الوداعي پارٽي (30 نومبر 2016 اکين ۾ ڳوڙها آڻيندڙ ياد)
آءَ پهرين ڊسمبر 2016 ۾ خزانه آفيس حيدرآباد مان 60 سالن جو ٿيندي 41 سال اٺ مهينا 6 ڏينهن نوڪري ڪرڻ بعد 17 گريڊ ۾ A.A.O جي حيثيت سان رٽائرڊ ڪري رهيو هوس. 30 نومبر 2016 منهنجي نوڪري جو آخري ڏينهن هو. آفيس وارن منهنجي مان ۾ هڪ بهترين الوداعي پارٽي رکي هئي. اهڙي طرح عزت سان مون کي رخصت ڪرڻ تي آءَ آفيس وارن جو تاحيات ٿورائتو رهندس. يقيناً منهنجي ڏنل محبتنجي جواب ۾ مون کي محبتون ملي رهيو هيون. اهڙي شاندار محبتن تي منهنجي اکين مان ڳوڙها وهي رهيا هئا. منهنجي دل اُداس ٿي وئي ته اهڙن محبتن سان گذاريل 41 سالن بعد سڀاڻي کان آءَ هن آفيس کان جدا ٿي ويندس. بس اهوئي دنيا جو نظام آهي. دنيا جو نظام اهڙي نموني ئي هلي رهيو آهي. ۽ سدائين ائين هلندو رهندو بس ڪيترا ڏينهن مون اداس وارن لمحن مان گذريو هوس. هڪ معمول هو آفيس جي محبتن وٺڻ ۽ ڏيڻ جو انهي محبتن کان جدا ٿيڻ جو تصور به نه ڪري سگهيو هوس. آءَ آفيس وارن جي فيئر ويل پارٽي جيڪا انتهائي شاندار هئي کي سدائين ياد رکندس ۽ انهن جي محبتن کي ڪڏهن به وساري نه سگهندس.


بلوچ ڪتاب گهر (1 اپريل 2017 جي ياد)
پنهنجي نوڪري تان رٽائرڊ ٿيندي ٻه ٽي مهينا گذري چڪا هئا ڪا ڳالهه سمجهه ۾ نه پئي آئي ته ڇا ڪريان...؟ وقت کي ڪهڙي نموني گذارجي...؟ جنهن ماڻهو 40 سال پبلڪ آفيس ۾ پبلڪ ڊيلنگ سان صبح کان شام تائين ماڻهن جي رش ۾ وقت گذاريو هجي اهو ماڻهو گهر ۾ اخبار ۽ رسالا ڪيترا پڙهي وقت گذاريندو....!؟ مون ذهن ۾ ته اڳئي رکي ڇڏيو هو ته گهر ۾ ويهي وقت آءُ نه گذاري سگهندس سو انهي حساب سان مون جستجو ڪرڻ شروع ڪري ڏني هئي ته ڇا ڪجي ؟ هڪڙو آفيسر ماڻهو سروس کان رٽائرڊ ٿئي ، مٿان وري اديب، شاعر ، ڪهاڻيڪار جنهن جا چار ڪتاب اچي چڪا هجن اهو ماڻهو ڪهڙو جنرل اسٽور هلائي سگهندو؟ ڪهڙو پرچون يا ريزڪي دڪان هلائي سگهندو؟ سوچي سوچي گهمي ڦري ذهن بار بار ادب ڏانهن پيو وڃي. سو بلوچ ڪتاب گهر کوليم. قاسم آباد حيدرآباد ۾ انهي ڪتاب گهر ۾ بيشڪ اهو واپار يا بزنس ڪونهي جنهن مان ڪا آمدني ٿئي ادبي ڪتابن کي پڙهڻ وارا ۽ خريد ڪرڻ وارا اڄڪلهه ڪير ڪونهي؟ سو هن وقت اهو بلوچ ڪتاب گهر هلايان پيو. جنهن ۾ وڪري لاءِ ادبي ڪتاب رکيا اٿم. اڳتي هلي ڪمپوزنگ ۽ ڪمپيوٽر جي ڪم کي اڳتي وڌائبو يار دوست اچن ٿا ادبي گڏجاڻيون ٿين ٿيون ادبي لڏي جا ماڻهو اچن ٿا ڪهچريون ٿين ٿيون بس مون لاءِ اهو ئي ڪافي آهي ۽ مون پاڻ اهو ئي پئي چاهيو. ته منهنجو وقت سٺو گذري ذهن جي ۽ دل جي پسند سان سٺو گذري ڪڏهن ڪڏهن پئسي جي اهميت نه هوندي آهي وقت جي اهميت پئسي کان وڌيڪ هوندي آهي. اميد ته الله پاڪ منهنجي باقي حياتي کي سٺي ۽ سُڪون سان گذارڻ ۾ منهنجي مدد ڪندو رهندو.


سرواڻ جي منڱڻي (28 جون 2017 جي خوشين واري ياد)
ماشا الله سرواڻ بلوچ منهنجو موڀي پٽ جنهن جي پالنا مون ڏاڍي سٺي نموني ڪئي. هن کي سٺن اسڪولن، ڪاليجن ۽ يونيورسٽي جي مهانگن خرچن سبب ڪڏهن ڪنهن زماني ۾ مشڪلاتن جو منهن ڏسڻو پيو هو. پر سرواڻ کي اعلى کان اعلى سٺي کان سٺي تعليم ڏيارڻ جو عزم ڪيو هو. جنهن ۾ الله پاڪ مون کي سرخرو ڪيو. سرواڻ بيڪن هائوس کان پرائمري تعليم شروع ڪئي. مئٽرڪ تائين بيڪن هائوس هاءِ اسڪول جهڙي بهترين اسڪول پوءِ فائونڊيشن ڪاليج ۽ پوءِ سرسيد انجنيئرنگ يونيورسٽي مان B.E سول انجنيئرنگ پاس ڪري ماشا الله پڙهي پار پيو آهي. هاڻي ڪراچي ۾ رهي پيو. ماشا الله ڳالهيون ڪندي ڪندي وڏو ٿي ويو آهي ۽ پنهنجي سفر لاءِ همسفر به ڳولهي ورتائين. 28 جون 2017 رمضان المبارڪ جي عيد جي ٽئين ڏينهن حيدرآباد جي بهترين هوٽل رائل تاج ۾ منڱڻي جي رسم رکيل هئي. هن منڱڻي لاءِ سرواڻ جا اِن لاز ڪراچي مان آيا. هي شاندار محفل رائل تاج ۾ ٿي. ڀاڳ وارا آهن سرواڻ ۽ فريال. جنهن جي منڱڻي اهڙي شاندار نموني ڪيم. جو سڀني کي اها منڱڻي وڻي شايد اهڙي منڱڻي منهنجي خاندان ۾ ڪڏهن ڪنهن جي به نه ٿي آهي. انشاء الله اهڙي شاندار منڱڻي کانپوءِ سندس جي شادي جون تياريون آهن. الله پاڪ مدد ڪئي ته سندس شادي به شانائتي ڪبي.


زندگي جا عشق
عشق الائجي ڪنهن کي چئبو آهي ؟ محبت ڇا آهي؟ دوستي ڇا آهي؟ زندگي ڇا آهي؟ جيون ۾ ڪنهن کي چاهيوسين، زندگي ۾ داخل ڪير ٿي ويو؟ جيڪي لڪيرن ۾ نه هئا اهي ملي ويا. جيڪي لڪيرن ۾ نه هئا هن سان سڄي زندگي گذري وئي. زندگي جي جواني جي وقتن جي محبتن ۾ عشقن جو ذڪر ڪري آيو آهيان. پوءِ آفيس جي نوڪري دوران ڪيترن ئي عورتن سان ويجهڙائپ ۽ دوستي رهي. ڪڏهن ڪڏهن محسوس ائين ٿيندو آهي يا ٻيو ڪو ڏسڻ وارو ائين محسوس ڪندا آهن ته هنن جي پاڻ ۾ تمام ويجهڙائپ هوندي يا اهي ٻئي ڄڻا محبت ڪندا هوندا..... آفيس جي ڪمن ڪارن ۾ منهنجو طور طريقو انتهائي محبت وارو رهيو سوين مرد منهنجا دوست رهيا ۽ اهڙي نموني عورتون به منهنجي دوستن ۾ شمار ٿينديون هيون. ڪيترن ئي ليڪچرارن ، ڊاڪٽرياڻين ۽ ٻين شعبن سان تعلق رکندڙ ٽريزري آفيس ۾ ايندڙ عورتن ، سرڪاري ملازمن سان ڪچهريون ٿيون. محبت ۾ ماڻهو ايندا هئا ڪچهريون ڪرڻ، گڏجي چانهه پيئڻ گڏجي ماني کائڻ اها منهنجي خوش قسمتي هئي پر چوندا آهن ته هر کلڻ واري، هر هٿ ملائڻ واري هر ڪچهري ڪرڻ واري سان محبت نه هوندي آهي. عشق ۽ مهٻت جا رستا الڳ آهن. جيڪو هر ڏسڻ وارو سمجهي نه سگهندو آهي. جهول آيا پر اها حقيقت پنهنجي دل جي ضمير کان پڇندي آءُ مطمئن آهيان ته شادي کان پوءِ مون ڪابه محبت نه ڪئي. ڪوبه عشق نه ڪيو. ڪاٻي شادي نه ڪئي. ڪنهن جي اکين جي نظرن ۾ نه اچي سگهيس ۽ ڪنهن جي به زلفن جو اسير نه ٿيس بس اها حقيقت لکندي هن مهل جيڪو آءُ محسوس ڪري رهيو آهيان اها منهنجي سچائي آهي. افسوس آهي منهنجي هن سچائي کي انهن ماڻهن کي سمجهڻ گهرجي ها جيڪي منهنجي قريب ترين هئا. ها ڪجهه محبتون اهڙيون ضرور ٿيون جيڪي منهنجي قريب ترين رهيا ۽ ها اڄ اعتراف ٿو ڪريان ته هنن سان اهڙي قريب ترين محبتون هوندي ڪنهن به قسم جي جسماني محبتن وارو لاڳاپو نه رهيو . ها ڪجهه ماڻهن اهڙا هئا جن سان روحاني پاڪيزه محبتون رهيون. سمهجڻ وارا سمجهي ويا هوندا ..... نه سمجهڻ وارا سڄي حياتي نه سمجهي سگهندا.


منهنجي گذاريل زندگي
آءَ پنهنجي ننڍي عمر ۾ ئي هوس ته صاف سٿرو رهڻ منهنجي عادت ۾ شمار هو. مٽي ۾ کيڏجندڙ راندين کان پاسو ڪندو هوس. مئٽرڪ تائين پهچندي يا انٽر پاس ڪندي آءُ انهن خوبرو نوجوانن ۾ شامل ٿي ويو هوس جيڪي فيشن ڪندڙ، سُٺا ڪپڙا پائيندڙ ۽ ذهين ماڻهن ۾ شمار ٿيڻ لڳو هوس. انهي قسم جي ڳالهين بابت گهڻو ڪجهه لکي به آيو آهيان. اها صاف سٿري رهڻ جي عادت ، سٺو کائڻ، سٺا ڪپڙا پائڻ ۽ فيشن ايبل رهڻ آءُ عمر جي هر حصي ۾ رهيس ننڍپڻ کان هن پيري تائين آءُ عمر جي حساب سان فيشن ڪرڻ ۾ پنهنجي خاندان ۾ هميشه اڳڀرو رهيس ايتري قدر جو ننڍي عمر ۾ وار ڪٽرائڻ به حيدرآباد ايندو هوس.
هاڻ جڏهن آءُ رٽائرڊ ٿي چڪو آهيان. تڏهن اپ ٽو ڊيٽ رهڻ اهو ئي صبح جو اٿڻ، سٺاڪپڙا پائڻ، ڪاٽن جا وڳا پسند اٿم عادت ۾ شمار آهن هن وقت به جيڪو وڻي ٿو جيڪو ملي ٿو اهو اهوئي چوي ٿو ته توهان هميشه ۽ اڄ تائين اپ ٽو ڊيٽ رهو ٿا. هميشه نفاست پسند، صاف سٿرو رهڻ، فيشن ايبل رهڻ، هر ماڻهو جو احساس ڪرڻ، پنهنجي طبعيت ۾ تمام گهڻو حساسيت رکندڙ شخص آهيان. هن وقت به دنيا جي عياشين کان پري رهيو آهيان. گهمي ڦري نه سگهيو آهيان. پر پنهنجو پاڻ کي ٺاهڻ پنهنجو گهر ڪرڻ، پنهنجن گهر وارن لاءِ قرباني جو هميشه جذبو رکندڙ آهيان. اهوئي سبب جو آهي جو گهر کي ٺاهڻ ۽ گهر وارن لاءِ قرباني ڏيندڙ شخص انهن فردن ۾ پاڻ کي شمار ٿو ڪريان بيشڪ مون دنيا نه ڏٺي آهي پر پنهنجي ضمير مان مطمئن آهيان. ته پنهنجي دل ۾ هزارين غم هجن پر ٻين لاءِ جيئرو رهيو آهيان. ۽ ٻين کي خوش ڪري انهن جي دلين ۾ ڪا جاءِ ضرور جوڙي اٿم.


