ناول

اداس راھون مان تنھا

محترمہ ايس نرگس حق ادب جي اهڙي خدمتگار آهي، جيڪا سنجيدگيء سان پنھنجي قلم کان ڪم وٺي رهي آهي ۽ سنڌي ادب ۾ پنھنجو حصو مَنَ جي سچائيء سان شامل ڪرڻ جي ڪوشش ڪري رهي آهي. ناول بابت محترمہ ايس نرگس لکي ٿي تہ ھن ناول جي ڪھاڻيءَ جو اسڪرپٽ 52 قسطن ۾ لکي ٽي وي ناٽڪ لاءِ پروڊيوسر وٽ کڻي ويس، ڊرامي جي ايپروئل پڻ ملي پر پوءِ چار سال لڳي ويا ۽ ڊرامو نہ ٺھيو. آخرڪار ان کي ناول جو روپ ڏئي ڇپايو ويو.

  • 4.5/5.0
  • 19
  • 5
  • آخري ڀيرو اپڊيٽ ٿيو:
  • ڇاپو 1
Title Cover of book اداس راھون مان تنھا

حق ۽ واسطا ليکڪا وٽ محفوظ

ڪتاب جو نالو: اداس راهون مان تنها
ليکڪا: ايس. نرگس حق
موضوع: ناول
ڇاپو: پهريون
سال: © 2015ع
ٽائٽل: مور ساگر
لي آئوٽ: انٽيل ڪميونيڪيشنز، حيدرآباد
ڇپائيندڙ: الشفيع پبليڪيشن، مارڪيٽ روڊ، دادو
ڇپيندڙ: انٽيل ڪميونيڪيشنز، حيدرآباد، سنڌ
قيمت: 500 روپيا

ڊجيٽل ايڊيشن: سنڌ سلامت ڪتاب گهر
www.sindhsalamat.com
2023ع


UDDAS RAHOON MAAN TANHA
[Novel]
By S. Nargis Haque
First Edition: 2015
Title: Mour Sagar
Composing & Printed by: Intel Communications,
Hyderchowk, Hyderabad. Tel: +92 22-2728541
Published by: Al-Shafi Publication,Market road
Dadu-Sindh.
Price: Rs. 500-00

ارپنا

ارپيان ٿي
بابا سائين،
جن هميشه منهنجي رهنمائي ڪئي
۽
انهن سپنن جي نانءُ
جيڪي ڪڏهن به شرمندهء تعبير نه ٿي سگهيا.

ـــ ايس. نرگس حق

سنڌسلامت پاران

سنڌ سلامت ڪتاب گهر پاران محترمہ ايس نرگس حق جو لکيل پھريون ناول ”اداس راھون مان تنھا“ اوھان اڳيان آڻي رھيا آھيون.
محترمہ ايس نرگس حق ادب جي اهڙي خدمتگار آهي، جيڪا سنجيدگيء سان پنھنجي قلم کان ڪم وٺي رهي آهي ۽ سنڌي ادب ۾ پنھنجو حصو مَنَ جي سچائيء سان شامل ڪرڻ جي ڪوشش ڪري رهي آهي. ناول بابت محترمہ ايس نرگس لکي ٿي تہ ھن ناول جي ڪھاڻيءَ جو اسڪرپٽ 52 قسطن ۾ لکي ٽي وي ناٽڪ لاءِ پروڊيوسر وٽ کڻي ويس، ڊرامي جي ايپروئل پڻ ملي پر پوءِ چار سال لڳي ويا ۽ ڊرامو نہ ٺھيو. آخرڪار ان کي ناول جو روپ ڏئي ڇپايو ويو.
ھي ڪتاب الشفيع پبليڪيشن، دادو پاران 2015ع ۾ ڇپايو ويو. ٿورائتا آھيون رجب آزاد جا جن ھي ڪتاب سنڌ سلامت ڪتاب گهر ۾ پيش ڪرڻ لاءِ موڪليو.


محمد سليمان وساڻ
مينيجنگ ايڊيٽر ( اعزازي)، ڪراچي
سنڌ سلامت ڊاٽ ڪام
sulemanwassan@gmail.com
www.sindhsalamat.com
books.sindhsalamat.com

اداري پاران

سنڌي ادب ۾ آڱرين تي ڳڻڻ جيترا ناول لکيا ويا آهن، جڏهن ته انگريزي، اردو ۽ ٻين زبانن ۾ ناول تي تمام گھڻو ڪم ٿيو آهي. اگر ڪم ٿورو به ٿيو آهي ته اهو ڏاڍو سٺو ٿيو آهي، ان ڪم سنڌي ادب جو مان مٿانهون ڪيو آهي. مرزا قليچ بيگ، عثمان ڏيپلائيءَ کان ويندي طارق عالم ۽ فاروق سولنگيءَ تائين جملي ليکڪن پاڻ ملهايو آهي. انهيءَ سمورن ناول نگارن جي سٿ ۾ عورتن جو تمام گھٽ حصو آهي. ان ڳالهه کي مدِ نظر رکندي الشفيع پبليڪشن دادو اوهان جي آڏو هي ناول جو تحفو پيش ڪري رهي آهي، جيڪو اميد ته اوهان کي پسند ايندو. هن کان اڳ به الشفيع پبليڪشن پاران 1999ع ۾ طنز و مزاح شاعريءَ تي منبي رجب آزاد جو ڪتاب ”ڌمچر“ شايع ڪيو ويو ۽ گڏوگڏ سلسليوار مئگزين ”نئين خوشبوءِ“ پڻ جاري ڪيو ويو. ان بعد علي احمد قريشيءَ جو هندستان جو سفرنامو ”جمنا ڪناري“ شايع ڪيو ويو. ان ئي عرصي ۾ بشير احمد چنه جو بوڪ ليٽ ”ڪائنات“ به ڇپجي مارڪيٽ ۾ آندوسين ۽ تازو محترمه ايس. نرگس حق جو لکيل هي ناول ”اداس راهون مان تنها“ اوهان جي هٿن ۾ آهي. ان اميد سان ته اوهان پڙهندڙ پڙهي پنهنجي راءِ جو اظهار ڪندا. جنهن جو بيحد اوسيئڙو رهندو، جنهن سان اسان جي حوصلا افزائي ٿيندي ته جيئن ٻيا به ڪتاب اوهان جي مبارڪ هٿن تائين پهچائي سگهون. هن ڪتاب جي ڇپائيءَ ۾ محترم موهن مدهوش جو احسانمند آهيان جنهن مون سان تمام گهڻو سهڪار ڪيو.

رجب آزاد
مارڪيٽ روڊ، دادو

ليکڪا پاران

هي ڪتاب ليکڪه جي پهرين ڪاوش آهي ادبي صنف جي نسبت سان هن کي ناول ته شايد نه چئي سگھجي.
شروعاتي لکڻين ۾ ٻه سولو ناٽڪ ”ڪهڙو ڏوهه جنم جو“ (منظور سميجو) ۽ ”ڪاٽا لغڙ“ (محمد علي سميجو ۽ فهد چنه) جي گڏيل پروڊڪشن هيٺ ڪي ٽي اين تان ٽيلي ڪاسٽ ٿيا.
جن کان پوءِ پي ٽي وي ڪراچي سينٽر جي پروڊيوسر محترم محمد بخش سميجو صاحب ڊرامه سيريل لکڻ لاءِ اتساهيو، انهن جي همٿ افزائي ڪرڻ ڪري هڪ سيريل ”اداس راهون مان تنها“ تيرهن (13) قسطن تي مشتمل لکڻ جي همٿ ڪئي. ليڪن بدقسمتي سان ان دوران سميجو صاحب اسان سان نه رهيا، ۽ منهنجي اها پهرين ڪوشش داخلِ دفتر ٿي وئي. ڪجهه عرصي کان پوءِ ڀيڻ مسز شميم سميجو جي بطور پروگرام اسسٽنٽ پي ٽي وي ڪراچي سينٽر تي مقرري ٿي ته ان جي توسط سان هڪ سينئر ڊرامه پروڊيوسر تائين پهچ ٿي ان کي مذڪوره سيريل ڏيکاريم ته انهن مشورو ڏنو ته ڇاڪاڻ ته ڪهاڻي تقريبا“ ٽيهن (30) سالن جي دورانيه تي محيط آهي ان ڪري ڇونه ان کي ڪجهه وڌيڪ ڦهلاءِ ڏجي ته جيئن ڪا تشنگي باقي نه رهي.
انهن جي رهنمائي هيٺ سيريل کي ٻيهر لکڻ جي ڪيم ٻن ٽن سالن جي ڪوشش کان پوءِ اها سيريل ٻاونجاه (52) قسطن تي مشتمل لکي ساڳئي پروڊيوسر صاحب، جن پاڻ به وقت بوقت منهنجي رهنمائي ڪئي هئي ، جي آڏو رکيم، اپروول به ملي، پر سانده چار سال گذري ويا پر اها ٽيلي ڪاسٽ نه ٿي سگھي. دلبرداشته ٿي ان سيريل کي ڪتابي صورت ڏيڻ جي ڪوشش ڪئي اٿم. جيڪو ناول گھٽ ناٽڪ وڌيڪ لڳي ٿو. پر اها منهنجي دلي آرزو هئي ته منهنجي اها ڪاوش اگر ڏسندڙن تائين نه ته پڙهندڙن تائين ضرور پهچي. ان لاءِ منهنجي گھر واري مونکي ڪافي همٿايو.
جيئن ته اها منهنجي پهرين ڪاوش آهي غلط يا سهي، يقيناً ڪئي ڪوتاهيون رهجي ويون هونديون. اهو ته پڙهندڙ تائين پهچڻ کان پوءِ ئي پروڙي سگھبو.

ايس. نرگس حق

گران قدر اضافو: عذرا مغل

هوءَ جيڪا ”اوج ثريا“ جيان پنهنجي پوري تابناڪي سان افق تي جلوه گر آهي. مهرِ تابان جهڙو مزاج رکڻ واري شخصيت، ڪڏهن شعله ڪڏهن شبنم، دوستن لاءِ ديدهء دل فرشِ راه، هردل عزيز، هر راه هلندڙ کان ناآشنا يا بظاهر ناشناسائي وارو رويو ، متعدد چهرن جي پس منظر کان آگاه متعدد بدنما خوش نما روين جي گواه. زندگي سان سندس رويو بيحد مثبت ۽ تعميري آهي. هوءَ جنهن جي پوري زندگي خدمت ۽ مقصديت سان عبارت آهي اها خدمت ۽ مقصديت چاهي والدين جي هجي يا مقصد نوجوان نسل جي تعليم و تربيت هجي. دادو جهڙي ننڍڙي شهر ۾ تعليم جو هڪ درخشان ستارو هجڻ جي باعث سندس شمار معتبر ۽ محترم اساتذه ڪرام ۾ ٿئي ٿو. گذشته ٻن ٽن ڏهاڪن جي پروان شده نسلن خاص طور خواتين ۽ نياڻيون سڀئي سندس دامنِ تلمذ (شاگردي) سان وابسته رهيون آهن. بلڪه بعض جي ته هوءَ ناني اُستاني به بنجي چڪي هوندي. اگر هن جي سهي عمر ظاهر ٿيڻ جو خدشو نه هجي ته سندس رٽائرمينٽ به عين شباب ۾ ٿي، جڏهن هوءَ ڪم ڪرڻ جي لگن ۽ توانائي سان روز اول جيان ئي مڪمل طور سرشار ۽ ڀرپور هئي. سڀني کي سندس قبل از وقت رٽائرمينٽ جو قلق هو. مگر بُرو ٿئي ان مئٽرڪ جي سرٽيفڪيٽ جو جنهنجو حساب ڪتاب سروس جي آخري ڏينهن تائين هلي ٿو چاهي اهو سهي هجي يا غلط. دادو شهر سندس سماجي و معاشرتي سرگرمين جو به چشم ديد گواه آهي، ڪيترين سماجي سرگرمين ۾ اپوا جو پليٽ فارم هجي يا خواتين جي ٻي ڪا تنظيم، خواتين لاءِ ليڊيز ڪلب جهڙي آماجگاه جو تصور هجي. هڪ اهڙي شهر ۾ جتي شادي ونهانو کان سواءِ خواتين کاء ٻي ڪنهن تفريح جو تصور به نه هجي، اتي هنن جي لاءِ مينا بازارون ۽ اسٽيج ڊرامن جو اهتمام ڪري کين صحتمند تفريح سان گڏ ملڻ ملائڻ جا موقعا فراهم ڪرڻ، هوءَ ائين شهر ڀر جي خواتين جي هردلعزيز ۽ پسنديده شخصيت رهي آهي. اهڙي شخصيت جنهنجي ذمي نه صرف شهر جي خواتين جي تعليم و تربيت، فلاح وبهبود، بلڪه ذوق تسڪين جو اهتمام ۽ انصرام هجي، نسواني سرگرمين جي پيش رو ۽ روح روان. لکڻ لکائڻ ڏانهن هوءَ پهرين به مائل هئي مگر جيئن ئي ڪجهه فراغت نصيب ٿي ته اهو شوق دو آتشه ٿي ويو جنهنجو ثمر ڪجهه ٽي وي ڊرامه ”نرگس حق“ جي قلمي نالي سان ۽ هي ناول ”اداس راهون مان تنها“ آهي. هي ناول جيڪو هن جي تخليقي مقام ۽ بحيثيت هڪ ليکڪ جي سندس ادبي حيثيت جي سمت جو تعين ڪندو. يقين آهي ته سندس مجموعي ڪارڪردگي جيان ادبي دنيا ۾ سندس هي تخليقي ڪاوش به سندس صلاحيتن جو اعتراف ۽ اعتبار ثابت ٿيندي. هڪ معتدل سياسي رويي جي حامل مذهبي، لساني، سياسي سماجي تفرقات کان بالاتر انسان دوست، شعله بيان، شعله رُخ، اقتصاديات ۽ عمرانيات جي ماهر جڏهن ادب جي ميدان ۾ قدم رکندي ته يقيناً ان جي تخليق به مقصديت ۽ معنويت سان ڀرپور هوندي ۽ پنهنجي موضوع ۽ صنف جي اعتبار کان ادبي دنيا ۾ هڪ گران قدر اضافو ثابت ٿيندي.

عذرا مغل
10.10.2014

1

صبح جي ٿڌڙي ٿڌڙي هير گھلي رهي هئي زندگي رات جي اگھور ننڊ مان آهسته آهسته ڪر موڙي سڄاڳ ٿي رهي هئي، سورهن سترهن سالن جي سنڌيا به اڀرندڙ جواني جا ڪر موڙي پنهنجي آرامده بستري تي سستي وچان پاسا ورائي رهي هئي ڄڻ دل ئي نه پئي ٿيس ته اٿي ڪاليج وڃڻ جي تياري ڪري، انهي مهل سندس وڏي ڀيڻ رابعه ڪمري ۾ اچي کيس چوڻ لڳي:
”سنڌيا مان اسڪول پئي وڃان منهنجي بس جو ٽائيم ٿي ويو آهي تون اڃان سمهي پئي آهين، ڪاليج وڃڻو ڪونه ٿئي ڇا؟“
سنڌيا اوٻاسي ڏيندي سڌي ٿي بيڊ تي ويهي رهي ٿي، ڀيڻ کي تيار ٿيل ڏسي کيس لاڏ مان چوڻ لڳي:
”آپا اڄ ته اٿڻ تي دل ئي نه پئي چوي سوچيان پئي ته ڪاليج جي ڇٽي ڪيان.“
رابعه اهو ٻڌي چڙي پوي ٿي ۽ چڙ مان کيس چوڻ لڳي:
”ڇا ٿيو آ توکي ايڏي سستي به نه ٿي ٺهي، اجهو ٿي سنيتا اچي، اها اڪيلي ته ڪاليج ڪونه ويندي نه، جلدي ڪر مون ناشتو ٺاهي ڇڏيو آ تون ڪري وٺجانءِ ۽ بابا کي به ڪرائي پوءِ ڪاليج لاءِ تيار ٿي وٺجانءِ.“
سنڌيا سورهن سترهن سالن جي ورهين جي خوبصورت الهڙ ناري خماريل نيڻن سان ڀيڻ ڏي نهاريو ۽ پلنگ تان اٿڻ لڳي ته سندس ڊگھا ڪارا واسينگ جهڙا وار کلي سندس ويڪرن ڪلهن تي پکڙجي ويا ۽ انهن جا هيٺيان سِرا هن جي چيلهه کي ڇهي رهيا هئا، گھاٽن گھنگھور گھٽائن جهڙا وار سندس خوبصورت گلابي چهري جي چئوگرد ائين ڦهلجي ويا هئا ڄڻ چوڏهين جو چنڊ بادلن جي اوٽ مان جھاتي پائي رهيو هجي. سُستي وچان پنهنجا نرم گلابي پير سليپر ۾ وجھي اُٿي باٿ روم ڏانهن وڃڻ لڳي ٿي، ڀيڻس جون پيار ڀريون نظرون سندس پيڇو ڪن ٿيون ۽ پوءِ هوءَ مسڪرائي شولڊر پرس کڻي ڪمري کان ٻاهر نڪري وڃي ٿي. سنڌيا هٿ منهن ڌوئي جلدي جلدي ٻاهر اچي ٿي ۽ ڪچن مان ٽري ۾ ناشتو کڻي ٻاهر لائونج ۾ رکيل ميز تي رکي ٿي جتي سندس بابا شوڪت علي جيڪو اخبار پڙهي رهيو آهي سنڌيا تي هڪ نظر وجهي اخبار پري ڪري رکي ٿو.
”اٿي وئي منهنجي ننڍڙي ڌيءَ.“
سنڌيا شرمائيندي پيءُ کي ڏسي چوي ٿي:
”بابا مان هاڻي وڏي ٿي وئي آهيان سيڪنڊ ايئر جي اسٽوڊنٽ آهيان ۽ توهان اڃا مونکي ننڍڙي ڌيءَ پيا چئو.“
شوڪت علي مسڪرائيندي چوي ٿو:
”تون ته هونءَ به سڀني کان ننڍڙي آهين ۽ والدين لاءِ ته ٻار ڪڏهن به وڏا ناهن ٿيندا، توهان جي ماءُ، کيس خدا جنت ۾ جايون ڏئي، جي گذاري وڃڻ کان پوءِ جڏهن تون اڃان ٻن سالن جي هئينءَ رابعه ۽ احمد به ننڍڙا هئا رابعه ته اڃان ٽئين ڪلاس ۾ پڙهندي هئي ان وقت کان مون توهان کي ماءُ بنجي پاليو آهي ته پيءُ جي ذميداري به نڀائي آهي، تون جهڙي سٻاجھي هئينءَ اهڙي ضدي به هئينءَ ڳالهه ڳالهه تي ضد ڪندي هئينءَ تڏهن تنهنجي پاڙي واري خاله زهره پاڙيسرڻ جا فرض خوب نڀائيندي توکي کڻي وڃي ريجھائيندي هئي ڪڏهن سيرو پوري پئي تنهنجي لاءِ ٺاهيندي هئي ته ڪڏهن ڪُٽي ڀوري پئي کارائيندي هئي، ويچاري اسان سان اڄ ڏينهن تائين نڀائيندي پئي اچي.“
سنڌيا غور سان پيءُ جون ڳالهيون ٻڌي پئي،
”ها بابا خاله اسان کي اميءَ جي ڪمي محسوس ٿيڻ ئي نه ڏني آهي، چڱو هاڻي ناشتو ڪري وٺو آفيس به ته وڃڻو اٿوَ نه.“
انهي وقت سندس ڀاءُ احمد به تيار ٿي ڪمري ۾ اچي ڊائننگ ٽيبل تي ويهي ڀيڻ کي شرارت سان ڏسي،
”سست ڇوڪري ساڙي آئينءَ نه منهنجو اوڦراٽو“
سنڌيا ويچارا ڪڍندي،
”ساڙي آئيءَ. نه مون ڪونه پچائي آ ماني، آپي پچائي وئي هئي.....“
شوڪت علي ٻنهي کي پيار ڀرين نظرن سان ڏسي چوي ٿو:
”شروع ٿي ويا صبح مردان سان...... جلدي ڪري ناشتو ڪري وٺو ته سڀڪو نڪري ڪم ڪار سان.“
دروازي ڏانهن نهاريندي، ”اڃان سنيتا ڪونه آئي آ.“
”بس ايندي هوندي اڄ پهريان ٻه پيرڊ فري آهن نه، ٿورو دير سان وينداسين.“
شوڪت علي تنبيهه ڀرئي انداز مان:
”بابا ڪاليج ٽائيم تي ويندا ڪيو ته اسان کي به اطمينان ٿئي، نه ته الڪو ئي رهندو ته الائي سواري ملي الائي نه.“
انهي مهل سنيتا اندر اچي ٿي، سنيتا اندر ايندي ئي شوڪت علي کي سلام ڪري ٿي، ”نمستي انڪل.“
شوڪت علي پاٻوهه مان چوي ٿو:
”نمستي ڌيءَ خوش آهين نه، اچ چانهن پيءُ.“
”نه انڪل مان ناشتو ڪري آئي آهيان، هونءَ به مان شام جي چانهه توهان سڀني سان ته پيئندي آهيان.“
سنيتا ڀرسان واري بلڊنگ ۾ رهندڙ هندو فيملي جي ڇوڪري آهي جيڪا سنڌيا سان ننڍپڻ کان وٺي کيڏي وڏي ٿي آهي ٻئي گڏجي پڙهيون آهن سنيتا جي عادت آهي ته اسڪول ٽائيم کان پوءِ پاڙي جي ڪجهه ڄاڻ سڃاڻ وارن گھرن ۾ ٿوري ٿوري دير لاءِ چڪر هڻندي آهي ڏهن پندرهن منٽن کان وڌيڪ ڪٿي به نه ترسندي آهي، ڪٿي چانهه پيتائين ڪٿي بسڪيٽ کاڌائين، هرڪو سندس انتظار ڪندو آهي ۽ جيڪڏهن ڪنهن ڏينهن ڪنهن جي گهر ڪنهن سبب جي ڪري نه وئي ته به کائنس ڪا شڪايت نه هوندي آ. هر ڪنهن جي ڪم اچڻ واري سنيتا سنڌيا جي پڪي سهيلي آهي، هر ڳالهه هر ڏک سک هڪ ٻئي سان اورينديون ۽ ونڊينديون آهن گڏجي اسڪول ۽ پوءِ ڪاليج وڃڻ سندن معمول رهندو آيو آهي. سنڌيا جلدي جلدي نيرن ڪري ٿي، سنيتا کيس ڏسي پڇي ٿي،
”ڇو اڃان ڪاليج لاءِ تيار ناهين ٿي، اڃان ته تنهنجي نيرن پئي ٿئي.“
سنڌيا ڪرسي تان اٿندي،
”بس سنيتا الائي ڇو اڄ اک ئي نه کلي اهو به آپيءَ اچي اٿاريو نه ته اڃان ستي پئي هجان ها، بس ويهه مان اجھو ٿي تيار ٿي اچان، نه ته منهنجي ڪمري ۾ اچ. ٻئي اٿي ڪمري ڏانهن وڃن ٿيون سنڌيا يونيفارم الماري مان کڻي باٿ روم ۾ چينج ڪري ٻاهر اچي ٿي وارن کي ڦڻي ڏئي آئيني ۾ هڪ نظر پاڻ تي وجھي بيگ کڻي سنيتا سان گڏ ٻاهر اچي ٿي جتي شوڪت ۽ احمد تيار بيٺا آهن سڀئي گهر کي لاڪ ڪري پنهنجن پنهنجن منزلن ڏانهن روانه ٿي وڃن ٿا.


احمد علي بي ايس سي فائينل جو اسٽوڊنٽ ۽ سنڌيا، رابعه جو ڀاءُ بس مان لهي واڪ ڪندو ڪاليج ڏانهن وڃڻ لڳو ته رستي ۾ سندس دوست ڪاشف ساڻس ملي ٿو ٻئي حال احوال اوريندا ڪاليج ڪيمپس ڏانهن وڃن ٿا.
”يار احمد ڏسڻ ۾ ئي ڪون ٿو اچين ايترو بِزي آهين ڇا.“
احمد چوي ٿو:
”ها يار توکي ته خبر آ بي ايس سي جي پڙهائي ڪيڏي نه ٽف آ. ٿيوري ڪلاسز کان پوءِ شام تائين پريڪٽيڪل هلن ٿا ايتري دير ٿي ويندي آ جو ڪنهن ٻئي پاسي ڏسڻ جو موقعو ئي ناهي ملندو، توهان ڪامرس وارن جا ته مزا آهن.“
ڪاشف کلندي چوڻ لڳو، ”تڏهن ته مون بي ايس سي نه ڪئي.“
”تڏهن ته چيم نه ته توهان جا ٺٺ آهن. هوڏانهن اسان جو ڪيمسٽري وارو ٽيچر آ نه سڄو سال ڪلاس نه وٺي ۽ اگزامس ائين وٺندو ڄڻ پڙهائي پڙهائي دنگ ڪري ڇڏيا اٿائين، ان ڏينهن رحيم ته صفا چڙي پيس جڏهن چيائين ته ليب مان اچي ڪيمسٽري جو پريڪٽيڪل جنرل وٺي وڃجانءِ.“
ڪاشف حيران ٿي،
”ته پوءِ ڀلا ان ۾ چڙڻ جي ڪهڙي ڳالهه آ، جنرل ته وٺڻو هوس نه.“
”يار تون ته صفا ڪو ڀوڪ بصر آهين سمجھين ڇو ڪون ٿو، ٻن ڏينهن کان پوءِ پريڪٽيڪل اگزيم آهي سڄو سال ورڪ آئوٽ نه ٿيو ته ٻن ڏينهن ۾ ڪهڙو ٿيندو ڇا ٻن ڏينهن ۾ جنرل ٺهي سگھي ٿو، اهو به ڪمائڻ جو طريقو آ.“ احمد چڙي ٻڌائي ٿو.
”ڪمائڻ جو طريقو آ اهو ڀلا ڪيئن، يار ڇو پيو ڳجهارتن ۾ ڳالهائين.“ ڪاشف وڌيڪ حيران ٿئي ٿو.
”هاڻي منهنجو پارو نه چاڙهه، اهو ائين ته هاڻي توهان فريش جنرل خريد ڪيو ٻن ڏينهن کان پوءِ ليب ۾ خالي جنرل جمع ڪرايو جيڪو وري ٻئي دفعي وڪرو ٿي سگهي.“
احمد تفصيل سان ڪاشف جي گوش گذار ڪري ٿو.
”واه جي ڳالهه ٻڌايئي، ليڪن يار اها ته وڏي زيادتي آ اسٽوڊنٽ سان، پوءِ پرنسيپال آڏو احتجاج ڇونه ٿا ڪيو.“ڪاشف پڇي ٿو.
”يار توکي خبر ناهي، پريڪٽيڪل جون اڌ مارڪون انٽرنل جي هٿ ۾ هونديون آهن. احتجاج ڪري ڪير پنهنجي ٻيڙي ٻوڙيندو، بس خدا ڪري ته پاس آئوٽ ٿي وڃون. تون ٻڌاءِ ڪاليج ڪيئن اچڻ ٿيو، توهان جا اگزيم ته پورا ٿي ويا.
”ها يار آيو هوس اپيئرنس سرٽيفڪيٽ وٺڻ، هڪ هنڌ جاب لاءِ اپلاءِ ڪيو هوم اتي جي لاءِ ضرورت آ، چڱو مان هلان ٿو.“
احمد به ٽائيم ڏسي،
”ٺيڪ آ يار مان به هلندس سيڪنڊ شفٽ ۾ منهنجو زوولاجي جو پريڪٽيڪل آ.“ ٻئي دوست موڪلائن ٿا هڪ طرف شاگردن جو هجوم آ احمد اوڏانهن وڌي وڃي ٿو.


آسمان تي سج پنهنجي آب و تاب سان چمڪي رهيو هو، اپريل ۽ مئي جا مهينا ڪراچي لاءِ هونئن به سخت گرمي وارا هوندا آهن، روڊن رستن تي ڪٿي مينگو شيڪ، ڪٿي رنگ به رنگي شيشي جي بوتلن ۾ شربت ۽ برف جون ناديون لڳايو گاڏن تي گولي ڳنڍي وارا ته ڪٿي ڏنڊي ڪونڊي ۾ ٿاڌل جي گهوٽ گهوٽان جي ڪشش، گرمي جي ستايل ماڻهن کي ڇڪي اچي انهن گاڏن جي ويجھو ڪندي آهي، کيسا خرچ جو بار نه سهڻ باوجود به سُڪل نڙيون اوڏانهن ڇڪجي اچي پنهنجي پنهنجي حيثيت آهر گلاس اڌ وٺڻ تي مجبور ڪنديون آهن، ان ڪري گرمي جي موسم ۾ انهيءَ ڪاروبار وارن جا وارا نيارا لڳا پيا هوندا آهن، خاص ڪري مجهند جي وقت ڪاليجن ۽ اسڪولن مان موٽندڙ شاگرد ۽ انهن کي وٺڻ لاءِ ايندڙ مائٽ انتظار ڪندي ضرور اتي پهچي پنهنجي اڃ اجھائيندا آهن.
هر طرف گهما گهمي جو ماحول آهي اسڪولن ۽ ڪاليجن جي موڪل ٿي آهي. هر طرف گاڏين جا هارن ۽ شاگردن ۽ شاگردياڻين جا انبوه رستن تي پنهنجي پنهنجي سواري جي ڳولها ۾ هيڏانهن هوڏانهن نهاري گهربل سواري ڏسي اتي پهچي سوار ٿي گھرن ڏانهن روانا ٿين ٿا، سنيتا ۽ سنڌيا به ڪاليج جي گيٽ مان نڪرن ٿيون،گرمي سبب سندن چهرا پگھر ۾ شل، منهن تي ٿڪاوٽ، هيڏانهن هوڏانهن نهاري رستو پار ڪري اچي بس اسٽاپ تي بيهن ٿيون جتي هر ماڻهو اُس ۽ گرمي کان بچڻ لاءِ اسٽاپ جي ڇت هيٺان پهچڻ جي ڪوشش ۾ آهي جيئن گهربل بس اچڻ تائين ٿوري دير لاءِ پگھر ئي سڪائي سگهي، سنيتا ۽ سنڌيا به بيزاري سان روٽ بس جو انتظار ڪندي پاڻ ۾ ڳالهائي رهيون آهن، بسون اچن ٿيون ۽ ان روٽ تي ويندڙ ٻه چار ماڻهو سوار ٿين ٿا ۽ بس رواني ٿي وڃي ٿي، انهي وقت هڪ ڳاڙهي رنگ جي ننڍي ڪار بس اسٽاپ جي سامهون آهسته رفتار سان اتان گذري ٿي هڪ ستاويهن اٺاويهن سالن جو نوجوان گاڏي ڊرائيو ڪري رهيو آهي بس اسٽاپ وٽان گذرندي هو گاڏيءَ جي رفتار کي اڃان به هلڪو ڪري هڪ نظر اتي بيٺل ماڻهن تي وجھي ٿو، اچانڪ سندس نظرون سنڌيا ۽ سنيتا ڏانهن کڄي وڃن ٿيون، هڪ سرسري نگاهه مٿن وجهي ٿو ۽ ڪار جي رفتار کي وڌائي اڳتي نڪري وڃي ٿو. سنڌيا ۽سنيتا به سندس ان حرڪت کي محسوس ڪن ٿيون، سنيتا جيڪا سنڌيا سان گھڻي هجائتي آهي شرارت مان کيس ڇيڙي ٿي.
”ڏٺئي هن ڳاڙهي ڪار واري کي، ڪيئن پيو توکي گھوري گھوري نهاري“ سنڌيا سندس مسخري کي سمجهي وڃي ٿي ۽ سندس ئي لفظ ڏانهنس موٽائيندي چوي ٿي:
”مون کي ڇو، بيٺا ته اسان ٻئي گڏ آهيون توکي به ته ڏسي سگهي ٿو.“
”اهڙي خوبصورت، نازڪ نازڪ سنڌيا جي اڳيان ڀلا اسان جي دال ڪٿي ٿي ڳري.“ سنيتا کيس وڌيڪ چيڙائي ٿي.
”ڇڏ يار ڳولهيندو هوندو پنهنجي ڪنهن ڄاڻ سڃاڻ واري کي هروڀرو ان ڳالهه کي ڇو پيا اهميت ڏيون.“
سنڌيا بيزار ٿي گهڙي ڏسي ٿي.
”ٻه پيا ٿين اڃان اسان جي روٽ بس نه آئي آ الائي ڇو... جي اهوئي حال رهيو نه، ته پاڻ ته هتي بسن جو انتظار ڪندي ڪندي پنڊ پهڻ ٿي وينداسين.“
انهي وقت سڀئي ماڻهو سامهون ايندڙ بس ڏانهن نهارن ٿا ۽ سنيتا ۽ سنڌيا به تياري وٺن ٿيون بس اچي ٿي سڀ جلدي جلدي سوار ٿين ٿا بس ۾ پيهه پيهان لڳي پئي آهي بيهڻ جي به جاءِ ناهي ماڻهو هڪ ٻئي جي مٿان ڄڻ سٿيا پيا آهن. هي ٻئي به پاسڙو وٺي هڪ سيٽ جي پٺيءَ کي پڪڙي بيهي رهن ٿيون ٿوري دير کان پوءِ سندن گهر جو اسٽاپ اچي ٿو ته سڪون جو ساهه کڻي جلدي جلدي هيٺ لهن ٿيون ۽ پنهنجي پنهنجي گهرن ڏانهن روانيون ٿين ٿيون.


شام جي وقت سنڌيا پنهنجي ڪمري کان ٻاهر نڪري ٿي شوڪت علي ۽ رابعه چانهه پي رهيا آهن سنڌيا به ڪٽلي مان چانهه ڪوپ ۾ لاهي پيئندي رابعه کي چوي ٿي ته:
”آپي مون کي ڪجهه شاپنگ ڪرڻي آهي توهان مون سان گڏ هلي سگهو ٿيون“
شوڪت علي کيس ڏسندي وڏي ڌيءَ کي چوي ٿو ته هوءَ ڀيڻ سان گڏجي شاپنگ ڪري اچي. رابعه سستي وچان چوي ٿي:
”بابا اڄ ايڏي گرمي آ جو ڪيڏانهن نڪرڻ تي دل ئي نه ٿي چوي، سنڌيا ڀلا اڄ هلڻ ضروري آ ڇا؟“
”آپي اسان جي انٽر جي فيئرويل پارٽي آ نه، ان لاءِ مون کي ڊريس وٺڻي آ ۽ ڪجهه بوڪس به وٺڻا آهن، هلو ٿا ته ٺيڪ آ نه ته ڪنهن ٻئي ڏينهن ئي سهي،“
شوڪت علي وچ ۾ مداخلت ڪري ٿو،
”گرمي ته هي سڄو مهينو هلندي، رابعه پٽ گڏجي وڃينس.“
کيسي مان پئسا ڪڍي کين ڏئي ٿو، ”هي وٺو ٻئي ڀينرون ڪجهه وٺي اچجو، ٿي اچو وڃي.“
رابعه پيءُ کان پئسه وٺندي.
”بابا احمد به اڃا ڪون آيو آ توهان اڪيلا بور ٿيندا.“
”اجهو ٿو احمد اچي توهان وڃي چڪر هڻي اچو.“
سنڌيا چانهن جا ڪوپ کڻي سامهون ڪچن ۾ رکي ٿي، ۽ ٻئي ڀينرون تيار ٿي شاپنگ لاءِ نڪري وڃن ٿيون. ٽيڪسي ڪري شاپنگ سينٽر پهچي ضروري شاپنگ ڪن ٿيون گرمي به اڄ پنهنجي شدت ڏيکاري رهي آ رابعه سخت ٿڪاوٽ محسوس ڪري ٿي، ڀيڻ کي ڏسي جيڪا پڻ ٿڪل ٿڪل لڳي رهي آ، پگهر جون بوندون سندس نراڙ کان اکين ڏانهن وهي رهيون آهن. کيس ڏسي رابعه چوي ٿي:
”چيو هيو مانءِ ته اڄ ڏاڍي گرمي آ، ڏس ڪيڏي ٿڪجي پئي آهين، هو ڏس سامهون ڪولڊ ڪارنر، هل ته هلي جوس ٿا پيون، ڏاڍي اڃ پئي لڳي.“
ڀيڻ سان سهمت ٿيندي سنڌيا به هن سان گڏ سامهون واري ننڍڙي ريسٽورينٽ نما ڪولڊ ڪارنر ڏي وڌي ٿي، جتي ڪجهه ننڍڙيون چيئرز رکيل آهن ۽ ايڪڙ ٻيڪڙ ماڻهو جوس، آئيسڪريم وغيره سان شغل ڪري رهيا آهن ٻئي ڀينرون هڪ ڪنڊ ۾ رکيل ڪرسين تي ويهي جوس آرڊر ڪن ٿيون. ٿوري دير ۾ ويٽر جوس کڻي اچي ٿو ٻئي آهسته آهسته جوس جون سرڪيون ڀري پاڻ کي فريش ڪرڻ ۾ مصروف آهن ته ان وقت اتي هڪ اڌڙوٽ وهي عورت هڪ پندرهن سورهن ورهين جي خوبصورت ڇوڪري اندر اچن ٿيون سندن پويان هڪ جوان سال مرد آهي سڀ ٿڪل لڳي رهيا آهن هڪ ميز تي ويهي آئيسڪريم جو آرڊر ڏين ٿا، اچانڪ سنڌيا جون نگاههون اوڏانهن کڄي وڃن ٿيون حيران ٿي دل ئي دل ۾ سوچي ٿي،
”مون هن شخص کي ڪٿي ڏٺو آهي، پر ڪاٿي ياد نه ٿو اچي،“ ذهن تي ٿورو زور ڏئي ٿي ته کيس ياد اچي وڃي ٿو ته هي ته اهو ساڳيو ڳاڙهي گاڏي وارو آهي جيڪو بس اسٽاپ تي ڪنهن کي ڳولهي رهيو هو. انهي وقت ان شخص جي نگاهه به سنڌيا ۽ رابعه تي پئجي وڃي ٿي ۽ هڪ ٽڪ سنڌيا کي گهورڻ لڳي ٿو. ان وقت سنڌيا کي به محسوس ٿئي ٿو ته ڪو شخص کيس گھوري رهيو آهي، اهو محسوس ڪندي ئي سندس ڳل ڳاڙها ٿي وڃن ٿا شرم وچان اکيون جھڪي وڃن ٿيون، کيس سنيتا جي چيل ڳالهه ياد اچي وڃي ٿي، پريشان ٿي ڪڏهن ڀيڻ کي ۽ ڪڏهن سامهون ويٺل شخص کي چور نگاهن سان ڏسي ٿي. ان ماڻهو جي نظر سندس چهري تان هٽي ئي نه ٿي، جيڪا سنڌيا کي وڌيڪ پريشان ڪري ڇڏي ٿي. رابعه ڀيڻ جي ان ڪيفيت کان بيخبر مزي مزي سان جوس مان لطف اندوز ٿي رهي آهي، سنڌيا جلدي جلدي جوس ختم ڪري ڀيڻ کي چوي ٿي:
”آپي توهان جو جوس ختم ٿي ويو ته گھر هلون بابا ۽ احمد انتظار ڪندا هوندا.“
رابعه گلاس رکي پئسه ڪڍي پئمينٽ ڪري ٿي.
”ها هل، بس ۾ به اڌ ڪلاڪ لڳي ويندو.“
ٻئي ڄڻيون ڪولڊ ڪارنر کان ٻاهر نڪرڻ لاءِ ان ميز جي ڀرسان گذرن ٿيون ته ان شخص جون نگاهون سندن پيڇو ڪن ٿيون ان ميز تي ويٺل عورت شمسه جيڪا ان مرد جي وڏي ڀيڻ ۽ نوجوان ڇوڪري نجمه جي ماءُ آهي ڀاءُ کي ويندڙ خواتين کي ائين گھور ڪري ڏسندي کيس ٽوڪي ٿي.
”خير ته آهي رحمان، تون انهن ڇوڪرين کي سڃاڻين ٿو ڇا؟“
رحمان ڇرڪ ڀري شرمسار لهجي ۾ کلندي چوي ٿو:
”نه آپا مان ته ڪونه ٿو سڃاڻان.“
”ته پوءِ ائين پبلڪ پليس تي ڪنهن کي ائين ٿوروئي گھوربو آهي ڪجهه ته ايٽيڪيٽس هوندا آهن هر جاءِ جا.“
رحمان وڌيڪ شرمسار ٿي وڃي ٿو،
”سوري آپا الائي ڇو نگاهه کڄي وئي،“
ماءُ ۽ مامي کي بحث ڪندي ڏسي نجمه وچ ۾ مداخلت ڪري ٿي.....
”پر مان انهن کي سڃاڻان ٿي.“
شمسه جنهن جو موڊ خراب ٿي ويو آ ڌيءُ کان چڙ ۾ پڇي ٿي،
”تون وري ڪيئن ٿي انهن کي سڃاڻين؟“
”هڪ ته اسان جي پراڻي اسڪول واري ميٿس جي ٽيچر آ مس رابعه ٻي ان جي ننڍي ڀيڻ سنڌيا آهي جيڪا پهرئين اسان جي اسڪول ۾ پڙهندي هئي اسان جي اسڪول جي هيڊ گرل هئي، هاڻي الائي ڪهڙي ڪاليج ۾ پڙهي ٿي.“
رحمان تجسس سان سڄو تعارف ٻڌي ٿو شمسه ڀاءُ کي ائين دلچسپي سان ٻڌندي ڌيءَ کي ٽوڪي ٿي،
”توکي ته پوري هسٽري جي خبر آ ماڻهن جي، ٿي ويو تعارف پورو يا اڃان به ڪجهه باقي آ؟“
”امي توهان به هروڀرو پيا ناراض ٿيو، توهان هڪ ٻئي کان پڇو پيا ته مون ٻڌائي ڇڏيو..“
رحمان ڳالهه وڌندي ڏسي اٿي ٿو، ويٽر کي پئمينٽ ڪري.
”چڱو هاڻي هلو، امان انتظار ڪندي هوندي.“
سڀئي اٿي شاپنگ بيگس کڻي ٻاهر اچي گاڏي ۾ ويهي گھر ڏي روانه ٿي وڃن ٿا.


سنڌيا، رابعه ۽ احمد جو والد شوڪت علي جيڪو هڪ سرڪاري ملازم آهي ۽ ملازمت سانگي سنڌ جي دور دراز علائقي مان ورهين کان ڪراچي ۾ اچي رهائش پذير ٿيو هو، سندس گهرواري تڏهن وفات ڪري وئي هئي جڏهن اهي ٻارڙا اڃا تمام ننڍڙا هئا، ان وقت کان شوڪت علي پنهنجي سڀني خواهشن کي دل اندر سانڍي اولاد جي پرورش ۽ تربيت کي پنهنجي زندگي جو مقصد بنائي ڇڏيو جنهن ۾ سندس پاڙيسري دوست جي گهرواريءَ مدد ڪئي، پاڻ نوڪري سانگي ٻاهر ويندو هو ته زهره، ننڍڙي سنڌيا جي پالنا سان گڏ وڏن ٻارن جي سنڀال ڪندي هئي، رابعه ڪجهه سمجهه سان هئي ان کي گھرداري جي تربيت ڏيڻ کان وٺي سندس پڙهائي لکائي جو خيال ڪرڻ،کين پنهنجي ٻچن وانگي ڌيان ڏيندي هئي ائين سڀئي ٻار ٿڙي ٿاٻڙي اچي جوان ٿيا ته شوڪت علي جا ڄڻ ته ٿَڪ ئي لهي ويا سڀئي ٻارڙا ذميدار فرمانبردار ۽ ڏاڍا سمجهدار ٿي پيا هئا جن کي ڏسي شوڪت علي جون اکيون پيون ٺرنديون هيون.
سنڌيا ڪچن ۾ شام جي چانهه سان گڏ ڪجهه پڪوڙا ۽ سموسه ٺاهي پئي رابعه به سندس مدد پئي ڪري، سڄي گھر ۾ پڪوڙا ترڻ جي خوشبوء پئي اچي احمد جيڪو ڏاڍو شرارتي آ ۽ ٻنهي ڀينرن جو لاڏلو آ پر سنڌيا سڀني کان ننڍي هجڻ ڪري، هو هر وقت ساڻس ڇيڙ خاني ڪندو رهندو آ، سنڌيا ٽري ۾ پڪوڙا ۽ سموسه کڻي لائونج ۾ اچي ٿي ته احمد جهٽ هڻي ٽري مان پڪوڙن جي پليٽ کڻي وٺي ٿو، سنڌيا رڙ ڪري چويس ٿي.
”اها ڪهڙي فضيلت آ سمورا پڪوڙا کڻي ورتا اٿئي، سڀني لاءِ آندا اٿئون نه.“
احمد سندس ڳالهه ٻڌي اڻ ٻڌي ڪري هڪ پڪوڙو وات ۾ وجھندي،
”واه جو مزو اچي ويو ڏاڍا مزيدار آهن هي سڀ ته مان کائي ويندس، وڃ ٻين لاءِ ٻيا تري اچ.“
سنڌيا سندس هٿن مان پليٽ کسيندي،
”رک، هيڏي ڪر سڀ هي ويچارو کائيندو، مونکي ڏاڍو لاچار پيو آ جو وري ٻيا ٿي ٺاهي اچان. پيٽ اٿئي يا ساندارو.“
احمد شرارتي انداز ۾ وري کيس چيڙائڻ لڳو،
”ڇا ٿي پيو جي ٺاهي اينديءَ، ڪهڙو سڄو ڏينهن ڪوٽ ويٺي ڪيرائين. ٿورو ڪم ٿو چئجي ته ٻرو وٺي ٿو وڃئي، ڇوڪريون هونديون ئي رڌ پچاءُ لاءِ ته آهن.“
سنڌيا مصنوعي ڪاوڙ مان چويس ٿي:
”۽ باقي ڇوڪرا ويچارا هوندا آهن رڳو کائڻ لاءِ........ڪرائجانءِ زال کان ڪم ته خبرون ڏئي ڇڏينديئي.“
احمد کي، کيس تنگ ڪرڻ ۾ مزو پيو اچي، وڌيڪ چيڙائيندي:
”هي منهنجي ڀيڻ آخر ڪهڙي مرض جي دوا آهي جو مان پنهنجي پياري پياري زال کان ڪم ڪرائيندس.“
سنڌيا هٿ ۾ جھليل گلاس کيس الاريندي:
”منهن ڌوئي ويهه تنهنجي زال ويهندي کٽ تي باقي مان ڪنديس ڪم.“
احمد کي سنڌيا سان ائين شرارت ڪرڻ ۾ مزو اچي رهيو آهي کيس وڌيڪ تنگ ڪندي سندس پليٽ مان سموسو کڻي ٿو ته سنڌيا رڙ ڪري ڀيڻ کي چوي ٿي:
”آپي احمد کي ڏسو پيا نه، سويل کان هروڀرو تنگ پيو ڪري.“
کانئس پليٽ کسي ٿي. احمد کيس ويچارا ڪڍي ٿو ۽ پليٽ مان ڪجهه پڪوڙا کڻي کلندي کلندي ڪمري اندر ڀڄي وڃي ٿو. انهي وقت شوڪت علي ڪمري کان ٻاهر اچي ٿو، احمد کي ڀڄندو ڏسي کلي چوي ٿو،
”ڇو ٿو سنڌيا کي تنگ ڪرين.“
”بابا هي ٻه پڪوڙا کنيا اٿم ته......“
”چـڱو چڱو اچ ته چانهه پيون.“
ٻئي ٻاهر اچن ٿا. سنڌيا پري کان ڀاءُ کي چيٻارا ڏيڻ لڳي، سڀئي کلن ٿا.


شام جي پهر ۾ شمسه پنهنجي ماءُ گل بانو سان گڏ ورانڊي ۾ چانهه پي رهي آهي، ڇت جو پکو ايڏي سخت گرميءَ ۾ هيٺ ويٺلن کي آسائش پهچائڻ جي ناڪام ڪوشش ڪري رهيو آهي نجمه اسڪول مان مليل هوم ورڪ ڪري رهي آهي، شمسه آهسته آواز ۾ ماءُ کي چوي ٿي ته:
”امان رحمان جي ڪراچي ۾ مستقل پوسٽنگ ٿي وئي آ ۽ هاڻي کيس ٻاهرين دورن تي به نه وڃڻو پوندو ان ڪري هاڻي سندس باري ۾ ڪجهه سوچڻ گهرجي، خير سان اٺاويهن سالن جو ٿي ويو آهي.“
ماڻس شڪايتي لهجي ۾ چوڻ لڳي:
”بس مائي ڪير سمجهائيس شادي جي عمر نڪرندي پئي وڃيس خبر ناهي سندس من ۾ ڇا پيو هلي، نه اسان جي ڪا ٻڌي ٿو نه پنهنجي ڪا پسند ٿو ڏسي، جي پنهنجو ڪٿي ڪو خيال هجيس ته به کڻي ڏَسي.“
شمسه ماءُ جي ها ۾ ها ملائيندي چوي ٿي:
”ڀلا ان ۾ اسان کي ڪهڙو اعتراض ٿيندو جتي چوندو اتي کڻي ڪنداسين.“
”ته پوءِ اڄ تون ئي کڻي ڳالهائي ڏسينس ته ڇا ٿو چوي.“
انهي وقت رحمان آفيس مان اچي ٿو، چهري مان ڏاڍو ٿڪل لڳي پيو پاڻ کي صوفي تي سٽيندي بوٽ جوراب لاهي ٿو سندس نگاهه ٽيبل ڏانهن وڃي ٿي جتي خالي ڪوپ پيا آهن.
”سويل ئي چانهه پي ڇڏيو، اسان کي به ڪو چانهه ڪوپ ملندو يا نه....“
”ڇو ڪونه....نجمه پٽ اٿ ماما لاءِ چانهه کڻي آ.“
نجمه ڪم ڇڏي اٿي ٿي، شمسه ڀاءُ کي ٿڪل ٿڪل ڏسي کيس چوڻ لڳي:
” هاڻي تنهنجو به بندوبست ڪرڻو پوندو.“
رحمان کلي پڇڻ لڳو:
”ڪهڙو بندوبست ٿا ڪريو.“
”بندوبست وري ڪهڙو، اهو ته ڪو تنهنجي لاءِ پنهنجي هٿن سان گرما گرم چانهه کڻي اچي جڏهن تون آفيس مان موٽين.“
رحمان ڳالهه سمجهڻ باوجود پاڻ کي اڻ ڄاڻ ظاهر ڪندي، چوڻ لڳو،
”اها ته نجمه وئي آ نه کڻڻ، ان ۾ بندوبست جي ڪهڙي ڳالهه آ.“
موقعو مناسب ڏسي گل بانو چويس ٿي،
”سدائين ماءُ ڀيڻ کان پيو خدمت ڪرائيندي ڇا.“
”ڇو ٿڪجي پيا آهيو ڇا، اڃا ته آئي مون کي ٻه ٽي مهينه مس ٿيا آهن.“
شمسه سندس اڻ ڄاڻائي واري انداز تي مسڪرائي چوي ٿي:
”نه منهنجا ڀاءُ اسان جي چوڻ جو مقصد اهو آ ته تنهنجي ڪنوار اچي، گهڻئي آزادي ماڻي ورتئي ڪا ته هجي جيڪا تنهنجي پيرن ۾ زنجيرون وجهي، جي تنهنجي ڪا پسند هجي ته ٻڌاءِ، نه ته اسان ڳولهيون.“
”اڇا ته منهنجي آزادي کان به توهان کي پرابلم آ،.... خير جي اهڙي ڳالهه آ ته ترسو ڪجهه ڏينهن توهان کي پنهنجي پسند به ٻڌائيندس ۽ خوشي سان زنجيرون به پائيندس، بس هاڻي ته خوش. يا ڪجهه ٻيو به گھرجي.“
انهي وقت نجمه چانهه کڻي اچي ٿي هوءَ مامي سان گهڻي هجائتي آهي.
”اڇا مون کي به ته ٻڌايو ڪير ٿو ڪنهن کي زنجيرون پارائي توهان سڀ ڇو پيا آهيو منهنجي پياري ماما جي آزادي پويان.“
گل بانو ۽ شمسه ڏاڍيون خوش آهن ته آخر سندن دلي مراد پوري ٿيڻ ۾ دير ناهي.


آسمان تي ڪارا ڪڪر ڇانيل آهن ڏينهن جي وقت به شام پئي لڳي، رکي رکي وڄ جا چمڪاٽ ته ڪڏهن گوڙ جي دل ڏاريندڙ گجڪار، ڪراچي جي موسم به عجيب آ بادل ايڏي ته تيز رفتاري سان هڪ هنڌان ٻئي طرف ڊوڙي رهيا آهن ڄڻ ڪو لٺ کڻي سندن پويان ڊوڙي رهيو هجي، مجهند جو هڪ بجي به شام جهڙو منظر لڳي رهيو آهي. سنڌيا ۽ سنيتا ڪاليج جي ٻين شاگردياڻين سا گڏ ٻاهر اچن ٿيون سنڌيا جي چهري تي خوف ڇانيل آهي، سنيتا سندس ان ڪيفيت کان لطف اندوز ٿي رهي آهي، انهي وقت کنوڻ زور سان چمڪاٽ ڪري ٿي ته سنڌيا ڪنن تي هٿ رکي سنيتا جي ويجهو ٿي وڃي ٿي کيس خبر آهي ته جيڏو وڏو چمڪاٽ ٿيو آ اوڏي ئي وڏي آواز گجگوڙ به ٿيندي، سنيتا کيس نهاري کلي پوي ٿي.
”هيڏي وڏي ٿي وئي آهين اڃا گوڙ ۽ کنوڻ کان ڊڄين پئي؟“
”ڀلا وڏي ٿيڻ سان ڊپ جو ڪهڙو واسطو آ، ڊپ ته دل ۾ ٿيندو آ يا عمر ۾، واه منهنجي ڀيڻ واه...... جلدي ڪر ته اسٽاپ تي پهچون رستي ۾ وسڻ شروع ٿي وئي ته ڪپڙا، بوڪس سڀ ڀڄي ويندا.“
ٻئي تيز تيز قدم کڻندي بس اسٽاپ تي پهچن ٿيون جتي اڳ ۾ ئي ڪافي رش لڳي پئي آ، پاڻ به ڇاپري هيٺان هڪ محفوظ ڪنڊ ۾ اچي بيهن ٿيون پري پري تائين ڪنهن بس جو نالو نشان به ڪونهي ايڪڙ ٻيڪڙ ڪا رڪشه ٽيڪسي گذري رهي آهي اها به ڀريل، انهي وقت پريان ڪنهن ماڻهو جو آواز ٻڌڻ ۾ اچي ٿو جيڪو ٻئي کي ٻڌائي رهيو آهي ته اڄ ٽرانسپوٽ وارن وري هڙتال ڪئي آهي، ٻيو کيس چوي ٿو:
”پر صبح جو ته بسون هليون پئي.“
ساڳيو شخص وضاحت ڪري ٿو صبح ڪنهن سبب هڪ مڇريل هجوم ٻن بسن کي باه ڏئي ڇڏي ان ڪري ٽرانسپورٽ بند ٿي وئي آهي. ڪا ايڪڙ ٻيڪڙ بس هلي پئي. اهو ٻڌي سنڌيا وڌيڪ پريشان ٿي وڃي ٿي ته هاڻي ڇا ٿيندو جي ڪا سواري نه ملي ۽ برسات پئجي وئي ته پوءِ سندس منهن خوف ۾ هيڊو پئجي وڃي ٿو سنيتا به پريشان ٿي وڃي ٿي، انهي وقت هڪ خالي رڪشه لنگھي ٿي ته هڪ ماڻهو تيزيءَ سان ان طرف وڃي ٿو.
اسٽاپ تي بيٺل گهڻا ماڻهو ڏسي رڪشه وارو ڦونڊجي وڃي ٿو ۽ ٽيڻو چئوڻو ڀاڙو ٻڌائي ٿو جيڪو ڪير به ڏيڻ لاءِ تيارناهي، اهو شخص واپس موٽي اچي ٿو ۽ رڪشه وارو اسٽاپ تي موجود هجوم ڏي نهاريندو آهسته آهسته وڃڻ لڳي ٿو ته متان ڪو ٻيو ضرورت مند کيس روڪي، سندس گهربل ڪرائي تي هلڻ لاءِ تيار ٿي پوي، پر سڀ ماڻهو ڪنهن ٻي سواري جي اوسيئڙي ۾ کيس لفٽ نه ٿا ڪرائن. آهسته آهسته هجوم مان ڪي ماڻهو اڳتي ڪنهن سواري جي ڳولها ۾ نڪرڻ شروع ٿين ٿا ۽ ٿوري ئي دير ۾ صرف چند عورتون ۽ هڪ ٻه مرد ۽ سنڌيا، سنيتا وڃي اسٽاپ تي رهن ٿا. هاڻي ته سنڌيا جي پريشاني وڌندي پئي وڃي، انهي وقت هلڪي هلڪي بوندا باندي شروع ٿي وڃي ٿي ته روڊ رسته به ويران ٿيندا پيا وڃن پرائيويٽ گاڏيون به تيز رفتاري سان گذري رهيون آهن هر ڪنهن کي برسات تيز ٿيڻ کان اڳ پنهنجي پنهنجي منزلن تي پهچڻ جي تڪڙ آ. سنڌيا ۽ سنيتا به پريشاني ۾ هيڏانهن هوڏانهن واجھائن پيون ان وقت هڪ ٽيڪسي سندن سامهون گذري ٿي هنن کي بيٺل ڏسي رفتار سست ٿي وڃينس ٿي، سنيتا وڌي کانئس هلڻ لاءِ پڇي ٿي ته هو کيس ٻڌائي ٿو ته سندس روٽ انهي طرف ناهي ۽ اڳتي وڌي وڃي ٿو. سنڌيا جي چهري تي نراسائي ڇانئجي وڃي ٿي سنيتا کي چوي ٿي ته هتي بيهي انتظار ڪرڻ کان سٺو ٿيندو ته اڳڀرو ٿيجي من ڪا سواري ملي وڃي، پر سنيتا چويس ٿي ته جي سواري نه ملي ته برسات جي پاڻي ۾ سڄا پسي وينداسين. پري پري تائين ٻيو ڪو شيڊ به ڪونهي، انهي وقت هڪ سرڪاري نمبر واري گاڏي ٿورو اڳتي وڃي بيڪ ٿئي ٿي ۽ اسٽاپ تي اچي بيهي ٿي اتي بيٺل ٻه ماڻهو گاڏي طرف وڌن ٿا، ايتري ۾ هڪ رڪشه گذري ٿي، اهي ان ۾ ويهي هليا وڃن ٿا. سنڌيا ۽ سنيتا جون نظرون گاڏي ۾ ويٺل ڊرائيور ڏانهن کڄي وڃن ٿيون هو هڪ ٻئي کي حيراني سان ڏسن ٿيون سنيتا آهسته آواز ۾ چوي ٿي ته:
”هي ته اهو ساڳيو ان ڏينهن وارو آهي، ڪار وارو شخص جيڪو رحمان آهي. هو مسلسل کين نهاري رهيو آ ۽ ٻڏ تر جو شڪار آ ته ڇوڪرين سان ڳالهائي يا نه، ان مهل برسات به ٿوري تيز ٿي وڃي ٿي، آخر رحمان کان رهيو نه ٿو ٿئي همت ڪري کين مخاطب ٿئي ٿو،
”مس اڄ ٽرانسپورٽ وارن جي هڙتال آ، برسات به وڌندي پئي وڃي توهان کي سواري شايد نه ملي جيڪڏهن توهان کي مناسب لڳي ته مان توهان کي ڇڏي سگھان ٿو.“
”نه نه، مهرباني، اسان پاڻهي هليا وينداسين.“
”پريشان نه ٿيو سامهون ٿورو اڳيان جيڪو اسڪول آ نه اتان مان پنهنجي ڀاڻيجي کي به پِڪ ڪندس پوءِ توهان جتي چونديون اتي ڊراپ ڪندي اسان گھر هليا وينداسين.“
سنڌيا کي ان ڏينهن واري ڪولڊ ڪارنر واري ڳالهه ياد اچي وڃي ٿي ته هو ڪيئن کيس گھوري رهيو هو، اڳتي وڌي ٿورو رکائي سان کيس چوي ٿي:
”نه ڪابه ضرورت ناهي، مهرباني توهان جي اسان پاڻهي هليا وينداسين.“
اهو ٻڌي رحمان مايوس ٿي وڃڻ لڳي ٿو ته سنيتا آهسته آواز ۾ سنڌيا کي چوي ٿي ته کين اهو موقعو نه وڃائڻ کپي الائي سواري ملي يا نه سنڌيا صاف انڪار ڪري ٿي، ان گهڙيءَ وڄ جي چمڪاٽ سان گڏ زوردار گجگوڙ سان مينهن تيز ٿي وڃي ٿو ته سنڌيا خوفزده ٿي نيم رضامندي سا سنيتا جي ڪن ۾ ڪجهه چوي ٿي، سنيتا اڳتي وڌي رحمان کي چوي ٿي:
”ٺيڪ آ ڀائو توهان سامهون هلي پنهنجي ڀاڻيجي کي کڻو اسان به روڊ ڪراس ڪري اوڏانهن اچون ٿا.“
رحمان سامهون ٿورو پرڀرو اسڪول ڏانهن وڌي وڃي ٿو، هو ٻئي روڊ ڪراس ڪري اسڪول طرف وڃن ٿيون جتي برسات جي ڪري جلدي موڪل ٿي وئي آ ۽ اسڪول بس ۾ ڇوڪريون سوار ٿي وڃن پيون ڪن کي سندن گھر وارا گاڏين ۽ موٽر سائيڪلن تي وٺي وڃڻ لاءِ انتظار پيا ڪن نجمه جلدي جلدي ٻاهر نڪري گاڏي جو دروازو کولي مامي سان گڏ فرنٽ سيٽ تي ويهي ٿي ته رحمان ڦري پوئين سيٽ جو در کولي ٿو انهي وقت سنيتا ۽ سنڌيا به پهچي وڃڻ ٿيون، نجمه حيراني سان کين ڏسي ٿي. رحمان کين مخاطب ٿي چوي ٿو:
”هاڻي ته توهان کي ڪو اعتراض ناهي نه، جلدي ڪيو پليز برسات وڌندي پئي وڃي.“
ٻئي تڪڙ ۾ پوئين سيٽ تي ويهن ٿيون رحمان گاڏي اسٽارٽ ڪري ٿو ته نجمه پوئتي نهاري ٻنهي کي مخاطب ٿي چوي ٿي:
”هيلو سنڌيا، هيلو سنيتا....“
ٻئي هڪ آواز ”هيلو....“
”ماما هي پهرين اسان جي پراڻي اسڪول ۾ پڙهنديون هيون، سنڌيا ته اسان جي اسڪول جي هيڊ گرل هئي.“
”ها تو شايد ان ڏينهن ڪولڊ ڪارنر تي ٻڌايو هئو، هاڻي پنهنجي سهيلين کان ائڊريس پڇ ته جيئن انهن کي اتي لاهي پوءِ پاڻ گھر هلون.“
نجمه پوئتي نهاري کانئن سندن گهر جي ائڊريس پڇي ٿي سنڌيا کيس پنهنجي ائڊريس ٻڌائي ٿي ته نجمه خوش ٿي کيس چوي ٿي:
”اڙي توهان ته اسان واري علائقي ۾ ئي رهو ٿيون، اسان جو گھر توهان کان ٿوروئي پري آ ۽ سنيتا جو ته هڪ لائين ڇڏي پوءِ آ، ڏاڍو سٺو ٿيو اسان ته پاڙيسري نڪتاسين هاڻي ڪڏهن اهڙي ڪا صورت حال ٿي ته پريشان ٿيڻ جي ڪا ضرورت ناهي.“
انهي وقت سندن رهائشي علائقو اچي وڃي ٿو گاڏي روڪرائي ٻئي لهن ٿيون ۽ هڪ آواز ٿي کين ٿينڪس چون ٿيون رحمان گاڏي اسٽارٽ ڪري اڳتي وڌي وڃي ٿو سندس چهرو خوشي وچان ٻهڪي رهيو آهي هو سوچي رهيو آهي ته آخرڪار سندس گوهر مقصود جو پتو کيس ملي ئي ويو، هو انهن خوبصورت خيالن ۾ گم آهي ته نجمه جو آواز کيس خوابن جي دنيا مان واپس حقيقت جي جهان ۾ آڻي بيهاري ٿو،
”ماما ڪيڏانهن پيا وڃو پنهنجو گھر ته اچي ويو.“
جلدي گاڏي بند ڪري هيٺ لهي اچن ٿا.


گھُٽ ٻوسٽ ۽ لوساڙيندڙ گرمي کان کان پوءِ ڪجھ ڏينهن تائين بادل کُلي وسندا رهيا، هر طرف پاڻي جا تلاءِ بنجي ويا، اڄ صبح ساڻ ڪڪرن مان سج ڪني ڪڍي ته هر طرف فضا ۾ روشني پکڙجي وئي، هر شيء وڻ ٽڻ ڌوپجي صاف ۽ ساوا چهچ ٿي پيا هئا، ڄڻ کين ڪنهن نئون سبز ويس ڍڪائي ڇڏيو هجي،فضا ۾ عجب جهڙي هٻڪار سان سڄو ماحول معطر ٿي ويو. ٽن پهرن ڌاري ٿڌڙي ٿڌڙي هوا گھلڻ لڳي ۽ الائي ڪٿان ڪپهه جهڙا اڇا بادل هوا سان رانديون ڪندا سڄي آسمان ۾ ڊوڙون پائڻ لڳا منظر ڏاڍو دل کي لڀائي رهيو هو، اهڙي خوشگوار موسم ۾ نجمه ڪنهن جو شدت سان انتظار ڪري رهي هئي، ڪڏهن دروازي ڏانهن وڃي ٿي ڪڏهن اچي وال ڪلاڪ ۾ ٽائيم ڏسي ٿي ۽ پنهنجي منهن بڙ بڙ ڪري ٿي،
”ماما کي الائي ڇا ٿيو آ روز آفيس مان دير ڪري ٿو اچي اڄ ته جلدي اچي هان، چيو به هومانس ته شام جو توهان لاءِ سرپرائيز آ، پوءِ به ڪنهن کي منهنجي پرواهه ناهي“
شمسه کيس ائين انتظار ڪندي ڏسي پڇيس ٿي ته ڪنهنجو اهڙي شدت سان انتظار پيو ٿئي، نجمه ڪاوڙ ۾ چوي ٿي،
”ڪنهن جو وري ڪنهن جو، ماما صاحب جو انتظار پئي ڪريان.“
رحمان جيڪو اچي چڪو آهي ۽ سندس پويان اچي بيهي ٽاءِ کولي رهيو آ کانئس پڇي ٿوته ڇا ڳالهه آ جوسندس پياري پياري نجمه مامي جو انتظار پئي ڪري پڪ ڪيڏانهن وڃڻو هوندس. نجمه ذري گھٽ روئڻهارڪي ٿي وڃي ٿي.
”هتي ته ڪنهن کي ڪجهه ياد ڪونهي،“
رحمان دماغ تي ٿورو زور ڏيندي،
”اڙي ها ياد آيو ڪالهه تو گاڏي ۾ ڪا سرپرائيز ڏيڻ جي ڳالهه پئي ڪئي...“
نجمه صفا ناراض ٿي وڃي ٿي.
”بس، بس مان ڪنهن سان نه ٿي ڳالهايان.“
شمسه ڌيءُ کي ائين ڳجهارتون ڏيندي ڏسي چڙي پوي ٿي،
”ڀلا ٻڌاءِ به کڻي ته ڪهڙو سرپرائيز آ هرو ڀرو پئي ٿي شڪل خراب ڪرين.“ نجمه ڪاوڙ مان،
”بس توهان کي ته ڪا ڳالهه ياد ناهي، ماما توهان ئي ٻڌايو اڄ ڪهڙي تاريخ آ.“
رحمان گهڙي ڏسندي، ”7 - اپريل“
نجمه ڪاوڙ جي انداز ۾ چوي ٿي:
”هاڻي ته ڪجهه ياد آيو هوندو!“
شمسه مٿي کي هٿ هڻندي:
”الائي اسان جي دماغ کي به ڇا ٿي ويو آ، هون ته اڄ منهنجي لاڏليءَ جو جنم ڏينهن آ، سوري پٽ گھڻن ڪمن ڪارين ۾ منهنجي ذهن مان بلڪل نڪري ويو.“
نجمه مامي کي ڏسندي لاڏ مان چوڻ لڳي.
”توهان وعدو ڪيو هو..........“
رحمان ڳالهه اڌ ۾ ڪٽيندي.
”ته برٿ ڊي ڪيڪ ماما وٺي ايندو پر......“
نجمه خوش ٿي وڃي ٿي، رحمان کيس خوش ڏسي چوي ٿو:
”پر اڪيلي سالگره ملهائڻ ۾ ڪهڙو مزو ايندو، پنهنجي ڪجهه سهيلين کي سڏي وٺ نه.“
”سهيلين کي..! پر منهنجي سهيلين جا گهر ته پري پري آهن، ايترو جلدي ڪير ايندو.“
رحمان جي نگاهن آڏو ان ڏينهن جو برسات جو خوبصورت منظر اچي وڃي ٿو، هلڪي هلڪي برسات ونڊ اسڪرين تي ان جا ڦڙا خوبصورت انداز ۾ ڪري رهيا آهن پوئين سيٽ تي ويٺل شرمايل شرمايل پريشان پريشان سنڌيا ويٺي آهي، هو سامهون واري آئينه مان سندس گھٻرايل گھٻرايل خوبصورت گلابي چهرو ڏسي لطف اندوز ٿي رهيو آهي دل ۾ عجيب ڪتڪتايون محسوس ٿي رهيون آهن، ڄڻ ڪير سندس دل سان ڇيڙخاني ڪري رهيو هجي، اهو منظر ياد ڪري سندس چهري تي رونق اچي وڃي ٿي نجمه سندس دل جي ڪيفيت کان بيخبر سندس جواب جو انتظار ڪري رهي آهي آخر هو خيالن جي دنيا مان ٻاهر اچي کيس چوي ٿو:
”هوجو تنهنجون ٻه نيون پاڙيسري سهيليون ٿيون آهن. جن کان برسات واري ڏينهن فون نمبر پئي ورتئي، اهي ته ويجھو آهن نه انهن کي فون تي انوائيٽ ڪري وٺ نه.“
نجمه مامي جي دلي ڪيفيت کان بيخبر، خوش ٿي وڃي ٿي.
”واقعي....! واه جو ياد ڏياريو مان هينئر ٿي ٻنهي کي فون ڪيان سچ ڏاڍو مزو ايندو.“
رحمان اهو ٻڌي خوش ٿي وڃي ٿو ۽ ڪپڙا تبديل ڪري چانهه پي ڪيڪ وٺڻ لاءِ ٻاهر نڪري وڃي ٿو.
سنڌيا ڪمري ۾ ليٽي پئي آهي ته فون جي گهنٽي وڄي ٿي سنڌيا اٿي فون کڻي ٿي ٻئي طرف نجمه کيس سالگرهه ۾ شامل ٿيڻ لاءِ دعوت ڏئي ٿي ۽ ٻڌائيس ٿي ته هن سنيتا کي به چيو آ ٻئي گڏجي اچجو، سنڌيا پهرين ته بهانو ڪري انڪار ڪري ٿي پر گھڻو زور ڀرڻ تي چويس ٿي ته جي بابا اجازت ڏني ته ايندس، فون رکي شوڪت علي جي ڪمري ڏانهن وڃي ٿي. جتي شوڪت علي احمد کي چئي پيو ته خاله زهره کي چئي اچي ته صبحاڻي شام جو هيڏانهن اچي جو ڪجهه مهمان اچڻا آهن. احمد تجسس مان پيءُ کان پڇي ٿو ته اهڙا ڪهڙا مهمان اچڻا آهن، جنهن لاءِ خاله زهره جو هجڻ ضروري آهي. پڻس کيس ٻڌائي ٿو ته رابعه جي رشتي لاءِ هڪ دوست جي فيملي اچڻي آهي جنهن لاءِ گهر ۾ ڪنهن بزرگ عورت جو هجڻ ضروري آ، سنڌيا ان وقت ڪمري ۾ داخل ٿئي ٿي ۽ آخري جملا ٻڌي خوش ٿي وڃي ٿي....
”بابا آپي جي رشتي لاءِ.....“
”ها پُٽ......پر تون هينئر منهنجي ڪمري ۾....؟
سنڌيا ٿورو جھجھڪندي، هٻڪندي، ڄڻ ڪو چور من ۾ هجيس.....
”بابا.....“
”چئو پُٽ ڇا ڳالهه آ ڪجهه کپئي.“
”نه بابا، اها ڳالهه ناهي......“
”ته پوءِ ڪهڙي ڳالهه آ.....“
”بابا هڪ سهيلي جي سالگرهه آ، هينئر فون ڪري مونکي ۽ سنيتا کي سڏيو اٿس.....“
احمد وچ ۾ ڳالهه ڪٽِيندي پڇي ٿو،
”ڪهڙي سهيلي، ڪٿي رهندي آ “
”بس شروع ٿي ويو سوال جواب ڪرڻ.... تون ماٺ ڪر... مان بابا سان پئي ڳالهايان،“
شوڪت علي ٻنهي ڀاءُ ڀيڻ جو تڪرار ٽارڻ لاءِ جلدي چوي ٿو:
”ڀلي وڃ پر اڪيلي ڪيئن ويندينءَ ڀاءُ کي چئو ته ڇڏي اچئي.....“
”بابا سنيتا به هلي ٿي، اجھا ٿي تيار ٿي اچي مان به جلدي وڃي تيار ٿي وٺان.“
سنڌيا جي وڃڻ کان پوءِ رابعه چانهه کڻي پيءُ جي ڪمري ۾ اچي ٿي، شوڪت علي پلنگ تي سڌو ٿي ويهي ٿو، رابعه چانهه پيءُ ۽ ڀاءُ کي ڏئي هڪ ڪوپ پاڻ کڻي پيءُ جي ڀرسان پلنگ جي پيراندي کان ويهي ٿي،
”بابا سنڌيا ڪيڏانهن وڃي پئي ڇا ؟“
”ها پُٽ، سنڌيا ۽ سنيتا پاڙي ۾ ڪنهن سهيلي جي سالگره ۾ پيون وڃن“
ٿوري دير خاموش رهي رابعه ڏي نهاري ٿو،
”پُٽ رابعه .... صبحاڻي ڪجهه مهمان اچڻا آهن، توهان جي خاله زهره کي به سڏايو اٿم، رفريشمينٽ جو انتظام ڪري وٺجو.“
اهو ٻڌي رابعه ڪجهه ڪجهه سمجھي شرمائجي وڃي ٿي جلدي جلدي چانهه جو ڪوپ ٽري ۾ رکي، ٽري کڻي وڃڻ جي ڪري ٿي.
”رابعه پُٽ ڪيڏانهن پئي وڃين، ويهه گھڙي کن.“
احمد شرير نگاهن سان ڀيڻ کي ڏسندو اٿي ٻاهر نڪري وڃي ٿو. رابعه شرمائجي پيءُ جي ڀر ۾ ويهي رهي ٿي، شوڪت علي خلائن ۾ ڪجهه تلاش ڪندي اداس ٿي وڃي ٿو، آخر ڀريل آواز ۾ ڌيءُ کي چوي ٿو:
”ڏس امان توهان جي ماءُ ته آهي ڪونه، مون ئي توهان کي پڙهائي لکائي وڏو ڪيو آ، مان چاهيان ٿو ته زندگي ۾ توهان جو بار لاهي ڇڏيان.....“
رابعه ڪنڌ هيٺ ڪري پيءُ جي ڳالهه ٻڌي رهي آهي....
”ڇوڪرو پڙهيل لکيل ۽ سلجھيل آ، سٺي جاب اٿس، مونکي ته ڏاڍو پسند آهي، پر توهان جي مرضي پڇڻ ضروري آ، اڄ توهان جي ماءُ حيات هجي ها ته مون کي اهو سڀ ڪجهه ائين سڌي طرح توهان کان نه پڇڻو پوي ها.... ها جيڪڏهن توهان جي پنهنجي ڪا پسند هجي ته....“
رابعه فرمانبرداري واري انداز ۾ ،شرمائيندي لڄائيندي ڪنڌ هيٺ ڪيو ويٺي هئي، ڪجهه گھڙين جي خاموشي کان پوءِ آهستي آواز ۾ چوڻ لڳي،
”جيئن توهان جي مرضي بابا...پر....“
”پر ڇا پُٽ......“
”بابا سنڌيا گريجويشن ڪري وٺي ها، ڏاڍي ڏکي ٿيندي.....“
سنڌيا جي ڳالهه کي به ڏسي وٺبو، بس توکي ڪو اعتراض نه هجي.“
رابعه خاموش ٿي ڪنڌ جھڪائي ڇڏي ٿي، احمد اچي ٻڌائي ٿو ته هو خاله کي صبحاڻي لاءِ چئي آيو آ، رابعه خاموشي سان ڪمري مان هلي وڃي ٿي.
ٻئي ڏينهن صبح کان سنڌيا جي گھر ۾ رونق لڳي پئي آهي سنڌيا ۽ رابعه ڪچن ۾ ڪجهه ٺاهڻ ۾ مصروف آهن خاله زهره، شوڪت علي سان لائونج ۾ ويٺي ڪجهه صلاح مصلحت ڪري رهي آهي. شوڪت علي کيس نهايت عاجزي جي انداز ۾ چوي ٿو:
”ڀيڻ منهنجي نياڻين جو توهان کان سواءِ ڪوبه مٽ مائٽ ڪونهي ننڍڙي هوندي کان هنن توهان کي ئي پنهنجي قريب ڏٺو آ ۽ اسان سڀ توهان کي پنهنجو سمجھندا آهيون، مونکان سواءِ منهنجي ٻارڙن جو ٻيو ڪير ڪونهي. اهو توهان جو سر آ جنهن منهنجي غير موجودگي ۾ سندن، پنهنجي بزرگ وانگر خيال رکيو آ، اهڙي موقعي تي سندن ماءُ جي ڪمي شدت سان محسوس ٿئي پئي، ڪاش! اڄ سندن ماءُ حيات هجي ها ته مونکي اهڙي ڏکيائي محسوس نه ٿئي ها.“
زهره کيس آٿت ڏئي ٿي.
”ڀاءُ رب چڱي ڪندو توهان پريشان نه ٿيو جنهنجو ڪير ناهي، منهنجو مالڪ انهن جا سڀ ڪم سولا ڪري ڏيندو آهي.“
ڳالهين ڪندي مهمان، احمد سان گڏ اندر اچن ٿا. ڪجهه عورتون ۽ ٻه مرد آهن شوڪت علي ۽ زهره اڳتي وڌي سندن آڌرڀاءُ ڪن ٿا ويهارڻ کان پوءِ شوڪت علي زهره سان پنهنجي دوست عابد علي ۽ سندس گھر واري سائره جو تعارف ڪرائي ٿو، زهره ۽ سائره ڀاڪر پائي ملن ٿيون، ٿوري دير ۾ سنڌيا ٽري ۾ رفريشمينٽ کني اندر اچي ٿي سڀني کي سلام ڪري ٿي،
”هي منهنجي ننڍي ڌيءُ سنڌيا آهي، انٽر ڪامرس ۾ پڙهي ٿي.“
سائره کانئس رابعه جي باري ۾ پڇي ٿي. سنڌيا ٻڌائي ٿي ته آپي چانهه پئي ٺاهي. سائره سڀني سان ملي ڏاڍي خوش ٿئي ٿي، احمد چانهه کڻي اندر اچي ٿو ان سان گڏ شرمايل گھٻرايل رابعه اندر اچي ٿي، سائره اٿي کيس ڳراٽڙي پائي ٿي، رابعه سڀني کي سلام ڪري هڪ طرف ويهي رهي ٿي، سائره جون نظرون هن تان هٽن ئي نه ٿيون.
”اهڙي پياري ڇوڪري هينئر تائين اسان کان لڪائي ويٺا هئا ڀاءُ شوڪت علي.“
ڇوڪري جو پيءُ عابد علي چوي ٿو:
”مون توهان کي نه چيو هو ته رابعه ڌيءُ ڏاڍي پياري آهي، ننڍڙي هئي تڏهن مون کيس ڏٺو هو.“
سائره خوش ٿي مٺائي جي پليٽ کڻي شوڪت علي جي آڏو ڪندي،
”بس ڀاءُ ايندڙ مهيني رابعه منهنجي گھر جي راڻي بنجي ايندي.“
شوڪت علي عاجزانه انداز ۾:
”جيئن اوهان کي مناسب لڳي، رابعه هاڻي توهان جي امانت آهي.“
سڀ خوش ٿي هڪ ٻئي کي مٺائي کارائن ٿا. ۽ پوءِ موڪلائي هليا وڃن ٿا. شوڪت علي اٿي ڌيءُ کي مٿي تي هٿ رکي ٿو، سنڌيا ۽ احمد شرير نگاهن سان نهارن ٿا رابعه جي چهري تي به خوشي بکي رهي آهي، پيءُ جي اٿي ٻئي ڪمري ۾ وڃڻ کان پوءِ احمد شرارت سان چوڻ لڳو:
”ڏاڍي خوش پئي لڳين آپي، لڳي ٿو ته چاچا عابد جي فيملي توکي ڏاڍي سٺي لڳي آ“
رابعه شرمائيندي.
”اهڙي ته ڳالهه ناهي.“
”بس سائين هاڻي ته اوهان جي خيالن ۾ نئون گھر، نوان ماڻهو، خوبصورت تصورات ئي سمايل هوندا.“
”احمد ڏس تنگ نه ڪر، سنڌيا ڪمري ۾ اچي ڀاءُ کي کلندو ڏسي، ڀيڻ کان پڇي ٿي،
”آپي هي احمد ڇو پيو ڏند ڪڍي.“
”بس هن ڇوڪري کي ته هر وقت مذاق آ،
سنڌيا سمجھي وڃي ٿي ته احمد ڀيڻ کي ڇو پيو تنگ ڪري، انهي وقت خاله زهره ماني کڻي اندر اچي ٿي ته احمد کلندو ٻاهر نڪري وڃي ٿو.

2

شمسه ۽ نجمه ڊائننگ ميز تي ڪيڪ ۽ ٻيو سامان سيٽ ڪن ٿيون، هلڪو هلڪو ميوزڪ وڄي رهيو آهي، نجمه خوشي ۾ ڪجهه جھونگاري رهي آهي گل بانو صوفي تي ويٺي آ ٻارن کي خوش ڏسي پاڻ به انجواءِ ڪري رهي آ، رحمان به خلافِ معمول ڏاڍو خوش نظر اچي رهيو آهي، ڄڻ کيس دنيا جي ڪا وڏي دولت ملي وئي هجي. هو نجمه ۽ شمسه جي مدد ڪري رهيو آهي، گل بانو حيران آ ته هن پُٽ کي پهرين ايڏو خوش ڪڏهن به نه ڏٺو هو، موم بتيون ڪيڪ تي سينگاري ڪئميرا ۾ رول فٽ ڪري ٿو، گهڙي گھڙي سندس نگاههون در ڏانهن کڄي وڃن ٿيون ڄڻ ڪنهن خاص شخصيت جي آمد جو انتظار هجيس، شمسه ڀاءُ جي ان ڪيفيت کي محسوس ڪري رهي آهي پر کيس سمجهه ۾ نه ٿو اچي ته نجمه جي سالگره ملهائڻ تي هو ايڏو خوش ۽ بيقرار ڇو آهي انهي مهل سنڌيا ۽ سنيتا مين گيٽ مان اندر داخل ٿين ٿيون سندن هٿن ۾ گفٽ پيڪ آهن، کين ڏسي رحمان جو منهن ٻهڪي پوي ٿو دل ۾ گد گد ٿئي ٿي ڄڻ کيس ڪو وڃايل خزانو هٿ اچي ويو هجي، شمسه چور نگاهن سان ڀاءُ کي ڏسي ٿي ۽ سنڌيا تي نظر پوندي ئي کيس ڪولڊ ڪارنر وارو منظر ياد اچي وڃي ٿو ۽ هوءَ سڀ ڪجهه سمجھي وڃي ٿي سندس لبن تي خوشگوار مرڪ اچي وڃي ٿي. نجمه اڳتي وڌي کين ڀاڪر پائي ملي ٿي ٻئي سڀني کي سلام ڪري هڪ پاسي صوفي تي ويهن ٿيون ٿوري دير کان پوءِ نجمه کين ڊائننگ روم ۾ وٺي اچي ٿي جتي رحمان ۽ گلبانو اڳ۾ ئي ويٺا آهن گل بانو سرڪي کين جا۽ ڏئي ٿي کيس سنڌيا پهرين نگاهه ۾ ڏاڍي پسند اچي ٿي نجمه ۽ شمسه ڀر واري صوفي تي ويهي سنيتا سان حال احوال ڪن ٿيون رحمان چور نظرن سان مسلسل سنڌيا کي نهاري رهيو آهي سندس اکين مان سندس لاءِ پيار بکي رهيو آهي شمسه ڀاءُ جي هر ڪيفيت کي غور سان ڏسي پئي کيس ڪولڊ ڪارنر تي ڇوڪرين کي گھورڻ جو منظر ذهن ۾ اچي ٿو پر هن ته سمجھيو هو ته هو ٻي ڇوڪري ۾ دلچسپي پيو وٺي. سنڌيا ته رحمان کان تمام ننڍي آهي نجمه کان مشڪل سان ٻه سال کن وڏي ٿي سگھي ٿي، شمسه جي سوچ جوسلسلو ان وقت ٽٽي پيو جڏهن رحمان کين ڪيڪ ڪٽڻ لاءِ چوي ٿو سڀئي اٿي ميز ڏانهن وڃن ٿا، شمسه ماءُ کي نجمه سان گڏ بيهاري ٿي ڪيڪ جي رسم ٿئي ٿي فوٽو نڪرن ٿا، ڪيڪ ڪٽڻ وقت سنڌيا جو پرس صوفي تي رهجي وڃي ٿو، ڪيڪ کان پوءِ رفريشمينٽ سروِ ڪئي وڃي ٿي انهي سڄي سلسلي دوران رحمان سڀني کان نظرون بچائيندي مسلسل سنڌيا جي حسن جو طواف ڪري رهيو آهي، پارٽي ختم ٿيڻ کان پوءِ شمسه ٻنهي ڇوڪرين کان تفصيلي حال احوال وٺي ٿي.
”ڌيءَ سنڌيا توهان ڇا پڙهنديون آهيو.“
”آپا اسين ٻئي انٽر ڪامرس پيا ڪيون.“
”ڏاڍو سٺو، ان جو مطلب ته توهان بئنڪ وغيره جوائن ڪندوَ .“
”بس آپا في الحال ته پڙهون پيا اڳتي جيڪو نصيب ۾ هوندو.“
شمسه ۽ گل بانو کي سنڌيا ڏاڍي پسند اچي ٿي سندس ڳالهائڻ جو ڌيمو انداز سندن دل ۾ گهر ڪري وٺي ٿو، گل بانو کي رحمان جو رويو ۽ خوشي ڀريو. انداز حيران ڪري رهيا آهن. رحمان وجه وٺي ان صوفي تي اچي ويهي ٿو جتي ٿوري دير پهرين سنڌيا ويٺي هئي، ان وقت ڊور بيل وڄي ٿي ۽ رحمان تڪڙ ۾ اٿي ٻاهر وڃي ٿو ۽ واپس اچي ٻڌائي ٿو ته سنڌيا جو ڀاءُ کين وٺڻ آيو آهي، ٻئي اٿي سڀني کان موڪلائي ٻاهر نڪري وڃن ٿيون. رحمان پنهنجي ڪمري ۾ هليو وڃي ٿو. هو پنهنجي اندر ۾ عجيب طرح جي بيچيني ۽ بيتابي محسوس ڪري رهيو آهي ڄڻ سندس دل خالي خالي ٿي وئي هجي عجيب نموني جي پريشاني محسوس پيو ڪري، ان حالت ۾ ڪڏهن اٿي ٽهلڻ لڳي ٿو ڪڏهن بيڊ تي ويهي رهي ٿو سگريٽ مٿان سگريٽ دکائي ٿو ٽوٽن سان ايشٽري ڀرجي وڃي ٿي پر سندس بيقراري جيئن پوءِ تيئن سوائي ٿيندي وڃي ٿي، ننڊ ڄڻ هن کان رسي وئي هجي. پري ڪنهن مسجد مان بانگ جو آواز ٻڌڻ ۾ اچي ٿو هو سمهڻ جي ڪري ٿو، شمسه ۽ گل بانو نماز لاءِ اٿن ٿيون نماز وغيره کان فارغ ٿي شمسه معمول موجب رحمان جي ڪمري ۾ اچي ٿي، رحمان ڀيڻ کي ايندو ڏسي بيچيني کي لڪائيندي نارمل ٿيڻ جي ڪوشش ڪري ٿو،کيس ٿڪل ٿڪل ڏسي پڇيس ٿي ته هو اڄ آفيس نه ويندو ڇا؟ رحمان ٻڌائيس ٿو ته کيس رات چڱي طرح ننڊ ناهي آئي ان ڪري اٿڻ تي دل ئي نه ٿي چوي. شمسه سندس دل جي حالت کي سمجھي رهي آ پر پوءِ به کائنس پڇي ٿي ته ڇا ڪا خاص ڳالهه آ سندس طبيعت ته ٺيڪ آ نه، رحمان بَهانو ڪري ٿو ته رات هڪ دوست ڏي هليو ويو هو جتي ڪافي دير ٿي وئي. شمسه سندس بَهاني کي سمجھي وڃي ٿي پر سندس ڳالهه رکندي کلي چوي ٿي:
”هاڻي تنهنجي پيرن ۾ رسو وجھبو جيئن گھر ۾ تنهنجي دل لڳي، گھڻئي دوستن سان رات رهاڻيون ڪيئي.“
ڀيڻ جي مذاق کي سمجھندي کلي چوي ٿو:
”لڳي ٿو توهان سمهڻ نه ڏيندئو، توهان هلي ناشتو ٺاهيو مان تيار ٿي اچان ٿو.“
شمسه مرڪي ٻاهر نڪري وڃي ٿي ته رحمان بي دلي سان اٿي باٿ روم ڏانهن وڃي ٿو.
رحمان جيڪو سڄي رات بيچيني ۾ تڙپندو ۽ پڄرندو رهيو هو، پنهنجي جلندڙ جسم جي باهه اجھائڻ لاءِ شاور کي فل کولي چڏيو، وهندڙ پاڻي جون ڌارون هن جي باهرين بدن کي ته سڪون ڏنو پر هن جي اندر جي آتش ويتر ڀڙڪي اٿي. مون کان هي ڇا ٿي ويو، وري اهو سوچي ته سنڌيا هن جو خط پڙهي شرم وچان ڳاڙهي ٿي وئي هوندي، دل ۾ سيسراٽ پوڻ لڳا، جيئن تيئن ڪري باٿ روم مان ٻاهر نڪري آيو ۽ آئيني جي آڏو ڦڻي ڏيندي جھونگارڻ لڳو:
”يار ڏاڍي عشق آتش لائي اي.“

رابعه ڪچن ۾ ڪجهه ڪم پئي ڪيو ته سنڌيا اتي اچي کائنس پڇيو ته ڪالهه پارٽي ۾ سندس جيڪو پرس هوءَ کڻي وئي هئي اهو ڪاٿي پيو آ ان ۾ منهنجا ٽاپس پيل آهن رابعه کيس چيو ته اتي ئي پيو هوندو هن ناهي کنيو، سنڌيا ڀيڻ جي ڪمري مان پرس کڻي ٽاپس ڪڍڻ جي ڪري ٿي ته اوچتو سندس نظرهڪ نيري لفافي تي پوي ٿي ٿورو حيران ٿي سوچي ٿي ته:
”آپيء جو پرس ته خالي هو جڏهن هوءَ نجمه جي گھر کڻي وئي هئي هينئر آپي ٻڌايو ته ان کان پوءِ هن پرس ناهي ڏٺو ته پوءِ هي لفافو پرس ۾ ڪٿان آيو، ياد ڪرڻ جي ڪوشش ڪري ٿي پر کيس ڪجھ به ياد نه ٿو اچي آخر تجسس کان مجبور ٿي لفافو ٿورو ٻاهر ڪڍي ٿي ته سندس نڪ ۾ پرفيوم جي خوشبوء گھڙي وڃي ٿي وڌيڪ حيران ٿئي ٿي. انهي لمحي رحمان جو چهرو سندس اکين آڏو ڦري وڃي ٿو جيڪو صوفي تي پيل پرس جي ڀرسان ويٺو هو. اهو خيال ايندي ئي سندس چهري جو رنگ اڏامي وڃي ٿو، تڪڙ ۾ پرس مان لفافو ڪڍي رئي جي هيٺان لڪائي حيران پريشان تڪڙا تڪڙا قدم کڻندي پنهنجي ڪمري ڏانهن وڃي ٿي، جلدي جلدي دروازو بند ڪري اچي بيڊ تي ويهي ٻيهر لفافو ڪڍي کولي ٿي خوشبوءَ ۾ ٻڏل هڪ خوبصورت آسماني رنگ جي رائيٽنگ پيڊ جي ڪاغذ تي لکيل خط پيل آهي جيڪو سندس نالي لکيل آهي، خط پڙهڻ لڳي ٿي جيئن جيئن پڙهندي وڃي ٿي سندس چهري جا تاثرات هر لمحي بدلجندا رهن ٿا، ڪڏهن ڪاوڙ ڪڏهن مسڪرائي ٿي ته ڪنهن خاص جملي تي شرمائجي وڃي ٿي. خط پڙهي پورو ڪري ٿي، آخر ۾ نالو پڙهي ٿي.
”توهان جو پنهنجو، رحمان.“
هوءَ سوچي ٿي ته رحمان کي ايڏي جرئت ڪيئن ٿي جو خط کڻي منهنجي پرس ۾ رکيائين، اهو ته شڪر آ جو آپيءَ پرس کوليو ڪونه، جي هوءَ ڏسي وٺي ها ته منهنجي باري ۾ ڇا سوچي ها. ۽ هو رحمان نجمه جو ماما، هو يا مان هڪ ٻئي کي سڃاڻون ئي ڪيترو ٿا جو هن ايڏي وڏي حرڪت ڪئي، ڇا ڪو شخص بغير ڪنهن جي نيچر کان واقف هجڻ جي ڪنهن جي پرس ۾ ائين خط رکي سگھي ٿو..... پر مون کي هاڻي ڇا ڪرڻ گھرجي، خط جو مضمون بار بار سندس ذهن ۾ ڦرڻ لڳي ٿو. ان عمر ۾ هر ڇوڪري جي زندگي ۾ هڪ وقت اهڙو ايندو آ جڏهن ڪير سندس ٿوري به تعريف ڪري ته سندس دل ۾ ڪتڪتائي ٿيڻ لڳندي آ. هوءَ چاهيندي آ ته ڪو کيس اهميت ڏئي هن کي پسند ڪري هن جي حسن جي تعريف ڪري ۽ اها خواهش چند روزن لاءِ ناهي هوندي بلڪ ان وهيءَ ۾ ان جي شروعات ٿيندي آ ۽ جيئن جيئن عمر وڌندي ويندي آ تيئن تيئن اها خواهش به پروان چڙهندي ويندي آ. سنڌيا ته ننڍڙي هوندي کان ماءُ جي ممتا کان ان جي محبتن کان محروم رهي هئي جيتوڻيڪ شوڪت علي ماءُ بنجي هنن جي پرورش ڪئي هئي ليڪن ڪٿي نه ڪٿي ڪا ڪمي رهجي وئي هئي ماءُ جي هنج ۾ لڪي سڏڪا ڀرڻ، دل جون سڀ ڳالهيون اورڻ اهو ته صرف ماءُ سان ئي ڪري سگھجي ٿو. پيءُ ته جھنگ جو جھانگي هوندو آ ڀلا اهي سڀ انگل ان سان ڪيئن سونهن ٿا انهن سڀني محرومين سان گڏ سنڌيا پروان چڙهي هئي ۽ رحمان جي ٿوري تعريف هن جي دل ۾ عجيب احساسات کي جنم ڏنو .... هوءَ به پاڻ کي چاهي وڃڻ جي قابل سمجھي رهي هئي، هوءَ سوچڻ لڳي.
”مان ته هڪ معمولي عام ڇوڪري هئس رحمان مو نکي پيار ڀرين نظرن سان ڏسي خوبصورت بنائي ڇڏيو، جيئن تاج محل هڪ سنگ مرمر جي پٿر جي ٺهيل عمارت هئي شاهجهان ان کي پيار سان ڏسي خوبصورت بنائي ڇڏيو ۽ اڄ اها عمارت عجائبات ۾ شمار ٿئي ٿي.“
سندس لبن تي بي ساخته مرڪ ڇانئجي وئي، انهي وقت ٻاهران ڪنهن جي اچڻ جي آواز تي خط وهاڻي جي هيٺان لڪائي ڇڏي ٿي.
رابعه جي شادي جي تاريخ پڪي ٿي وڃي ٿي ته کيس ڪيئي طرح جا خيال کيس پريشان ڪرڻ لڳن ٿا. گھر ۾ سڀني کان وڏي هئڻ جي ڪري اڄ تائين گھر جي هر ذميداري سندس بلي هئي ماضي جي هر ڳالهه سندس اکين آڏو ڦري رهي آهي. هوءَ سوچي ٿي ته امان ته اسان ننڍڙا هئاسين ته اسان کي ڇڏي راههِ رباني ورتي، سنڌيا ان وقت صرف ٻن سالن جي هئي مان به کانئس صرف ست اٺ سال وڏي هئس پر گھر ۾ ٻي ڪا عورت نه هجڻ ڪري ننڍڙي عمر ۾ ئي گھر جي سموري ذميواري منهنجي مٿان اچي پئي، بابا سائين جي نوڪري ڪڏهن ڪٿي ڪڏهن ڪٿي.... رات جو ٻارهين هڪ بجي گھر موٽڻ، شابس آ خاله زهره کي جنهن پئي اسان جي سار سنڀال لڌي. پنهنجي ننڍڙن ٻارن هوندي به آڌي مانجھي جنهن مهل به سڏيوسينس، سڏ ۾ سڏ ڏنائين ۽ اڄ رب جو احسان آ جو ٿڙي ٿاٻڙي ڪنهن نه ڪنهن مقام تي اچي پهتا آهيون ته مون کي گھر ڇڏڻو پيو پوي، سنڌيا جيڪا سڀني کان ننڍڙي هئي امان جي وڃڻ کان پوءِ ماءُ جي ممتا کان محروم رهجي وئي، اڄ به خاموش خاموش بغير ڪنهن سان پنهنجو ڏک سک ونڊڻ جي بس پنهنجي زندگي جئي رهي آهي هڪ مان ئي هوندي هئس جنهن کي سندس ٿورو گھڻو خيال ٿيندو هئو مان به هلي وينديس ته الائي سندس ڪهڙو حال ٿيندو، اهو سوچي رابعه جي اکين ۾ لڙڪ تري اچن ٿا، انهي وقت سنڌيا سندس ڪمري ۾ اچي ٿي ڀيڻ کي خيالن ۾ گم ڏسي مذاق ڪندي چوي ٿي:
”ڪهڙن خيالن ۾ گم آ منهنجي آپي؟“
جھونگارڻ لڳي ٿي.
”پيا ڪي گھر جانا هئي.“.......
ڀيڻ کي ائين مذاق ڪندي ڏسي سندس اکين مان لڙڪ لڙي پون ٿا.
”ڇڏ ان مذاق کي سنڌيا، مونکي ته صرف توهان سڀني جو فڪر آ تون اڪيلي اهو سڀ ڪيئن مينيج ڪندينءَ؟“
سنڌيا جي اندر ۾ ڄڻ ڪجهه ڀُري پوي ٿو پر ڀيڻ جي دلجوئي خاطر کيس آٿت ڏئي ٿي.
”آپي توهان اسان جو فڪر نه ڪيو مان هاڻي سترهن سالن جي ٿي وئي آهيان، وقت انسان کي سڀ ڪجهه سيکاري ڇڏيندو آهي........آپي توهان جيڪو ڪجهه اسان لاءِ ڪيو، ان جو ته ڪوبه بدل نه ٿو ٿي سگھي، پنهنجو ٻاروتپڻو قربان ڪري پنهنجن پتڪڙن هٿن سان اسان لاءِ ننڍڙيون ننڍڙيون مانيون پچايون اسان کي پنهنجي ٻنهي پاسي سمهاري لوليون ڏنيون ۽ هاڻي جڏهن توهان کي پنهنجي زندگي جيئڻ جو موقعو مليو آ ته اسان جو فڪر ڪري پنهنجي ايندڙ خوشين کي بي قيمت نه ڪيو، توهان جيڪو ڪجهه اسان لاءِ ڪيو خدا توهان کي ان جي بدلي کوڙ ساريون خوشيون عطا فرمائي.“
رابعه سندس ڳلن کي پنهنجي هٿن ۾ جھلي پيار ڀري انداز ۾ چوي ٿي...
”اڄ ته منهنجي ننڍڙي گڏڙي ڀيڻ ڏاڍيون وڏيون وڏيون ڳالهيون پئي ڪري، بس هاڻي مونکي فڪر ڪرڻ جي ڪا ضرورت ڪونهي. سنڌيا کيس پيار ڪندي چوي ٿي:
”سو انجواءِ يوئر سيلف.“
رابعه اٿندي کيس چوي ٿي:
”چڱو منهنجي وڏڙي اٿ ته هلي رات جي ماني جو ڪو بلو ڪيون احمد بک بک ڪندو ايندو.


رحمان ان ڏينهن کان پوءِ ڪافي پريشان رهڻ لڳو هو سندس دماغ ۾ عجيب خيال گردش پيا ڪن ته هن سنڌيا جي پرس ۾ ائين خط رکي هڪ نا مناسب حرڪت ڪئي هئي سنڌيا هن جي باري ۾ ڇا سوچيندي هوندي، ڪهڙي راءِ قائم ڪندي، هن کي ايتري جلد بازي نه ڪرڻ کپندي هئي، سڄو اميج ئي برباد ٿي ويو ڪيترا ڏينهن گذري ويا آهن هن منهنجي خط جو ڪوبه جواب ناهي ڏنو. جڏهن ته هن پنهنجي ليٽر ۾ آفيس جي ائڊريس به لکي هئي، هو هر روز بيچيني سان سندس جواب جو انتظار ڪندو رهيو، آفيس ٽپال ايندي هئي ته ان ۾ ڪنهن نئين تحرير کي تلاش ڪندو هو پر هر روز مايوس ٿي ويندو هو سنڌيا سان ملڻ جي ان کي ڏسڻ جي ڏاڍي شديد خواهش هئي. سندس متلاشي نگاهون روز بس اسٽاپ تي کيس ڳولهينديون هيون، پر هن شايد پنهنجي اچڻ وڃڻ جا رستا ئي بدلائي ڇڏيا هئا.
ٻئي طرف سنڌيا به خط ملڻ کان پوءِ بيچين هئي، هر روز قلم ڪاغذ کڻي جواب لکڻ جو سوچيندي هئي پر کيس اهو ڪنهن به طرح مناسب نه ٿي لڳو. جيڪڏهن هن رحمان سان راه وڌائي ته اهو سندس گھر وارن سان دوکو ٿيندو. بابا سائين ۽ رابعه آپيءَ، منهنجي اهڙي ته تربيت نه ڪئي آ جو مان ڪنهن اجنبي شخص جا چند پيار ڀريا ٻول ٻڌي يا پڙهي، سندن عزت کي داءُ تي لڳائي ڇڏيان.“
اهو سوچي سوچي ڪئي ڏينهن گذري ويا بيچيني هئي ته اها هر ڏينهن گذرڻ کانپوءِ وڌندي پئي وئي. آخر ڪيترا ڏينهن سوچ ويچار ڪرڻ کانپوءِ آخر کانئس رهيو نه ٿيو ۽ هن ٻه اکر لکي ائڊريس ڪري ڪاليج ويندي رستي تي پوسٽ جي دٻي ۾ لفافو پوسٽ ڪري ئي ڇڏيو. پر پوءِ جڏهن هوءَ ڪاليج کان واپس آئي ته پنهنجي ان حرڪت تي سخت پشيمان هئي، رحمان سندس باري ۾ ڇا سوچيندو. مونکي ائين نه ڪرڻ کپندو هو، پر هاڻي ڇا ٿو ٿي سگھي ڏڌو کير ٿڻي ته ڪونه پئجي سگھندو نه. هاڻي ته جيڪو ٿيو ڏٺو ويندو.
هوڏانهن رحمان معمول موجب ٽپال ڏسي ٿو ته اچانڪ هڪ لفافي تي نظر پويس ٿي سندس اکيون چمڪي پون ٿيون، لفافي کي ابتو سبتو ڪري ڏسي ٿو ۽ وڏي اشتياق سان لفافو کولي ٿو ته ان مان هڪ ننڍڙو ڪاغذ نڪري ٿو، رحمان جي چهري تي مايوسي طاري ٿي وڃي ٿي هو هڪ لمبي چوڙي تمهيد جي توقع ڪري رهيو هو پر هي مختصر ڪاغذ جو پرزو ته عجيب ڪهاڻي ٻڌائي رهيو هو. ان تحرير کي پڙهڻ جي همٿ ئي نه پئي ٿيس، آخر ڪار دل جھلي ڪاغذ کولي پڙهڻ لڳو،
”ڇا واقعي توهان کي مونسان محبت آهي، ته پوءِ اربع جي ڏينهن مونسان ڪاليج جي سامهون واري پارڪ ۾ يارهين بجي بريڪ ٽائيم ۾ ملو.“
اهو مختصر پيغام پڙهي رحمان جي چهري تي خوشي جا تاثرات ڇانئجي وڃن ٿا، سوچي ٿو ته اڄ اربع جو ئي ڏينهن آهي، گھڙي ڏسي ٿو ۽ اٿي آفيس کان ٻاهر نڪري وڃي ٿو.
هوڏانهن گلبانو پريشان ويٺي آهي ته شمسه اچي ڀر ۾ ويهيس ٿي ۽ ماءُ کان ائين ويڳاڻپ جو سبب پڇي ٿي، ماڻس ٻڌائيس ٿي.
”شمسه الائي ڇو رحمان ڪجهه ڏينهن کان عجيب اڻ تڻ ۾ پيو لڳي.“
”امان هوندس ڪو مسئلو.... مرد آهن، ٻاهرين دنيا ۾ رهن ٿا سوين ڪم ڪاريون اٿن.“
”ڏسين نه ٿي جڏهن کان ٻاهران آيو آ، سندس عادتون ئي عجيب ٿي ويون آهن، رات جو دير سان گھر اچڻ، هر وقت چڙچڙو رهڻ، اهڙو ته ڪونه هو منهنجو ٻچڙو.“
”امان...توهان به هروڀرو پريشان پيا ٿيو مونکي ته اهڙي ڪا ڳالهه ڪون ٿي نظر اچي هو بلڪل نارمل آ.“
”بس جيجل توهان جي بابا جي وڃڻ کانپوءِ اهو ئي آسرو وڃي بچيو آ، ڪير آ اسان جو الله ۽ رحمان کان سواءِ تون به ڀري جواني ۾ بيوه ٿي وئينءَ، نجمه جو سهارو نه هجيئي ها ته الائي تنهنجا ڪهڙا حال ٿين ها.“
شمسه اداس ٿي وڃي ٿي ته سليم جي حادثي ۾ فوت ٿي وڃڻ کان پوءِ سندس ته دنيا ئي لٽجي وئي، ڄڻ ته هن کان دنيا جي هر خوشي کسجي وئي هجي، زندگي جهنم بنجي وڃي ها اگر ننڍڙي نجمه نه هجي ها. هن وٽ جيئڻ جو ڪو مقصد ئي نه رهي ها. اهو به رب جو احسان مئٽرڪ تائين تعليم هئي جو نوڪري ڪري پاڻ به وندرايائين ۽ نجمه جي پرورش جو بلو به ٿي ويو.
گلبانو کيس سوچن ۾ ائين گم ڏسي.
”وري ڪهڙين سوچن ۾ گم ٿي وئينءَ؟ الله جو شڪر آ ٿڙي ٿاٻڙِي وڃي هڻي هنڌ ڪيوسين اڳتي به ان کي پارت آ.. هاڻي اٿي ماني ڪنيءَ جي ڪر، رحمان آيو ته تڪڙ ڪندو.“
شمسه اٿي ڪچن ڏي وڃي ٿي.

سنڌيا ۽ سنيتا ڪاليج جي لان ۾ بريڪ ٽائيم ۾ ڇولا پيون کائن، سنڌيا بار بار گھڙِي ۾ ٽائيم ڏسي ٿي، سنيتا کي چوي نه چوي، جي ڪشمڪش کيس بيچين ڪري رهي آهي. سنيتا سندس ان ڪيفيت کي محسوس ڪندي، رهي نه سگھي،
”ڇا ڳالهه آ جو گهڙي گھڙي ٽائيم پئي ڏسين اڄ ته لاسٽ ٻه پيرڊ فري آهن ميڊم رضوانه ۽ فريده موڪل تي آهن.“
”ان ڪري ئي.... دراصل.... دراصل.... مونکي ڪنهن ضروري ڪم سان ڪيڏانهن وڃڻو آ.“
”نه سنڌيا نه... ڪاليج ٽائيم تي ڪيڏانهن وڃڻ مناسب ناهي ڪنهن ڏسي ورتو ته خواه مخواه جي خواري ٿيندي،... پر اهڙو ڪهڙو ضروري ڪم آ...“
”ڏس پليز سنيتا تون خيال ڪجانءِ مان اجھو اڌ ڪلاڪ ۾ واپس ٿي اچان، واپس اچي سڀ ڪجهه ٻڌايان ٿي.“
سنيتا گھڻو ڪجهه سمجھي وڃي ٿي کيس وري سمجھائڻ جي ڪوشش ڪري ٿي پر سنڌيا جي ايلاز ڪرڻ تي.
”سنڌيا خيال ڪجانءِ متان ڪنهن مصيبت ۾ نه پئجي وڃون، توکي خبر آ نه وڏي ميڊم ڪيڏي سخت آ ان معاملي ۾....“
”ڏس سنيتا لاسٽ ٻه پيرڊ فري آهن ۽ سڀني کي خبر آ ته اسان جي روٽ بس موڪل ٽائيم تي ملندي، جي ڪير پڇي ته چئجانءِ ته لئبرري مان بوڪس ايشو ڪرائڻ وئي آ.“
سنيتا اهو ٻڌي بيوس ٿي وڃي ٿي، هوءَ پنهنجي سهيلي جي بيتابي کي محسوس ڪري وٺي ٿي،
”ٺيڪ آ جيئن تنهنجي مرضي، پر ڏس خيال ڪجانءِ گھڻي دير نه ٿي وڃي مان ڪامن روم ۾ وڃي ڪجهه نوٽس ٿي ٺاهيان.“
سنڌيا جلدي جلدي اٿي ٻاهر هلي وڃي ٿي.
هوڏانهن ڪاليج جي ڀرسان پبلڪ پارڪ ۾ رحمان هڪ بينچ تي ويٺو آهي بيچيني سان سنڌيا جو انتظار ڪري رهيو آهي، بار بار ٽائيم ڏسي ٿو ڪڏهن اٿي واڪ ڪرڻ لڳي ٿو وري اچي بينچ تي ويهي ٿو ڏينهن جي وقت پارڪ ۾ ڪي ايڪڙ ٻيڪڙ ماڻهو هتي هُتي موجود آهن، واچ ۾ ٽائيم ڏسي ڀڻڪندي چوي ٿو:
”سنڌيا ته يارهين بجي اچڻ جو لکيو هو ته ان وقت ڪاليج ۾ بريڪ هوندي آ، پر هينئرته ٻارهن پيا ٿين، اڃان نه آئي آهي، ٿي سگھي ٿو ته کيس ڪاليج مان نڪرڻ جو موقعو ئي نه مليو هجي،.... ڪجهه دير ٻيو انتظار ڪيان ٿو متان موڪل جي وقت اچي.... سندس اکيون پارڪ جي گيٽ ۾ کتل آهن، انهي مهل سنڌيا تڪڙا تڪڙا قدم کڻندي گيٽ ۾ داخل ٿئي ٿي سندس چهري تي خوف طاري آهي اندر ايندي ئي خوفزده هرڻي جيان هيڏانهن هوڏانهن نهاري رحمان کي تلاش ڪرڻ جي ڪوشش ڪري ٿي انهي وقت سندس نگاهه رحمان تي پئجي وڃي ٿي رستو مٽائي اوڏانهن وڌي وڃي ٿي هن جي چهري تي خوف، تجسس ۽ خوشي جا گاڏڙ ساڏڙ تاثرات آهن. رحمان به جيئن ئي کيس ڏسي ٿو بيتابي سان ان جا قدم اوڏانهن وڌن ٿا، ٻئي جڏهن هڪ ٻئي جي ويجھو اچن ٿا ته ٻنهي جي چهرن تي عجيب ڪيفيت آهي سنڌيا جي لاءِ اهو زندگي جو انوکو تجربو آهي. رحمان بيقراريءَ مان پڇي ٿو...
” ڇو ايڏي دير ٿي وئي يارهن بجي جو چيو هيو ؟“
سنڌيا شرمائيندي مختصر جواب ڏئي ٿي،
” بس ٿي وئي.“
رحمان هن کي ساڻ وٺي هڪ ڪنڊ واري بينچ تي اچي ويهي ٿو سنڌيا ڊنل ڊنل هن کان ٿورو پرڀرو ٿي ويهي ٿي، رحمان سندس ان ڪيفيت کان لطف اندوز ٿي رهيو آهي. ان وقت هوءَ کيس دنيا جي حسين ترين ڇوڪري لڳي رهي آهي، سندس اکين ۾ عجيب بيتابي آهي هو آهسته آهسته سندس هٿ جھلڻ جي ڪري ٿو پر سنڌيا نرمي جي انداز ۾ سندس هٿ پري ڪري ڇڏي ٿي ۽ سرڪي پري هٽي ويهي ٿي رحمان کي سندس اها ادا ڏاڍي وڻي ٿي، ٿورو ترسي رحمان ساڻس ڳالهائڻ شروع ڪري ٿو.
” توهان منهنجي خط جو جواب نه ڏنو.“
” ڏنو ته هوم .“
مختصراً جواب ڏئي ٿي.
”محبت جي خطن جو ايترو مختصر جواب ڏبو آ؟“
هو مسڪرائي چوي ٿو.
( شرمائيندي)” مونکي خبر ناهي.“
”ته پوءِ ڇا خبر آ جنابِ من کي.“
سنڌيا شرمائي ڪنڌ هيٺ ڪري ڇڏي ٿي.
”توهان پنهنجي خط ۾ لکيو هو ته توهان واقعي مونسان محبت ڪيو ٿا ....ته جنابِ من ان جو جواب هي آهي ته:
”انڌو چاهي هڪڙي اک، مون کي ته ٻئي اکيون ملي ويون آهن.“
توهان سمجھي نه ٿا سگھو......توهان کي هتي پاڻ سان گڏ ڏسي منهنجي اندر جي ڇا ڪيفيت آهي مان لفظن ۾ پنهنجي خوشي کي بيان نه ٿو ڪري سگھان. ٻئي بينچ تان اٿي ٽهلڻ لڳن ٿا، ڳالهيون ڪندي کين وقت گذرڻ جو احساس ئي نه ٿو ٿئي، اچانڪ سنڌيا کي احساس ٿئي ٿو ته گھڻي دير ٿي وئي آ، گھڙي ڏسي گھٻرائجي چوي ٿي:
”اوهو ... ڏيڍ ٿي ويو سنيتا سخت پريشان هوندي، موڪل جو ٽائيم ڪڏهو ڪو ٿي ويو آ، هاڻي مونکي هلڻ کپي.“
رحمان جي دل ته نه ٿي چاهي ته سنڌيا ايترو جلدي هلي وڃي پر هو سندس مجبوري سمجھي ٿو ۽ کيس اهو چئي خداحافظ چوي ٿو ته کيس به نجمه کي وٺڻو آهي. ٻئي گيٽ تائين گڏ گڏ وڃن ٿا پوءِ سنڌيا تڪڙا قدم کڻندي ڪاليج ڏي وڌي وڃي ٿي رحمان سرشاري سان کيس ويندو ڏسي ٿو.
ڪاليج جي گيٽ تي پهچي ٿي ته ڇوڪريون ڪي پنڌ ڪي سوارين ۾ گھرن ڏانهن روانيون ٿي رهيون آهن. سنيتا حيران پريشان گيٽ جي ڀرسان بيٺي آهي کيس ڊپ آهي ته جي ميڊم سنڌيا کي ٻاهران ايندي ڏٺو ته ڏاڍي بيعزتي ٿيندي، سندس اچڻ جو آسرو نه ڏسي گيٽ کان ٻاهر نڪري وڃي ٿي ته سامهون سنڌيا تڪڙي تڪڙي سندس ڏي وڌي ٿي سندس چهري تي خوشي ۽ سرشاري جا تاثرات صاف نظر پيا اچن پر سنيتا سخت ڪاوڙ ۾ آهي ان ڪري کيس ڏٺو اڻ ڏٺو ڪري اڳتي وڌندي پئي وڃي سنڌيا ساڻس گڏ هلڻ لڳي ٿي، ”سوري سنيتا اچڻ ۾ دير ٿي وئي.“
سنيتا ڪاوڙ مان چويس ٿي:
”بس سنڌيا آئينده ڪڏهن به اهڙي غلطي نه ڪجانءِ نه ته ميڊم توسان گڏ مونکي به ڪڍندي ڪاليج مان.“
سنڌيا ٻيهر کيس سوري چوي ٿي ۽ آئينده اهڙي غلطي نه ڪرڻ جو وعدو ڪري ٿي، تڏهن وڃي سنيتا جو موڊ ڪجهه درست ٿئي ٿو. ته تجسس مان پڇيس ٿي،
”پر هاڻي ته ٻڌاءِ ته محترمه وئي ڪيڏانهن هئي؟ هن کان پهرين ته تو ڪڏهن به ائين ناهي ڪيو ...“
سنڌيا عجيب ٻڏ تر ۾ پئجي وڃي ٿي سوچي ٿي ته:
”سنيتا هنجي ننڍپڻ جي سهيلي آهي هن کان ڪجهه لڪائڻ مناسب ناهي.“ ٿورو شرمائيندي کيس ٻڌائي ٿي،
”هو رحمان آ نه ، نجمه جو ماما....“
”ڇا ٿيو نجمه جي ماما کي....“
سنيتا جو تجسس وڌي وڃي ٿو،
”در اصل.... ان مونکي خط لکيو هو......“
”خط لکيو هو....! ته نوبت ايستائين پهچي وئي آ، ٿورو ترسي، پر تون هينئر ڪيڏانهن وئي هئينءَ.“
”رحمان مونکي ڀر واري پارڪ ۾ ملڻ لاءِ سڏيو هو.“
سنيتا سنڌيا جي همت تي حيران ٿي وڃي ٿي سنڌيا جيڪا ايڏي ڊڄڻي آ جيڪا اڪيلي هڪ قدم به ٻاهر نه ويندي آ، محبت هن ۾ ايتري جرئت پيدا ڪئي جو اڪيلي هڪ اڻ ڄاڻ، غير مرد تي اعتبار ڪري ان سان پارڪ ۾ ملڻ هلي وئي، ..... سنڌيا سنيتا جي قائم ڪيل راءِ کان بيخبر خرامان خرامان بس اسٽاپ ڏانهن هلندي پئي وئي رکي رکي رحمان جون ڳالهيون سندس چهري تي مرڪ آڻي رهيون هيون سنيتا خاموش نظرن سان سندس منهن جا بدلجندڙ رنگ ڏسي دل ئي دل ۾ حيران پئي ٿي.


رابعه جي شادي جا ڏينهن جيئن جيئن ويجھا پوندا پيا وڃن شوڪت علي جي اداسي وڌندي پئي وڃي. هو پنهنجي ڪمري ۾ سوچن ۾ گم ليٽيو پيو آهي ته رابعه چانهه کڻي سندس ڪمري ۾ اچي ٿي،
”بابا خير ته آهي بي وقتو ليٽيا پيا آهيو، نرڙ تي هٿ رکي، طبيعت ته ٺيڪ آ نه، مون سلائي پئي ڪئي سوچيم توهان سان هڪ ڪوپ چانهه وڃي پيان.“
”بس امان.... اڄ توهان جي ماءُ حيات هجي ها ته اهو سڀ ڪجهه توکي نه ڪرڻو پوي ها، اهو به الله جو ڪرم آهي جو بي ماءُ جي نياڻين کي همت ڏنائين جو ماءُ جي بغير به سگھڙ سياڻيون ٿي ويئو اڄ سلائي ڪڙهائي، رڌ پچاءُ هر ڪم ۾ توهان جو ڪو مٽ ثاني ڪونهي.“
”بابا اهي سڀ توهان جون مهربانيون آهن، جي توهان به ٻين مردن وانگر اسان جو خيال نه ڪندي ٻي شادي ڪري پنهنجو گھر وڃي وسايو ها ته اسان جو ڇا ٿئي ها، ان وقت توهان جي عمر مشڪل سان اٺاويهه ٽيهه ورهيه هوندي جڏهن اميءَ اسان کي ڇڏي راههِ رباني ٿي هئي.“
”توهان جي ماءُ سان مون واعدو ڪيو هو ته سندس ٻارن کي ڪڏهن به ڪا تڪليف اچڻ نه ڏيندس. اها ٻي ڳالهه آ ته مان ڪوشش باوجود توهان کي ماءُ جي ممتا ڏئي نه سگهيس. سنڌيا جڏهن ننڍڙي هئي ته جيڪڏهن ڪنهن ڪُتي جي ڀونڪڻ جو آواز ٻڌندي هئي يا ڪو وڏو آواز، ته هيسجي ويندي هئي ۽ امي، امي ڪري روئڻ لڳندي هئي ۽ مان پنهنجي مردانه سخت گير ۽ رزرو طبيعت جي ڪري کيس هنج ۾ لڪائي ڊپ لاهي نه سگھندو هيس، ان ڪري سندس اندر ۾ خوف ۽ احساسِ محرومي پاڙئون پختو ٿيندو ويو. اڄ به ننڍي ننڍي ڳالهه تي ڊڄي سهمجي وڃي ٿي. هن ۾ خود اعتمادي جو فقدان آهي، هوءَ پنهنجي ڪنهن حق لاءِ به ويڙهه نه ٿي ڪري سگھي.“
”بابا سچ ٿا چئو مونکي به ايڏي سمجهه ڪونه هئي جو هن جي ان ڪيفيت کي سمجھي سگھان هان، ان ڪري اڄ به هوءَ جيڪڏهن ڪنهن پرابلم ۾ هوندي آهي ته ڪنهن سان به شيئر ناهي ڪندي. مونکي انجو ئي خيال ٿو ٿئي ته منهنجي وڃڻ کانپوءِ هوءَ پاڻ کي وڌيڪ تنها محسوس ڪندي .“
”بس پٽ هر ڇوڪري کي هڪ نه هڪ ڏينهن اباڻو گھر ڇڏي نوان ڪک وسائڻا پوندا آهن اها ئي ريت آ، الله چڱي ڪندو.“
رابعه اداس ٿي وڃي ٿي.

سنڌيا ۽ رحمان لِڪ چوري ڪڏهن ڪٿي ته ڪڏهن ڪاٿي ملندا رهن ٿا ٻئي تمام گھڻا خوش آهن. ان ڏينهن به جڏهن آسمان تي گھاٽا ڪارا ڪڪر ڇانيل هئا سنڌيا هڪ سهيلي جي گھر جو بهانو ڪري رحمان سان گڏ سمنڊ ڪناري گهمڻ لاءِ آئي هئي، سمنڊ جون لهرون هوا جي زور تي تمام بلندي تي وڃي رهيون هيون، هوا تمام تيز هئي جيڪا ٽڪرين سان ٽڪرائجي عجيب آواز پيدا ڪري رهي هئي، اهي آواز ۽ بادلن جي ڪاراڻ ڏسي سنڌيا دل ئي دل ۾ ڊڄي رهي هئي.
آخر هن کان رهيو نه ٿيو،
”لڳي ٿو ته برسات اچڻ واري آ هاڻي هلڻ گھرجي.“
رحمان هن جي دل جي حالت کي محسوس ڪندي کيس چيڙائيندي چوڻ لڳو ”تون ايتري ته ڊڄڻي آهين جو هن دنيا ۾ ڪجهه به نه ڪري سگھندين ، شايد محبت به نه.“
”اهڙي ڳالهه ناهي نه مان ڊڄڻي آهيان نه وري محبت ڪرڻ ڪو رستمن جو ڪم آ.“ هوءَ مصنوعي ڪاوڙ مان چوڻ لڳي.
رحمان کي سندس ان ڳالهه تي کل اچي وڃي ٿي وري به کيس وڌيڪ تنگ ڪرڻ لاءِ ڇيڙڻ لڳو.
”توکي ڪڏهن نه ڪڏهن اهو مڃڻو پوندو ته محبت ڪرڻ وڏي دليري جو ڪم آهي.“
انهي وقت زوردار گجگوڙ ٿئي ٿي ته سنڌيا اٿي کڙي ٿئي ٿي.
”هاڻي هتي وڌيڪ ترسڻ مناسب ناهي، هلو هاڻي،“
رحمان کيس وڌيڪ پريشان ڪرڻ نه ٿو چاهي سندس هٿ پڪڙي اٿي ٿو ۽ ٻئي اچي گاڏي ۾ ويهن ٿا. ٻئي طرف گلبانو رحمان جي ڪمري مان سندس ميرا ڪپڙا کڻي ٻاهر اچي ٿي سندس منهن تي پيار گاڏڙ ڪاوڙ آهي،
”هن ڇوڪري به ڏاڍو بيزار ڪيو آ، ڪو ڪپڙو ڪاٿي ٿو اڇلائي ته ڪو ڪاٿي، بوٽ ڏسو ته هُت پيا اٿس جوراب آهن ته پلنگ جي سيراندي کان پيا اٿس ڪو ته ڍنگ هوندو آ رهڻ جو.“
شمسه ماءُ جي ان پيار ڀري اندازِ ناراضگي تي کلي ڏئي ٿي،
”امان هاڻي ته ٽيهن سالن جو به ٿي ويو، ڇو نه ٿي شادي لاءِ زور ڀرينس“
”مائي ڇا ڪيان ڪيترا ڀيرا ڳالهه چوري ٿمانس ان ڏينهن چيائين به ته پنهنجي پسند ٻڌائيندو،الائي من ۾ ڇا اٿس هر دفعي نٽائي ٿو وڃي اڄ اچي ته تون ئي ڳالهه ڪري ڏسينس.“
نجمه خاموشي سان سندن بحث ٻڌي پئي، مامي جي سنڌيا ۾ دلچسپي جي ٿوري گھڻي کڻڪ اٿس. کلي چوي ٿي:
”هاڻي ڇڏيو ان بحث کي هلي چانهه پيو. ماما به اهڙي خوبصورت موسم الائي ڪنهن سان پيو انجواءِ ڪري، اسان کي ته ڪڏهن به ڪيڏانهن ناهي وٺي ويندو، اهو ڪم توهان مونتي ڇڏي ڏيو ڏسو مان ڪيئن ٿي مڃرايانس.“
شمسه کلندي،
”بس امان.... اسان جي دادي امان جو ويٺي آ گھر ۾، مامي جي لاڏلي جو آ، جيڪو ڪم اسان کان ناهي ٿيو اهو هيءَ ڪندي.“
ان وقت رحمان گاڏي جون چاٻيون آڱر ۾ گھمائيندو سيٽي واري آواز ۾ جھونگاريندو اندر اچي ٿو.
” ڇا ٿيو آ ماما جي لاڏلي کي.“
”منهنجا پيارا پيارا ماما سائين، امي ۽ ناني چون پيون ته توهان ڏاڍا لاپرواهه ٿي ويا آهيو، ان ڪري توهان کي قيد ڪرڻ جون سازشون پيون ٿين.“
رحمان سمجھي وڃي ٿو ته ڪهڙي سازش جي ڳالهه پئي ٿئي دل ۾ خوش ٿيندي ليڪن مٿاڇرو نٽائڻ جو انداز اختيار ڪندي چوڻ لڳو.
”امان کي ته منهنجي آزادي ڪڏهن به ناهي وڻي، جيڪڏهن امان جي انهي ۾ خوشي آ ته مان آزاد نه رهان ته هي وٺو منهنجا هٿ حاضر آهن پارايو هٿ ڪڙيون.“
شمسه ۽ گلبانو کي اميد نه هئي ته ايڏو سؤلائيءَ سان راضي ٿي ويندو ٻئي حيرت ۽ خوشي مان هڪ ٻئي کي ڏسن ٿيون ۽ جلدي جلدي چون ٿيون متان وري نه ڦري وڃي،
”ته پوءِ ڳولهيون نه قيد ڪرڻ واري.“
رحمان خيالن ۾ گم ٿي وڃي ٿو سندس تصور ۾ سنڌيا جو خوبصورت ۽ معصوم چهرو اچي وڃي ٿو، اکين آڏو اهي سڀ منظر فلم جيان ڦرڻ لڳن ٿا جنهن ۾ هو ۽ سنڌيا ڪڏهن پارڪ ۾ ڪڏهن ڪنهن ڪولڊ ڪارنر تي آئيسڪريم کائيندي ته ڪڏهن سمنڊ ڪناري ٿڌي ٿڌي واري تي گھمندي، سنڌيا شرمايل شرمايل، گھٻرايل سندس آڏو اکيون جھڪايو هلڪڙي آواز ۾ ڳالهيون ڪري رهي آهي. نجمه مامي کي ائين تصورات ۾ گم ڏسي پاڻ ئي سندس مشڪل آسان ڪري ٿي.
”ناني امان ماما لاءِ ڪنوار مان پسند ڪنديس، شرير نگاهن سان ڏسندي، بلڪه مون پسند به ڪري ڇڏي آهي، مامي تي هڪ سرسري نگاهه وجھندي، ٺيڪ آ نه ماما سائين...! منهنجي پسند تي ڪو اعتراض ته ڪونهي نه،..؟“
شمسه چڙ مان،
”ڳجھارتن ۾ ڇو پئي ڳالهائين، سڌي ڳالهه ٻڌائين ڇونه ٿي.“
مامي ڏي ڏسندي،
”امي هوءَ سنڌيا آهي نه... منهنجي دوست، توهان کي ڪيئن ٿي لڳي.“
اهو ٻڌي رحمان جو چهرو خوشي وچان ٻهڪڻ لڳي ٿو، حيران ٿي وڃي ٿو ته ننڍڙي ڀاڻج ايڏي وڏي ڪيئن ٿي وئي جو سندس دل جي ڳالهه پرکي ورتائين گلبانو ۽ شمسه اهو ٻڌي حيران ٿي وڃن ٿيون، ٻئي هڪ آواز ٿي چون ٿيون، ” سنڌيا...يا ....يا.....“
شمسه کان رهيو نه ٿو ٿئي،
”پر سنڌيا ته رحمان کان کوڙ ساري ننڍي آ، ۽ اڃان انٽر ۾ پئي پڙهي، ڪاٿي رحمان ڪاٿي سنڌيا.“
”ليڪن امي سنڌيا مونکي ماما لاءِ تمام گھڻي پسند آ،.... ڪيئن ماما ...“
رحمان کلي چوي ٿو،
”ته چئبو ته منهنجي لاڏلي نجمه گھڻي سمجھدار ٿي وئي آ، ڀلا مان پنهنجي نجمه جي پسند کي نا پسند ڪرڻ جي جرئت ڪري سگھان ٿو.“
شمسه ۽ گلبانو سمجھي وڃن ٿيون ته رحمان سنڌيا کي پسند ڪري ٿو، سنڌيا ته هنن ٻنهي کي به وڻندي آهي پر هنن ڪڏهن به ان جي باري ۾ اهو نه سوچيو هو. رحمان جي خوشي کي ڏسندي شمسه چوي ٿي:
”ته پوءِ مان صبحاڻي ئي ٿي سندن گھر جو چڪر هڻان.“
”امي مان به هلنديس“
رحمان دل ۾ ته خوش پئي ٿيو، پر بظاهر پنهنجي خوشي کي لڪائيندي.
”چڱو پوءِ پيا پروگرام ٺاهجو في الحال ته ڪو چانهه ناشتو ڪرايو پيٽ ۾ ڪُئا پيا ڊوڙن، يا صرف شاديءَ جي ڳالهين سان پيٽ ڀرجي.“
شمسه ۽ نجمه خوش ٿي اٿن ٿيون. ٻئي ڏينهن جڏهن نجمه جلدي جلدي چانهه پي رهي هئي ته شمسه کيس چوڻ لڳي ته هوءَ اسڪول نه وڃي ڇو ته کين ڪنهن سان ملڻ وڃڻو آهي نجمه سمجھي وڃي ٿي پر اڻ ڄاڻ بنجي پڇي ٿي ته ڪيڏانهن وڃڻو آ جو هوءَ اسڪول جي ڇٽي ڪري، شمسه ٻڌائي ٿي ته سنيتا چيو پئي ته سنڌيا جي ڀيڻ رابعه جي اڄ ڪلهه شادي جي تياري پئي هلي ان ڪري هن اسڪول کان ڇٽي ڪئي آ، ”مان سوچان پئي ته بهاني سان ساڻس ملي اچجي.“
ڳالهين ڪندي رحمان به اچي ٿو، نجمه کي تيار نه ٿيل ڏسي پڇيس ٿو ته نجمه کيس ڇيڙيندي چوي ٿي:
”ماما سائين اڄ مابدولت ڇٽي ڪئي آ، ڇو ته اسان جي سواري ڪنهن خاص جاءِ ڏانهن وڃڻ واري آ.“
”صبح مردان سان ڪيڏانهن جي تياري آ جو اسڪول کان موڪل پئي ٿئي.“
”سمجھي وڃو ته هٿ ڪڙيون خريد ڪرڻ پيا وڃون.“
”پوءِ ته مان به ڪيان ٿو آفيس جي ڇٽي.“رحمان کلندي چوي ٿو.
”توهان...! نه بابا نه، هي لنڊن ناهي هتي صرف اسان کي وڃڻ جي اجازت آهي، توهان خيرا“ سان آفيس وڃڻ جي تياري وٺو.“
”پر توهان کي سواريءَ جي ته ضرورت پوندي نه....؟
شمسه ڀاءُ جي بيتابي کي ڏسي کلي ٿي.
”ايتري بي صبري ٺيڪ ناهي تون وڃ آفيس، اسان ٽيڪسيءَ ۾ هليا وينداسين.“
”نيڪي جو ته زمانو ئي ناهي، ٺيڪ آ نه ٿا هلو منهنجي شاهي سواري ۾ ته مان هلان ٿو آفيس.“
رحمان آفيس لاءِ نڪري وڃي ٿو شمسه کلندي چوي ٿي ته ڪيتري عرصي کان پوءِ رحمان ايڏو خوش نظر پئي آيو، خدا اسان جي گھر ۾ ٻيهر خوشين جو سبب پيدا ڪيو آ شال اهي خوشيون سدا قائم رهن. ٿوري دير کانپوءِ ٻئي تيار ٿي ٻاهر نڪرن ٿيون، گلبانوءَ جي پڇڻ تي کيس ٻڌائن ٿيون، اهو ٻُڌي گلبانو خوش ٿئي ٿي،
”امان في الحال ته گھمڻ جي خيال سان سنڌيا جي گھر وڃون پيا، هڪدم رشتي جي ڳالهه ڪرڻ مناسب ناهي، نجمه کي به ان ڪري ڇٽي ڪرائي اٿم ته هوءَ رابعه جي اسٽوڊنٽ رهي آ ۽ منهنجي هن سان پهرين ڪا ڄاڻ سڃاڻ ته آهي ڪونه. ائين ڪيئن هلي وڃان.“
”تو بلڪل سهي سوچيو آ، ته پوءِ جلدي نڪري وڃو ڏينهن ٿو تپي.“
ٻئي ٻاهر نڪري وڃن ٿيون.
ٻئي طرف رحمان ۽ سنڌيا هڪ پارڪ جي هڪ پرسڪون ڪنڊ ۾ هڪ بينچ تي رازو نياز ونڊڻ ۾ مصروف آهن، رحمان سندس اکين ۾ نهاري پيار ڀرئي انداز ۾ چوي ٿو:
”ڇا ڳالهه آ سائين ايتري دير کان ڳالهايان پيو پر تون الائي ڪهڙي دنيا ۾ گم آهين.“
”اهڙي ته ڳالهه ڪانهي... توهان ڳالهايو پيا مان ٻڌان پئي...... دراصل... دراصل....“
”ها، ها، سنڌيا چئو.... تون ڪجهه چوڻ پئي چاهين، ڪنهن شئي جي ضرورت آ ڇا....“
”نه، نه، اهڙي ته ڪا ڳالهه ناهي...“
ته پوءِ ڇا ڳالهه آ “
”هو دراصل...“
”ڇا دراصل.... چئو نه.“
سنڌيا جيڪا هميشه کان گھٽ ڳالهائيندي آ، کيس سمجهه ۾ نٿو اچي ته هوءَ اها ڳالهه ڪيئن چوي، آخر همت ڪندي چوي ٿي،
”دراصل منهنجا انٽر جا اگزيمس ٿيڻ وارا آهن....“
”ها ته پوءِ .....“
سنڌيا چوندي چوندي شرمائجي وڃي ٿي ۽ رحمان کي سنڌيا جي ان ادا تي پيار اچي وڃي ٿو،
”ها ته پوءِ ....“
” توهان آنٽي وارن کي اسان جي گھر موڪليو نه،.....آپي رابعه جي به شادي ٿي ويندي پوءِ ڪنهن وٽ ايندا.“
”بس! ايتري ڳالهه جي ايڏي تمهيد،“
سنڌيا شرمائجي وڃي ٿي.
”تون فڪر ئي نه ڪر هو جلد ئي توهان جي گھر اينديون، امان ۽ آپا توکي تمام گھڻو پسند ڪنديون آهن، بلڪه امان ته توسان ڏاڍو پيار ڪري ٿي.“
سنڌيا ٿورو شرمائيندي،
”۽ توهان.....؟
رحمان شرارت مان چوي ٿو:
”مان نه، مان ته بلڪل به نه.“
سنڌيا مصنوعي ناراضگي سان
”توهان هروڀرو ڇو ستائيندا آهيو.“
”اڙي، اڙي تون ته ناراض ٿي وئينءَ بس جلد، شهزادي صاحبه اسان جي دلين سان گڏ گهر تي به راڄ ڪرڻ واري آ.“
اهو ٻڌي سنڌيا جو چهرو شرم وچان ڳاڙهو ٿي وڃي ٿو. گھڙي کي ڏسندي، ”هاڻي هلڻ گھرجي، تمام گھڻي دير ٿي وئي آ.“
”ٺيڪ آ هلو ته هلون ٿا،“
ٻئي اٿي پارڪ کان ٻاهر نڪري وڃن ٿا.
شمسه ۽ نجمه ٽيڪسي مان لهي رابعه جي فليٽ تي اچن ٿيون رابعه گھر ۾ داخل ٿيندڙ ٻنهي عورتن کي سڃاڻڻ جي ڪوشش ڪري ٿي نجمه کي سڃاڻي وٺي ٿي، جيڪا سندس اسڪول ۾ پڙهندي هئي،
”تون نجمه آهين نه،“
”جي ميم، ۽ هي منهنجي امي آهي،“
رابعه شمسه سان ملي ٿي، نجمه هٿ ۾ کنيل شاپر کيس ڏيندي چوي ٿي.
”ميم هي ڪيڪ توهان لاءِ آهي.“
”هن جي تڪليف ڇو ڪيو، اچو اچو اندر اچو.“
رابعه انهن کي وٺي اندر اچي ٿي، شمسه کي سمجهه ۾ نه ٿو اچي ته ڳالهه کي اڳتي ڪيئن وڌائجي، آخر سوچي سمجھي چوي ٿي ته:
”ڪيترن ڏينهن کان نجمه پئي چيو ته امي سنڌيا اسان جي گھر کوڙ دفعا آئي آهي اسان کي به ڪڏهن ان جي گھر ساڻس ملڻ لاءِ هلڻ گھرجي، پر ڇا ڪجي مصروفيت ايتري آ جو چاهڻ جي باوجود نڪرڻ جو موقعو نه پئي مليو، اڄ گھر لاءِ ڪجهه سامان وٺڻو هو، هتان گذرياسين ته نجمه ٻڌايو ته هي سنڌيا جو گھر آهي، هلو ته ٿوري دير لاءِ ملندا هلون.“
نجمه رابعه کان پڇي ٿي:
”توهان شايد اڄ ڪلهه اسڪول ڪونه پيا وڃو سنيتا ٻڌايو پئي ته توهان جي ميريج آ ان جي تياري پيا ڪيو.“
”ها ان ڪري ئي موڪل ورتم گھر ۾ ٻيو ڪو وڏو آهي ڪونه سڄي تياري پاڻ کي ڪرڻي ٿي پوي.“
اهو ٻڌي شمسه افسوس جي انداز ۾ چوڻ لڳي،
”ها سنڌيا ٻڌايو هو ته توهان جي والده بچپن ۾ ئي فوت ٿي وئي هئي ۽ توهان ئي کانئس وڏي هئڻ ڪري ٻنهي ڀاءُ ڀيڻ جي پرورش ڪئي آ، سچ پڇو ته سنڌيا ڏاڍي پياري ۽ سلڇڻي ڇوڪري آهي.“
رابعه ڀيڻ جي تعريف ٻڌي خوش ٿئي،
”ها منهنجي ڀيڻ مونکي ٻارن جيان پياري آ، مان صرف اٺن سالن جي هيس ۽ سنڌيا ته اڃان بانبڙا پائڻ مس شروع ڪيا هئا ته امي اسان کي ڇڏي وئي، بابا، مون ۽ پاڙي واري خاله زهره کيس پالي وڏو ڪيو.“
شمسه پڇي ٿي:
”ڪڏهن آ توهان جي شادي، منهنجي نجمه ته توهان جي ڏاڍي فين آ، هر وقت توهان جون ڳالهيون ڪندي رهندي آ.
”بس جلد ئي....“
شمسه گھڙي ڏسندي نجمه کي چوي ٿي ته کين هاڻي هلڻ گھرجي.
رابعه کين ائين اٿندو ڏسي هٿ جھلي ويهڻ لاءِ روڪي ٿي.
”ڪمال آ هينئر آيا آهيو ۽ وڃڻ جي ڳالهه پيا ڪيو، ويهو مان ڪجهه ٺاهي ٿي اچان.“
”نه، نه تڪلف جي ڪا ڳالهه ناهي، ٿوري دير پهرين ئي ناشتو ڪري نڪتا آهيون بلڪل به گنجائش ناهي.“
”ٺيڪ آ ڏينهن چڙهي آيو آ منجھند جي ماني ٺاهڻ جو وقت ٿي ويو آ، ماني کائي پوءِ وڃجو.“
”مون چيو نه، تڪليف جي ڪابه ضرورت ناهي، هاڻي اچڻ وڃڻ پيو ٿيندو وري ڪنهن ٻئي ڀيري،“
”ڀلا ڪولڊ ڊرنڪ ته هلندي نه...؟“
”اگر ايترو ئي ضروري آهي ته ڀلي پنهنجي خوشي پوري ڪيو.“
شمسه کلندي چيو:
رابعه ڪولڊ ڊرنڪ کڻڻ وڃي ٿي، انهي وقت سنڌيا به خوش، خوش اندر اچي ٿي، نجمه کيس ڏسي ٿي ته ڊڪي وڃي ڀاڪر پائي مليس ٿي ۽ شرارتي نگاهن سان کيس ڏسي ٿي،
”اڄ ڪاليج کان جلدي اچي وئينءَ.“
”لاسٽ ٻه پيرڊ فري هئا ان ڪري جلدي نڪري آياسين، پر اڄ آپا ۽ تون صبح ساڻ هتي....“
شمسه نگاهن ئي نگاهن ۾ ڳراٽڙِي پائيندي،
”اڄ تنهنجي آپي سان ملڻ جو شوق ٿيو ته هليا آياسين.“
سنڌيا خوش ٿي وڃي ٿي. رابعه ڪولڊ ڊرنڪ کڻي اچي ٿي، ان سان گڏ کائڻ لاءِ ڪجهه سنيڪس به آهن، سندن آڏو رکي ٿي..........
”چڱو هاڻي گھڻي دير ٿي وئي آهي امان به انتظار ڪندي هوندي ته الائي ڪيڏانهن گم ٿي ويون،“
سنڌيا جي اکين ۾ عجيب چمڪ اچي وڃي ٿي، هوءَ سمجھي وڃي ٿي ته هنن جو ائين اچڻ جو ضرور ڪو خاص ڪارڻ هوندو. رابعه سندس خيالات کان بيخبر پنهنجي روزمره جي ڪمن ڪارين ۾ مصروف ٿي وڃي ٿي.