منهنجو وڏو ٿيڻ
2014_2015 ۾ مون محسوس ڪيو ته اسانجو پورو خاندان تتر وتر ٿي رهيو هو . ڀاڻيجا پنهنجي منهن، ڀائيٽيا پنهنجي حساب سان، سوٽ ماسات پنهنجي ۾ مگن ...... ڪوئي حال مست ته ڪوئي چال مست...!!! ننڍي نسل ۾ پئسو گهڻو اچي ويو هو. انهن وڏڙن جي عزت ڪرڻ ڇڏي ڏني هئي. وڏڙن کي پنهنجي وڏڙي عمر جو ڀرم ته ننڍا ٿي ڪري وڏن جو ڀرم نه ٿا رکن يا عزت نه ٿا ڪن . خير هر ڪو پنهنجي پئسن جي نشي ۾ يا هر ڪو پنهنجي ڀرم جي نشي ۾ زندگي جي ڦيٿي کي هلائي رهيو هئا. گاڏي هئي جا هلي پئي......
وہی چال پرانی بے ڈھنگی،
جو آج بھی ہے وہ کل بھی تھی۔
انسان جي خاندان ۾ وڏا سڀ گذاري ويا آهن. مون محسوس ڪيو ته اسان چار ڀائر به گڏ نه آهيون. هر ڪو پنهنجي حساب سان حالانڪه مون کان منهنجو وڏو ڀاءُ ناصر بلوچ هو . هن شايد محسوس نه ڪيو هجي جي ڪيو به هجي ته نظر انداز ڪيو هجي. مون ڀائرن کي سڏايو هنن جي مهرباني جو اهي منهنجي سڏ تي پير ڀري آيا. مون پنهنجي ڳالهه رکي... فيصلو اهو ٿيو ته آئنده جتي به پاڻ چار ڀائرن کي دعوت ملي ته هلنداسين نه ته نه هلبو. هينئر جيڪو هر ڪو پنهنجي حساب سان پيو هلي آئنده ائين نه ٿيڻ گهرجي. منهنجي هن ڳالهه سان منهنجي وڏي ڀاءُ ناصر بلوچ مون کان ننڍا ٻه ڀائر محمد منير بلوچ ۽ مرحوم محمد اسلم بلوچ سهمت ٿيا. فيصلو ڪيو ويو ته خاص ڪري شادين مرادين يا خوشي جي موقعي تي ڪنهن هڪ ڀاءَ کي به دعوت نه ملي ته چارئي ڀائر اها دعوت نه کائيندا. مون کي خوشي آهي اسان هن فيصلي تي اڄ به قائم آهيون. مون به هر قدم ۾ هر ساٿ ۾ وڏو ٿي نڀائڻ جي ڪوشش ڪئي آهي. اميد ته اها عزت سدائين برقرار رکندس.

منهنجون خير خيراتون
نوڪري کان پوءِ جتي مون ۾پيار ۽ محبت ڪنهن جي ڪم اچڻ، ڪنهن جو ڪم ڪرڻ، ساٿي ۽ ٻانهن ٻيلي ٿي رهڻ وارا جذبا مون ۾ هوندا هئا. ۽ اڃان تائين آهن. وقت ، حالات ۽ پئسن جي حساب سان آءُ خير خيرات ڪرڻ جي حساب سان تمام گهڻو اڳتي رهيو آهيان. اها اهيو آهي ته ڪڏهن گهٽ، ڪڏهن وڌ پر ڪجهه نه ڪجهه پنهنجي پگهار مان خيرات جي نيت سان هميشه ڪڍندو رهيو آهيان. پنهنجي مائٽن ۾ ،آفيس ۾ جتي مون کي خبر پوندي هئي ... ڪير بيواهه ٿئي، ڪنهن کي دوائن جي ضرورت پوندي هجي ، ڪنهن کي تعليم جي حساب سان ڪتابن يا اسڪول جي فيس جي ضرورت هوندي هئي ، ڪنهن غريب شاگرد کي ڪتابن ۽ يونيفارم جي ضرورت هوندي هئي يا اڃان تائين آهي ته پنهنجي آمدني آهر يا وس پڄندي مدد ڪندو رهندو آهيان.
خاص ڪري منهنجي دل جي آپريشن کانپوءِ مون ۾ احساس جذبو اڃان به وڌيو منهنجي آفيس اسٽاف مان ڪنهن غريب جي دوائن جي يا علاج جي ضرورت هوندي آهي ته وس پڄندي هن جي مدد ڪندو رهندو آهيان. هر مهيني پنهنجي پگهار مان ڪجهه نه ڪجهه ڪڍي سول اسپتال جي مريضن ۾ دوائن جي حساب سان بنا سڃاڻ مريضن جي مدد اڃان تائين ڪندو رهندو آهيان. مون پنهنجي مائٽن يا دوستن جي علاج ۾ تعليم جي حساب سان ڪهڙي ۽ ڪيتري مدد ڪئي آهي هن کي ڳڻائڻ يا انهن جا نالا لکڻ جي ضرورت محسوس نه پيو ڪريان.... هي لکان نه ها پر ٻين کي پڙهائڻ گهران ٿو ته جيڪي به وس وارا آهن يا هڪ روپئي جي يا هڪ ڪتاب يا هڪ ميڊيڪل جي گوري به ڪنهن کي وٺي ٿا ڏين ته انهن جو نالو الله پاڪ پنهنجي اعلى درجات ۾ لکندو ۽ پنهنجو ضمير به مطمئن هميشه رهندو الله پاڪ مون کي ۽ ٻين کي تاحيات هن اجر جي ڪم ۾ تاحيات حصي وٺڻ جي توفيق عطا فرمائي ... آمين


گهمڻ ڦرڻ
هي ڪتاب لکندي لکندي 2018 ۾ داخل چڪو آهيان ۽ پنهنجي 61 سالگرهه ملهائي چڪو آهيان. ننڍي هوندي کان مون کي جنون جي حد تائين شوق هو ته دنيا جي هر ڪنڊ ڏسندس پر شروع ۾ غربت پوءِ نوڪري پوءِ گهر ۾ سڀ ڪجهه ڪرڻ جي جستجو.... گهر وٺڻ،پنهجي پيرن تي بيهڻ، شادي، ٻار، پڙهايون ۽ اڪيلايون زندگي تي ايڏيون حاوي ٿي ويون جو نه هتي جو رهيس نه هُتي جو رهيس..... هي باب لکندي محسوس پيو ڪريان ته جنهن ماڻهو کي سڄي دنيا ڏسڻ جو جنون هجي اهو ماڻهو پنهنجو صوبو سنڌ به پورو نه ڏسي سگهيو آهي. ها ڪجهه گهمڻ ڦرڻ ياد ٿو اچيم. پورن 2000ع ۾ فيملي ٽوئر ڪوهه مري ڏانهن ڪيو هوم حيدرآباد کان لاهور باءِ ٽرين، لاهور کان راولپنڊي اسلام آباد هتان ڪوهه مري، نٿيا گلي، اهو پٺ گهمندي گهمندي ڪشمير پوائنٽ تائين هليا ويا هئاسين اهو ٽوئر زال ۽ پٽ سان گڏ پندرهن ڏينهن جو ڪيو هوم. هن کانسواءِ پنهنجي حساب سان يا دوستن سان گڏ ڪراچي، سکر، لاڙڪاڻو، خيرپور، ٺٽو ۽ ٿر گهميا اٿم. ٻيو مڙئي خير آهي.
اها آرزو اٿم خانه ڪعبه ، مدينه منوره ڏانهن هڪ ڀلو سفر ڪريان ۽ ايران ۽ عراق جي زيارتن کي ڏسان ۽ دبئي وڃڻ جو شوق اٿم. ملائيشيا ۽ ٿائلينڊ وڃڻ جي آرزو دل ئي دل ۾ رهجي وئي . جيڪا هاڻ شايد پوري نه ٿي سگهي.


حسرتون
هزارين خواهشون اهڙيون جو هر خواهش ۾ ساهه نڪري. اها اردو جي چوڻي منهنجي زندگي سان به گهڻو ٺهڪي آئي آهي. جڏهن ۽ جنهن حسرتن لاءِ هٿ کڻي دعائون ڪيم اهي حسرتون پوريون نه ٿيون. جن حسرتن لاءِ دعا ئي نه ڪيم ته الله پاڪ پنهنجي مهرباني ۽ ٻاجهه سان انهن عظيم نعمتن سان مون کي نوازيو. جن جي آءُ الائجي لائق هوس يا نه؟ چون ٿا ته بندي جي من ۾ هڪڙي الله جي من ۾ ٻي.... منهنجي زندگي انهي چوڻي تي بلڪل ٺهڪي آئي آهي ۽ زندگي جو گهڻو حصو گذري چڪو آهي. اميد ته الله پاڪ منهنجي زندگي ۾ مون کي ٻاجهه، پنهنجي نعمتن پنهنجي مهربانين سان نوازيندو رهندو ۽ مون کي الله پاڪ هر ڪوسي واءُ کان بچائيندو رهندو. آمين اي الله پاڪ توهان جيڪو ڪجهه ڏنو، عزت، شهرت، گهر ، اولاد، روزي، رزق، ايمان، صحت پنهنجي زندگي جي نعمتن سان نوازيو. اي الله سائين ! توهان جي هر ڏنل نعمتن جو شڪر گذار آهيان.



اسٽيج سيڪريٽري جا فرائض (31 مارچ 2018)
هر سال جيان هن سال به سنڌ گرامر اسڪول تلهار ۾ جيڪو منهنجي وڏي ڀاءُ ناصر بلوچ جو اسڪول آهي. 31 مارچ 2018 جو ڏينهن هو. هر سال مارچ مهيني جي آخر ي هفتي ۾ اسڪول جي ساليانه رزلٽ جو اعلان ڪرڻ وقت هڪ شاندار پروگرام رٿيو ويندو آهي. جنهن ۾ اسڪول جي ٻارڙن ، اسڪول جي استادن ۽ ٻارڙن جي والدين کان سواءِ علمي، ادبي ماڻهن کي به مدعو ڪيو ويندو آهي. هر سال ٿيندڙ هن عاليشان پروگرام جي جيتري تعريف ڪجي اوتري گهٽ آهي. سالياني زرلٽ کانسواءِ اسڪول جا ٻارڙا شاندار قومي ۽ عوامي گيتن تي ٽيبلوز پيش ڪري خوب داد حاصل ڪندا آهن.... مون کي به اهو شرف هر سال حاصل ٿيندو آهي ته پروگرام جي اسٽيج سيڪريٽري جا فرائض آءُ سرانجام ڏيندو آهيان. منهنجي شاعرانه انداز ۾ اسٽيج سيڪريٽري جا فرائض ڏيڻ کي اسڪول ۽ تلهار جي حلقن ۾ بيحد گهڻو ساراهيو ويندو آهي. اهو چوٿون ، پنجون دفعو آهي جو هر سال انهي سالياني فنڪشن ۾ مون کي خاص اسٽيج سيڪريٽري جي فرائض سنڀالڻ لاءِ مدعو ڪيو ويندو آهي. اها منهنجي خوش نصيبي آهي جو تلهار جي حلقن ۾ اسڪول طرفان منهنجي انائونسمينٽ ڪرڻ کي ساراهيو ويندو آهي. اهڙي طرح منهنجي زندگي جا هي لمحا به منهنجي زندگي جا يادگار لمحا رهيا ايندا پيا وڃن.


سرواڻ جي مينڌي (12 اپريل 2018 جي خوشين واري رات)
سرواڻ منهنجو هڪڙو ئي پٽ جنهن جي منڱڻي جو ذڪر ڪري آيو آهيان. هن جي منڱڻي ٿيڻ کان پوءِ اسان هن جي شادي جي تيارين ۾ لڳي وياسين. سڀني جي اها راءِ هئي ته شادي ڇهن مهينن يعني ڊسمبر 2017 تائين ڪرڻي آهي. پر جيئن ته سرواڻ جي منڱيندي (فريال) ميڊيا سائنس جي آخري سال ۾ پڙهي رهي هئي هن جي مائٽن هڪ سال جي مهلت گهري هئي ته هو پڙهي وٺي. اسان به ڳالهه کي سمجهندي ماٺ ٿي وياسين. پر شادي جون تاريخون گهرندي گهرندي ڳالهه اچي اپريل 2018 تائين پهتي.
12 اپريل 2018 جي رات به اچي پهتي. هن رات ڪراچي جي هڪ شاندار Sky Deck جي شادي هال ۾ منڱڻي جي تقريب رٿيل هئي. خاندان جي ماڻهن شرڪت ڪئي. هي تقريب انتهائي شاندار نموني ڪئي سين. خوب هلا گلا ڪيو ويو. اهڙي طرح سروان جي منڱڻي جي شاندار رسم کانپوءِ مينڌي جي هي شاندار تقريب هڪ اڻ مٽ يادون دلين ۾ نقش ڪري وئي.