اڄ وري سنيتا ڪلاس ۾ سيٽ تي اڪيلي، سنڌيا لاءِ فڪرمند ٿي رهي آهي، رهي رهي کيس سنڌيا جي انهن ايڪٽوٽيز لاءِ تشويش ٿي رهي آهي، سنڌيا کي الائي ڇا ٿي ويو آهي روز روز ڪاليج کان غائب رهڻ لڳي آ سنڌيا ته اسڪول جي زماني کان وٺي ڪلاس جي موسٽ ريگيولر اسٽوڊنٽ هوندي هئي ۽ هر سال کيس موسٽ ريگيلر اسٽوڊنٽ جو سرٽيفڪيٽ ڏنو ويندو هو، جڏهن ڪاليج هلڻ جو چيومانس ته طبيعت جي خرابي جو چئي نٽائي وڃي ٿي، هر وقت چپ، چپ، الائي ڪهڙن خيالن ۾ گم رهي ٿي، اڳ ۾ ته آپي رابعه هوندي هئي، هاڻي جي ان جي شادي ٿي وئي ته سنڌيا جو الائي ڇا ٿيندو. اڄ به ڪاليج اچڻ لاءِ نڪتي ۽ ٻاهر اچي چيائين ته تون هل مان هڪ پيرڊ کان پوءِ ٿي اچان. رحمان جي چڪر ۾ ڪاٿي زندگي نه برباد ڪري ويهي. رحمان مونکي ته هڪ چالاڪ ماڻهو ٿو لڳي، سندن عمرين ۾ به ڪيترو نه فرق آ. ڀڳوان ڪري هو هن سان ڪا چالاڪي نه ڪري، انهي وقت سنڌيا ڪلاس ۾ داخل ٿئي ٿي، اچي پنهنجي سيٽ تي ويهي ٿي. سنيتا جو موڊ خراب ڏسي کيس ان سان ڳالهائڻ جي همت نه ٿي ٿئي. چپ چاپ سيٽ تي ويهي ڪجهه لکڻ ۾ مصروف ٿي وڃي ٿي.


ڪاليج جي اڄ جلدي موڪل ٿي وئي آهي، سنيتا ۽ سنڌيا چپ چاپ گيٽ کان ٻاهر نڪري بس اسٽاپ ڏانهن وڌن ٿيون ته هڪ نسبتا“ خالي روڊ تي رحمان گاڏي جھلي انتظار ڪري رهيو آهي، سنيتا جي نظر جيئن ئي مٿس پوي ٿي ته سندس چهري تي حيراني ۽ ٿوري ناگواري جا تاثرات اڀرن ٿا، سنڌيا سنيتا جي احساسات کان بيخبر رحمان کي ائين انتظار ۾ بيٺل ڏسي دل ئي دل ۾ خوش ٿي وڃي ٿي. رحمان کين ايندو ڏسي گاڏي کان ٻاهر نڪري در کولي چوي ٿو:
”سنڌيا گاڏي ۾ ويهو ته مان توهان کي گھرتائين ڊراپ ڪري ٿو اچان.“ سنيتا سنڌيا جو جواب ڏيڻ کان پهرين ئي چوي ٿي:
”نه، نه، ڀائو اسان بس ۾ هليا وينداسين.“
رحمان ٻڌو اڻ ٻڌو ڪري چوي ٿو،
”اصل ۾ مونکي سنڌيا سان ڪجهه ڳالهائڻو آ.“
سنڌيا سنيتا جو خراب موڊ ڏسي سمجھي وڃي ٿي ته، سنيتا صبح جو سندس ائين وڃڻ تي اڃان ناراض آهي هوءَ ڪنهن به صورت ۾ سنيتا کي خفا ڏسڻ نه ٿي چاهي، هوءَ ئي ته سندس ۽ رحمان جي هن رشتي جي رازجي امين آهي ان کي ڪنهن به حالت ۾ ناراض ڪرڻ درست نه ٿيندو، ان ڪري رحمان کي چوي ٿي ته سنيتا ٺيڪ ٿي چوي هو بس ۾ ئي هليون وينديون ۽ اگر ڪا ضروري ڳالهه ڪرڻي آهي ته شام جو فون تي ڳالهائي وٺي. رحمان به وڌيڪ ضد نه ٿو ڪري. پري کان روٽ بس ايندي ڏسي هو جلدي جلدي اسٽاپ ڏانهن وڌي وڃن ٿيون ۽ رحمان گاڏي اسٽارٽ ڪري پنهنجي راهه وٺي ٿو.


شمسه وارن جي وڃڻ کان پوءِ سنڌيا جي من ۾ ڏاڍي هورا کورا متل آهي آخر کانئس رهيو نه ٿو ٿئي، ڀيڻ جي پاسي ۾ اچي ويهي ٿي ۽ شمسه ۽ نجمه جي اچڻ جي باري ۾ پڇي ٿي ته اهي ڪيئن آيون هيون........ رابعه کيس ٻڌائي ٿي،
”الائي ڪيئن آيون هيون هي مٺائي الائي ڪيڪ به ڏئي ويون آهن، چيائون پئي ته هتان گذرياسين ته دل چيو ته توهان سان ملندا وڃون، پهريون دفعو اچڻ ٿيو ان ڪري هٿين خالي اچڻ مناسب نه لڳو.“
سنڌيا کي ٿورو اطمينان ٿيو پوءِ به سندس من ۾ مانڌاڻ متل هو. ماني کائڻ کانسواءِ ئي ڪمري ۾ وڃي بيڊ تي ليٽي پئي.
”خبر ناهي رحمان گھر وارن کي اسان جي رشتي جي باري ۾ سڀ ڪجهه ٻڌائي ڇڏيو آ،.....؟ الائي آپا واريون ڇو آيون هيون......؟ شمسه آپا مونکي ڏاڍو ڀائيندي آ، خبر ناهي منهنجي باري ۾ ڪهڙي راءِ قائم ڪئي هوندائين ته مان ڪهڙي قسم جي ڇوڪري آهيان، ٿورن ڏينهن جي ڄاڻ سڃاڻ ۾ ئي رحمان سان ناتو ڳنڍي ويٺي آهيان، جيڪڏهن رابعه آپي کي ٿوري به کڻڪ پئجي وئي ته هوءَ ته اڳ ۾ ئي پنهنجي شادي جي باري ۾ پريشان ٿي رهي، ويتر وڌيڪ فڪر مند ٿي ويندي، رحمان به الائي ڇا چوڻ پئي چاهيو، صبح ته اهڙي ڳالهه ڪونه ڪيائين ته آپا وارا ايندا. هوءَ انهن ئي سوچن ۾ گم هئي ته رابعه ٻاهران کيس سڏ ڪيو،
”سنڌيا ڪيڏانهن گم ٿي وئينءَ ماني کائڻ جو پروگرام ناهي ڇا ....“
”اچان پئي آپي.“
جلدي اٿي ٻاهر اچي ٿي..
”هن ڇوڪري جو الائي ڇا ٿيندو،“
سنڌيا ماني کائيندي ڀيڻ کي چوي ٿي ته:
”آپي هڪ ڳالهه چوان اگر مڃو ته.“
”وري ڇا آهي اهڙي ڪا فرمائش نه ڪجانءِ جيڪا مان پوري نه ڪري سگھان.
”فرمائش ته ڪانهي هڪ رڪئيسٽ آهي.“
”ها چئو.“
آپي اصل ۾ اڄ ڪومل سڀني فرينڊس کي شام جو چانهه تي سڏيو آ مونکي ۽ سنيتا کي به اوڏانهن وڃڻو آ.“
نه بابا نه، مان انجي اجازت نٿي ڏئي سگھان، بابا اچي ته ان کان موڪل وٺجانءِ.“
”آپي پليز....“
”ٺيڪ آ پر جلدي واپس اچجو.“
”ٿينڪس آپي.....“
شام جو سنڌيا تيار ٿي سنيتا سان گڏ ڪومل جي پارٽي ۾ وڃي ٿي، انهي وقت شوڪت علي ۽ احمد کوڙ ساترو سامان کڻي اندر اچن ٿا. احمد شرارتي نظرن سان ڀيڻ کي ڏسي ٿو، رابعه ٿورو شرمائجي وڃي ٿي جلدي جلدي پيءَ کان سامان وٺي ٽيبل تي رکي ٿي. شوڪت علي ٿڪل ٿڪل پيو لڳي، رابعه کيس چوي ٿي:
”بابا توهان ويهو ڏاڍا ٿڪجي پيا آهيو، مان توهان لاءِ پاڻي کڻي ٿي اچان.“
رابعه فرج مان پاڻي جي بوتل ڪڍي پيءَ ۽ ڀاءُ کي پاڻي ڏئي ٿي. پاڻي پي شوڪت علي سنڌيا جو پڇي ٿو رابعه کيس ٻڌائي ٿي ته سنڌيا ۽ سنيتا ڪنهن سهيلي جي پارٽي ۾ ويون آهن.
”پٽ سنڌيا جي اها ڳالهه درست ناهي هن وقت کيس تنهنجو هٿ ونڊائڻ کپي، اڃان وتي ٿي سهيلين جا گھر گھمندي.“
”بابا ويچاري ڪاٿي ويندي آهي ڪيڏانهن، صفا گھر جو ڪُڪُڙ آ سهيلي فون تي ڏاڍيون منٿون ڪيس، صفا جواب ڏئي ڇڏيو هئائينس، مون ئي زور ڀريومانس ته ٿوري دير لاءِ ٿي اچ.....مون کان پوءِ ته هونءَ به نه نڪري سگھندي.“
”ڏٺوَ نه بابا...! ڪيئن پنهنجي لاڏلي ڀيڻ کي دڙڪن کان بچائي وئي، ان جاءِ تي مان هجان ها نه، ته هاسيڪار دڙڪا کارائي ها.“
رابعه پيار مان ڌڪ الاريندي چويس ٿي،
”ڏاڍو شيطان ٿي ويو آهين، ننڍڙي ڀيڻ آ.... اصل ڪونه ٿو سهينس،“
پڻس ٻنهي جي ڳالهين تي مرڪي پوي ٿو،
”پٽ اٿي چانهه ٺاهي وٺ ڏاڍي ٿڪاوٽ پئي محسوس ٿئي.“
”بابا چانهن تيار آ دم تي رکي اٿم، اجھو ٿي آڻيان.“
احمد اٿي ميز تان پڪوڙن جي پليٽ کڻي ٿو.


شام جي وقت رحمان آفيس کان واپس اچي ٿو ته سڀ چانهه پي رهيا آهن شمسه کيس ڏسي چوي ٿي ته وقت سان آيو آهين گرم گرم چانهه پي وٺ، هو کين هڪ شاپر ڏئي چوي ٿو ته هي سنيڪس لاهي وٺو مان فريش ٿي گھڙيءَ ۾ اچان ٿو، هو جلدي فريش ٿي ٻاهر اچي ٿو، نجمه سندس آڏو چانهن ۽ سنيڪس رکي ٿي پر هو تجسس وچان ڀيڻ کان پڇي ٿو،
”اڄ توهان اسڪول نه ويا هئا ڇا، مان توهان کي پِڪ ڪرڻ ويس ته خبر پئي، توهان ويا ئي ناهيو.“
شمسه ڀاءُ جي بي صبريءَ کي سمجھي وڃي ٿي کلندي چوي ٿي:
”سئون سڌو پڇ نه ته سنڌيا وارن ڏي ويا آهيون يا نه.“
گلبانو مسڪرائيندي.
”ويون هيون، ويون هيون، سنڌيا جي گھر، ملي آيون آهن سندس ڀيڻ سان، مٺائي به ڏئي آيون آهن، اهوئي يا ڪجهه ٻيو به ٻڌڻو اٿئي.“
”ته پوءِ ڇا چيو سنڌيا جي ڀيڻ.“
”چوندي وري ڇا....چيائين ته رحمان اسان کي قبول آ....“
”آپا...پا... مذاق ڇو ٿا ڪيو سيريئس لي ٻڌايو نه،“
”ڀاءُ منهنجا، في الحال ته صرف ملڻ ويا هئاسين، ائين ٿوروئي ٿيندو آ ته نه ڄاڻ نه سڃاڻ جھٽ وڃي رشتي جي ڳالهه ڇيڙبي...، هڪ ٻه دفعا اچبو وڃبو، پوءِ وڃي ڳالهه ڪبي، هونءَ به رابعه جي شاديءَ جون تياريون پيون هلن، هي وقت ٿوروئي آ... ٻي ڀيڻ جي رشتي جي ڳالهه ڇيڙڻ جو.“
اهو ٻڌي رحمان جو منهن لهي وڃي ٿو، شمسه سندس دل رکڻ لاءِ چوي ٿي:
”ها.... اسان اٿياسين ته سنڌيا به اچي وئي ڪاليج مان، اسان سان ڏاڍو خوشي سان ملي. ايتري ته خاطر مدارات ڪيانئين جو مجھند جي ماني کائڻ جي گنجائش ئي نه رهي.“
رحمان خوش ٿيندي.
”ته پوءِ سنڌيا توهان کي پسند ته آئي نه...“
گلبانو پٽ جي خوشي خاطرمرڪندي چوڻ لڳي،
”اسان کي ته اڳ ۾ ئي پسند هئي، تو ته هاڻي چيو آهي.“
نجمه شرارت مان ناني کي ڏسندي.
”ناني امان...! ماما لاءِ نه سنڌيا ته اسان کي پنهنجي لاءِ کپي نه.“
”چُپ ڪر مينڊڪي، توکي به هاڻي پر لڳي ويا آهن...“
رحمان مصنوعي ڪاوڙ مان کيس چوي ٿو.ته سڀني جي منهن تي مرڪ ڇانئجي وڃي ٿي.


شام ٿيندي ئي ڪراچي جي موسم انتهائي خوشگوار ۽ رومانٽڪ ٿي وئي آهي. اهڙي موسم کي انجواءِ ڪرڻ لاءِ ڪيترائي پريمي جوڙا ۽ فيمليون گھرن کان نڪري تفريحي ماڳن ڏانهن روان دوان آهن سنڌيا به سهيلي جي گھر جو بهانو ڪري رحمان سان گڏ هڪ خوبصورت ريسٽورينٽ ۾ اچي ويٺي آهي هنن اهڙي ميز سليڪٽ ڪئي آهي جتان شيشي جي درين مان ٻاهر جو منظر نهايت خوبصورت لڳي رهيو آهي، مختلف ماڊلز جون رنگ برنگي گاڏيون تيز رفتاريءَ سان گذري رهيون آهن، آسمان تي هلڪا هلڪا بادل تيزيءَ سان ڊوڙي رهيا آهن، ڄڻ هو ورهين جا اڃايل هجن ۽ سمنڊ مان پاڻي پيڻ لاءِ ڊوڙي اتي پهچڻ لاءِ هڪ ٻئي کان گوءِ کڻڻ جي ڪوشش ۾ هجن، ويٽر ڪولڊ ڊرنڪس کڻي اچي ٿو... سنڌيا هلڪي نيري رنگ جي لباس ۽ هلڪي ڦلڪي ميڪ اپ ۾ تمام خوبصورت پئي لڳي.
رحمان سنڌيا جي اکين ۾ پيار سان نهاري چوڻ لڳو:
”هاڻي ته خوش آهين نه، تنهنجي خواهش موجب آپا وارا تنهنجي گھر آيا هئا نه،“
”صرف منهنجي خواهش....توهان جي نه هئي ڇا؟“
سنڌيا شرمائيندي سوال ڪري ٿي.
”اڙي سائين منهنجي خواهش ٿا پڇو....... مان ته چاهيان ٿو ته جلد کان جلد توهان منهنجي جيون ۾ شامل ٿي وڃو پر ڇا ڪجي توهان جي رابعه آپي ٻن دلين جي درميان ديوار جو بنجي بيٺي آهي.“
”رابعه آپي جو ڀلا ان ۾ ڪهڙو قصور آ، هوءَ وڏي آ ان ڪري پهرين هن جي شادي ٿيندي نه.“
”اهوئي ته چوان پيو نه سائين منهنجا ته نه رابعه آپي وڏي هجي ها نه ان جي شادي پهرين ٿئي ها، ... بنجي وئي نه ٻن دلين جي وچ ۾ ديوار.....“
رحمان کلندي سندس اکين ۾ نهاري کيس ڇيڙي ٿو.
هو ڪولڊ ڊرنڪ ختم ڪن ٿا ته رحمان غور سان سنڌيا کي ڏسندي چوي ٿو:
”هڪڙي ڳالهه چوان سنڌيا ...! ناراض ته نه ٿينديءَ نه....“
” ناراض ٿيڻ واري هوندي ته ضرور ٿينديس.“
”واه ايڏو رعب هينئر کان ئي.... دراصل آفيس جي ڪم سان ڪجهه ڏينهن لاءِ حيدرآباد پيو وڃان.“
سنڌيا اهو ٻڌي اداس ٿي وڃي ٿي ۽ تڪڙا تڪڙا سوال ڪرڻ لڳي، گھڻا ڏينهن نه لڳائجو... فون ته ڪندا نه ....“
”منهنجي وس ۾ هجي ته وڃان ئي نه.... نه صرف فون ڪندس پر روزانه رات جو توهان جي خيالن ۽ خوابن ۾ اچي خوب ڪچهريون ڪندس. بس نه.... ڳالهه به ايتري نه.“
سنڌيا شرمائجي وڃي ٿي.
”توهان به ايستائين پنهنجي آپيءَ جي شادي ۾ سندس هٿ ونڊايو، چپٽي وڄائيندي، ائين گذري ويندا اهي ڏينهن جو خبر ئي نه پوندي، ٺيڪ آ نه ...“
گھڙِي ڏسندي سنڌيا چوي ٿي:
”ڪافي دير ٿي وئي آ هاڻي هلڻ گھرجي.“
ٻئي اٿن ٿا ۽ ٻاهر نڪري وڃن ٿا، سنڌيا سڄي رستي اداس ويٺي آهي اهو سوچي ته رحمان سان هاڻي الائي ڪيترا ڏينهن ملڻ نه ٿيندو...... سڄي واٽ هن جي دل ۾ عجيب طرح جا وسوسا، انومان اچي رهيا هئا، الائي ڇو هن کي ائين پئي لڳو ڄڻ رحمان سان وري الائي ائين دل جون ڳالهيون ڪرڻ جو موقعو ملندو الائي نه، جڏهن کان مليا هئا پهريون ڀيرو ائين وڇڙي رهيا هئا چند ڏينهن لاءِ ئي سهي، سنڌيا کان اهو وڇوڙو سٺو نه ٿي ٿيو، پر دل تي پٿر رکڻو ئي پيو، ڇو ته هوءَ کيس ڪم کان روڪي به ته نه ٿي سگھي..


سانجھي جي وقت جڏهن سڄي دنيا ڏينهن جي عام رواجي ڪمن ڪارين کان واندي ٿي گھرن ڏانهن موٽي رهي آ پکي پکڻ، جيت جانور به پنهنجن واهيرن ۽ وٿاڻن ڏي وري رهيا آهن، گلبانو به رحمان جي اوسيئڙي ۾ ويٺي آهي، مجھند کان سندس طبيعت ڪجهه سست آهي، مٿي ۾ سور ۽ هلڪو هلڪو بخار محسوس ڪري رهي آهي پوءِ به سندس نظرون ٻاهرئين در ڏانهن واجھائي رهيون آهن ته اجھو ٿو رحمان اندر اچي، شمسه بورچيخاني جي ڪمن ڪارين کان واندي ٿي ڪمري ۾ آئي ۽ ماءُ کي موڙهيل سوڙهيل ڏسي پريشان ٿي پڇيس ٿي:
”امان ڏيو خبر مٿي جو سور ڪجهه جھڪو ٿيو.“
”شمسه تون ته هاڻي ڏاڍي ڊڄڻي ٿي پئي آهين جھٽ پريشان ٿي ٿي وڃين. مان هينئر بلڪل ٺيڪ آهيان، هيءَ تنهنجي ڌيءَ جو ڊاڪٽرياڻي لڳي پئي آ، اهڙا زور ڏئي ٿي جو جهڙي........“
”ناني...ني...بس توهان به ...“
گلبانو کلي ڏنو ته شمسه به مطمئن ٿي وڃي ٿي ته امان ڪجهه بهتر آهي.
”امان گرم گرم چانهه ٺاهي اچان پيڻ سان شايد ڪجهه بهتر محسوس ڪيو...“
”نه ترس گھڙِي کن اجھو ٿو ڀاڻين اچي پوءِ گڏجي ٿا پيون.“
”بس امان سمجھي ويس ته توهان جي مٿي ۾ سور به رحمان جي ڪري پيو آهي هڪ ڏينهن به سندس دوري سهي نه ٿا سگھو، خبر به اٿوَ ته رحمان هفتي لاءِ آفيس جي ڪم سان حيدرآباد ويل آهي پوءِ به چانهه تي انتظار پيا ڪيوس.“
”ڏس ته مئو دماغ ڪم ئي نه ٿو ڪري، ٽيو ڏينهن کان رحمان اتي ڪونهي پوءِ به ان جي اوسيئڙي ۾ ويٺي آهيان، نجمه...تون وڃي چانهه ٺاهي اچ، ماءُ کي گھڙي ساعت آرام ڪرڻ ڏي.“
نجمه چانهه ٺاهڻ وڃي ٿي ته گلبانو پلنگ تي اٿي ويهي ٿي ۽ رازداريءَ جي انداز ۾ ڌيءَ کان پڇي ٿي،
”ڀاڻين چيو پئي ته آفيس جي ڪم کان واندو ٿي ڳوٺ ويندس، گھڻا سال ٿي ويا آهن چاچيءَ وارن ڏي وڃڻ ئي ناهي ٿيو، ڀلا اهو اوچتو ڳوٺ ۽ چاچي جي ڪٿان ياد اچي ويس.“
شمسه سمجھي وڃي ٿي ته امان جي طبيعت خراب ٿيڻ جو اصل سبب رحمان جو ڳوٺ وڃڻ آهي ڇو ته کيس خبر آ ته چاچس شهربانو ۽ سندس ماءُ جي ڪڏهن به نه بڻي، ان ڪري ئي پاڻ ڳوٺ راڄ زمينون زڙيون ڇڏي اچي ڪراچي وساين. ڳالهه ٽاريندي چويس ٿي،
”امان ... تون به هروڀرو ڳڻتي پئي ڪرين چاچي شهربانو ايڏي به ويل ڪونهي، ننڍا وڏا جھڳڙا گھرن ۾ ٿيندا رهندا آهن. رهيو سوال رحمان جي ڳوٺ وڃڻ جو ته هو ڪيتري عرصي کانپوءِ حيدرآباد ويو آ، ڳوٺ به حيدرآباد کي ويجھو آ بلڪه رستي ۾ پوي ٿو، انڪري پئي چيائين ته ورهيه ٿي ويا آهن، سائي سان وڃان پيو ان طرف ته ڳوٺان به چڪر هڻندو ايندس، ماڻهو نئون سئون ٿي ويندو...“
”بس جيجل جيئن اوهان جي مرضي باقي منهنجي دل کي شهربانو سان توهان اولاد جو رستو رکڻ نه ٿو آئڙي...“
نجمه چانهه کڻي اچي ٿي ته ماءُ ۽ نانيءَ کي ڳوٺ جون ڳالهيون ڪندي ٻڌي چوي ٿي:
”امي اسان ته ڳوٺ ناهي ڏٺو ڪڏهن وٺي هلو نه اوڏانهن....“
”بس ڪر ته ناني امان کي وري نه مٿي ۾ سور پوي، هيڏي ڪر چانهه ڏي، ٿڌي ٿي ٿئي.“ انهي وقت دروازي جي کڙڪڻ جو آواز ٻڌي....
”وري ڪير آيو آ پڪ اها سنيتا هوندي، اڄ الائي ڇو دير ٿي وئي اٿس نه ته ٽائيم جي ته پابند آهي.“
انهي وقت سنيتا اندر اچي ٿي:
”ڇو سڀ ڪمري ۾ ويٺا آهيو، ناني امان جي طبيعت ٺيڪ ناهي ڇا...“
”ٺيڪ آ ويهه چانهه پي....“
نجمه سڀني کي چانهه ڏئي ٿي.


سنڌيا پنهنجي ڪمري ۾ اداس ويٺي آهي، سامهون ٽنگيل ڪيلينڊر تي تاريخ ڏسي ٿي،
”رحمان کي وئي سڄا سارا ٽي ڏينهن گذري ويا آهن پهرين ڏينهن اتي پهچي فون ڪرڻ کان پوءِ وري فون ڪري ڪو حال احوال به نه ڏنو اٿائين، اهي ٽي ڏينهن به منهنجي لاءِ ٽي صديون بنجي گذرندا ان جي رحمان کي چڱي طرح خبر آ، مان ته رحمان جي بغير هاڻي هڪ پل به رهي نه ٿي سگھان سڄو هفتو ڪيئن گذرندو.... تصور ئي تصور ۾ رحمان کي مخاطب ٿي، رحمان پليز....! فون ڪر، ڏس مان تنهنجي بغير ڪيڏي نه اداس آهيان، ڇو ايڏا ڏينهن لاتا اٿوَ، توهان جي بغير سنڌيا جي زندگي ۾ ڪوبه مزو ناهي، نه آپي جي شادي جي تياري ۾ دل لڳي ٿي،.... موٽي آ رحمان پليز.... جلدي واپس اچ...“
انهي وقت فون جي گھنٽي وڄي ٿي سنڌيا ڊوڙي وڃي فون کڻي ٿي ٻئي طرف رحمان جو آواز ٻڌي خوش ٿي وڃي ٿي:
”مان توهان سان سخت ناراض آهيان توهان ايترن ڏينهن کان فون ڇونه ڪئي...“
”معاف ڪري ڇڏيو سائين منهنجا...! ڪم ۾ مصروف هوس ورنه هتي به ساڳيو حال آ، ها سنڌيا مان صبحاڻي ڳوٺ ويندس، اتي فون جي سهوليت ناهي، شايد مان هڪ اڌ ڏينهن فون نه ڪري سگھان پريشان نه ٿجانءِ ... چڱو پنهنجو خيال رکجانءِ تون منهنجي امانت آهين پاڻ وٽ، ان کي سنڀالي رکجانءِ ....“
فون بند ڪري سنڌيا پرسڪون ٿي وڃي ٿي.



رابعه جي شادي آ، هر طرف رنگ برنگي ويس پهريل ڇوڪريون ۽ عورتون گھمي ڦري رهيون آهن شوڪت علي ۽ احمد علي مهمانن کي اٽينڊ ڪرڻ ۾ مصروف آهن، ٻئي طرف سنڌيا ۽ سنيتا به مهمان عورتن کان سندن ضرورتون پڇڻ ۾ رڌل آهن، سنڌيا بيشڪ کڻي ڪاج جي ڪمن ڪارين ۾ لڳي پئي آ پر رحمان جي غير حاضري ۽ ڀيڻ جي جدائي جو تصور سندس جيءُ جھوري رهيو آهي، رابعه جي رخصتي جو وقت ايندي کي سنڌيا ۽ سنيتا جي اکين ۾ ڳوڙها ڀرجي اچن ٿا، رابعه ڪنوار جي روپ ۾ ڏاڍي خوبصورت پئي لڳي، ميرون رنگ جو زرق برق لنهنگوسوٽ ۽ هلڪا ڦلڪا زيور هن جي سونهن ۽ سوڀيا ۾ چار چنڊ لڳائي رهيا آهن. مٿس اهڙو ته روپ آيو آهي، جو هر ماڻهو جون نگاهون هن تان هٽن ئي نه ٿيون. آخر اها گھڙي به اچي وڃي ٿي جنهن ۾ هر ڇوڪري کي مائٽن جو گھر هميشه لاءِ ڇڏڻو پوندو آهي، شوڪت علي ۽ احمد به اداس چهرن سان عابد علي ۽ گھوٽ طارق جي ڀرسان بيٺا آهن.... شوڪت علي دوست عابد علي کي چوي ٿو:
”دوست مون پنهنجن نياڻين کي ڏاڍي لاڏ ڪوڏ سان پاليو آهي ۽ رابعه ته منهنجي گھر جي راڻي هئي، هر ڳالهه سندس مرضي سان ٿيندي هئي، منهنجي نياڻيءَ جي پارت اٿوَ، ماءُ ته اٿن ڪونه، ڀاڀي سائره توهان ئي هاڻي سندس ماءُ آهيو هن کي ڪڏهن به تڪليف اچڻ نه ڏجو....“
”ڀاءُ...! رابعه منهنجي به ڌيءُ آهي توهان فڪر نه ڪيو... بس دعا ڪيوس ته نئون گھر سندس لاءِ کوڙ ساريون خوشيون آڻي....“
ڳوڙهن ۽ اداسين جي درميان رابعه پنهنجي نئين گھر لاءِ وداع ٿي وڃي ٿي ۽ پويان شوڪت علي جو گھر خالي ڪري وڃي ٿي.
رابعه جي شادي ٿي وڃڻ کانپوءِ گھر ۾ عجيب ويراني ۽ اداسي ڇانئجي وئي آهي هر ڪمري ۾ داخل ٿيڻ سان ڄڻ ته ڪمرو کائڻ ٿو اچي هوڏانهن رحمان کي به وئي سڄو هفتو گذري ويو آهي نه رحمان آيو ۽ نه ئي ان ڏينهن کانپوءِ فون ئي ڪيائين، شوڪت علي پري کان سنڌيا کي ان ڪيفيت ۾ ڏسي پيو، ڄڻ هن کان ڪا شيءَ وڃائجي وئي هجي، سنڌيا وري رابعه جي ڪمري ۾ اچي ٿي سندس تصوير کي ڏسي کيس ياد ڪري ٿي ڳوڙها اکين مان وهڻ لڳنس ٿا، تصوير سان ڳالهيون ڪرڻ لڳي ٿي.....
”آپي تون ته پرينءَ جي گھر رخصت ٿي هلي وئينءَ ڏس نه، مان تنهنجي بغير ڪيڏي نه اڪيلي ٿي وئي آهيان ڪنهن کي ٻڌايان پنهنجي اندر جي پيڙا، دل جو درد، ڪوبه ته حال ڀائي ڪونهي، اڄ دل چوي ٿي ته ڪو انتهائي پنهنجو هجي جنهن جي جھوليءَ ۾ منهن لڪائي پنهنجي اندر جو هر ڏک، هر تڪليف سندس جھوليءَ ۾ اوتي ڇڏيان... ڪاش...ڪاش...“
سنڌيا وري روئڻ لڳي ٿي، ايتري ۾ شوڪت علي اندر اچي ٿو، ڌيءَ کي ائين سڏڪا ڀريندي ڏسي سندس دل به ڀرجي اچي ٿي، ڌيءَ جو مٿو سيني سان لائي کيس تسلي ڏئي ٿو، شوڪت علي ڏکاري آواز سان کيس ماٺ ڪرائيندي چوي ٿو:
”بس ڪر منهنجا ٻچا، مان سمجھان ٿو ته ماءُ کان پوءِ ڀيڻ جي جدائيءَ توکي جھوري وڌو آ توکي اڪيلو ڪري ڇڏيو آ، ليڪن پٽ اهو زماني جو دستور آ، هر نياڻي کي هڪ ڏينهن پنهنجي اباڻي گھر کي الوداع چوڻو پوندو آ... هڪ ڏينهن اهڙو به ايندو جڏهن تون به اسان کي سڏڪندو ڇڏي پرائي گھر هلي ويندينءَ، رب پاڪ توهان ڀينرن جا ڀاڳ ڀلا ڪري....“
سنڌيا پيءَ کي اداس ڏسي پاڻ تي ڪنٽرول ڪري ٿي ۽ پنهنجي شاديءَ جي ڳالهه ٻڌي شرمائجي وڃي ٿي... ۽ جلدي جلدي پنهنجي ڪمري ۾ اچي ٿي. خيالن ئي خيالن ۾ پاڻ کي ڪنوار ۽ رحمان کي گھوٽ جي روپ ۾ ڏسي ٿي، گھر ۾ شاديانا وڄي رهيا آهن سهيليون کيس ڇيڙن ٿيون ڏاڍي خوش آهي انهي وقت احمد ڪمري ۾ اچي ٿو ته سندس خيالن جو سلسلو ٽُٽي پوي ٿو، ڇرڪ ڀري ڀاءَ کي ڏسي ٿي، ڀيڻ کي اڪيلو ڪمري ۾ ڏسي سندس دل به ڀِڄي پوي ٿي سندس دلجوئي ڪرڻ لاءِ کيس چوي ٿو:
”اٿي هتي اڪيلي ڇو ويٺي آهين، هل بابا جي ڪمري ۾، مون تنهنجي لاءِ تنهنجي پسند جي چاڪليٽ آئسڪريم آندي آ.“
ٻانهن کان جھلي بابا جي ڪمري ڏانهن وٺي وڃيس ٿو.



ٻئي طرف رحمان جيڪو ڪيترن سالن کانپوءِ پنهنجي ڳوٺ پنهنجي پراڻي گهر جيڪو هاڻي سندس پيءُ جي سئوٽ جي فيملي جي استعمال ۾ آهي، اتي آيل آهي، ڳوٺ جو ماحول اتان جي ماڻهن جون بي لوث محبتون سندس دل کي موهي وجھن ٿيون ايتري قدر جو هن کان سڀ ڪجهه ٿوري وقت لاءِ وسري وڃي ٿو، روز صبح جو نيرن پاڻي ڪري مامي مراد خان سان جيڪو سندس چاچي شهربانو جو ڀاءُ آ ان سان زمينن تي نڪري وڃي ٿو ته شام جو گھر موٽن ٿا. اڄ به سڄو ڏينهن مراد خان سان گڏ زمينن تي گذاريو، شام جو ٿڪل ٽٽل گھر اچن ٿا، گهر پهچي شهربانو کي ڏسي رحمان خوشيءَ مان کيس چوي ٿو:
”چاچي اڄ ڏاڍو مزو آيو، واقعي ڳوٺن جي ڳالهه ئي نرالي آ، تازي هوا پرخلوص ماڻهو، ڪيڏي نه عزت ڏين ٿا، پنهنجي مهمانن کي. ۽ هوڏانهن وڏن شهرن ۾ آمهون سامهون گھر هوندو ته ڪنهن کي اها خبر نه هوندي ته پاڙي واري گھر ۾ رهي ڪير ٿو، خوش آ، دُکي آ، تڪليف ۾ آ، هر ماڻهو پنهنجي ئي مصروفيتن ۾ مگن، ۽ هتي اگر ڪنهن گھر ۾ ڪو مهمان ٿي آيو ته ڄڻ سڄي ڳوٺ جو مهمان آ، ڪو لسي کنيو پيو اچي، ڪو چانهه بسڪيٽ، ته ڪو وري مکڻ جو چاڻو مانيءَ تي رکيو کنيو پيو اچي، سچ پڇو ته مون اڄ تائين اهو سڀ مِس ڪيو آ هتان وڃڻ تي دل ئي نٿي چوي.“
”ته پوءِ رهي پئو نه ڪجهه ڏينهن، ماڻهن سان مل دعوتون کاءُ پوءِ وڃجانءِ ڪراچي.“
”نه چاچي موڪل ڪانهي، هي به سرڪاري ڪم سان اچڻ ٿيو، تڏهن هليو آيس.“
اٿندي چوي ٿو ته هو ٿوري دير لاءِ ڪمري ۾ وڃي آرام ڪرڻ چاهي ٿو . هو ٻئي ڪمري ۾ هليو وڃي ٿو..“
شهربانو، ڀاءُ مراد خان کي اڪيلو ڏسي ساڻس دل جي ڳالهه ڪري ٿي.
”مراد خان...! رحمان خان توکي مريم لاءِ ڪيئن ٿو لڳي.“
”ادي چري ٿي آهين ڇا.... هونئن ته رحمان هڪ سهڻو ڳڀرو جوان آ پر شهري ماحول ۾ پلجي وڏو ٿيو آ، ٻاهريان ملڪ گھمي ڏٺا اٿس... اسان جي مريم ٻهراڙي جي ماحول ۾ پلجي وڏي ٿي آ، تنهن کان سواءِ هوءَ رحمان کان ڏهه ٻارهن سال ننڍي آ...“
”ان ڳالهه کي ڇڏ، ماحول ماڻهوءَ کي سڀ ڪجهه سيکاري ڇڏيندو آ، هونئن به اسان جي مريم پڙهيل لکيل آ ڏهه درجا پڙهي آ....تون رڳو صلاح ڏي ته ڳالهه چوري ڏسانس.....“
”تنهنجي مرضي....مونکي ته ڳالهه سمجهه ۾ نه ٿي اچي... پر خيال سان... پهريون ڀيرو هتي آيو آ متان هن کي ڏکيو لڳي...“
”اهو سڀ مونتي ڇڏ....“
آرام ڪرڻ کان پوءِ رحمان ڪمري کان ٻاهر اچي ٿو ۽ مراد خان جي ڀرسان ويهي ٿو. شهربانو ٻڏ تر ۾ آهي... ته ڳالهه ڪيئن چوري.... آخر ڪجهه سوچي پڇي ٿي.....
”ابا ڀلا ڪڏهن ٿو شاديءَ جو ڀت کارائين؟“
رحمان کلندي چوي ٿو....
”بس چاچي دعا ڪريو..“
تصور ۾ سنڌيا ڪنوار جي روپ ۾ ڏسي ٿو، مراد خان کيس سوچ ۾ ٻڏل ڏسي ڳالهه اڳتي وڌائي ٿو،
”ڪٿي سڱ وڱ ڇڪرايو اٿوَ ... يا....“
” نه ماما اڃان ته نه....“
شهربانو کي اطمينان ٿئي ٿو.... سوچي سمجهي داءُ کيڏڻ جي ڪوشش ڪري ٿي...
”ابا سوٽاڻ سئوٽ سهي پر تون به چاچنهن جو وارث ته ٿين نه....“
”نه چاچي... اها وري ڪهڙي ڳالهه ٿا ڪريو.... مريم ئي چاچي ڪريم داد جي اڪيلي وارث آ...“
”اهائي ڳالهه ته ادي چئي پئي....“
”مون سمجھيو نه.. خبر ناهي چاچي ڇا ٿي چوڻ چاهي....“
مراد خان پيرائتي ڳالهه ڪري کيس ٻڌائي ٿو، رحمان حيران پريشان ڪڏهن مراد خان ڏي ته ڪڏهن شهربانو ڏي نهاري ٿو کيس سمجهه ۾ نه ٿو اچي ته ڪهڙو جواب ڏئي، اهڙي اچانڪ صورتحال سندس وهم و گمان ۾ به ڪونه هئي. شهربانو سندس خاموشي تي ٿورو مايوس ٿي وڃي ٿي پر وري به همت نه ٿي هاري.
”ابا مون چاهيو پئي ته چاچنهن مرهيات جي هيڏي ساري زمينداري آهي، گھر جي ملڪيت گھر ۾ ئي رهي. ڌاريو ماڻهو آيو ته پوءِ منهنجي مُئي کان پوءِ مريم کي خوش رکي الائي نه ... نياڻي گھر جو گھر ۾ هوندي ته مان به بي الڪي هونديس.“
”اهو ته سڀ سون ٿيو پر چاچي، اهو به ته سوچيو ته اهو ڪيئن ٿو ٿي سگھي، امان ۽ آپا ڪڏهن به نه مڃنديون، توهان کي امان جي ته خبر آ .....“
”ابا پراڻيون ڳالهيون ڪنهن کي ياد ٿيون بيهن، منهنجي مريم ۾ ڀلا ڪهڙي گھٽتائي آ جو ادي گلبانو نه مڃيندي .....“
رحمان خاموش ٿي وڃي ٿو.... سنڌيا جو معصوم چهرو سندس نگاهن آڏو ڦري اچي ٿو دل من هڻي نيٺ جواب ڏئي ٿو،
”ٺيڪ آ چاچي سوچينداسين ان ڳالهه کي به....“
مراد خان وڌيڪ زور ڀرڻ نه ٿو چاهي ته متان صاف انڪار نه ڪري ويهي ۽ پوءِ ڳالهائڻ جي گنجائش ئي نه رهي.... ڀيڻ کي به اشاري سان وڌيڪ ڳالهائڻ کان روڪي ٿو.
”ٺيڪ آ ابا.... اسان کي به تڪڙ ناهي تون ڀلي ان ڳالهه تي دل من هڻ، الله ڀلي ڪندو....“
شهربانو مائي خاني کي ماني لڳائڻ لاءِ چوي ٿي.



هوڏانهن سڄو هفتو گذرڻ کان پوءِ به جڏهن رحمان ڳوٺان واپس نه ٿو اچي ۽ نه ئي ڪو حال احوال اچي ٿو ته گلبانو پريشان ٿيڻ سان گڏ ڪاوڙ جي به پوي ٿي ۽ شمسه کي سندس آفيس فون ڪري پڇڻ لاءِ چوي ٿي شمسه اندر وڃي فون ڪري ٻاهر اچي ٿي ته ماڻس ڪاوڙ مان پڇيس ٿي.
”ڪا خبر پئي لاڏلي جي.... ڪاٿي وڃي گم ٿيو آ هڪ هفتي جي لاءِ آفيس جي ڪم جو چئي ويو هو، اڄ نائون ڏينهن اٿس....“
”امان آفيس فون ڪيم ته ٻڌاين ته آفيس جو ڪم ته ختم ٿي ويو آ ڪجهه ڏينهن لاءِ ڳوٺ هليو ويو آ...“
”اهو ته چئي ويو هو ته ڳوٺان ٿيندو ايندس الائي اوچتو چاچي ڪيئن ياد اچي ويس.
”امان...! توهان به اجايو پيا ٿا پريشان ٿيو... سالن کانپوءِ ان طرف ويو آ، ڳوٺ اتان کان ڪجهه ميل ئي ته پري آهي سرڪاري گاڏي ۽ ڊرائيور اٿس، چڪر هڻندو ايندو. ان ۾ فڪر جي ڀلا ڪهڙي ڳالهه آهي. اچي ويندو ڏينهن ٻن ۾، مامي مراد خان روڪيو هوندس.“
انهي وقت سنيتا به اچي ٿي ۽ نجمه جو پڇي ٿي شمسه ڳالهه ٽاريندي کيس چوي ٿي ته پنهنجي ڪمري ۾ آ. سنيتا اوڏانهن وڃي ٿي ته وري گلبانو ڪاوڙيل لهجي ۾ چوي ٿي:
”مائي شمسه تون چاچهن جي چالبازين کا واقف ناهين، مون عمر آندي آ ان عورت سان، سندس ڏنگيو ساهه ئي نه کڻي سگھندو...
”پر امان رحمان هاڻي ڪو ٻار ته ناهي، ڀلا ان سان ڪهڙي چال کيڏندي. هو به سڄي دنيا گهميو ويٺو آ....ڳڻتي نه ڪيو.... هو بس ملي واپس اچي ويندو.... توهان ڪمري ۾ هلي آرام ڪيو، خواه مخواه پنهنجو بلڊپريشر نه وڌايو....“
اٿاري ڪمري ڏانهن وٺي وڃيس ٿي....



رحمان شهربانو جي گھر، ڪمري ۾ هڪ پلنگ تي ليٽيو پيو آهي، سندس اندر ۾ ماڌاڻ متو پيو آهي عجيب ڪشمڪش ۾ آهي، اٿي ننڍڙي ٽپائي تي رکيل جڳ مان پاڻي کڻي پئي ٿو، سگريٽ دُکائي ڪمري ۾ هلڻ لڳي ٿو سندس خيالن ۾ شهربانو جي آفر... ٻئي طرف سنڌيا سان محبت جا عهد و پيمان... ماءُ ڀيڻ جا چاچي سان اختلاف سڀ خيال واري واري سان سندس ذهن ۾ اچي رهيا آهن. سندس ذهن ۾ هڪ مانڌاڻ متو پيو آهي. ننڍپڻ جي احساس محرومي سندس طبيعت ۾ هلڪي ڦلڪي لالچ جو مادو پيدا ڪندي رهندي آهي جلد کان جلد دولتمند بنجڻ جي تمنا هميشه سندس دل ۾ رهي آهي ان کان علاوه سندس ننڍپڻ ۾ سندن پيءُ جون زمينون پڻس جي سوٽ طرفان هيراڦري سان پنهنجي قبضي ۾ ڪري کين گھر کان ئي بيدخل ڪري ڇڏڻ، اهي سڀ ڳالهيون سندس دماغ ۾ گھمي رهيون آهن ڪڏهن شهربانو جا لفظ، ”ملڪيت ڌارين ۾ هلي ويندي ته منهنجي مُئي کانپوءِ مريم سان الائي ڪهڙو سلوڪ ڪن، ڪڏهن سنڌيا جو آواز ڪنن سان ٽڪرائجيس ٿو، ”رحمان توهان جي بغير هاڻي مان جيئڻ جو تصور به نه ٿي ڪري سگھان،“ گلبانو سخت ڪاوڙ مان کيس چوي پئي، سوال ئي پيدا نه ٿو ٿئي ته شهربانوءَ جي ڌيءَ هن گھر ۾ ڪنوار بنجي اچي، اهڙي ڳالهه دل ۾ هيئي ته اسان کي ڇا لاءِ بڇڙو ڪيئي سنڌيا جي گھر موڪلي، وري شهربانو جو التجا ڀريو آواز، ابا مريم شهر وڃي سڀ ڪجهه سکي ويندي. مراد خان کانپوءِ زمينداري ڪير سنڀاليندو، جھيڙا جھٽا ڪهڙن خاندانن ۾ ناهن ٿيندا، ڪڏهن ننهن کان ماس به جدا ٿيو آ، پراڻيون ڳالهيون ڪير ٿو ياد ڪري. شهر بانو جو آواز پڙاڏو بنجي سندس دماغ ۾ گونجڻ لڳي ٿو ”زمينون ڪير سنڀاليندو... زمينون ڪير سنڀاليندو.... زمينون ڪير سنڀاليندو...“
لالچ بري بلا آهي جيڪا سڀني جذبن ۽ رشتن تي حاوي ٿي وڃي ٿي... ان جي چنبي ۾ ڦاسي وڃي ٿو،
”گھر آئي دولت کي پٺي ڏيڻ ناداني آ، سنڌيا جو ڇاهي... مان محبت ته سنڌيا سان ڪيان ٿو نه، ضروري ته ناهي ته جنهن سان محبت ڪجي ان سان شادي به ڪجي جي مون مريم سان شادي ڪئي ته محبت به ملندي ته دولت به... اهڙي سونهري موقعي کي هٿان وڃائڻ بيوقوفي آ... رهيو امان جي ناراضگي جو سوال ته ماءُ آ... مونکان سواءِ سندس ڪير آ... پٽ جي ضد آڏو کيس هار مڃڻي پوندي. مان امان کي ڪنهن نه ڪنهن نموني راضي ڪري وٺندس. چاچي ٺيڪ ٿي چوي، خاندان جي دولت خاندان ۾ ئي رهڻ گھرجي.. هونئن به چاچي ڪريم داد بابا سان دوکو ڪري اسان جون زمينون پنهنجي نالي ڪري ڇڏيون هيون. انهن ۾ اسان جو به حصو آهي. امان کي سمجھائي وٺندس ته پنهنجو حق جيڪڏهن ان نموني ئي واپس ملي ٿو ته ان ۾ ڀلا ڪهڙي برائي آهي...“
فيصلو ڪري سک جو ساهه کڻي ٿو. سندس بيچيني شانت ٿي وڃي ٿي. پلنگ تي پاسو ورائي سمهي پوي ٿو ۽ ننڊ جي ديوي کيس لولي ڏئي سمهاري ڇڏي ٿي،



سنڌيا پنهنجي ڪمري جي گيلري ۾ اداس دور پري خلائن ۾ گھوري رهي آهي، ٿڌڙي هوا جا جھوٽا سندس وکريل وارن کي ڇيڙي رهيا آهن گھڙي گھڙي سندس هٿ وارن جي چڳ کي ڪنن جي پويان ڪن ٿا، کيس اهو منظر ياد اچي ٿو، جڏهن پارڪ ۾ ويٺا هئا ۽ هوا سندس وارن سان ڇيڙخاني ڪري رهي هئي ۽ رحمان کيس پنهنجي وارن کي سنڀاليندي ڏسي شرارت مان جھونگارڻ لڳو هئو.
”لٽ الجھي سلجھا جا ري بالم مين نا لگائون هاتهه ري.“
اڄ رحمان جي ياد کيس شدت سان ستائي رهي هئي.... اڄ رحمان کي سڄا سارا ڏهه ڏينهن ٿي ويا هئا، هفتي جو چئي ويو هو فون به ڪونه ڪئي اٿس، الائي ڇا ڳالهه آ، سنيتا ٻڌايو پئي ته نجمه چيو ته ڳوٺ ويو آ.... اهو ته مونکي به ٻڌايو هئائين پر ايترا ڏينهن. سندس اکين ۾ ڳوڙها ڀرجي اچن ٿا، انهي وقت پڻس ڪمري ۾ اچي ٿو.... سنڌيا رئي جي پلو سان اکيون اگھي وٺي ٿي.... شوڪت علي تنبيه ڀرئي انداز ۾ چويس ٿو:
”وري اچي ڪمري ۾ اڪيلي ويٺي آهين.“
” بس ائين ئي بابا...“
احمد به کين ڳولهيندو ڪمري ۾ اچي ٿو،
”ڇو هتي اچي ويٺا آهيو... سنڌيا چانهه ڪون ملندي ڇا؟“
”اجھو ٿي آڻيان.“
”جلدي اچ مونکي توسان ڪجهه ڳالهائڻو آهي...“
سنڌيا ٿورو حيران، پريشان ٿي ٻاهر نڪري وڃي ٿي، ٿوري دير ۾ چانهه کڻي اچي ٿي، چانهه پئندي احمد علي چوي ٿو، ته آپي رابعه جو فون آيو هو....
”ڇو خير ته آهي نه....ڇا ٿيو آ آپيءَ کي...“
” آپيءَ کي ته ڪجهه ناهي ٿيو پر....“
”پر ڇا... سهي طرح سان ٻڌائين ڇو ڪونه ٿو....“
شوڪت علي ڌيءَ جي بيتابي ڏسي مسڪرائي ٿو تڏهن وڃي سنڌيا جي جان ۾ جان اچي ٿي،
”بابلا ڀيڻين چوي ٿي ته سنڌيا کي يونيورسٽي ۾ آنرز سائيڊ تي ايڊميشن ڪرايو، ڪاليجز ۾ ڊگري ڪلاسز ۾ سٺي ۽ معياري پڙهائي نه ٿي ٿئي....“
احمد سوچ ۾ پئجي وڃي ٿو، ڪجهه سوچي چوي ٿو:
”پر بابا يونيورسٽي ۾....“
سنڌيا جلدي سندس ڳالهه ڪٽيندي چوي ٿي،
”ها بابا مان انگلش ۾ ماسٽرز ڪرڻ چاهيان ٿي ان لاءِ يونيورسٽي جوائن ڪرڻ وڌيڪ بهتر ٿيندو....“
احمد کي اها ڳالهه دل کي نه لڳي... ليڪن يونيورسٽي ايترو پري آهي..... منهنجو به آخري سال آهي اهو به ريسرچ ورڪ لاءِ آئي ڏينهن ٻاهر وڃڻو پوي ٿو اڪيلي ڪنهن سان ويندي.“
”بابلا هڪ ٻه دفعا کڻي گڏجي وڃجائنس پوءِ سيٽ ٿي وئي ته پاڻهي پئي ويندي.“
انهي وقت رابعه به ملڻ لاءِ اچي وڃي ٿي، سنڌيا کيس ڏسي خوش ٿي ڊوڙي وڃي ساڻس ملي ٿي ته ڪوته سندس ساٿ ڏيڻ وارو اچي ويو. رابعه سڀني سان ملندي،
”ڪهڙو بحث پيو هلي جو سڀئي مٿا جوڙي گڏ ٿي ويٺا آهيو.“
”ڪا خاص ڳالهه ناهي رونيورسٽي ۾ داخلا جي ڳالهه پئي هلي ته انٽر جي رزلٽ اچڻ واري. آ... هيڏانهن اچي ويهه... سنڌيا ڀيڻ لاءِ به چانهه کڻي اچ.“
سنڌيا وڃي ٿي شوڪت علي طارق بابت پڇي ٿو ته اهو ڇو ڪونه آيو. رابعه ٻڌائيس ٿي ته کيس ٿورو ڪم هو ان ڪري هو کيس ڊراپ ڪندو اوڏانهن هليو ويو واپسي تي هيڏانهن ئي ايندو.

صبح جي وقت مراد خان اخبار پيو پڙهي ته شهربانو اچي ٿي ۽ رازداري واري لهجي ۾ پڇيس ٿي:
”مراد خان رات منهنجي وڃڻ کانپوءِ رحمان توسان مريم جي سڱابندي جي باري ۾ وڌيڪ ڪا ڳالهه ڪئي؟“
”ادي تون ته صفا ڪا چري آهين.... رحمان پڙهيل ڳڙهيل سمجھدار ماڻهو آ.... سڀ ڪجهه سمجھي ٿو، ڪنهن به ڳالهه ۾ تڪڙ ڪرڻ سان سڀ ڪجهه بگڙي سگھي ٿو.“
اوڏي مهل رحمان بيگ هٿ ۾ کڻي ڪمري کان ٻاهر اچي ٿو، ورانڊي ۾ شهربانو ۽ مراد خان اڳ ۾ ئي ناشتي لاءِ سندس انتظار ۾ آهن.
”اچ ابا... تنهنجو ئي انتظار پئي ڪيوسين، اچي نيرن ڪر.... خاني او خاني... رحمان خان لاءِ گرم، گرم اوڦراٽو لاهي آ...“
خاني دٻڪيءَ تي اڦراٽو کڻي اچي ٿي سڀئي گڏجي نيرن ڪن ٿا... شهربانو ڳالهه ڇيڙيندي.
”ابا ننڊ ته سُٺي آيئي نه.... هتي شهر واري سهوليت ته آهي ڪونه.“
”نه چاچي اهڙي ڳالهه ناهي... ٻٽن ڏينهن کان رهيو پيو اچان.....“
”ڀلا مون واري صلاح جي باري ۾ ڪجهه سوچيئي.....“
مراد خان گھڻئي اکين جي اشاري سان کيس جھلڻ جي ڪوشش ڪري ٿو، پر شهربانو پنهنجي ئي ڌن ۾... ڌيان نٿي ڏئي... ۽ چوندي رهي ٿي.
”مريم به هينئر ڏهين جو امتحان ڏنو آ، هتي ڳوٺن ۾ ارڙهن اوڻويهه سال وڏي عمر سمجھي ويندي آهي، ان ڪري فڪر اٿم ته سندس بار لاهي ڇڏيان.“
”چاچي مون به ان ڳالهه تي گھڻو سوچ ويچار ڪيو آهي، پر امان ۽ آپا ڪڏهن به نه مڃينديون.“
شهربانو چپ ٻٽا ڪندي چوي ٿي:
”ڇو... ڀلا ڪهڙي گھٽتائي آ منهنجي مريم ۾ ...“
رحمان وڌيڪ بحث نه ٿو ڪري،“
ٺيڪ آ چاچي، في الحال ته مان ڪراچي هلان ٿو، امان وارن سان ڳالهائي ڏسان، رک الله تي مڙئي چڱي ٿيندي شهربانو کي ڪجهه اميد ٿئي ٿي، مراد خان به اشارو ڪريس ٿو ته هاڻي وڌيڪ بحث درست ناهي. مراد خان اٿي هٿ ڌوئي ٿو ۽ چوي ٿو ته هو اوطاق تي وڃي ڏسي ٿو ته ڊرائيور گاڏي تيار ڪئي يا نه.
شهربانو اندر ڪمري جي در تي وڃي ڌيءَ کي سڏيندي چوي ٿي:
”مريم امان اٿي آ، ڏس ڪيڏو سج چڙهي آيو آ سوٽهن به وڃي پيو. اچي موڪلائينس.“
ننڊ مان جاڳائڻ تي مريم جو موڊ سخت خراب ٿي وڃي ٿو پر رحمان جو لحاذ ڪري اکيون مهٽينندي ٻاهر اچي ٿي.
انهي مهل رحمان به وڃڻ جي لاءِ اٿي ٿو،
”ڇڱو چاچي، چڱو مريم مان هلان ٿو.“
”ابا الله واهي سڀني کي دعائون ۽ سلام چئجانءِ.“
رحمان موڪلائي ٻاهر نڪري وڃي ٿو، مريم موڊ خراب ڪري اندر ويندي ويندي چوي ٿي،
”ويو پئي ته مونکي ڇا لاءِ اچي ننڊ مان اٿاريئي، هونهن...“
ماڻس پنهنجي منهن ڀڻڪندي.
”هي ڇوڪري الائي ڇا ڪندي، مان وتان ٿي سندس چڱي آئيندي لاءِ ڪوششون ڪندي، پر هن کي ڪو عقل ئي ڪونهي، الله سندس قسمت چڱي ڪري.“



اڄ موڪل جو ڏينهن آهي، ڪراچي ۾ موڪل جي ڏينهن اڪثر ڪري روڊ رستا سنسان ۽ ويران هوندا آهن. ماڻهو سڄي هفتي جي ڪمن ڪارين کانپوءِ موڪل جو ڏينهن گھر ۾ آرام ڪري سڄي هفتي جو ٿڪ لاهيندا آهن، ان ڪري صبح جي وقت رستن تي ايڪڙ ٻيڪڙ گاڏيون هلندي نظر اينديون آهن، هر گھر جي صبح يارهين ٻارهين بجي کان اڳ ۾ ناهي ٿيندي. رحمان جي گھر جو به ساڳيو حال آ، صبح جا يارهن پيا ٿين گلبانو، شمسه ۽ نجمه لائونج ۾ ويٺيون آهن، گلبانوءَ جو موڊ به ڪافي بهتر آهي، انهي وقت رحمان به ٽوال سان منهن اگھندو ڪمري کان نڪري لائونج ۾ اچي ٿو ۽ ڪرسي سرڪائي ڊائننگ ميز تي ويهي چوي ٿو ته ڪا چانهه ملندي، ڀيڻس خوشدلي سان چويس ٿي ته:
”کوڙ چانهه... رات دير سان پهتين ڪو حال احوال به ڪونه ڪيئي، ذري گھٽ ٻه هفته ٿي ويا تنهنجي هن دفعي واري ٽرپ کي.“
”بس آپا هفتو ته سڄو آفيس جي سروي ورڪ ۾ گذري ويو. اتان پوءِ ڳوٺ ويس ته چاچي شهربانو ۽ ماما مراد خان اصل نه پيا ڇڏن. چون ايترن سالن کانپوءِ آيو آهين ائين هڪ ٻن ڏينهن ۾ ٿوروئي ڇڏينداسين، ڪجهه ڏينهن ترس زمينون وغيره گھم پوءِ وڃجانءِ.“
گلبانو اهو ٻڌي سڙي وڃي ٿي.
”شهربانو جي طبيعت بدلي آ يا اهائي پراڻي چال اٿس.“
شمسه ماءُ کي طنز ڪندي ڏسي، ٽوڪي ٿي.
”امان توهان به بس، شل نه ڪنهن سان نه ٺهو.“
رحمان به شهربانو جو پاسو کڻندي.
”نه امان چاچي هاڻي صفا بدلجي وئي آهي، چاچي ڪريم داد کان پوءِ اها هستي نه رهي اٿس.“
رحمان کي سمجهه ۾ نه پيو اچي ته مريم ۽ پنهنجي شادي جي آفر جي باري ۾ ماءُ کي ڪيئن ٻڌائي، خبر اٿس ته سندس ماءُ اهو ٻڌي آسمان کڻي مٿي تي کڻندي. آخر شمسه ئي کيس موقعو فراهم ڪري ٿي.
”رحمان ڏي، خبر چاچي شهربانو جي هڪڙي ڌيءَ به هئي، ڇا نالو هوس... ها ياد آيو مريم... اها ته وڏي ٿي وئي هوندي. نجمه کان پنج ڇهه سال وڏي هئي، ڪاٿي شادي وادي ڪرائي ٿئينس يا نه.....“
رحمان موقعو غنيمت سمجھندي ڳالهه ڇيڙي ٿو،
”آپا مريم مئٽرڪ ڪئي آ، ڳوٺ ۾ ڪاليج ته آهي ڪونه، چاچي سندس لاءِ ڏاڍي فڪرمند هئي، چيائين پئي ته اسان جو ته ڪير آهي ڪونه توهان کانسواءِ. مان نه ٿي چاهيان ته مريم جي مٽي ڌارين ۾ ڪيان....“
شهربانو ۽ پنهنجي گفتگو پيرائتي کين ٻڌائي ٿو. جيئن جيئن رحمان ڳالهه ڪندو وڃي ٿو گلبانوءَ جو پارو چڙهندو وڃي ٿو، چهرو ڪاوڙ ۾ ڳاڙهو ٿي وڃيس ٿو. رحمان جيئن ڳالهه پوري ڪري ٿو گلبانو ڄڻ ته ڦاٽي پوي ٿي.
”دماغ خراب ٿيو آ شهربانوءَ جو، سندس همٿ ڪيئن ٿي توسان پنهنجي جاهل ڳنوار ڌيءَ جي سڱ جي ڳالهه ڪرڻ جي، کيس خبر ڪانهي، شايد اهي ڏينهن وسري ويا اٿس. هن مونسان ڪهڙا ڪلور، ڪهڙيون جٺيون ڪيون هيون توهان جي پيءَ جي گذرڻ کانپوءِ، شمسه کي وارن کان جھلي گھلي، گھلي مارون ڪڍندي هئي ۽ تون ڊڄي منهنجي هنج ۾ لڪي ويندو هئين... رڳو ان ڪري ته متان اسان پنهنجي ملڪيت جو حصو نه گھري وٺون ۽ هو تنهنجو مرهيات چاچو ڪريم داد، ان ته جھٽ وڃي سڀ کاتا مٽائي زمينون پنهنجي کاتن تي چاڙهائي ڇڏيون. ويچارو مراد خان رڙيون ڪندو رهيو ته يتيمن ۽ بيواه سان ظلم نه ڪيو، خدا جي قهر کان ڊڄو، رحم ڪيو سندن حق نه کائو. تڏهن به نه مڙيا... ۽ هاڻي هلي آ ڌيءَ جو سڱ رحمان خان سان ڪرڻ....“
شمسه به ماءُ جي تائيد ڪندي چوي ٿي،
”رحمان.... امان چوي سچ ٿي.... اهو ته امان اٺ درجه فائينل پاس هئي، بابا سان نوڪرين سانگي شهرن ۾ اچڻ وڃڻ رهيو هوس تڏهن چاچي ۽ چاچيءَ جي ظلمن کان اسان کي بچائڻ لاءِ راتو رات لِڪ چوري گھر ڇڏي اسان کي ساڻ ڪري ڪراچي هلي آئي. شابس هجي مامي مرادخان کي جنهن لِڪ چوري اسان جي مدد پئي ڪئي. پنهنجي ڄاڻ سڃاڻ واري جي مدد سان هتي امان کي پرائمري اسڪول ۾ سنڌي ٽيچر جي نوڪري ڏياري تڏهن وڃي اسان پيرن تي بيٺاسين. توکان ڀلي اهو سڀ وسري ويو هجي پر مونکي چڱي طرح ياد آ.“
رحمان وري به انهن جي حمايت ڪندي چيو:
”پر آپا..... ان ۾ مريم جو ڪهڙو ڏوهه، هن ته مائٽن کي ڪونه چيو هونه ته اسان تي ظلم ڪن....“
”حيرت آ، اهو تون پيو چوين...تون ته سنڌيا سان محبت پيو ڪرين نه ... ان جو ته ڪجهه خيال ڪر...“
”آپا توهان کي سنڌيا جو فڪر آ، پر منهنجي ڪيل ڪنهن واعدي جو ڪوبه خيال ناهي...“
اهو ٻڌي گلبانوءَ جو ڄڻ برداشت جو مادو بلڪل ختم ٿي وڃي ٿو. سخت ڪاوڙ مان پٽ ڏي نهاري ٿي.
”واعدا ته تو سنڌيا سان به ڪيا هئا، گڏ جيئڻ جا گڏجي مرڻ جا. سنڌيا هڪ معصوم سلڇڻي ڇوڪري آ، سڀ کان وڏي ڳالهه ته هوءَ توسان بي پناه محبت ڪري ٿي... نه رحمان نه، مان توکي پرائي نياڻيء سان ايڏي وڏي ويساه گھاتي ڪرڻ نه ڏينديس... مان به ماءُ آهيان ۽ هوءَ ويچاري بنا ماءُ جي پلجي وڏي ٿي آهي ... هن هميشه مونکي ماءُ ۽ شمسه کي وڏي ڀيڻ جيان سمجھو آهي... مان هن جي درد کي سمجھي سگھان ٿي... اگر هن کي تنهنجي ان دوکي ۽ فريب جي خبر پئي ته هوءَ جئي نه سگھندي. مان نياڻيء کي ائين جھرندي مرندي ڏسي نه ٿي سگهان . توکي پنهنجو اهو فيصلو هر حالت ۾ مٽائڻو پوندو...“
پررحمان تي لالچ جو انڌ سوار هو، هن ڏکيا ڏينهن ڏٺا هئا. انڪري هو اهو موقعو هٿان وڃائڻ نه پيو چاهي، دولت جي ديوي هن تي مهربان ٿيڻ لاءِ آتي آ... ۽ هو هڪ فضول جذبي جي ڪارڻ ان کي ٿڏي ڇڏي اهو ڀلا ڪيئن ممڪن آ.
”بس امان بس، گھڻي طرفداري ٿي وئي سنڌيا جي.... توهان کي هڪ غير ڇوڪري جي درد جو ايترو خيال آ ... باقي مان جيڪو توهانجو پنهنجو آهيان ان جي پرواهه نه اٿو...ڏسو نه چاچي وارن دوکي سان اسان جون زمينون ڦٻايون هيون، قدرت انهن کي حاصل ڪرڻ جو سونهري موقعو فراهم ڪيو آ، مان ان کي هٿان وڃائڻ نه ٿو چاهيان.... محبت ته ڪڏهن به ڪنهن سان به ڪري سگھجي ٿي ۽ رهي سنڌيا ته اها ڪيڏانهن ٿي ڀڳي وڃي ڏسي وٺبو ان ڳالهه کي به....“
”ته پوءِ ٺيڪ آ.... جيڪا تنهنجي مرضي... تون هينئر لالچ جي انڌ جي گھوڙي تي سوار آهين، توکي روڪڻ ناممڪن آهي ، پر منهنجي به هڪ ڳالهه ٻڌي ڇڏ... اسان جي طرفان اڄ به انڪار ٿئي، صبحاڻي به انڪار ٿئي. اسان مان ڪابه اميد نه رکجانء. تنهنجي دل جيئن چوي تيئن وڃي ڪر. مان سنڌيا سان ٿيندڙ بي واجبي ڏسي تنهنجو ساٿ نه ٿي ڏئي سگھان..“
سندس بلڊپريشر هاءِ ٿي ويو ۽ ڪاوڙ مان اٿي اندر هلي وئي. شمسه ۽نجمه ماءُ جي بگڙيل طبيعت ڏسي ان جي پويان هليون ويون. رحمان لائونج ۾ اڪيلو رهجي ويو ... پوءِ به هن کي ڪو پڇتاء ڪونه ٿيو، بلڪه هو گھر وارن جي انهي رويه تي چڙي پيو ،
”ڪمال آ.... هنن کي منهنجي فيلنگس جي ڪا پرواهه ناهي ، گھر آئي دولت کي ٺڪرائڻ ناداني آهي، سنڌيا جو ڇاهي... مان محبت ته سنڌيا سان ڪيان ٿونه... ان لاءِ اهو لازمي آ ته شادي به ساڻس ڪيان ... شادي اگر مريم سان ڪيم ته محبت سان گڏ دولت به ملي ويندي.... اهڙي سونهري موقعي کي هٿان وڃائڻ سراسر بيوقوفي آهي، پر امان کي ڪير سمجھائي، ڪير کيس راضي ڪري، هن کي ته ننُهن جي صورت ۾ سنڌيا کان سواءِ ٻي ڇوڪري نه ٿي وڻي.....هڪ دفعو وري ڪوشش ڪندس ته امان کي راضي ڪري وٺان. جي خوشي سان اجازت ڏنائين ته ٺيڪ نه ته پوءِ ٻيو ڪجهه سوچي وٺبو....“
فيصلو ڪري پُر سڪون ٿي وڃي ٿو، ۽ سگريٽ دکائي اٿي گھر کان ٻاهر نڪري وڃي ٿو.

3

هوڏانهن سنڌيا پنهنجي ڪمري ۾ الماري کولي ان کي ٺيڪ ڪرڻ جي ڪوشش ڪندي پاڻ وندرائڻ جي ڪوشش پئي ڪري. ته سنيتا اچي ٿي ۽ حسٻِ دستور ساڳيو جملو دهرائي ٿي.
”ڪهڙي خبر ، ڪهڙا حال، ڪهڙا چال، ڇا پيو ٿئي.“
”اچ سنيتا، گھڻن ڏينهن کان پوءِ پئي نظر اچين.“
”ها بس گھر جا ڪم ڪاريون، ڪاليج به ختم ٿي ويو، ها توکي ٻڌائڻ وسري ويو، اڄ نوڪريءَ لاءِ انٽرويو ڏئي آئي آهيان...“
”اڙي واه... شابس هجئي... ٻڌايئي به ڪون ته اپلاءِ ڪيو ٿئي.“
”ڇو تون به ڪرين ها ڇا... پر توته چيو هو ته يونيورسٽي ۾ ايڊميشن وٺندينءَ ...“
”ها اهو ته سهي آ...
”ٻيو ٻڌاءِ ڪيئن پئي گذري.....“
”بس مڙئي پئي گذري، آپيءَ جي شادي کان پوءِ گھر ڄڻ کائڻ پيو ايندو آ.“
”ڀلا ڏي ته خبر نجمه وارن مان ڪو آيو ڪو ويو.“
”نه جيڪو آپيءَ جي شادي تي آيون هيون وري ڪوبه ناهي آيو.“
”رحمان جو ڪو اَتو پتو.... مان به کوڙ سارا ڏينهن ٿيا آهن اوڏانهن ناهيان وئي...“
”رحمان جيڪڏهن ڳوٺان اچي فون ڪئي ته پوءِ ڇا ڪنديس، هاڻي ته ملڻ لاءِ به نڪري نه ٿو سگھجي، ڪاليج وڃڻ جو به بهانو ڪونهي.“
”ڏس سنڌيا پنهنجو خيال رکجانءِ، مان به هاڻي توسان گڏجي يونيورسٽي ڪونه هلنديس. مونکي الائي ڇو تنهنجو اونو آ.... تو ۾ اها هوشياري ۽ مردم شناسي بلڪل به ڪونهي، جيڪا هن عمر جي ڇوڪرين ۾ هوندي آهي، هر ڪنهن جي ڳالهه ۾ آساني سان اچي ويندي آهين....“
سنڌيا جي چهري تي ڦڪي ۽ اداس مرڪ اچي وڃي ٿي،
”سنيتا تون ئي ته منهنجي سڀ کان مخلص ۽ پياري دوست آهين تڏهن ته منهنجي لاءِ ايترو پريشان ٿي ٿين.... پر تون فڪر نه ڪر، مان پنهنجو خيال رکڻ جي ڪوشش ڪنديس.“
”اوڪي بابا مان هلان ٿي.“
سنيتا وڃي ٿي ته سنڌيا کي ٻيهر ڳڻتي اچي ورائي ٿي ته رحمان ايترا ڏينهن ڳوٺ ڇو وڃي رهي پيو آ ڪو ڪانٽيڪٽ به نه ڪيو اٿس.



ڪجهه ڏينهن کانپوءِ گلبانو جي طبيعت ڪجهه بهتر ٿئي ٿي ته شمسه به ڊيوٽي تي وڃڻ شروع ڪري ٿي، ۽ رحمان به آفيس جا ڪم ڪاريون جلدي جلدي سهيڙڻ ۾ لڳي وڃي ٿو. هڪ ڏينهن جڏهن گھر جو ماحول ڪافي خوشگوار آهي، گلبانو سمجھي رهي آهي ته رحمان تي سندس ڪاوڙ اثر ڪيو آ ۽ هو ان آٽي تان لهي ويو آ ته صبح جو رحمان جيئن ئي ناشتي جي ميز تي اچي ٿو ته ڀيڻ کي مخاطب ٿي چوي ٿو،
”آپا توهان پوءِ ڇا ڊسائيڊ ڪيو.......“
شمسه حيرانگيءَ سان کيس ڏسي ٿي،
”اسان کي ڪجهه ڊسائيڊ ڪرڻو هو ڇا...؟“
”ڇا مطلب... توهان مان ڪنهن کي به منهنجي ڪيل واعدي جي پرواهه ناهي.. ته پوءِ مونکي به ڪنهن جي رضامندي جي ضرورت ناهي... “
ناشتو ڪرڻ کانسواءِ ئي ڪاوڙ ۾ تيار ٿي ٻاهر نڪري وڃي ٿو. گلبانو ۽ شمسه ڏک مان کيس ڏسنديون رهجي وڃن ٿيون. رحمان گاڏي کڻي ويران رستن تي بي مقصد ڊوڙائيندو رهي ٿو، سندس ذهن ۾ کوڙ سارا آواز گونجي رهيا آهن، ”شهربانو اسان سان ڇا نه ڪيو، چاچهن اسان جون زمينون ڦٻايون، اسان کي گھران ڪڍي در در جون ٺوڪرون کائڻ تي مجبور ڪري ڇڏين...، رحمان خان مان چاهيان ٿي ته گھر جي دولت گھر ۾ رهي نه ته ڌاريا وڃي کائيندا...، رحمان مان تنهنجي بغير هڪ پل به رهي نه ٿي سگھان....“ اهي جملا سندس دماغ ۾ هٿوڙن جيان لڳي رهيا آهن... زور سان ايڪسيلريٽر دٻائي ٿو گاڏي جي رفتار تيز ٿي وڃي ٿي، شهربانو جا چيل لفظ بار بار سندس ڪنن ۾ گونجڻ لڳن ٿا، ڪنڌ لوڏي سڀني خيالن کان پيڇو ڇڏائڻ لاءِ گاڏي کي تيزيءَ سان يو ٽرن ڏئي ٿو ۽ سڌو پنهنجي گھر جي سامهون اچي زور سان بريڪ هڻي گاڏي مان لهي ٿو. جلدي جلدي پنهنجي ڪمري ۾ وڃي بيگ ۾ ڪپڙا وجھي ٿو، بيگ کڻي ٻاهر اچي گاڏي ۾ ويهي ٿو ۽ رفتار تيز ڪري ڇڏي ٿو.... نجمه باٿ روم مان نڪري پئي ته مامي کي بيگ کڻي تيز تيز قدمن سان گھر مان ٻاهر ويندي ڏسي حيران پريشان ٿي ڊوڙي ناني جي ڪمري ۾ وڃي ٿي جتي ناني اڃان ڪاوڙ ۾ ويٺي آهي شمسه کيس سمجھائڻ جي ڪوشش پئي ڪري.
”امي، امي، ماما بيگ کڻي تڪڙو تڪڙو الائي ڪيڏانهن هليو ويو...“
”بيگ کڻي...! شمسه حيران ٿي پڇيس ٿي.
”ها امي، مان جيسين پڇان، پڇان تڪڙو تڪڙو ٻاهر نڪري ويو....“
شمسه اٿي ڪمري جي گيلري مان ڏسي ٿي رحمان گاڏي ۾ وڃي رهيو آهي، هوءَ حيران پريشان واپس اچي پلنگ تي ويهي ٿي. گلبانو جيڪا ليٽي پئي هئي اٿي ويهي ٿي ۽ ڪاوڙ مان چوي ٿي،
”ڏٺئي نه....مون تڏهن پئي رڙيون ڪيون ته ڳوٺ نه وڃي. مون کي خبر هئي ته شهربانو پنهنجي چالبازين کان مڙڻ واري ناهي... جڏهن به موقعو هٿ آيس مونکي ڏنگي ماريندي، ڪري ڇڏيئينس نه جادو ڪجهه ئي ڏينهن ۾.. جو نه ماءُ جي سڄي عمر جي پرورش جو خيال پيس، نه ڀيڻ جو، هوڏانهن پرائي ڄائيءَ کي محبت جي ڄار ۾ ڦاسائي ان کي به دوکو ڏئي ڇڏيائين. ڪاٿي سنڌيا، شهر جي پڙهيل لکيل سهڻي سلڇڻي ڇوڪري، ڪاٿي مريم، ٻهراڙي جي ماحول ۾ ۽ اها به شهربانو جي پالنا ۾ پلجي وڏي ٿيل ڇوڪري، زمين آسمان جو فرق آ ٻنهي ۾..... ڪيئن شادي جي اجازت ڏيانس.“
”امان توهان به کيس آرام سان سمجھايو ها، رحمان ايڏو لالچي ته ڪونه هو جو پراين زمينن ۽ دولت تي هرکجي پنهنجي ماءُ ۽ محبت جو خيال نه ڪري...، امان توهان به ڪاوڙ ڪيس ته هو به ضد ۾ اچي ويو.... خير ڪيڏانهن ويندو اجھو ٿو موٽي اچي، مڙئي اسان تي رعب وجھڻ لاءِ بيگ کڻي ويو آ...“
گلبانو جيڪا اندر ۾ جھري پئي هئي، پٽ جي انهي رويي کيس ويتر ڀورا ڀورا ڪري ڇڏيو، سوچڻ لڳي....
”اولاد ائين به ٿيندو آ، ڪهڙن جهدن سان پالي وڏو ڪجي ٿو، هزارين ارمان دل ۾ کڻي ان پل جو انتظار ڪجي ٿو ته ڪڏهن وڏو ٿيندو، ڪڏهن سندس خوشيون ڏسبيون. اسان جي گھر ۾ ته ڄڻ خوشين جو ڪو ڪال هجي. شمسه ڀري جواني ۾ بيوه ٿي وئي، رحمان ڪئي سالن تائين نوڪري سانگي ٻاهر هليو ويو. اهي سال انتظار ۾ ڪيئن ڪاٽيم منهنجو الله ٿو ڄاڻي يا مان... مس، مس راضي ٿيو ته سنڌيا سان شادي ڪندس. اسان به خوش هئاسين ته شايد رب کي اسان تي رحم آيو ۽ ٻچن جون خوشيون ڏسڻ نصيب ٿينديون، ته ڪهڙي اوڙاه ۾ وڃي ڦاٿو...“
سندس اکين مان نير وهڻ لڳا، ماءُ کي سوچ ۾ گم ۽ ڏکارو ڏسي شمسه کيس دلداري ڏيڻ لڳي.
”امان.... رحمان تنهنجي مرضيءَ جي بغير ڀلا ڪو ڪم ڪري سگھي ٿو. تون هروڀرو پئي پريشان ٿين. اجھو ٿو موٽي اچي.... نجمه اٿي امان لاءِ پاڻي کڻي آ... نجمه اٿي پاڻي کڻي نانيءَ کي پياري ٿي....



ٻئي طرف سنڌيا پنهنجي گھر جي ڪچن ۾ منجھند جي ماني جي تياري پئي ڪري ته سنيتا اچي ٿي ۽ ايندي ئي خوشدلي سان پڇي ٿي.
”هيلو سنڌيا..! ڪهڙا طعام پيا تيار ٿين، خوشبوء ته واه جي پئي اچي....“
سنڌيا کلندي ”توکي ته سدائين خوشبوء ئي ايندي آ...، مڙئي دال ڀاڄي پئي ٺاهيان.... ڏي ته خبر ٻه ٽي ڏينهن آئينءَ ڪونه، مون پاڻ تنهنجو انتظار پئي ڪيو.“
”منهنجي ڀيڻ آيل هئي حيدرآباد مان، ان ڪري مصروف هيس........ پر خير ته آهي نه ... ڇو پئي انتظار ڪيئي....“
”صبحاڻي يونيورسٽي فارم جمع ڪرائڻو آ... گڏجي هلجانءِ نه ...“
”ٺيڪ آ... هلنداسين ... ڏي ته خبر، رحمان جي، ڳوٺان آئي ته کيس هفتو کن ٿي ويو آهي توسان ڪو رابطو ڪيو اٿس يا نه.“
سنڌيا رحمان جي اچڻ جو ٻڌي خوش ٿي وڃي ٿي.“
”رحمان آيو آ... ڪڏهن ...“
جذباتي انداز مان پڇڻ لڳي.
”چيم نه ته هفتو کن ٿي ويو اٿس....“
اهو ٻڌي سنڌيا جي خوشي ڪافور ٿي وڃي ٿي... چهرو مرجھائجي وڃيس ٿو. ”ٻه ٽي ڏينهن...! مون کي فون به نه ڪئي اٿائين... نه ... پڪ توکي غلط فهمي ٿي هوندي .“
”مان ٽيون ڏينهن اوڏانهن وئي هئس، ناني ۽ آپا جا منهن لٿا پيا هئا.... مونسان به سهي نموني نه ڳالهاين.... نجمه کان پڇيم ته ٻڌايائين ته ماما گھڻا ڏينهن ڳوٺ رهي آيو آهي نه... ان ڪري ناني ناراض آهي... پر لڳي ٿو ته ڪا ٻي ڳالهه آ... مونسان نٽائي ويون.“
سنڌيا جو منهن ويتر لهي وڃي ٿو، کيس سنيتا جي ڳالهه تي يقين ئي نه ٿو اچي....
”پر رحمان مونسان فون تي ڇو ڪونه ڳالهايو. ايترن ڏينهن کان پوءِ آيو آ ۽ هڪ فون ڪال به نه ڪيائين، دل کي آٿت ڏيندي... ٿڪل هوندو... وري مٿان نانيءَ جي ڪاوڙ.... انڪري ٿي سگھي ٿو ته فون ڪرڻ جو خيال نه آيو هجيس.“
سنڌيا چلهي جي باه هلڪي ڪري ڪچن کان ٻاهر اچي ٿي سندس انداز مان لڳي ٿو ته اهي ڳالهيون ٻڌي سندس دل ڪم ڪرڻ تان کڄي وئي هجي... سنيتا سندس اها ڪيفيت ڏسي پريشان ٿي وڃي ٿي.“
”سنڌيا تون هروڀرو دل هول ٿي ٿين... چيم نه ته ناني جي ناراضگي جي ڪري گھر جو ماحول ڪجهه ٽينس پئي لڳو... ٿي سگھي ٿو ته ان پريشاني ۾ وسري ويو هجي... تون ڳڻتي نه ڪر مان شام ويندس حال احوال وٺڻ...... چڱو هاڻي مان هلان ٿي... تون اٿي ماني تيار ڪر...“
سنيتا اٿي هلي وڃي ٿي ته سنڌيا خيالن ۾ گم ٿي وڃي ٿي.
”رحمان ته هڪ ڏينهن به مونکي فون ڪئي بغير رهي نه سگھندو آهي، ايترن ڏينهن کان پوءِ آيو آهي ۽ هڪ فون به نه ڪئي اٿائين... الائي ڇا ڳالهه آ ايترا ڏينهن ڳوٺ ڇالاءِ رهي پيو... نه، نه، پڪ فون ڪئي هوندائين متان احمد يا بابا کنئي هجي.... مان هروڀرو پئي اجايون ڳالهيون دل ۾ آڻيان...“ ايتري ۾ ديڳڙي سڙڻ جي بوء اچيس ٿي ته تڪڙ ۾ اٿي ڪچن ڏانهن وڃي ٿي.


ڳوٺ ۾ مريم پنهنجي ڪمري ۾ پلنگ تي ليٽي پئي آهي ڀرسان ٽراسسٽر ريڊيو وڄي رهيو اٿس، پاڻ به هلندڙ گانن سان گڏ جھونگاري رهي آهي ته شهربانو اندر اچي ٿي، ماءُ کي ايندي ڏسي به ساڳي ڌن ۾ مست ليٽي پئي آهي شهربانو کيس ڏسي ٿورو مسڪرائي ٿي.“
”مريم امان... جيڪڏهن تون واندي هجين ته مونکي توسان ڪجهه ڳالهائڻو هو .“
”امان ڏسين نه ٿي.... منهنجي پسند جو پروگرام پيو هلي... توکي به هينئر اچي ڳالهائڻ جي پئي آهي.“
شهربانو ٿورو ناراض ٿيندي،
”اڃان ڄڻ ٻار آهين اوڻويهه ويهه سال عمر اچي ٿي اٿئي اڃان ٻارن واريون حرڪتون....“
مريم ماءُ کي ائين ناراض ٿيندو ڏسي، ريڊيو بند ڪري ٿي ۽ ليٽئي ئي ماءُ کي چوي ٿي:
”امان ڇا ڳالهه آ جو ائين ناراض پئي ٿين.“
”توسان ڪجهه ضروري ڳالهيون ڪرڻيون آهن، ڌيان سان ٻڌي جواب ڏيجانءِ،“
”امان چئو ڪهڙي ڳالهه آهي.“
”رحمان جي باري ۾ توکان پڇڻو هو.“
مريم حيران ٿيندي،
”ڇو، ڇا ٿيو آ ڀائو رحمان کي...“
” ٿيو ته ڪجهه ناهي، تون ٻڌاءِ توکي ڪيئن ٿو لڳي...“
”سٺو آ پڙهيل ڳڙهيل آ... پر اهو مونکان ڇو پئي پڇين...“
”مامنهن ۽ منهنجو خيال آ ته، تنهنجو رحمان سان سڱ ڪيون...“
”منهنجو سڱ...! چريا ٿيا آهيو ڇا... نه مائي.... مان ايڏو پري ڪونه پرڻجي ويندس... مان توکي ڇڏي ڪيڏانهن ڪونه ٿي وڃان....“
”ڏس امان...، رحمان پڙهيل ڳڙهيل آهي، وڏي ڳالهه ته تنهنجو پنهنجو رت آ، شهر ۾ رهن ٿا، تون اتي پرڻجي ويندينءَ ته شهر جا سڀ سک ماڻيندينءَ. مائٽن جي سدائين اها آرزو هوندي آهي ته سندن اولاد کي هن جڳ جون هڙئي خوشيون حاصل ٿين. تنهنجو پيءُ ته سال ٿيا وڃي سکيو ٿيو سڀ بار منهنجي ڳچي ۾ وجھي ويو.... انڪري چاهيان ٿي ته توکي سکئي گھر ۾ ڏسان.“
”پر امان.... مان هتي ڳوٺ ۾ رهڻ ٿي چاهيان، منهنجون سڀ ساهيڙيون هتي ڳوٺ ۾ آهن، تون آهين، مامو آهي، هيڏو وڏو گھر آهي. هتي شادي ڪرڻ ۾ ڪهڙي برائي آهي...“
”مونکي هتي اسان جي ٽَڪَر جو ڪو رشتو ڪونه ٿو سجھي. مراد خان کان سواءِ پنهنجو ڪو ٻيو مٽ مائٽ ڪونهي. ڌاريا ماڻهو الائي ڪيئن نڪرن. شهر ۾ آزادي آهي سک آهن، ان ڪري منهنجي مرضي آ ته رحمان سان ئي تنهنجو سڱ ڪيان.“
مريم ماءُ جون ڳالهيون ٻڌي رحمان کي تصور ۾ پنهنجي گھوٽ جي روپ ۾ آڻي ٿي ۽ شرمائجي وڃي ٿي.
”امان جيئن تنهنجي مرضي....“
اهو ٻڌي شهربانو اطمينان جو ساهه کڻي ٿي،
”چڱو تون ويهي ريڊيو ٻڌ، مان وڃي ٿي مامهن سان صلاح ثباب (ثواب) ڪيان.“
شهربانو ٻاهر وڃي ٿي ته مريم وري ريڊيو جو سوئچ کولي گانا ٻڌڻ ويهي ٿي.
مراد خان ۽ شهربانو پاڻ ۾ ڳالهائي رهيا آهن ته ٻاهريون دروازو کڙڪي ٿو. مراد خان اٿي ٻاهر وڃي ٿو ۽ پوئين پير خوش خوش رحمان کي وٺي اندر اچي ٿو، سندس بيگ مائي کنيو پئي اچي، شهربانو رحمان کي ڏسي حيران ٿي وڃي ٿي ۽ هيڏانهن هوڏانهن سندس پويان نهاري ٿي. شايد کيس اها توقع آهي ته هو ماءُ ڀيڻ کي ساڻ وٺي آيو هوندو، پر رحمان کي اڪيلو ڏسي کيس مايوسي ٿئي ٿي. اٿي کيس کيڪاري ٿي ۽ ويهڻ لاءِ چوي ٿي. خوش خير آفيت کان پوءِ مراد خان کائنس ائين اچانڪ اچڻ جو سبب پڇي ٿو...
”ها ماما بس اچڻو پيو...“
”خير ته آهي نه، ادي گلبانو ۽ شمسه ته ٺيڪ هيون نه..... مون سمجھيو ته اهي توسان گڏ آيون هونديون.“
شهربانو کان رهيو نه ٿيو ۽ پڇي ورتائين.
”نه چاچي امان جي طبيعت ٺيڪ نه ٿي رهي، ان ڪري ايڏو سفر ڪري نه ٿي سگھي، آپا جي اسڪول جي انسپيڪشن آ، اها به نڪرڻ جهڙي نه هئي...“
رحمان بهانو ڪري ٿو.
مراد خان ۽ شهربانو سمجھي وڃن ٿا ته رحمان بهانو پيو ڪري، پوءِ به سندس ڳالهه اڳي ڪرڻ لاءِ ڪجهه نه ٿا چون.
”ٺيڪ آ پٽ تون هٿ منهن ڌوئي وٺ مان تو لاءِ چانهه ٿي ڪرائي وٺان.“
رحمان بيگ کڻي مهمانن واري ڪمري ۾ وڃي ٿو.... ته مراد خان ڀيڻ کي آهستي آواز ۾ چوي ٿو:
”ادي مون توکي چيو هو نه، ته ادي گلبانو هن سڱ لاءِ ڪڏهن به راضي ڪانه ٿيندي، پر توکي الائي ڇا ٿي ويو هو... ٿورو صبر ڪرين ها، اچ وڃ وڌي ها، پوءِ سڱابندي جي ڳالهه ٺهي پئي... اٿندي ئي اهڙي ڳالهه چوري ويٺينءَ.... ڏٺئي نه ...“
شهربانو چپ ٿي وڃي، رحمان بيگ رکي منهن ڌوئي ٻاهر اچي ٿو ۽ ٻنهي سان حال احوال اوري ٿو، مائي خاني چانهه کڻي اچي ٿي، چانهه پئندي رحمان چوي ٿو.
”ها چاچي عرض ڪيم ته امان وارا اچي نه سگھندا... مون هنن جي آڏو توهان جي ڳالهه رکي هئي فيصلو ٿيو ته هتي سادگي سان نڪاح ٿي وڃي پوءِ ڪراچي هلي جيڪو فنڪشن ڪرڻو هوندو ڪنداسين....“
مراد خان ان پروگرام تي اعتراض ڪري ٿو.
”ابا اهو وري ڪيئن ٿيندو، هتي اسان جو ڳوٺ راڄ آهي، اٿڻ ويهڻ آ... ماڻهو ڇا چوندا، هڪڙي نياڻي هئي اها به ائين چُپ چپات ۾ اٿاري ڇڏين...“
رحمان به لاچاري ڏيکاريندي چوي ٿو:
”وڌيڪ جيئن توهان جي مرضي، مان ته اهوئي ڪري سگھان ٿو.“
شهربانو ڳالهه بگڙجندي ڏسي ڳوڙهي ويچار ۾ پئجي وڃي ٿي، آخر پنهنجي شاطر فطرت کي استعمال ڪندي سندن آڏو هڪ رٿ اچي وڃي ٿي.
”ڪا ڳالهه ڪانهي، منهنجي صلاح آهي ته اسان هتي ڪاج جي تياري ڪري ٿا وٺون، ڳوٺ جي ماڻهن کي دعوت ڏيون ٿا اسان جا ارمان به پورا ٿي ويندا، ڳوٺ راڄ کي به خبر پئجي ويندي.“
رحمان کي انهي ڪاج وغيره ۾ ڪابه دلچسپي ڪونهي، ان ڪري بي دلي سان چوي ٿو:
”جيئن توهان مناسب سمجھو، مان في الحال پندرهن ڏينهن جي موڪل وٺي آيو آهيان، توهان کي جيڪي تياريون ڪرڻيون هجن ڀلي ڪريو مان هاڻي ٿوري دير آرام ڪندس.“
رحمان جي ڪمري ۾ وڃڻ کان پوءِ شهربانو خوش ٿي مريم کي سمجھائڻ لاءِ سندس ڪمري ۾ وڃي ٿي. مراد خان جي دل ڏکاري ٿي وڃي ٿي هو سوچي ٿو ته اهو سٺو نه ٿيو، ويچاري ادي گلبانوءَ جو هڪ ئي ٻچڙو هئو، ان جا به ارمان هوندا. هوءَ پنهنجي جگر جي ٽڪر جي خوشيءَ ۾ شريڪ نه ٿي.



رحمان جي ڳوٺ وڃڻ کان پوءِ گھر ۾ اداسي ڇانيل آهي، گھر جو هر فرد ٻئي سان ڳالهائڻ کان لنوائي رهيو آهي ته الائي ٻئي جي من ۾ ڇا پيو وهي واپري، ڪاٿي منهنجو ڳالهائڻ ٻئي جي لاءِ دل آزاري جو باعث ته نه بنجندو... انهي حالت ۾ سنڌيا ۽ سنيتا اندر اچن ٿيون ۽ سڌيون نجمه جي ڪمري ڏي هليون وڃن ٿيون نجمه ائين اچانڪ کين ڏسي وائڙي ٿي وڃي ٿي.
”اچو اچو، اڄ سنڌيا اسان وٽ ڀلجي پئي آ ڇا...“
”نجمه ناني ته ٺيڪ آهي نه... سنيتا ٻڌايو ته ان ڏينهن ناني ٺيڪ نه پئي لڳي... “
”ناني امان هاڻي ٺيڪ آ... ان ڏينهن ماما جي ڪري ٿوري ڊسٽرب هئي.“
” ڇو ڀائو رحمان کي ڇا ٿيو آ....“
سنيتا اڳ وٺندي پڇڻ لڳس. نجمه اڃان ڪو جواب ڏيڻ واري هئي ته شمسه ڪمري ۾ اچي ٿي هن سندن ڳالهه ٻڌي ورتي هئي، ڳالهه کي سنڀاليندي سنڌيا کان پڇي ٿي،
”اڄ اسانجي سنڌيا ڪيئن اچي نڪتي آهي ايترن ڏينهن کانپوءِ ...“
”آپا، نجمه سان ملڻ آئي هئس، گھڻا ڏينهن ٿي ويا هئا ته نجمه اسان ڏي ڪونه آئي هئي... مان به گھر ۾ اڪيلي بور پئي ٿيس ته سنيتا کي چيم ته هل ته نجمه وٽان چڪر هڻي اچون.“
شمسه جي دل ۾ رحمان ۽ سنڌيا جي رشتي خراب ٿيڻ سبب عجيب قسم جي آنڌ مانڌ متل هئي، پر هن پنهنجي طرفان کيس ڪنهن قسم جي نراسائيءَ ۾ مبتلا ڪرڻ نه ٿي چاهيو ان ڪري پنهنجو پاڻ تي خوش مزاجي جو چولو پهري چوڻ لڳي.
”نجمه سان ته ملڻ جو رڳو بهانو آ، خبر اٿم ته ڪنهن جي سڪ توکي هيڏانهن ڇڪي آئي آهي...“
اهو ٻڌي سنڌيا شرمائجي وئي...
”نه آپا.... اهڙي ڪا ڳالهه ناهي. توهان به خوامخواه ...“
”مذاق پئي ڪيان... هونئن اهو ٻڌايان پئي ته مان تنهنجي دل جي ڳالهه سمجھان ٿي.... رحمان ڪنهن ڪم سان ٻاهر ويو آهي ڏينهن ٻن ۾ اچي ويندو.... ڏي خبر يونيورسٽي ۾ داخلا ورتئي....“
”آپا فارم ڀريو اٿم ڏينهن ٻن ۾ جمع ڪرائينديس... باقي جڏهن رزلٽ آئي ته پوءِ ڪلاسز شروع ٿيندا.... “
دل لڳائي پڙهجانءِ... ٻين فضول ڳالهين ۾ وقت وڃائڻ تو جهڙين ذهين ڇوڪرين کي نه ٿو سونهين.... اڄ مونسان واعدو ڪر ته وڏي آفيسر بنجي ڏيکاريندينءَ.....“
سنڌيا شمسه جون ڳالهيون ٻڌي پريشان ٿي وڃي ٿي هن جي انداز مان لڳي ٿو ته ضرور ڪو غير معمولي واقعو ٿيو آهي.... پر ڇا ٿيو هوندو اهو سنڌيا کي سمجهه ۾ نه ٿو اچي، پوءِ به شمسه جي دل رکڻ لاءِ چوي ٿي ....
”بس آپا دعا ڪيو.“
شمسه سمجھي وڃي ٿي ته سنڌيا سندس ڳالهين جي ڪري پريشان ٿي وئي آهي دراصل هوءَ ڪنهن اوچتي صدمي کان بچڻ لاءِ کيس تيار ڪرڻ چاهي ٿي.
پر ان کان وڌيڪ ڪجهه واضع ڪرڻ جي منجھس همٿ ڪونه هئي، ان ڪري هوءَ ڪمري مان وڃڻ جي ڪندي،
”چڱو توهان ڪچهري ڪيو مان وڃي امان کي ڏسان ته اٿي يا نه .....“
سنڌيا کي پريشان ڏسي نجمه ڳالهه کي سنڀاليندي چويس ٿي،
”امي جي طبيعت صبح کان ٺيڪ ناهي سنڌيا تون اميءَ جي ڳالهين جو دل ۾ نه ڪجانءِ.“
سنڌيا ٻنهي جو ڳالهيون ٻڌي گھٻرائجي وڃي ٿي.... هوءَ ته هتي دل هلڪي ڪرڻ جي خيال سان آئي هئي پر....، اهي ڳالهيون ٻڌي عجيب مونجھاري ۾ پئجي وئي، هُن جي هاڻي هتي هڪ لمحي جي لاءِ به دل نه ٿي لڳي.... سيني تي بوجهه کڻي سنيتا سان گڏ وڃڻ لاءِ تيار ٿي وڃي ٿي. نجمه گھڻو ئي ويهڻ لاءِ زور ڀريس ٿي پر هو جلدي ڪمري کان ٻاهر نڪري گھر روانيون ٿي وڃن ٿيون.
هڪ ٻن ڏينهن کانپوءِ سنيتا سنڌيا وٽ اچي ٿي ۽ ٻئي گڏجي يونيورسٽي وڃن ٿيون اتي فارم جمع ڪرائڻ کانپوءِ ٻاهر لان تي اچي بس جي انتظار ۾ ويهن ٿيون، سنڌيا کي شايد يونيورسٽي ڏاڍي پسند آئي هئي، سنيتا کي چوڻ لڳي:
”ڪيڏي نه وڏي يونيورسٽي آهي، تون به ايڊميشن وٺين ها ته ڪيڏو نه سٺو ٿئي ها.“
”سهي ٿي چوين پر گھر وارن جو چوڻ هئو ته مان نوڪري ڪريان، نه ته منهنجي به دل يونيورسٽي ۾ پڙهڻ جي هئي....“
سنڌيا ڪجهه سوچي سنيتا کي چوي ٿي:
”سنيتا مان نجمه وارن جي گھران جيئن آئي آهيان سخت پريشان آهيان، عجيب اڻ تڻ جو شڪار ٿي وئي آهيان..... رحمان ٻن هفتن کانپوءِ واپس آيو ته ايترا ڏينهن هِتي هوندي به نه مونسان ملڻ جي ڪئي نه ئي فون ڪيائين ۽ وري هفتي لاءِ ڳوٺ هليو ويو....“
”ها سنڌيا...! سچ پڇين ته مونکي به ڏاڍو عجيب لڳو، آپا جو رويو به سمجهه ۾ نه آيو، ائين پئي لڳو ڄڻ سڀ اسان کان ڪجهه لڪائي رهيون هجن.“
سنڌيا پنهنجي خيالن جي تصديق ٿيندي ڏسي وڌيڪ پريشان ٿي وڃي ٿي، منهن جو رنگ هيڊو ٿي وڃيس ٿو. سنيتا سندس اهڙي حالت ڏسي ڪوڙي تسلي ڏيڻ جي ڪوشش ڪري ٿي،
”پر تون ڇو پئي پريشان ٿين... هوندن ڪو زمينن وغيره جو مسئلو، نجمه ٻڌائيندي آ ته اُتي ڳوٺ ۾ هنن جون کوڙ ساريون زمينون آهن، جن تي سندن مائٽن جو قبضو ڪيل آهي. ٿي سگھي ٿو ته اهوئي مسئلو هجي.“
اهو ٻڌي سنڌيا جي دل کي ڪجهه آٿت اچي ٿي، ”تون شايد سهي ٿي چوين، اهڙي ئي ڪا ڳالهه آهي، تڏهن ئي رحمان جا گھڙي گھڙي ڳوٺ جا چڪر پيا لڳن.“
انهي مهل پوائنٽ بس اچي ٿي ته هو به ٻين شاگردن سان گڏ اوڏانهن وڃن ٿيون.
ڪجهه ڏينهن کانپوءِ انٽر جي رزلٽ اچڻ کان پوءِ سنڌيا جي يونيورسٽي جي انگلش ڊپارٽمينٽ ۾ ايڊميشن ڪنفرم ٿي وڃي ٿي ته هوءَ ڪلاسز اٽينڊ ڪرڻ لاءِ يونيورسٽي وڃڻ شروع ڪري ٿي. رحمان کي ڳوٺ وئي ڪيترا ڏينهن گذري ويا آهن پر ان جي طرفان نه گھر وارن کي ۽ نه وري سنڌيا کي ڪو حال احوال معلوم ٿي سگھيو آهي. رحمان جي گھر وارن سان گڏ وگڏ سنڌيا جون به ننڊون حرام ٿي ويون آهن سنيتا ٻئي ٽئي ڏينهن نجمه کان حال احوال وٺي سنڌيا کي ڏيندي رهندي هئي، سنڌيا جي بيچيني ۾ ڏينهون ڏينهن اضافو ٿيندو پئي ويو. هر ايندڙ ڏينهن جي شروعات ان آس سان ٿيندي هئي ته اڄ ضرور هو ڳوٺان موٽي ايندو يا ڪا خير خبر ايندي، پر ڏينهن لڙڻ سان نراسائيءَ ۾ اضافو ٿي ويندو هو. هوءَ پنهنجو غم غلط ڪرڻ لاءِ يونيورسٽي وڃي پنهنجي پڙهائي ۽ ڪلاس فيلوز سان وقت گذاري ڪري ٿي. اڄ رابعه پيڪين آئي آهي ۽ معمول موجب خاله زهره منجھند جي ماني گھران ٺاهي کڻي آئي آهي. سڀئي ماني تي سنڌيا جو انتظار پيا ڪن. رابعه وقت گذاريءَ لاءِ پيءُ سان سنڌيا جي متعلق گفتگو ڪري ٿي،
”بابا سنڌيا جي يونيورسٽي ۾ دل لڳي وئي.“
”ها ڪافي خوش آ، ڏاڍي محنت پئي ڪري، چيائين پئي ته بابا انگلش ۾ ماسٽرز ڪرڻ سولو ڪم ناهي....“
ويچاري نياڻي گھر ۾ اڪيلي ٿي پئي آ خير سان احمد پڙهائي پوري ڪري ڪنهن نوڪريءَ سان لڳي ته ڪا سٺي ڇوڪري ڳولهي گھر ۾ ننهن وٺي اچو.“ خاله زهره سنڌيا جو سانگو ڪندي چوي ٿي.
”خاله توهان سهي پيا چئو، احمد کي ٿورو ٽائيم وڃي بچيو آهي. ريسرچ ورڪ ڪري وٺي ته پوءِ سندس امتحان ٿيندا. الله مڙئي چڱي ڪندو.“
ڳالهين ڪندي سنڌيا هٿ ۾ ڪجهه بوڪس کڻي، ٿڪل ٿڪل اندر اچي ٿي ليڪن ڀيڻ کي ڏسي ڄڻ ته سندس ٿڪ لهي وڃي ٿو. دل ڀرجي اچيس ٿي ڪيترن ڏينهن کان روڪيل دل جو غبار ٻاهر نڪري اچيس ٿو. ڀاڪر پائي ڀيڻ سان ملي روئي ڏئي ٿي، رابعه ۽ خاله جي اکين ۾ به لڙڪ تري اچن ٿا، رابعه ڀريل آواز ۾ پڇيس ٿي،
”ڪيئن آهين سنڌيا، ڏاڍي دير ڪيئي، هتي اسان تنهنجي انتظار ۾ سُڪي ويا آهيون.“
پويان پويان احمد به اچي ٿو ۽ ٻنهي ڀينرن کي ڏکارو ڏسي ماحول کي خوشگوار بنائڻ لاءِ چوي ٿو.
”اچي ويو گھر جو منهدار، جيسيتائين سنڌيا بيگم نه ايندي، گهر جي ڪُني نه ونڊبي. ڀلي ٻين جي پيٽ ۾ ڪئا، ٻليون ڊوڙي، ڊوڙي ٿڪجي ڇونه پون.“
رابعه سمجھي وڃي ٿي ته احمد سنڌيا جو موڊ سهي ڪرڻ لاءِ کيس ڇيڙي رهيو آهي. کلندي چوي ٿي،
”خاله هي اسانجو احمد بک جو ڏاڍو ڪانهلو آهي. سنڌيا تون چينج ڪري اچ ته مان ماني لاهيان ٿي.“
رابعه اٿي ٿي ته خاله به اهو چئي گھر لاءِ رواني ٿئي ٿي ته ٻار مانيءَ تي انتظار ڪندا هوندا.
رحمان کي ڳوٺ وئي ڪيترائي ڏينهن گذري وڃن ٿا پر هن جو ڪوبه حال احوال ڪونه آيو آهي. آفيس مان پڇڻ تي معلوم ٿئي ٿو ته هو پندرهن ڏينهن جي موڪل لکي ويو هو پر موڪل ختم ٿيڻ کانپوءِ وري هفتو ايڪسٽينڊ ڪئي اٿائين. ان ڏينهن به شمسه ۽ گلبانو ويڳاڻيون لڳيون ويٺيون هيون ته سنيتا مٺائي جو دٻو کڻي اندر اچي ٿي.... نجمه کيس ڏسي مصنوعي مرڪ آڻي چوي ٿي،
”اچ سنيتا... اهو ڇا آندو اٿئي...“
سنيتا به خوشدلي سان چوي ٿي،
”تولاءِ مٺائي آندي اٿم، مونکي نوڪري ملي آ نه.“
”نوڪري...! ڇو تو سنڌيا سان يونيورسٽي جوائن نه ڪئي ڇا...؟“
”نه بس، وڌيڪ پرائيويٽ پڙهنديس.“
نجمه ۽ سنيتا اچي لائونج ۾ ويهن ٿيون، ٻنهي جو آواز ٻڌي شمسه به ٻاهر اچي ٿي.
”ڪير آ.... ڪنهن سان پئي ڳالهائين....“
”امي سنيتا آئي آهي....“
انهيءَ وقت لائونج ۾ رکيل فون جي گھنٽي وڄي ٿي، شمسه اچي فون کڻي ٿي. ٻئي طرف رحمان جو آواز اچي ٿو.
”آپا مان رحمان ڳوٺان پيو ڳالهايان....“
شمسه کي ڄڻ يقين ئي نه ٿو اچي.... بيتابي مان پڇي ٿي.
”ڪٿي آهين رحمان، (سنيتا ۽ نجمه جا به ڪن کڙا ٿي وڃن ٿا) ايترا ڏينهن ڪاٿي هئين، وئين ته ٻڌايئي به ڪونه، ائين ڪبو آ ڇا.“
شمسه جلدي جلدي ڳالهائي ٿي ڄڻ ته سڄي عرصي جي ڪسر هڪ ئي جملي ۾ پوري ڪرڻ چاهيندي هجي. نجمه ۽ سنيتا غور سان سندس ڳالهه ٻڌن ٿيون.
”امان جو به خيال نه ڪيئي ته تنهنجي ائين بنا ٻڌائڻ جي هليو وڃڻ تي انجو ڪهڙو حال ٿيندو.“
ٻئي طرف رحمان سندس ڳالهه کي ٻڌو اڻ ٻڌو ڪندي سندس ڳالهه ڪٽيندي چوي ٿو،
”آپا در اصل... مون توهان کي اهو ٻڌائڻ لاءِ فون ڪئي آهي ته مون هتي مريم سان شادي ڪري ڇڏي آ....“
شمسه اهو ٻڌي حيران ٿي وڃي ٿي، منهن جو پنو ئي لهي وڃيس ٿو.
”اهو ڇا پيو چوين...، دماغ ته خراب نه ٿيو اٿئي.....“
بي يقيني جي حالت ۾ کلندي ...
”مذاق پيو ڪرين... ها نه....“
”نه آپا مان مذاق ڪونه پيو ڪيان سچ پچ مون هتي شادي ڪري ڇڏي آهي...“
شمسه کي يقين اچي وڃي ٿو ته اهو سندس ڪنن جو دوکو ناهي، اکين مان لڙڪ وهڻ لڳنس ٿا. نجمه ۽ سنيتا اهو ڏسي پريشان ٿي سندس ڀرسان اچي بيهن ٿيون شمسه روئيندي چوي ٿي،
”اهو ڇا ڪيئي رحمان...! اسان جو نه سهي امان جو ته سوچين ها. هوءَ ته اهو ارمان کڻي زنده هئي ته ٻچڙي کي گھوٽ ٿيندي ڏسي، پهرئين ته شاديءَ کان انڪار ڪندو رهئين ۽ هوءَ ويچاري ان آس ۾ رهي ته ڪڏهن تنهنجون خوشيون ڏسندي.... امان ڇا انهيءَ رشتي کان انڪار ڪيو.... تو ته اسان کي ائين پرائو ڪري ڇڏيو.... جي فيصلو ڪري ئي ورتو هيئي ته فون ته ڪرين ها.... خبر نه هئي ته ائين گھرجي پهرين خوشيءَ کان محروم ڪري ڇڏيندين.... حيف هجئي رحمان حيف هجئي.... تومان اها اميد ته ڪڏهن به نه هئي نجمه ته هميشه تنهنجي شادي لاءِ طرحين طرحين پروگرام پئي رٿيندي هئي.“
ايتري دير فون تي ڳالهائيندو ٻڌي گلبانو به ڪمري کان نڪري اچي ٿي ۽ شمسه کي روئيندو ڏسي سمجھي وڃي ٿي ته ڪا ته ڳالهه ٿي آهي. شمسه فون رکي ڇڏي ٿي، گلبانو کانئس ڪجهه به نه ٿي پڇي. چُپ چاپ سندس منهن تڪيندي رهي ٿي. اکين مان ٽم ٽم ڳوڙها سندس منهن کي آلو ڪندا رهن ٿا. ”امان رحمان شادي ڪري ڇڏي.... “
اهو ٻڌي سنيتا سخت پريشان ٿي وڃي ٿي، سنڌيا جو تصور ڪري ٿي ته جيڪڏهن هن اهو ٻڌو ته الائي ان جو ڪهڙو حشر ٿيندو، شمسه جي اها ڳالهه ٻڏي گلبانوءَ جو منهن ڪاوڙ ۾ ٽامڻي هڻي وڃي ٿو...
”مونکي اهوئي ڊپ هئو ته شهربانو اسان سان اهڙوئي ويل وِهائيندي... پر ڪير به منهنجي ڪونه پيو ٻڌي، مان شهربانوءَ جي پِتي کان واقف آهيان، هن مان ڪنهن چڱائيءَ جي اميد ڪري ئي نه ٿي سگھجي. پر رحمان...! اهو ته منهنجو پيٽ ڄڻيو هو.... توهان جي پيءَ جي گذرڻ کان پوءِ توهان ٻنهي ڀاءُ ڀيڻ کي گلن وانگيان سنڀالي وڏو ڪيم، دنيا جي هر ڏک، تڪليف کان پنهنجي پرن ۾ لڪائي رکيو، ڪڏهن ڪو ڪوسو واءُ لڳڻ نه ڏنو ۽ اڄ منهنجو پنهنجو رتُ شهربانوءَ جي فريب ۾ اچي اهڙو ٿي ويو جو هڪ ئي ڌڪ ۾ سڀ رشتا، ناتا، محبتون سڀ ڪجهه وساري، ائين اسان کي پرائو ڪري شهربانوءَ سان ناتو جوڙي ويهي رهيو.“
اهو چئي روئڻ لڳي. سنيتا اهو سڀ ٻڌي پريشان ٿي وڃي ٿي ۽ موڪلائڻ بنا ئي هلي وڃي ٿي.



رحمان جيڪو شاديءَ کانپوءِ مريم جي ڪمري ۾ اچي ويو هو ۽ بيڊ تي ليٽيو پيو هو، مريم تيار ٿيل زرق، برق ڪپڙا پهريو سندس ڀرسان ويٺي آهي. شادي کانپوءِ هوءَ ڏاڍي خوّش آهي. رحمان سندس خوشيءَ کي محسوس ڪندي کانئس پڇي ٿو،
”مريم تون هن شاديءَ کان خوش ته آهين نه....“
هوءَ شرمائيندي چوي ٿي:
”الائي“.
”الائي... ڇا مطلب..... توکي چاچي اهو ته ٻڌايو هوندو نه، ته امان وارا اسانجي شادي تي راضي نه آهن. توکي جي هو اها محبت، اهو پيار نه ڏين ته تون دل ۾ نه ڪجانءِ آهستي آهستي سڀ ٺيڪ ٿي ويندو.“
”پر اهو سڀ تون هينئر مونکي ڇو پيو ٻڌائين.“
”اهو ان ڪري ته منهنجي موڪل پوري ٿي رهي آهي هاڻي پاڻ کي ڪراچي هلڻو پوندو.“
مريم لاڏ جي انداز ۾ سندس هٿ جھلي چوي ٿي....
”هتي رهي پئو نه.... هتي پنهنجون کوڙ ساتريون زمينون آهن. نوڪريءَ ۾ ڇا رکيو آ، پاڻ هتي ئي رهنداسين.... هان.... نه.“
”نه مريم...! ڪراچي ته هلڻو پوندو.... مان هتي رهي نه ٿو سگھان.“
مريم ضد ڪري ٿي.
”مان به ڪراچي ۾ تنهنجي مائٽن سان نه ٿي رهي سگھان. مان امان ۽ مامي کي ڇڏي ڪراچي ڪونه هلنديس. مان امان جي بغير ڪيڏانهن به ڪونه وينديس.“
انهي گھڙيءَ شهربانو اندر اچي ٿي ته رحمان اٿي ويهي رهي ٿو. هوءَ کلندي ڌيءَ کان پڇي ٿي.
”منهنجي دادلي ڌيءُ ڪهڙيون ڳالهيون پئي ڪري.“
رحمان کيس ٻڌائي ٿو،
”چاچي ضد ڪيو ويٺي آهي ته ڪراچي ڪونه ويندي.“
شهربانو پلنگ تي سندس ڀرسان ويهي سندس هٿ پنهنجي هٿ ۾ جھلي کيس سمجھائي ٿي.
”ڏس ڌيءَ هر نياڻي کي، کڻي اها شهزادي هجي يا بادشاهه زادي.... ان کي هڪ ڏينهن پنهنجو اباڻو گھر ڇڏڻوئي پوندو آهي، لکئي جا ليک آهن، تنهنجو لکيو اسان کان پري ٿيڻو هو. پر تون ڳڻتي نه ڪر، ڪراچي ايڏي پري ڪونهي.“
”چاچي منهنجي موڪل پوري ٿيڻ واري آهي، ان ڪري کيس چوان پيو ته هلڻ جي تياري ڪري وٺي.“
”ابا ڪجهه ڏينهن موڪل وڌائين ها، مريم مونکان پري رهڻ جي هريل ناهي، توسان ڪجهه هري مري وڃي ته مونکي ڪو الڪو نه رهندو.“
”اڃان ٻه ڏينهن پيا آهن... توهان ڪا ڳڻتي نه ڪيو، مان مريم کي ڪا تڪليف اچڻ نه ڏيندس.“
اهو ٻڌي شهربانوءَ جي اکين ۾ ڳوڙها اچي وڃن ٿا. رئي جي پلاند سان اگھندي چوي ٿي،
”ابا شل سکي رهين، منهنجي ٻچڙيءَ جي مڙئي پارت هجئي، لاڏن ڪوڏن سان پلجي وڏي ٿي آهي. ڪا ڀل چُڪ ڪري ويهي ته درگذر ڪري ڇڏجانءِ.“
”چاچي توهان دل نه لاهيو، مريم اتي به سڀني جي لاڏلي ئي رهندي.“
شهربانو اٿندي چوين ٿي،
”چڱو اٿي تيار ٿي ٻاهر اچو، ڳوٺ جون مايون موڙو ڏيڻ لاءِ پيون اچن.“
رحمان مريم کي چوي ٿو،
”اٿي منهنجا ڪپڙا بيگ مان ڪڍي ڏي ته مان تيار ٿيان مامي سان زمينن تي وڃڻو آهي.“
مريم کي اهو ٻڌي دل ۾ ڪاوڙ ته ڏاڍي لڳي ٿي پر مجبورن اٿي ٿي.
ٻاهر ورانڊي ۾ ڪجهه عورتون جيڪي مبارڪيءَ لاءِ آيون آهن کٽ تي ويٺيون آهن خاني شربت جا گلاس کين ڏئي ٿي. هڪ عورت گلاس وٺندي هيڏي هوڏي نهاري چوي ٿي،
”خاني ڏي ته خبر شهربانوءَ اهو اوچتو ٺڪاءُ ڪيئن ڪڍرايو.... “
”ڪهڙو جيجي.....“
”اهوئي، اوچتو ئي اوچتو مريم جي شادي ڪري ڇڏيائين....“
خاني هيڏي هوڏي ڏسي ٿي ته ڪاٿي گھر جو ڪو ڀاتي ته ڪونهي،
”الائي جيجي.. وڏا ماڻهو، وڏيون ڳالهيون، اسان پورهيتن جو ڇا وڃي.“
ٻي عورت لاڳ وٺرائيندي.
”هڪڙي ڳالهه مڃبي ته وڏيري شهربانو آهي ڏاڍي چالاڪ، پهرين گلبانوءَ جون زمينون ڦٻاين، پوءِ کيس ٻچن سوڌو گھران ڪڍي دربدر ڪين. ۽ هاڻي جڏهن هو ٿڙي ٿاٻڙي اچي مڇي مانيءَ رسيا آهن ته ويچاري بيواهيءَ جو ٻچو ئي کسي وتن.“
پهرين عورت ڏکاري لهجي ۾ نڪ تي هٿ رکي چوي ٿي:
”ڪيڏا ارمان هوندا ويچاري گل بانوءَ جي دل ۾، هڪڙي ٻچڙي جي منهن تي موڙ ٻڌڻ جا، سڀ دل ۾ ئي رهجي وين. الله پڄي وڏيري شهربانوءَ کي.“
کڙڪو ٻڌي خاني وات تي آڱر رکي کين ماٺ ڪرڻ لاءِ چوي ٿي.



سنڌيا پنهنجي ڪمري ۾ بيڊ تي ليٽي ڪو ڪتاب پڙهي رهي آهي ليڪن بار بار ڪتاب جا ورق ورائڻ مان ائين لڳي پيو ڄڻ ته ڪتاب هٿ ۾ جھلڻ محض دل بهلائڻ جو هڪ بهانو آهي، ليڪن سندس دل ڪتاب ۾ بلڪل ناهي، پاڻ سخت پريشان آهي ۽ ڪڏهن ساڄي ٽنگ ته ڪڏهن کاٻي ٽنگ زور زور سان لوڏي رهي آهي جنهن مان لڳي ٿو ته سندس دماغ ۾ ڪا ڳوڙهي سوچ گردش ڪري رهي آهي. آخر ڪتاب هڪ طرف رکي، بيڊ جي سائيڊ تي رکيل گلاس کڻي پاڻي پئي ٿي، سخت اضطرابي ڪيفيت ۾ آهي، سنيتا اندر اچي ٿي ته ٽپ ڏئي اٿي ويهي ٿي،
”ايترن ڏينهن کانپوءِ پئي اچين.“
”نئين نئين نوڪري ملي آ، انڪري مصروفيت به وڌي وئي آهي.“
سنڌيا کي سندس ڳالهائڻ مان محسوس ٿئي ٿو ته سنيتا مصروفيت جو رڳو بهانو پئي ڪري ورنه اصل ۾ هوءَ ڪا ڳالهه لڪائڻ جي ڪوشش پئي ڪري، سندس چهري تي کيس پريشاني صاف نظر پئي آئي. هوءَ عجيب ڪشمڪش ۾ آهي ته سنڌيا کي ٻڌائي يا نه، سنڌيا سندس مشڪل آسان ڪندي چوي ٿي.
”ڇا ڳالهه آ سنيتا...! تون ڪجهه پريشان پئي لڳين. خير ته آهي نه، سنيتا جيڪا سدائين چهڪندي ٻهڪندي ايندي آ، اڄ مرجھايل پئي لڳي، مونکي به نه ٻڌائيندينءَ ڪهڙي ڳالهه توکي پريشان پئي ڪري.“
سنيتا ٿڌو ساهه کڻي.
”سنڌيا مونکي لفظ نه ٿا ملن، ڪيئن ٻڌايان توکي ته مان ڇو پريشان آهيان. تنهنجو چهرو ڏسي لڳي ٿو ته تون ورهين جي بيمار آهين...“
”ڏس سنيتا ڳالهه نه مٽاءِ، ٻڌاءِ ڇا ٿيو آ.“
”هو رحمان ڳوٺ ويو هونه... “
سنڌيا جي پريشاني وڌي وڃي ٿي، بيچينيءَ مان،
”ها، ها، ڇا ٿيو آ رحمان کي...“
”هن.... اتي ڳوٺ ۾ پنهنجي سئوٽ سان شادي ڪري ڇڏي.....“
اهو ٻڌڻ سان سنڌيا سڄي ڏڪڻ لڳي ٿي هٿ مان گلاس ڇڏائجي وڃيس ٿو منهن هيڊو ٿي وڃيس ٿو.ڏڪندڙ چپن سان،
”اهو... اهو... ڇا.... پئي.... چئين.... اهو ڀلا... ڪيئن... ٿو.... ٿي سگهي... (چپن ئي چپن ۾ ڀڻڪي ٿي) رحمان ائين ڪيئن ٿو ڪري سگھي. سنيتا توکي ضرور غلط فهمي ٿي هوندي.... رحمان ته صرف مونسان شادي ڪرڻ پيو چاهي.“
سنيتا کيس ڀاڪر پائي ٿي.
”سنڌيا اهو سڀ مان پنهنجي ڪنن سان ٻڌي آئي آهيان.“
سنڌيا سڏڪا ڀريندي،
”پر ايترو ڪجهه ٿي ويو ۽ رحمان مونکي ڪجهه نه ٻڌايو.“
”اهو ان ڪري جو آپا ۽ ناني ان رشتي جي سخت خلاف هيون ۽ نانيءَ ته صاف انڪار ڪري ڇڏيو هيو، ان ڪري رحمان ڪاوڙ ۾ ڳوٺ وڃي اڪيلي سر شادي ڪري ڇڏي. هاڻي ته اهي به ڪجهه نه ٿيون ڪري سگھن.“
سنڌيا جي رهي کهي اميد به ختم ٿي وڃي ٿي مايوسي ۽ ايڏي وڏي دوکي سبب سندس ذهن مائوف ٿي وڃي ٿو جنهن تي وڌ ۾ وڌ اعتبار ڪيو هئائين انهي ئي ايڏو وڏو فريب ڪيو... دل ٻڏڻ لڳيس ٿي ڏڪندي ڏڪندي غش ٿي بيڊ تي ڪري پوي ٿي. سنيتا اهو ڏسي پريشان ٿي وڃي ٿي ته کيس ڪيئن سنڀالي. پريشانيءَ ۾ احمد کي سڏي ٿي،
”احمد ڀائو جلدي اچ... ڏس سنڌيا کي الائي ڇا ٿي ويو آهي.“
احمد ڊوڙندو اچي ٿو،
”هينئر ته ٺيڪ ٺاڪ هئي مان آيس ته ڪتاب پئي پڙهيائين، گھڙي ۾ ڇا ٿي ويس.“
شوڪت علي به آواز ٻڌي تڪڙو تڪڙو اندر اچي ٿو،
”سنڌيا...! پٽ اکيون کول، ڇا ڳالهه آ....“
سنيتا پاڻيءَ جا ڇنڊا منهن تي هڻيس ٿي، شوڪت علي سندس مٿو پنهنجي هنج ۾ ڪري ٿو، هو سخت پريشان آهي سوچ ۾ پئجي وڃي ٿو،
”منهنجي هيءَ ڌيءَ ته ڪڏهن ڪنهن ڳالهه کي ليکيندي ئي ناهي، چپ چاپ هر ڳالهه اندر ۾ سانڍيو وتندي آهي، ڪنهن آڏو ٻڙڪ به ٻاهر ناهي ڪڍندي، ته پوءِ اڄ کيس اچانڪ ڪهڙو صدمو رسيو آ جو ائين اکين مان ڳوڙها زارو قطار پيا وهنس.“
سنيتا جي پاڻي جا ڇنڊا لڳڻ تي هوءَ اکيون کولي ٿي، پاڻ کي پيءَ جي هنج ۾ ڏسي ۽ ڀاءُ کي پريشان ڏسي سندس هانءُ ڄڻ ته ڦاٽي پوي ٿو، پيءُ جي هنج ۾ منهن لڪائي اوڇنگارون ڏئي ٻارن وانگر روئي ٿي. احمد ۽ سنيتا جون اکيون به ڀرجي اچن ٿيون. شوڪت علي روئڻهارڪي انداز ۾ چوي ٿو.
”ڇا ٿيو آ منهنجي ننڍڙي امان کي... منهنجي بهادر ڌيءَ ڪنهن معمولي ڳالهه کي ته ايڏو سيريس ناهي وٺندي.“
سنڌيا چپ چاپ بنا ڪجهه چوڻ جي بس روئي رهي آهي اکيون ڇت ۾ اٿس. آخر پڻس احمد کي چوي ٿو ته هو موٽر سائيڪل کڻي رابعه کي وٺي اچي.
سنڌيا جيڪا هميشه هر دک هر تڪليف اندر ۾ سانڍيو اڪيلي برداشت ڪندي رهندي آ، ائين سڀني کي پريشان ڏسي پاڻ تي ڪنٽرول ڪرڻ جي ڪوشش ڪري ٿي پڻس کيس سامت ۾ ايندو ڏسي اٿاري ويهاريس ٿو....
”شاباس....! هاڻي ٻڌاءِ ڇا ٿيو آ منهنجي ننڍڙي امڙ کي، ڏس پٽ مان توهانجو پيءُ به آهيان، ماءُ به ۽ دوست به، مونکي ٻڌاءِ اهڙي ڪهڙي تڪليف پهتي آ تنهنجي دل کي جو تون پنهنجا هوش ئي وڃائي ويٺيئن....“
سنڌيا مسلسل روئي رهي آهي، شوڪت علي نه سمجھندي به گھڻو ڪجهه سمجھي وڃي ٿو. سنڌيا بغير ڪجهه چوڻ جي روئندي رهي ٿي، پڻس کيس سمجھائي ٿو.
”ڏس سنڌيا منهنجي ڌيءَ...! مون سڄي زندگي توهان کي بهادريءَ جو سبق ڏنو آهي، اها بهادري جسم جي مضبوطي جو نالو نه هئي، دل جي طاقت جي ڳالهه هئي، تون هڪ حساس ۽ نازڪ طبع ڇوڪري آهين، تنهنجي طبيعت فنڪارن جي فطرت وانگر آهي ۽ اهڙا ماڻهو ڏاڍا ڏک ڏسندا آهن، ڇو ته انهن جون نظرون گھڻيون ڏوررس ٿينديون آهن، ماڻهن جي چهرن تي پيل نقاب هٽائي سندن اصلي شڪل ڏسڻ جي سمجهه رکندا آهن، سندن دليون ڪسوٽي هونديون آهن، جن کي ڇهي ڪوڙا لفظ پٿر بنجي ويندا آهن ۽ منهنجا ٻچا هن دور ۾ سچا ماڻهو تمام گھٽ هوندا آهن، توهان کي قدم قدم تي ڪوڙا ماڻهو، ڪوڙا جذبا ۽ ڪوڙا لفظ ملندا. ليڪن مونکي يقين آهي ته توکي سچائيءَ جي سڃاڻ ضرور هوندي، ان ڪري ٿي سگھي ٿو ته توکي ڏک ڏسڻا پون، پر ڄاتل اهي زخم انهن زخمن کان وڌيڪ بهتر هوندا آهن جيڪي اڻ ڄاڻائيءَ ۾ لڳندا آهن، تون هر ان زخم کي پنهنجي لاءِ هٿيار بنائي وٺ.“
سنڌيا جي پيءَ هن کي جيئڻ جي امنگ ڏني هئي، پر رحمان جي کنيل قدم هن کي زخمي زخمي ڪري وڌو هو، کيس ائين لڳي رهيو هو ته زمين ۽ آسمان جي وچ ۾ هوءَ بلڪل تنها رهجي وئي آهي، صبحاڻي ڇا ٿيندو.... هن کي هر اچڻ واري ڏينهن کان ڊپ لڳڻ لڳو .
سنڌيا بس ڪجهه چئي بغير خلائن ۾ گھوري رهي هئي.
سنيتا ڀرسان ويهي کيس دلداري ڏيڻ جي ڪوشش ڪرڻ لڳي،
”سنڌيا پليز...! چپ ڪر هاڻي... ڏس ته چاچا ڪيڏو پريشان ٿي ويو آهي.“
شوڪت علي ٿوري دير لاءِ ٻاهر نڪري وڃي ٿو ته سنيتا ڪاوڙ مان چئي ٿي،
”دوکي باز ماڻهن جي ڪري پاڻ کي ۽ گھر وارن کي ائين تڪليف ۾ وجھبو آهي ڇا، هنڻيس کڏ ۾، چڱو ٿيو جو جلد خبر پئجي وئي، مان ته توکي سدائين خبردار ڪندي رهيس ته مونکي هو ماڻهو ٺيڪ نه ٿو لڳي.“
انهي وقت رابعه تڪڙا تڪڙا قدم کڻندي ڪمري ۾ اچي ٿي، سنڌيا رابعه کي ڏسي ڳوڙها اگھي ٿي....
”سنيتا ڇا ٿيو آ سنڌيا کي احمد ٻڌايو ته بيهوش ٿي وئي آهي.“
سنيتا ڳالهه کي نٽائيندي....
”اچو آپي هيڏانهن ويهو، مان هاڻي هلان.... توهان ئي کيس سمجھايو. رابعه سنيتا جي اها ڳالهه ٻڌي حيران ٿي وڃي ٿي ۽ سندس ڀر ۾ اچي ويهي ٿي. سنيتا وڃي ٿي ته هوءَ سنڌيا کان پڇي ٿي،
”ڇا ڳالهه آ، ڇا ٿيو آ جو سڀني گھر وارن کي پريشان ڪري چڏيو اٿئي. پنهنجي شڪل ڏٺي اٿئي ورهين جي بيمار پئي لڳين....“
رابعه جو همدردانه رويو ڏسي وري دل ڀرجي اچيس ٿي ڀيڻ کي ڀاڪر پائي روئڻ لڳي ٿي، رابعه ڪجهه دير روئڻ ڏئيس ٿي جيئن هن جي دل جو غبار ڌوپجي وڃي. جڏهن روئي روئي سامت ۾ اچي ٿي ته رابعه کانئس پڇي ٿي. ”ڇا پنهنجي آپيءَ کي به نه ٻڌائيندينءَ، ڏس سنڌيا مون توکي ماءُ بنجي پاليو آهي، تنهنجي پل پل جي خبر آ مونکي. ته پوءِ اهڙي ڪهڙي ڳالهه ٿي آ جنهن توکي جھوري وڌو آ، اهڙو ڪهڙو شاڪ لڳو آ جو تون بيهوش ٿي وئينءَ. سنڌيا مونکي نه ٻڌائيندينءَ ته ٻيو ڪنهن سان دل جو حال اوريندينءَ. مان سمجھان ٿي ته توکي يقينًا ”ڪو اهڙو صدمو رسيو آ، جنهن منهنجي چپ چاپ سهڻ واري ننڍڙي ڀيڻ جو جيءُ جھوري وڌو آهي...“
سنڌيا ڀيڻ کي پريشان ڏسي پاڻ تي ڪنٽرول ڪرڻ جي ڪوشش ڪري ٿي ۽ رئي جي پلو سان ڳوڙها اگھي ڀيڻ کي تسلي ڏيڻ جي ڪوشش ڪري ٿي.
”آپي پريشان ٿيڻ جي ڪا به ڳالهه ناهي، ٿي وئي هئي هڪ اذيت ناڪ غلطي، پر هاڻي مان بلڪل ٺيڪ آهيان. اٿو ٻاهر هلو، منهنجي بيوقوفي جي ڪري بابا ۽ احمد به پريشان ٿي ويا آهن.... هلو مان توهان سڀني لاءِ گرم، گرم پڪوڙا ۽ چانهن ٺاهي ٿي اچان.“
”ڇڏ چانهه کي، تو هٿ منهن ڌوئي فريش ٿي اچ، بابا پريشان ٿي ويو آهي مان اوڏانهن ٿي هلان.“
رابعه جي ٻاهر وڃڻ کانپوءِ سنڌيا جي اکين مان وري لڙڪ لڙي اچن ٿا، ڏک ۽ ڪاوڙ مان زور سان اکين کي هٿن سان مهٽي اگھي ٿي.
”رحمان جي ڪئي جي سزا مان گھر وارن کي پريشان ڪري ڇا لاءِ پئي ڏيان، منهنجو ڏک صرف منهنجو آهي، غلطي مون ڪئي آ هڪ ڪميڻي انسان سان نينهن لڳائي. ان تي ڀروسو ڪري، ان ڪري ڀوڳڻو به مونکي اڪيلي سر آ.“
اٿي منهن ڌوئي ٻاهر اچي ٿي سڀني جا لٿل چهرا ڏسي موڊ کي خوشگوار بنائڻ جي ڪوشش ڪندي چوي ٿي....
”ڇو ٿا پريشان ٿيو، گھڙي کن چانهه کي ڇا دير ٿي آهي، سڀني جا منهن ئي لهي ويا آهن، اجھو ٿي چانهه کڻي اچان ۽ دير جي ڏنڊ طور گرما گرم پڪوڙا به سائينجن جي خدمت ۾ پيش ڪيا ويندا.“
سڀئي سندس همت ۽ سهپ کي ڏسي ڦڪي مرڪ مرڪڻ لڳن ٿا.

4

رات جي گھور اونداهي ۾ سنڌيا پنهنجي بيڊ تي پاسا ورائي رهي آهي، رکي رکي شام واريون سڀئي ڳالهيون فلم جي بدلجندڙ منظرن وانگر سندس دماغ ۾ ڦري رهيون آهن، پيءَ جون پيار ڀريون سمجھاڻيون ڀاءُ جو پريشان چهرو رابعه جي اڪير ۽ سنيتا جي محبت ۽ خلوص سان ڀريل دلداري، ان جي ابتڙ رحمان جو مڪروه چهرو هڪ هڪ ڳالهه هنجي جيءُ کي جھوري رهي آهي.
هوءَ سوچي ٿي ته هي اهي ئي ماڻهو آهن جن هن جي زندگي جي اونداهي رستي تي ڏاڍا چمڪندڙ ٽمڪندڙ ڏيا ٻاريا هئا، جيئڻ جي امنگ پيدا ڪئي هئي پيار ڏنو هو، حوصلو ڏنو هو، اعتماد بخشيو هو. هاڻي سندس فرض ٿئي ٿو ته گھٽ ۾ گھٽ کين اها تسڪين ته ڏئي ته سندن محنت رائيگان ناهي وئي ۽ هوءَ هاڻي بلڪل ٺيڪ آهي، هوءَ دل ئي دل ۾ پنهنجو پاڻ کي سمجھائيندي رهي، خود پنهنجو پاڻ سان پنهنجي آبروءَ لاءِ التجا ڪندي رهي، ٻارن جيان دعائون گھرندي رهي، ته اها ديوار نه ٽُٽي جيڪا مشڪل سان هن پنهنجي گرد کڙي ڪئي آهي.
هن هوريان هوريان ڪنڌ مٿي کنيو چئني پاسي نهاريو ڪاغذ ميز تي وکريا پيا هئا، هن سوچيو اڄ رات کيس ڪجهه لکڻ کپي ايترو لکڻ کپي جو طوفانن جا جُھوٽا بند ٿي وڃن، تيز ڊوڙڻ لڳي ته شايد درد جو، تڪليف جو هر احساس مِٽجي وڃي، هن سوچيو ڪهڙو فرق ٿو پوي ته ڇا ٿي چڪو آهي.
هر اهو لمحو، اها گھڙي جيڪا گذري وڃي هميشه لاءِ ختم ٿي وڃي ٿي. جڏهن اسان ۾ ان کي روڪڻ جي قدرت ناهي ته وساري ڇڏڻ جو ظرف ضرور هجڻ گھرجي، مونکي به سوچڻ گھرجي ته اهي سڀ گھڙيون گذري چڪيون آهن، ختم ٿي چڪيون آهن ۽ جيڪو ڪجهه ختم ٿي چڪو هجي اهو يادن جي عميق غارن ۾ هميشه لاءِ گم ٿي وڃڻ گھرجي، ان جو ڪوبه نشان باقي رهڻ نه کپي، هن قلم کڻي لکڻ شروع ڪيو، عجيب ڳالهه اها ٿي ته ٿوري دير اڳ ۾ واري شديد اذيت ۽ درد ڄڻ هڪدم ختم ٿي ويو هجي.
هر طرف سانت لڳي پئي هئي پر هن وقت اهو سڀ ڪجهه کيس سٺو لڳي رهيو هو.



رحمان مريم کي وٺي ڪراچي اچي ٿو، مريم ڪنهن وڏي شهر ۾ پهريون دفعو آئي هئي، هوءَ ڪنوار جي جوڙي ۾ تيار ٿيل تمام خوبصورت پئي لڳي. وڏيون وڏيون عمارتون، شيشي جي درن سان ٺهيل شو رومز ۽ رستن تي ڊوڙندڙ رنگ برنگي گاڏين کي حيراني ۽ دلچسپي سان ڏسي خوش ٿي رهي هئي. هوءَ هر شيءِ کي ڏاڍي غور ۽ تجسس سان ڏسندي ٿي وئي آخر رحمان اهڙي ئي هڪ اوچي عمارت جي ٻاهران اچي گاڏي روڪي، ۽ ٻاهر نڪري، سندس پاسي وارو در اچي کولي کيس لهڻ لاءِ چيو. ٻئي ڏاڪڻون چڙهي هڪ در آڏو اچي بيهن ٿا، رحمان ڊور بيل وڄائي ٿو، نجمه اچي در کولي ٿي ۽ کين ڏسي سندس اکين ۾ پهرين حيراني ۽ پوءِ خوشيءَ جا تاثرات اڀرن ٿا. دروازي کان هٽي کين اندر اچڻ لاءِ جاء ڏئي ٿي، هو ٻئي اندر اچن ٿا، نجمه مامي کي ڀاڪر پائي ملي ٿي ۽ مريم کي اوپري انداز سان هٿ ڏئي ٿي. اتان ئي ماءُ کي آواز ڏئي ٿي،
”امي ٻاهر اچو... ڏسو ڪير آيا آهن....“
شمسه جيڪا ڪچن ۾ مصروف آهي نجمه جو آواز ٻڌي ٻاهر اچي ٿي ته گلبانو جيڪا اداس ويٺي آهي.
”هينئر وري ڪير آيو آهي جو خوشيء ۾ نه پئي ماپين، ٻاهر اچي ڏسي ٿي ۽ ٻنهي کي بي دلي سان ملي ٿي ۽ رسمي طريقي سان پڇي ٿي،
”ايترا ڏينهن وڃي لاٿئي....“
ٻئي اندر اچن ٿا، گلبانو کين ڏسي اٿي اندر پنهنجي ڪمري ۾ هلي وڃي ٿي، رحمان سڀني جي رويي کي محسوس ڪري ٿو پر هو ان صورتحال لاءِ اڳ ۾ ئي تيار هو، ان ڪري خاموش ٿي وڃي ٿو، ماءُ جي بي رخي ۽ ڪاوڙ سندس اندر ۾ وڍ وجھي رهي آهي، مريم کي لائونج ۾ ويهاري پاڻ ماءُ جي ڪمري ۾ وڃي ٿو، ماڻس سندس قدمن جي آهٽ ٻڌي چادر منهن تي وجھي پاسو ورائي ٻئي پاسي منهن ڪري ڇڏي ٿي. رحمان جنهن تان شاديءَ کانپوءِ شادي جو ڀوت لهي ويو هو، ماءُ جي رويي کي ڏسي، سندس پيرن ۾ ويهي مٿو سندس پيرن تي رکي ڇڏي ٿو،کيس پنهنجو ننڍپڻ ياد اچي ٿو،
”ننڍي هوندي مان ڪا شرارت ڪندو هوس ته امان مونکي ماريندي هئي ۽ پوءِ ساڳي طرح چادر وجھي کٽ تي سمهي رهندي هئي ۽ ٿوري دير روئڻ کان پوءِ وڃي امان جي پيرن تي مٿو رکي کيس پرچائيندو هوس، امان مونکي مارڻ کانپوءِ پاڻ به ڳوڙها ڳاڙيندي رهندي هئي.“
اهو سڀ ياد ڪري سندس اکين ۾ لڙڪ لڙي اچن ٿا ۽ گلبانوءَ جي پيرن کي پسائي ڇڏين ٿا ٻئي پاسي هوءَ چپ چاپ نير وهائي رهي آهي. آخر رحمان ماءُ جي قدمن کي جھلي چوي ٿو،
”امان معاف ڪر نه.......... مون توکي روئاريو آ، بس هي آخري غلطي ٿي وئي، ڏس امان تنهنجو رحمان ڪن پڪڙِي توبهه ٿو ڪري آئينده ڪڏهن به نافرماني نه ڪندو، مان توکي ڪڏهن به ڪو ڏک نه ڏيندس، صرف هي دفعو مونکي معاف ڪر.“
گلبانو ڪوبه جواب نه ٿي ڏئي...... شمسه اندر اچي ٿي ۽ رکائيءَ سان چويس ٿي،
”رحمان امان جي طبيعت ٺيڪ نه آهي ان کي في الحال ڇڏي ڏي، آهسته آهسته سهي ٿي ويندي. تون ڪنوار کي پنهنجي ڪمري ۾ وٺي وڃ سفر ڪري آئي آ، ٿڪجي پئي هوندي.“
رحمان ڳوڙها اگھندي ٻاهر نڪري وڃي ٿو ۽ مريم کي پنهنجي ڪمري ۾ وٺي وڃي ٿو.
”تون وهنجي وٺ ٿڪجي پئي هوندينءَ هي باٿ روم اٿئي.“
مريم ٽوال کڻي باٿ روم ۾ وڃي ٿي ته هو بيڊ تي ليٽي خلائن ۾ ڪجهه تلاش ڪرڻ جي ڪوشش ڪري ٿو. مريم ونهجي ٻاهر اچي ٿي سندس وارن مان پاڻي ڳڙي رهيو آهي، رحمان پيار ڀرين نگاهن سان کيس ڏسي ٿو.
”تنهنجا وار ڏاڍا خوبصورت آهن.“
مريم پنهنجي وارن جي تعريف ٻڌي شرمائجي وڃي ٿي.
”ڀلا ٻڌاءِ توکي ڪراچي ڪيئن لڳو.“
”اڃان ڪٿي ڏٺو اٿم ڪراچي...... ڳوٺان ايندي رڳو رستا ڏٺا اٿم، هي هيڏو وڏو شهر آ، هزارين موٽرون رستن تي هلن ٿيون، ايڏيون وڏيون جايون آهن، ماڻهو ايڏن وڏن گھرن جو ڇا ڪندا هوندا. ڏس ته ڪيڏا نه مٿي گھر آهن. ايترو مٿي ڪيئن چڙهندا هوندا.“
”چري اهو ڪو هڪڙو گھر ٿوروئي آهي، انهن جاين ۾ کوڙ گھر آهن. هر ڪنهن جو جدا جدا جيئن اسان جو هي گھر آهي، بس چئن ڪمرن جو، باقي پوري جاءِ ۾ اهڙا کوڙ سارا گھر آهن.“
”سمجھي ويس، پوءِ ڪڏهن ٿو ڪراچي گھمائڻ وٺي هلين.“
”هي هفتو نوڪري تي ويندس. تمام گھڻي موڪل ٿي وئي آهي، موڪل جي ڏينهن وٺي هلندس توکي گھمائڻ.... “
”هڪڙي ڳالهه چوانءِ.“
”ها، ها، چئو....“
”چاچي گلبانو ۽ ادي شمسه مونسان رُخ ڏئي ڳالهائن ئي نه پيون...... تون هڪڙو پُٽ آهين گھر جو، تنهنجي شاديءَ جي ذرو به خوشي ڪونه اٿن. بس هڪڙي نجمه آهي جيڪا گھڻو خيال پئي ڪري.“
”امان ٿورو ڪاوڙيل آ مونسان. ڇوته مون اڪيلي وڃي شادي ڪئي.... آپا امان جي ڪري پريشان آ، پر تون ڳڻتي نه ڪر سڀ ٺيڪ ٿي ويندو.“
مريم پنهنجي روائتي ضدي طبيعت ڪري ان کي ڪا اهميت نه ٿي ڏئي،
”ٺيڪ آ، منهنجو ڇا، عزت ڏينديون، عزت وٺنديون. مونکي ڪهڙو لاچار پيو آهي انهن سان ڳالهائڻ جو.“
”نه، نه ائين ناهي چئبو، وڏيون آهن، سندن ڪاوڙ جائز آهي، جي تون نه وڃي پنهنجي مرضيءَ سان شادي ڪرين ها ته چاچي شهربانو به ائين ئي توسان ڪاوڙجي پوي ها.“
”سوته آهي.....“
”ته پوءِ تون صبر ڪر، وقت سان گڏوگڏ سندن ڪاوڙ به ڍري ٿي ويندي..... هاڻي مان ٿوري دير آرام ٿو ڪريان پوءِ هلي ٿا ماني کائون.“
صبح جي وقت گلبانو ٻاهر لائونج ۾ موڙهي سوڙهي ويٺي آهي ته شمسه اچي ڀرسان ويهيس ٿي.
”امان...! هاڻي جيڪو ٿيو سو ته ٿي ويو، سمجھان ٿي ته توهان کي وڏو صدمو رسيو آهي، پر هاڻي ڇا ٿيندو، ڏڌو کير ٿڻي ته ڪونه پئجي سگھندو نه. رحمان شادي ڪري ڪنوار گھر ۾ وٺي آيو آ، انکي هاڻي واپس ته نه ٿو ڪري سگھي نه، ان ۾ مريم جو ته قصور ناهي نه ۽ جي اسان ائين ڪاوڙ ڪندا رهنداسين ته رحمان اسان کان دور ٿي ويندو.“
گلبانو روئندي چوي ٿي:
”اهوئي ته مقصد هو شهربانوءَ جو. پهرين زمينون ملڪيت کسي ورتن، باقي هڪڙو ٻچڙو هيم پڇاڙيءَ جو سهارو، اهو به مونکان دور ڪري ڇڏيائين.“
”امان ڪيڏانهن ويو آ رحمان، اهو ته اسان وٽ واپس موٽي آيو آ ڪنوار سميت.“
”تون نه ٿي سمجھين شهر بانوءَ جي چالبازين کي، جهڙي پاڻ اوهڙي ئي پرورش ڌيءَ جي به ڪئي هوندائين. هنن مان چڱائيءَ جي اميد نه رکجانءِ، جهڙا ڪانو تهڙا ٻچا. جهڙا سک ماڻس مونکي ڏنا هئا اوهڙائي ڌيڻس ڏيندي.“ شمسه ماءُ کي ٿورو ٿڌو ٿيندو ڏسي اطمينان جو ساهه کڻي ٿي. کلندي ماءُ کي چوي ٿي.
”امان توهان به هروڀرو بنا پرکڻ جي ويچاري نياڻيءَ جي پويان پئجي ويا آهيو، بس هاڻي رحمان کي معاف ڪريو. ڏسو نه جڏهن کان آيو آهي ڪيڏو نه پريشان ۽ پشيمان آهي. اسان به ته سندس پسند سان ئي سندس شادي سنڌيا سان ڪيون پيا نه، اها به سندس پسند هئي مريم به سندس پسند آهي ته پوءِ اسان هروڀرو ڇو پيا مٿس ناراض ٿيون.“
”شابس ٿئي امان...... پرائي ڄائي کي آسرا ڏئي وچ سير ۾ ڇڏي ڏيڻ ڪهڙي مردانگي آهي، مڙساڻو واعدو ته هڪڙو هوندوآهي، مونکي ته رکي رکي سنڌيا جو خيال ٿو اچي. جي الله نه ڪري اسان جي نجمه سان ڪو ائين دوکو ڪري ته پوءِ.... مائي اسان به پنهنجي ڄاين وارا آهيون.......“
”امان بجا ٿا چئو....... پر هاڻي ڇا ٿو ڪري سگھجي...... لکئي جا ليک آهن، شادي ٿي وئي آ، ان کي مِٽائي نه ٿو سگھجي. بس هاڻي معاف ڪريوس.“
انهي وقت رحمان ۽ مريم ٻاهر اچن ٿا، رحمان اچي ماءُ جي قدمن ۾ ويهي ٿو ۽ مريم کي چوي ٿو......
”هيڏانهن اچ مريم.... امان کي اچي پيرين پئي مل.“
مريم منهن خراب ڪندي اچي چاچيءَ کي ملي ٿي، گلبانو نه چاهيندي به ٻنهي کي مٿي تي هٿ رکي ٿي....