سرواڻ جو نڪاح (13 اپريل 2018 جي مٺي ياد)
ڪلهوڪي 12 اپريل جي مينڌي جي شاندار تقريب جون پياريون پياريون يادون سڄي رات نچندي نچندي اڃان لمحا ياد هئا ته ٻيو ڏينهن 13 اپريل رات 9 بجه Softed Marriage Hall جيڪو 5 Satr چورنگي ڪراچي ۾ هو اتي نڪاح جي تقريب رکيل هئي. رات جو 10 بجه (خوش قسمتي سان اها رات چنڊ جي حساب سان 27 رجب جي ڀلاري رات هئي) نڪاح جي رسم ۽ پوءِ ماني شروع ٿي. اهڙي طرح نڪاح جي تقريب انتهائي شاندار ۽ بهترين ڪراچي جي ميريج هال ۾ ٿي. اهڙي ريت خير خوبي سان سرواڻ پنهنجي ڪنوار فريال کي ساڻ ڪري پنهنجي زندگي جو آغاز ڪيو. ۽ ڪراچي جي هوٽل Pearl Continent ۾ پنهنجي نئين زندگي جي پهرين رات گذاري. اسان سڀ ٻي ڏينهن پنهنجي ڪنوار وٺي حيدرآباد پهتاسين.


سرواڻ جو وليمو (15 اپريل 2018 جي خوشين ڀري ياد)
سرواڻ جي شاندار شادي کانپوءِ اسان ڪنوار کي وٺي 14 اپريل 2018 حيدرآباد پنهنجي گهر پهتاسين ۽ شادي جو وليمو 15 اپريل 2018 رات 9 بجه حيدرآباد جي بهترين بينڪيوٽ (شادي هال) جيڪو ڄامشوري روڊ تي آهي اتي وليمو رٿيل هو. آءُ وليمي جي ڪمن ڪارن کي لڳي ويس. هونئن ته سڀ انتظام مڪمل هئا تاهم ننڍا ننڍا ڪم پئي ڪيم.
15 اپريل 2018 جي وليمي رات GEMS هال کي بهترين نموني سينگاريو هيوسين. مهمانن جي آمد شروع ٿي کاڌي ۾ 12 آئٽم رکيل هئا. گهوٽ ڪنوار جي ENTRY بهترين نموني ٿي. ماني کارائڻ جو بندوبست سرواڻ جي دوستن ۽ ڪراچي مان آيل مهمانن جي هٿ ۾ هو. ماني کارائڻ وارن ايڏو ته شاندار ۽ بهترين نموني ڪيو هو جو هر ماني کائيندڙ ۽ شادي ۾ شريڪ ٿيندڙ منهنجي مائٽن، دوستن، آفيس وارن ، احبابن هر ڪنهن جي وات سان اسان جي تعريف پئي نڪتي. مون ته اهڙي شاندار ۽ بهترين شادي ڪرڻ تي خدا پاڪ جو لک شڪرانا بار بار بجا پئي آندا. گهڻن دوستن تعريف ڪندي اهو به چيو ته اهڙي شانائتي شادي ۽ وليمي جي ماني اسان تمام گهٽ ڏٺي آهي. سرواڻ جي هر تقريب بهترين شانائتي ۽ مانائتي ڪرڻ کان پوءِ سوچيم ته اهڙيون شاندار تقريبون هن کان اڳ اسان بلوچ فيملي ۾ ته ڪڏهن به ڪونه ٿيون آهن. پر چڱن ڀلن شادين مان هي هڪ شاندار شادي خيرن سان خوشين سان بنا ڪنهن رنڊڪ ۽ ڳالهين جي هر ڳالهه خير خوبي سان ئي گذري. شادي جون تقريبون اسان پوري خاندان ۾ ڇا پر سڀني کي وڻيون . اهڙي طرح سرواڻ ۽ فريال جا اهي سٺا ڀاڳ چئبا جو هنن جي باوقار شادي خير خوبي سان يادن محبتن ۽ يادن جا اڻ مٽ نقش ڇڏي وئي. مون خدا پاڪ جا لک شڪرانا بجا آندا ته سرواڻ جي بهترين شادي ڪرڻ جي منهنجي دلي آرزو ۽ دلي تمنا خدا پاڪ خيرن سان پوري ڪئي. اها شادي جيڪا اسان سڀني کي هميشه پيار ۽ محبتن جيان هميشه ياد رهندي. انشاء الله سڀ خير خيريت سان آئنده وقت پيار ۽ محبتن سان گذرندو . آمين


محبتن جو صِلو (اپريل 2018 کانپوءِ)
جيئن ته منهنجي پٽ سرواڻ پنهنجي پسند جي شادي ڌارين سان ڪئي آهي. پر هن جو خاندان ايڏو ته قربائتو آهي جنهن جا مثال تمام گهٽ ملندا آهن. انتهائي پيار واري، پيار ڪندڙ فيملي آهي. تمام گهٽ ماڻهو ڏٺا ويا آهن جيڪي عزت ۽ محبت سان هلن ۽ محبتون وٺن. انتهائي قربائتي عجز ۽ انڪساري، محبت ۽ عزت واري آغا خاني فيملي اسان سڀني جي دلين ۾ گهر پيدا ڪري ويا. سرواڻ جي ڪنوار فريال به انتهائي قربائتي، عزت ڏيندڙ ۽ سٺي طبعيت رکندڙ ، محبتون ۽ عزت ڏيڻ واري ڇوڪري آهي، مون به هن کي انتهائي بلند درجي جي حساب سان محبت ڏني. هونئن ته مون کي هڪ ڌي جي ضرورت هميشه محسوس ٿيندي هئي پر مون کي لڳي ٿو ته فريال هڪ پياري ننهن سان گڏ مون کي هڪ پياري ڌي به ملي وئي آهي. شل اهي محبتون قائم رهن ۽ اهي محبتون سرواڻ ۽ فريال جي صورت ۾ سدائين قائم رهيون ته اسان جو گهر هڪ محبتن ڀريو ليکيو ويندو.
ڌڻي در دعا آهي ته سان جون محبتون انهن سان ۽ انهن جون عزتون اسان سان سدائين قائم و دائم رهن.... بس اولاد کان عزت ۽ محبت نصيب ٿئي ته هن کان وڌيڪ ٻي ڪنهن شيءَ جي طلب باقي نه رهندي آهي. ڪڏهن ڪڏهن اکين سان ڏسبو آهي ته محبتن جو صلو پنهنجي حياتي ۾ ملندو آهي. يقيناً مون سرواڻ ۽ فريال سان محبت ڪئي آهي ۽ مون کي محبتن جو صلو ملي رهيو آهي. ماشاالله اها محبت سدائين قائم رهي.
اي منهنجي پياري فريال ۽ پيارا سرواڻ ! آءُ صرف توهانجو آهيان ۽ اميد ٿو ڪريان ته توهان وٽان مون کي ڪجهه نه گهرجي صرف توهان جي محبتن ۽ عزتن کي تاحيات ڏسڻ ٿو گهران، وٺڻ ٿو چاهيان ۽ پسڻ ٿو چاهيان..... ڌڻي در دعا آهي ته عزتون ۽ محبتون سدائين قائم ۽ دائم رهن .


مهراڻ TV جا مارننگ شوز (2017_2018 جون اڻ وسرندڙ يادون)
14 مئي 2018 صبح مهراڻ TV جي مارننگ شو ۾ صبح (10 بجه کان 12) اهو چوٿون دفعو هو آءُ مهمان طور شريڪ ٿيو هوس. مهراڻ TV جي مارننگ شو صبح مهراڻ ۾ سنڌ جي علمي،ادبي، سياسي، سماجي ۽ مشهور شخصتين کي گهرايو ويندو آهي. جيڪو ٻه ڪلاڪ Live هلندو آهي. مختلف مرحلن ۾ پروگرام جا ميزبان بدليا ويا آهن. پر پروگرام جو ڊاريڪٽر سنڌ جو مشهور علمي ۽ ادبي ماڻهو محترم مرتضى مجبور آهي. جنهن جي محنتن ۽ ڪاوشن سان هي پروگرام لاڳيتو ڪيترن سالن کان ڪاميابي سان هلي رهيو آهي. اڄوڪي پروگرام جي ميزبان زويا بلوچ هئي جيڪا پاڻ سٺي اعتماد واري ۽ ڄاڻ رکندڙ سٺي ميزباني ڪندڙ هئي ۽ مون سان گڏ سنڌ جو عظيم تاريخدان، نثرنويس ، شاعر ۽ پارکو محترم نور احمد جهنجي صاحب هئا. اها منهنجي خوش قسمتي هئي ۽ محترم مرتضى مجبور جي مهرباني هئي جو هن مون کي علمي ادبي ماڻهو سمجهي اڄ چوٿون دفعو سڏرايو هو.
هن کان اڳ ٽيون دفعو مون کي 15 اپريل 2018 تي به سڏايو هو مون سان گڏ ٻيو مهمان شوبز جو سريلو فنڪار سيد فدا حسين شاهه هو. ان کان اڳ 22 فيبروري 2018 خميس ڏينهن آءُ شريڪ ٿيو هوس. اهي پروگرام جي ميزبان سٺي ڄاڻ رکندڙ قرت العين هئي. اهيا منهنجي خوش قسمتي هئي جو هن دفعي مون سان گڏ سنڌ جو عظيم ۽ انقلابي شاعر محترم آڪاش انصاري خاص مهمان هئا. هن کان اڳ به ساڳئي پروگرام ۾ آءُ مهمان جي حيثيت سان 17 جولاءِ 2017 ۾ شريڪ ٿيو هوس. مون سان گڏ فنڪار وحيد زمان هو. ۽ ميزبان قرت العين هئي. سڀ کان پهرين هن مارننگ شو ۾ آءُ پهريون دفعو 6 فيبروري 2017 تي شريڪ ٿيو هوس. تڏهن منهنجي خوشي جي حد نه رهي هئي ته پهريون دفعو آءُ ڪنهن TV جي پروگرام ۾ شريڪ ٿي رهيو هوس. تڏهن مون سان گڏ مهمان جي حيثيت ۾ اسرا يونيورسٽي جي هي پروفيسر ليڊي ڊاڪٽر هئي. ۽ ميزبان سنڌ جي بااعتماد ۽ بهترين ڄاڻ رکندڙ نازيه قريشي هئي.
جيتوڻيڪ هي ڪنهن به ٽيليويزن چينل ۾ منهنجو هي پهريون پروگرام هو انتهائي نروس هوس پر ميزبان نازيه منهنجي ڊپ واري ڳالهائڻ مان ٻاهر ڪڍيو هو ۽ همت افزائي ڪري رهي هئي ۽ اتنهائي اعتماد واري ميزبان مون کي لڳي هئي. محترم مرتضى مجبور منهنجي ڊپ کي اعتماد ڏياري ختم ڪيو هو.
اهڙي طرح تازو 14 مئي 2018 جي مهراڻ TV جي مارننگ شو ۾ آءُ پنجون ڀيرو شريڪ ٿيو هوس. آءُ انتهائي ٿورائتو آهيان محترم مرتضى مجبور جو جنهن لاڳيتو مون کي پروگرام ۾ شريڪ ڪري منهنجي همت افزائي ڪئي ۽ عزت افزائي به ڪئي آهي. خدا تعالى جا لک شڪرانا بجا ٿو آڻيان جنهن مون کي هن منزل تي پهچايو آهي.


حسرتون (2018 جي حسرت)
آءُ پنهنجي يادگيرين کي سهيڙي پنهنجي ڄمڻ کان وٺي هن وقت 2018 جي آخري مهينن تائين لکندي اوهان تائين پهچائڻ جي ڪوشش ڪئي اٿم. زندگي جي هر لمحي کي لکڻ جي ڪوشش ڪئي اٿم. ڪٿي ڪا يادگيري نه لکي سگهيو آهيان يا ته اها صفا وسري وئي اٿم يا صفا لکڻ جهڙي نه هئي. اهڙيون يادگيريون اڃان به گهڻي تعداد ۾ آهن. جيڪي لکڻ کان رهجي ويون آهن. انهن يادگيرين کي ياد هوندي به نه لکي سگهيو آهيان. انهي ۾ سمجهو ته ايتري مجبوري سمجهيم ته چاهيندي به يا سوچيندي به دل تي جبر ڪري نه لکي سگهيس.... باقي زندگي جو گهڻو ڪجهه قصو لکيو اٿم... زندگي جي هن منزل تي پهچندي 62 سالن جو ٿي رهيو آهيان. هاڻ دل چوي ٿي ته سڄي دنيا گهمان، سنڌ جو ذرو ذرو گهمان، پاڪستان ڏسان، پر لڳي ٿو ته ڪجهه عمر جو حساب ڪجهه پئسي جو نه هجڻ ۽ ڪجهه سنگت ۽ ساٿ نه هئڻ سبب منهنجي گهمڻ جون حسرتون پوريون نه ٿي سگهن. پر حسرت سان گڏ الله پاڪ جي حضور دعا آهي ته حج ڪري سگهان، عمرو ڪريان ۽ ايران و عراق ۽ شام جون زيارتون ڪريان. ائين زندگي کان موڪلائڻ کان اڳ زوار ۽ حاجي ٿيان. انشاء الله ڌڻي چاهيو ته جلد حاجي ۽ زوار ٿيندس.

وڙهون ٺهون پاڻ ۾، ڏينهن ۾ ڏهه ڀيرا،
پوءِ به سويرا سدا پنهنجي ساهه ۾ ( رضا چانڊيو)


رهيا روح منجهه
هن باب ۾ آءُ انهن مائٽن ۽ دوستن جو ذڪر ڪندس جن جو منهنجي زندگي سان رشتو ڳانڍاپو ۽ ويجهڙائپ رهي جن سان منهنجو روح جو رشتو هو سڀني مائٽن يا دوستن جو ذڪر نه ڪري سگهندس صرف انهن جو ذڪر ڪندس جيڪي منهنجي ڳانڍاپي ۾رهيا.


منهنجو بابا
منهنجو بابا وڪيل حسن علي بلوچ تلهار ۽ پوءِ ٽنڊي محمد خان جو مشهور وڪيل جنهن ڏينهن آءُ ڄائو هيس انهي ڏينهن هو وڪيل ٿيو هو زندگي جو گهڻو حصو ٽندي محمد خان ۾ گذريس پنهنجي قوم جو پهريون پڙهيو لکيو شخص هو زندگي جا ۽ پنهنجي قوم جا اڪثر فيصلا سندس جي سربراهي هيٺ ٿيند هئا ايتري قدر قوم جي خوشي يا شادي وارا ڏينهن بابا جي مرضي سان طئي ٿيندا هئا ايتري قدر جو ڳوٺ راڄ ۾ يا مائٽن ۾ ڪنهن جي مرڻي جو جنازو به اوسيتائين نه کنيو ويندو هو جيستائين بابا نه اچي. اسان سان زندگي جو ڪجهه حصو پري رهيو ايتري قدر جو هن اسان کي يا امان کي ڇڏي ڏنو ان ڪري اسان جي زندگي هڪ وڏي خال ۽ مشڪلات ۾ پئجي وئي .پر جڏهن امان ڏانهن موٽيو ته گهڻي دير ٿي چڪي هئي مون بابا سان انهن ڏينهن ۾ به ناتو نه ٽوڙيو هو جنهن وقت هو اسان کي ڇڏي ويو هو آءُ خرچي وٺڻ يا ملڻ مهيني ۾ هڪ ٻه دفعه ضرور ويندو هو.
بابا جي ٻي زال (منهنجي ماسي) مون کي ڏاڍو ڀائيندي هئي. بابا جڏهن پنهنجي ٻي زال کي طلاق ڏني تڏهن ٽنڊي محمد خان ۾ اڪيلو ٿي پيو هو تڏهن آءُ پنهنجي زال وٺي هن وٽ ڏينهن جا ڏينهن رهندو هوس ۽ آءُ حيدرآباد رهندو هوس ته هر هفتي ڇنڇر کان سومر تائين مون وٽ اچي رهندو هو زندگي جا آخري ڏينهن هن ادا ناصر جي گهر گذاريا.
بابا ڪو شفيق بابا نه هو پر هڪ روپيو خرچي لاءِ ٽنڊي محمد خان اچڻ لاءِ چوندو هو بهرالحال بابا جو گهڻو ذڪر مختلف حصن ۾ ڪري آيو آهيان آخر ۾ ايترو چوندس ته بابا جو ن تمام گهڻيون دعائون مون سان ڪيل گڏ رهيون ۽ زندگي جي آخري ڏينهن هن جو ڪيل دعائون اڄ به مون کي ياد آهن شل جنت الفردوس جا اعلى درجات حاصل ڪري.

با همت منهنجي ماءُ
ماءُ ته ماءُ آهي دنيا جون سڀ امڙيون پنهنجي اولاد لاءِ عظيم ماءُ هوندي آهي انهن عظيم مائرن مان منهنجي ماءُ به هڪ آهي منهنجي ماءُ مون کي هن وقت عظيم کان عظيم نظر آئي جڏهن بابا ٻي شادي ڪري اسان جي پوري ڪٽنب کي ڇڏي ويو ۽ بلڪل لا تعلق ٿي ويو ايتري قدر جو خرچ لاءِ پئسا ڏيڻ به بند ڪري ڇڏيا اهو تفصيلي ذڪر اڳ به ڪري چڪو آهيان. ها ڳالهه پئي ڪيم امان جي جيڪا هن وقت جڏهن بابا ڇڏي ويو تڏهن هو اسان پنج ڀائرن ٻن ڀيڻن ڀائيٽن، ڀاڻيجن ، ڏيرن، ڀاڄاين ۽ ڳوٺ راڄ جي به وڏي ٿي وئي . هوءَ سڄي تلهار جي عورتن کي قرآن شريف پڙهائيندي هئي خير خيراتون ڪندي هئي انهي حساب سان هن جو گهر ڀريل سدائين نظر ايندو هو ويتر هو بهادر ٿي وئي هئي اسان پڙهائي ڇڏي نوڪرين ۾ لڳي ويا هئاسين ته ڪجهه ڀرجهلو ٿي پيو هو. (اهو تفصيلي ذڪر ڪري آيو آهيان)
امان منهنجي ماءُ به هئي ۽ پيءُ به هئي ته دوست به ٿي وئي هئي منهنجي شادي ۽ مون کي سٺي زال ملڻ جو ڏاڍو کٽڪو هوندو هوس وري جو خيرن سان شادي ٿي وئي ۽ اولاد نه پئي ٿئي ته ويتر ڳڻتين ۾ ته پئجي وئي پر سدائين انهي فڪر ۾ هوندي هئي ته مون کي اولاد ٿئي مختلف علاجن، علم، پڙهائي، ٽوٽڪن ۾ ڊاڪٽرن وٽ اولاد جي خاطر منهنجي زال سان گڏجي پئي هلندي هئي نو سالن کان بعد منهنجو پهريون ٻار ٿي رهيو هو امان ڏاڍي خوش ٿي هئي سول اسپتال حيدرآباد ۾ منهنجي زال ڊليوري لاءِ 13 آڪٽوبر 1990ع ۾ داخل ٿي هئي ته امان منهنجي وڏي ڀيڻ کي وٺي اسپتال ۾ آئي هئي ۽ چيائين ته آءُ پاڻ رهنديس بيماري ۽ وڏي عمر سبب هن کي رات اسپتال ۾ ته نه رهايم پر هو وڏي ڀيڻ کي ڇڏي وئي هن کي منهنجي پٽ جي ڄمڻ جي تمام گهڻي خوشي ٿي هئي هو جڏهن (آخري دفعو پنهنجي گذاري وڃڻ کان ڪجهه ڏينهن اڳ) منهنجي گهر خاص ڪري منهنجي پٽ کي ڏسڻ آئي هئي جڏهن هن کي هٿن ۾ مٿي کڻي دعائون پئي ڪيائين ته ضعيف هٿن ۾ نه پئي کڻي سگهي تڏهن هن جا لفظ مون کي اڄ به ياد آهن چيائين (جڏهن انب هئا تڏهن ڏند ڪونه هئا جڏهن انب آهن تڏهن ڏند ڪونه آهن. بهرالحال منهنجي هڪڙي ئي پٽ کي ۽ مون کي دعائن جا جهول ڀري ڏيئي وئي .
مون کي هڪ فعو چيو هيائين ابا تون ٻي شادي ڪڏهن به نه ڪجان. الائجي ڇو!؟ هن مون کي چيو هو ڪا وصيت ڪونه ڪئي هيائين پر چيو ضرور هيائين الائجي هن کي بابا جي ٻي شادي ڪرڻ جو احساس هو چيائين تنهن جي زال ڌاري آهي هتي ڪير به هڪ ٻئي کي پيار ڪرڻ ۽ برادشت ڪرڻ لاءِ تيار نه آهي تنهنڪري منهن جي ڳالهه ضرور ياد ڪجان. شايد اهو ئي سبب هو جو ڪيترا دفعا تياري ڪندي ڪندي رهجي پئي ويس ڪيترا دفعه ٻي شادي ڪندي ڪندي نه پئي ٿي سگهي ٻه ٽي دفعه اهڙا موقعا آيا جو آءُ ٻي شادي ڪري رهيو هوس پر اها قدرتن نه ڪري سگهيس .
هن باب لکڻ مهل آءُ 61 سالن جو ٿي ويو آهيان امان جي دعائن سان ڀريل جهول سان آهستي آهستي دعائون ميڙيندي نوڪري تان رٽائرڊ ڪري زندگي گذاري رهيو آهيان ۽ پنهنجي پٽ سرواڻ جي شادي ڪرائي چڪو آهيان.
اي امان ! منهنجي لاءِ تنهنجي دعائن جا ڀريل جهول ڪڏهن به خالي نه ڪجان منهنجي پٽ سرواڻ کي منهنجي هٿن ۾ واپس ڏيندي چيو هئاين ته ابا الله ڪندو ڪڻن مان ڪيچ ٿيندا سدائين آباد هوندا اهڙيطرح امان جو وڇوڙو 1993ع ڌاري ٿيو مون کي گهڻو ڪجهه پر پنهنجون يادون ۽ دعائون ڏيئي وئي.


وڏي تاتا، ننڍي تاتا
جڳ جهان جي پيارين ڀيڻن وانگر منهنجون به ٻه پياريون ڀينرون هيون جيڪي مون کان وڏيون هيون وڏي ڀيڻ ادي شاهده جنهن کي اسان سڀ ڀائر وڏي تاتا ڪري سڏيندا هئاسين ۽ هن کان هڪ سال ننڍي ٻي ڀيڻ ادي زاهده جنهن کي اسان ”ننڍي تاتا“ ڪري ڪوٺيندا هئاسين ٻئي ڀيڻيون مون کان 8، 9 سال وڏيون هيون انهي حساب سان اسان هنن کي ڪيترو ڀائيندا هئاسين پر هو مون کي ننڍي ڀاءُ جي حيثيت ۾ ڏاڍو پيار ڪنديون هيون اسان هنن جي آخري گهڙين تائين نالو ڪري نه سڏيو تاتا جي نالي سان سڏيندا هئاسين هو به انهي نالي تي خوش ٿينديون هيون وڏي ڀيڻ پنهنجي حصي جو وڏو ڀاءُ ناصر کي کنيو هو ۽ ٻي مون کي پنهنجي حصي جو ننڍي ڪري کنيو هو يعني وڏي ڀاءُ جي شادي کي پوتي پارائي وڏي ڀيڻ ڪنوار کي وٺي ايندي اهڙي طرح ڀائرن جي حساب سان انهن ڀائر ورهائي کنيا هئا ۽ انهن ائين ڪيو به سهي ته اهڙي طرح جذباتي لڳاءُ به انهن ڀاڱي ڪيل ڀيڻن سان ٿيو امان جي وفات بعد پيار ڪرڻ ۽ اسان سان دلي لڳاءُ وڏي ڀيڻ شاهده پنهنجن ڪلهن تي کنيو ننڍي ڀاءُ زاهده ايڏي هوشيار ۽ ايڪٽو نه هئي نوڪري به هيس پر مون کي ڏاڍو ڀائيندي هئي انهن ٻنهي کي وفات ڪيئي به اندازن پندرهن سالن جو چڱو عرصو گذري چڪو آهي پر اڄ تائين انهن جي پيا ۽ شفقت پيار جي پنهنجائپ واري رستي کي آءُ اڃان تائين ڀلجي نه سهگيو آهيان ۽ هميشه منهنجون ٻئي ڀيڻون وڏي تاتا ۽ ننڍي تاتا جي نالي سان سدائين ياد رهنديون.