ڪجهه ڏينهن ۾ رحمان جي گھر جي فضا ڪافي صاف ٿي وڃي ٿي هر ڪو معمول جي مطابق پنهنجا ڪم ڪاريون ڪرڻ شروع ڪري ڇڏي ٿو، موڪل واري ڏينهن ماءُ کان اجازت وٺي رحمان مريم کي ڪراچي گھمائڻ لاءِ وٺي وڃي ٿو، مريم هر جاءِ ڏسي ڏاڍو خوش ۽ حيران ٿئي ٿي، ڪلفٽن تي گھمندي مريم ڇوليون هڻندڙ سمنڊ کي ڏسي خوفزده ٿي وڃي ٿي، رحمان کيس ٻڌائي ٿو ته هي سمنڊ آهي....
”ايترو پاڻي....! ڪو ڪنارو ڏسڻ ۾ ئي ڪون ٿو اچي.“
رحمان کيس لاهي هيٺ وٺي وڃي ٿو پهرين ته هوءَ انڪار ڪري ٿي ليڪن پوءِ دل جھلي لهي وڃي ٿي اچانڪ پاڻي جي هڪ وڏي ڇولي اچي سندس پيرن ۾ پوي ٿي ته ڇرڪ ڀري رحمان کي چنبڙي وڃي ٿي.....
”هل بس مونکي سمونڊ ناهي ڏسڻو.....“
”ڏس، ڪيترا ماڻهو انجواءِ پيا ڪن.....“
”نه بس مان هتي ڪونه بيهنديس. هل ٻئي پاسي ٿا هلون نه......“
رحمان سندس دل رکندي اچي گاڏيءَ ۾ ويهي ٿو ۽ هڪ ريسٽورينٽ ۾ کيس ماني کارائي گھر وٺي اچي ٿو.
ائين وقت گذرندو وڃي ٿو ۽ مريم جون ورهين کان پيل عادتون ظاهر ٿيڻ شروع ٿين ٿيون. شهربانو جون ڪيل نصيحتون ۽ سمجھاڻيون وسرنديون وڃنس ٿيون، هاڻي ساڳيا لاٽون ساڳيا چُگهه، صبح جو دير سان اٿڻ، هر ڳالهه ۾ ضد، گھر جي ڪم ڪار ۾ هٿ ناهي وجھڻو، مڙس جي ڪمن ڪارين جو خيال ناهي رکڻو، ڇوته سندس ماءُ ڀيڻ گھر ۾ موجود آهن ته پوءِ کيس ڪهڙي پئي آهي جو پاڻ کي ٿڪائي....
هڪ ڏينهن صبح جا يارهن ٿي ويا آهن ته گلبانو رحمان جي ڪمري ۾ وڃي ٿي ۽ ٻاهران ئي جھاتي پائي موٽي اچي ٿي، سندس منهن تي ناگواري جا تاثرات اچي وڃن ٿا، شمسه سمجھي وڃي ٿي ته امان ڇو ڪاوڙي پئي اچي........
”امان ڇا ٿيو وري، ڇا لاءِ موڊ خراب ڪيو اٿو.“
”ڏسو ته سهي هيڏو سج چڙهي آيو آ، اڃان لاٽ صاحبه آرام پئي ڪري..... رحمان آ ته بنا ناشتي جي آفيس هليو ويو.“
”امان توهان به ننڍين ننڍين ڳالهين تي چڙي ٿا پئو......... مريم ڳوٺ ۾ پلجي وڏي ٿي آ. مائٽن جي دادلي ڌيءءُ آ، آهستي آهستي سمجھي ويندي.......“
”آهستي آهستي..... هيترا ڏينهن ٿي ويا اٿس..... اسان کي ته کڻي هڻو کڏ ۾، مڙس جو ته خيال ڪري، اجھو ٿا ٻن مان ٽي ٿين، ڪيستائين ڪندئو تون ۽ نجمه سندن خيال.“
”امان هاڻي کڻي بس به ڪيو مان اٿاري ٿي اچانس، ٺهي ويندي وقت سان گڏ.“
اهو چئي شمسه ڪمري ڏي وڃي ٿي ته مريم ٽوال هٿ ۾ کنيو منهن اگھندي لائونج ۾ اچي ٿي، ۽ ڪاوڙ ۾ چوي ٿي:
”صبح مردان سان ڇا تي گوڙ پيو ٿئي، ننڊ ئي حرام ٿي ٿي وڃي، ڳوٺ ۾ منهنجي ڪمري ۾ ڪنهن کي اچڻ جي همٿ ئي نه ٿيندي هئي. هتي آ جو صبح ٿي ناهي، ڪِر ڪِر شروع......“
”ٻڌو مائي ٻڌو.... بجاءِ پنهنجي غلطي محسوس ڪرڻ جي الٽو اسان تي ڪاوڙي آئي آ.“
”ڇو؟ مون ڇا ڪيو آهي...“ ..... رحمان کي نيرن ڇا ٿيون ٺاهي ڏين سهائي سهائي کڻي ڪُئي جي ٻر ۾ وڌو اٿن..... شاديءَ کان اڳي به ته رحمان کي توهان کي نيرن ڪرائي اماڻينديون هيئوَ نه، ته پوءِ هينئر ڪهڙي مصيبت اچي پئي اٿو.“
شمسه ڳالهه ٽارڻ جي ڪوشش ڪندي کيس چوي ٿي،
”ڏس مريم اسان کي ڪابه مصيبت ڪانهي، پر هر مرد چاهيندو آ ته شاديءَ کانپوءِ سندس گھرواري سندس خيال ڪري. اڄ به انڪري بغير ناشتو ڪئي ويو ته امان کي به ٿوري ڪاوڙ لڳي، بس ايتري ڳالهه آهي، تون پريشان نه ٿي، نجمه تنهنجي لاءِ گرم گرم چانهه ٺاهي کڻي آئي آهي، وڃي ناشتو ڪر.“
مريم خراب موڊ سان وڃي ڊائننگ ميز تي ناشتو ڪري ٿي.
گلبانو ڀڻڪندي،
”ڏسو ته سهي وري به اسان تي آڪڙي آئي آ.“
”بس امان...! ڇڏيو ان ڳالهه کي.... گڏجي سڏجي رهڻو آ ته ڪس ڪسر ته کائڻي پوندي نه ڪنهن نه ڪنهن کي.... چڱو مان ڪچن ۾ نجمه کي مجھند جي ماني ۾ ڪجهه سمجھائي پوءِ وڃي ٿي ڪپڙا استري ڪيان، توهان هلي آرام ڪيو...“
گلبانو پنهنجي منهن چوندي ڪمري ڏانهن وڃي ٿي،
”الائي ڪهڙي زال رحمان کي ڪرمن ۾ لڳي وئي، ڌياڻو لڇڻ ته اصل ماڻس ڪونه سيکاريو اٿس.....“



وقت پنهنجي رفتار سان گذرندو وڃي ٿو، سنڌيا به سڀ ڪجهه وساري پنهنجي زندگيءَ ۾ اڳتي وڌڻ جي ڪوشش ڪري رهي آهي. هر روز يونيورسٽي ڪلاسز اٽينڊ ڪري سڀن آڏو پنهنجي قابليت جا جوهر ڏيکاري رهي آهي، ته هڪ ڏينهن وري هڪ طوفان سندس پرسڪون زندگي ۾ ٿرٿلو مچائڻ لاءِ پنهنجي طاقت سان هن ڏانهن وڌي ٿو.
رحمان ڪار ۾ يونيورسٽي جي ٻاهران انتظار ڪري رهيو آهي. بار بار، گيٽ جي طرف ڏسي ٿو ته ڪڏهن گھڙي ۾ ڏسي ٿو. ايتري ۾ سنڌيا تيز تيز وکون ڀريندي پوائنٽ بس ڏي وڃڻ جي ڪري ٿي ته هو گاڏيءَ مان لهي هن طرف وڌي ٿو ۽ اچانڪ سندس سامهون اچي بيهي رهي ٿو. سنڌيا کيس ڏسي پهرين ته حيران ٿئي ٿي ۽ پوءِ نفرت سان منهن ٻئي طرف ڪري اڳتي وڌڻ لڳي ٿي. رحمان ساڻس گڏ هلڻ لڳي ٿو، سنڌيا پيڇو ڇڏائڻ لاءِ وڌيڪ تيزي سان هلڻ لڳي ٿي ته سندس ڪلاس فيلو ڪاشف اهو لڪاءُ ڏسي اڳتي اچي ٿو ۽ رحمان کان پڇي ٿو.
”اي مسٽر......! توهان ڪير آهيو، ۽ هتي ڇا پيا ڪيو........؟
سنڌيا سڄي صورت حال سمجھي وڃي ٿي ته هتي ڳالهه کي نه سنڀاليو نه ويو ته ڳالهه وڌي به سگھي ٿي..... ان ڪري ڪاشف ڏي وڌي چوي ٿي.
”سوري ڪاشف....! هي رحمان آ، منهنجو پري جو عزيز آ..... مونکي ڏٺائين ته وڌي آيو.“
”اوڪي..... سنڌيا..... آءِ ايم سوري.“
ڪاشف هليو وڃي ٿو... سنڌيا اڳتي وڌي وڃي ٿي ته رحمان وري ڍيٽ بنجي سندس آڏو اچي بيهي ٿو.
”سنڌيا پليز منهنجي ڳالهه ٻڌ...، ڪيترن ڏينهن کان توسان ملڻ جي ڪوشش پيو ڪيان، ڪيترا دفعه فون ڪيم پر هر دفعه چاچا يا احمد فون کنئي، ان ڪري بند ڪري ڇڏيم.“
”ڏسو منهنجو رستو ڇڏيو، منهنجي بس نڪري ويندي. مونکي توهان سان ڪجهه ناهي ڳالهائڻو....... هٽو پري........“
سنڌيا وڃڻ لڳي ٿي ته رحمان پويان ويندي..........
”سنڌيا پليز......! مونسان هڪ دفعو اسڪول واري پارڪ ۾ مل مونکي توسان تمام ضروري ڳالهائڻو آهي، مان جمعي تي اتي تنهنجو انتظار ڪندس، صبح جو يارهين بجي. سنڌيا ٻڌو اڻ ٻڌو ڪري سامهون ايندڙ پوائنٽ بس ۾ وڃي ويهي ٿي. رحمان به گاڏيءَ ۾ ويهي حسرت سان ويندڙ بس کي ڏسندو رهجي وڃي ٿو.



ڪجهه ڏينهن کانپوءِ شهربانو، مريم سان ملڻ ڪراچي اچي ٿي، گلبانوءَ جو رويو ساڻس رُکو رُکو آ، پر شمسه ۽ نجمه مهمانداري جون سموريون تقاضائون پوريون ڪرڻ جي ڪوشش ڪن ٿيون. شهربانوءَ دنيا ڏٺي آهي، سڀ سمجھي وڃي ٿي، ڌيءَ جي هلت چلت کي به ڏسي ٿي ۽ سوچي ٿي،
”جيئن آئي آهيان ادي گلبانوءَ جو رويو اوپرو اوپرو پيو لڳي، مونسان منهن ڏئي نه پئي ڳالهائي، مون سمجھيو هو ته مريم هينئر تائين گھر ۾ ٺهي وئي هوندي پر هن جا ته ساڳيا پير آهن، منهنجي هيڏو سمجھائڻ جو به اثر نه ورتائين، تڏهن ته گھر وارن جو ورتاءُ سهي نه پيو لڳي.
اٿي سندس بيڊ جي ڀرسان اچي کيس اٿاري ٿي،
”مريم......... امان هاڻي ته اٿ به کڻي، ڏس ته ڪيڏو سج چڙهي آيو آهي، گھر ۾ منجھند جي ماني جو سايو پيو ٿئي. تون آهين جو اڃان سمهي پئي آهين.“
مريم ڪمبل هٽائي ڪاوڙ مان ماءُ کي ڏسي ٿي.
”ساهرا گھٽ هئا جو هاڻي تون به آئي آهين ساهراڻو رول ادا ڪرڻ.“
”مائي رول ٻول جي ته مونکي خبر ناهي، پر هاڻي اُٿ به کڻي.....“
ڪاوڙ مان اٿي باٿ روم وڃي ٿي ته ماڻس بسترو ٺيڪ ڪريس ٿي، منهن ڌوئي اچي ٿي ته شهربانو کيس سڏي ڀرسان ويهاري ٿي،
”ڏس مريم مڃان ٿي ته شاديءَ کان پهرين تون پنهنجي گھر جي لاڏلي هئينءَ ٻه ٽي نوڪرياڻيون اڳيان پويان ڦرنديون هيئي، ڪير به توکي چوڻ آکڻ وارو ڪونه هئو، سڀ تنهنجو خيال ڪندا هئا. پر ڌيءَ شادي کانپوءِ هر ڇوڪريءَ کي پنهنجي ساهرن جي ڀيت تي هلڻو پوندو آهي، ساهرا هوندا ٿئي ٻاٻراڻا ڪنڊا، هتي گھُر ته گھُرانءِ وارو حساب هوندو آهي، ويتر جو تنهنجي شادي هنن جي مرضيءَ جي برخلاف ٿي آهي.............“
مريم اهو ٻڌي منهن خراب ڪري چويس ٿي،
”توکي وڏو شونق هو نه ته رحمان سان شادي ٿيندي سکي رهنديس، شهر جون سڀ آسائشون ماڻينديس، پر هتي ته پنهنجي مرضيءَ جي ننڊ به نصيب نه ٿي ٿئي.“
”ڏس مريم شاديءَ کانپوءِ پنهنجي مڙس جو، سندس ضرورتن جو خيال زال کي ڪرڻو پوندو آهي، مرد جي دل کي مُٺ ۾ ڪرڻ جو اهوئي طريقو آهي ته ان جو وڌ ۾ وڌ خيا رکيو وڃي....“
”ڪهڙو خيال رکانس، سڄو ڏينهن سائين ميان ته چوندي ناهي گذارڻو نه،“
”مان اهو نه ٿي چوانءِ، صبح جو اٿي نيرن تي ساڻس گڏجي ويهندي ڪر، ڀلي ڇوڪريون ئي ٺاهي اچن. ڪپڙا کڻي ڏنا، ننڍين ننڍين ڳالهين جو خيال ڪرڻ، اهي ئي طريقا آهن مڙد جي دل وٺڻ جا. مونکي ته اهو به ٻڌڻ ۾ آيو آ ته هتي شهر ۾ رحمان ڪنهن ٻي ڇوڪريءَ جي چڪر ۾ هو. ۽ گھر وارا به ان رشتي ۾ خوش هئا.“
”پوءِ ڪري هان نه اتي شادي، مونکي هروڀرو ڇو ٿي ڦاسايائين.“
”مائي تنهنجي فائدي جي ڳالهه ٿي ڪيم، مڙد کي مائٽن کان پري ڪرڻ لاءِ سندس دل کي مُٺ ۾ ڪرڻ ضروري آهي نه ته جيئن تنهنجي مرضي...... هاڻي اٿي هلي نيرن پاڻي ڪر، ڇوڪري ٻه دفعا اچي ڏسي وئي آهي.“
ٻئي طرف سنڌيا پنهنجي ڪمري ۾ اداس ويٺي آهي، رحمان جو تصور، ساڻس گھاريل هر پل سينيما جي منظرن وانگي سندس آڏو اچي رهيا آهن، رحمان جون منٿون ڪرڻ، پنهنجو نفرت سان منهن ڦيري ڇڏڻ هر ڳالهه کيس ياد اچي ٿي.
”رحمان کي ايترن ڏينهن کان پوءِ ڪيئن منهنجي يادگيري اچي وئي جو يونيورسٽي تائين پهچي ويو ۽ پارڪ ۾ ملڻ تي زور ڀريائين...... پر مان ڇا لاءِ ملنديس ان دوکي باز انسان سان..... ملان به ته ڪهڙي ناتي سان..... ڇا بچيو آ هاڻي اسان جي وچ ۾، ..... هو هڪ شادي شده شخص آهي...... نه ڪڏهن به نه..... مونکي هن سان ڪڏهن به نه ملڻ کپي، پر .... هو...... هاڻي ڇا ٿو چوڻ چاهي..... ڪهڙا حيلا بهانا ڪندو.... ته هن ڇو شادي ڪئي...... پنهنجي محبت سان گڏ مائٽن سان به دوکو ڪري چُپ چاپ شادي رچائي اچي گھر پهتو، هن کي ذرو به منهنجو احساس نه ٿيو ته مان جيڪا هن جي بغير جيئڻ جو سوچي به نه سگھندي هئس. ڇا گذرندي منهنجي دل تي...... کنوڻ بنجي ڪري هئي اها خبر منهنجي وجود تي ۽ منهنجي زندگي کي جلائي رک ڪري ڇڏيائين ۽ هاڻي وري منهنجي زندگي سان کيڏڻ جي پيو ڪري.... ڪهڙو حق آ کيس بار بار منهجي جذبن سان کيڏڻ جو......“
لڙڪ لڙي سندس چهري کي آلو ڪري رهيا آهن..... هوءَ پاڻ سان وعدو ٿي ڪري ته ساڻس ڪڏهن به نه ملندي...... ڪڏهن به نه......
احمد ڪمري ۾ اچي ٿو ته جلدي ۾ ڳوڙها اُگھي ٿي.
”ڇا ٿيو آ توکي جو ائين اٻاڻڪي لڳي ويٺي آهين....، اچ ٻاهر ته ڪيرم ٿا کيڏون.“
هوءَ اٿي ڀاءُ سان ٻاهر نڪري اچي ٿي.
ڪجهه ڏينهن گذرڻ کان پوءِ احمد کي جاب ملي وڃي ٿي ته رابعه پيءُ کي چوي ٿي ته احمد کي سٺي نوڪري ملي وئي آ، ڪاسٺي ڇوڪري ڏسي سندس شادي ڪرائڻ کپي، سنڌيا ويچاري پڙهائي به ڪري ۽ گھرداري به نڀائي.
شوڪت علي اهو ٻڌي خوش ٿي وڃي ٿو ۽ کين چوي ٿو ته ڀاءُ جي مرضي معلوم ڪري سندس لاءِ ڪا ڇوڪري ڳولهين.
ان وقت احمد به گھر اچي ٿو ۽ کانئس سندس پسند پڇڻ تي هو سموري ذميداري ڀينرن کي ڏئي ٿو ته جيڪا ڇوڪري هو سندس لاءِ پسند ڪنديون هو اتي شادي ڪرڻ لاءِ تيار آهي.
ڳالهين دوران سنڌيا به چانهه کڻي اچي ٿي،
”گرم گرم پڪوڙا ۽ چانهه حاضر آهن پر ڀينرون ڇا پيون پسند ڪن.“
رابعه کيس ٻڌائي ٿي ته احمد لاءِ ڪنوار پسند ڪرڻي آهي. سنڌيا اهو ٻڌي ذهن تي زور ڏيندي چوي ٿي،
”هڪ ڇوڪري آهي منهنجي نظر ۾ جيڪڏهن توهان کي پسند اچي ته،“
”ڪهڙي ڇوڪري تو ڀاءُ لاءِ پسند ڪري رکي آهي.“
”آپي توهان جي اسڪول ۾ سنيتا سان گڏ جيڪا نئين ٽيچر ڪومل آئي آ نه،
”ها، ها...
”اها اسان سان گڏ ڪاليج ۾ پڙهندي هئي..... سچ... احمد ڀائو ڏاڍي پياري ڇوڪري آهي.“
”ته پوءِ ٺيڪ آهي نه احمد.......“
”زهي نصيب جيئن حڪم حضورائن جو......“
شوڪت علي به سندن ان ڳالهه سان متفق ٿئي ٿو ۽ کين هدايت ڪري ٿو ته هو خاله زهره سان صلاح مصلحت ڪري ان ڳالهه کي اڳتي وڌائڻ جي ڪن جيئن جلد کان جلد احمد لاءِ ڪنوار وٺي اچجي.
”چڱو هاڻي ان خوشيءَ ۾ گرم گرم پڪوڙا کائو.“
رابعه کلندي چوي ٿي،
”واه...! سنڌيا بيگم جي ته خوشيءَ جي موقعي تي به مٺائي بدران چهراڻ ...“
”بابا نئون دور آ.... مٺاين وارا زمانا ويا....“ احمد پڪوڙن جي پليٽ آڏو ڪندي چوي ٿو.



رحمان ڪمري ۾ ميز اڳيان ويهي آفيس جو ڪو ڪم ڪري رهيو آهي ته مريم سندس ڀرسان اچي ويهي ٿي. سندس موڊ سخت خراب آهي، رحمان کان پين کسيندي آڏو رکيل فائيل کي پري ڪري چوي ٿي.
”ڪيتري دير کان چوان پئي ته مونکي توسان ضروري ڳالهائڻو آهي، پر تون مُئن انهن فائيلن مان منهن ئي نه ٿو ڪڍين، مان ڄڻ هروڀرو پئي بڪان........“
”مريم ڏسين نه ٿي ته ڪم پيو ڪيان، هي فائيل مڪمل ڪري صبح جو وڏي صاحب کي ڏيڻو آهي .......“
”آفيس جو ڪم آفيس ۾ ئي ڪري ايندو ڪر نه،.... مان هتي سڄو ڏينهن تنهنجي ماءُ ڀيڻ جون ٽوڪون، طعنه ۽ ٻلتار ٻڌڻ لاءِ ناهيان پرڻجي آئي........ سڄو ڏينهن انهن جون اجايون سجايون نصيحتون فضيحتون ٻڌان، شام جو تون اچين ته دفتر پاڻ سان کنيو اچين، مان ڄڻ هتي نڌڻڪي آئي آهيان جو سڀني جا منهن ويٺي تڪيان.“
رحمان فائيل پري هٽائيندي خار مان چوڻ لڳو.
”پر ٿيو ڇا هي...... ڇا لاءِ پئي ايترو ڳالهائين....... چئو ڪهڙي ڳالهه ڪرڻي اٿئي.......“
”مان هاڻي تنهنجي مائٽياڻين سان هڪ گھڙي به گذارڻ لاءِ تيار ناهيان. مونکي بس جدا گھر کپي ........“
”ڏس مريم في لحال اهو ممڪن ڪونهي، گھر ۾ ٻيو ڪو مرد ته آهي ڪونه، مان امان وارن کي اڪيلو ڪيئن ٿو ڇڏي سگھان......“
”ڇو ڇا ٿيو آ...... تون پندرهن ويهه ڏينهن ڳوٺ هئين، ان کان پهرين ٻاهرين ملڪ ويل هئين تڏهن به ته رهيون پيون هيون نه تنهنجي ماءُ ڀيڻ.......“
”اها ٻي ڳالهه هئي...... واپسي جي آسري ۾ ماڻهو انتظار ڪري وٺندو آهي، پر مان شادي ڪري هميشه لاءِ کانئن جدا ٿي وڃان، اهو ڪونه ٿيندو...... هونئن به ايترو پئسو ناهي جو جدا گھر وٺي سگھجي......“
”پئسن جا بهانا نه ڪر.... مسواڙ تي به گھر وٺي سگھجي ٿو.“
”في الحال ان ڳالهه کي ڇڏ، مان توکي اڪيلو رهائي نه ٿو سگھان،
آفيس جي ڪمن سانگي ڪڏهن ڪاٿي ته ڪڏهن ڪاٿي...... ڪجهه وقت ڏکيو سکيو گذارو ڪر...... (ڳالهه کي مٽائيندي) چاچي ڏسڻ ۾ ڪونه ٿي اچي، ڳوٺ وئي ڇا......؟“
مريم ڏکاري شڪل ٺاهيندي.....
”ها وئي صبح ساڻ.....“
رحمان سندس دل رکڻ لاءِ چوڻ لڳو.
”پر ايترو جلدي ڇو وئي..... رهي ها ٻٽي ڏينهن.“
”مامي مراد جي فون آئي هئي ته ٺيڪ ناهي، ان ڪري پاڙي واري ڇوڪري کي آپا چيو، اهو وڃي بس ۾ ويهاري آيس.“
”چڱو هاڻي موڊ ٺيڪ ڪر...... مٿي ۾ ڏاڍو سور ٿي پيو آهي، چانهه جو ڪوپ ٺاهي اچ........“
”منهنجي به طبيعت ٺيڪ ناهي، ڊاڪٽرياڻيءَ کي ڏيکارڻو آهي.“
”ٺيڪ آ تون چانهه ٺاهه پوءِ تيار ٿي ته هلون ٿا..... رات جي ماني به ٻاهر کائينداسين.“
مريم اهو ٻڌي ٿورو خوش ٿئي ٿي، ٻاهر ويندي کيس چوي ٿي،
”تون به هاڻي ڪم کي ڇڏ، ونهجي تيار ٿي وٺ......“
”ها، ها بس ٿورو ڪم رهجي ويو آ ڪري اٿان ٿو.“
ڪجهه دير کانپوءِ ٻئي ڄڻا تيار ٿي گھر وارن کي ٻڌائي ليڊي ڊاڪٽر وٽ وڃن ٿا، جتي مريم جي چيڪ اپ کان پوءِ ڊاڪٽر اچي ٻڌائي ٿي،
”مبارڪ هجي...“
توهان جي وائيف کي پنجن مهينن جي پريگننسي آهي..... فرسٽ بيبي آهي ان ڪري ٿورو احتياط ڪرڻو پوندو، هر مهيني چيڪ اپ ڪرائيندا رهجو....“
”ڊاڪٽر صاحب...! کاڌي ۾ ڪو احتياط ....“
”هي آئرن ڪيپسول لکي ڏنا آهن، ٻيون طاقت واريون شيون نه.... بس ڊائيٽ جو خاص خيال رکجو.“
انهي وقت مريم به پردي کان ٻاهر اچي ٿي،
”پر آپا اسان جي ڳوٺ جون مايون ته ڊاڪٽرياڻين ڏي ڪونه وينديون آهن، هرڪا مائي ڏهين مهيني داين کان ويم ڪرايو ڇڏي.“
رحمان ڳالهه ڪٽيندي چوي ٿو،
”چڱو هاڻي هل ته هلون، هر مهيني چيڪ اپ لاءِ اچڻو پوندو، وڌيڪ بحث نه ڪر.“
مريم جو موڊ آف ٿي وڃي ٿو پر چپ چاپ اٿي ٿي. گاڏيءَ ۾ ويهي رحمان کيس سمجھائي ٿو، ته هر ماڻهو سان بحث ناهي ڪبو، هاڻي کيس هتي جي اٿڻ ويهڻ جا طور طريقا سمجھڻ گھرجن. ان تي ويتر هن جو موڊ خراب ٿي وڃي ٿو. رحمان کيس ريجھائڻ جي ڪري ٿو، هاڻي ته اسانجي مريم بيگم خير سان ماءُ بنجندي پوءِ اسان کي ڪٿي ٿي لفٽ ڪرائي.“
مريم رحمان جي چالاڪي نه ٿي سمجھي جھٽ چئي ڏئي ٿي،
”تون پيءُ نه بنجندي ڇا.“
”اهو ته مريم بيگم تي ڊپينڊ ٿو ڪري ته پنهنجو ٻار اسان کي کڻڻ ڏئي يا نه مرضي آ سندس.“
”بس، بس سمجھي ويس...... تون مونکي هوٽل تي ماني ڪونه کارائيندي ان ڪري ڳالهيون پيو ٺاهين.“
”ڏاڍو ننڍڙو دماغ اٿئي.... منهنجا سائين..... گھر ماني منع ڪري آيا آهيون.... پوءِ ماني ته هوٽل تي ئي کائڻي پوندي نه.“

شام جي وقت سنيتا ۽ سنڌيا ڪمري ۾ ويٺيون آهن سنيتا گھڻن ڏينهن کانپوءِ آئي آهي ۽ کيس ٻڌائي ٿي ته هن جي طبيعت ٺيڪ نه هئي انڪري ڊاڪٽر کي ڏيکارڻ وئي هئي ته واپسيءَ تي رحمان اچي سندس ڀرسان گاڏي روڪي. چوي پيو ته سنڌيا سان ملڻو آهي.
سنڌيا ڪاوڙ ۽ نفرت مان چوي ٿي،
”ڪهڙو رشتو آ ساڻس منهنجو جو ائين دڳ جھلي ملڻ لاءِ چوي ٿو.... آئينده ملئي ته کتو جواب ڏئي ڇڏجانئس.“
”هڪ دفعو ملي وٺيس، ڏس ته چوي ڇا ٿو.“
”ڇا به چوي..... هاڻي ڇا ٿيندو... سندس رستا الڳ منهنجا الڳ......“
انهي وقت فون جي گھنٽي وڄي ٿي گھر ۾ ٻيو ڪير به ناهي انڪري سنڌيا مجبورً فون کڻي ٿي، ٻئي طرف رحمان آهي. سنڌيا جو آواز سڃاڻي، سنڌيا پليز فون بند نه ڪجانءِ، منهنجي ڳالهه ٻڌ، مونکي توسان تمام ضروري ملڻو آ، مان صبحاڻي يارهين بجي پارڪ ۾ تنهنجو انتظار ڪندس.....“
سنڌيا فون رکي ڇڏي ٿي،
”هون..... وڏو آيو آ پارڪ ۾ ملڻ وارو.“
”ڪير هو ...؟.... رحمان .....“
”ها .....“
کيس سڄي ڳالهه ٻڌائي ٿي. سنيتا کيس چوي ٿي:
”ملي وٺينس هڪ دفعو..... ڏس ته چوي ڇا ٿو، صاف صاف جواب ڏئي هلي اچجانءِ نه ته هروڀرو روز روز پيو تنگ ڪندو.........“
”مونکي نفرت ٿي وئي آ، ان دوکي باز کان.... پر تون چوين ٿي ته پوءِ سوچيندس.“
سنيتا موڪلائي وڃي ٿي ۽ سنڌيا وري ڳوڙهي سوچ ۾ گم ٿي وڃي ٿي.



اسڪول جي ڀرسان وارو پارڪ مجھند جي وقت سنسان لڳو پيو آهي. ڪٿي ڪٿي ڪو ايڪڙ ٻيڪڙ ماڻهو گھمندي نظر اچي ٿو، ڪي رات جي محنت مذدوري ڪري اچي هتي ڪنهن بينچ تي آرامي ٿيندا آهن، يا ڪي ڪم کان واندا پارڪ اچي وسائيندا آهن. رحمان صبح ڏهين وڳي کان سنڌيا جي انتظار ۾ اچي پارڪ وسايو آهي. انهي آس ۾ ته سنڌيا ضرور ملڻ ايندي، وقت تيزي سان گذري رهيو آهي پر سندس مطلوب جو پري پري تائين ڪو اتو پتو ڪونهي. بار بار وقت ڏسي ٿو.
”هاڻي ته ساڍا يارهن پيا ٿين، پڪ ته هوءَ ڪانه ايندي، مان فضول ۾ پيو انتظار ڪيان، آفيس مان به ڪلاڪ جي ڇٽي ڪري آيس.......... پر هوءَ اچي به ڇو.........؟ ڇا مونکي کيس سڏڻ کپندو هو........ پر ڇونه...... ضروري ته ناهي ته جنهن سان محبت ڪجي ان سان شادي به ڪجي...... شادي ڪرڻ الڳ ڳالهه آ، محبت ڪرڻ ٻي ڳالهه آهي، کيس هڪ دفعو وري محبت جو يقين ڏيارڻو پوندو........ پر هوءَ ته ملڻ لاءِ تيار ئي ناهي...... نه ته اچي وڃي ها.... هاڻي ٻارهن پيا ٿين، هاڻي مونکي هلڻ کپي.
اٿي پارڪ جي گيٽ طرف وڌي ٿو مايوسي هن جي منهن کي مرجھائي ڇڏيو آهي.
ان وقت سندس نگاهه گيٽ تي پوي ٿي. سنڌيا آهسته آهسته قدم کڻندي پارڪ ڏانهن اچي رهي آهي، رحمان جي مايوس چهري تي هڪدم رونق اچي وڃي ٿي. هو تڪڙا قدم کڻندو هن ڏانهن وڌي ٿو، سنڌيا کيس ڏسي ٿي ته ڪاوڙ ۾ منهن ڳاڙهو ٿي وڃيس ٿو، رحمان خوشامندي لهجي ۾ چوي ٿو،
”سنڌيا مونکي پڪ هئي ته تون ضرور ايندينءَ.“
سنڌيا ڪاوڙ مان کيس ڏسي ٿي،
”توهان ڇالاءِ منهنجو پيڇو ڪندا يونيورسٽيءَ تائين پهچي وڃو ٿا، هاڻي ڪهڙو ناتو رهيو آ اسانجي وچ ۾.“
”سنڌيا مان پنهنجي غلطي سڌارڻ چاهيان ٿو، معافي وٺڻ چاهيان ٿو...... ڏس سنڌيا مون مريم سان مجبوريءَ ۾ شادي ڪئي آهي.... محبت ته مون هميشه توسان ڪئي آهي.“
”شاديءَ کانپوءِ محبت به پنهنجي زال سان ڪبي آ، ڪنهن ٻئي سان نه.....
سنڌيا انتهائي رُکي لهجي ۾ کيس چوڻ لڳي.
”هاڻي تون هتان وڃ، مون توکي معاف ڪيو، تون به مونکي معاف ڪر، آئينده مونسان ملڻ يا منهنجو پيڇو ڪرڻ جي ڪوشش نه ڪجانءِ ......“
”ڏس سنڌيا مان تو آڏو هٿ ٿو جوڙيان (ذري گھٽ روئيندي) مان توکان سواءِ رهي نه ٿو سگھان، تون منهنجي مجبوريءَ کي سمجھڻ جي ڪوشش ڪر.“
”بس..... گھڻو ٿيو..... ان کان وڌيڪ ڪجهه نه چئجانءِ.... لالچي انسان... زمينون ۽ ملڪيت ڇا ڏٺئي، سڀ ڪجهه وسري ويئي ۽ هاڻي جڏهن سوني جھرڪي پڃري ۾ ڦاسي وئي ته ٻئي پاسي منهن هڻڻ کان به رهي نه ٿو سگھين.“
رحمان کي اها توقع هرگز نه هئي ته هميشه گھٽ ڳالهائيندڙ ڇوڪري ائين سامهون شينهڻ بنجي سندس توهين ڪندي، ڪاوڙ ۾ منهن ٽامڻي هڻي وڃيس ٿو، ڄڻ ڪنهن هن جي مردانگي تي اونهو وار ڪيو هجي،
”بس سنڌيا بس، گهڻو ٿيو....... مون ته پنهنجي غلطي سڌارڻ ٿي چاهي، مون چاهيو پئي ته منٿ ميڙ ڪرڻ سان پرچي پوندينءَ......... ڏس سنڌيا اهو سچ آ ته مان توسان محبت ڪيان ٿو ۽ هميشه گڏ رهڻ چاهيان ٿو، پر الائي توکي اها ڳالهه سمجهه ۾ ڇو ڪونه ٿي اچي.“
سنڌيا نفرت مان هن ڏي نهاري ٿي اکين مان ڄڻ اُلا پيا نڪرنس، ڏڪندڙ لبن سان چوڻ لڳي ٿي،
”سمجهه ۾ اچي ٿي ۽ تنهنجي بري نيت کان به واقف آهيان ته تون مون سان گڏ ڪهڙي حيثيت ۾ رهڻ چاهين ٿو.“
رحمان جيڪو اڳ ۾ ئي ان جواب ملڻ جي توقع ڪري آيو هئو انڪري هو پوري تياري سان آيو هو ته اگر هڪ طريقو ڪامياب نه ٿيو ته ٻئي طريقي سان ڪوشش ڪندو. هن شادي کانپوءِ سنڌيا کي به هر حالت ۾ حاصل ڪرڻ پئي چاهيو. هو ڪنهن به صورت ۾ هن تان دستبردار ٿيڻ لاءِ تيار نه هو. هڪ وڏو بند لفافو ڪڍي.........
”تون شايه ائين نه سمجھندينءَ، اچي هي وٺ، باقي پاڻهي سمجھي ويندينءَ پوءِ فيصلو ڪجانءِ ته ڪنهن به حيثيت سان مونسان گڏجي رهڻ چاهين ٿي يا...“
لفافو سندس هٿ ۾ پڪڙائي تڪڙو تڪڙو گيٽ کان ٻاهر نڪري وڃي ٿو، سنڌيا حيراني سان لفافي کي ۽ ويندڙ رحمان کي ڏسي ٿي... اکين مان بيوسي وچان لڙڪ وهڻ لڳنس ٿا لفافو بيگ ۾ رکي تيز قدمن سان پارڪ مان نڪري وڃي ٿي.



اڄ وري مريم ۽ رحمان جي گھر وارن ۾ ڪنهن معمولي ڳالهه تان ڪجهه گرماگرمي ٿي آهي مريم نه صرف شمسه ۽ نجمه سان گھٽ وڌ ڳالهايو پر گل بانوءَ سان به اٽڪي پئي جڏهن هن شمسه ۽ نجمه جي طرف داري ڪندي ڪاوڙ مان کيس چيو،
”بس مائي.... گھڻو ٿيو....“
گل بانو جو ايترو چوڻ هو ته مريم جنهن جي دل ۾ گھڻي وقت کان سندس خلاف ڪاوڙ هئي اصلي برسٽ آئوٽ ٿي وئي،
”تون ته چپ ڪر، هر ڳالهه ۾ ٽپو ڏيڻ جي عادت ٿي وئي اٿئي، حق تي امان توکي ٻارن سميت ڌڪا ڏئي ڳوٺ مان ڪڍرايو هئو.“
رحمان اهو ٻڌندو اندر اچي ٿو، هن جو موڊ اڳ ۾ ئي سنڌيا جا ٻلتار ٻڌي خراب هو گھر ۾ جھيڙو ڏسي ڄڻ ته ڦاٽي پوي ٿو.
”ڇا جو ٻڙڌول کڻي وڌو اٿو گھر ۾، جڏهن ڏسو جنگ جو ميدان لڳو پيو آ، هرڪو گوءَ کڻڻ جي ڪوشش ۾ آهي، ۽ مريم اهو تون ڇا پئي امان کي چوين توکي ننڍي وڏي سان ڳالهائڻ جي ڪا تميز آهي يا نه.... امان توهان به ڪجهه ڌيرج ڌاريو ....“
رحمان جي اچڻ تي سڀ خاموش ٿي وڃن ٿيون، مريم مڙس جا دڙڪا ملڻ تي روئيندي اندر ويندي چوي ٿي،
”هتي ڪنهن کي به منهنجي پرواهه ڪونهي سڀ مونکي ٿا چون..... هاڻي مونکي هڪ گھڙِي به هن گھر ۾ ناهي رهڻو........“
رحمان جيڪو مريم کي اصل ڪاوڙائڻ نه ٿو چاهي ڀيڻ کي شڪايتي انداز ۾ چوڻ لڳو.
”آپا توهان ته وڏا آهيو، مريم منهنجي زال آهي، منهنجي عزت آهي، مان هر وقت پنهنجي زال جي بيعزتي ٿيندي برداشت نه ٿو ڪري سگھان، آئينده خيال ڪندا ڪيو.“
شمسه ننڍي ڀاءُ کي اهڙي لهجي ۾ ڳالهائيندي ٻڌي ڏکاري ٿي وڃي ٿي. هن ته هميشه گھر جو ماحول ٺاهي رکڻ جي هر ممڪن ڪوشش ڪئي آ.... پوءِ به رحمان کي شڪايت آهي.
رحمان تڪڙو تڪڙو ڪاوڙيل زال جي پويان اندر وڃي ٿو،
”مريم او مريم منهنجي ڳالهه ته ٻڌ، منهنجو هرگز اهو مطلب نه هو.....“
مريم ڪاوڙ ۾ ٺڪ سان در بند ڪري ٿي، ته رحمان پويان در کولي اندر وڃي در بند ڪري ڇڏي ٿو. گلبانو کي پُٽ جو ائين زال جو پاسو کڻندي ڏسي ڏاڍو ڏک رسي ٿو،
”ڏٺئي نه.... ڪهڙو مٺ ۾ ڪيو اٿس، ويتر اسان کي ست سُريون ٻڌائيندو ويو.“
نجمه ۽ شمسه چپ چاپ اٿي ڪمري ۾ هليون وڃن ٿيون ته گلبانو اتي ئي صندل تي رئو مٿان وجھي ليٽي پوي ٿي.

سنڌيا سهڪندي سهڪندي ڏاڪڻيون چڙهي گھر اچي ٿي ۽ سڌو پنهنجي ڪمري ۾ هلي وڃي ٿي سندس حالت تمام گھڻي خراب آهي، رحمان سان جھڳڙو ڪرڻ کان پوءِ الائي ڪهڙي طرح گھر پهتي هئي. رحمان جو پهرين منٿون ڪرڻ ۽ پوءِ سندس ڳالهه نه مڃڻ تي رخ مٽائي گھٽ وڌ ڳالهائڻ ۽ لفافو پڪڙائي هليو وڃڻ، سنڌيا کي اهو سڀ ياد ڪري ٿڌ ۾ به پگھر نڪري اچن ٿا. جلدي جلدي ڪمري ۾ وڃي هٿ منهن ڌوئي ٿي ته ڪجهه سامت ۾ اچي ٿي، بيڊ تي ويهي ٿي. ڏڪندڙ هٿن سان هينڊ بيگ مان لفافو ڪڍي کولي ٿي ته جھوليءَ ۾ ڪجهه تصويرون ۽ ڪجهه خط سندس جا رحمان کي لکيل اچي ڪرن ٿا. ان سان گڏ رحمان جو خط آهي، کولي پڙهي ٿي ته اکين آڏو اوندهه ڇانئجي وڃيس ٿي، چهري تي پريشاني ۽ ڏک جا مليل جليل تاثرات پيدا ٿين ٿا، هڪ دفعو وري خط پڙهي ٿي، جنهن ۾ هن اهوڪجهه لکيو آهي جنهن جو سنڌيا تصور به نه ڪيو هو.



سنڌيا...!
”مان واقعي به تنهنجي بنا رهي نه ٿو سگھان، هي خط به ان ڪري لکان پيو جو تنهنجو رويو فون تي ۽ يونيورسٽي ۾ ملڻ تي مونکي سخت ناپسنديده لڳو هو ۽ جيڪڏهن اڄ جي ملاقات ۾ به تون پنهنجي هوڏ تان نه لٿينءَ جنهن جي مونکي بخوبي توقع آهي، ته پوءِ مون وٽ ٻيو ڪو آپشن ناهي، ڪاش....! تون منهنجي محبت کي سمجھين ها، مان هميشه توکي پنهنجي زندگيءَ ۾ ڏسڻ ٿو چاهيان. مريم سان شادي مون پنهنجي پيءَ جي ڦٻايل ملڪيت واپس وٺڻ لاءِ ڪئي آهي، اها ڳالهه مون توکي سمجھائڻ پئي چاهي، پر تو ان ڏينهن مونکي فون تي لالچي چيو هو، اهو منهنجي مردانگيءَ تي وار آهي، هاڻي مون وٽ اهوئي آپشن وڃي رهي ٿو ته جيڪڏهن تون منهنجي مرضي مطابق نه هلندينءَ ۽ مونسان تعلق جوڙي نه رکندينءَ ته تنهنجا خط ۽ فوٽو پوسٽرن جي شڪل ۾ يونيورسٽي جي هر ديوار جي زينت بنجندا. مان توکي ايترو خوار ڪندس جو ڪنهن کي پنهنجو اهو معصوم مکڙو ڏيکارڻ جي لائق نه رهندينءَ. اهو منهنجو واعدو به آ ته فيصلو به.... مان هر حالت ۾ توکي حاصل ڪندس، ڇا به ٿي پوي.“
هڪ دفعو وري سنڌيا خط پڙهي روئڻ لڳي ٿي، هن کي سنيتا جا چيل لفظ ياد اچن ٿا. ته رحمان مونکي انتهائي چالاڪ ماڻهو ٿو لڳي. هوءَ سوچي ٿي.
”هي مونکان ڪهڙي غلطي ٿي وئي، اڻ ڄاڻائي ۾ مون رحمان جي اصل رنگ کي ڇونه سڃاتو. محبت جي نالي تي ايڏو دوکو، مون هن تي اعتبار ڪيو ۽ هو هر حالت ۾ مونکي حاصل ڪرڻ ٿو چاهي، هو ايترو ڪِري سگھي ٿو جو هاڻي مونکي حاصل ڪرڻ لاءِ بليڪ ميلنگ تي لهي آيو آهي، خدايا.......! مان هن مان ڪيئن جان ڇڏايان، جيڪڏهن هن واقعي منهنجا خط ۽ تصويرون ديوارن تي هڻي مونکي بدنام ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي ته نه صرف منهنجو ڪيريئر تباهه ٿي ويندو، پر بابا سائين جنهن اسان کي پٽن وانگر سمجھيو، انهن جي ڪئي ڪمائي چٽ ٿي ويندي سندن عزت خاڪ ۾ ملي ويندي، نه، نه، مان ائين ٿيڻ نه ڏينديس مونکي ڪجهه ڪرڻو پوندو، ڪيتري دير تائين هوءَ بلڪل بُت ۽ بيحس بني ويٺي رهي، سڄي فضا چپ هئي ڪو آواز ٻڌڻ ۾ نه پئي آيو، هڪ ناقابلِ برداشت مجمد سانت آهستي آهستي بي آواز گجي رهي هئي جيڪا اڪثر ڪنهن طوفان جي آمد جو پيغام هوندي آهي ۽ سنڌيا بلڪل لاتعلق بني ويٺي هئي ۽ سوچي رهي هئي ته هاڻي جيڪو طوفان ايندو، هن جي نصيب ۾، ڀلا ڪهڙو فرق ايندو، هاڻي تباهه ٿيڻ لاءِ ڇا بچيو آهي، ناحق ئي شرمسار ٿي موٽي ويندو. هڪ ڀيرو دل چيو ته طوفان جي دل رکڻ لاءِ پنهنجي بچيل سچيل هستي کي ڏئي وانگر هٿن ۾ کڻي هوائن جي آڏو رکي ڇڏي ته اي ... هوا اچ ۽ منهنجي هستيءَ جي هن ٽمڪندڙ ڏئي کي اجھائيندي گُل ڪندي گذري وڃ، ماڻهو شايد خودڪشي به اهڙي طرح ڪنهن جي دل رکڻ لاءِ ڪندا هوندا. اچانڪ کيس خيال آيو ته مان به ڇونه هن سڀ کان فرار حاصل ڪرڻ لاءِ اهڙو ئي قدم کڻان، رحمان کي هر حالت ۾ روڪڻ لاءِ مان ڪابه قيمت ادا ڪرڻ لاءِ تيار آهيان ليڪن گھر وارن جي عزت تي حرف اچڻ نه ڏيندس. اهو سوچي هوءَ پرسڪون ٿي وئي.
صبح جي وقت شوڪت علي ۽ احمد نماز پڙهي اٿن ٿا، شوڪت علي هيڏانهن هوڏانهن نهاري احمد کي چيو ته سنڌيا اڃان ناهي اٿي ڇا، احمد چوڻ لڳو ته سنڌيا ڀلي آرام ڪري هو چانهه ٺاهي ٿو اچي. چانهه پيئندي شوڪت کي وري سنڌيا جو خيال ٿو اچي.
”احمد سنڌيا ايتري دير ته ناهي سمهندي، طبيعت ٺيڪ نه اٿس ڇا....؟ چانهه پي سندس ڪمري ۾ جھاتي ته پائي اچ....“
احمد چانهه جو ڪوپ ميز تي رکندي اهو چئي اٿي ٿو ته هو پهرين کيس ڏسي ٿو اچي. هو سنڌيا جي ڪمري جو در کولي اندر جھاتي پائي ڏسي ٿو ته سنڌيا بيخبر سمهي پئي آهي.
احمد کي سندس سمهڻ جو انداز غير معمولي لڳي ٿو در کولڻ جي باوجود سنڌيا ڪابه چرپر ڪانه ڪئي، اتائين سڏ ڪريس ٿو پر سنڌيا بي سڌ بيڊ تي آڏي ٽيڏي ٿي پئي آهي سندس هٿ ڦريا پيا آهن، پريشان ٿي پيءُ کي سڏي ٿو، شوڪت علي ڊوڙندو اندر اچي ٿو،
”ڇا ڳالهه آهي تون ايڏو پريشان ڇو پيو لڳين؟“
”بابا هي ڏسو سنڌيا ڪيئن سمهي پئي آ.“
شوڪت پريشان تي بيڊ ڏانهن وڌي ٿو،
”سنڌ.... يا ...يا يا!“
سنڌيا ڪوبه جواب نه ٿي ڏئي شوڪت بيڊ جي ڪناري تي ويهي سندس نبض ڏسي ٿو، پريشان ٿي احمد کي چوي ٿو ته جلدي وڃي ٽيڪسي وٺي اچي سنڌيا جي نبض ٻڏندي پئي وڃي، ٻئي ڄڻا ڪنهن نه ڪنهن نموني کيس هيٺ لاهي ٽيڪسي ۾ اسپتال کڻي وڃن ٿا. جتي احمد جو هڪ دوست ايمرجنسي ۾ موجود آهي هو جلدي جلدي سنڌيا جو معائنو ڪري ٻڌائي ٿو ته سندن پيشنٽ وڏي مقدار ۾ ننڊ جون گوريون کاڌيون آهن، شوڪت ۽ احمد حيران پريشان ٿي هڪ آواز چون ٿا،
”ننڊ جون گوريون....! پر ڇو؟ اسان جي گھر ۾ ته ڪير به ننڊ جون گوريون استعمال ناهي ڪندو.“
لڳي ٿو ته ڇوڪري خودڪشي تي ڪوشش ڪئي آهي ۽ اهو پوليس ڪيس آ، سو....“
”نه ڊاڪٽر صاحب، ائين نه ٿو ٿي سگھي پليز.....! توهان سندس علاج شروع ڪيو.“ شوڪت علي منٿ جي انداز ۾ چويس ٿو ۽ احمد به هجت ڪندي ”ڊاڪٽر يار.... جلدي ڪيو وڌيڪ بحث نه ڪيو.“
ڊاڪٽر کيس اندر کڻائي وڃي ٿو ۽ ٿوري دير کان پوءِ اچي ٻڌائي ٿو ته هنن پيشنٽ جو اسٽمڪ واش ڪري ڇڏيو آهي اگر ٿوري دير ڪيو ها ته...
”ٿينڪيو ڊاڪٽر.... توهان اسان جي ڀيڻ جي زندگي بچائي ورتي، ڀلا سنڌيا ڪيڏي مهل هوش ۾ ايندي؟“
”ٻه ٽي ڪلاڪ ته نشي جو اثر رهي سگھي ٿو مون انجيڪشن ڏئي ڇڏي آهي،........ احمد يار هي پوليس ڪيس هو، صرف تنهنجي ڪري مون هن ۾ هٿ وڌو. مهرباني ڪري هن جي تشهير نه ڪجو.“
”مان به صرف توهان جي ڪري ئي هن ڪلينڪ ۾ سنڌيا کي کڻي آيس، ڇو ته مونکي خبر آهي ته اهڙين سرخين جي تلاش ۾ اخبار وارا ڪيترا نه ايڪٽِو هوندا آهن. ڊاڪٽر رفيق يار آءِ ايم ويري ٿينڪ فل ٽو يو. توهان هينئر اسان جي مدد ڪري سچ ته دوستي جو حق ادا ڪري ڇڏيو.“
اهي سڀ ڳالهيون ٻڌي شوڪت علي پريشان ٿي وڃي ٿو، ڊاڪٽر کين ٻڌائي ٿو ته پيشنٽ جي ذهن تي ڪجهه ڏينهن انهن گورين جو اثر رهندو، کيس ڪابه ڳالهه ياد ڏيارڻ جي ڪوشش نه ڪجو نه ته هن جي ذهن تي خراب اثر پئجي سگھي ٿو.
شوڪت علي پريشاني جي حالت ۾ سوچي ٿو ته سنڌيا کي اهڙو ڪهڙو ڏک پهتو جنهن هن کي اهڙو انتهائي قدم کڻڻ تي مجبور ڪري ڇڏيو، هن ته ڪڏهن محسوس ئي نه ڪرايو ته هوءَ ڪنهن تڪليف، ڪنهن مشڪل کي ڀوڳي رهي آهي.“
ڊاڪٽر جي وڃڻ کان پوءِ احمد پيء ڏي وڌي اچي ٿو ۽ کيس چوي ٿو ته هو رابعه کي فون ڪري اچي ٿو پر شوڪت علي کيس منع ڪندي چوي ٿو.
”في الحال نه..... هرو ڀرو سندس ساهرن کي خبر پوندي، هو الائي ڇا سوچن، سنڌيا هوش ۾ اچي ته گھر کڻي هلونس، پوءِ رابعه کي ٻڌايون ٿا.“

5

وقت پنهنجي رفتار سان گذرڻ لڳي ٿو، ڪافي ڏينهن ائين ئي ڪڏهن خوشين سان ڀريل ته ڪڏهن پنهنجي اندر تلخيون ۽ بدگمانيون سهيڙي گذرن ٿا، ڪجهه ڏينهن کان پوءِ رحمان کي به احساس ٿئي ٿو ته ان ڏينهن سنڌيا سان ڪيل جھڳڙي جي سڄي باهه هن گھر اچي پنهنجي ماءُ ڀيڻ تي ڪڍي. اڄ هو پنهنجي رويي تي شرمسار نظر اچي پيو هو مريم جي فرمائش تي ماءُ کي ڪجهه چوڻ اچي ٿو پر چئي نه ٿو سگھي، مريم ڪُرڙين نظرن سان کيس گھوري ٿي، شمسه اها صورت حال ڏسي هميشه جيان سندس مدد ڪري ٿي.
”رحمان ڇا ڳالهه آ، ڪهڙي ٻڏ تر ۾ آهين، منڌو منڌو پيو لڳين. امان کي ڪجهه چوڻو اٿئي ٿا.“
”آپا مان ان ڏينهن جي رويي تي شرمسار آهيان،“
”گھرن ۾ ائين ٿيندو رهندو آهي، جتي ٻه ٿانو هوندا آهن ٺهڪندا ضرور آهن....“
”آپا در اصل....“
”ڪنهن شيءِ جي ضرورت آهي ڇا.....“
”نه آپا اها ڳالهه ناهي، در اصل مريم ضد ڪيو ويٺي آهي ته هوءَ ڳوٺ وڃي ڊليوري ڪرائيندي.“
”ڏٺئي نه شمسه، آخر ڏيکاريائين نه ڳوٺاڻي رڳ، پهريون ٻار آ، الله خير ڪري، وڏو شهر ڇڏي هلي آ ڳوٺ ڊليوري ڪرائڻ......“
”امان ٺيڪ ٿي چوي رحمان، خدانخواسته......“
مريم ڳالهه اڌ مان ڪٽيندي ڪاوڙ مان چوي ٿي،
”مان به ته ڳوٺ ۾ ڄائي هئس...... رحمان ۽ توهان به ڳوٺ ۾ ئي ڄاوا هئا، چاچي ان مهل ته ڪو اعتراض ڪونه ڪيو هو......... خدا جهڙو وڏن شهرن ۾ تهڙو ڳوٺن ۾....“
”شهربانوءَ جا ڊليوري ۾ لاڳيتا چار پٽ هڪ ٻئي پٺيان مئل پيدا ٿيا، هڪ دفعي ته الله کڻي بچايس، منهنجو به پهريٽو ٻار داين جي غلطيءَ سبب ڄمڻ کان پهرين ئي پيٽ ۾ مري ويو، ان ڪري ڊپ ٿو ٿئي.“
گل بانو پنهنجي ڳالهه کي وزن ڏيڻ لاءِ کيس سمجھائڻ جي ڪئي.
”ڪجهه به چئو مان ڳوٺ ضرور ويندس، مامي جي طبيعت خراب هجڻ ڪري امان به هتي اچي ڪونه سگھندي. توهان کي ته هروڀرو هر ڳالهه ۾ اعتراض ڪرڻ جي عادت ٿي وئي آهي.“
مريم سس جي ڳالهه کي اهميت نه ڏيندي رُکائي مان چيو.
گلبانو خاموش ٿي وڃي ٿي. هوءَ روز روز ننڍن جي هٿان پنهنجي بي عزتي ڪرائڻ نه ٿي چاهي.
”رحمان امان چوي ته سهي ٿي، وڌيڪ توهان ٻنهي جي جيڪا مرضي، جي توهان ٻنهي اڳ ۾ ئي فيصلو ڪري ڇڏيو آ پوءِ وات ٽڪاڻي ڪرڻ جي ڪهڙي ضرورت هئي، هروڀرو گھر ۾ انهن ڳالهين تان بد مزگي ٿي ٿئي. پر وڃڻ کان پهرين هڪ دفعو ڊاڪٽرياڻي کان چيڪ اپ ضرور ڪرائجو جيئن خبر پوي ته ڪا ڪامپليڪيشن ته ڪانهي.“
شمسه وڌندڙ ڳالهه کي ٽاري ڇڏي ٿي.
”ٺيڪ آ آپا، اهو مناسب آهي... مريم تون تيار ٿي وٺ ته ڊاڪٽر کي ڏيکاري مشورو وٺي اچون، پوءِ صبحاڻي ڳوٺ هلنداسين، مون موڪل وٺي ڇڏي آهي.“
مريم خوش ٿي اندر وڃي ٿي ته رحمان به پويان وڃينس ٿو.
”ڏٺئي نه مڃرائي وئي نه پنهنجو ضد....،“
”امان توهان ڪنهن جي لاءِ ايترو پريشان نه ٿيندا ڪيو، پنهنجي زندگي اٿن جيئن وڻين گذارين، اسان کي سندن شادي شده زندگي ۾ ايترو دخل ڏيڻ نه گھرجي.“
”مائي جيئن سڀني جي مرضي.... اسان اڳتي ڪونه ڪڇنداسين.“
صبح جو رحمان تيار ٿي ٻاهر نڪري ٿو سندس هٿ ۾ گاڏيءَ جون چاٻيون ۽ سوٽ ڪيس آهي، گل بانو کيس ڏسي ڌيءَ کي چوي ٿي،
”هو ڏس صبح سان وڃڻ جي تياري ڪئي اٿن، تو ته چيو پئي ته صبح جو نجمه جي مٽي مائٽي واري ڳالهه ڪندينءَ، سڏينس ته نڪتو نه هليو وڃي.“
”ادا ٿورو هيڏانهن ته اچجو مونکي توهان سان ڪجهه ڳالهائڻو آهي.“
”آپا ڇا ڳالهه آهي.... خير ته آهي نه...“
”ها، ها، خير آ..... توهان به ٻن ٽن ڏينهن لاءِ ڳوٺ پيا وڃو ان ڪري سوچيم ته ڳالهه ڪري وٺان....“
”اهڙي ڪهڙي ڳالهه آ جو منهنجي واپسي تائين جو انتظار نه ٿو ٿي سگھي.“
”نجمه لاءِ هڪ سٺو رشتو آيو آهي.....“
رحمان تجسس مان پڇي ٿو،
”ڪٿان....؟ ڪير آهن.... نجمه ته اڃان ننڍي آهي.“
”منهنجي هڪ ڪليگ جي پٽ جي شادي ۾ نجمه سان گڏ وئي هئس اتي گھوٽ جي دوست جي فيملي لاڙڪاڻي کان آئي هئي نجمه کين ڏاڍي پسند آئي ڇوڪري جي هتي پورٽ تي اسسٽنٽ انجينئر جي جاب آهي انهن چورايو آهي، تون ڳوٺان ٿي اچ پوءِ جاچ جوچ ڪري وٺجانءِ.“
”ٺيڪ آ، جي توهان کي ماڻهو سهي لڳن ٿا ته پوءِ ڏسي وٺنداسين ان ڳالهه کي.... مون کي ڏينهن ٻه لڳي ويندا اچڻ ۾......“
مريم به تيار ٿي ٻاهر اچي ٿي ۽ سڀني کان موڪلائي ٿي، گل بانو جي ويجھو اچي کيس چوي ٿي:
”چاچي توهان مونسان ناراض آهيو نه، مان هاڻي وڃان پئي حياتي تي ڀروسو ناهي. منهنجي غلطين کي دل مان ڪڍي مونکي معاف ڪري ڇڏيو.“
گل بانو سندس ايترو چوڻ تي ڏکاري ٿي وڃي ٿي، سندس مٿي تي هٿ رکي دعا ڏئيس ٿي.
”الله چڱي ڪندوَ، خير سان پنهنجي گھر واپس ايندينءَ. سڀني کي سلام چئجانءِ.“
موڪلائي ٻاهر نڪري وڃن ٿا.
”وقت ماڻهوءَ کي سڀ ڪجهه سمجھائي ڇڏي ٿو، الله کيس اولاد جي خوشي نصيب ڪري ، خير خيريت سان پنهنجي گھر موٽي اچي،“
شمسه کيس پرپٺ دعا ڏئي ٿي... ان تي گل بانو حسرت سان چوي ٿي،
”ڪيڏو نه چڱو ٿئي هاته هتي ڊليوري ڪرائي ها، اسان کي به الڪو نه ٿئي ها، هاڻي جيسيتائين خير سان هٿ پير لهي فارغ نه ٿيندي ساهه ٽنگيو پيو هوندو.
”بس امان دعا ڪيوس، رب سڻائي ڪندو.“



سنڌيا اسپتال کان ڊسچارج ٿي گھر واپس آئي آهي، هوءَ چپ چاپ بيڊ تي ليٽي پئي آهي سندس اکيون هڪ ٽڪ ڇت کي گھوري رهيون آهن جن ۾ آيل لڙڪ بند ٽوڙي ٻاهر نڪرڻ لاءِ تيار آهن، رابعه سوپ جو پيالو کنيو کيس پيارڻ جي ڪوشش ڪري ٿي سنڌيا بار بار هٿ سان منع ڪري ٿي، ڪالهه کان ڪجهه نه کاڌو اٿئي سياڻي ٿي هڪ ٻه چمچا پي وٺ.
سنڌيا روئندي جھيڻي آواز ۾ چوي ٿي،
”سوري آپي منهنجي ڪري توهان سڀني کي پريشاني ٿي آ نه.“
”نه اهڙي ڪابه ڳالهه ڪانهي پر افسوس ضرور ٿو ٿئي، ته توکي ڪو ڏک، ڪا تڪليف هئي ته اسان سان شيئر ڪرين ها، اهڙو انتهائي قدم کڻڻ جي ڪهڙي ضرورت هئي.“
”نه آپي نه، مونکي ڪو ڏک ناهي.“
”ته پوءِ اهي ننڊ جون گوريون ڇو کاڌئي ۽ تو وٽ ڪٿان آيون.“
”آپي پڙهائي جي ٽينشن جي ڪري ڪيترن ڏينهن کان ننڊ نه پئي آئي هڪ دوست لکي ڏنيون هيون. يونيورسٽي ڀرسان ميڊيڪل اسٽور تان وٺي آئي هيس، روز رات جو کائي سمهندي آهيان.“
رابعه سمجھي وڃي ٿي ته سنڌيا کيس ڪجهه ٻڌائڻ نه ٿي چاهي، ان ڪري مزيد کيس پريشان نه ٿي ڪري ۽ ٻاهر هلي وڃي ٿي. سنڌيا جيڪا دير کان پاڻ تي ضبط ڪيو پئي هئي ڀيڻ جي ويندي ئي اکين ۾ آيل لڙڪ وهي اچنس ٿا ۽ اوڇنگارون ڏئي وهاڻي ۾ منهن وجھي روئڻ لڳي ٿي، جڏهن دل جو غبار ڪجهه جھڪو ٿئيس ٿو ته سوچي ٿي ته سندس خط رحمان کي ملي ويو هوندو. مون سمجھيو هو ته اهو منهنجي مرڻ کانپوءِ رحمان تائين پهچندو، مون وٽ رحمان کان جان ڇڏائڻ لاءِ موت کانسواءِ ٻيو ڪو رستو نه هيو. مون بابا وارن کي اهڙو ڪوبه صدمو ڏيڻ نه ٿي چاهيو، منهنجي بدنامي ۽ خواري جو طوق ڳچيءَ ۾ وجھي منهنجي گھر وارا ته زنده درگور ٿي ويندا. آپي جي شادي شده زندگي تي ڇنڊا پوندا. ليڪن مان هاڻي ڇا ڪريان، هنن مونکي ڇو بچايو، مان رحمان کان ڪيئن پيڇو ڇڏايان، منهنجي غلطين جو خيمازو منهنجي گھر وارا ڇو ادا ڪن، يا الله ! مونکي سمڪ ڏي. سوچيندي سوچيندي وري نيم بيهوشي واري ڪيفيت طاري ٿي وڃيس ٿي، رابعه اندر اچي کيس آرام ۾ ڏسي واپس هلي وڃي ٿي.
ڪجهه ڏينهن کانپوءِ سنڌيا جي طبيعت بلڪل ٺيڪ ٿي وڃي ٿي ته گھر مان به ٽينشن واري حالت ختم ٿي وڃي ٿي رابعه به گھر وڃڻ جي تياري ڪري ٿي ته شوڪت علي کانئس پڇي ٿو، ”رابعه پٽ! ڏي خبر ڀيڻين ڪجهه ٻڌايو....“
”نه بابا گھڻوئي پڇيومانس پر ڪجهه نه ٻڌايائين، بس بار بار اهو ٿي چوي ته ننڊ نه اچڻ جي ڪري گوريون پئي کاڌائين شايد وڏي پاور جون هيون ...“
”اها ته نٽائڻ واري ڳالهه ٿي نه، ڀلا ايتريون گوريون ننڊ لاءِ کائبيون آهن ڇا؟“
”بابا هاڻي احمد جي به شادي ڪري ڇڏيو گھر ۾ ڪا عورت ايندي ته سنڌيا جي به دل لڳي پئي هوندي، مان خاله زهره ۽ سنيتا سان وڃي ڪومل جي رشتي لاءِ ڳالهه ڪري ٿا اچون.“
انهي وقت سنيتا به اچي وڃي ٿي ۽ گڏجي پروگرام ٺاهن ٿيون. رابعه به موڪلائي گھر وڃڻ لاءِ احمد سان ٻاهر نڪري وڃي ٿي ته سنيتا سنڌيا جي ڪمري ۾ هلي وڃي ٿي. جتي سنڌيا سوچن ۾ گم ليٽي پئي آهي سنيتا کي ڏسي چهري تي مصنوعي مرڪ آڻي اٿي کيس ڀرسان ويهڻ لاءِ جاءِ ڏئي ٿي. سنيتا کيس ٻڌائي ٿي ته رحمان ۽ مريم ڳوٺ ويا آهن، اهو ٻڌي سک جو ساهه کڻي ٿي ته ڪجهه ڏينهن لاءِ ته مصيبت ٽري، سنڌيا سنيتا کي ٻڌائي ٿي ته ڪجهه ڏينهن ۾ آپي جي ڊليوري ٿيڻ واري آ، سنيتا اهو ٻڌي خوش ٿي وڃي ٿي ۽ کيس هڪ ٻي خوش خبري ٻڌائي ٿي ته جلد ڪومل جي گھر سندس رشتي لاءِ هلڻ واريون آهيون، سنڌيا اهو ٻڌي خوش ٿي چوي ٿي،
”سچ...! ڏاڍو مزو ايندو احمد جي شادي جي تيارين ۾.... ڪڏهن ٿا هلون اوڏانهن......“
”تمام جلد... چڱو مان هلان ٿي..... تون آرام ڪر....“
سنيتا وڃي ٿي ته سنڌيا وري ڳوڙهين سوچن ۾ گم ٿي وڃي ٿي.
ڪجهه ڏينهن کانپوءِ رابعه خاله زهره سنڌيا ۽ سنيتا ڪومل جي گھر وڃن ٿيون ۽ ڪومل جو احمد سان رشتو پڪو ڪري اچن ٿيون کين ڪومل جي گھر وارا به تمام گھڻو پسند اچن ٿا، ٻنهي گھرن جو هڪ ٻئي ڏانهن اچڻ وڃڻ ٿئي ٿو، ڪومل جي گھر وارن کي به شوڪت علي جي گھر جو ماحول تمام گھڻو پسند اچي ٿو.
سنڌيا احمد جي شادي جي تيارين ۾ مگن ٿي ڪجهه وقت لاءِ رحمان جو خوفناڪ تصور ذهن مان وساري ڇڏي ٿي. هوءَ خدا کان هر وقت اهائي دعا گھري ٿي ته رب سائين ڪري ته رحمان اتي ئي رهي پوي مريم جون زمينون سنڀالي. ڪاش! مريم ۽ سندس ماءُ کيس اتي رهڻ لاءِ مجبور ڪن، ڪاش! ان کي ننڍڙو ٻار ٿئي ۽ ان جي محبت ۾ ٻيو سڀ ڪجهه وساري ڇڏي، اهو سڀ سوچيندي هوءَ روزمره جي معمولات ۾ مصروف رهڻ جي ڪوشش ڪندي رهي ٿي، دل ۾ هڪ اميد پيدا ٿئي ٿي. ته اچانڪ هڪ ڏينهن جڏهن گھر ۾ ڪير به ڪون هو، فون جي گھنٽي وڄي ٿي، ڊڄندي ڊڄندي فون کڻي ٿي ٻئي طرف آواز ٻڌي سندس چهري جو رنگ هرک جي ڪپڙي جهڙو اڇو ٿي وڃي ٿو، اکيون ڦاٽي وڃنس ٿيون، ٻئي طرف رحمان مڪاراڻه انداز ۾،
”اڙي...! سنڌيا بيگم... چئبو ته تون اڃان زنده آهين.... ڇو مرڻ جو پروگرام ڪينسل ٿي ويو ڇا.“
سنڌيا خاموشي سان رسيور هٿ ۾ کنيو بيٺي آهي سندس اکين مان لڙڪ لارون ڪري ٽمڻ لڳن ٿا، بيوسي جي عالم ۾ سوچي ٿي، اهو سڀ رحمان پيو چوي، جيڪو هن کي ڪا رهڙ ايندي هئي ته جھڄي پوندو هو....... کلڻ، وري ٽوڪ ڀريو آواز سندس ڪنن کي چچري رکي ٿو،
”ڏس نه منهنجي جان..! منهنجي محبت توکي مرڻ به نه ڏنو،... ري ٽراءِ.“
شايد منهنجي محبت هارائي وڃي، تون زنده آهين.... منهنجي ڳالهه ٻڌين پئي، اهوئي منهنجي سچي محبت جو ثبوت آهي، تون به منهنجي بغير رهي نه ٿي سگھين، ان جو به مونکي يقين آهي.... ٺيڪ آ نه ....“
سڏڪا ڀريندي سنڌيا گھٻرايل لهجي ۾ چوي ٿي،
”ها رحمان مون واقعي توسان بي انتها محبت ڪئي، توکي پنهنجو سڀ ڪجهه سمجھو، توتي اعتبار ڪيو، ۽ تون... دولت ۽ ملڪيت جي لالچ توکي مونسان دوکو ڪرڻ تي مجبور ڪيو..... هاڻي ڪهڙي دعويٰ ٿو ڪرين محبت جي. خدا جي واسطي ۽ پنهنجي ان نام نهاد محبت جي ناتي مونکي منهنجي حال ۾ جيئڻ ڏي..... نه ڪر منهنجي هن ويران زندگي کي مزيد برباد.....“
رحمان کلندي چوي ٿو:
”نه سنڌيا نه، مان ڪڏهن پيو ڪريان تنهنجي زندگي برباد، مان ته تنهنجي زندگي ۾ محبت جا گل نڇاور ڪرڻ چاهيان ٿو، ڊپ نه ڪر، ڪجهه به ياد نه ڪر، آهسته آهسته پنهنجي پراڻي دنيا ۾ واپس اچڻ جي ڪوشش ڪر، سمنڊ جون تيز لهرون واري تي آڏا ابتا نشان وجھي گذري وينديون آهن، جيڪي پائدار ناهن هوندا ۽ تيز هوائون انهن کي ميساري ڇڏينديون آهن، سمنڊ جي سطح تي ان جو ڪوبه نشان ناهي بچيو، تون به ان ٻڏل ٻيڙيءَ ۾ هاڻي پنهنجون اکيون ۽ لب بند ڪري مسڪرائڻ شروع ڪر.“
”نه رحمان اها تون صرف مونسان نه بلڪه مريم سان به زيادتي پيو ڪرين، ۽ پنهنجي ايندڙ ٻار سان به..... جن کي تنهنجي توجه جي ڀرپور ضرورت آهي، واپس هليو وڃ انهن جي زندگيءَ ۾، مونکي منهنجي حال تي ڇڏي ڏي .....“
”منهنجي محبت تي غور ڪر، توکي سوچڻ جو وقت ڏيان ٿو. موٽي اچ منهنجي زندگي ۾ ،مان نه ٿو چاهيان ته مان پنهنجي محبت ۾ ناڪام ٿي تنهنجي لاءِ ڪجهه غلط ڪري ويهان، واعدو ٿو ڪريان ته تنهنجي محبتن جي ڇانو ۾ پوري زندگي تنهنجي نالي ڪري ڇڏيندس، مريم ته صرف زال ۽ ٻارن جي ماءُ بنجي منهنجي زندگي ۾ رهندي......... ها هڪ ٻي ڳالهه به پنهنجي دماغ ۾ ويهاري ڇڏ، مان هونئن به توکي ڪنهن ٻئي جو ٿيڻ ڪڏهن به نه ڏيندس، اهو منهنجو پاڻ سان واعدو آ......“
سنڌيا وڌيڪ برداشت نه ٿي ڪري سگھي، ڪنهن جي اچڻ جو بهانو ڪري فون بند ڪري ڇڏي ٿي. تڪڙا قدم کڻندي پنهنجي ڪمري ۾ اچي ٿي ، هڪ ڊگھو ساهه کڻي ڪمري ۾ هلڻ شروع ڪري ٿي سندس دماغ سُن هو صرف قدم هلي رهيا هئا، هاڻي ڇا ٿيندو، اهو سوال بار بار سندس ذهن ۾ هلچل پيدا ڪري رهيو هو، آواز وڌندو پئي ويو ۽ ان جو پڙاڏو به وڌندو پئي ويو. اچانڪ وحشت وڌڻ لڳي درد ايترو ته وڌي ويو جو دل چاهيو ته دنيا کي تهس نهس ڪندي ڀڃندي ڀوريندي ٻئي پار نڪري وڃي ايترو پري جو ڪو آواز ڪو پاڇو سندس پيڇو ڪري نه سگھي. هوءَ ٻارن وانگر خوفزده ٿي لڪڻ جون جايون ڳولهڻ لڳي انهي وقت سنيتا جي ياد آيس، جلدي وڃي ان جو نمبر ملائڻ لڳي، ڪجهه دير کانپوءِ سنيتا جو آواز آيو،
”هيلو“
”سنيتا! مان آهيان سنڌيا.... هوءَ صرف ايترو چئي سگھي.....“
”تون.....؟ سنيتا جو ساهه ئي سُڪي ويو، ڇا ٿيو آ ٻڌاءِ ڇا ٿيو آ.“
”هاڻي ٻيو ڇا ٿيندو..... اها ته مونکي خبر ناهي..... ليڪن درد ايڏو آ جو ساهه کڻڻ مشڪل پيو لڳي، لڳي ٿو ته دل ڌڪ ڌڪ ڪندي بند ٿي ويندي. يا وري دماغ ڪم ڪرڻ ڇڏي ڏيندو...... هوءَ ٻارن وانگر شڪايت ڪري رهي هئي.“
”پر ڇو....؟“
”ڇا ٿيو آهي..... ٻڌاءِ ته سهي.“
سنيتا جو آواز وڌندو پئي ويو،
”اهو نه پڇ ته ڇا ٿيو آهي، بس اندر ۾ باهه ٻري رهي آهي، لڳي ٿو ته مان ڪنهن آتش فشان جي منهن ۾ ويٺي آهيان، جي اهو ڦاٽي پيو ته مان انهي لاوا کي ڪيئن روڪي سگھنديس، دنيا جي نظرن کان ڪيئن لڪائينديس.“
هوءَ بنا سوچڻ سمجھڻ جي ڳالهائيندي پئي وئي هر اها ڳالهه جيڪا ڪيترن ڏينهن کان اندر ۾ سانڍيو پئي وتي.
”چڱو منهنجي ڳالهه ٻڌ...، (سنيتا دهشت زده ٿي وئي هئي.) تون وري اهڙو ڪجهه به نه ڪجانءِ، صرف منهنجو انتظار ڪر مان اجھو ٿي اچان.“
سنڌيا چپ چاپ رسيور رکي ڇڏي ٿي، سنيتا سان ڳالهائي سندس دل جو بار جھڪو ٿي وڃي ٿو، واپس ڪمري ۾ اچي ليٽي پوي ٿي.

ڪيتري وقت کانپوءِ اڄ ڪلهه گل بانو جو موڊ ڪافي خوشگوار رهڻ لڳو آهي، مراد خان جي طبيعت خراب هئڻ جي ڪري رحمان سان گڏ علاج جي سلسلي ۾ ڪراچي آيل آهي، گل بانوءَ جي شروع کان مراد خان سان ڪافي گھڻي گھرائپ رهي آهي، هر ڏکئي وقت ۾ هن گل بانوءَ وارن جي هڪ ننڍي ڀاءُ جيان مدد ڪئي آهي، ان ڪري گل بانو ۽ سندس ٻار به کيس سڳي مامي جيترو مانُ ڏيندا آهن. اڄ به گل بانو ۽ مراد خان ٻاهر لائونج ۾ ويٺا پراڻيون يادون تازيون ڪري رهيا آهن.
”مراد خان تو ٻيهر شادي نه ڪري پاڻ سان ظلم ڪيو، ٻچڙيوال ٿي پوين ها ته اڄ ڪو مروٽا ڏيڻ وارو ته هجئي ها، پر تنهنجي ڀيڻ، ان کي ته وفادار نوڪر کپندو هو، جنهن توکي ڪڏهن به خوش رهڻ نه ڏنو. “
”نه ادي نه،! اهڙي ڳالهه ناهي، نوران کان پوءِ دل ئي نه چيو ته ڪا ٻي شادي ڪجي.“
”ها نوران هئي به ڏاڍي سلڇڻي ڇوڪري، ڪو اولاد ٿي پويس ها ته به تنهنجي پيريءَ جو سهارو ٿي پوي ها.“
ٿڌو ساهه ڀري چوي ٿو،
”بس ادي جيڪو مقدر ۾ لکيل هو.“
”مراد خان هڪڙي ڳالهه چوانء دل ۾ نه ڪجانء، تو به شهروء کي صلاح نه ڏني ته ڳوٺاڻي ڇوڪري شهر ۾ ڏکي ٿيندي. منهنجو هڪڙو ٻچڙو هو، ان جي زندگي ئي برباد ٿي وئي، ڇوڪري ۾ ڪو ڌياڻو لڇڻ ڪونهي. “
”بس ادي ....... ادي شهروءَ کي هر ڳالهه ۾ تڪڙ هوندي آهي........ مون ته چيس ته مائٽن ۾ ڪا سٺي مٽي ڏسي اتي ڪري. ڳوٺ ۾ به سٺي مٽي هئي مريم جي پري جي ڏاڏاڻي آڪهه ۾، پر اوچتو رحمان اچي نڪتو، اهو اهڙو وڻيس جو توهان جي ناراضگي جو به خيال نه ڪيائين، جھٽ ۾ شادي لاءِ تيار ٿي بيٺي.“
”ائين نه ڪيو ها ادا.....“
مراد خان گل بانو جي دل جوئي ڪرڻ خاطر چوي ٿو،
”ادي الله مڙئي چڱي ڪندو، سڀ لکئي جا ليک آهن ٻچڙا ٿيس ته پاڻهي سکي ويندي، يتيم نياڻي آ، ڀاءُ ڀروئي ته اٿس ڪونه مڙئي پارت اٿئي، مٿي تي هٿ رکيو اچجانئس.“
شمسه گلاس ۾ اوولٽين مليل کير کڻي اچي ٿي،
”ماما....! مان هي اوولٽين مليل کير ٺاهي آئي آهيان، ڊاڪٽر چيو هو ته توهان ڪمزور آهيو.“
مراد خان سندس مٿي تي هٿ رکي چوي ٿو،
”الله اولاد جون خوشيون نصيب ڪرئي، آمين.“
توهان ڪچهري ڪيو مان ڪچن ۾ ڪم ڪري وٺان.



ڪجهه ڏينهن کانپوءِ ڪومل ۽ احمد جي شادي ٿئي ٿي، ڪنوار رخصت ٿي گھر اچي ٿي. گھر ۾ ڪافي چهل پهل ۽ هل هنگاما شادمانه لڳا پيا آهن هر مُک تي خوشي نظر اچي پئي، هر طرف شادمانيءَ جو منظر آهي، شمسه ۽ نجمه به سندن هن خوشي ۾ شريڪ آهن. رات جي ڊنر جو اهتمام گھر ۾ ئي ڪيو ويو آهي خاله زهره سنيتا ۽ سنڌيا خوشي خوشي مهمانن جي اڳيان پويان ڦري رهيون آهن، ڊنر کانپوءِ آهستي آهستي مهمان موڪلائڻ شروع ڪن ٿا، شمسه ۽ نجمه به رابعه وٽ اچي موڪلائيندي کيس دعوت ڏئي ٿي ته سنڊي تي نجمه جي انگيجمينٽ آهي، رسم ۾ شرڪت ڪندو ته مونکي بيحد خوشي ٿيندي. موڪلائي هليون وڃن ٿيون. سڀني مهمانن کي رخصت ڪري سڀ ڪنوار جي ڪمري ۾ اچن ٿا، کل ڀوڳ دوران چانهه جو دور هلي ٿو آخر سڀ ٿڪجي پنهنجن ڪمرن جو رخ ڪن ٿا، خاله زهره به صبح جو ناشتو آڻڻ جو چئي پنهنجي گھر رواني ٿئي ٿي.


صبح جي وقت گل بانو ٻاهر ويٺي آهي ته رحمان اچي ڊائننگ ميز تي ويهي ٿو.
”پٽ ڀيڻين ناشتو ٺاهي رکيو اٿئي،“
”ٺيڪ آ امان مان ڪيان ٿو،..... نجمه به ڪاليج نه ٿي وڃي ڇا....؟“
”ها صبحاڻي سندس رسم آ نه، ان ڪري ماڻس روڪيو اٿس.“
”ٺيڪ آ مان آفيس هلان ٿو، واپسي تي صبحاڻي لاءِ سامان وٺيو ايندس ان ڪري شام جو اچڻ ۾ دير ٿي ويندي الڪو نه ڪجو.“
”الله واهي.......“
رحمان جي وڃڻ کان پوءِ شمسه به اٿي اچي ٿي، گل بانو چويس ٿي،
”وري وڃي سمهي پئينءَ ڇا“
”ها امان رات سنڌيا جي ڀاءُ جي شاديءَ مان دير سان واپسي ٿي، ٿڪجي پياسين ان ڪري آرام پئي ڪيم.“
”ڏي خبر ڪنوار ڪيئن هئي......“
”امان ڏاڍي پياري ڇوڪري ورتي اٿن.“
”پر ناني امان، سنڌيا ته ڪالهه ڏاڍي پياري پئي لڳي، ڪنوار کان به وڌيڪ.“
گل بانو حسرت مان ٿڌو ساهه ڀري ٿي،
”رحمان هروڀرو لالچ ۾ اچي مريم سان شادي نه ڪري ها ته اڄ سنڌيا کي ڪنوار بنائي وٺي اچون ها.“
”بس امان سڀ لکئي جا ليک آهن سنڌيا کي اسان جي گھر نه اچڻو هو، نه آئي ان ۾ افسوس ڪرڻ مان ڪجهه ورڻو ته آهي ڪونه، سواءِ پاڻ کي ڏکارو ڪرڻ جي ، دعا ڪيوس ته نياڻيء جا ڀاڳ ڀلا ٿين.“
نجمه ماحول کي خوشگوار بنائندي،
”امان مامي مريم خير سان ننڍڙي ٻار سميت گھر ايندي ته هڪ سٺو فنڪشن ڪنداسين، ناني به مامي جي خوشي اکين سان ڏسي.“
”بلڪل، ٻار جي اچڻ جي ۽ رحمان جي شاديءَ جي خوشي گڏجي ملهائينداسين.“
گل بانو روئي ڏئي ٿي،
”ڪهڙي ضرورت آ، جي اسان جي گھر ڪا خوشي اچڻي هجي ها ته رحمان اسان جي مرضيءَ سان شادي ڪري ها. چڱو مان وڃان ٿي مراد خان ڏي، ٻاهر ٿڌ وڌي وئي آهي.“



گھر ۾ اڃان شادي جو ماحول لڳو پيو آهي صبح ساڻ ڪومل جي ڀيڻ ڀاڀي ۽ ڀاءُ گھوٽ ڪنوار لاءِ ناشتي جو سامان کڻي آيا آهن، سڀ خوش خوش ناشتي جو اهتمام ڪري رهيون آهن، سنيتا به يڪو ٻن ٽن ڏينهن کان سنڌيا جي گھر رهيل آهي ۽ سڀني سان شادي جي ڪمن ڪارين ۾ مصروف آهي، ناشتي کان فارغ ٿي ڪومل احمد ۽ پنهنجي مائٽن سان گڏ پنهنجي ڪمري ڏانهن وڃي ٿي ته رابعه سنڌيا کي چوي ٿي ته:
”رات آپا شمسه نجمه جي انگيجمينٽ جي دعوت ڏئي وئي هئي، سنيتا ٻڌائي پئي ته گھر ۾ ننڍڙو فنڪشن رکيو اٿن، آپا گھڻو تاڪيد ڪري وئي هئي، تون هلندينء نه.“
سنڌيا نٽائي وڃي ٿي ته گھر ۾ مهمان آيل آهن نئين ڪنوار آ، سٺو نه ٿو لڳي ته سڀ گھر ڇڏي هلون، ان ڪري هوءَ سنيتا کي ساڻ ڪري اٽينڊ ڪري اچي، سنيتا سمجھي وڃي ٿي ان ڪري هو کيس زور نه ٿيون ڀرين. سنيتا تيار ٿيڻ لاءِ گھر هلي وڃي ٿي، سنڌيا خدا جو شڪر ادا ڪري ٿي ته سنيتا ڳالهه کي سنڀالي ورتو ۽ آپي کيس مجبور نه ڪيو، نه ته ڪهڙو بهانو ڪري ها اهو سوچيندي هوءَ پنهنجي ڪمري ڏانهن وڃڻ جي ڪري ٿي ته فون جي گھنٽي وڄي ٿي، سنڌيا فون کڻي ٿي ٻئي طرف رحمان آ، سنڌيا جو منهن لهي وڃي ٿو فون بند ڪري ڇڏي ٿي ته وري رنگ ٿئي ٿي جلدي کڻي ٿي.
”مونکي خبر آهي سنڌيا ته، اها تون آهين، ڏس فون بند نه ڪجانء ضروري ڳالهه ٻڌ، توکي نجمه جي رسم ۾ ضرور اچڻو آ، سمجھئي ضرور! مطلب ضرور.... ڪوبه بهانو نه هلندو ، مون کي توسان ضروري ڳالهائڻو آ، صبحاڻي مان وري ڳوٺ ٿو وڃان.... سمجھئي.“
سنڌيا، رحمان ...، رحمان. ڪندي رهجي وئي ليڪن ڪوبه جواب ڏيڻ کان سواءِ هن فون بند ڪري ڇڏيو، سنڌيا رسيور رکي مٿي کي هٿ ڏئي ويهي رهي.
”هاڻي ڇا ڪيان آپيءَ کي منع ڪري وري ڪيئن چوان ته مان هلان ٿي.“
انهي وقت احمد ڪمري مان نڪري ٿو، سنڌيا کي مٿي کي هٿ ڏئي ويٺل ڏسي چوي ٿو،
”خير ته آهي..... تون ٺيڪ ته آهين نه سنڌيا.....“
”ها، ها، مٿي کي ٿورو چڪر اچي ويو، رات سهي ننڊ نه ڪئي آ نه،“
”چڱو تون هلي آرام ڪر مان اهو ٻڌائڻ آيس ته اسان سڀ ڪومل جي گھر پيا وڃون.“
انهي مهل رابعه به اچي ٿي، اهو ٻڌي سنڌيا ڏي نهاري چوي ٿي،
”توهان وڃو ٿا ته پوءِ سنڌيا به فارغ آ، مونکي اڪيلو وڃڻ ڏکيو پئي لڳو. ڇوته مان پهرين اوڏانهن وئي ڪونه آهيان نه، توهان ڀلي ڪومل وارن وٽان ٿي اچو، اجھو ٿي سنيتا تيار ٿي اچي ته اسان وڃي نجمه وارن جو فنڪشن اٽينڊ ڪري ٿا اچون، سنڌيا هاڻي ته توکي ڪو اعتراض ڪونهي نه.“
سنڌيا اطمينان جو ساهه کڻي ٿي ته آپي پاڻ ئي مسئلو حل ڪري ڇڏيو، ٿوري دير کان پوءِ سنيتا ڊريس کڻي اچي ٿي ته سنڌيا کيس سڄي صورتحال ٻڌائي ٿي جنهن تي سنيتا کي ڪاوڙ ته ڏاڍي لڳي ٿي پر، ٻئي ڪمري ۾ وڃي خاموشي سان تيار ٿين ٿيون.

گل بانو جي گھر ۾ خوشي جو سمان آهي، هر طرف ٽهڪڙا متل آهن، گل بانو ۽ شمسه ايندڙ مهمانن جي آڌر ڀاءُ ۾ رڌل آهن ان وقت نجمه جا ٿيندڙ ساهرا اچن ٿا سڀئي خوشدلي سان سندن آڌر ڀاءُ ڪن ٿا ۽ کين سندن لاءِ مخصوص ڪيل جاءِ تي کين ويهارن ٿا.
رحمان به ڇوڪري جاويد ۽ سندس والد ۽ ڀاءُ جي خدمت چاڪري ۾ لڳو پيو آهي پر سندس نگاههون بار بار دروازي ڏانهن کڄي وڃن ٿيون، انهي وقت رابعه سنڌيا ۽ سنيتا اندر داخل ٿين ٿيون، گل بانو سنڌيا کي ڏسي حيران ٿي وڃي ٿي کيس اها توقع نه هئي ته رحمان جي شاديءَ کان پوءِ به سنڌيا سندن گھر ايندي، سوچي ٿي ته نياڻيءَ سان ايترو ڪجهه ٿي ويو پوءِ به نجمه سان دوستي نباهڻ خاطر اسان وٽ هلي آئي آ، هن جي وهم و گمان ۾ به نه هو ته هن سان سندس پٽ ڪهڙي ويڌن ڪندو پيو اچي، سنڌيا ڀرسان اچي ٿي ته ٿڌو ساهه کڻي هن سان ڀاڪر پائي ملي ٿي، رحمان جي نظر جڏهن سنڌيا تي پوي ٿي ته اکين ۾ چمڪ ۽ چهري ٿي شاطرانه مرڪ اچي وڃيس ٿي، پري کان هڪ ٽڪ سندس چهري کي تڪيندي پنهنجي منهن ڀڻڪندي چوي ٿو،
”نيٺ اچي ويونه اٺ پهاڙ هيٺان، اڄ نه ته اچي ها.....“
سنڌيا جي نظر به رحمان ڏانهن کڄي وڃي ٿي، اندر ۾ متل مانڌاڻ جا تاثرات چهري تي صاف بکي رهيا اٿس، ايتري ۾ نجمه جي ڪاليج جون سهيليون کيس سينگاري ٻاهر لائونج ۾ وٺي اچن ٿيون، منڊي ۽ چادر اوڍائڻ جي رسم ڪئي وڃي ٿي، مبارڪ سلامت جي گوڙ جو فائدو وٺي رحمان آهستگي سان اچي سنڌيا جي ڀر ۾ بيهي ٿو، ۽ سڀني جي نظر بچائيندي سندس هٿ جھلڻ جي ڪوشش ڪري ٿو، سنڌيا آهسته آواز ۾ تنبيهي لهجي ۾.
”رحمان پليز....! ڪجهه ته خيال ڪيو ڪنهن ڏسي ورتو ته ڇا سوچيندو.“ غير محسوس انداز ۾ سرڪي رابعه سان گڏ وڃي بيهي ٿي، سڀئي اٿي هڪٻئي کي مبارڪون ڏين ٿا، انهي دوران رحمان ٻيهر سنڌيا جي ڀرسان وڃي بيهي ٿو ۽ آهسته آواز ۾ چوي ٿو:
”سنڌيا توکي مونسان ملڻو پوندو سمجھئي اهو منهنجو آخري فيصلو آهي، مان صبحاڻي ڳوٺ ٿو وڃان.......... تون سوچي وٺ.“
اهو چئي رحمان اڳتي وڌي وڃي ٿو، سنڌيا جو منهن فق ٿي وڃي ٿو، سنيتا اهو سڀ ڏسي رهي آهي کائنس پنهنجي سهيلي جي اها حالت برداشت نه ٿي ٿئي، سندس هٿ پڪڙي نجمه جي ڪمري ڏانهن وٺي وڃي ٿي،
”سنڌيا پنهنجي حالت درست ڪر، ٻاهر کوڙ ساترا مهمان ويٺا آهن توکي ان حالت ۾ ڏسي ڇا سوچيندا،“
سنڌيا جي اکين ۾ لڙڪ لڙي اچن ٿا،
”ان حالت جي مان پاڻ ذميدار آهيان، هاڻي ته، ”نه جائي ماندن نه پائي رفتن“ وارو حال آهي، نه رحمان سان گڏ اڳتي وڌي ٿي سگھان نه پوئتي هٽي ٿي سگھان.“
”ڇو ...! صاف انڪار ڪري ڇڏ، ڇا ٿيندو ....“
سنڌيا سنيتا کي اهو نه ٿي ٻڌائي سگھي ته رحمان ڪهڙي ڌمڪي ڏني آهي،
دل ئي دل ۾ چوي ٿي:
”مان توکي ڇا ٻڌايان ته مان ڪهڙي ڌٻڻ ۾ ڦاسي وئي آهيان، قدم اندر ئي اندر دٻجندا ٿا وڃن. ٻاهرنڪرڻ يا پاڻ ڇڏائڻ جو ڪو وسيلو ئي نه رهيو آ، ڪاش! مان رحمان تي اهڙو انڌو اعتبار ڪندي هن جي هٿن ۾ پنهنجي اهڙي ڪمزوري نه ڏئي ويهان ها.“
سنيتا پرس مان ٽيشو پيپر ڪڍي کيس ڏئي ٿي،
”هي وٺ اکيون ۽ منهن صاف ڪر ته اندر هلون، اتي پارٽي شروع ٿي وئي هوندي، هروڀرو ڪير اسانجي غير موجودگي کي محسوس نه ڪري وٺي.“ ٻئي جلدي سان لائونج ڏي وڃن ٿيون جتي جي چهل پهل ۾ پاڻ کي شامل ڪري ڇڏين ٿيون.



رابعه ڪجهه ڏينهن مائٽن جي گھر رهي پنهنجي گھر وڃي ٿي ته احمد ۽ ڪومل کي پنهنجي گھر اچڻ جي دعوت ڏئي ٿي، احمد چويس ٿو ته مهمانن جي اچڻ جو سلسلو گھٽجي ته پوءِ هو چڪر هڻندا، رابعه گھر ۾ ان ڳالهه جو ذڪر پنهنجي ننڍڙي نڻان سان ڪري ٿي ته هوءَ ان گھڙيءَ کان گھوٽ ڪنوار کي ڏسڻ لاءِ بيتاب ٿي وڃي ٿي، ان ڏينهن کان تيارين ۾ لڳي وڃي ٿي نئون جوڙو ٺهرائي ٿي ڀاڀي سان گڏجي گھر جي سيٽنگ چينج ڪري ٿي، آخر اهو ڏينهن به اچي وڃي ٿو جڏهن ڪنوار گھوٽ اچڻ وارا آهن، هوءَ صبح کان ڪيترا ڀيرا ڀاڀي جي ڪمري ۾ اچي پڇي چڪي آهي ته گھوٽ ڪنوار ڪيڏي مهل ايندا، رابعه کلي کيس چوي ٿي ته بس اچڻ وارا آهن.
”ڀاڀي مان شادي واري ڏينهن اميءَ سان گڏ جلدي موٽي آئي هئس نه، ان ڪري مون ڪنوار نه ڏٺي هئي.“
طارق مذاق ڪندي ڀيڻ صوبيه کي چوي ٿو:
”توهان ڇوڪرين جو الائي ڪهڙو مسئلو آهي، ڪنوار ڏسڻ جو ايڏو شوق، ساڳيون ڇوڪريون هونديون آهن، ڪنوار ٿيون ته سرخاب جا پر لڳي ويندا اٿن ڇا، خبر به اٿو ته هر ڇوڪري هڪ ڏينهن ڪنوار ٿيندي.“
صوبيه جو منهن لهي وڃي ٿو، رابعه سندس لٿل منهن ڏسي مڙس کي چوي ٿي:
”پر جناب توهان کي ڀلا ڪهڙو اعتراض آ......“
انهي مهل ڊور بيل وڄي ٿي، طارق وڃي دروازو کولي ٿو ۽ احمد ۽ ڪومل کي ساڻ ڪري اندر اچي ٿو، رابعه ۽ صوبيه ساڻن ملن ٿيون، صوبيه ڪومل کي وڏي چاهه سان ڏسي رهي آهي،
”ڪنوار ته ڏاڍي پياري آ، ادا احمد توهان پسند سان شادي ڪئي آ نه ....“
”بلڪل پر هاڻي مونکي تنهنجي ڀاڀي ڪومل اصل نه ٿي وڻي.“
صوبيه معصوميت سان چوي ٿي،
”اهو وري ڇا پيا چئو.....“ سڀئي کلي پون ٿا.
طارق صوبيه کي چوي ٿو،
”پوءِ لاڳيتو اچي ڪنوار کي ڏسجانءِ، هل ته هنن لاءِ ڪجهه مهمان داري به ڪيون، تنهنجي ڀاڀي مهمانن کي اٽينڊ ڪري ٿي.“
ٻئي ٻاهر نڪري وڃن ٿا، رابعه ڪومل کان حال احوال وٺي ٿي،
”خوش ته آهين نه ڪومل....... احمد ڏي خبر جاب تي وڃڻ شروع ڪيئي يا اڃان هني مون پيرڊ پيو هلي.“
”نه آپي منڊي کان ويندس.“
ڪومل صوفي تان اٿي اچي رابعه جي ڀرسان بيڊ تي ويهي ٿي،
”آپي توهان سان هڪ ڳالهه ڪرڻي آهي.“
”ها، ها، چئو.......“
”آپي توهان ته هليا آيا پر سنڌيا گھر ۾ ڏاڍي چپ چپ ۽ اداس اداس رهڻ لڳي آهي، يونيورسٽي مان اچي ٿي ته ماني کاڌي نه کاڌي جهڙي، وڃي منهن ويڙهي سمهي رهي ٿي، شام جو اٿي ٿي ته اکيون ڳاڙهيون، ڄڻ روئيندي رهي هجي.“
”الائي ڇا ٿي ويو آ ڇوڪري کي، خبر ناهي ڪهڙو ڏک آ جيڪو کيس اندر ئي اندر ۾ کائي رهيو آ.... ڪومل پليز.....! منهنجي ڀيڻ جو خيال رکندي ڪر.“
”آپا آنرز ڪري وٺي ته ڪو سٺو رشتو ڏسي سندس انگيجمينٽ ڪري ڇڏيو.
احمد هنن جون ڳالهيون ٻڌي بور پيو ٿئي ان ڪري شرارت ڪندي،
”ڏٺوَ نه روائتي ڀاڀين وارو طريقو........ ته جيئن لهي مٿي تان نڻان جو وزن. هرو ڀرو وچ ۾ ويٺي آهي.“
”آپا ڏسو ٿا پنهنجي ڀاءُ کي....“
”ٺيڪ آ ڪومل مان ڪنهن ڏينهن اچان گھر ته پوءِ کانئس پڇنديس ته...“
انهيءَ وقت صوبيه ۽ طارق به ٽرالي ۾ ڪجهه کڻي اندر اچن ٿا ۽ پوءِ عام روائتي ڳالهين جو سلسلو شروع ٿي وڃي ٿو.

رحمان کي ڳوٺ وئي هفتو کن ٿي ويو هو، هڪ ڏينهن شمسه ۽ نجمه شادي جي سلسلي جي شاپنگ ڪري گھر آيون ۽ آندل سامان سهيڙي رهيون هيون ته گل بانو ڪمري ۾ اچي ٿي هوءَ ڪافي خوش نظر پئي آئي اچڻ شرط ڌيء کي چوڻ لڳي،
”ٿي آيو بازار مان،“
”ها امان اهوئي پئي سانڍيم،“
”اهو ته مان پوءِ ٿي ڏسان، پهرين توکي خوشي جي خبر ٻڌايانءِ
شمسه سامان کي ڇڏي ماءُ کي اچي ڀاڪر پائي ٿي،
”اڄ منهنجي امڙ عرصي کانپوءِ ايڏي خوش آهي، ان کان وڌيڪ منهنجي لاءِ ٻي ڪهڙي خوشي جي خبر ٿي سگھي ٿي. پر ٻڌايو کڻي ته ڪهڙي ڳالهه آهي جيڪا ڳجھارتن ۾ پئي ٻڌائجي.“
”ناني امان ٻڌايو به کڻي ڇو پيا ايڏو سسپينس پيدا ڪيو.“
گل بانو مسڪرائيندي چوڻ لڳي، ”مبارڪ هجيوَ....... نجمه جو ننڍڙو ڀاءُ ۽ توکي پڦو چوڻ وارو اچي ويو آ هن دنيا ۾...........“
شمسه خوشيءَ وچان ماءُ کي ٻيهر ڀاڪر پائيندي،
”واقعي.....! پر توهان کي ڪنهن ٻڌايو؟“
”رحمان فون ڪئي هئي توهان ته هيئو ڪونه.... مون فون کنئي ڌ....... رحمان ڏاڍو خوش هو، خبر اٿئي نالو به رکي ڇڏيو اٿائين.“
”فواد“
نجمه منهن ٺاهيندي،
”اسان جي مرضي جي بنا نالو به رکجي ويو.“
شمسه کلندي،
”نه تو وڏ جکڙيءَ کان صلاح ڪري پوءِ رکي ها،...... امان مان ۽ نجمه ڊڪ پائي پاڙي واري دڪان تان مٺائي ٿا وٺي اچون.... پاڙي ۾ ورهائڻي آهي نه.“
”ها پٽ ڊوڙي وڃي وٺي اچو.“



ٻئي طرف رحمان ننڍڙي فواد کي جھولي ۾ کنيو ويٺو آهي ته شهربانو موقعو تاڙي کيس چوي ٿي،
”ابا، هاڻي خير سان ٻن مان ٽي ٿيا آهيو، اڳتي هلي ڪهول ٿيندو ان ڪري مريم چوي ٿي ته ڪراچيءَ ۾ جدا گھر وٺي رهون.“
”چاچي توهان کي ته خبر آ ته امان اڳي ئي هن شاديءَ تي ناراض آهي، وري جي جدا ٿياسين ته وڌيڪ ڏک ٿيندس، ڪجهه صبر ڪيو، نجمه جي شادي ٿي وڃي ته پوءِ انهي ڳالهه کي به ڏسنداسين،....... مون وٽ هينئر پئسو به ڪونهي جو جدا گھر وٺي سگھان.“
”پئسن جو تون فڪر نه ڪر منهنجا پئسه، ملڪيت سڀ مريم جي ئي ته آهي.... بس تون رڳو گھر وٺڻ جي ڪر باقي سڀ ٺيڪ ٿي ويندو.“
”ها ابا ادي شهرو سهي ٿي چوي، سڄي ملڪيت اڳي پوءِ توهان جي ئي ته آهي..... ڇونه هينئر ئي توهان جي سک لاءِ ڪم اچي.... رهيون زمينون ته ٻيلي مون ۾ هاڻي سگهه ڪونهي، اهي به پاڻ ئي سنڀال.“ مراد خان کيس سمجھائي ٿو.
اهو ٻڌي رحمان دل ئي دل ۾ خوش ٿيندي سوچي ٿو ته اڄ ته مراد خان سندس دل جي ڳالهه ڪئي آهي هاڻي تمام جلد سڀ ڪجهه سندس ٿي ويندو. منزل باقي ٻه چار هٿڙا وڃي رهي آهي، پر تڪڙ ناهي ڪرڻي. ان ڪري مٿاڇري دل سان چوي ٿو،
”ماما الله توهان کي همت ۽ صحت ڏيندو، پنهنجي ملڪيت پاڻ ئي سنڀاليو. اسان نوڪرين وارا ماڻهو انهي جھنجھٽ کي ڪاٿي ٿا منهن ڏئي سگھون.“
مريم رحمان کي نٽائيندو ڏسي، ليٽئي ليٽئي چوي ٿي،
”بهانا ڇا لاءِ پيو ڪرين، چاچيءَ واريون ٿوري، ٿوري ڳالهه تي مهڻا پيون ڏينديون آهن..... مان هاڻي ايسيتائين ڪراچي نه هلنديس، جيستائين جدا گھر نه وٺي ڏيندين.“
رحمان اهو ٻڌي چڙي پوي ٿو،
”چيم نه ته هر ڳالهه ۾ تڪڙ سهي ناهي،... مان ڪراچي وڃان اتي گھر تلاش ڪيان.... ايترو سولو ڪم ناهي جو چپٽي وڄائيندي ٿي وڃي.“
مراد خان سمجھي وڃي ٿو ته هن ڳالهه کي وڌائڻ سان هروڀرو بدمزگي پيدا ٿيندي،
”ٺيڪ آ پُٽ جيئن تون بهتر سمجھين ڪر.... مريم کي اڃان مهينو ٻه هتي رهڻو آهي.... ڀلي ڪراچي هلي ته ادي گل بانو به پوٽاڻ مان پنهنجون سِڪون لاهي، ان سان دل وندرائي، گھر به وٺي وٺبو.“
شهربانوءَ کي ڀاءُ جي اها ڳالهه نه تي وڻي،
”ڪراچي ۾ ئي رهنداسين، ڪو پري ڪونه ٿا وڃون، ادي گلان جي دل چوندي ته اچي دل وندرائيندي....،“
”ڇڏيو هاڻي ان بحث کي، ڏسي وٺنداسين ته ڇا ڪرڻو آهي.... ماما هلو ٻاهر هلون، مونکي زمينن جو به سير ڪرايو پوءِ اچي ٿا ڇٽيءَ لاءِ ديڳ لهرايون، ڪنهن کي چيو اٿو.“
”ابا ڳوٺ جو حجم آهي، چورايو ٿمانس آيو هوندو، جيڪو سامان چيائين گھرائي ٿا ڏيونس پوءِ هلون ٿا ٻنين تي.“
هنن جي وڃڻ کانپوءِ شهربانو کلندي ڌيءَ کي چوي ٿي ته رحمان ڪجهه ته راضي ٿي ويو آهي اڳتي به سڀ سڻائي ٿيندي.



سنيتا ڪافي ڏينهن کان پوءِ سنڌيا وارن ڏي آئي هئي، اچڻ سان سڌي سنڌيا جي ڪمري ڏانهن وڃي ٿي،
”اڄ جي گرما گرم تازه خبر........“
”وري ڇا ٿيو.......؟“
”خبر اها آهي ته رحمان کي پُٽ ڄائو آ، اڄ ان جي ڇٺي آهي،
”پر توکي ڪنهن ٻڌايو وئي هئينءَ ڇا........؟.“
”نه، هيڏانهن آيس پئي ته پاڙي واري مٺائي جي دڪان تان آپا شمسه مٺائي پئي ورتي، مون جو کيس ڏٺو ته لڙي وڃي پڇيومانس، ته ڏاڍيون مٺايون پيون وٺجن، ڪهڙي خوشيءَ ۾، تڏهن ٻڌايائين ته رحمان کي پُٽ ڄائو آهي ۽ اڄ سندس ڇٺي آهي.“
سنڌيا اطمنان جو ساهه کڻي ٿي، ته هاڻي رحمان جي مصروفيت وڌي ويندي هيڏي هوڏي جو ڌيان نه رهندس.
”ڏي ته خبر مريم ڳوٺان ڪڏهن موٽي ايندي.“
”اها ته خبر ناهي پر رحمان شايد صبحاڻي موٽي ايندو.“
”صبحاڻي.... ڻي... ڻي... ايڏو جلدي ڇو.... پُٽ ڄائو اٿس ڪجهه ته ان سان انجواءِ ڪري ها.....“
”ڇو...؟ نوڪري ڪونه ڪندو ڇا، هن دفعي ته کوڙ موڪل ڪئي اٿس.“
سنڌيا سوچ ۾ پئجي وڃي ٿي، رحمان جا چيل لفظ ڪنن ۾ ٻُرڻ لڳنس ٿا.
”صبحاڻي ڳوٺ ٿو وڃان، انهي دوران سوچي وٺجانءِ“
هاڻي ڇا ٿيندو رحمان اڪيلو موٽندو ته وري منهنجو پيڇو ڪندو، منهنجو جيئڻ حرام ڪري ڇڏيندو. ننڊ جون گوريون کاڌم ته به بچي ويس، مان هن مصيبت مان ڪيئن جان ڇڏايان، يا هار مڃي ٻيهر هن سان ملڻ شروع ڪيان، پر ڇو منهنجو فيوچر ڇاهي، خواري، رسوائي، هن ڪچي رشتي جوڙڻ مان سواءِ خواريءَ جي ٻيو ڇا ملڻو آهي، جنهن جو ڪو انجام ناهي ٿيڻو.... پر.... ان کان سواءِ مون وٽ ٻيو ڪو رستو به ته ناهي.....“
”ڪيڏانهن گم ٿي ويندي آهين پاڻ کي سنڀالڻ جي ڪوشش ڪر، تنهنجي بي همتي تنهنجي لاءِ خطرناڪ بنجي ويندي.“ سنيتا کيس ائين خيالن ۾ گم ڏسي ٽوڪي ٿي.
روئڻهارهي انداز ۾ سنيتا جو هٿ جھلي چوڻ لڳي،
”پر، مونکي ته ڪجهه به سمجهه ۾ نه ٿو اچي.“
”گھڻو نه سوچ، آرام ڪر، مان هلان ٿي.“



ٻئي ڏينهن رحمان به بيگ هٿ ۾ کنيو اندر اچي ٿو ته گل بانو شمسه کيس ڏسي ٽڙي پون ٿيون، شمسه ڊوڙي وڃي ڀاڪر پائي مليس ٿي، سندس اکين ۾ ڳوڙها تري اچن ٿا.
”ايڏا ڏينهن ڇو لائيندو آهين ٻاهر وڃي، تون ناهين هوندو ته اسان کي هي گھر کائڻ ايندو آهي..“
رحمان ڀيڻ سان ملي، ڊوڙي وڃي ماءُ کي پيرن تي هٿ رکي ملي ٿو، ماڻس ڀاڪر ۾ ڀري نرڙ تي چمي ڏئيس ٿي، منظر ڏاڍو جذباتي ٿي وڃي ٿو.
”ڏس نه.........! ايڏا ڏينهن لائبا آهن، ٻن ڏينهن جو چئي ويو هئين.“
”امان نيت ۾ ته بس مريم کي ڏسي واپس موٽڻ جو ارادو هو پر جيئن اتي پهتاسين ته مريم کي تڪليف هئي، مايون دايون ويٺيون هيون........ چيائون پئي ته تاريخن ۾ ڀل ٿي آهي..... ان ڪري رهڻو پئجي ويو.“
”هئا ته ٻئي ٺيڪ نه،“
”ها بلڪل ٺيڪ هئا....... پر ڳوٺاڻڻ جي ته خبر اٿو... الائي ڪهڙا ساٺ سئوڻ، ڪهڙا علاج، چيائون ٿي ته ايڪيهين تائين مالش پالش ٿيندي، تيسين کٽ تان ناهي لهڻو.“
ان وقت نجمه سنيتا سان گڏ پنهنجي ڪمري مان نڪري ٿي، سنيتا رحمان کي ڏسي ٿورو ششدر ٿي وڃي ٿي ته اجايو سندس منهن چڙهي، هاڻي الائي ڇا چوندو، پر دل ٻڌي رسما چوي ٿي:
”ڀائو ننڍڙي جون لک لک واڌايون.........“
”توهان کي به، پڦو جو ٿيا آهيو..........“
سنيتا جلدي جلدي موڪلائي ٻاهر وڃي ٿي ته رحمان به سڀني جي اک وٺي ٻاهر نڪري وڃي ٿو، شمسه نجمه ۽ گل بانو اهو سمورو لڪاءِ ڏسي هڪ ٻئي ڏي معني خيز نگاهن سان ڏسن ٿيون.
سنيتا تيز قدمن سان گھر طرف وڃي رهي آهي ته رحمان ان کان به تيز ٿي اچي سندس اڳ جھلي ٿو، رستو تقريبًا“ خالي آهي.
”سنيتا اهڙي به ڪهڙي تڪڙ آ جو نه حال نه احوال ڏنو ۽ جلدي ۾ هليا آيئو.“
”ڀائو پليز! منهنجي رستي ۾ نه ايندا ڪيو. پاڙي جي ڪنهن ماڻهوءَ ڏسي ورتو ته هروڀرو خواري ٿيندي.“
اک جي پڪائي ڪندي سندس ويجھو وڃي نهايت رازداراڻي انداز ۾ پڇي ٿو ”سنڌيا جو ڪو حال احوال.“
اهو ٻڌي سنيتا کي سخت ڪاوڙ اچي ٿي،
”ڀڳوان جو احسان آ، سنڌيا خوش آ، پنهنجي پڙهائي ۾ مصروف آ. ٻيو ڪجهه....؟ رب جي واسطي کيس سندس حال تي ڇڏي ڏيو..... هاڻي ته توهان جي گھر گِرهستي آهي ان تي توجه ڏيو.“
”توهان ته هروڀرو پيا ناراض ٿيو مون ته اهڙي ڪا ڳالهه ناهي ڪئي.“
”ڀائو ڏسو شڪر ڪيو جو رب سائين توهان کي پُٽ جو اولاد عطا ڪيو، اگر ان جي جاءِ تي نياڻي هجي ها ۽ ان سان ڪو توهان وانگر بي واجبي ڪري ها ته توهان جي دل تي ڇا گذري ها..... ڪڏهن ان باري ۾ به غور ڪجو..... هاڻي منهنجي واٽ ڇڏيو دير ٿي ٿئي،“
رحمان اهو سڀ ٻڌي چپ ٿي وڃي ٿو، سنيتا تڪڙا تڪڙا قدم کڻندي گھر رواني ٿي وڃي ٿي.



ڪجهه ڏينهن ائين ئي گذري وڃن ٿا، هڪ ڏينهن رابعه جي طبيعت ڪجهه خراب ٿي وڃي ٿي ته هوءَ سنڌيا کي پاڻ وٽ سڏائي وٺي ٿي احمد کيس ڀيڻ جي گھر ڇڏي وڃي ٿو.
سنڌيا کيس چوي ٿي،
”آپي هوءَ شمسه آپا جي ڀاڀي مريم آ نه، انجي فرسٽ ڊليوري هئي، توڙي جو ڳوٺ جي آ پوءِ به هوءَ مائٽن ڏي ڳوٺ هلي وئي. توهان به گھر هلو نه.“
رابعه کلي ڏئي ٿي،
”اتي هن جي ماءُ هوندي جنهن کي انهن معاملن جي ڄاڻ هوندي، اسان جي گھر تنهنجي ۽ ڪومل کانسواءِ ڪو وڏو آهي ڪونه..... هتي اميءَ وارن جو به اصرار آهي ته هتي هجان.... خير، ڇڏ ان ڳالهه کي، مونکي توسان ڳالهائڻو آهي.“
سنڌيا سمجھي وڃي ٿي ته اڄ آپي وري ڪو پڇاڻو ڪرڻ واري آهي ان لاءِ تياري ڪري وٺجي. پر پوءِ به نٽائڻ جي ڪوشش ڪندي،
”آپي پهرين توهان ٺيڪ ٿي وٺو پوءِ پيا ڳالهيون ڪنداسين، في الحال ته توهان آرام ڪيو.“
”ڳالهه کي نٽاءِ نه، مونکي سچ سچ ٻڌاءِ ته توکي ڪهڙو ڏک آهي، جنهن تنهنجي چهري جي معصوميت ۽ مرڪ ئي کسي ورتي آهي........ توکي ننڊ جون گوريون کائڻ تي مجبور ڪري ڇڏيوآهي.“
”آپي چيم نه ته يونيورسٽي جي پڙهائي تمام ٽف آ، چئن اسٽوڊنٽس جو فرسٽ پوزيشن لاءِ ٽف ڪامپٽيشن آ، ۽ مونکي هر حال ۾ پوزيشن کڻڻي آ.“
رابعه کيس پنهنجي ويجھو آڻي سندس هٿ پنهنجي هٿ ۾ جھلي ڏاڍي پيار مان چويس ٿي،
”ڏس سنڌيا....! تون جڏهن بانبڙا ڏيندي هئينءَ نه، مون تڏهن کان توکي پالڻ شروع ڪيو، تنهنجي لمحي لمحي کان مان واقف آهيان، تنهنجي نيچر جي مونکي خبر آهي، ننڍڙي هوندي به جڏهن تون ڪنهن شيءِ کان ڊڄندي هئينءَ نه، ته چادر يا سَوَڙ ۾ منهن لڪائي ڏڪندي رهندي هئينءَ، ۽ مان پنهنجي ٻاراڻي ۽ اڻ ڄاڻائي ۾ تنهنجي ان حالت کي سمجھي نه سگھندي هئس، اڄ به تون الائي ڪهڙي ڏک ۽ خوف ۾ مبتلا آهين، ڪجهه ته ٻڌاءِ منهنجي ننڍڙي ڀيڻ.... ڏس تون پنهنجو هر ڏک، هر ڊپ منهنجي هنج ۾ اوتي ڇڏ، مان آهيان نه تنهنجي هر تڪليف کي پنهنجي سيني ۾ سانڍڻ واري، پوءِ خوف ڇا جو.... ٻڌاءِ شاباس. رابعه بيڊ تي اٿي ويهي ٿي ۽ کيس پنهنجي ڀاڪر ۾ ڀري ٿي، سنڌيا سندس هنج ۾ منهن لڪائي سڏڪا ڀري روئيندي رهي ٿي، چپ چاپ، سڏڪندي رهي ٿي ڪجهه چوڻ ڪجهه ٻڌائڻ کان سواءِ،
”ٺيڪ آ روئي وٺ پنهنجي اندر جو اوٻر ڪڍي وٺ، دل جو بار هلڪو ٿي پوندئي.“
رابعه جي اکين مان به ڳوڙها ڳڙي پون ٿا، کيس سندس ننڍپڻ ياد اچي ٿو ڪيئن چادر ۾ منهن وجھي سڏڪندي ۽ ڏڪندي رهندي هئي، ياد ڪري سندس مٿي تي هٿ گھمائي ٿي، سنڌيا چپ چاپ سڏڪي سڏڪي خاموش ٿي وڃي ٿي ۽ ڀيڻ جي هنج مان مٿو کڻي پاڻ تي ڪنٽرول ڪندي شرمساري واري لهجي ۾ چوي ٿي،
”سوري آپي مون توهان کي به دکي ڪري ڇڏيو، دراصل توهان جي گھر ۾ غير موجودگي مونکي صفا اڪيلو ڪري ڇڏيو آهي..... ٻيو ڪوبه اهڙو مسئلو ناهي جو توهان کي ٻڌايان. توهان بلڪل به پريشان نه ٿيو، بس پنهنجي صحت جو خيال رکندا ڪيو.“
رابعه وڌيڪ زور نه ٿي ڀري،
”چڱو اٿي اندر باٿ روم ۾ وڃي منهن ڌوئي اچ، فريش ٿي ويندينءَ.“

6

زندگي ائين ئي روان دوان آهي، ڪجهه ڏينهن کان پوءِ رابعه کي پٽ ٿئي ٿو هوءَ به پنهنجي گھرداري ۽ ننڍڙي جي پالنا ۾ مصروف ٿي وڃي ٿي، رحمان جا به آئي ڏينهن ننڍڙي فواد جي سلسلي ۾ هر هفتي ڳوٺ جا چڪر آهن ان ڪري هن سنيتا جي سرزنش کان پوءِ في الحال وري سنڌيا کي پريشان ناهي ڪيو ۽ هوءَ به پنهنجي اسٽڊي ۾ مصروف ٿي زندگي جي تلخين کي وسارڻ جي ناڪام ڪوشش ڪري رهي آهي، اها جدا ڳالهه آهي ته چاهڻ جي باوجود به اهي خوفناڪ بلا وانگر هر وقت ڪنهن نه ڪنهن صورت ۾ حمله آور ٿيڻ لاءِ بهاني جي ڳولها ۾ آهن. ان ڪري يادن ۽ درد کي ڀڄائڻ لاءِ هوءَ زور شور سان پنهنجي آنرز جي تياري ۾ مشغول لڳي پئي آهي اڄ به هوءَ پنهنجي ڪجهه ڪلاس فيلوز سان يونيورسٽي جي لان تي ويٺي آهي سڀني جي هٿن ۾ فائيل آهن ۽ اسٽڊيز تي بحث ڪري رهيا آهن، هڪ دوست رفيه کيس چوي ٿي،
”سنڌيا لاسٽ سمسٽر ۾ تنهنجون سڀني کان هائيسٽ مارڪون آيون هيون هن دفعي تياري ڪيئن آهي.“
”بس ڪوشش ڪيان پئي، گھر ۾ مصروفيت جي ڪري هن دفعي منهنجي پڙهائي ڏاڍي متاثر ٿي آهي، پوءِ به ڪوشش ڪندس.“
سندس ڪلاس فيلو ڪاشف اهو ٻڌي چوي ٿو،
”ڪوشش نه هي سڄي گروپ جي عزت جو مسئلو آهي.“
سنڌيا مسڪرائيندي چوي ٿي،
”ها بابا چيم نه ته ڪوشش ڪنديس پر توقعات نه رکڻ گھرجن، ڇو ته پوريون نه ٿيون ته هروڀرو ماڻهو هرٽ ٿيندو آ“
ٻئي گروپ جون ٻيون اسٽوڊنٽس نازيه ۽ سندس ڪجهه ساٿي پري کان اچن پيا،
”يار هنن کي ڏسو، ڪهڙي نه شانِ بي نيازيءَ سان اچن پيا ڄڻ ڪو وڏو معرڪو سرانجام ڏيڻ وارا هجن.“
”ڏسو فيلوز.....! ايڏو فخر ڪرڻ چڱو ناهي، مقابلو تمام سخت آهي....... نازيه تمام ٽيلنٽيڊ اسٽوڊنٽ آهي، سندس پوري اسٽڊي ڪراچي جي نالي واري انگلش ميڊيم انسٽيٽيوٽ ۾ ٿي آهي ۽ اسان سرڪاري ادارن مان پڙهي نڪتا آهيون، مان مڃان ٿي ته نازيه مونکان وڌيڪ هوشيار آهي.“
ڪاشف شڪايتي انداز ۾ چويس ٿو،
”سنڌيا پليز اهڙيون ڳالهيون ڪري تون اسان کي مايوس ته نه ڪر...“
”مايوسي ته ڪفر آهي، مان صرف نازيه جي ٽيلينٽ جي ڳالهه ٿي ڪيان، ثابت ڪرڻو آهي ته اگر سرڪاري ادارن جا اسٽوڊنٽس به دل لڳائي محنت ڪن ته ڪنهن کان به پوئتي نه ٿا رهي سگھن......... ان ۾ همت هارڻ جي بلڪل ضرورت ناهي، بس وڏيون توقعات وابسطه ڪرڻ نه گھرجن.“
رفيه کلندي چوي ٿي،
”ٿي وئي تقرير، بهرحال اسان جون نيڪ تمنائون توسان گڏ آهن،
۽ ها ڪاشف...! سيڪنڊ يا ٿرڊ پوزيشن لاءِ توکي محنت ڪرڻي آهي.“
”او ڪي ميڊم، بس يا ڪو ٻيو به حڪم آهي.“
پارس ٻنهي کي ڇيڙيندي،
”ها سائين....! رفيه بيگم جي خواهش جو ڪاشف احترام نه ڪندو ته مان ۽ سنڌيا ڪنداسين.“
رفيه شرمائجي وڃي ٿي، سندس منهن تي لالاڻ اچي وڃي ٿي. ائين کل ڀوڳ ۾ وقت جو احساس ئي نه ٿو رهي، وقت ڏسي سنڌيا اٿي ٿي ته سندس پوائنٽ بس جو ٽائيم ٿي ويو آهي خوش خوش تڪڙا قدم کڻندي پارڪ جي گيٽ کان ٻاهر نڪري ٿي ته سامهون هڪ ڪار کي ڏسي سندس چهري جو رنگ اڏامي وڃي ٿو، قدم سست ٿي وڃن ٿا پنڊ پهڻ بنجي وڃي ٿي سامهون رحمان گاڏيءَ کي ٽيڪ ڏيو ٻاهر سندس انتظار ڪري رهيو آهي، هن کي ڏسي سندس ويجھو هلندي هلندي اچي ٿو. غور سان سندس حالت ڏسي ٿو ۽ ساڻس گڏ هلڻ شروع ڪري ٿو.
آهسته آواز ۾ چوي ٿو،
”هيلو سنڌيا ڪهڙو حال آ.“
سنڌيا ڪوبه جواب نه ٿي ڏئي بس آهسته قدمن سان هلندي رهي ٿي،
”مون توکان تنهنجو حال پڇيو آهي......... جواب نه ڏنئي.“
سنڌيا ٿورو ڪاوڙ ۾ پر دٻيل لفظن ۾ چوي ٿي،
”ڏس رحمان هي يونيورسٽي آهي.... هتي توکي نه اچڻ کپندو هو.... جيڪڏهن منهنجي ڪنهن ڪلاس فيلو توکي ڏسي ورتو ته خواه مخواه ڳالهه مان ڳالهوڙو ٿي پوندو.“
رحمان مڪارانه انداز ۾ کلي ڏئي ٿو،
”ڪائي ڳالهه ناهي، مان تنهنجو فيانسي آهيان، ائين چئي تعارف ڪرائجانءِ، ائين چوڻ سان تون به گھڻين بي باڪ نظرن جو مرڪز بنجڻ کان بچي ويندينءَ.“
گاڏي تائين پهچي وڃن ٿا، گاڏي جو در کوليندي کيس ويهڻ جو اشارو ڪري ٿو،
”ويهه گاڏي ۾ هرو ڀرو ڳالهه نه وڌاءِ.“
سنڌيا ڪنهن به حالت ۾ رحمان جي گاڏي ۾ ويهڻ لاءِ راضي ناهي، ۽ اڃان جواب ڏيڻ واري هئي ته اسٽوڊنٽس جي هڪ گروپ کي ايندو ڏسي جلدي گاڏي ۾ ويهي رهي ٿي، رحمان گاڏي اسٽارٽ ڪري ٿو، سنڌيا جو بي وسي ۽ ڪاوڙ ۾ منهن ڳاڙهو ٿي وڃي ٿو اکيون آليون ٿي وڃن ٿيون،
”رحمان اهو توهان سٺو نه پيا ڪيو، مون توهان سان شديد محبت ڪئي آهي توهان جو اهو انداز منهنجي تصور ۾ به نه هو. منهنجو ته محبتن تان اعتبار ئي کڄي ويو آهي.“
”بس سنڌيا بس....! مون به توسان بي انتها محبت ڪئي آهي، بلڪه جنون جي حد تائين محبت ڪئي آ، اهو منهنجو جنون ئي ته آهي، جيڪو توتان دستبردار ٿيڻ ئي نه ٿو ڏئي.“
”اها نه ته محبت آ نه جنون بلڪ خودغرضي آهي، جنهن ۾ انسان صرف ۽ صرف پنهنجي مطلب جي باري ۾ سوچيندو آهي، مون کي تنهنجو اهو رويو ڏسي اڃان تائين اهو سمجهه ۾ نه پيو اچي ته محبت آهي ڇا؟ ڇا واقعي ان جو ڪو وجود هوندو آهي يا زندگي جي دلڪشيءَ کي وڌائڻ لاءِ توهان مرد حضرات، رنگين شيشن جي عينڪ طور ان کي استعمال ڪندا آهيو.“
سنڌيا جو لهجو انتهائي تلخ ٿي وڃي ٿو.
”نه سنڌيا ائين نه چئو، مان ننڍي هوندي کان شين ۽ محبتن جي باري ۾ ڏاڍو پزيسِوِ رهيو آهيان، جنهن شيءِ تي هڪ دفعو منهنجو نالو چڙهي ويو ته انهي تان دستبردار ٿيڻ منهنجي فطرت ۾ ئي ناهي.“
”پر مان ڪا شيء ناهيان....... تون هاڻي شادي شده آهين هڪ ٻار جو پيءُ آهين. ان ڪري ما ن توکي التجا ٿي ڪريان، پليز.....! مونکي منهنجي حال تي ڇڏي ڏي.“
”بس سنڌيا.....! ان معاملي ۾ وڌيڪ ڪنهن بحث جي گنجائش ڪونهي ، ۽ دئٽ از فائينل. اڄ کان پوءِ تون پنهنجي سڀني ڄاڻ سڃاڻ وارن ۾ مونکي پنهنجو فيانسي متعارف ڪرائيندينءَ سمجھئي، ۽ اسان هميشه جيان ملندا رهنداسين، زندگي ڀر...... معنيٰ زندگي ڀر...! تون منهنجي لاءِ آهين صرف منهنجي لاءِ ۽ منهنجي لاءِ ئي رهندينءَ.“
بي وسيءَ وچان سنڌيا جي اکين ۾ ڳوڙها تري اچن ٿا، پر ڪجهه به نه ٿي چوي سنڌيا جي گھر وڃڻ وارو رستو اچي ٿو، رحمان گاڏي روڪي ٿو، سنڌيا چپ چاپ دروازو کولي لهي وڃي ٿي، رحمان جي چهري تي فاتحانه مرڪ اچي وڃي ٿي. ۽ گھرين نگاهن سان کيس ويندو ڏسندو رهي ٿو.



شمسه پريشان بار بار دروازي ڏانهن ۽ وري گھڙِي ڏانهن نهاري رهي آهي ۽ دل ئي دل ۾ چوي ٿي ته نجمه هينئر تائين گھر ناهي پهتي چيائين پئي ته اڄ مامي سان ايندي، هونئن ته بس ۾ جلدي پهچي ويندي آهي، انهي وقت نجمه ٿڪل ٿڪل اندر داخل ٿئي ٿي، ۽ ٻڌائي ٿي ته ماما جي انتظار ۾ بس به نڪري وئي، ماما به وٺڻ ڪونه آيو، هينئر رڪشه ڪري آئي آهي. اڃان ڳالهه ڪري رهي هئي ته رحمان ڪجهه جھونگاريندو چاٻين جو ڇلو آڱر ۾ ڦيرائيندو خوش خوش اندر داخل ٿئي ٿو، سندس چهري تي عجيب قسم جي فاتحانه مرڪ آهي، گل بانو جي پڇڻ تي ٻڌائي ٿو ته ڳالهه ذهن مان نڪري وئي ته ڪو نجمه کي وٺڻ لاءِ وڃڻو آهي، سڀني کي سوري چئي کلندو پنهنجي ڪمري ۾ هليو وڃي ٿو. شمسه سندس کلڻ جو انداز ڏسي وائڙي ٿي وڃي ٿي ۽ سوچي ٿي ته آخر رحمان ايڏو خوش ڇو آهي ڄڻ ڪو وڏو معرڪو سر ڪيو هجيس، آخر اهڙي ڪهڙي ڳالهه ٿي سگھي ٿي، جو رحمان جو انداز ائين پيو لڳي. ٿوري دير کان پوءِ رحمان ٻاهر اچي ٿوته هوءَ پڇي وٺي ٿي،
”ڇو آفيس ۾ ڪو ڪم هيئي ڇا جو لنچ تي دير ٿي ويئي.“
”نه آپا آفيس مان ته سويل ئي اٿيو هوس، بس رستي ۾ هڪ پيارو دوست ملي ويو، ان سان ڪچهري ۾ دير ٿي وئي،“
شمسه ٽوڪ ڪندي چويس ٿي،
”مان به چوان اڄ تنهنجي انداز ۾ عجيب نموني جي بي خودي آ، ڄڻ ڪا وڏي قيمتي شي هٿ آئي هجئي.“
رحمان ڀيڻ جو طنز محسوس ڪري وٺي ٿو، ٿورو شرمسار ٿي چوي ٿو،
”نه آپا اهڙي ته ڪا ڳالهه ڪونهي توهان به هروڀرو.............“
ڳالهه اڌ ۾ ڇڏي موضوع مٽائيندي چوي ٿو ته جلدي ماني لڳائن کيس واپس به وڃڻو آهي.



سنڌيا جي گھر سنيتا سندس انتظار ڪري رهي آهي ۽ ڪومل سان ڪنهن ڳالهه تي سندس بحث پيو هلي، بار بار پڇي ٿي ته سنڌيا اڄ دير ڪئي آهي، ڪومل کيس چوي ٿي ته اچڻ واري هوندي ڪڏهن ڪڏهن ليٽ ٿي ويندي آهي. ڳالهين ڪندي سنڌيا اندر اچي ٿي سندس چهري تي پريشاني ۽ پشيماني جا گاڏڙ ساڏڙ تاثرات آهن، سنيتا کيس ڏسي تاڙي وٺي ٿي ته پڪ هن سان ڪو مسئلو ٿيو آهي، ڪومل هن کي ايندو ڏسي سنيتا کي چوي ٿي ته ڏس تنهنجي ياد ڪندي ئي سنڌيا اچي وئي، پر سنڌيا هنن جي ڳالهه ٻڌي اڻ ٻڌي ڪندي پنهنجي ڪمري ۾ ويندي ڀاڀي کي چوي ٿي ته سندس طبيعت ٺيڪ ناهي ٿوري دير آرام ڪندي، اهو چئي هوءَ ڪمري ڏانهن هلي وڃي ٿي سنيتا به سندس پويان وڃي ٿي.
”ڇا ڳالهه آ منهن جو پنوئي لهي ويو اٿئي.“
”نه اهڙي ڪابه ڳالهه ناهي، بس ٿڪجي پئي آهيان.“
”ڪجهه ڏينهن پهرين رحمان مليو هو تنهنجو پڇيائين پئي اهڙي کري ٻڌائي مانس جو چپ ٿي ويو.“
سنڌيا بي دلي سان سندس ڳالهه ٻڌي ٿي، ”اڇا............“
”تون پريشان نه ٿي مڙس هوندو ته سمجھي ويندو، چڱو تون آرام ڪر مان هلان ٿي.“
سنيتا جي وڃڻ کانپوءِ سنڌيا دل ۾ چوي ٿي ته، ڪاش! اهڙو چڱو مڙس هجي ها، سنيتا به ڪيڏي سادي آهي کيس ڪهڙي خبر ته مان ڪهڙي بلا کي منهن ڏئي رهي آهيان. بيوسي وچان روئي ڏئي ٿي.
ڪجهه ڏينهن ائين ئي ڪنهن خاص واقعي کانسواءِ گذري وڃن ٿا. هڪ ڏيهن سنيتا نجمه جي گھر وڃي ٿي ۽ ڳالهين ڪندي سنيتا نجمه کان پڇي ٿي ته هوءَ ڪڏهن پئي شادي ڪري، هوءَ کيس ٻڌائي ٿي ته انٽر جي امتحان کان پوءِ شايد .....
”ڀلا مريم يڪو وڃي ڳوٺ رهي پئي آهي، توهان کي ننڍڙي جي سڪ ڪونه ٿي لڳي هاڻي ته ٽن مهينن جو ٿي ويو هوندو.“
نجمه ڪاوڙ جي انداز ۾ چوي ٿي،
”سڪ لڳندي ته ڇا ٿيندو، جڏهن مامي صاحبه جا ساٺ سئوڻ ۽ علاج مالشون پوريون ٿين ته پوءِ وڃي کٽ تان پير لاهيندي.“
سنيتا هن جي ڳالهه تي کلي ڏئي ٿي، نجمه سنڌيا جي باري ۾ پڇيس ٿي ته ٺيڪ ته آهي نه،
سنيتا ڪاوڙ جي انداز ۾ چوي ٿي،
”تنهنجو ماما صاحب کيس پريشان ڪرڻ ڇڏي ته ٺيڪ ٿئي نه.“
”ڇو ڇا ڪيو آ ماما..........“
”ڪڏهن يونيورسٽي پهچي ٿو وڃي ڪڏهن کيس فون ڪري پريشان ٿو ڪري، اها ڪا سٺي ڳالهه آهي.“
”نه، نه، اهو ڇا پئي چوين..... اهو ڀلا ڪيئن ٿو ٿي سگھي، ڀلا اهو ته ٻڌاءِ ان ڏينهن منهنجي انگيجمينٽ ۾ سنڌيا جو اسان وٽ اچڻ مناسب هو.“
”اهو ته تون پنهنجي مامي صاحب کان پڇ نه..... ان سنڌيا کي ڊيڄاري ڌمڪائي مجبور ڪيو هو ته اها ڪنهن به حالت ۾ فنڪشن ۾ اچي ۽ پوءِ هتي جيڪو ڪجهه ٿيو اهو مون پنهنجي اکين سان ڏٺو.......“
نجمه پشيمان ٿي وڃي ٿي،
”نه سنيتا، اِٽ از ناٽ فيئر ٽو هر“ ..... ماما کي ائين نه ڪرڻ کپي، مان اميءَ کي ٻڌائيندس.“
انهي وقت شمسه اندر اچي ٿي سنيتا اشاري سان نجمه کي منع ڪري ٿي. شمسه اشارو ڏسي وٺي ٿي ۽ سنيتا کان پڇي ٿي ته هوءَ ڪهڙا پئي اشارا ڪري، ڪا خاص ڳالهه آ جيڪا هن کان لڪائي پئي وڃي. سنيتا نٽائي وڃي ٿي ۽ وڃڻ لاءِ اٿي ٿي، هن جي وڃڻ کانپوءِ هوءَ ڌيءَ کان به پڇي ٿي پر هوءَ به ٽاري ڇڏي ٿي.
هاڻي رحمان بي ڊپو ٿي وري سنڌيا سان ملڻ يونيورسٽي وڃي ٿو ۽ جيئن سنڌيا ٻاهر نڪري ٿي ته گاڏي جو دروازو کولي ٿو سنڌيا چپ چاپ گاڏي ۾ ويهي رهي ٿي ته هروڀرو ضد ڪرڻ سان رحمان ڪو انتهائي قدم نه کڻي ويهي، هوءَ گاڏي ۾ ويهي ته ٿي پر رحمان جي ڪنهن به ڳالهه جو ڪو جواب ڏيڻ بدران چپ چاپ سامهون ڏسندي رهي ٿي. رحمان هن کي خاموش ڏسي گاڏي ڊرائيو ڪندي پنهنجي دل جي ڳالهه ٻيهر دهرائي ٿو،
”سنڌيا ڏس مان توسان تمام گھڻي محبت ڪيان ٿو ان ڪري ئي توتان دستبردار ٿيڻ نه ٿو چاهيان، مريم سان شادي ڪرڻ باوجود منهنجي دل ۾ هن لاءِ جاءِ پيدا نه ٿي سگھي آهي، بلڪه مان ڪيئن گذارو ڪيان پيو، اهو صرف مان ئي ڄاڻان ٿو. ڪاش! مان ڳوٺ نه وڃان ها، ليڪن شايد قدرت جي اهائي مرضي هئي ته هوءَ منهنجي ٻارن جي ماءُ بنجي.“
سنڌيا همت ڪندي چوي ٿي.
”ته پوءِ هاڻي ته هوءَ تنهنجي ٻارن جي ماءُ بنجي وئي آهي نه، ته پوءِ آخر تون منهنجي زندگي برباد ڪرڻ جي پويان ڇو پئجي ويو آهين، مونکي منهنجي حال تي ڇڏي ڇو ڪونه ٿو ڏين، مون توسان ڪا شڪايت نه ڪئي، توکي ڪو بليم نه ڪيو، خاموشيءَ سان تنهنجي زندگي مان نڪري ويس. پليز رحمان! ائين نه ڪر مونسان، مان واعدو ٿي ڪريان ته ٻيو ڪوبه ماڻهو منهنجي زندگي ۾ نه ايندو......... مان اطمينان سان پنهنجي تعليم مڪمل ڪرڻ ٿي چاهيان.“
”سنڌيا...! ڇا تون مونسان محبت نه ٿي ڪرين....؟ مون کي صرف ان جو جواب ڏي... ها... يا.... نه.“
”مون توسان بي انتها محبت ڪئي آ، پنهنجو پاڻ کان به وڌيڪ... پر هينئر...
رحمان کيس ڳالهه مڪمل ڪرڻ نه ٿو ڏئي،
”بس وڌيڪ ڪجهه نه.... مونکي اهوئي ٻڌڻو هئو.... مان هاڻي بيحد خوش آهيان، اڳ ۾ ۽ هاڻي جي ڪا ڳالهه ناهي، هاڻي دنيا جي ڪابه طاقت توکي مونکان الڳ ڪري نه ٿي سگھي، سمجھئي. هاڻي تون ڀلي گھر وڃ.. محبت ۾ ماضي حال ۽ مستقبل ناهي هوندو، اها ته بس ٿي ويندي آهي ۽ هميشه لاءِ رهندي آهي، مونکي ڪنهن جي به پرواهه ناهي، تون منهنجي آهين صرف منهنجي.....“
سنڌيا جو چهرو اجھامي وڃي ٿو رحمان ڳالهه جاري رکندي....
”مان صبحاڻي ڳوٺ پيو وڃان مريم کي وٺڻ، هڪ ڏينهن ۾ واپس ايندس، تون اچين ٿي نه انکي ڏسڻ، فواد جيترو منهنجو آهي ايترو ئي تنهنجو به آ.... او ڪي.“
رحمان سنڌيا جي گھر واري رستي جي موڙ تي گاڏي روڪي ٿو هوءَ بنا ڪجهه چوڻ جي لهي گھر واري گھٽيءَ طرف مڙي وڃي ٿي.
رحمان جيئن گاڏي اسٽارٽ ڪري ٿو، ته هڪ شخص کيس هٿ ڏئي ٿو، رحمان غور سان ان ڏي نهاري ٿو ۽ سڃاڻندي گاڏي بند ڪري هيٺ لهي اچي ساڻس گرم جوشي سان ملي ٿو،
”امتياز تون....! يار ڪٿي آهين ورهيه ٿيا توسان ملئي.“
”بس يار تون هليو وئين آمريڪا ته پاڻ به دبئي هليا وياسين، هفتو کن ٿيو آ جو واپس آيو آهيان، اک هڻندي...، ڏي خبر اها حسينه ڪٿان ڦاسائي ٿئي.“
” نه يار ڦاسائي ڪونه اٿم تنهنجي ٿيڻ واري ڀاڀي آهي.“
امتياز ٻئي پاسي گاڏي جو در کولي ويهي ٿو، رحمان ڊرائيونگ سيٽ تي ويهي گاڏي اسٽارٽ ڪري ٿو، امتياز خوشي جو اظهار ڪندي چويس ٿو.
”سچي.... پر مونکي ائين لڳو ڄڻ اسان واري ڀاڀي ڪجهه ناراض ناراض هئي.“
”نه، نه، اهڙي ڳالهه ناهي.....“
”يار ايترن ڏينهن کان پوءِ ملاقات ٿي آهي، هل ته ڪٿي هلي ٿڌو وڌو پيو ٿا.
رحمان گاڏي ڊرائيو ڪندي کانئس پڇي ٿو،
”ڏي خبر ڪا شادي وادي ڪيئي............“
”نه يار توکي ته خبر آ ٻاهرين ملڪن ۾ ڪمائڻ ڪيترو مشڪل ڪم آهي ٻئي ڪنهن طرف ڌيان ئي نه ٿو وڃي........ تون ٻڌاءِ ناراض ڀاڀي صاحبه کي ڪڏهن ٿو راضي ڪرين.“
رحمان ڳالهه کي نٽائڻ جي ڪوشش ڪري ٿو،
”يار ڇڏ ان ڳالهه کي.......“
”ڇو...... ڇو ڇڏيان اهڙي خوبصورت ڇوڪري ۽ ان لاءِ انتظار ڪرڻ.... يار هڪڙي ڳالهه آهي..... ڀاڀي توکان گھڻي ننڍي ٿي لڳي. آهين خوش نصيب......“
رحمان امتياز جي ان ڳالهه تي دل ئي دل ۾ خوش ٿئي ٿو، مسڪرائيندي چوي ٿو،
”فڪر نه ڪر ڳولهيون ٿا تنهنجي لاءِ به اهڙي حسينه مهه جبين.....“
”واه يار...... ڏاڍو رومينٽڪ ٿي ويو آهين.....“
رحمان جھونگارڻ لڳي ٿو، ”آءِ ايم اِن لو ....“



وقت پنهنجي ازلي بي نيازي سان گذرندو ٿو وڃي. هڪ ڏينهن مجھند جي وقت، سنڌيا پگھر ۾ شَل يونيورسٽي جي پوائنٽ بس مان لهي پنهنجي گھر تائين پنڌ وڃي رهي آهي، خيالن ۾ گم، بار بار رحمان جو چهرو سندس تصور ۾ اچي ٿو جيڪو چئي رهيو آهي،
”فواد جيترو منهنجو آهي اوتروئي تنهنجو به آهي، ته پوءِ تون اچين ٿي نه ان کي ڏسڻ..... فواد جيترو منهنجو آهي اوتروئي...... “
سندس خيالن جو سلسلو ان وقت ٽُٽي پوي ٿو جڏهن گھر جي گھٽي ڏانهن مڙندي هڪ اجنبي آواز ڪن تي پويس ٿو.....
”ڀاڀي....!“
ڇرڪ ڀري اوڏانهن نهاري ٿي، سندس آڏو رحمان جو هم عمر هڪ سوٽيڊ بوٽيڊ شخص کيس ڏاڍي دلچسپيءَ سان نهاري رهيو آهي، هوءَ ذهن تي زور ڏئي ٿي پر هن کي سڃاڻي نه ٿي سگھي، ان ڪري ڪترائي نڪرڻ جي ڪوشش ڪري ٿي ته هو شخص به ساڻس گڏ هلڻ شروع ڪري ٿو، سنڌيا تڪڙا قدم کڻندي گھر ڏانهن وڃڻ لڳي ٿي، سندس چهري ٿي خوف ڇانئجي وڃي ٿو. هو شخص ٻيهر مخاطب ٿئي ٿو،
”ڏسو مِس...! گھٻرايو نه.... توهان مونکي نه ٿا سڃاڻو، مان رحمان جو دوست امتياز آهيان، ان ڏينهن مون توهان کي رحمان جي گاڏيءَ مان لهندي ڏٺو هو. اڄ اتفاق سان توهان ملي ويئو ته سوچيم دعا سلام ڪري وٺان.“
سنڌيا ٻڌو اڻ ٻڌو ڪري اڳتي وڌي ٿي، پر امتياز وري ڳالهائي ٿو،
”رحمان توهان جي ڏاڍي تعريف پيو ڪري، ڪڏهن اسان جي چانهه پيو نه...“
سنڌيا وري به ڪو جواب نه ٿي ڏئي ته امتياز سمجھي وڃي ٿو ته هو سنڌيا کي غلط سمجھي ويٺو آهي، هي پنهنجي ٽائيپ جي ڇوڪري نه ٿي لڳي، هن هروڀرو کيس غلط سمجھيو.....
دل ئي دل ۾ شرمسار ٿي کيس چوي ٿو:
سوري مِس توهان کي شايد منهنجو ائين سرِ عام مخاطب ڪندي سٺو نه لڳو. در اصل رحمان منهنجو ڪاليج ٽائيم جو ڏاڍو سٺو دوست آهي، هن ٻڌايو ته هو توهان سان.......
سنڌيا ڳالهه اڌ مان ڪٽيندي چوي ٿي،
”ٺيڪ آ.... مسٽر مونکي دير پئي ٿئي.... او ڪي.“
هوءَ اڳتي وڌي وڃي ٿي، امتياز کيس ويندي حيرت سان ڏسي ٿو.