منهنجو دوست ، منهنجو ڀاءُ
ناصر علي بلوچ منهنجو وڏو ڀاءُ آهي جيڪو خود به سنڌ جو مايه ناز اديب، تاريخدان ۽ تعليمدان انسان آهي اسٽيٽ بئنڪ آف پاڪستان حيدرآباد ۾ نوڪري ڇڏڻ بعد گذريل پندرهن سالن کان پنهنجي اباڻي شهر تلهار ۾ سنڌ گرامر اسڪول هلائي رهيو آهي. اسان ننڍي هوندي جڏهن سڀ ڳوٺ ۾ گڏ رهندا هئاسين تڏهن بابا اڪيلو ٽنڊي محمد خان ۾ رهندو هو تڏهن کان هو گهر جي وڏي جي حيثيت ۾ ننڍن جي پڙهائي ۽ سار سنڀال طور هن تي ذميواري نڀائڻ جو بار اچي ويو هو پر جڏهن 1971 ع ۾ بابا جي ٻي شادي بعد اسان سڀني کي ڇڏي ڏنو تڏهن سڄي گهر جي ذميواري جو بار هن جي ننڍن ڪلهن کڻي ورتو امان جو ساٿ هن سان رهيو امان جو پيار به گهڻو هن سان هو تڏهن ننڍي وهي ۾ وڏا بار پوڻ سبب هو سخت گير طبعيت رکندڙ ٿي ويو هو 1972ع ۾ پنهنجي به شادي ٿيس پنهنجي ڊاڪٽري واري خواب کي اڌ ۾ ڇڏي نوڪري ڪيائين ۽ گهر جو ڪاروهنوار هلايائين ته مون به هن جو ساٿ ڏنو. هن جي سخت طبعيت سبب اسان سڀ ننڍا ڀائر هن کان ڊڄندا هئاسين ايتري قدر جيڪا ڳالهه هو ڪندو هو اها اسان پوري ڪندا هئاسين. پر هڪ پيار ڪندڙ شخص به هو منهنجي ذوق ۽ شوق کي ننڍي هوندي کان پرکي ويو هو ادب جو شوق هن مون ۾ ائين وڌو جو هن مختلف ڪتاب مون کي ڏنا ۽ پڙهڻ جو شوق وڌائين آهستي آهستي ڪتابن جو مطالعو ڪري لکڻ جو شوق پيدا ٿيم جيئن ته آءُ هن کان پوءِ ٻيو نمبر ڀاءُ هوس ٻيا ڀائر سڀ ننڍا هئا جيتوڻيڪ انهي دور يعني 1970 _ 1980 واري ڏهاڪي ۾ آءُ هن کان سخت ڊڄڻ وارو شخص هوس پر پوءِ آهستي آهستي هن مون کي ويجهو آندو پيار جي حساب سان ويجهڙائپ جي حساب سان امان جي پيار سبب به. هاڻ صورتحال اها آهي ته اسان ٻئي ڀائر ضرور آهيون پر دوست ڀائر آهيون گهر جي ، خاندان جي، اٿڻ ويهڻ، خانداني مسئلن، مرڻي پرڻي گڏ آهيون. هر قدم گڏجي کڻندا آهيون ائين کڻي چئجي ته اسان هر ڳالهه هر قدم ۾ سٺا دوست ڀائرن جيان محبت جي سائي ۽ مضبوط ڌاڳي ۾ ڳنڍيل آهيون. اسان ٻئي گڏجي پوري خاندان کي ڳنڍيو ۽ جوڙيو پيا هلون. هو به هن وقت ادبي حساب سان سنڌ جو ڀلوڙ ليکڪ آهي جنهن جا هن وقت تائين ست اٺ ڪتاب اچي چڪا آهن ۽ آءُ به هن جي پوکيل باغ جو هڪ ٻوٽو آهيان منهنجا به ادبي کيتر ۾ چار ڪتاب اچي چڪا آهن هي پنجون ڪتاب زير قلم آهي.
وڏي ڀاءُ جي حيثيت ۾ ننڍي هوندي کان جواني تائين هن جي ڊپ هيٺ رهيس ۽ هاڻ دوستن وانگر آهيون وڏي جي حيثيت ۾ اڄ به هن جي عزت ڪرڻ منهنجي فرضن ۾ شامل ٿئي ٿي. اڄ اسان ڪيترا به دوست هجون يا دوستن وانگر رهون پيا پر وڏي جي عزت جي حساب سان هن وقت تائين هميشه عزت ۽ احترام سان هلندو آهيان شال اهي عزتون اهي محبتون ۽ اهي قربتون سدائين قائم ۽ دائم رهن محبتون قائم رهن ساٿ سلامت رهي.

ٻيا منهنجا ڀائر
ادا ناصر بلوچ کان پوءِ آءُ ۽ مون کان پوءِ ٽي ٻيا ڀائر محمد منير بلوچ، ڊاڪٽر ظفر حسين بلوچ (مرحوم) ۽ محمد اسلم (مرحوم) جن هئا منير مون کان ٻه سال ننڍو پوءِ ڊاڪٽر ظفر، اسلم چڱي خاص وقفي کان ننڍا هئا جيئن ته ادا ناصر جو تفصيلي ذڪر ڪري آيو آهيان ته هو مون کان عمر ۾ وڏو هو وڏي هئڻ جي ناتي ڊپ ۽ عزت جي معاملي ۾ هميشه محتاط رهيس ۽ اڄ تائين رهندو آهيان. پر ننڍڙن ڀائرن کي هميشه دوستن وانگر رکيو اٿم منير مون کان صرف ٻه سال ننڍو آهي اڄ تائين هو منهنجو دوستن وانگر رهندو پيو اچي پنهنجي گهر جي اولاد جي مسئلن، معاملن، جهيڙن، محبتن جي مون سان هر ڳالهه ڪندو آهي صلاح مصلحت وٺندو آهي هن جو سڄو گهر منهن جي عزت ڪندو آهي هنن جون ڏنل عزتون آءُ ڪڏهن به نه وساري سگهندس ڊاڪٽر ظفر جيڪو پنهنجي ڦوهه جواني 36 سالن جي عمر ۾ اسان کي دل جو داغ ڏيئي ويو. 1996ع ننڍڙي پٽن جيان ڀائيندو هوس هن سان گذاريل تمام گهڻو وقت اڄ به ياد ڪندو آهيان ته دل ڀرجي تي اچيم منهنجو هي ڊاڪٽر ڀاءُ جنهن جي وڇوڙي تي تمام گهڻو ڏک پهتو هوم (ڊاڪٽر ظفر سان گذاريل وقت جو تفصيلي ذڪر ڪري آيو آهيان) اهڙي طرح تازو 10 مئي 2016ع ۾ منهنجو سڀ کان ننڍو ڀاءُ محمد اسلم جيڪو اومني گروپ ۾ ليبر آفيسر هو پنهنجي عمر جي 45 سال وفات ڪري هڪ ٻيو ڀاءُ غم جو داغ ڏيئي ويو اسلم به پنهنجي ذاتي گهريلو پئسن جي ڏي وٺ اوڌر سوڌر گهر جي مسئلن ۽ مونجهارن جو مون سان ذڪر ڪندو هو هر ڳالهه مون سان شئير ڪندو هو منهنجا ٽئي ڀائر ننڍا ڀائر منير ڊاڪٽر ظفر، اسلم منهنجي جي وڏي ڀاءُ سان ڪا ڳالهه نه ڪندا هئا جو هو گهڻو وڏو هو ۽ ڊڄندا هئا پر مون هنن کي دوستن وانگر رکيو هو آخر تائين هنن مون کي دوستن وانگر رکيو هو آخر تائين هنن مون کي هر ڳالهه ۾ ڀاڱي ڀائيوار ڪيو مرحوم اسلم ته وفات کان صرف ٻه ڏينهن اڳ ۾ مون وٽ حيدرآباد آيو هو ۽ پنهنجي هڪ مسئلي بابت مون سان صلاح ڪئي ۽ پنهنجي گهريلو مشڪلاتن کان آگاهه ڪيو مون هر قسم جي مدد ڪرڻ جو يقين ڏياريو هو ڪهڙي خبر ٻن ڏينهن کان پوءِ هن جي اوچتي دلي دوري ۾ وڇڙي وڃڻ جي خبر ايندي ٻنهي ننڍن ڀائرن جي بي وقتي ۽ اوچتي لاڏاڻي منهنجي جي کي جنجهوڙي ڇڏيو هو ۽ رکي رکي دل کي صدمو ڏيندڙ ڇيهو ٿو رسيم پر چون ته زاري اڳيان زور ڪونه هلي حبيب سين. منير سان اڄ به پنهنجائپ واري ماحول سان هلان پيو ويچارو مولائي مڙس آهي پر منهنجي هر قدم ۾ هن سان ساٿ نڀائڻ ضروري ٿو سمجهان اسان جون محبتون ۽ حياتيون قائم رهن محبتن سان نڀائي وينداسين باقي اسان ڀائرن ايندڙ نسلن جي ڳنڍجڻ جي حساب سان ڳنڍجي نه سگهيا آهيون جنهنجو مون کي باوجود ڪوششن جي نه ڳنڍجڻ جو ڏک رهندو پر قسمت جا معاملا آهن شل جيڪي محبتون اسان قائم رکيون آهن اهي قائم رهن ۽ ان شاء الله قائم رهنديون.


منهنجا ڀائٽيا، ڀاڻيجا
ائين ته منهنجا ڀاڻيجا ۽ ڀائيٽيا تمام گهڻا آهن الله پاڪ سڀني کي حياتي ڏي پنهنجن موج مستين ۾ رهن ۽زندگي جي ڪنهن اعلى مقام کي پهچن. هن وقت ڪجهه پيارن جو ذڪر ڪرڻ چاهيندس جيڪي منهنجي ويجهو به رهيا آهن ۽ هنن ۾ ڪجهه حال به ڏسجي پيو اڳتي هلڻ جو ، اڳتي وڌڻ جو ۽ گڏجي ساٿ نڀائڻ جو. هن وقت جيڪو ماحول ڏسجي پيو يا جيڪو وايو منڊل هلي پيو ڏسجي ائين پيو ته ڪير به ڪنهن جو نه آهي اسان ڀائر جيسيتائين هن وقت گڏ آهيون يا جيسيتائين جئيرا آهيون تيسيتائن اسان پنهنجن ڀاڻيجن ۽ ڀائيٽن کي سڃاڻون ٿا پر آئنده آءُ ڏسان پيو ته اسان جو اولاد جيڪو هڪ ٻئي جا سوٽ ٿين انهن جو هڪ ٻئي سان عليڪ سليڪ نه آهي هڪٻئي سان لڳ لاڳاپو نه آهي هڪ ٻئي سان وڇوٽيون آهن شايد اهي وڇوٽيون اڃان به وڌي وڃن وارو ماحول پيو ڏسجي. هن وقت جيڪو پڙهيل لکيل سلجهيل ۽ سمجهو ڪجهه ڀائيٽن ۽ ڀاڻيجن جو نالو وٺي ذڪر ڪندس جيڪي هن وقت اسان جي ويجهو به آهن انهن ۾ غلام مجتبى (ڀاڻيجو) جيڪو اعلى تعليم يافته هن ۾ خاندان کي اڳتي وٺي هلڻ جون صلاحيتون به آهن پر هو هن وقت پنهنجي طبعيت ۾ مقرر ڪيل حد کان ٻاهر نه نڪري سگهيو آهي هن کي انهي حد کان ٻاهر نڪرڻو پوندو ۽ پنهنجو اعلى مقام ٺاهڻو پوندو اهڙي طرح خادم بلوچ ۽ شوڪت بلوچ (ادا ناصر بلوچ جا پٽ) انهن ٻنهي ۾ صلاحيتون ڏسان ٿو. سمجهو آهن عقل وارا به آهن سٺين نوڪرين وارا به آهن پر خاندان کي اڳتي وٺي هلڻ واريون خصلتون گهٽ نظر ٿيون اچن. هڪ ٻئي لاءِ قرباني جو جذبو رکندڙ هڪٻئي کي برداشت ڪرڻ ۽ هڪ ٻئي سان محبتون رکڻ ئي سٺي زندگي جي ابتدا ۽ انتها هوندي آهي.
اهڙي طرح هڪ ٻيو ڀاڻيجو ظهير به آهي جنهن ۾ به ڪجهه ڪڻا آهن. شال منهنجون دعائون اگهامجن ٻين ۾ ته حال ڪو نه ٿو ڏسان پر خادم، شوڪت، غلام مجتبى، ۽ ظهير لاءِ پنهنجون سٺيون خواهشون نيڪ تمنائون سٺيون دعائون ۽ پنهنجن کي اڳتي وٺي وڃڻ جون ۽ محبتون قائم رکڻ جي اميد رکندي سڀني لاءِ دعائون ڪندي هن باب کي هتي ختم ٿو ڪريان (اي منهنجا پروردگار ! ائين نه ٻُڌجي ته ڪو اسان جو خاندان به هو) جيڪو مري ويو پويان ڪجهه به نه ڇڏي ويو.