صبح جي وقت جڏهن ڪراچي اڃان چڱي طرح سجاڳ به نه ٿي آهي، گل بانو نماز وغيره کان فارغ ٿي مائي صغرا جو انتظار ڪري رهي آهي جيئن ئي هوءَ گھر ۾ داخل ٿئي ٿي ته گل بانو کيس گھر جي صفائي سٿرائي لاءِ هدايتون ڏيڻ شروع ڪري ٿي، اڄ هوءَ خلافِ معمول گھڻي خوش پئي لڳي، صغرا....! رحمان صاحب جو ڪمرو چڱي طرح صاف ڪجانءِ، بيڊ تي نئين چادر وڇائجانءِ، ها نجمه جي ڪمري ۾ رکيل بيبي ڪاٽ کڻي رحمان جي بيڊ جي ڀرسان رکڻ متان وسري وڃئي. ان قسم جون ڪيتريون ئي هدايتون کيس ڏئي رهي آهي. صغرا کيس ايترو خوش ڏسي رهي نه ٿي سگھي.
”آپا وڏي اڄ توهان ڏاڍا خوش پيا لڳو، توهان جي ننهن توهان کي ننڍڙي ڪاڻ ڏاڍو سڪايو آهي. ننڍڙو خير سان اچي ٽن مهينن جو ٿيو آ“
”صغرا مان پنهنجي ننڍڙي فواد لاءِ سڀ ڪجهه وسارڻ لاءِ تيار آهيان، ڪيتري عرصي کان پوءِ خوشيون هن در جي چائنٺ ٽپڻ لاءِ بيتاب آهن، اسان کان خوش ٿيڻ ڄڻ ته وسري ويو هو، ڪيترا ارمان هئا ته رحمان آمريڪا مان ايندو ته ان جي شادي وڏي ڌوم ڌام سان ڪنديس ۽ ان جي اميد به پيدا ٿي هئي......“
ٿڌو ساهه ڀري ٿي، اکين ۾ ڳوڙها تري اچنس ٿا. صغرا اهو ڏسي ڳالهه مٽائيندي.
”آپا وڏي ڇڏيو پراڻين ڳالهين کي، انهن کي ياد ڪرڻ سان سواءِ دل کي ڏکائڻ جي ٻيو ڪجهه ناهي ورڻو، ياد رکو ته صرف ايندڙ وقت کي جيڪو توهان لاءِ کوڙ ساريون خوشيون کنيو پيو اچي.“
گل بانو حيران ٿي کيس ڏسي ٿي ته صغرا اهڙيون سمجھداريءِ واريون ڳالهيون پئي ڪري کانئس رهيو نه ٿو ٿئي پڇيس ٿي،
”صغرا تون ته ڏاڍيون سمجهه واريون ڳالهيون پئي ڪرين، ڄڻ ڪو پڙهيل ڳڙهيل ڪندو آهي.“
صغرا اداسيءَ سان مرڪي ٿي،
”بس آپا سڀ مقدر جا کيل آهن، هو جيڪو مٿي ويٺو آ نه آسمانن تي، اهو به پنهنجي بندن جون عجب ڪهاڻيون ترتيب ڏيندو آهي، مان به ڪنهن اهڙي ئي ڪهاڻي جو ڪردار آهيان.“
”ڀلا گھڻو پڙهيل آهين......“
”يارهين جماعت پاس آهيان، اڳتي پڙهڻ جي خواهش هئي پر قسمت.....“
”صغرا تنهنجي ڳالهين منهنجو تجسس وڌائي ڇڏيو آ، پر توکي به دير پئي ٿئي، وري ڪنهن ٻئي ڀيري، في الحال ڪمرو ٺيڪ ڪري آ.“
” ڀلا صاحب وارا ڪيڏي مهل ايندا...“
”گھڻو ڪري شام تائين پهچي ويندا.“
صغرا اٿي پنهنجي ڪم ڪار ۾ لڳي وڃي ٿي ته گل بانو وري سوچن ۾ گم ٿي وڃي ٿي،
”رحمان جڏهن پيدا ٿيو هو، گھر ۾ خوشيون ئي خوشيون هيون، رحيم داد ننڍڙي رحمان کي ڪڏائي رهيو آهي ته گل بانو کيس ڏسي چوي ٿي ، سائين سنڀاليو ڪري نه پوي.“
گل بانو جي اکين ۾ لڙڪ لڙي اچن ٿا.
شام جي وقت دروازو کڙڪي ٿو، صغرا ڊوڙي وڃي کولي ٿي سامهون مريم ننڍڙو کنيو بيٺي آهي. رحمان کان سامان وٺي ٿي ته ٻئي اندر اچن ٿا آواز تي گل بانو ۽ شمسه ڪمري کان ٻاهر اچن ٿيون، شمسه جلدي وڃي مريم کي ڀاڪر پائي ملي ٿي ۽ ننڍڙو سندس کان وٺي پيار ڪريس ٿي، مريم چاچي سان ملي ٿي ۽ شمسه ننڍڙو سندس هنج ۾ ڏئي ٿي، گل بانو ننڍڙي کي هنج ۾ ڀري سندس پيشاني چمي ٿي ۽ کوڙ سارو پيار ڪريس ٿي. رحمان ۽ شمسه اهو ڏسي لڙڪ لاڙي ويهن ٿا. رحمان ماءُ جي دل خوش ڪرڻ لاءِ کيس چوي ٿو،
”امان تياري ڪري وٺو، فواد جي گھر اچڻ جي خوشي ۾ هڪ سٺو فنڪشن ٿا ڪيون، عقيقو به ٿي ويندو ۽ توهان به پنهنجا سڀ ارمان پورا ڪجو، مريم کي ڪنوار ٺاهي توهان پنهنجي هر خوشي پوري ڪجو، ٺيڪ آ نه .“
شمسه ڀاءُ جي پروگرام جي تائيد ڪندي چوي ٿي،
”ٺيڪ آ، سڄي تياري ڪري ٿا وٺون، نجمه به چيو پئي ته ماما کان وڏي پارٽي وٺنداسين.“
رحمان هيڏي هوڏي نهاري، نجمه جو پڇي ٿو ته شمسه ٻڌائيس ٿي ته سندس ڪاليج ۾ ساليانو فنڪشن آ دير سان ايندي، مريم فريش ٿيڻ لاءِ پنهنجي ڪمري ۾ وڃي ٿي، هٿ منهن ڌوئي ٻاهر اچي ٿي ته سندس چهري تي خوشي بکي رهي آهي،
”رحمان....! ڪمري ۾ ته وڃي ڏس نه.... ننڍڙي لاءِ جدا پلنگ رکيو اٿن.... پر ننڍڙو ته مونسان سمهندو نه، اڪيلو ڊڄندو نه.“
”آهسته آهسته عادت پئجي ويندس، تون فڪر نه ڪر.“
رحمان کيس سمجھائي ٿو.
گھر ۾ عقيقي ۽ خوشي ملهائڻ جو تياريون زور شور سان ٿي رهيون آهن، شمسه گھڙِي گھڙي ڪمري مان نڪري نجمه کي هدايتون ڏئي رهي آهي، کيس اسڪول وڃڻ لاءِ به دير پئي ٿئي، آخر کيس چوي ٿي ته سنيتا کي فون ڪري هيلپ لاءِ سڏي وٺي، گھر جي سيٽنگ کي ٿورو بدلائي ويهن پنجويهن ماڻهن جي ويهڻ جو بندوبست ڪري ڇڏين. نجمه ماءُ کي چوي ٿي ته هوءَ بي فڪر ٿي اسڪول وڃي. سڀ ڪجهه سندس مرضي موجب ٿي ويندو. ٻئي طرف مريم رحمان کان پڇي ٿي ته هن سندس ماءُ ۽ مامي کي فون ڪري اچڻ لاءِ چيو، هو کيس ٻڌائي ٿو ته هن نياپو موڪلي ڇڏيو آهي، اهو چئي ٻاهر نڪري وڃي ٿو.


شام جي وقت سنڌيا پنهنجي ڪمري ۾ اسٽڊيءَ ۾ مصروف آهي ته فون جي گھنٽي وڄي ٿي هوءَ ڌيان نه ٿي ڏئي ته ڪونه ڪو کڻندو پر گھنٽي لاڳيتو وڄندي رهي ٿي، هوءَ ڪاوڙ مان ڪتاب پاسي تي رکي اٿي ٿي، هوڏانهن شوڪت علي ڪمري مان فون کڻڻ لاءِ چوي ٿو. الائي سڀ ڪيڏانهن هليا ويا هينئر وري ڪنهن کي فون ڪرڻ جي پئي آهي هروڀرو اسٽڊي جي وقت اچي ڊسٽرب ڪندا آهن، چوندي ٻاهر اچي فون کڻي ٿي،
”سنڌيا مان رحمان صبحاڻي شام جو فواد جي عقيقي جي خوشي ۾ هڪ ننڍڙو فنڪشن آهي ۽ تون اچين ٿي، ٺيڪ آهي نه.........“
”ليڪن رحمان ...............
”ليڪن ويڪن... ڪجهه به نه بس تون اچين ٿي، انڪار جي گنجائش ناهي، نجمه توکي فون تي دعوت ڏيندي.“
سنڌيا هيلو هيلو ڪندي رهي ٿي ليڪن رحمان فون بند ڪري ڇڏي ٿو...... سنڌيا وري پريشان ٿي وڃي ٿي، رحمان جي گھر وڃڻ ۽ اهو به مريم جي موجودگي ۾، جيڪڏهن هن کي ٿورو به اسان جي تعلق جو احساس ٿي ويو ته هوءَ ته گھر کڻي مٿي تي کڻندي، آپا ۽ آنٽي منهنجي باري ۾ ڇا سوچينديون. وري ذهن ۾ رحمان جا لفظ گونجن ٿا، انڪار جي ڪا گنجائش ڪونهي.
”يا الله مان ڪهڙي مشڪل ۾ ڦاسي وئي آهيان،“ انهي وقت نجمه جي فون اچي ٿي جيڪا کيس دعوت ڏئي ٿي.
اڄ رحمان آفيس مان جلدي اٿي ٿو ته جيئن فنڪشن جي انتظامن ۾ هٿ ونڊرائي. ٻاهر اچي گاڏي جو در کولي ٿو ته پويان ڪير سندس ڪلهي تي هٿ رکي ٿو مڙي ڏسي ٿو ته امتياز بيٺو آهي، رحمان کيس ڏسي پڇي ٿو،
”اڙي يار ڪٿي آهين، ان ڏينهن تڪڙ ۾ فون نمبر به ڪونه ڏنئي، ائين هليو وئين.“
”ڪيڏانهن پيو وڃين..... گھر.....“
”ها يار گھر پيو وڃان.“
”ٿوري دير لاءِ ڪٿي هلي ڪچهري نه ڪيون.“
رحمان گھڙِي ڏسي چوي ٿو:
”نه يار گھر ۾ سڀ انتظار ڪندا هوندا، تون گاڏيءَ ۾ ويهه.“
ٻئي ويهن ٿا رحمان گاڏي اسٽارٽ ڪري ٿو،
”يار صبحاڻي گھر ۾ هڪ ننڍڙو فنڪشن آهي، ننڍڙو فواد ڳوٺ ۾ ڄائو هو، ان ڪري امان ڏاڍي ناراض هئي، پر ڇا ڪجي.... ڳوٺاڻيون رسمون به نڀائڻيون آهن نه، شادي جو ڳوٺ مان ڪيم.“
رحمان بي ساختگي ۾ چئي وڃي ٿو. کيس ياد نه ٿو رهي ته ان ڏينهن هن سنڌيا کي سندس ڀاڀيءَ جي حيثيت سان تعارف ڪرايو هو، هو بنا سوچي سمجھي سڀ ڪجهه چئي وڃي ٿو، امتياز حيرت مان کيس ڏسي ٿو رحمان ڳالهه پوري ڪري ٿو ته امتياز پنهنجي حيرت دور ڪرڻ لاءِ پڇيس ٿو.
”ڇا چيئي، شادي... ننڍڙو... ڳوٺ.... يار مون ڪجهه سمجھيو ڪونه، ان ڏينهن ته تو ٻڌايو هو ته هوءَ ڇوڪري تنهنجي فيانسي آهي. اڄ وري ڳالهه ئي ٽين پيو ڪرين، ڪهڙي شادي جي ڳالهه پيو ڪرين. ته پوءِ هوءَ ڇوڪري ڪير هئي، مون خواه مخواه ان جو رستو روڪي کانئس تنهنجو حال احوال پئي ورتو،“
امتياز يڪ ساهي کوڙ سارا سوال ڪري ويو.
”يار تو ته سوالن جي ڀر مار ڪري ڇڏي، در اصل ڳالهه هي آهي، رحمان سربستي ڳالهه کيس ٻڌائي ٿو، امتياز جو سندس ڳالهيون ٻڌي وات پٽجي وڃي ٿو، آخر جڏهن هو پنهنجي ڳالهه پوري ڪري ٿو ته امتياز تنبيهي لهجي ۾ چويس ٿو،
”واه جي اسٽوري آهي، محبت سنڌيا سان، شادي مريم سان... يار اها ته ٻنهي سان زيادتي آهي، تون هڪ پڙهيل لکيل سلجھيل ذهن جو ماڻهو.... نه يار نه... ڏس رحمان...! هوءَ ڇوڪري سنڌيا مون کي ته ڏاڍي سمجھدار سلجھيل ۽ شريف پئي لڳي، تون هاڻي هن کي سندس حال تي ڇڏي ڇونه ٿو ڏين...“
”نه يار توکي ته شروع کان منهنجي نيچر جي خبر آهي.... مان پنهنجي ڪابه شيءِ، جيڪا مونکي پسند هجي، ان تان دستبردار ٿيڻ لاءِ تيار ناهيان هوندو.“
”ان جو مطلب ته ٻي شادي ڪندين.“
”اهو في الحال ناهي سوچيو...... خير ڇڏ ان ڳالهه کي، صبحاڻي اچين ٿونه عقيقي جي پارٽي ۾، اتي سڀني سان ملاقات به ٿي ويندئي.“
”نه سوري يار... منهنجي هڪ بزنس ميٽنگ رکيل آ، مان نه اچي سگھندس، مونکي سامهون ورڪ شاپ تي لاهي ڇڏ، مون کي پنهنجي گاڏي کڻڻي آهي.
رحمان کيس اتي لاهي اڳتي وڌي وڃي ٿو.



گل بانوءَ جو گھر رنگين بلبن ۽ روشنين سان سينگاريل آهي رنگ برنگي جھنڊيون قمقمه، هر طرف روشنيون ئي روشنيون آهن، گھر ۾ مهمانن جي اچ وڃ لڳي پئي آهي، نجمه ۽ رحمان لائونج ۾ مهمانن کي رسيو ڪري رهيا آهن، ڊرائينگ روم ۾ شمسه، گل بانو ۽ شهر بانو ۽ مردن ۾ مراد خان ۽ جاويد مصروف گفتگو آهن. هڪ طرف مريم صوفي تي ڪنوار وانگر سجيل سنوريل ويٺي آهي، سندس هنج ۾ ننڍڙو فواد آهي جنهن کي ڏسي خوش ٿي رهي آهي، هر طرف ٽهڪڙا ۽ خوش گپيون ٿي رهيون آهن، گل بانو به مريم کي ڏسي خوش ٿي رهي آهي، ٿوري دير کان پوءِ جاويد اٿي ٻاهر لائونج ۾ اچي ٿو، نجمه کيس ايندو ڏسي شرمائجي وڃي ٿي، جاويد رحمان جي ڀرسان اچي بيهي ٿو ۽ نجمه کي مخاطب ٿي چوي ٿو ته هوءَ هاڻي اندر مهمانن سان وڃي ويهي هو رحمان سان ڪمپني ڪري ٿو، رحمان کلندي کيس چوي ٿو ته کيس هينئر کان ئي پنهنجي فيانسي جو ايترو خيال آهي اسان کي ته ڪير پڇي ئي ڪونه ٿو. اهو ٻڌي نجمه شرمائجي وڃي ٿي، رحمان ٿورو پري هٽي سگريٽ دکائي ٿو ته جاويد موقعي جو فائدو وٺي نجمه جي تعريف ڪري ٿو، رحمان گھڙي ڏسي هنن جي ويجھو اچي ٿو نجمه مامي جي اندروني ڪيفيت کي پرکي وڃي ٿي، انڪري چوي ٿي ته سندس خيال ۾ سڀ مهمان اچي ويا آهن ان ڪري هاڻي اسان کي به اندر هلي انهن کي جوائن ڪرڻ کپي، انتي رحمان چوي ٿو،
”ها، ها، توهان هلو مان سگريٽ ختم ڪري اچان ٿو. نجمه سمجھي وڃي ٿي ته هوڪنهن جو انتظار ڪري رهيو آهي، هوءَ نه ٿي چاهي ته رحمان جو سنڌيا سان ٽڪراءُ ٿئي، ڇو ته هن کي مريم ۽ شهربانو جي سڀاءُ جي خبر آهي، جي هنن کي ٿورو به شڪ پيو ته هروڀرو ڀري محفل ۾ سنڌيا جي ڪانه ڪا گھٽتائي ڪري وجھن، ان ڪري مامي کي چوي ٿي،
”ماما توهان سگريٽ ختم ڪيو ته گڏجي ٿا هلون، مامي دل ۾ ڪندي ته سندس اڄ جي گھوٽ ۽ هسبنڊ کي اڪيلو ڇڏي آيا آهيون،“
ڇيڙڻ جي انداز ۾ کلندي چويس ٿي، هونئن به توهان کي بطور گھوٽ جي ماميءَ جي ڀرسان وڃي ويهڻ کپي.
”ته جيئن جاويد ۽ توکي روح رهاڻ ڪرڻ جو موقعو ملي وڃي.“
انهي وقت مريم ننڍڙي کي کنيو اوڏانهن اچي ٿي،
”توهان به هلي اتي ويهو نه، هتي ڇا لاءِ بيٺا آهيو، سڀ مهمان توهان جو پڇن پيا.“
ٻانهن کان جھلي کيس اتان وٺي وڃي ٿي ته نجمه ۽ جاويد به سندن پويان اندر هليا وڃن ٿا، ان ئي وقت سنڌيا سنيتا سان گڏ اندر اچي ٿي، هو آهستگي سان شمسه ۽ گل بانو ڏي وڌي وڃن ٿيون ۽ سندن ڀرسان وڃي ويهن ٿيون، رحمان جي نظر پري کان مٿن پوي ٿي ته دل ۾ چوي ٿو، ٿوري دير اڳ ۾ نه ٿي آيون ڪيتري دير کان انتظار پئي ڪيم.
ڀر ۾ ويٺل مريم کانئس پڇي ٿي ته سنيتا سان گڏ ٻي ڇوڪري ڪير آهي، اهو ٻڌي رحمان جو ڇرڪ نڪري وڃي ٿو ڄڻ ڪنهن سندس چوري پڪڙي هجي، پوءِ به کيس چوڻو پوي ٿو ته هوءَ نجمه جي سهيلي آهي.
انهيءَ وقت گل بانو، صغرا جي هٿان هڪ وڏي ڊش کڻائي اچي ٿي، جنهن ۾ ننڍڙي جي رسمون ڪرڻ جو سامان آهي، ڪارا ڌاڳا موتي پوتل کيس هٿن پيرن ۾ پارائي نرڙ تي ڪارو ٽڪو لڳائيس ٿي، ڳچي ۾ سوني چين ۽ آڱر ۾ ويڙهه پارائيس ٿي، سڀ رسمون ڪرڻ کانپوءِ آڱر سان ماکي چٽرائيس ٿي ته سڀ مبارڪون ڏين ٿا. سهرن لاڏن واريون مايون ننڍڙي ۽ رحمان جا سهرا ڳائن ٿيون هر طرف کل خوشيءَ جو سماء آهي. رسمن کان پوءِ شمسه سڀني کي مانيءَ جي ميز تي هلڻ لاءِ چوي ٿي، سڀ اٿن ٿا، مهمان جيئن ئي ميز ڏي وڌن ٿا ته ٿوري بي ترتيبي ٿي وڃي ٿي، انهي وقت لائيٽ هلي وڃي ٿي، ان موقعي جو فائدو وٺندي رحمان سنڌيا جي ڀرسان پهچي کيس هٿ کان جھلي خالي ڪنڊ ڏانهن وٺي وڃي ٿو، سنڌيا جو نظرون سنيتا کي تلاش ڪن ٿيون پر گوڙ ۽ اوندهه ۾ سنيتا کي ڳولهڻ ۾ ناڪام ٿي زوري گھلجندي رحمان سان وڃي ٿي، هوءَ آهسته آواز ۾ احتجاج ڪري ٿي،
”هي ڇا پيا ڪيو، اگر ڪنهن ڏسي ورتو ته مفت ۾ خواري ٿيندي.“
”اونداهي ۾ ڪير ٿو اسان ڏي توجه ڏئي، مونکي هٿ لائي محسوس ڪرڻ ڏي، اڄ تون ڏاڍي خوبصورت پئي لڳين مان توکي ڇُهي ان احساس جي خوشبو محسوس ڪرڻ چاهيان ٿو.“
”رحمان پليز پنهنجا هٿ پري ڪيو، مون کي ڇڏيو، مونکي ڊپ ٿو لڳي، جيڪڏنهن اوچتو لائيٽ اچي وئي ته،..........“
”ته پوءِ ڇا ٿي پيو، تون صرف منهنجي آهين، ڪنهن کي خبر پئي ته پرواهه ناهي.“
رحمان سنڌيا کي هڪ طرف وٺي وڃي ٿو ۽ سندس چهرو هٿن ۾ ڀري کيس پنهنجي قريب آڻي ٿو اکين ۾ نهاري هن کي وڌيڪ قريب ڪري ٿو ته سنڌيا زوري سندس هٿ پري ڪري ٿوري هٽي بيهي ٿي،
”اهو ڇا پيو ڪرين.“
انهي وقت نجمه هڪ ٿالهي ۾ ڪجهه ميڻ بتيون ٻاري کڻي اچي ٿي بتين جي هلڪي روشني ۾ شهربانو جي نگاهه اچانڪ ڪنڊ ۾ بيٺل جوڙي تي پوي ٿي، حيران ٿي اوڏانهن نهاري ٿي ۽ چپن ۾ ڀڻڪندي چوي ٿي،
”اهو ته رحمان ٿو لڳي پر ساڻس گڏ ٻي ڪير آ، مريم ته اجھا صوفي تي ويٺي آ، ڏسان ته سهي آخر چڪر ڪهڙو آ.“
شهربانو انهي طرف وڌي وڃي ٿي ويجھو پهچڻ تي سندس ڪنن تي ڪجهه ڳالهائڻ جو پڙ لاءِ پوي ٿو ڪنڌ لوڏي چوي ٿي،
”هون، ته اها ڳالهه آ............“
سندس چهري تي ڪئي رنگ اچن ٿا جن مان ڪاوڙ جو عنصر نمايان آهي، ڪجهه چوڻ لاءِ وات کولي ٿي، ليڪن ارد گرد جي ماحول کي ڏسندي چپ ٿي وڃي ٿي. رحمان سندس چوري پڪڙجڻ کان بي خبر عجب بيخوديءَ جي عالم ۾ سنڌيا کي پيار مان تڪي رهيو آهي، موم بتي جي روشني ٿيڻ شرط سنڌيا زوري هٿ ڇڏرائي مهمانن ڏانهن وڌي وڃي ٿي تڪڙ ۾ ميز ڏانهن وڃي خالي پليٽ کڻي ان ۾ کائڻ لاءِ ڪجهه کڻي مهمانن ۾ شامل ٿي وڃي ٿي.
صبح جي وقت جڏهن مريم پنهنجي ڪمري ۾ دنيا مافيها کان بي خبر مزي جي ننڊ ۾ خوابن جي دنيا جا سير ڪري رهي آهي ته شهربانو ناشتو پاڻي ڪري سندس ڪمري ۾ اچي ٿي ڌيءَ کي ائين بي خبر آرامي ڏسي سندس منهن تي ناگواري ۽ چڙ جا تاثرات پيدا ٿين ٿا، هوءَ پنهنجي منهن ڀڻڪي ٿي.
”جي نه ائين بي خبر پئي رهينءَ ته تنهنجو به گھر ٿيو، خدا توکي ساڃاهه ڏئي، گھر ۾ ته هونئن به ڪير پڇئي ڪونه ٿو، هڪ ڏينهن مڙس به وڃائي ويهندينءَ.“
ماءُ جي آواز تي مريم سجاڳ ٿي وڃي ٿي ماءُ کي صبح ساڻ ڪمري ۾ ڏسي حيران ٿي سُستيءَ سان اٿي ويهي ٿي،
”امان تون..... ايڏو سويل اٿي آئي آهين.....!“
اهو ٻڌي شهربانو جو پارو چڙهي وڃي ٿو،
”سويل..... مائي خدا خدا ڪر هيڏو سج چڙهي آيو آهي گھر جا سڀ ماڻهو وڃي پنهنجي ڪمن ڪارين سان لڳا، تنهنجي لاءِ ته ڄڻ سج ئي ڪونه اڀريو آ.“
”امان.....! تون به هروڀرو پئي ڪاوڙجين...... رات ايڏو دير سان سمهيا آهيون.... ۽ هتي شهرن ۾ سج اڀرڻ ۽ چڙهڻ جي ڪهڙي ٿي خبر پوي هروڀرو اچي ننڊ ڦٽائي ٿئي، اجھو ٿو فواد اٿي پوءِ ننڊ ٿوروئي ڪرڻ ڏيندو.“
”مائي مومل فواد کان سواءِ هن گھر ۾ رحمان به آهي، ان جو به خيال ڪندي ڪر، نه ته مڙس ويندئي هٿن مان“
”وري ڇا ٿيو، ڪيڏانهن ٿو وڃي رحمان، آفيس نه ويو ڇا.“
”اهو ته صبح ساڻ هليو ويو ۽ توکي خبر به ڪونه پئي، جي اهي حال رهيئي ته،“
شهر بانو رات جي واقعي جي باري ۾ سربستي ڳالهه ڪري ٻڌائي ٿي، مريم جو ڪاوڙ ۾ منهن ڳاڙهو ٿي وڃي ٿو، ماءُ جي ڳالهه پوري ٿيڻ کان اڳ ۾ ئي چوي ٿي ته هن پهرين ته ڪڏهن به ان ڇوڪري کي هن گھر ۾ ايندي ويندي ناهي ڏٺو، رات به رحمان کان پڇيم پر هو نٽائي ويو ته نجمه جي سهيلي آهي.
”مائي هاڻي جيترو ٿي سگھي اوترو جلدي ساهرن کان جدا ٿيڻ جي ڪر.... نه ته مونکي ڊپ آهي ته مڙس تي به تنهنجو ڪنٽرول نه ٿي سگھندو.“
”پر امان رحمان ته اصل نه ٿو مڃي.“
”ڪيئن به ڪري مائٽن کان دل کٽي ڪرينس، ائين جو پاڻهي توکي وٺي جدا ٿي وڃي.“
کيس آهسته آواز ۾ سڄي ڳالهه سمجھائي ٿي، مريم ڪنڌ سان ها، ها ڪندي وڃي ٿي.
”چڱو هاڻي مان ٻاهر ٿي وڃان مامنهن پيو ڳولهيندو هوندو، منهنجي ڳالهه کي دل سان هنڍائجانءِ، مائٽن کان دل ڦيرڻ جا سئو طريقا آهن.... هڪ دفعو جدا ٿيئن نه ته مڙس قابو ڪرڻ سئولو ٿي پوندئي...... مان به ڳوٺ پهچان ته سائينءَ کان تعويذ ڪرائي موڪليندي سانءِ.“
شهربانو ڳالهه پوري ڪري اٿي ٻاهر وڃي ٿي..... مريم جي اکين ۾ حاسدانه چمڪ اچي وڃي ٿي،
”هون..... ن...... مريم جي هوندي هليو آ ٻي ڇوريءَ سان عشق لڙائڻ، مان به ڏسان ته هاڻي ڪيئن ٿو ان سان ملي.“
ٻئي طرف رحمان آفيس ۾ ويٺو آهي ته امتياز اندر اچي ٿو ٻئي ڏاڍي گرمجوشي سان ملن ٿا، امتياز جي ويهڻ کانپوءِ رحمان چانهه گھرائي ٿو، امتياز عقيقي ۾ نه اچڻ لاءِ معذرت ڪري ٿو، ڳالهين ڪندي امتياز کان رهيو نه ٿو ٿئي ته کانئس پڇي ٿو،
”يار....! ان ڏينهن توکي به تڪڙ هئي انڪري مان به هليو ويس، سڄي رات سوچيم ته چڪر ڪهڙو آ، رحمان شادي ڪنهن سان ۽ محبت ڪنهن سان ، معاملو ڇاهي.“
رحمان کلندي چوي ٿو،
”بس يار تون نه سمجھندين اسان جي چڪرن کي، تون ٿئين بزنس مين، اسان غريب نوڪر پيشه، ڀلا نوڪري مان پورت ڪٿي ٿي ٿئي، ان ڪري مستقبل کي محفوظ رکڻ لاءِ داءُ پيچ آزمائي هيراڦيري ڪرڻي ٿي پوي، گھر ۾ دولت مند زال... ته گھر ٻار محفوظ، ٻاهر ٿوري گھڻي ذهني عياشي اسان به ته لهڻي نه.“
”پر يار تنهنجي اها گرل فرينڊ مونکي ته ڏاڍي شريف ۽ معصوم ٿي لڳي.... تنهنجي چنگل ۾ ڦاٿي ڪيئن.“
رحمان مڪاري جي کل کلندي،
”يار ائين نه چئو..... مان واقعي سنڌيا سان محبت ڪيان ٿو ۽ اهو تعلق منهنجي مريم سان شاديءَ کان پهرين جو آهي، مان کيس هر حالت ۾ حاصل ڪرڻ چاهيان ٿو.“
”خير اهو تنهنجو ذاتي معاملو آهي، پر يار.... اخلاقي طرح اهو مناسب نه ٿو لڳي.“
چانهه پئندي رحمان موضوع مٽائڻ خاطر پڇيس ٿو،
”تون پنهنجي خبر ڪر.... دبئي ۾ رهئين، ڪا ته عياشي تو به ڪئي هوندي، عثمان پئي ٻڌايو ته رميءَ جو ڏاڍو ماهر آهين، ته پوءِ ٿي وڃي ڪنهن ڏينهن ڪا بازي.“
”عثمان به وڏو لاهه آ، الائي ڪهڙيون خبرون پيو هلائي.... چڱو هاڻي مان اجازت وٺندس.“
موڪلائي هليو وڃي ٿو.


شام جي وقت سنيتا نجمه سان ملڻ اچي ٿي ٻئي ڪمري ۾ ويٺيون آهن، نجمه کي هڪ ڳالهه ڪافي ڏينهن کان دل ۾ هُري پئي ته سنيتا کان پڇي نه پڇي، آخر اڄ موقعو ڪڍي کانئس پڇي ٿي،
”سنيتا، ان ڏينهن سنڌيا ڏاڍي چپ چپ هئي.“
سنيتا پهرين ته نٽائي وڃي ٿي پر نجمه به اڄ پڪو ارادو ڪيو آهي ته ضرور کانئس معلوم ڪندي،
”نٽائين ڇو ٿي، مون جڏهن فون ڪئي مانس ته پهرين ته صاف انڪار ڪري ڇڏيائين، پوءِ اچانڪ چيائين ٺيڪ آ مان ڪوشش ڪنديس.“
”تون سمجھين ٿي ته ڀائو رحمان جي شاديءَ جي خوشي ۽ ان جي پُٽ جي عقيقي ۾ هوءَ اچڻ چاهيندي هوندي.“
”ته پوءِ صاف جواب ڏئي ڇڏي ها نه.“
سنيتا هن کي سڄي صورتحال ٻڌائي ٿي ته رحمان ڪهڙي نموني کيس پريشان ڪري ٿواهو سڀ ڪجهه ڪرڻ لاءِ. نجمه حيرت مان انڪار ۾ ڪنڌ لوڏي ٿي، سنيتا کي ان ڳالهه تي ٿوري ڪاوڙ لڳي ٿي ۽ چڙ مان چوي ٿي:
”هاڻي ڳالهه وڌندي ٿي وڃي تون آپا کي سڀ ڪجهه ٻڌاءِ ته هوءَ کيس سمجھائي ته سنڌيا جو پيڇو ڇڏي ڏئي ۽ پنهنجي گھرگِرهستي جو خيال ڪري.“
اتفاق سان آپا به ان وقت نجمه جي ڪمري ۾ اچي ٿي ٻنهي کي سيريس ڏسي پڇي ٿي،
”ڪهڙي اهم ميٽنگ پئي هلي ينگ ليڊيز.......“
نجمه موقعو مناسب سمجھي ماءُ کي سربستي ڳالهه ڪري ٻڌائي ٿي، هوءَ حيرت مان کين ڏسي ٿي، ڪاوڙ ۾ سندس چهرو ٽامڻي هڻي وڃي ٿو،
”توهان پهرين ڇونه ٻڌايو، لڳي ته نه ٿو ته رحمان اهڙِي نيچ حرڪت ڪندو، جڏهن هن پنهنجي مرضي سان شادي ڪئي ته پوءِ سنڌيا کي تنگ ڪرڻ جو مقصد ڇاهي، نياڻي ويچاري ٻٽي عذاب ۾ ڦاسي وئي آهي. اچي رحمان....... مان ٿي ڳالهايانس.“
سنيتا کيس سمجھائڻ جي ڪوشس ڪندي چوي ٿي،
”آپا ٿورو ڌيرج سان، هروڀرو مريم جي ڪن تي ڳالهه پئجي وئي ته معاملو خراب ٿي ويندو، ٻه ٽي ڏينهن ڏسوس متان پاڻهي سمجھي وڃي.“
”ائين نه ٿئي جو ڳالهه ايترو وڌي وڃي جو سنڀالڻ مشڪل ٿي وڃي، ۽ نياڻي جي زندگي تباهه ٿي وڃي، مائي اسان پاڻ ڄاين وارا آهيون................ نجمه ٻڌ، آئينده جي توکي سنڌيا سان ملڻو هجي ته سنيتا سان گڏجي ان جي گھر هلي ويندي ڪر، کيس هيڏانهن اچڻ لاءِ زور نه ڀريندي ڪر.“
اهو چئي شمسه فڪرمندي مان اتان هلي وڃي ٿي ته سنيتا ۽ نجمه ڳالهيون ڪرڻ لڳن ٿيون.

7

اڄ شهر ۾ ٽراسپورٽ جي هڙتال آهي روڊ رستا سنسان لڳا پيا آهن سنڌيا يونيورسٽي جي گيٽ تي پنهنجي گروپ جي ساٿين سان گڏ پوائنٽ بس جو انتظار ڪري رهي آهي ته هڪ شاگرد اچي ٻڌائي ٿو ته اڄ يونيورسٽي جون پوائنٽس ڪونه هلنديون، شهر ۾ پٿراءُ پيو ٿئي، انڪري انتظار نه ڪيو جنهن کي جيڪا سواري ملي وٺي گھرن ڏي وڃو.
”يار اهو ته ڏاڍو خراب ٿيو اسان ته جيئن تيئن ڪري ڌڪا کائي وڃي پهچنداسين، ڇوڪرين لاءِ مسئلو ٿيندو.“
ڪاشف پريشان ٿي چوي ٿو. ايتري ۾ هڪ اسٽوڊنٽ جي گاڏي اچي ٿي ڪاشف ان کي هٿ ڏئي روڪي ٿو،
”يار عدنان رفيه ۽ پارس جا گھر تنهنجي رستي ۾ اچن ٿا تون هنن کي ڊراپ ڪندو وڃ.“
”ٺيڪ آ پر تون ۽ سنڌيا ڪيئن ٿا وڃو.“
”مان ته محمد علي سان گڏ موٽر سائيڪل تي هليو ويندس، سنڌيا لاءِ به ڪو بندوبست ڪيون ٿا، چڱو گرلس توهان ته روانيون ٿيو سنڌيا لاءِ به ڪو بندوبست ڪيان ٿو، سنڌيا توهان اتي بيهو مان وڃي ڏسان ٿو متان توهان جي روٽ جو ڪو ڇوڪرو ڪنهن ڊپارٽمنٽ مان ويندو هجي.“
ڪاشف وڃي ٿو ته رحمان گاڏي کڻي اچي سنڌيا جي ڀرسان بريڪ هڻي ٿو،
”سنڌيا جلدي گاڏي ۾ ويهه، شهر ۾ ڏاڍا هنگاما ٿي ويا آهن، مونکي خبر هئي ته يونيورسٽي جون پوائنٽس نه هلنديون، ان ڪري توکي وٺڻ هليو آيس.“
”پر ڪاشف ويو آ منهنجي وڃڻ جو انتظام ڪرڻ انکي ٻڌائي ته هلان.“
”بس، بس، مان تنهنجي انهن فضول دوستن جو انتظار ڪري نه ٿو سگھان، جي هو موٽي آيو ته هروڀرو اخلاقًا کيس به لفٽ ڏيڻي پوندي.“
”پر.....“
”پر، ور کي ڇڏ، جلدي ڪر ويهه گاڏيءَ ۾ .......“
اڳين سيٽ جو در کولي ٿو سنڌيا ويهي ٿي، گاڏي اسٽارٽ ڪري ٿو، ٿورو اڳتي وڌي ٿو ته ڪاشف پويان هڪ دوست جي گاڏي ۾ اچي ٿو، سنڌيا کي ويندو ڏسي،
”شايد سندس فيانسي کيس وٺڻ آيو هو، پر منهنجو ٻه منٽ انتظار ته ڪن ها.“
”ٺيڪ آ، ٺيڪ آ، ائين ٿيندو آ، تون هروڀرو پريشان نه ٿي، هل مان توکي ڊراپ ڪندو ٿو وڃان.“ ٻئي طرف رحمان سنڌيا کي ٻڌائي ٿو ته هو ڪوشش ڪري سندس ڀاءُ احمد سان دوستي ڪندو جيئن سندس گھر اچڻ وڃڻ جو رستو ملي وڃي. سنڌيا کيس منع ڪري ٿي.
”نه رحمان پليز ائين نه ڪجانءِ، ائين اچڻ وڃڻ گهڻو وقت راز رهي نه سگھندو، جي احمد ۽ گھر وارن کي خبر پئجي وئي ته اهو منهنجي لاءِ تمام برو ٿيندو.“
”جانِ رحمان.....! ائين منع نه ڪر مان روزانو توسان ملڻ ٿو چاهيان، تنهنجي قريب رهڻ ٿو چاهيان، ان لاءِ مان پنهنجا رستا پاڻ تلاش ڪندس، تون فڪر نه ڪر، تون مونسان ملندي رهندينءَ ته تنهنجي لاءِ ڪابه پريشاني پيدا نه ٿيندي، پريشاني ته تڏهن پيدا ٿيندي جڏهن تون انڪار ڪندينءَ، ائين ڪندي هو سندس هٿ تي پنهنجو هٿ رکي ٿو، ڪيڏا نه نرم ۽ نازڪ آهن تنهنجا هٿ، مان هميشه اهي هٿ پنهنجي هٿن ۾ ڏسڻ چاهيان ٿو، سنڌيا تون صرف ۽ صرف منهنجي آهين، منهنجي لاءِ ٺهي آهين. مان اهو ڪڏهن به برداشت نه ٿو ڪري سگھان ته ڪو ٻيو تنهنجي باري ۾ سوچي.“
سنڌيا خاموشي سان سندس ڳالهيون ٻڌندي رهي ٿي،
”ڪجهه ته ڳالهاءِ..... آخر تنهنجي اها ناراضگي ڪڏهن ختم ٿيندي..... هاڻي ته مونکي معاف ڪر، ڏس مان هٿ ٿو جوڙيان.“
هٿ جوڙي ٿو ته سامهون ايندي گاڏي سان ٽڪرائجندي بچي ٿو.
سنڌيا خوف ۾ هيڊي ٿي وڃي ٿي،
”رحمان پليز..... توهان گاڏي ڊرائيو ۾ ڌيان ڏيو، ذري گھٽ ايڪسيڊنٽ پئي ٿيو.....“
کلندي،
”تون گڏ هوندينءَ ته مونکي ٻيو ڪوبه ڊپ ناهي.“
ان وقت سنڌيا جي گھر واري گھٽي اچي ٿي. رحمان گاڏي روڪي ٿو، هٿ پڪڙي ڪِس ڪريس ٿو، سنڌيا هٿ ڇڏائي جلدي جلدي گاڏيءَ مان لهي وڃي ٿي.
گھر جي رستي تي ويندي هوءَ سوچي ٿي، ڇا هوءَ اڄ تائين رحمان کي غلط سمجھندي رهي هئي، ڇا رحمان واقعي هن سان بي تهاشا محبت ڪري ٿو، جو پنهنجي زال ۽ ٻار جي پرواهه ڪئي بغير هن سان ملندو رهڻ ٿو چاهي، مون به ته رحمان سان بي انتها پيار ڪيو آ، هو منهنجي زندگي جي پهرين محبت آهي ۽ هر ڇوڪري پنهنجي پهرين محبت کي ڪڏهن به وساري ناهي سگھندي........ هاڻي هو جڏهن به ساڻس مليو ته هوءَ هن کان تقاضا ڪندي ته جي هو واقعي هن سان محبت ڪري ٿو ۽ سندس بغير رهي نه ٿو سگھي ته پوءِ هن سان شادي ڪري. هوءَ هر حال ۾ ساڻس رهڻ لاءِ تيار آهي، بس هن سان جائز طريقي سان شادي ڪري. فيصلي تي پهچي پُر سڪون ٿي وڃي ٿي.


وقت پنهنجي رفتار سان گذري رهيو آهي ان ڏينهن کان پوءِ رحمان به پنهنجي نين دوستين يارين ۾ مصروف ٿي وڃي ٿو گھر ۾ ننڍڙي فواد جي ڪلڪارين ۽ مٺن ٻولن ۾ مگن ٿي وڃي ٿو ان ڪري سنڌيا جي طرف سندس ڌيان ڪجهه وقت لاءِ هٽي وڃي ٿو. سنڌيا به پنهنجي پڙهائي طرف ڀرپور ڌيان ڏئي رهي آهي، ان ڪري پنهنجي هر سيمسٽر ۾ سٺن نمبرن سان ڪواليفاءِ ڪري رهي آهي. اڄ به شوڪت ۽ ڪومل لائونج ۾ ويٺا آهن ته سنڌيا يونيورسٽي مان واپس اچي ٿي منهن تي ٿڪاوٽ سان گڏ خوشي نمايان لڳي پئي، فائيل ۽ بيگ ميز تي رکي ٿي، شوڪت علي غور سان کيس ڏسي ٿو اڄ گهڻي عرصي کانپوءِ سندس چهري ٿي خوشي ڏسي اطمينان جو ساهه کڻي ٿو،
”اڄ منهنجي ڌيءَ ڏاڍي خوش پئي لڳي، پڪ ڪا خاص ڳالهه آ.“
ڪومل اندازو لڳائيندي چوي ٿي،
”پڪ لاسٽ سيمسٽر جي رزلٽ آئي هوندي ۽ منهنجي سنڌيا راڻيءَ ٽاپ ڪيو هوندو.“
”ڀا..... ڀي.... توهان به اهڙا آهيو سڄو سرپرائيز ئي وڃائي ڇڏيو.“
”ان جو مطلب ته مون سهي اندازو لڳايو.“
شوڪت علي اٿي سندس مٿي تي هٿ رکي ٿو،
”چئبو اڄ منهنجي سنڌيا ميدان ماري آئي آهي.“
”۽ بابا اهو ثابت ڪري ڏيکاريائين ته محنت ڪٿي به ڪجي، چاهي سرڪاري ادارن ۾ يا هاءِ ليول جي انگلش ميڊيم ۾، محنت ڪٿي به رائگان نه ٿي وڃي.“ ڪومل فخر سان چوي ٿي.
”بابا اڄ مان ڏاڍي خوش آهيان، نه صرف مون پر ڪاشف به ٻي پوزيشن کنئي آهي ۽ انگلش ميڊيم گروپ کي صرف ٽين پوزيشن ملي ائين اسان جو سرڪاري گروپ ٻه پوزيشن ماري ويو.
”ٺيڪ آ صبحاڻي توهان ٻئي گروپ کي پاڻ ٽريٽ ڏجو.“
”اوڪي بابا، چڱو مان چينج ڪري آپي کي فون ڪري ٻڌايان ٿي.“
”ها، ها ضرور، ان خبر جي وڌ ۾ وڌ خوشي ان کي ئي ٿيندي، ها منهنجي پاران کيس شام گھر اچڻ لاءِ چئجانءِ، سنڌيا جي وڃڻ کان پوءِ، خدايا تنهنجو وڏو احسان آ.“
شام جي وقت سنڌيا جي پوزيشن جي خوشي ۾ فيملي گيدرنگ جو اهتمام آهي سڀئي ان موقعي کي انجواءِ ڪري رهيا آهن ته فون جي گھنٽي وڄي ٿي احمد اٿڻ جي ڪري ٿو ته سنڌيا جيڪا فون جي ڀرسان ميز تي چانهه مڪس ڪري رهي آهي فون کڻي وٺي ٿي آواز ٻڌي پريشان ٿي وڃي ٿي، ٿوري دير کان پوءِ چانهه کڻي اندر اچي ٿي ته سندس منهن لٿل آهي سنيتا جي نظر تاڙي وٺي ٿي ۽ اٿي چانهه وٺي سڀني کي ڏئي کيس بهاني سان ٻاهر وٺي وڃي ٿي.


ٻئي طرف رحمان امتياز سان گڏ لانگ ڊرائيو تي وڃي پيو، هو اڄ ڪافي ڏينهن کان پوءِ مليا آهن، امتياز هڪ ڀيرو وري رحمان کي سنڌيا جي سلسلي ۾ سمجھائڻ جي ڪوشش ڪري ٿو، در اصل هن جي دل ۾ سنڌيا سان ملڻ ۽ رحمان جو ان جي باري ۾ موقف ٻڌڻ کان پوءِ هڪ سافٽ ڪارنر جڙي ويو آهي هو ڪيئن به ڪري هن معصوم ڇوڪريءَ کي پنهنجي هن حرفتي دوست کان بچائڻ چاهي ٿو ان ڪري هڪ آخري ڪوشش ڪندي چوي ٿو،
”رحمان مان توکي هڪ دفعو وري صلاح ڏيندس ته تون اهو سهي نه پيو ڪرين.“
اهو ٻڌي رحمان کيس گھوري نهاري ٿو ۽ ٽوڪ هڻندي کلي چوي ٿو،
”ڪافي ڏينهن کان ڏسان پيو سنڌيا سان تنهنجي همدردي وڌندي پئي وڃي، ڪاٿي ائين ته ناهي ته......“
امتياز هڪدم سندس ڳالهه ڪٽيندي چوي ٿو،
”يار اهڙي ڪا ڳالهه ناهي، مان ته ڀاڀي ۽ ننڍڙي جي خيال سان چوان پيو. جي ان کي تنهنجي هن سائيڊ افيئر جي خبر پئجي وئي ته هوءَ ڳوٺاڻي عورت آ، ان کان اهو برداشت نه ٿيندو.“
”ڇڏ يار ان ڳالهه کي، مان پاڻهي مينيج ڪري وٺندس. پوءِ ڇا پروگرام آ هلجي تنهنجي فليٽ تي، هڪ ٻه بازي رمي جي ٿي وڃي.“
”واءِ ناٽ....! اڄ مان به بلڪل فارغ آهيان اڄ ڪجهه دوست به اچڻا آهن واه جي محفل ڄمندي.“
”ته پوءِ شام جي چانهه هلي ٿا تنهنجي فليٽ تي پيون ۽ رات جي محفل جو اهتمام به ڪيون ٿا.“


رات جي گھري خاموشي، جڏهن سڄي ڪائنات جن و بشر، پکي پکڻ، جيت جڻيا، سڀ اگھور ننڊ ۾ آهن. سنڌيا پنهنجي بيڊ تي اداس ليٽي پئي آهي ننڊ ڄڻ ته کانئس رسي وئي آهي، بيڊ تي پاسا ورائي پاڻ کي پر سڪون ڪرڻ جي ناڪام ڪوشش ڪري رهي آهي ليڪن هڪ خيال سندس من اندر بار بار اچي کيس بي چين ڪري رهيو آهي،
”اڄ مان ڪيڏي نه خوش هئس، منهنجي آنرز ۾ پوزيشن اچڻ جي خوشيءَ ۾ سڀ گھر ڀاتي انجواءِ ڪري رهيا هئا، رحمان فون ڪري مونکي زبردستي ملڻ لاءِ چئي منهنجي سڄي خوشي ڪافور ڪري ڇڏي، هو ته منهنجي ڪا ڳالهه ٻڌڻ لاءِ تيار ئي نه هئو، مس، مس وڃي مڃيو، مان ڪيڏي اپ سيٽ ٿي وئي هئس، اهو ته سنيتا بروقت مونکي سنڀالي ورتو، نه ته طارق ڀائو ۽ زهره خاله ڇا سمجھن ها.“
کيس پنهنجي بزدلي تي سخت ڪاوڙ اچي رهي هئي،
”مان به ڪيڏي نه بزدل ۽ بيوقوف آهيان، آخر رحمان کان ايترو ڇا لاءِ ٿي ڊڄان، آخر رحمان ڪندو ڇا، هروڀرو پيو ڊيڄاري ڌمڪائي. جي هاڻي مونکي پريشان ڪيائين ته مان کيس صاف صاف چونديس ته توکي جيڪو وڻي وڃي ڪر مونکي تنهنجي ڌمڪين جي پرواهه ناهي، الائي سمجھي ڇا ٿو پاڻ کي.“
سوچيندي سوچيندي الائي ڪيڏي مهل ننڊ جي ديوي کيس خوابن جي دنيا ۾ وٺي وڃي ٿي.
صبح جي وقت شوڪت علي نماز وغيره کان فارغ ٿي، ٻاهرين دروازي وٽان وڃي تازي اخبار کڻي ٿو ۽ اچي ڪرسي تي ويهي پڙهڻ لڳي ٿو، ورق ورائيندو وڃي ٿو، اچانڪ سندس نظر هڪ تصوير تي پوي ٿي، چهري جو رنگ اڏامي وڃيس ٿو اکيون ڦاٽي وڃنس ٿيون، اخبار هٿن مان ڪري پويس ٿي، دل تي هٿ رکي هيٺ جھڪي وڃي ٿو، احمد پنهنجي ڪمري مان نڪري دستور موجب پيءَ کي سلام ڪرڻ لاءِ اچي ٿو ۽ کيس اهڙي حالت ۾ ڏسي سندس هٿن مان اخبار وٺي ڏسي ٿو ۽ ڪومل کي سڏي ٿو ڪومل ڊوڙندي اچي ٿي، پيءَ کي سنڀالڻ جو چئي ڊاڪٽر کي فون ڪرڻ لاءِ وڃي ٿو آوازن تي سنڌيا به ڊوڙي ٻاهر اچي ٿي، اخبار تي نظر پويس ٿي، اها کڻي هڪ پاسي رکي ٿي ۽ ٻئي شوڪت کي سنڀالڻ جي ڪن ٿيون، انهي وقت ايمبولنس اچي ٿي جنهن ۾ کيس سڀ کڻي اسپتال وڃن ٿا. اتي پهچي هن کي آءِ سي يو ۾ رکيو وڃي ٿو، سڀ سندس زندگي ۽ سلامتي لاءِ دعائون گھرن ٿا سنڌيا جي چهري تي ندامت، ڏک ۽ پيڙا جو احساس آهي، هوءَ سوچي ٿي ته اهو سڀ هن جي ڪارڻ ئي ٿيو آهي پيءُ جي ان حالت جي ذميدار هوءَ ئي آهي، ڪاش.......! مان ان وقت ئي مري وڃان ها، جڏهن مون ننڊ جون گوريون کاڌيون هيون، ڪاش.....! مان رحمان سان ملڻ کان انڪار نه ڪيان ها ته اڄ منهنجي بابا جو اهو حال نه ٿئي ها، دعا لاءِ هٿ مٿي کڻي ٿي،
”رب منهنجا....! منهنجي خطائن جي سزا منهنجي بابا ۽ گھر وارن کي نه ڏي، مالڪ....! نه ته مان ڪڏهن به پاڻ کي معاف ڪري نه سگھنديس.“
سندس نظر گھر ڀاتين تي پوي ٿي جيڪي هن کان پري بيٺا آهن ۽ نفرت ڀرين نگاهن سان کيس گھوري رهيا آهن، انهي وقت ڊاڪٽر ٻاهر اچي ٿو، سندس چهري تي مايوسي ڇانيل آهي، سڀ جلدي جلدي ڊاڪٽر ڏانهن اميد ڀرين نگاهن سان نهاري هن ڏي وڌن ٿا، پر سنڌيا سندن تيز نظرن جو تاب نه سهندي اتي ئي بيٺي رهي ٿي سندس ۾ اها همٿ ئي ناهي جو سندن ويجھو وڃي .
احمد ڊاڪٽر جي ڀرسان وڃي اميد ڀرين نگاهن سان ڏسي ٿو،
”آءِ ايم سوري احمد، اسان ڪوشش جي باوجود توهان جي والد صاحب کي بچائي نه سگھياسين، اهو ٻڌي سڀ اوڇنگارون ڏئي روئن ٿا. ڊاڪٽر احمد علي جو دوست آهي، سندس ڪلهي تي هٿ رکي دلداري ڏئيس ٿو. سڀ ماڻهو هن کان لا تعلق ٿيو بيٺا آهن، هوءَ روئندي چوي ٿي،
”هي مون کان ڇا ٿي ويو، مان بابا جي قاتل آهيان.... مون پنهنجي پيءُ جو خون ڪيو آهي، مون ڪيو آ پنهنجي پيءَ جو خون، مان پاڻ کي ڪڏهن به معاف نه ڪنديس.... ڪڏهن به..... (هيجاني ڪيفيت ۾..... سڏڪا ڀريندي ...) ڪڏهن به نه ....معاف ڪنديس.“
سنڌيا پنهنجي بستري تي گھري ننڊ ۾ سڏڪندي..... ڀڻڪي ٿي.... ڪڏهن به..... معاف... انهي وقت پنهنجن ئي آوازن تي سندس اک کلي وڃي ٿي سندس اکين مان وهندڙ لڙڪ سندس وهاڻي کي آلو ڪري رهيا آهن. ڇرڪ ڀري اٿي ٿي ۽ وائڙن جيان ڪمري ۾ ٻرندڙ زيرو جي بلب کي هڪ ٽڪ نهاري ٿي، ڪجهه دير لاءِ کيس سمجهه ۾ نه ٿو اچي ته هوءَ ڪٿي آهي آخر اٿي ويهي رهي ٿي، تڏهن کيس سمجهه ۾ اچي ٿو ته هوءَ خواب ڏسي رهي هئي.... ڀيانڪ خواب..... هٿ مٿي کڻي خدا جوشڪر ادا ڪري ٿي، ”خدايا...! لک احسان تنهنجا، جو اهو سڀ هڪ دل دهلائيندڙ خواب هئو ۽ منهنجي لاءِ سبق به..... اگر مون رحمان سان ناتو جوڙي رکڻ کان انڪار ڪيو ته رحمان ڪجهه به ڪري سگھي ٿو. منهنجون تصويرون ۽ خط دنيا وارن کي ڏيکاري مونکي بدنام ڪري سگھي ٿو. مان پنهنجي بيوقوفي ۽ غلطين جي قيمت پنهنجي والدين جي خواري ۽ رسوائي سان ڪڏهن به نه چڪائينديس، قصور مون ڪيو آهي، جو رحمان جهڙي شخص سان محبت ڪئي، ان ۾ منهنجي گھر وارن ڪهڙو ڏوهه ڪيو، هاڻي مونکي پنهنجو پاڻ کي قسمت جي حوالي ڪرڻو ئي پوندو. جيڪو منهنجي نصيب ۾ لکيل هوندو . اهو مون اڪيلي کي ڀوڳڻو پوندو.“
اهو سوچيندي ننڊ کڄي وڃيس ٿي.

امتياز جي فليٽ تي سندس ڪجهه دوست ۽ رحمان تاس جي بازي لڳائي ويٺا آهن سڀني جي اڳيان ڪجهه رقم رکيل آهي ۽ ڊرنڪ جو دور هلي رهيو آهي، رات ڪافي گذري وئي آهي، رحمان گھڙي ۾ وقت ڏسي موڪلائڻ جي ڪري ٿو ته ڪجهه دوست چونس ٿا ته اڃان ته هاڻي محفل متي آهي ۽ هو وڃڻ جي پيو ڪري، ان تي رحمان چوين ٿو ته سندس ماءُ انتظار ڪندي هوندي، سڀ کلي چونس ٿا ته امان نه پر ڪو ٻيو اوسيئڙي ۾ هوندو، ڇڏ يار سنگت کي ڇو تو وچ ۾ رولين، ويهه هڪ بازي ٻي ٿي وڃي پوءِ هليو وڃجانءِ. هو امتياز کي چوي ٿو ته سندس گلاس ختم ٿي ويو آهي، امتياز بوتل کڻي سندس گلاس ٺاهي ٿو ۽ چوي ٿو يار بک به لڳي آهي هو هيٺان ڪجهه وٺي ٿو اچي پر هڪ دوست ٻڌائيس ٿو ته هن اڳ ۾ ئي کائڻ پيڻ جو سڄو بندوبست ڪري ڇڏيو آهي جو خبر پئي ته رحمان تنهنجو پيارو دوست آهي، ان جي خاطرداري ته ڪرڻي آهي نه. هو اٿي پليٽن ۾ ڪجهه کائڻ جو سامان لاهي کڻي اچي سندن آڏو رکي ٿو سڀ کائڻ سان گڏ مشروب جون چسڪيون به وٺن ٿا ۽ تاس جي بازي به لڳائيندا وڃن ٿا. رات جا ٽي ٿين ٿا ته سڀ نشي ۾ چور اوٻاسيون ڏيندا اٿن ٿا ۽ موڪلائيندا پنهنجن گھرن ڏي روانه ٿي وڃن ٿا. رحمان جا قدم لڙکڙائن ٿا اٿي وڃڻ جي ڪري ٿو،
”يار مان هاڻي گھر ٿو هلان ڏاڍي دير ٿي وئي آ،“
”نه رحمان تنهنجي حالت ٺيڪ ناهي ۽ هن حال ۾ تنهنجو گھر وڃڻ درست نه ٿو لڳي، رات جا ٻه ٽي ڪلاڪ وڃي بچيا آهن، هتي ئي سمهي رهه صبح جو هليو وڃجانءِ.“
رحمان جون اکيون بند ٿينديون وڃن ٿيون اتي ئي صوفي تي ليٽي پوي ٿو ته گھري ننڊ ۾ کڄي وڃيس ٿي.