نينهن نڀايو جيئن تو
آءُ پنهنجي زندگي جون 60 بهارون ڏسي سروس جا 41 سال پورا ڪري هن وقت رٽائرمنٽ جي زندگي بلوچ ڪتاب گهر قاسم آباد ۾ علمدار چوڪ قاسم آباد ۾ جيون گذاري رهيو آهيان انهي گذاريل جيون ۾ مون غربت جو گهڻو وقت ڏٺو آهي پوءِ ماني وارو، پوءِ مڇي ماني وارو، ۽ هن وقت خوش (الحمدالله) زندگي گذاري رهيو آهيان ائين کڻي چوان ته پنهنجي زندگي ۾ ڪڏهن به خوشحال (شاهوڪار) زندگي نه گذاري اٿم پر مون ڪڏهن به الله پاڪ جا شڪر بجا آڻڻ جا جهول نه ڇڏيا آهن هر ڳالهه هر حال ۾ شڪر الحمدالله ڪيو اٿم ۽ چيو اٿم . ها مون ڳالهه ڪئي ته غربت جو گهڻو وقت گذاريو اٿم ڪنهن زماني ۾ هر مهيني گهر جي خرچ ۾ کٽي پوندو هوس ۽ اوڌر سوڌر ڪري سوروپيه، ٻه سو روپيه اوڌر وٺي گهر جو گاڏو گهليندو هوس زندگي ۾ ڪيترن ئي مرحلن ۾ مون کي مدد جي ضرورت پئي هئي ۽ منهنجي ڏکين حالتن ۾ ڏک ، بيماري واري حالتن ۾ انهن سڄڻن کي ضرور ياد ڪندس جنن منهنجي مالي مدد اوڌر سوڌر ۽ ڏکين حالتن مرحلن مان نڪري پار پوڻ ۾ مدد ڪئي انهن ۾ پنهنجي آفيس جي سعادت، نور، مرحوم غلام صديق ميمڻ ۽ وزير احمد کي ڪڏهن به نه وساريندس جيڪي مهيني جي پڇاڙڪن تاريخن ۾ مون کي سو، ٻه سو، پنج سو اوڌر ڏيندا هئا زندگي جي هن لمحي آءُ پنهنجن سالي شمس بلوچ جو ذڪر نه ڪريان ته منهنجي قلم جي ۽ دل جي ڪنجو سپائي ٿيندي جنهن هر وقت هر لمحي هر ڏکي وقت هر بيماري هر گهر جي ڏکين حالتن ۾ منهنجي هر وقت مدد ڪئي ۽ واپسي لاءِ ڪڏهين به نه چوندو هو يا پڇندو هو آءُ پنهنجي سهولت جي حساب سان يا وي سي رکي هن جا ڏنل قرض لاهيندو هوس پر اڄ تائين ڪڏهن به ائين نه چيائين ته هيترا ٿيندا ڪڏهن واپس ڪندا.آءُ هميشه شمس بلوچ جو ٿورائتو رهندس جنهن سو روپين کان لکين روپين تائين مالي مدد ڪئي الله جي مهرباني سان سڀ واپس ڪرڻ جهڙو ٿي ويس هن وقت الله جي ڪرم آهن جو ڪنهن جو به قرض نه آهي آءُ شڪر گذار آهيان ڀاءُ ناصر بلوچ ، سالي ڊاڪٽر مسرت بلوچ دوستن مان وسيم جروار اياز ابڙو مشتاق شيخ. جنهن منهنجي هر ڏکي وقت ۾ همسفر رهيا ۽ مددگار رهيا. ڏينهن گذري ٿا وڃن ڏکيا لمحا ۽ ڏکيو وقت گذري ٿو وڃي بس ياد رهي ٿا وڃن ڏکيا وقت مون هن باب لکندي انهن سڄڻن کي ياد ڪيو ڄن منهنجي دل جو بار هلڪو ٿي ويو هجي منهنجو وار وار انهن جو هميشه شڪر گذار رهندو تادم تا حيات .


سدا منهنجي ساهه ۾ (دوستن جي ياد)
مون پنهنجي جيون ۾ ڪيترن ئي سدا بهار دوستن سان گڏ گذارڻ جو شرف حاصل ڪيو آهي ڪيترن ئي دوستن جو ذڪر ته آءُ هن ڪتاب ۾ ڪري آيو آهيان تڏهن به ڪيترائي دوست جن جو ذڪر نه ٿيو هجي اها منهنجي خوش نصيبي آهي جو مون کي هر وقت اسڪول کان وٺي نوڪري تائين ۽ نوڪري کان وٺي رٽائرمنٽ تائين لاتعداد دوستن جي سٺي دوستي نصيب ٿي آهي هر دور ۾ مون کي سٺا دوست مليا آهن ادبي دنيا ۾ به کوڙ سارا سٺا دوست مليا اٿم. آءُ چند دوستن جو ذڪر ضرور ڪرڻ چاهيندس جن جو ساٿ ۽ نڀاءُ ڪيترن سالن کان اڄ تائين قائم رهندو پيو اچي ڪيترا دوست ٿيا ڪيترن سان نينهن جا ناتا ڪجهه سالن لاءِ رهيا ڪيترن سان جدائي ٿي وئي ڪيترن وساري ڇڏيو ڪيترن کي مون وساري ڇڏيو هوندو بهرالحال هي دنيا آهي دنيا جو نظام هلڻو آهي ڪي ايندا ڪي ويندا ڪي جڙيا ڪي ٽٽندا رهندا ڪي کن پل لاءِ رهيا ته ڪن جيون ڀر ساٿ نڀايو .
لياقت علي خواجه: هي منهنجو دوست تلهار جي خواجه اثنا عشري جماعت جو پر خلوص دوست پرائمري تعليم کان رهيو ۽ اڃان تائين سٺن دوستن ۾ آءُ هن کي شمار ڪري سگهان ٿو.
محمد بخش ڀرڳڙي: بدين ٽريزري جو گڏ ڀرتي ٿيل 1976ع ۾ بدين جي ڀرسان رهندڙ ڳوٺ جو محمد بخش ڀرڳڙي منهنجي اوائلي دوستن مان هڪ بيحد خلوص ۽ پيار ڪندڙ ماڻهو آهي جنهن سان منهنجا گهريلو تعلقات رهيا ۽ اڃان تائين رهندا پيا اچن.اڄ تائين شادين مرادين غمين خوشين ۾ اسانجا گهريلو تعلقات اڃان تائين قائم آهن.
اميد علي لاشاري: بدين جو هي رهندڙ انتهائي پيارو ۽ سٺو دوست اميد علي لاشاري به مون سان گڏ 1976ع ۾ بدين ٽريزري آفيس ۾ گڏ ڀرتي ٿيو هو هن سان به گهريلو تعلقات رهيا ۽ اڃان تائين رهندا پيا اچن.
وسيم جروار: حيدرآباد ٽريزري ۾ 1984ع ۾ بدلي ٿي آيس ته چند ساٿي دوست ٿيا انهن مان وسيم جروار به هڪ آهي جنهن سان منهنجا گهريلو تعلقات رهيا ۽ اڃان تائين تعلقات قائم آهن وسيم جروار منهنجو اهو دوست آهي جيڪو هر غم ۽ خوشي واري ڳالهه ۾ ڀاڱي ڀائيوار رهيو آهي هر ڏکي وقت ۾ ڪم آيو آهي اڃان تائين ڪا صلاح ڪرڻي هجي يا مصلحت غم ۽ خوشي جي سلسلي ۾ آءُ پهرين پهرين هن سان مشورو ڪندو آهيان شايد اسان ٻئي اهڙا سٺا آهيون جو وس آهر هڪ ٻئي جي اڃان تائين ڪم ايندا آهيون منهنجو انتهائي ۽ گهريلو تعلقات وارو هي دوست وسيم جروار جنهن کان سواءِ آءُ پاڻ کي هميشه اڌورو سمجهندو آهيان شال وڏي حياتي ماڻي سدا خوش هجي پنهنجي اهل و عيال سان.
احسان راهوجو: هي دوست به هر ڏکي سکئي وقت ۾ پنهنجي ڪم ايندڙ ۽ مون سان ساٿ نڀائيندڙ دوست رهيو آهي ڪي ماڻهو گهٽ وقت ۾ سٺا دوست ٿي ويندا آهن احسان راهوجو به انهن مان هڪ آهي. هنن دوستن کان سواءِ ٻيا ڪجهه نالا به آهن جيڪي پنهنجي دور ۾ تمام سٺا دوست رهيا حالات پٽاندر جدايون ٿي ويون يا ڪڏهن ڪڏهن ملاقاتون ٿين ٿيون ته انهن سان سڪ ۽ پاٻوهه مان ملندو آهيان انهن ۾ مرحوم عبدالستار مگسي، انتهائي پيارو دوست رهيو حياتي هن سان وفا نه ڪئي 1996ع ۾ گذاري ويو پر منهنجي اتنهائي پيارو دوست رهيو انهي کان سواءِ تلهار جي غلام ڪاٺياواڙي غلام عباس زيدي صالح جتوئي رضا جتوئي ميرعبدالقادر جمالي، مختيار جمالي ڊاڪٽر نيڪ محمد جمالي، نور حسن جمالي، قربان ۽ عالم بدين مان محمد رفيق موسوٽُو، رزاق ڏنو، اشرف ، رفيق جعفري ۽ حيدرآباد ۾ ته سوين علمي ادبي دوست ۽ آفيس جا دوست آهن جيڪي سدائين منهنجي ساهه ۾ آهن.


جيون ساٿياڻي (ريحانه ياسمين بلوچ)
ريحانه ياسمين بلوچ حاجي خدا ڏنو بلوچ جي وڏي ڌي سان منهنجي شادي 14 آڪٽوبر 1982 ۾ حيدرآباد جي لطيف آباد جي صديق پلازه ۾ ٿي. تلهار مان ڄڃ وئي اسان حيدرآباد آياسين ۽ آڌي رات جو ڪنوار کي وٺي واپس تلهار آياسين. مون پنهنجن مختلف ڪتابن ۾ پنهنجن کوڙ سارين ڪهاڻين ۾ ۽ پنهنجي هن ڪتاب جي مختلف حصن ۾ پنهنجي شادي، زال ۽ هن سان محبت جو ذڪر ڪري آيو آهيان ته اسان جي ڪيتري مثالي محبت هوندي هئي. بيشڪ شادي کان اڳ هن ڪتاب ۾ ذڪر ڪيل مختلف عشقن ۽ محبتن جو ذڪر ڪري آيو آهيان. شادي کانپوءِ مون کي محبت ۽ پيار مليو ته مون هر شيءَ کان منهن موڙي ڇڏيو هو. پنهنجو پاڻ سان عهد ڪيم ته سڀ ڪجهه ماضي جو حصو ڪري ڇڏيندس. آءُ پنهنجي پاڻ سان ڪيل عهد تي قائم رهيس. سڀ ڪجهه ڇڏي ڏنو ايتري قدر جو ڏسڻ به ڇڏي ڏنم. صرف پنهنجي زال جو ٿي ويس.
1984 ۾ حيدرآباد لڏي آيس هن ڪتاب ۾ ذڪر ڪيل مختلف حصن ۾ بيان ڪري آيو آهيان ته ڪٿي ڪٿي رهياسين. آءُ پنهنجي ضمير کان مطمئن ٿيندي پنهنجي پاڻ لاءِ لکندي چوان ٿو ته صرف منهنجي زال سان محبت رهي. مون کي پنهنجي گهر ٺاهڻ جو جنون هو. اڳتي وڌڻ جي جستجو هئي ۽ ٻيو ته تمام گهڻي محبت گهر ۾ ملي وئي ۽ مون پنهنجو وقار ۽ عزت ڪڏهن به وڃائڻ نه پئي چاهيم. ائين اسان جي زندگي اتنهائي سڪون، پيار ۽ محبت سان وڌي رهي هئي. پر پوءِ اچانڪ منهنجي زال جي طبعيت ۾ ڦيرو اچي ويو . اجايا سوال جواب شڪي نگاهن سان ڏسڻ شڪي نگاهن سان هلڻ سان اسان جي زندگي ۾ تلخي اچي وئي هئي. عورت جو شڪي هجڻ هن جي فطرت ۾ شامل آهي. پر جڏهن اها شڪ جي نگاهه فطرت کان هٽي دل ۽ دماغ تي ڇانئجي وڃي ٿي ته گهر جي ديوار ۾ ڏار پئجي ويندا آهن. منهنجي آفيس جي ڪم جي نوعيت ئي اهڙي هئي جتي پبلڪ ڊيلنگ هئي. مون وٽ ڪيترا مرد پنهنجي سرڪاري ڪم ڪار لاءِ ايندا هئا، ائين ئي عورتن جو به وڏو انگ پنهنجن سرڪار ڪمن ڪارن لاءِ ايندو هو. مون وٽ به مختلف مرحلن ۾ ايجوڪيشن، هيلٿ ۽ ٻيا ڊپارٽمينٽ به ڪم هيٺ رهيا. آفيس جي ڪمن ڪارن ۾ منهنجو نرم رويو پيارو انداز ڪچهرين جو ڪوڏيو ۽ ڪم ڪرڻ وارن ماڻهن ۾ شمار ٿيندو هو ۽ هوڏانهن وري منهنجو ادبي ميدان به هو ادب نواز دوست حيدرآباد جا سڀ اديب شاعر پنهنجن ڪمن لاءِ يا ڪچهرين لاءِ مون وٽ ايندا هئا. انهن ۾ عورتن جو به وڏو انگ شامل هو. منهنجي ڪمرو پنهنجي من موهيندڙ انداز ڪري ۽ ادب ڪچهرين سبب منهنجي ٽيبل ۽ منهنجي ڪمري ۾ سدائين ميڙاڪو متل هوندو هو. اها ڳالهه ڪنهن طرح منهنجي زال تائين پهتي هن مخصوص نالا ٻڌائي چيو ته فلان فلان ماين سان تون ماني گڏ کائيندو آهين. چانهيون گڏ پيئندو آهين. شام شام تائين ڪچهريون ڪرين ٿو. ها اهي سڀ ڳالهيون سچ هيون پر اهو سڀ ڪجهه صرف آفيس جي ڪچهرين تائين هو پر منهنجي زال جي دل ۽ دماغ ۾ اها ڳالهه ويهي رهي هئي ته منهنجا ڪجهه ماين سان ناجائز تعلقات آهن اهو سڀ ڪجهه 2005 کان پوءِ ٿيو. هونئن فطرتن ۽ طبعيتن هو شڪي مزاج ته هئي پر انهي بنياد تي اسان جي گهر ۾ جڳهڙا شروع ٿي ويا هئا. اسان جي گهر ۾ سالن کان سانڍيل پيار ۽ محبت سان ڳنڍيل دلين ۾ نفرت جي باهه ڀڙڪي پئي هئي. گهر جي ديوارن ۾ ڏار پئجي ويا هئا محبت ۾ خلل ٿي ويو هو. هن جي دماغ ۽ دل ۾ صرف اها ئي ڳالهه رهجي وئي هئي پر هن سٽن لکڻ مهل آءُ پنهنجي ضمير کان مطمئن آهيان. قلم ۽ ڪاغذ وسيلي آءُ پنهنجي زال کي ٻڌائڻ ٿو چاهيان ته هن جي دل ۾ ويٺل وهم ۽ گمان اجايا هئا ۽ اجايا آهن. هن مهل تائين منهنجا ڪنهن به عورت سان جسماني تعلقات نه رهيا آهن. ۽ نه ئي ڪنهن سان ڪا روحاني محبت ٿي. هن جي اجاين وهمن ۽ گمان سبب اسان جي پيار سان ڀريل زندگي خالي خالي ٿي وئي. اڄ به منهنجي گهر ۾ صرف منهنجي زال آهي. منهنجو پٽ آهي اها ئي ڳالهه ثبوت لاءِ ڪافي آهي. هن وقت آءُ ڪنهن به قسم جي قسم کڻڻ اعتبار ڏيارڻ يا يقين پهچائڻ واري ڳالهه نه ٿو ورجائڻ چاهيان. هاالبته انهي عرصي دوران مون سچي نيت ۽ سچي دل سان باغي ٿي ٻي شادي ڪرڻ جو ڪيترا ڀيرا سوچيو.... پر مون کي پنهنجي زال جي منهنجي غربت واري وقت ۾ ساٿ ڏيڻ ، هن جي قربانين هن جي گهر ٺاهڻ واري جذبي کي سوچي ٻي شادي ڪرڻ تان هٽي ويندو هوس. ائين ٻي شادي نه ڪري سگهيس. آخر ۾ پنهنجي زال کي مخاطب ٿيندي چوندس ته:
“گهڻو نقصان ٿي پئي سگهيو، پر اهو وڏو نقصان مون نه ڪيو پنهنجو پاڻ تي ڪنٽرول ڪيم، گهر کي بچايم، سرواڻ کي بچايم نه ته گهٽايو تو ڪونه هو ريحانه.....!!!” ها ايترو به چوندس ته: هر کلڻ واري هر هٿ ملائڻ واري هر ڪچهري ڪرڻ واري ماني کائڻ واري يا چانهه پيئڻ واري سان ڪابه روحاني محبت نه ٿيندي آهي. نه ڪا جسماني محبت ٿيندي آهي. ڪي لاڳاپا جڙندا آهن بس ڦٽندا آهن ته پنهنجا گهر ڦٽندا آهن، پنهنجا روح ٽٽندا آهن. هاڻي عمر جي هن حصي ۾ حياتي خوشگوار گذارڻ جو دعاڳو آهيان.


ٻي شادي ڪندي ڪندي
ها ڳالهه پئي ڪيم پنهنجي باغي ٿيڻ جي .... مون ٻي شادي ڪرڻ جو سوچي ڇڏيو هو. جڏهن ارادو ڪيم ته چار پنج اهڙا سڱ هئا جن جي مون سان عليڪ سليڪ هئي آفيس جي حد تائين دوست هيون. گهٽ ۾ گٽ چار پنج اهڙيون عورتون هيون جن سان ٻي شادي ڪرڻ جي حد تائين ڳالهيون هليون پر هر دفعي آءُ هٽي ويس ڳالهين کي عروج تائين پهچائيندي پوئتي هٽي ويندو هوس. هڪڙي اهڙي ڇوڪري به هئي انتهائي سهڻي ۽ دلڪش طبعيت رکندڙ مون کان عمر ۾ 15 سال ننڍي هئي هن سان شادي جي حد تائين ڳالهيون هليون ايتري قدر جو هن منهنجي ها ڪرڻ جي ڪيترا مهينا اتنظار ڪيو ۽ پنهنجي شادي ڪرڻ لاءِ مون کان ڪيترا ڀيرا اجازت گهرندي رهي. هڪ دفعو چيائين ته: يا مونسان شادي ڪر يا مون کي اجازت ڏي ته مان شادي ڪريان.... نيٺ مون هن کي اجازت ڏني. منهنجي اجازت ڏيڻ بعد به هن ڪيترا مهينا منهنجو انتظار ڪيو پر پوءِ نيٺ مون هن سان شادي نه ڪئي تڏهن هن مون طرفان انڪار ڏسي شادي ڪري ڇڏي. آءُ ٽريزري آفيس جو 14 گريڊ جو سب اڪائونٽنٽ هوس ۽ هن جي شادي ڪراچي هڪ ڊپارٽمينٽ جي سيڪريٽري سان ٿي. مون هر وقت هر شادي ڪرڻ جي سوچڻ مهل پنهنجي هر کي بچائڻ جي سوچن ۾ رهيس. گهر جو ۽ سرواڻ جو پئي سوچيم. باغي سوچن کي ٿڌو ڪيم ۽ ڪوبه اهڙو قدم نه کنيو جنهن سان منهنجو گهر تباهه ٿي وڃي ها.

ٿورا نه ٿورا
زندگي زنده دلي جو نالو آهي. مون سڄي ڄمار ڪوشش ڪئي آهي ته زندگي کي زنده دلي سان گذارجي. مون پنهنجن خوشين ۾ سڀني کي شريڪ رکيو. ۽ مون پنهنجن غمن کي دل ۾ لڪائي زنده دلي سان جيئڻ جو ڪم ڪيو اٿم. تڏهن ته هر ڪنهن کي کلندڙ ۽ مهڪندڙ صورت ۾ نظر آيو آهيان. زنده دلي ۽ دل سان ڪئي جيڪا به ڪئي آهي جنهن سان نفرت ڪئي اٿم اها به دل سان نفرت تمام گهٽ ماڻهن سان ڪئي اٿم ۽ محبت ڪئي اٿم ته اها به دل سان. پر جنهن به مون کي نظرانداز ڪيو آهي مون به ان کي نطر انداز ڪيو آهي. مون کي پنهنجي ذاتي زندگي ، نوڪري ۽ ادبي دنيا ۾ لاتعداد دوست مليا ڪي ته ايڏا لاجواب مليا جن جي بيان ڪرڻ کانسواءِ رهي نه پيو سگهان هي دنيا فاني آهي. زندگي تي ڪو اعتبار ناهي هيڏو سارو ڪتاب آڻيندي سوين يادگيريون تحرير ڪيون اٿم. اتي آءُ انهن سائين جو شڪر گذار ٿيڻ چاهيندس جن جو پيار جن جو ساٿ مون سان قدم بقدم رهيو. آءُ ٿورائتو آهيان پنهنجي ڀاءُ ناصر بلوچ جو جنهن جي دڙڪن، داٻن ۽ رعبدار وارين لمحن مان به گذري هن جي چيچ جهلي اڳتي وڌڻ ۽ ادبي دنيا ۾ اچڻ جو گس ڳولهيم. ٿورائتو آهيان تلهار جي ننڍپڻ جي ساٿي دوست لياقت علي خواجه جو جنهن جو ساٿ اڃان تائين جاري آهي.
ٿورائتو آهيان وسيم جروار جو جنهن جي هر علمي قدم ۽ ساٿ سان مون کي ڪڏهن ائين نه لڳو ته منهنجا سڳا ڀائر مون کان پري آهن. آءُ شڪر گذار آهيان آغا ثنا الله جو جنهن منهنجي شاعري کي پنهنجي سُريلي آواز سان ترنم بخشيو. شڪرگذار آهيان ڊاڪٽر مسرت بلوچ جو جنهن جو ساٿ سان مون کي ڪڏهن ائين نه لڳو ته منهنجون سڳيون ڀيڻيون هن جهان ۾ نه آهن. آءُ انتهائي شڪرگذار آهيان ڪائنات بلوچ جو جنهن مون کي ڌيءُ وارو پيار ڏنو. مون کي محسوس ڪرڻ نه ڏنو ته منهنجي ڪا ڌيءُ نه آهي. (مون کي ڌيءُ جي ڏاڍي تمنا ۽ آرزو هئي) پر ڪائنات مون کي ڌيءُ وارو پيار ڏيئي هميشه اهو احساس ڏياريو ته توهان منهنجا پاپا آهيو. آءُ اوهان جي ڌيءُ آهيان. آءُ لاتعداد انهن دوستن، مائٽن جو ٿورائتو آهيان جن رشتن جي حساب سان مون سان پيار ڪيو. مون سان ساٿ نڀايو. زندگي جي مختلف مرحلن ۾ ڏکي سکي وقت ۾ هر گهڙي هر مهل ۾ منهنجي ڏکن سکن ۾ ڀاڱي ڀائيوار رهيا ۽ ساٿي رهيا. انهن مائٽن جو جن جو پيار ۽ ساٿ ۽ عزت اڃان تائين مون سان گڏ آهي. لک شڪرانا پروردگار جي جنهن مون کي سڀني جي پيار، عزت، ساٿ سان نوازيو ،سنواريو ۽ سينگاريو. اي الله پاڪ منهنجون لک عزتون ڪرائڻ تي آءُ توهان جي اڳيان سربسجود آهيان. اي الله پاڪ اهي عزتون قائم رکجانءِ جيسيتائين جيئرو آهيان. شڪرالحمدالله.....


لک شڪرانا
هونئن ته سنڌي ادب جي کيتر ۾ مون کي پانبڙا پائيندي چاليهه سالن کان مٿي جو عرصو ٿي چڪو آهي. هيسيتائين منهنجون سوين ڪهاڻيون، شاعري، مضمون، ڪالم مختلف رسالن ۽ اخبارن ۾ ڇپجي چڪا آهن. منهنجا ادب جي دنيا ۾ چار ڪتاب اچي چڪا آهن. (سانول جا سُور _ ڪهاڻين جو مجموعو 2013، اي منهنجي شهر جي مٽي _ شاعري 2014، جيئڻ جنين ڪاڻ _ ڪهاڻين جو مجموعو 2016، سروس بخير _ يادگيريون 2017) . اڄ تائين خدا جو شڪر گذار آهيان ته ادبي قلم ۽ ڪاغذي ويڙهه ۾ منهنجو قلم پنهنجي ويڙهاند ڪاغذن سان جاري و ساري آهي. آءُ لک شڪرانا بجا ٿو آڻيان ته منهنجو نالو سنڌ جي تاريخ ۾ لکجي ويو آهي. “انسائيڪلو پيڊيا سنڌيانا جلد 11 ص 355” جيڪو سنڌي ٻولي جو بااختيار ادارو سنڌي لينگويج اٿارٽي طرفان ڇپايو ويو آهي. جيڪو آگسٽ 2017 ۾ ڇپيو آهي. جنهن جو سرپرست ۽ چيف پروفيسر عبدالغفور ميمڻ جيڪي ايس ايل جا چيئرمين پڻ آهن. انهن پنهنجي تاريخي ايڊيشن ۾ منهنجو نالو ، فوٽو ڪتابن جي نالن ۽ منهنجي تعارف سان ڇاپي منهنجو مان مٿانهون ڪيو آهي. سچ ته سنڌ جي تاريخ ۾پنهنجو نالو ڏسي بيحد خوشي ، سڪون ۽ اطمنيان محسوس ٿيو ۽ چاليهه سالا محنت جو ڄڻ مون کي اجورو ملي ويو. سنڌ جي تاريخ ۾ پنهنجو نالو شامل ٿيڻ تي وڏي خوشي محسوس ڪندي آءُ الله پاڪ جا لک شڪرانا بجا آڻيان ٿو. اي پروردگار تنهنجا لک شڪرانا........!!!! ۽ منهنجي وڏي ڀاءُ ادا ناصر بلوچ جي ادبي خدمتن عيوض هن کي اهيو اعزاز حاصل پڻ آهي. سنڌي انسائيڪلوپيڊيا جلد نمبر 12 ۾ ادا ناصر بلوچ جو تعارف ۽ تفصيل شامل آهي.

منهنجي ذات ڪهڙي آهي...؟
آءُ پنهنجي ڄمار جي پڇاڙڪي حصي ۾ قدم وجهي چڪو آهيان. مون کي اڄ تائين اها خبر نه آهي ته منهنجي ذات ڪهڙي آهي....!؟ انهي ذات جي مسئلي ۾ سدائين منجهندي ۽ سوچيندي سدائين الجهيل رهيس. جيتوڻيڪ مون کي گهڻو ڪجهه لکيو آهي پر ڪڏهن به انهي سُٽ منڌل مسئلي کي سلجهائي نه سگهيو آهيان انهي ڪري مون پنهنجي ذات جي بجاءِ بلوچ جي نالي سان لکڻ لڳس. منهنجون سڀ تحريرون “اقبال بلوچ” جي نالي سان آهن. مون کي انهي ڳالهه تي ڪا به اچرج ڪونهي يا ڪنهن قسم جي احساس ڪمتري ڪونهي ته آءُ ڪهيري بلوچ آهيان يا چانڊيو بلوچ آهيان.....!!!!
انهي ذات جي مسئلي کي منهنجو وڏو ڀاءُ ناصر بلوچ جيڪو من کان عمر ۾ 6 سال وڏو آهي ۽ تاريخ لکڻ تي دسترس حاصل آهيس. هن کي پنهنجي ذات جي تاريخ جو هي اهم مسئلو سلجهائڻ کپي ها...! اصل ڳالهه اها آهي ته بابا حسن علي بلوچ جي ڪاغذن تائين ڪهيري بلوچ لکيل هوندو هو. بابا جي حساب سان اسان سڀ هن جا اولاد ڪهيري آهيون. پر اسان جي گهر ۾ عجيب ڪيفيت ذات جي حساب سان سمايل آهي.
منهنجو وڏو ڀاءُ ناصر بلوچ ڪهيري سڏائيندو آهي. ۽ ڪاغذن ۾ ڪهيري ذات لکيل آهي. آءُ هن کانپوءِ ٻيو نمبر تي آهيان. آءُ چانڊيو انهي ڪري سڏائيندو آهيان ته جو منهن جي پرائمري سرٽيفيڪيٽ کان وٺي هاڻ تازو سروس تان رٽائرمينٽ جي ڪاغذن تائين چانڊيو لکيل آهي. آءُ سڄي عمر هن سُٽ منڌل مسئلي تي سوچيندي سدائين نه چاهيندي به چانڊيو سڏايم. حالانڪه آءُ پنهنجي ڳوٺ يا مائٽن ۾ ڪهيري آهيان. چانڊيو نه سڏائي نه سگهندو آهيان. مون کان پوءِ ٽيون نمبر ڀاءُ محمد منير بلوچ پنهنجي سرٽيفيڪيٽن ۽ ڪاغذن ۾ چانڊيو آهي. اهڙي طرح منهنجو مرحوم ڀاءُ محمد اسلم به جيڪو هاڻ 2016 ۾ ننڍي عمر ۾ وفات ڪري ويو هو . ڪهيري هو. اهڙي طح پنج ڀائرن مان ٽي ڀائر چانڊيا ۽ ٻه ڀائر ڪهيري ۽ بابا سائين ڪهيري هو. ۽ منهنجو ٻه ڀيڻيون پنهنجن ڪاغذن تحت چانڊيو هيون. اهو سڀ حل طلب مسئلو هو ۽ آهي. جيڪو حل ٿيل نظر نه پيو اچي. بقول امان جي ته هو چانڊياڻي هئي. منهنجا ڏاڏاڻا ڪهيري هئا ۽ منهنجا ناناڻا چانڊيا هئا. پوءِ اهو ذات جو فرق ڪيئن ۽ ڪٿان پيو اچي.... جيڪو جيئن آهي پيو هلي. هاڻ اسان جا اولاد ماشا الله سڀ جوان آهن. پاڻ ۾ سڳا سوٽ آهن. اهي اسان وانگر چانڊيه ۽ ڪهيري آهن. اسان جي ٻي نسل جي به ئي نسل جا فرد به اسڪولن ۾ داخل ٿي چڪا آهن. شايد اهو حل طلب مسئلو بغير حل جي ائين پيو هلندو. نسل در نسل.....
بهرحال مون پنهنجن علمي، ادبي ۽ نوڪري ۾ چانڊيو سڏايو. ڳوٺ ۽ مائٽن ۾ ڪهيري آهيان. اهو مسئلو شايد ائين پيو هلندو رهندو مون کان پوءِ شايد هن مسئلي تي ڪو لکي به نه.... آءُ ڪهيري هجان چانڊيو ..... پر بلوچ سڏائي مون پنهنجي جان ڇڏائي پر مون کي هن ڳالهه تي فخر آهي ته آءُ هن سنڌ ڌرتي جي سهڻي بدين جي تاريخي شهر تلهار جو رهاڪو ۽ حيدرآباد ۾ اڌ جنم گذايو اٿم. پر آءُ سنڌ ڌرتي جو سنڌي آهيان.


ڪيترو ڏُکارو ڪري وئين تون
هن جهان جڙيو آهي سو ڦٽندو ضرور.... ماڻهو جيڪو ڄميو آهي اهو ويندو ضرور... موت برحق آهي. هر ڪو هلندو. هي رنگين دنيا ضرور ڇڏيندو. هر روز لکين ماڻهو دنيا ۾ اچن ۽ لکين ماڻهو وڃن ٿا. هي دنيا فاني آهي. هي جهان لا بقا آهي. رهندو نالو صرف الله پاڪ جو......! منهنجي زندگي ۾ ڪي ماڻهو مون کان وڇڙيا آهن، جن مون کي ڏکارو ڪري ڇڏيو. ڪي اهڙا جن جو صدمو مان ڪڏهن وساري نه سگهيو آهيان.
ماءُ ۽ پيءُ جي وڇڙي وڃڻ جو ڏک هر اولاد کي ٿيندو آهي. مون کي باباجي وڇڙي وڃڻ جو ڏک ٿيو هوم. پنهنجي ننڍي ڀيڻ ڪوثر جي موت مون کي ڏاڍي صدمو رسايو هو. سرمد جي بي وقت موت تي مون کي ڏاڍو صدمو رسيو هو. پنهنجن ٻن ننڍن ڀائرن ڊاڪٽر ظفر ۽ اسلم جي بي وقتي ۽ نوجواني واري موت منهنجو جيءُ جهوري ڇڏيو هو. دوستن مان تلهار جي حبيب الله قنبراڻي جي موت مون کي ڏاڍو صدمو رسايو هو. عبدالستار مگسي جي وڇوڙي ، علي نواز چانڊيو جي گذاري وڃڻ جو به ڏاڍو صدمو رسيو هوم. دعا ڪندو آهيان ته اي الله پاڪ ڪنهن کي به پنهنجي اولاد ۽ پنهنجن ننڍن ڀائرن جي موت جو غم نه ڏيکارجان ۽ مون سميت هر ڪنهن کي ڪنهن جو محتاج نه ڪجان ۽ هلندي ۾ هلائجان..... آمين


ڪراچي ڏانهن ويندڙ وقت
مون کي هن جهان ۾ پيدا ٿيندي 62 سال جو عرصو گذري رهيو آهي. پنهنجو ٻالڪپڻ ۽ جواني پنهنجي اباڻي شهر تلهار ۾ گذاريم. 1976 ۾ بدين ٽريزري آفيس ۾ نوڪري مليم. تان 1984 پنهنجي بدلي حيدرآباد جي ٽريزري آفيس ۾ ڪرايم. اهڙي طرح تلهار کان لڏي اچي پنهنجي گهرواري سان حيدرآباد وسايم. عمر جي هن درجي ۾ پهچندي ٻه سال اڳ 60 سالن جو ٿيندي 41 سال نوڪري ڪندي 1 ڊسمبر 2016 ۾ نوڪري تان رٽائرڊ ڪيم. اهڙي طرح حيدرآباد ۾رهندي 35 سال گذري رهيو آهي. تلهار، بدين کانپوءِ منهنجي زندگي جو وڏو حصو حيدرآباد ۾ گذريو آهي. تاحال اڃان تائين گذري رهيو آهي. زندگي جون انيڪ يادون، لمحا، وقت نشيب و فراز، لاها چاڙها، غربت، مڇي ماني وارو ٿيڻ ۽ ٻيون عجيب و غريب ڳالهيون جن جو ذڪر ڪتاب ۾ ڪري چڪو آهيان . حيدرآباد سان وابسته رهيون آهن. هڪ لمحو به حيدرآباد کي ڇڏڻ تي روح ڪونه ٿو چوي. پر سرواڻ جي شادي کانپوءِ منهنجي پٽ سرواڻ ۽ ننهن فريال جو اهو پيار آهي ته جو اهي چون ٿا ته گڏ رهون. هڪ گهر ڪيون. هڪ فميلي هڪ هنڌ هجي. سڀ فائدا ۽ نقصان ذهن ۾ رکندي سوچيو اٿم جتي منهنجي سڄي زندگي لازوال قربانين (پوءِ اهي فرضن ۾ ئي شامل هجن) سان گڏ هڪ ٻي به لازوال قرباني ڏيان..... ۽ منهنجي به خوشي آهي ته جتي اولاد سان خوشيون گڏ هجن انه کان وڌيڪ ٻيون ڪي وڌيڪ قربانيون نه هونديون آهن. مائٽ اولاد جي ڳالهائڻ لاءِ سڪندا آهن اتي اولادن جو پيار گڏ ٿي وڃي ته اهڙي طرح ڪا ٻي خوشي نه هوندي آهي. مونکي هن وقت گهڻا دوست احباب اها صلاح ڏيئي رهيا آهن ته پنهنجي ملڪيت يا پنهنجو سڀڪجهه اولاد نالي ڪڏهن نه ڪجان نه ته ڏاڍو پڇتائيندين.... (مون به اهڙا کوڙ مائٽ ڏٺا آهن ائين ڪندي) پر منهنجي دل ۾ اهو پيار آهي ته جيترو پيار گڏ رهي حاصل ڪجي اهو پيار پري کان حاصل نه ٿيندو آهي. ڀلا اهڙو وحشتناڪ وقت آيو جو الله پناهه ۾ رکي پٽ ۽ ننهن مون کي نفرت زده نگاهن سان ڏسن ته مون کي به الله پاڪ ايترو حوصلو ڏنو آهي جو اڪيلو ٿي واپس حيدرآباد اچي رهي سگهان ٿو. منهنجي دل۾ هميشه اها محبت ۽ اهو عزم رهيو آهي ته جيڪا شيءِ مرڻ کانپوءِ ٿيڻي آهي. اها شيءَ ڇو نه ماڻهو پنهنجي زندگي ۾ پيار ۽ محبت سان ڪري وڃي. الله ڪندو محبتون ، چاهتون حاصل رهيون آهن ۽ هميشهن رهنديون.
هي باب لکندي لڳي ٿو ته ايندڙ ٿوري وقت ۾ حيدرآبادمان لڏي ڪراچي شفٽ ٿيندس. ڪراچي جلدي شفٽ ٿيس ته لڳيم ٿو اتي نئين زندگي نئين سر سان في الحال هڪ گهر ۾ بنا دوستن مائٽن جي گذرندي. پر جي محبتون قائم رهيون ته ڪا به شيءَ پري نه آهي.... هرشيءَ جُڙي پئي آهي. منزلون آسان ٿي ويون آهن. مفاصلا گهٽجي ويا آهن. شرط اهو آهي ته محبتون ، رويا نه بدلجن.... چاهتون نه گهٽجن، نفرتون نه ٿين... لڳيم ته زندگي جي 62 سالن کان پوءِ ڪراچي شفٽ ٿي وڃان...! جتي زندهه رهيس ته هڪ نئين سفر جي زندگي پيرائپ واري عمر ۾ شروع ڪندس. الله پڪ جي درگاهه ۾دعائون گهران ته محبتن ، چاهتن، اميدن ۽ جذبن جو جيڪو سفر شروع ڪيو اٿم اهي سڀ منهنجي حياتي جي آخري ڏينهن تائين قائم ۽ دائم رهن. محبتن جا سڀ سلسلا سڀني مائٽن دوستن احبابن ۽ اولاد سان محبتن سان قائم رکندي آخري ساهه به منهنجو محبتن ۽ چاهتن سان نڪري. شل محبتن جو سفر جاري رهي.... انشاء الله آخري ساهه تائين محبتن جي منهنجي جوڙيل زنجير ڪڏهن به ڪونه ٽٽندي. انشاءالله


ڪتاب جي پُڄاڻي (آگسٽ 2018)
هن ياد گيرين جي ڪتاب جي پڄاڻي اتي ئي ڪندس.... گذريل وقت جا لمحا به لمحا لکيا اٿم. ڪي لمحا ياد نه آيا هوندا ۽ ڪي لمحا ڄاڻي واڻي نه لکيا اٿم. انهي ۾ منهنجي انتهائي دلي مجبوري هوندي. تنهن هوندي به زندگي جو 95 سيڪڙو حصو حال احوال لکي آيو آهيان. هن ڪتاب جي پڄاڻي هنن سٽن سان ڪندس ته:
رهي حياتي، ٿيا ڪي حال احوال، رهيون ڪي چاهتون، زندگي ڪيون ڪي وفائون ته ڪتاب جي ٻي حصي ۾ لکندس..... ورنه هتي آهي پنهنجي موڪلاڻي..... هتي آهي پنهنجي جدائي....!!!!”
ميلو متو ٿو ڇڏيان،
رهاڻ رس ۾ ٿو ڇڏيان.
استاد بخاري جي هن سٽن سان هن يادگيرين جي يادن کي هتي ختم ٿو ڪريان.
هن جيون جي چواٽي تي،
ڪي يار مليا ها قرب منجهان،
وقت جو اهڙو واءُ لڳو،
ڪو ڪاڏي ويو، ڪو ڪاڏي ويو.

هڪ ٻيڙي هئي سا ٻڏندي وئي،
۽ تاڪ ان جا ترندا ويا،
هڪ ولر هيو سو وڇڙي ويو
ڪو ڪاڏي ويو، ڪو ڪاڏي ويو...!!!
زندگي هلندڙ..............................!!!