ٻئي طرف گل بانو ۽ شمسه گھر ۾ سخت پريشاني جي عالم ۾ ويٺيون آهن، گل بانو گھڙِي گھڙي دروازي ڏانهن نهاري ٿي سندس نظرون سامهون ٽنگيل گھڙيال ڏي کڄي وڃن ٿيون وقت جون سيون پنهنجي رفتار سان اڳتي وڌي رهيون آهن پر رحمان جو ڪو اتو پتو ڪونهي، شمسه ماءُ جي بيچيني کي سمجھي رهي آهي،
”امان الائي ڪٿان فون ڪئي هئائين ته دوست ڏي ٿو وڃان ٿوري دير ٿي ويندي پر ايتري دير.... فون به الائي ڪٿان ڪئي هئائين نمبر به ڪونهي جو پڇي وٺجي،“
”ڇوڪري کي الائي ڇا ٿي ويو آهي.“
شمسه جي ڪنن ۾ نجمه ۽ سنيتا جون ڳالهيون ٻُرڻ لڳن ٿيون ته رحمان سنڌيا کي پريشان ٿو ڪري، چپن ۾ ڀڻڪندي،
”جھليوسينس ته پنهنجي طبيعت جي خلاف نه ڪر شادي، پر مڙيو ڪونه، هاڻي نه رهيو آ گھر جو نه گھاٽ جو. پرائي نياڻي به ڦاسايائين ۽ هاڻي وتي ٿو ٻاهريان پاسا وٺندو.“
گل بانو حيرت سان شمسه ڏي نهاري ٿي،
”ڇو شادي جي ان ۾ ڪهڙي ڳالهه آ. زال ۽ پُٽ سان ته خوش آ.....“
”ها امان بظاهر ته خوش آهي، پر سنڌيا مان به آسرو نه ٿو پلجيس، ويچاري نياڻي کي اچي پريشان ڪيو اٿائين.“
”اهو وري تون ڪيئن پئي چوين؟“
شمسه کيس سنيتا ۽ نجمه جي ڪيل سڄي گفتگو اکر به اکر ٻڌائي ٿي، گل بانو کي ڏندين آڱريون اچي وڃڻ ٿيون،
”اهو ته رحمان سٺو نه پيو ڪري.... انهي وقت مريم به اکيون مهٽيندي ٻاهر اچي،“
”آپا رحمان اڃان گھر ناهي موٽيو، الائي ڇو دير ڪئي اٿس.“
”اچي ويندو، شام چيو هئائين ته ڪنهن دوست جي دعوت آهي، تون پريشان نه ٿي، وڃي فواد وٽ ليٽ، کيس اڪيلو نه ڇڏيندي ڪر.“
”امان توهان به هلي آرام ڪيو، رحمان اچي ويندو.“
مريم منهن کي موڙو ڏئي پنهنجي ڪمري ۾ هلي وڃي ٿي ته هو ٻئي به اندر هليون وڃن ٿيون.
صبح جي وقت رحمان جي جڏهن اک کلي ٿي ته حيراني سان هيڏانهن هوڏانهن نهاري گھڙي ۾ ٽائيم ڏسي ٿو،
”او......و.... صبح جا اٺ پيا ٿين ۽ مان هتي، (ياد ڪندي )“
رات شايد گھڻو پيڻ جي ڪري مون کي هوش ئي نه رهيو ۽ هتي ئي سمهي رهيس، گھر ۾ سڀ پريشان ٿيندا هوندا، امان جو ته الائي ڪهڙو حال ٿيو هوندو...... مريم جو ته فڪر ناهي، سمهي ته صبح جو پئي اٿندي، ڪير آيو ڪير ويو، کيس ڪا سڌ ئي نه هوندي.“
آرس ڀڃي اٿي ٿو، انهي وقت امتياز ڪمري کان ٻاهر اچي ٿو،
”يار رحمان...! واه جي تنهنجي ننڊ، هيڏو سج چڙهي آيو آ، يڪو تنهنجي ننڊ ...“
شرمسار ٿي چوي ٿو ته باقي سنگت ڪاٿي آ.... امتياز کيس ٻڌائي ٿو ته اهي سڀ اوڏي مهل ئي هليا ويا تنهنجي حالت اهڙي نه هئي جو توکي وڃڻ ڏجي ها.
اٿندي شرمساري مان چوي ٿو،
”يار مان هلان ٿو گھر وارا، خاص ڪري امان سخت پريشان هوندي.“
”ترس چانهه جو ڪوپ پي وٺ فريش تي پوءِ وڃجانءِ.“
رحمان چانهه پي گھر لاءِ نڪري وڃي ٿو.
ٻئي طرف گل بانو بستري تي پاسا ورائي رهي آهي سڄي رات اوسئڙي ۽ دعائون گھرندي گذري وڃي ٿي پري کان مسجدن ۾ بانگن جا آواز اچن ٿا ته ٽپ ڏئي ڪلمو پڙهي اٿي ٿي، ڀرسان سمهيل شمسه به ڪچي پڪي ننڊ مان سڄاڳ ٿي اٿي ويهي ٿي، ماءُ ڏانهن نهاري ٿي، جنهن جون اکيون اوجاڳي سبب ڳاڙهيون ۽ ننڊارکيون آهن، پريشاني سندس چهري تي صاف نظر اچي ٿي، نجمه به اوٻاسيون ڏيندي ڪمري ۾ اچي ٿي،
”لڳي ٿو ته ناني اصل ناهي سمهي.“
شمسه ڪو جواب ڏئي، ان کان اڳ گل بانو پڇي ٿي،
”مريم اڃان ڪونه اٿي آ.“
”سمهڻ ڏيوس امان، هونئن به دير سان اٿندي آ، ڏينهن جو فواد سمهڻ نه ٿو ڏئيس.“
”رحمان جواڃان ڪو اتو پتو ناهي.“
شمسه دل تي پٿر رکي چوي ٿي،
”امان ڳڻتي نه ڪر اچي ويندو، دوستن جي دعوت هئي دير ٿي وئي هوندس ته اتي ئي ترسي پيو هوندو.“
سڀئي اٿي نماز پڙهن ٿيون ۽ نجمه، شمسه ناشتو ٺاهڻ ۾ لڳي وڃن ٿيون گل بانو به دور ڪري دعا گھري ٻاهر اچي ٿي، نجمه ناشتو ميز تي لڳائي ٿي ته ان وقت ڊور بيل وڄي ٿي، نجمه اهو چوندي در ڏي وڃي ٿي ته پڪ ماما هوندو، در کولي ٿي، رحمان ٿڪل ٿڪل اندر داخل ٿئي ٿو، راتوڪي نشي جو خمار اڃان اکين ۾ اٿس، جيئن اندر اچي ٿو ته گل بانو، جنهن سڄي رات اکين ۾ ڪاٽي آهي، ڪاوڙ ۾ چويس ٿي،
”شابس ٻچا شابس، هن عمر ۾....... هن ماءُ کي اڃان الائي ڪهڙا صدما سهڻا آهن، توکي ذرو خيال نه آيو ته تنهنجي هيءَ ماءُ سڄي رات ۾ گھڻا دفعا مُئي هوندي، نه ٿي آئين ته هڪڙي فون ئي کڙڪائي ڇڏين ها.“
رحمان شرمساري وچان بهانو ڪندي چوي ٿو،
”سوري امان......! دوستن جي ڪچهري ۾ وقت جو خيال ئي نه رهيو، تان جو صبح ٿي ويو، جيئن ئي احساس ٿيو، سڌو گھر پيو اچان.“
شمسه ڪاوڙ ۽ شڪايت ڀرئي لهجي ۾،
”رحمان ايڏي غير ذميداري جي تومان توقع نه هئي.......... امان جي طبيعت جي خبر به اٿئي......... سڄي رات اک نه هئين اٿس.“
”امان توهان هاڻي هلي آرام ڪيو........ ڏسو توهان جو شهزادو سهي سلامت گھر موٽي آيو آ.“
گل بانو ڪاوڙ مان رئي جي پلو سان ڳوڙها اگھندي،
”هاڻي ڪهڙو آرام ڪبو، تون نيرن پاڻي ڪري وڃي آرام ڪر.“
رحمان اوٻاسي ڏيندي چوي ٿو،
”نه امان مان هينئر ٿوري دير آرام ڪندس اڳو پوءِ لنچ ڪندس، مريم به اڃان ڪونه اٿي آ نه.“
ٿورو شرم پرچائڻ لاءِ ويندي ويندي چوي ٿو،
”ها شام سڀ تيار ٿيجو ڪٿي ٻاهر هلي ڊنر ڪنداسين.“



هڪ ڏينهن سنڌيا يونيورسٽي جي سڀني دوستن جي گڏيل دعوت تان واپس اچي رهي هئي ته رستي ۾ رحمان اچي گاڏي روڪي کيس ويهڻ لاءِ چوي ٿو، سنڌيا جنهن ان ڏينهن جي خواب کان پوءِ سوچي ڇڏيو آ ته پنهنجو پاڻ کي تقدير جي حوالي ڪري ڇڏيندي، ان ڪري خاموشي سان گاڏي ۾ ويهي رهي ٿي، رحمان به ڪجهه ڳالهائڻ کان سواءِ گاڏي ڊرائيو ڪندو سمنڊ ڪناري ڪنهن تنها گوشي طرف اچي روڪي آسمان تي ڪارا گھاٽا ڪڪر ڇانيل هئا، سمنڊ جون لهرون هوا جي زور تي تمام بلندي تي وڃي رهيون هيون، هوا تمام تيز هئي جيڪا ٽڪرين سان ٽڪرائجي عجيب آواز پيدا ڪري رهي هئي، سنڌيا جيڪا هميشه تيز هوائن جي گھوگھٽ کان ڊڄندي آهي، ان جي من اندر خوف پيدا ٿي رهيو هو، جنهن جا آثار سندس چهري تي صاف نظر اچي رهيا هئا، رحمان هن جي ڊڄڻي طبيعت کان واقف آهي سندس منهن ڏي نهاري کيس چوڻ لڳو،
”ڊڄ نه منهنجي هوندي، توکي ڀلا ڊڄڻ جي ڪهڙي ضرورت آ.“
”رحمان توسان گڏ هوندي ئي ته مون کي خوف ۽ وسوسا گهيري وٺن ٿا. پليز منهنجي حال تي رحم ڪيو.
”چڱو پريشان نه ٿي، واپس ٿا هلون. بس نه.“



نه چاهڻ باوجود به سنڌيا هن سان ڪناري ڪناري ٿڌي واري تي پسار ڪندي رهي ٿي. ته وقت جو احساس ئي نه ٿو رهي آخر اٿندي چوي ٿي ته هاڻي گھڻي دير ٿي وئي آهي هلڻ گھرجي گھر انتظار ڪندا هوندا. ٻئي اٿي گاڏي ڏانهن وڌن ٿا.
ڪجهه ڏينهن ائين گذري وڃن ٿا ته هڪ ڏينهن سنڌيا اخبار جي ورق گرداني ڪري رهي آهي ته سندس نظر هڪ نيم خودمختيار اداري ۾ اسسٽنٽ ڊئريڪٽر جي آسامي جي ايڊ تي پوي ٿي جنهن سان سندس ڪواليفڪيشنز ٺهڪي اچن ٿيون، خوش ٿي پيءُ ۽ احمد سان مشورو ڪري اپلاءِ ڪري ٿي ۽ ڪجهه ئي ڏينهن کان پوءِ انٽرويو لاءِ ڪال اچي ٿي ته سنڌيا خوش ٿي وڃي ٿي ۽ جنهن ڏينهن انٽرويو آهي ان ڏينهن صبح ساڻ تيار ٿي احمد کي چوي ٿي ته هو کيس آفيس ويندي رستي ۾ ڊراپ ڪندو وڃي. پيءُ کان دعائون وٺي ٿي شوڪت علي کيس چوي ٿو ته انشا الله هوءَ ضرور ڪامياب ٿيندي. ٻئي موڪلائي ٻاهر نڪري وڃن ٿا ته ڪومل سُهري کي چوي ٿي ته،
”بابا سنڌيا جي آنرز ۾ پوزيشن آئي هئي ته مون کيس ماسٽرز ڪرڻ لاءِ چيو، سندس ارادو به هيو، پر پوءِ الائي ڇا ٿيس، چيائين ته هوءَ هاڻي جاب ڪندي، ماسٽرز لاءِ شام جا ڪلاس وٺندي.“
شوڪت علي ٿڌو ساهه ڀريندي،
”مرضي جي مالڪ آ، کيس پريشان ڏسي اسان به مٿس زور وجھي نه سگھياسين، ٿي سگھي ٿو ته ان ۾ ئي سندس بهتري هجي، رب سڻائي ڪندو.“
ٻئي طرف سنڌيا هڪ شاندار آفيس ۾ داخل ٿئي ٿي، جتي ماڻهن جي اچ وڃ لڳي پئي آهي، هڪ وڏي هال ۾ شاندار صوفه رکيل آهن، جن تي ڪيترائي مرد ۽ عورتون فائيل کنيو ويٺل آهن، ڀرسان رکيل ڪائونٽر تي هڪ اسسٽنٽ نما شخص سامهون رکيل لسٽ ۾ ڏسندي واري واري سان نالا پڪاري ۽ سامهون ايم ڊي جي آفيس ۾ وڃڻ لاءِ چوي ٿو، سنڌيا بيچيني سان پنهنجي واري جو انتظار ڪري رهي آهي، ڪڏهن فائيل کولي ورق ورائي ٿي ته ڪڏهن دروازي مان نڪرندڙ اميدوارن جي چهرن کي ڏسي ٿي، ان وقت سندس ڪنن تي آواز اچي ٿو،
”مِس سنڌيا شوڪت علي.........“
سنڌيا جلدي اٿي ٿي فائيل کڻي اندر وڃي ٿي، سامهون هڪ شاندار ميز جي چو گرد ٽي با رعب شخص ويٺل آهن جيڪي هن کان اڳ ۾ آيل اميدوارن جي متعلق پاڻ ۾ ڊسڪس ڪري رهيا آهن، وچ واري ڪرسي تي ويٺل شخص سنڌيا کي اندر داخل ٿيندي سرسري نگاهه سان ڏسي ٿو، ٽيبل جي سائيڊ واري ڪرسي تي ويٺل شخص کي اشاري سان ڪجهه چوي ٿو، هو سنڌيا کي سامهون واري ڪرسي تي ويهڻ جو اشارو ڪري ٿو، ويهڻ کانپوءِ وچ وارو شخص جيڪو ايم ڊي آهي فائيل کولي کانئس پڇي ٿو،
”ها ته مِس سنڌيا شوڪت علي توهان انگلش ۾ آنرز فرسٽ ڪلاس فرسٽ آهيو.“
”يس سر....“
”هن کان پهرين به توهان جو شاندار اڪيڊمڪ ڪيريئر رهيو آهي، ته پوءِ توهان بجاءِ ماسٽرز ڪرڻ جي جاب ڇو پيا ڪيو، ڪا گھريلو مجبوري، يا مالي پريشاني.“
”نو سر، ڪا خاص ريزن ڪونهي، مون سوچيو ته اگر سُٺي آفر آهي ته ڇو نه ٽراءِ ڪجي.“
”ڀلا هن کان اڳ ۾ ڪو ڪم ڪرڻ جو تجربو.“
”نو سر، وقت وڏو تجربي گاهه آهي موقعو مليو ته ڪم به ڪبو ۽ تجربو ته ڪم ڪرڻ کان پوءِ حاصل ٿي ئي ويندو.“
ايم ڊي پاسي تي ويٺل شخص کي مخاطب ٿي،
”مظفر صاحب توهان کي ڪو سوال ڪرڻو هجي ته،.......“
مظفر جيڪو دلچسپي سان سنڌيا جي سوالن جا جواب ٻڌي رهيو هو، زيرِ لب مسڪرائي چوي ٿو،
”نو..... نو سر..... ڪافي آ...... مِس سنڌيا جي خود اعتمادي ئي ٻڌائي پئي ته هوءَ مطمئن آهي ته جيڪڏهن دل نه چوي ته پوءِ ان ڳالهه کي ڇڏي ڏجي.“
”ٺيڪ آ مِس...... توهان هلو، اگر توهان هن جاب لاءِ سليڪٽ ٿي ويا ته ٻن ٽن ڏينهن ۾ توهان کي آفر ليٽر ملي ويندو.“
”ٿينڪيو سر......“
سنڌيا اٿي ٻاهر وڃي ٿي ته هو ٽئي ڊسڪس ڪن ٿا،
”منهنجي خيال ۾ اها ڪينڊيديٽ هن پوسٽ لاءِ سوٽ ڪري ٿي.“
ان تي مظفر چوي ٿو ته:
”سر مون پهرين نظر ۾ ئي سمجھي ورتو هو ته توهان هن ڪينڊيڊيٽ کي ئي سليڪٽ ڪندا.“
”ته پوءِ نظام صاحب هن ڇوڪريءَ جو آفر ليٽر ٺهرائي وٺو.“
”جيڪو حڪم سر.....“



هوڏانهن نجمه جي شادي جون تياريون زور شور سان ٿي رهيون آهن، مريم به ماءُ جي ڏسيل راهه تي هلڻ جي پوري ڪوشش ۾ رڌل آهي ۽ مڙس کي ڀڙڪائڻ جو ڪو موقعو هٿان نه ٿي وڃائي، جنهن ڏينهن کان کيس خبر پئي آهي ته سندس مڙس جو سنڌيا سان واسطو آهي جنهن ۾ سندس گھر وارا به ان رشتي ۾ راضي هئا ان ڏينهن کان هن جو گھر وارن سان ڄڻ ته وير ٿي ويو آهي اندر ۾ اُلا ڀڙڪندا رهنس ٿا، وس نه ٿو پڄيس ته رحمان کي جلد کان جلد مائٽن کان دور وٺي وڃي جو وري هنن جو پاڇو به مٿس نه پوي. ان لاءِ دل ئي دل ۾ پهه پچائيندي ۽ منصوبه سٽيندي رهي ٿي. هر وقت موقعي جي تلاش ۾ رهندي آهي اڄ به قدرت طرفان هڪ موقعو سندس هٿ چڙهي وڃي ٿو. منجھند جي مانيءَ کان پوءِ شمسه ۽ نجمه گل بانوءَ کان اجازت وٺي تيار ٿي شاپنگ لاءِ وڃڻ لاءِ پنهنجي ڪمري کان ٻاهر نڪرن ٿيون ته منهن ۾ مريم ملين ٿي جيڪا جڳ کنيو پاڻيءَ ڀرڻ لاءِ ٻاهر نڪتي آهي، هنن کي تيار ٿي ويندو ڏسي باهه وٺي وڃيس ٿي، مٿان وري شمسه کيس چوي ٿي ته امان جي طبيعت ٿوري سست آهي، هوءَ آرام پئي ڪري، سندس ٿورو خيال رکجانءِ، اهو ٻڌي ويتر چڙ وٺيس ٿي،
”آپا مان پاڻ ٿڪجي پئي آهيان فواد کي کير پياري آرام ڪنديس.“
”ٺيڪ آ تون ڀلي آرام ڪر، اسان امان جي اٿڻ کان پهرين واپس اچي وينداسين.“
هنن جي وڃڻ کان پوءِ مريم منهن ئي منهن ۾ ڀڻڪندي،
”هونهن........! پاڻ وڃن شاپنگ تي ۽ مان ڪيان سندن ماءُ جو خيال، هونئن مونکي پڇن ڪونه.“
ان وقت ماءُ جو سبق ياد اچيس ٿو ته مڙس کي اهڙو ڀڙڪاءِ جو مجبور ٿي توکي جدا گھر وٺي ڏئي. اهو سوچيندي ذهن ۾ هڪ ترڪيب اچيس ٿي،
”هاڻ ڏس ته مان رحمان کي ڪيئن ٿي هنن جي خلاف مجبور ڪيان.“
ڪمري ۾ وڃي ٽي وي کولي ٿي ننڍڙو فواد بيبي ڪاٽ ۾ سمهيو پيو آهي ڀرسان پلنگ تي ويهي ڊراءِ فروٽ چڳندي رحمان کي فون ڪري ٿي ته هو کانئس پڇي ٿو ته هينئر ڇو فون ڪئي اٿئي، نخريلي انداز ۾ ڪنجھندي چوي ٿي،
”منهنجي..... طبيعت خراب ٿي وئي آهي، بخار به ٿي ويو آ،...... ڏاڍي ڪمزوري پئي محسوس ٿئي.“
”ته پوءِ ڪا دوا وٺ نه...... آپا کي چئو ته ڪا بخار جي گوري ڏيئي ۽ نجمه کي چئو ته چانهه ٺاهي ڏيئي .“
”تنهنجي آپا ۽ نجمه گھر ۾ هونديون تڏهن نه،“
”ڪيڏانهن ويون آهن...... تون چوين ها نه ته تنهنجي طبيعت ٺيڪ ناهي.“
مريم روئندي چوي ٿي،
”منهنجي ڪنهن کي پرواهه پئي آ تنهنجي گھر ۾........ مان مران يا جيان....... الٽو هدايت جاري ڪري ويون آهن ته امان جو خيال رکجانءِ.“
”پر هينئر ويون ڪيڏانهن آهن.“
”ڪيڏانهن وري ڪيڏانهن...... نجمه بيگم جي شاديءَ جي شاپنگ پئي ٿئي لاڳيتي...... کٽڻ جي ئي ناهي....... هونئن پئسو ناهي...... هيڏانهن لاڏلي بيگم لاءِ گھر پيو ڦرجي. خير منهنجو ڇا، (ڪنجھندي ڪڻڪندي) الا مان مري ويس، منهنجو ساهه الائي ڪيئن ٿو ٿئي ٿڙڪڻيءَ اچي ورتو اٿم.“



”چڱو تو آرام ڪر مان ٿو اچان.“
اهو ٻڌي مريم پريشان ٿي وڃي ٿي، لڱن کي هٿ لائي ٿي ته ٿڌا لڳا پيا آهن هاڻي ڇا ٿيندو رحمان آڏو سندس ڪوڙ ظاهر ٿي پوندو، هڪدم منع ڪريس ٿي،
”نه نه توکي آفيس ۾ ڪم هوندو.“
”ڪم ايڏو ضروري ناهي، اڄ آپا سان هڪ هڪاڻي ڪبي، منهنجي زال جو ڪنهن کي خيال ڪونهي.“
اهو ٻڌي مريم جو منهن خوشيءَ وچان ٻهڪي اٿي ٿو ته آخر سندس تير نشاني تي لڳو، مان رحمان کي ايڏو مجبور ڪنديس جو هو پاڻ جدا ٿي گھر وٺندو. اچانڪ خيال اچيس ٿو ته رحمان گھر اچي پيو ۽ کيس بخار ته آهي ڪونهي، هاڻي ڇا ڪري نه ته رحمان اڳيان ڪوڙي ٿي پوندي،
”مريم ڪجهه ڪر، (سوچيندي ماءُ جا اکر دل تي تري اچنس ٿا ته ٿوري گھڙيءَ لاءِ لڱ ڪوسا ڪرڻا هجن ته بصر ڪڇ ۾ رکي ڇڏجي، تيز بخار واري حالت ٿي ويندي، هوءَ جلدي ڪچن ۾ وڃي بصر کڻي ڪڇ ۾ رکي ٿي رحمان جي اچڻ کان اول ئي سندس لڱ ڪوسا ٿي وڃن ٿا.
”واه جي ترڪيب آ، امان مڃيم تون وڏي حرفتي آهين،“
گاڏي جو آواز ٻڌي جھٽ پلنگ تي ليٽي مٿان چادر وجھي ڪنجھڻ لڳي ٿي رحمان ڪمري ۾ اچي سندس ٻانهن ۽ پوءِ مٿي تي هٿ رکي ڏسي ٿو.
”ايڏو تيز بخار.......... ۽ توکي اهڙي حالت ۾ ڇڏي پاڻ شاپنگ تي هليون ويون..... اڄ اچن ته مان سڌو ٿو ڳالهايانِ.“
دوا کڻي مريم کي ڏئي ٿو جيڪا نظر بچائي پلنگ جي پويان ڦٽي ڪري ڇڏي ٿي، ٿوري دير کان پوءِ شمسه ۽ نجمه واپس اچن ٿيون، شمسه شاپنگ بيگس کڻي ماءُ جي ڪمري ۾ هلي وڃي ٿي، نجمه لائونج ۾ فرج مان پاڻي ڪڍي پيڻ لڳي ٿي ته رحمان آواز ٻڌي ٻاهر اچي ٿو، پويان مريم ٽپ ڏئي اٿي ويهي ٿي،
”واه جو لڳو نشاني تي هاڻي مچندو ممڻ ۽ ايندومزو.......... جي مون رحمان کي مائٽن کان جدا نه ڪيو ته منهنجو نالو به مريم ناهي، هليو آ مريم جي هوندي هُن ڇوري سان عشق لڙائڻ، مان هن کي سڀني کان ايڏو پري وٺي وينديس جو منهن ڏسڻ کان سڪنديون.“
نجمه پاڻي پي گلاس ميز تي رکي ٿي ته رحمان ڪاوڙ ۾ ٻاهر اچي ٿو.
”ڪيڏانهن وتو ٿيون سڄو ڏينهن گھمنديون، گھر ۾ ڪو ٽڪاءُ به اٿو يا نه.“
نجمه جنهن مامي کي اهڙي انداز ۾ ڳالهائيندي ڪڏهن به نه ڏٺوهو، حيران ٿي مامي کي ڏسي ٿي،
”ماما ڇا ڳالهه آ، ڪاوڙ ۾ پيا لڳو.“
”ڪاوڙ.......! توهان کي ايترو به خيال ناهي ته گھر ۾ ڪو بيمار آ، ڪنهن جي طبيعت خراب آ، شاپنگ ڀڳي پئي وئي جو اڄ ئي ڪرڻي هئي.“
”پر ماما ناني امان ته پاڻ اسان کي اجازت ڏني هئي، امي کيس دوا کارائي هئي.“
”نانهه امان جي ڪير ٿو ڳالهه ڪري، مريم جي طبيعت سخت خراب آ، ان کي تيز بخار آهي، فواد روئي روئي ساڻو ٿي پيو آهي، توهان کي چيائين پوءِ به هليون ويئو.“
رحمان جو تيز آواز ۾ ڳالهائڻ ٻڌي شمسه ٻاهرنڪري اچي ٿي،
”ڇا ڳالهه آ، جو ايڏو گرم پيو ٿين جڏهن اسان وياسين پئي ته مريم بلڪل ٺيڪ هئي ۽ آرام ڪرڻ پئي وئي، جڏهن مون کيس چيو ته امان جو خيال ڪجانءِ ته پاڻ چيائين ته مان پاڻ آرام ڪرڻ پئي وڃان.“
اهو ٻڌي هو ويتر تپي باهه ٿي وڃي ٿو،
”ان جو مطلب ته مريم ڪوڙ پئي ڳالهائي، توهان سڀني جو ته پهرين ڏينهن کان ساڻس وير آهي...... چاچي کي به توهان جي رويي جي ڪري نه ٿو گھرايان جو هتي ڪو ساڻس سئين منهن ڳالهائي نه ٿو، سڌي طرح چئو ڇونه ٿيون ته توهان مريم سان گڏجي رهڻ نه ٿيون چاهيو.“
شمسه تي ڄڻ سڪتو طاري ٿي وڃي ٿو حيرت سان ڀاءُ جي منهن ڏانهن ڏسي ٿي رحمان هن کان اول ڪڏهن به حدون نه اوراگھيون هيون سندس سامهون اهڙي طرح نه ڳالهايو هيو ، ڏکاري ٿي چويس ٿي،
”تون اڄ وڏي ڀيڻ جي ڳالهه جو يقين نه ٿو ڪرين..... چوان پئي ته مريم اسان جي وڃڻ وقت بلڪل ٺيڪ هئي ......“
”بس آپا گھڻو ٿيو ...........“
گوڙ تي گل بانو به سجاڳ ٿي ڪاوڙ مان ٻاهر اچي ٿي،
”توکي هاڻي ڪنهنجو به لحاذ ڪونهي رهيو، تنهنجي الائي ڪهڙي مرضي آ، جي توکي اسانجي ڳالهه نه ٿي وڻي ته پوءِ بسم الله، جيئن توکي وڻي تيئن ڪر، رکي ڏي زال کي ٻه ٽي نوڪرياڻيون خدمت چاڪريءَ لاءِ.“
ماءُ جي ڳالهه ٻڌي رحمان آپي کان نڪري وڃي ٿو. لحاذ مروت عزت سڀ ڪجهه وسري وڃيس ٿو،
”ته پوءِ صاف صاف چئو نه ته توهان سڀني کي اسان مان وڏو ڏک آهي.“
شمسه کي ماءُ جي طبيعت بگڙڻ جو انديشو ٿئي ٿو، هوءَ سمجھي وڃي ٿي ته ڳالهه وڌندي پئي وڃي ان ڪري معاملي کي ٿڌو ڪرڻ جي خيال کان،
”امان توهان جي طبيعت صبح کان ٺيڪ ناهي توهان هلي آرام ڪيو...... مان ڏسان ٿي ته مريم کي ڇا ٿيو آ.....“
”رهڻ ڏيو.... مريم کي توهان جي همدردي جي ڪا ضرورت ناهي، مون کيس چانهه ۽ دوا ڏئي ڇڏي آ ۽ چاچيءَ کي به فون ڪري ڇڏي آ ته اچي ساڻس رهي.“
اهو ٻڌي شمسه کي ڏاڍو ڏک ٿئي ٿو، ته اڄ رحمان اسان کان ايڏو بدظن ٿي ويو آ جو ڪابه ڳالهه ٻڌڻ لاءِ تيار ناهي. سندس اکين ۾ لڙڪ اچي وڃن ٿا، ڏکاري آواز ۾ کيس چوي ٿي ته:
”جيئن سندس مرضي.“
نجمه کي اشارو ڪري ٿي، ٻئي گل بانو کي وٺي سندس ڪمري ڏانهن هليون وڃن ٿيون.
هڪڙي ڏينهن جڏهن سنڌيا ۽ سنيتا خوشگوار موڊ ۾ ڊرائينگ روم ۾ ميوزڪ ٻڌي رهيون هيون ته ڪومل اچي کين ٻڌايو ته احمد سان گڏ سندس ڪجهه دوست آيا آهن توهان ٻاهر اچي وڃو. هو ٻئي جيئن ڊرائينگ روم مان نڪرن ٿيون ته سندن نگاهه احمد ۽ سندس دوستن تي پوي ٿي، ٻئي حيران ٿي وڃن ٿيون. احمد سان گڏ ٻيو ڪير نه پر رحمان ۽ سندس دوست امتياز پيا اچن، سنڌيا، سنيتا جي وهم و گمان ۾ به نه هو ته رحمان اهڙي حرڪت ڪري سگھي ٿو، ٻئي طرف امتياز به هن کي ڏسي ششدر ٿي وڃي ٿو. کيس رحمان کان اهڙي گھٽيا پڻي جي توقع به نه هئي ته هو ان حد تائين وڃي سگھي ٿو، سنڌيا رحمان کي شڪايتي انداز ۾ نهاري ٿي ڄڻ چوندي هجي رحمان تون ايترو ڪميڻو به ٿي سگھين ٿو؟
۽ رحمان هن جي نظرن جي پرواهه ڪئي بغير شرارتي نظرن سان کيس ڏسي اکين ئي اکين ۾ ڄڻ چوندو هجي ته ڏس، مان آخر تنهنجي گھر جي اندر پهچي ويس نه، هاڻي ته ڀڄي ڏيکار.
احمد ڀيڻ کي حيران ڏسي ٻڌائيس ٿو ته هي سندس سهيلي جو مامو آهي ۽ هي سندس دوست امتياز، ان ڏينهن اتفاق سان هنن سان ملاقات ٿي وئي هئي ڪالهه فون ڪري حال احوال ڪيائين ته مون چانهه تي مدعو ڪيو مانس، نه چاهيندي به ٻنهي کين سلام ڪيو ۽ اندر هليون ويون. رحمان زيرِ لب مسڪرائيندو رهيو.
ٻئي ڪمري ۾ ڊوڙنديون آيون ۽ بيڊ تي اچي ڦهڪو ڪيائون، سنيتا فڪرمندي مان،
”هي ته ڏاڍو خراب ٿيو هاڻي بهاني سان هتي ايندو رهندو ۽ هڪ نه هڪ ڏينهن ضرور سڀني کي خبر پئجي ويندي.“
”ته پوءِ مان ڇا ڪيان هو تمام چالاڪ شخص آهي.“
”ڪجهه نه ڪجهه ته ڪرڻو پوندو، هاڻي جڏهن به هو توسان ڪانٽيڪٽ ڪري، تون کيس سمجھائڻ جي ڪوشش ڪر ته هو اهڙو ڪوبه قدم نه کڻي، هو هونئن به توسان ٻاهر ملي ٿو ته پوءِ گھر ۾ اچڻ جي ڪهڙي ضررت آهي،“
”ٺيڪ آ مان ڪوشش ڪنديس............“
”چڱو هل ته ڀاڀي ڪومل جي ڪجهه مدد ڪيون.“



انٽر ڪرڻ کان پوءِ نجمه جي شادي ٿئي ٿي اڄ سندس رخصتي آهي، هال ۾ نجمه ڪنوار جي روپ ۾ سينگاريل ويٺي آهي، ٻئي طرف جاويد ۽ سندس گھر وارا ۽ ٻيا مهمان، سنيتا، ڪومل، سنڌيا ۽ رابعه سڀ شاديءَ ۾ شريڪ آهن، نجمه آتشي گلابي شراري سوٽ ۽ جيولري پاتل تمام خوبصورت ۽ معصوم لڳي رهي آهي، ماءُ کان جدائي جو تصور کيس جھوري رهيو آهي، ان ڪري هوءَ اداس پئي لڳي ۽ شمسه ۽ گل بانو کي سندس نظرون تلاش ڪري رهيون آهن، سنيتا ۽ سنڌيا کيس بيوٽي پارلر تان تيار ڪرائي وٺي آيون آهن، جاويد گھوٽ جي روپ ۾ موڙ ٻڌيو ويٺو آهي ۽ اک بچائي ڪنوار کي پيار ڀرين نگاهن سان بار بار ڏسي خوش ٿي رهيو آهي، گھوٽ جي ماءُ هيڏانهن هوڏانهن ڏسندي،
”ادي شمس ۽ امان الائي ڪيڏانهن ويون دير پئي ٿئي، اسان کي وڏو سفر ڪرڻو آهي.“
شمسه قرآن شريف هٿ ۾ کڻي اچي ٿي ۽ ان جي سائي ۾ ڌيءُ کي رخصت ڪري ٿي، نجمه واري واري سڀني سان موڪلائي ٿي، ماءُ ۽ ناني سان موڪلائڻ مهل سڏڪا ڀري روئي ٿي، شمسه ۽ ناني به روئندي ساڻس موڪلائن ٿيون، هڪ سينگاريل گاڏي ۾ گھوٽ ڪنوار کي ويهاريو وڃي ٿو، رحمان ۽ مريم به اداس هڪ طرف بيٺا آهن.
رخصتي کان پوءِ رابعه ڪومل کي چوي ٿي ته احمد الائي ڪٿي آهي ڪافي دير ٿي وئي آ، هاڻي هلڻ گھرجي، ان وقت احمد به اچي وڃي ٿو ۽ سڀ موڪلائي ٻاهر اچي گاڏيءَ ۾ ويهن ٿا.
شام جو وقت آ رحمان آفيس مان واپس آيو ته سندس موڊ سخت خراب هو، ڪمري ۾ مريم ننڍڙي کي کنيو کير پياري رهي آهي ته رحمان اندر اچي ٿو، مريم سندس موڊ جي پرواهه ڪئي بغير ساڳيو راڳ آلاپڻ شروع ڪري ٿي،
”رحمان تو گھر جي باري ۾ ڪجهه ڪيو، ڪيترا ڏينهن ٿيا آهن مان امان سان به ناهيان ملي.“
”گھر سان، امان جي ملڻ جو ڪهڙو واسطو آهي.“
”ڪاوڙجين ڇا لاءِ ٿو، تو ته چيو هو ته نجمه جي شادي کان پوءِ تون نئون گھر وٺي ڏيندين، نجمه جي شادي وقت امان پئسه به منهنجي اڪائونٽ ۾ جمع ڪرائي وئي هئي، هوءَ به ڳوٺ ۾ اڪيلي رهي نه ٿي سگھي.“
”پوءِ گھرائي وٺينس هتي، هتي رهڻ ۾ ڪهڙِي مصيبت آهي.“
”پر ٻيو گھر وٺڻ ۾ ڪهڙي مصيبت آهي.“ هوءَ به ساڳئي انداز ۾ ٺهه پهه جواب ڏئي ٿي.
”فرصت ملندي ته اهو به وٺنداسين.......“
”آفيس مان تتو ٿو اچين ته باهيون وري اچي هتي ٿو ڪڍين.“
زور زور سان ڳالهائڻ تي ننڍڙو فواد ڊڄي روئڻ لڳي ٿو، ته رحمان ڪاوڙ مان چويس ٿو،
”توکان رڳو ٻار سنڀاليو نه ٿو ٿئي.......“
”مان نه ٿي سنڀاليان، ٻيو تنهنجون ماءُ ڀيڻ ٿيون سنڀالن.....“
”چڱو هاڻي بحث نه ڪر، وڃ وڃي ماسي صغرا کي چئو ته چانهه جوڪوپ ٺاهي کڻي اچي.“
مريم سٽ سٽ ڪندي ٻار سوڌي ٻاهر هلي وڃي ٿي ته رحمان پنهنجي منهن ڀڻڪندي،
”آفيس ۾ صاحبن جيئڻ حرام ڪري ڇڏيو آهي، گھر اچ ته هتي هن جاهل عورت جو ٽيڪو لڳو پيو آهي، جيئڻ ئي جنجال ٿي ويو آهي، ڪهڙي کُٽي کنيو جو وڃي ڳوٺ مان شادي ڪري جيءَ جو جنجال ڳچيءَ ۾ وڌم.“
رحمان آفيس ۾ ڪجهه فائيلن ۾ هيرا ڦيري ڪئي آهي جنهن جي سلسلي ۾ باس روز روز کانئس باز پرس ڪندو رهي ٿو، جنهن کيس ڪافي پريشان ڪري وڌو آهي، ٻئي طرف گھر اچي ٿو ته مريم روز ڪونه ڪو ڦڏو ڦهلايو ويٺي آهي، انهن ڳالهين کيس فراريت حاصل ڪرڻ تي مجبور ڪري ڇڏيو آهي ۽ هو سڪون جي تلاش ۾ غلط راهن جو راهي ٿيندو ٿو وڃي،
رات جي وقت امتياز جي فليٽ تي تاس جي محفل ڄمي پئي آهي ته هڪ دوست امتياز کان پڇي ٿو ته گھڻن ڏينهن کان سندس جگري يار ڪون ٿو ڏسجي، ان تي امتياز چوي ٿو ته اسان ته آهيون ڇڙا ڇانڊ، هو ٻچڙيوال آهي سوين ڪم ڪاريون هوندس انهن کي منهن ڏئي يا يارن دوستن کي.
”ها يار چوين سچ ٿو شادي به هڪ جنجال آهي، وقت ائين گذري پيو ته اهو ڏچو پالڻ جي ڪهڙي لوڙ پئي آهي.“
”تڏهن ته هيڏي عمر گذري وئي آ، اسان ان خفي ۾ ناهيو پيا.“
انهي وقت رحمان اندر اچي ٿو، امتياز کيس ڏسي خوش ٿي هن ڏانهن وڌي ٿو،
”هو ڏسو شيطان کي ياد ڪيو ته شيطان حاضر.“
”اڇا ته مابدولت جو ذڪر خير پئي ٿيو.“
”يار اسان آهيون يارن جا يار، جي ڪو دوست گھڻو وقت غير حاضر رهي ته ان جي ياد ته ايندي نه.“
”زهي نصيب.... ڇا پيو ٿئي.....“
”بس، تنهنجي بغير محفل اڌوري هئي، امتياز يار ٿي وڃي هڪ جام تنهنجي دوست رحمان جي نانُ.......“
”ڇو ڪونه.....“
اٿي ٿو ۽ مشروب جا گلاس ڀري سڀني کي ڏئي ٿو، پيئندي تاس جا پتا ورهائن ٿا، ۽ رمي کيڏڻ شروع ڪن ٿا.
گل بانو ۽ شمسه اڄ وري پريشان ويٺيون آهن، سندن نظرون بار بار گھڙيال ڏانهن کڄن ٿيون، جنهن جي سُين سان گڏ سندن پريشاني ۾ به اضافو ٿيندو پيو وڃي ٻئي ڪجهه چئي بنا هڪ ٻئي کي معنيٰ خيز نظرن سان نهارن ٿيون، شمسه ڪڏهن اٿي پسارڻ لڳي ٿي ڪڏهن ڪٿي ويهي ٿي ته ڪڏهن ڪٿي، بيچيني کيس هڪ جاءِ تي ٽڪڻ نه ٿي ڏئي، گل بانوءَ جو به ساڳيو حال آ، ڪنهن مهل صندل تي اٿي ويهي ٿي ڪڏهن ليٽي پوي ٿي، آخر کانئس رهيو نه ٿو ٿئي،
”ڇوڪري کي الائي ڇا ٿي ويو آ، جيڪو آفيس کان موٽندو هو ته هيٺ لهڻ جو نالو نه وٺندو هو، هاڻي آ جو آڌي آڌي رات تائين گھر کان غائب آ، نه ننڍي نيٽي زال جو فڪر اٿس نه ننڍڙي ٻار جي ڳڻتي.“
”تڏهن ته جھليو هيوسينس ته نه ڪر اهڙي بي جوڙ شادي، جتي ذهني هم آهنگي نه هجي، پر لالچ اکين تي انڌ جون پٽيون ٻڌي ڇڏيس، هاڻي سڄو ڏينهن گھر ۾ ڪِر ڪِر ٻُڌي ٻاهر پيو سڪون تلاش ڪري......... ويٺو هوندو ڪٿي يارن دوستن سان.“
”مائي مون کي ته ڊپ ٿو ٿئي ته ڪٿي غلط صحبت ۾ نه ڦاسي وڃي.“
”نه امان رحمان اهڙو به ناهي، پڙهيل لکيل آ، ٽي سال آمريڪا رهي آيو آ، اتي نه ڦاٿو، اچي هتي ڦاسندو، توهان فڪر نه ڪيو.“
ڳالهين دوران وقت جون سُيون تيزيءَ سان گذرندڙ وقت جو احساس ڏيارن ٿيون، ٽِڪ ٽِڪ، رات جا ٻه پيا ٿين ته ٻاهر دروازي جي لاڪ ۾ چاٻي گھمڻ جو آواز اچي ٿو ڄڻ ڪير چاٻي گھمائي رهيو هجي پر در نه کلندو هجيس، شمسه جون اکيون در ۾ کُتل آهن ۽ در کلڻ جو انتظار پيون ڪن آخر ڪجهه دير کان پوءِ دروازو کلي ٿو ته اندر داخل ٿيندڙ رحمان کي ڏسي ٽِپ ڏئي اٿن ٿيون، رحمان لڙکڙايل قدمن سان اندر داخل ٿئي ٿو سندس قميص جا بٽڻ کليل، قميص، پينٽ کان ٻاهر نڪتل، اکيون ڳاڙهيون، شمسه جلدي وڃي ڀاءُ کي ٻانهه ۾ هٿ وجھي ٿي ۽ لائونج تائين وٺي اچڻ ۾ مدد ڪري ٿي. گل بانو جيڪا پهرين حيران ۽ پريشان هئي سندس اهڙي حالت ڏسي سمجھي وڃي ٿي ته سندس پيارو پُٽ شراب جي نشي ۾ ڌُت آ، سندس چهرو ڪاوڙ ۾ ڳاڙهو ٿي وڃي ٿو، پنهنجي پرورش ۽ تربيت تي شرمسار ٿي وڃي ٿي. اٿي پُٽ جي ڀرسان اچي ٿي ۽ ٺڪاءُ ڪري چماٽ وهائي ڪڍيس ٿي،
”تون شراب پي گھر آيو آهين، توکي ذرو به لحاذ نه ٿيو، تو ته اڄ مونکي پنهنجن ئي نظرن ۾ ذليل ڪري ڇڏيو آ....... مون جھُد ڪري توهان کي پالي وڏو ڪيو، ڪڏهن احساس ٿيڻ نه ڏنو ته توهان يتيم آهيو، توهان جي تربيت ڪرڻ ۾ وسان نه گھٽايو، ڪهڙي ڪمي رهجي وئي هئي توهان جي پرورش ۾ جو اڄ مونکي هي ڏينهن ڏسڻو پئجي رهيو آهي. ذرو شرم نه آيو توکي ته تون هي ڇا پيو ڪرين، ابا، اهڙو اخلاقي طور ڪمزور ثابت ٿيندين مون ڪڏهن سوچيو به نه هو.“
رحمان چپ چاپ ماءُ جان نصيحتون ٻڌندو رهي ٿو ۽ اوٻاسيون ڏيندو رهي ٿو. ”ننڍي نيٽي ٻن جيئن سان زال جو به خيال نه ٿيئي، ڪهڙي گھٽتائي هئي گھر ۾، جو وڃي غلط صحبت ۾ ڦاٿو آهين.“
آوازن تي مريم ڪمري مان نڪري اچي ٿي، مڙس کي اهڙِي حالت ۾ ڏسي پريشان ٿي وڃي ٿي ۽ چاچيءَ کي ساڻس ڪاوڙ ڪندي ڏسي پاڻ به ڪاوڙ ۾ اچي وڃي ٿي، سندس ڳالهه ڪٽيندي،
”بس چاچي بس گھڻو ٿيو، ڏسين نه ٿي ته رحمان جي ڪهڙي حالت آ، توکي هينئر اچي ليڪچر ڏيڻ جي پئي آ، رحمان جي ٻانهن ۾ هٿ وجھي، هل ڪمري ۾ ، ڇا حالت ڪئي اٿئي پنهنجي.“
پنهنجي ڪمري ۾ وٺي وڃيس ٿي.
”ڏٺوَ نه...... زال جو غلام بنجي ويو آ، ذرو به توهان جي پريشانيءَ جو خيال نه ٿيس، توهان هروڀرو پيا ڪاوڙ ڪري پنهنجو بلڊ پريشر هاءِ ڪيو، ڇڏي ڏيونِ سندن حال تي.“
گل بانو اهو ٻڌي روئي ڏئي ٿي،
”ننڍڙو هوندو هو ته جي مان ڪنهن غلطي تي ماريندي هئي مانس ته وري اچي منهنجي هنج ۾ لڪندو هئو ۽ اڄ......... رئي جي پلو سان اکيون اگھي ٿي.
”چڱو اٿو هاڻي هلي آرام ڪيو....... رحمان في الحال پنهنجي هوش ۾ ناهي صبح جو سڀ ٺيڪ ٿي ويندو.“
کيس ڪمري ۾ وٺي وڃي ٿي.
اڄ موڪل جو ڏينهن آ صبح جو حسبِ معمول اڌ ڪراچي سڄي هفتي جو ٿڪ لاهڻ لاءِ آرامي هوندي آهي، باقي ڪو ايڪڙ ٻيڪڙ سويل ساجھر اٿي الله جو نالو وٺي ڪمين ڪارئين نڪري ويندو آهي، رحمان جي به رات جي واقعي کانپوءِ دير سان اک کلي ٿي سستي وچان پاسو ورائي ڏسي ٿو مريم بي سڌ سمهي پئي آهي، ڀرسان بيبي ڪاٽ ۾ فواد به سمهيو پيو آهي، پاڻ ڪاهليءَ مان پاسو ورائي ٿو، کيس آهسته آهسته رات جو منظر ياد اچي ٿو،
نشي جي حالت ۾ گھر ۾ داخل ٿيڻ، ماءُ جي زوردار چماٽ وهائي ڪڍڻ، روئڻ دڙڪا ڏيڻ اسڪرين تي هلندڙ فلم جيان کيس هڪ هڪ واقعو ياد اچي ٿو. ماءُ جي حالت شمسه جي پريشاني هڪ هڪ منظر سندس آڏو اچي ٿو شرمسار ۽ پشيمان ٿي وڃي ٿو. ڀڻڪي ٿو،
”امان ڇا سوچيندي هوندي، مون اڳئين ڀيري پاڻ سان واعدو ڪيو هو ته اڳتي امتياز وارن جي اهڙي محفل ۾ نه ويندس ۽ ڪيترن ڏينهن تائين ويس به ڪونه، خبر ناهي وري ڪيئن منهنجا قدم اوڏانهن کڄي ويا، مان امان کي هن عمر ۾ ڪوبه ڏک ڏيڻ نه ٿو چاهيان، جڏهن مان ننڍڙو هوندو هئس ۽ امان غلطي تي ماريندي هئي ته......“
سڀ ڪجهه ياد اچي وڃيس ٿو ٽِپ ڏئي اٿي ٿو ۽ سڌو ماءُ جي ڪمري ۾ وڃي ٿو، جنهن سڄي رات ننڊ نه ڪئي آهي ۽ روئندي رهي آهي، پاڻ وڃي ماءُ جي پيرن ۾ ويهي ٿو گل بانو پير سوڙها ڪرڻ جي ڪري ٿي ته هو سندس پير پڪڙي وٺي ٿو،
”امان مان ڏاڍو خراب آهيان، اٿي مون کي مار، ايترو مار.... ايترو....“
ماڻس جيڪا کيس چماٽ هڻڻ کان پوءِ سڄي رات روئندي ۽ پڇتائيندي رهي هئي...... اٿي کيس پنهنجي سيني سان لائي ٿي، جيئن ننڍي هوندي ڪندي هئي، ڇو ڪندو آهين پنهنجي ماءُ کي ائين پريشان، توکي خبر به آهي ته مان رات جو نوين بجي کان پوءِ تنهنجو ٻاهر رهڻ پسند ناهيان ڪندي، پوءِ به تون....“
رحمان ڪن پڪڙي،
”بس امان هي دفعو معاف ڪريو آئينده شڪايت نه ٿيندي.“
ان دوران مريم الائي ڪيڏي مهل پنهنجي ڪمري کان نڪري ايڏانهن آئي هئي، ماءُ پُٽ کي ائين کير کنڊ ڏسي، ڪاوڙ ۾ ڳاڙهي ٿي پنهنجي منهن ڳالهائيندي واپس پنهنجي ڪمري ڏانهن وڃي ٿي،
”رات هيڏي ٿي اٿس پوءِ به ماءُ جي پيرن ۾ پيو آهي... هي ڪاٿي ٿو جدا ٿئي.“
“مونکي ڪا ٻي چال هلڻي پوندي نه ته پنهنجو جدا رهڻ جو خواب ڪڏهن به پورو ڪونه ٿيندو .“

8

شام جي وقت رابعه پنهنجي ننڍڙي ٻارڙي سميت مائٽن وٽ آيل آهي اتفاق سان سنڌيا سنيتا سان گڏ نجمه سان ملڻ ويل آهن جيڪا لاڙڪاڻي مان ڪافي ڏينهن کان پوءِ واپس موٽي آهي، رابعه موقعو ڏسي پيءُ کي چوي ٿي، ”بابا سائين سنڌيا لاءِ ڏاڍو سٺو رشتو آيو آهي، ڇوڪرو لنڊن مان ايم بي اي ڪري آيو اهي ۽ هتي اچڻ سان کيس هڪ سٺي ڪمپني ۾ جاب ملي آهي، طارق جي دوست جو ننڍو ڀاءُ آ، بلڪه هو هڪ ٻئي جا فيملي فرينڊس آهن.“
”ٺيڪ آ پٽ، جي سنڌيا ان رشتي لاءِ راضي هجي ته مونکي ڀلا ڪهڙو اعتراض آ، فيملي به ڏسي وٺنداسين.“
”بابا سائين، انهن جي فيملي جو اسان سان ڪافي عرصي کان اچڻ وڃڻ آ، ڇوڪرو تمام سٺو آهي.“
”ٺيڪ آ پوءِ ڪومل کي چئون ٿا ته سندس مرضي پڇي وٺي، انهي وقت ڪومل اچي ٿي،
”ڇا ٿيو منهنجو نالو ڇو پئي ورتوَ.“
”ڇو تنهنجو نالو وٺڻ لاءِ توکان اجازت وٺڻي پوندي ڇا، احمد کيس ڇيڙيندي چوي ٿو:
”آپا ڏسو ٿا.... هر وقت شرارت جي موڊ ۾ هوندو آ.“
پڻس کلندي احمد کي چوي ٿو،
”تو نه سڌرندين، پُٽ ڪومل سڀني کي چانهه ڏيو ٿڌي ٿي ٿئي. ڪومل سڀني کي چانهه ڏئي ٿي ان دوران رابعه کيس سڄي ڳالهه سمجھائي ٿي، هوءَ حامي ڀري ٿي ته ضرور سنڌيا کي ان رشتي لاءِ راضي ڪري وٺندي.“



ٻئي طرف سنڌيا ۽ سنيتا نجمه جي ڪمري ۾ ويٺيون آهن ۽ کيس ڇيڙي رهيون آهن سنيتا ڇيڙيندي،
”ها ته بنو راڻي جي دل لاڙ ڪاڻي وارن سان ايڏي لڳي وئي جو سڀ دوست، مٽ مائٽ ئي وساري ويٺينء.“
نجمه به شادي کان پوءِ کُلي پئي هئي،
”ڪري ڏس نه شادي، ڏس ته ڪهڙا ٿا لاڏ ٿين جو وقت گذرڻ جو احساس ئي نه ٿو رهي،“
”۽ بنو راڻي جو راجا صاحب ڪٿي آ ڪونه ٿو ڏسجي.“
”لاڳيتو موڪل تي هئو، آياسين ته آفيس جوائن ڪرڻ ويو آهي.“
انهي وقت جاويد ڪمري ۾ اچي ٿو سلام ڪري صوفي تي اچي وهي ٿو.
”جيجا جي توهان اسان جي نجمه راڻي کي اسان کان ايڏو پري کڻي هليا ويوَ، جي هڪ ٻه ڏينهن ٻيا نه اچو ها ته اغوا جي رپورٽ ڪٽرائڻ پئي وياسين.“
سنيتا کيس ڇيڙي ٿي.
”اڇا....! پوءِ ته شڪر آ جو گرفتاريءَ کان بچاءُ ٿي ويو.“
سنڌيا به حصو وٺندي،
”گرفتار ته توهان ٿي ئي ويا آهيو.“
” اهو وري ڪيئن.....“
”نجمه جي محبت ۾......“
جاويد کلندي، ”توهان ته ڊيڄاري ڇڏيو هو..... مون سمجھو ته سچ پچ پوليس اچي وئي ڇا.“
ان وقت آواز ٻڌي رحمان اندر اچي ٿو،
”پوليس ته اچي وئي آهي پر، ڪنهن ٻئي جي گرفتاريءَ لاءِ.........“
سنڌيا ۽ سنيتا رحمان کي ڏسي گھٻرائجي وڃن ٿيون، نجمه کي به مامي جو ائين اچڻ مناسب نه ٿو لڳي، هوءَ سوچي ٿي ته جيڪڏهن جاويد کي ڪنهن ڳالهه جي کڻڪ پئجي وئي ته اهو سٺو نه ٿيندو پر رحمان ڪنهن به ڳالهه جي پرواهه ڪئي بغير،
”ڇو، ڇا ٿيو، خواتين جي بولتي ڇو بند ٿي وئي، هونءَ ته ڏاڍو چهڪيون پئي جاويد کي اڪيلو ڏسي، هاڻي ٿي وڃي مقابلو.....“
هوڏانهن مريم رحمان کي نجمه جي ڪمري ۾ ويندو ڏسي ٿي ته ٻاهر نڪري اچي ٿي ۽ سڌو نجمه جي ڪمري ۾ اچي ٿي، اتي سنڌيا، سنيتا کي ڏسي سندس چهري جو رنگ ئي بدلجي وڃي ٿو، رحمان مريم جي تاثرات کان بي خبر کيس ڏسي،
”اچ، اچ، مريم تون خواتين جي طرف آهين يا، ..... “
مريم ٻڌو اڻ ٻڌو ڪري رحمان جي ٻانهه ۾ هٿ وجھي تقريباً گھليندي.
”توهان ٻاهر اچو مون کي توهان سان ضروري ڳالهائڻو آهي،“
ٻاهر وٺي وڃي ٿي. رحمان جي سمجهه ۾ نه ٿو اچي ته مريم ڪهڙي ڳالهه تي موڊ خراب ڪيو آهي، هن سان گڏ هليو وڃي ٿو. نجمه، سنڌيا سنيتا اطمينان جو ساهه کڻن ٿيون.
مريم، رحمان کي ذري گھٽ گھليندي ڪمري ۾ وٺي اچي ٿي، رحمان سندس اهڙي رويي تي حيران ٿي وڃي ٿو ته هن کي ڇا ٿي ويو آ جو ائين پئي ري ايڪٽ ڪري. آخر کانئس پڇي وٺي ٿو،
”ڇا ٿيو آ، مهمانن جي سامهون ائين ڪبو آ ڇا، هو سڀ ڇا سوچيندا هوندا ته هنن ۾ ٿورو به ايٽيڪيٽ ڪونهي، جاويد هن گھر جو نياڻو آ، هو ڇا سوچيندو هوندو.“
مريم کي به احساس ٿي وڃي ٿو ته هن اهو سڀ غلط ڪيو، کيس ماءُ جي سمجھاڻي دل تي تري اچي ٿي، ته رحمان کي ايسيتائين خبر نه پوي ته اسان سندس راز کان واقف آهيون جيسيتائين هو توکي جدا گھر وٺي ڏئي، جي کيس اها خبر پئجي وئي ته پوءِ روائتي مردن واري هوڏ تي لهي ايندو، جيستائين مرد اهو سمجھندو آ ته سندس زال کي سندس راز جي خبر ناهي ايسيتائين لڪائيندو رهندو، ۽ زال جي هر ڳالهه مڃيندو رهندو، پر جي هڪ دفعو شرم لٿس ته پوءِ هو پنهنجي مردانه فطرت تي لهي ايندو. اهو سوچي مريم پاڻ تي ڪنٽرول ڪري ٿي ۽ ڳالهه نبيرڻ جي ڪوشش ڪريٿي، ۽ روئندي نخريلي انداز ۾،
”صبح کان اڪيلي ويٺي بور پئي ٿيندي آهيان، اڄ صبح کان امان وارن جي ياد پئي اچي، ويتر تو ن آهين جو آفيس مان ايندي ئي سڌو نجمه جي ڪمري ۾ هليو وئين. (لاڏ مان) مونکي امان وارن کي گھرائي ڏي، بس هينئر فون ڪرين.“
رحمان اطنينان جو ساهه کڻي ٿو، هو ته صفا ڊڄي ويو هو ته اجھو ٿو روائتي جھيڙو مچي، پر شڪر ٿيو جو ڳالهه ڪا ٻي هئي.
مريم موقعو ڏسي،
”تو گھر لاءِ ڪنهن کي چيو، مان ٻيو ٻار پيدا ٿيڻ کان پهرين پنهنجي نئين گھر وڃڻ ٿي چاهيان.“
رحمان جو سڄو ذهن سنڌيا ۾ آهي پوءِ به زال کي بهلائيندي،
”ها بابا چيو اٿم، ۽ هاڻ خوش ٿي وڃ هڪ تمام سٺو گھر ڏسي آيو آهيان، آهي ننڍو پر بنگلو نما آهي.... پر.....“
”پر ڇا.“
”قيمت ڏاڍي وڏي پيا ٻڌائن........“
”قيمت جي تون ڳڻتي نه ڪر، امان کوڙ سارا پئسا منهنجي نالي رکرائي وئي آهي.“
رحمان جي لالچي ذهن ۾ وري لالچ اڀري ٿي، ان لالچ ۾ سنڌيا به وسري وڃيس ٿي جيڪا چند قدمن جي مفاصلي تي ويٺي آهي ۽ ٿوري دير اڳ ۾ ان لاءِ بيتاب پئي ٿيو. اٿي خوشيءَ وچان مريم کي ڀاڪر ۾ ڀري، خوشامد واري انداز ۾ چويس ٿو،
”منهنجي مريم آخر آهي نه لينڊ ليڊي، ته پوءِ مون کي هروڀرو فڪر ڪرڻ جي ڪهڙي ضررت پئي آهي. پوءِ هلون ٿا سنڊي تي گھر ڏسڻ، پر گھر ۾ ڪنهن کي به خبر نه پوي.“
اهو ٻڌي مريم خوش ٿي وڃي ٿي،
”ٺيڪ آ پوءِ سنڊي تي پڪ سان هلندي نه.“
”ها بابا پڪ“، ڀاڪر ۾ ڀري پيار ڪريس ٿو.



انٽرويو جي ڪجهه ڏينهن کانپوءِ سنڌيا کي ان ڪمپنيءَ طرفان اسسٽنٽ ڊئريڪٽر جي جاب آفر ٿئي ٿي، گھر ۾ سڀ خوش آهن، خاص طور تي سنڌيا ته تمام گھڻي خوش آهي ته نه صرف هن جي زندگي کي هڪ نئين نهج ملي ويندي، بلڪ بابا جي رٽائر مينٽ کان پوءِ هوءَ به گھر ۾ فنانشل هيلپ جو ڪارڻ بنجي ويندي.
آفيس ۾ سنڌيا کي مظفر صاحب جي انڊر ٽريننگ رکيو وڃي ٿو، مظفر هڪ انتهائي پڙهيو لکيو، مهذب ۽ ڪوآپريٽِو انسان آهي، هو سنڌيا کي دوستانه ماحول ۾ جاب جي متعلق ننڍين ننڍين باريڪين جي واقفيت ڏئي ٿو سندس سمجھائڻ جو انداز ايڏو ته دلچسپ ۽ نرم هوندو هو جو سنڌيا بغير ڪنهن هٻڪ جي کانئس هر طرح سان سوال ڪري ڪجهه ئي ڏينهن ۾ ڪافي ڪم سکي وڃي ٿي، کيس مظفر جي ڪمپني ۾ ڪم ڪرڻ ۾ لطف ايندو آهي، کيس اها ڳالهه جلد سمجهه ۾ اچي وڃي ٿي ته اسٽڊي ۽ پريڪٽِيڪل لائيف ۾ تمام گھڻو فرق آهي، هتي هر ڳالهه نهايت ذميداريءَ سان ڪرڻي پوي ٿي ڇو ته هر ڪم جي نظرداري ۽ نگراني ٿيندي رهي ٿي، ان ڪري هميشه احساس ذميداري رهي ٿو. سنڌيا جي ته هميشه عادت رهي آهي ته جيڪو ڪم کيس سونپيو ويندو آهي اهو پرفيڪٽلي ڪرڻ جي ڪوشش ڪندي آهي ۽ ان کي پوري توجھه ۽ شوق سان نباهڻ جي ڪوشس ڪندي آهي انڪري مظفر کي به هن سان ڪم ڪندي خوشي محسوس ٿئي ٿي.
وقت گذرندي دير ئي نه ٿي ٿئي، سنڌيا پنهنجي ٽريننگ مڪمل ڪري هاڻي پنهنجي سيٽ باقاعده سنڀالي وٺي ٿي. ان ڪري ڪافي هشاش بشاش رهڻ لڳي آهي.
ڪيترن ڏينهن کان ڪراچي جي موسم ٺيڪ نه هئي، گھُٽ ٻوسٽ ۽ لوساڙيندڙ گرمي کانپوءِ ڪجهه ڏينهن تائين بادل کُلي وسندا رهيا، هر طرف پاڻي ئي پاڻي ٿي ويو، اڄ صبح ساڻ آسمان صاف ٿي ويو، سج جا ڪرڻا ڪڪرن جي اوڍر مان جھاتي پائي فضا کي روشن ڪري رهيا آهن، هر شيءِ ڄڻ ته ڌوپجي صاف ٿي وئي آهي، فضا عجب جهڙي هٻڪار سان معطر ٿي وئي آهي، وڻ ٽڻ ڌوپي ساوا چهچ ٿي پيا آهن ڄڻ کين ڪنهن نئون سبز ويس اوڍايو هجي. ٽپهري ڌاري ٿڌڙي هوا گھلڻ لڳي ۽ الائي ڪٿان ڪپهه جهڙا اڇا ڪڪر هوا سان رانديون ڪندا سڄي آسمان ۾ ڊوڙڻ لڳا، منظر ڏاڍو خوبصورت بنجي ويو، موسم خوشگوار ٿي وئي، سنڌيا جيڪا برسات جي ڪري هڪ ٻن ڏينهن کان آفيس نه وئي هئي، فليٽ جي بالڪوني ۾ موسم جو مزو وٺي رهي هئي ۽ بادلن کي هڪ ٻئي پويان ڊوڙندو ڏسي سندس دل ۾ انهن کي پڪڙڻ جي شديد خواهش جاڳي پئي هئي، ته ان وقت ڪومل اچي سندس ڀرسان بيٺي، انجي هٿ ۾ چانهه جو ڪوپ هئو.
”ڇا پئي ڏسين.....“
”ڏس ڀاڀي هي بادل ڪيئن هڪ ٻئي کي پڪڙڻ جي ڪوشش ۾ ڪيڏو تيزيءَ سان ڊوڙن پيا. واقعي ڪيڏو نه من موهيندڙ نظارو آ، قدرت جا به عجب رنگ آهن، ڪالهه تائين ڪيڏا ڪارا گھاٽا بادل هئا جو خوف پئي ٿيو، ۽ اڄ.“
”ها چانهه ٺاهيم سوچيم تو لاءِ به کڻي اچان، (ڪوپ ڏيندي) موسم تي تبصرو ڪندي، آخر مطلب جي ڳالهه تي اچي ٿي،
”ڏي خبر هاڻي اڳتي ڇا ڪرڻ جو پروگرام ٺاهيو اٿئي.“
سنڌيا کلندي چوي ٿي،
”ڀاڀي اڃان ته جاب ملي آهي، جوائن ڪئي ڪجهه ٽائيم ٿيو آ، وري ڪهڙو پروگرام ٺاهينديس.“
”پر آپا رابعه ۽ اسان سڀني جو خيال آ ته تون نئين گھر وڃڻ جي تياري ڪر.“
حيران ٿيندي،
”ڇو احمد کي نئون گھر مليو آ ڇا، ڏاڍا ٺٺ اٿو، پهرين گاڏي ۽ هاڻي نئون گھر.“
ڪومل کلندي،
”ڏس ڳالهه کي نٽاءِ نه، تون چڱي طرح سمجھين ٿي ته مان ڪهڙِي نئين گھر جي ڳالهه پئي ڪيان.... منهنجو مطلب آ.... پيا گھر وڃڻ جي تياري ڪر.“
اهو ٻڌي سنڌيا ڊڄي وڃي ٿي،
”نه، نه ڀاڀي مون کي في الحال ڪا شادي وادي ناهي ڪرڻي.“
”پر آپا ته تنهنجي لاءِ هڪ تمام سٺو رشتو کڻي آئي آهي، ادا طارق جي فيملي فرينڊس جو چوڪرو آ، ڪجهه مهينا پهرين لنڊن مان ايم بي اي ڪري هتي ڪنهن ڪمپني ۾ جاب ٿو ڪري.“
ڪاوڙ مان چوي ٿي،
”نه، نه مونکي ڪابه شادي وادي ناهي ڪرڻي، اڃان ماسٽرز ڪرڻي آ، تعليم پوري ٿي ناهي ته سڀني کي شادي جي ڳڻتي اچي ورايو آ.“
ڪومل حيران ٿي سندس منهن ڏي ڏسي ٿي، هن کي سنڌيا جي ائين ري ايڪٽ ڪرڻ جي قطعي اميد نه هئي، هوءَ سوچي ٿي، سنڌيا شادي جي نالي تي ائين هڪدم ڇو ڀڙڪي اٿي آ، ايڏي ڪاوڙ ڇو........
سنڌيا کي خود پنهنجي اهڙي رويي تي پشيماني ٿئي ٿي، پر اها سندس مجبوري آ، هوءَ سوچي ٿي ته هوءَ ڇا ڪري، گھر وارا هاڻي روز روز فورس ڪندا ۽ رحمان مونکي شادي ڪرڻ نه ڏيندو، هوءَ ڇا ڪري هنن کي ڪيئن منع ڪري، چانهه اتي ئي ڇڏي پاڻ پنهنجي ڪمري ۾ هلي وڃي ٿي، ڪومل حيران ٿي ڪڏهن چانهه ڏي ڪڏهن ويندڙ سنڌيا ڏي نهاري ٿي، هن کي الائي ڇا ٿي ويو؟ پاڻ به پنهنجي ڪمري ڏانهن وڌي وڃي ٿي.
سنڌيا ڪمري ۾ اچي ڌڙام ڪري پاڻ کي بيڊ تي سٽي ٿي ۽ انتهائي بي وسيءَ مان سوچي ٿي، مان ڇا ڪيان، ڪجهه سمجهه ۾ نه ٿو اچي، رحمان به ڪافي ڏينهن کان اڪيلي ۾ مليو ناهي، جو هن کي دل جي ڳالهه چوان ته جي هو واقعي مونسان محبت ڪري ٿو ته پوءِ مون سان شادي ڪري وٺي، آپيءَ کي به اچانڪ منهنجي شاديءَ جو ڪهڙو اچي شوق جاڳيو آهي. اڃان ته مان پڙهندس، مونکي موقعو ڪڍي رحمان سان ڳالهائڻو پوندو، جي رحمان مڃي ورتو ته ان کان وڌيڪ منهنجي لاءِ خوشي جي ٻي ڪهڙي ڳالهه ٿي سگھي ٿي، مون هميشه رحمان سان محبت ڪئي آ، دل سان چاهيو آ، هوئي منهنجي پهرين ۽ شايد آخري محبت آ.... ڇوڪري زندگيءَ ۾ صرف هڪ دفعو محبت ڪندي آ ۽ اها مون به ڪئي آ... پر.... رحمان ته مون سان دوکو ڪيو، هن لالچ ۾ اچي منهنجي محبت جي پرواهه ڪئي بغير هڪ اهڙي ڇوڪري سان شادي ڪئي جيڪا ڪنهن به طرح ساڻس ميچ نه ٿي ڪري،.... پوءِ مان سندس باري ۾ ڇو پئي سوچيان..... پر مان ٻيو ڇا ڪيان، ان کان سواءِ ڪو ٻيو چارو به ته ڪونهي. هن ڌمڪي ڏئي ڇڏي آ ته هو مونکي ڪنهن ٻئي جو ٿيڻ ڪڏهن به نه ڏيندو، جي مان ڪنهن ٻئي سان شادي لاءِ ها به ڪيان ته به رحمان ......
انهي وقت شوڪت علي ڪومل کان سندس باري ۾ پڇي ٿو ته آواز تي سندس خيالن جو سلسلو ٽُٽي وڃي ٿو، جلدي جلدي اٿي ٿي رئي جي پلاند سان منهن اگھي ٻاهر نڪري اچي ٿي.

شام جي وقت مريم تيار ٿي ننڍڙي فواد کي کڻي ٻاهر اچي ٿي ۽ ماسي صغرا کي ڏيندي چويس ٿي،
”صغرا تون فواد کي سنڀال، مان ڊاڪٽرياڻيءَ کان چيڪ اپ ڪرائڻ صاحب سان گڏ وڃان پئي.“
ماسي هن کان ننڍڙو وٺي ٿي، ته رحمان گاڏي جي چاٻي ڦيرائيندو ٻاهر اچي ٿو، ٻئي ٻاهر نڪري وڃن ٿا. ٿوري دير کان پوءِ رحمان هڪ ننڍي بنگلو نما ڪاٽيج جي اڳيان اچي گاڏي روڪي ٿو، لائين ۾ هڪ جهڙا گھر ٺهيل آهن. ٻئي گاڏيءَ مان لهي گھر جي گيٽ ۾ داخل ٿين ٿا جيڪو اڳ ۾ ئي کليل آهي. اندر هڪ شخص موجود آهي، جيڪو اسٽيٽ ايجنٽ آهي، سلام ڪري کين گھر ڏيکاري ٿو، مريم حيران ٿئي ٿي ته ايترو ننڍڙو گھر ۽ ايڏي وڏي قيمت،
”هي ته تمام ننڍو گھر آهي....“
”ڪراچي ۾ عام طرح ايترائي گھر هوندا آهن.“
”پر ڪلفٽن هلندا آهيون ته ان پاسي ته وڏا وڏا گھر هوندا آهن،“
کلندي،”اهي ڪروڙن جا هوندا آهن اسان ڪٿي ٿا وٺي سگھون.“
سوچي ٿي ته آهي ته ننڍو پر جي انڪار ڪيم ته پوءِ رحمان کي بهانو ملي ويندو ۽ منهنجو جدا رهڻ جو سپنو ڪڏهن به ساڀيان نه ٿيندو.
”ڇا پئي سوچين پسند نه اٿئي ته ٻيو ڏسنداسين.“
”نه نه ٺيڪ آهي، ٽي ڪمرا اٿس، لائونج اٿس، وڏي ڳالهه ته ٿورو آڳند به اٿس، امان فليٽ ۾ ته منجھي پوندي آهي. ٺيڪ آ الله ڏنو ته پوءِ وري وڏو وٺنداسين.“
ايجنٽ چاٻيون ڏيندي چوي ٿو، ميڊم توهان هڪ دفعو چڱي طرح ڏسي وٺو هوءَ خوش ٿي ٻيهر هڪ هڪ ڪمرو گھمي ٿي، ته رحمان ايجنٽ سان آهسته ڪجهه ڳالهائي ٿو. مريم ٻاهر اچي ٿي ته کيس چوي ٿو،
”في الحال پنجويهن هزارن جو چيڪ ڏي ته بيانو ڏيون، باقي جڏهن لک پڙهه ٿي ته پوءِ ڏينداسين.“
مريم چيڪ ڏيندي چوي ٿي:
”جلدي لک پڙهه ڪرائجانءِ نه.....“
”ها، ها هاڻي هل ته هلون،“
ٻئي ٻاهر اچي گاڏي ۾ ويهن ٿا.
ٿوري دير کان پوءِ گھر واپس اچن ٿا ته گل بانو لائونج ۾ ننڍڙي کي کنيو ويٺي آهي، مريم ڏاڍي خوش پئي لڳي ايندي ئي سڌي پنهنجي ڪمري ڏانهن هلي وڃي ٿي، رحمان وڌي ماءُ ڏي وڃي ٿو،
”اڄ توهان جلدي ٻاهر اچي ويٺا آهيو.“
”ها، بس آرام ئي نه پئي آيو، طبيعت ۾ ڏاڍي آنڌ مانڌ ۽ بيقراري هئي، ائين پئي لڳو ڄڻ منهنجي اندر جو ڪو حصو مونکان الڳ پيو ٿئي.“
رحمان حيران ٿي سوچي ٿو ته انجو مطلب ته امان کي اهو ادراڪ ٿي ويو ته اسان کانئس جدا ٿيڻ جا سانباها پيا ڪيون. کيس ائين سوچ ۾ ٻڏل ڏسي گل بانو آٿت ڏئيس ٿي،
”ڪهڙي سوچ ۾ پئجي وئين، مان بلڪل ٺيڪ آهيان، بس ڪنهن وقت ننڊ نه ايندي آهي ته هروڀرو پئي بيقراري محسوس ٿيندي آهي.“
ان وقت شمسه اچي ٿي:
”هلي چانهه پيو، نجمه ۽ جاويد ته ڪنهن دوست جي دعوت ۾ ويا آهن.“
”ڏاڍيون دعوتون پيا اڏائن اڪيلا اڪيلا،“ رحمان کلندي چوي ٿو.



اڄ سنڌيا جي گھر نجمه ۽ جاويد جي دعوت آهي، گھوٽ ڪنوار سان گڏ رابعه، طارق سنيتا ۽ خاله زهره به موجود آهن، ٿوري دير ۾ احمد به اچي وڃي ٿو ڪافي دير تائين ڪچهري ۽ خوش گپيون ٿينديون رهن ٿيون آخر ڪومل سنڌيا ۽ سنيتا ماني لڳائن ٿيون، سڀ کل خوشي ۾ ماني ختم ڪن ٿا ته جاويد ۽ نجمه موڪلائن ٿا، نجمه سنيتا کي به پاڻ سان وٺي وڃي ٿي ته رستي ۾ ڊراپ ڪندا ويندا، انهن جي وڃڻ کانپوءِ طارق رابعه به وڃڻ جي ڪن ٿا ته سنڌيا کين رات رهڻ لاءِ چوي ٿي پر رابعه معذرت ڪندي چوي ٿي ته ننڍڙو اميءَ وٽ ڇڏي آئي آهيان، پريشان ٿيندو هوندو، وري ڪنهن ٻئي موقعي تي اچي رهنديس، احمد کان پڇي ٿي،
”ڪومل جو هن مهيني چيڪ اپ ڪرايو اٿئي.“
”ها آپا، ڪومل جا گھر وارا چون ٿا ته ڪجهه ڏينهن لاءِ کيس اوڏانهن ڇڏي وڃو.“
”پوءِ ڇڏي اچينس نه.“
”ها چيو ٿمانس تياري ڪري ڇڏي ڏينهن ٻن ۾ ڇڏي ايندومانس.“
”چڱو بابا هلون ٿا، سنڌيا سان رشتي جي ڳالهه ٻولهه ٿي؟“
”ڪومل چيو هوس، پر چئي ٿي في الحال نئين جاب آ ان ڪري مان ان تي ڪنسنٽريٽ ڪرڻ چاهيان پئي.“
”ٺيڪ آ مان پاڻهي ساڻس ڳالهائنديس، چڱو اسان هلون ٿا، بابا دعا ڪجو.“
”الله سڻائي ڪندو.“
ڪجهه ڏينهن کان پوءِ ڪومل تيار ٿي مائٽن جي گھر وڃڻ لاءِ ٻاهر اچي ٿي،
ٻاهر شوڪت علي به تيار ويٺو آهي،
”بابا توهان تيار ٿي ويا،“
”ها پُٽ، هروڀرو احمد جو اچي خيال ٿيو آ ته توهان کي ڇڏيندو، مونکي به ڊاڪٽر کي ڏيکاريندو اچي.“
”ها بابا اڄ وقت به اٿس، روز آفيس مان ايندي دير ٿي وڃيس ٿي ته اهو ڪم رهندو ٿو وڃي، ان ۾سستي ڪرڻ نه گھرجي.“
احمد اڳ ۾ ئي ٻاهر هليو وڃي ٿو. هوٻئي سنڌيا کان موڪلائي ٻاهر نڪري وڃن ٿا. ٻاهر اچي جيئن گاڏي ۾ ويهن ٿا، ان وقت رحمان به اتان گذري ٿو. گاڏي بيهاري لهي عليڪ سليڪ ڪري ٿو، احمد ٻڌائيس ٿو ته هو ڪومل جي گھر پيا وڃن، هڪ ٻئي سان موڪلائن ٿا، احمد گاڏي اسٽارٽ ڪري اڳتي وڌي وڃي ٿو ته رحمان گاڏي ٿورو پرڀرو پارڪ ڪري لهي اچي ٿو ۽ هيڏانهن هوڏانهن نهاري شوڪت علي جي فليٽ طرف وڌي وڃي ٿو. ٻئي طرف سنڌيا پنهنجي ڪمري ۾ وڃي هڪ رسالو کڻي ورق گرداني ڪري ٿي ۽ سوچي ٿي ته دعوت کان پوءِ سنيتا الائي ڇو ڪونه آئي آ اچي ها ته، ماسي ڪم واري به اڄ ڇٽي ڪئي آهي، اٿي سنيتا کي فون ڪري سڏي وٺانس پوءِ ٿي ڪچن ۾ وڃان. جيئن فون ڏي وڌي ٿي ته ڊور بيل وڄي ٿي، اهو چوندي در ڏي وڌي ٿي ته پڪ سنيتا هوندي، در کولي ڪجهه چوڻ واري آ ته سامهون رحمان کي ڏسي حيران ٿي وڃي ٿي هن کي قطعي اها توقع نه هئي ته رحمان سندس گھر تائين پهچي ويندو، هوءَ حيراني سان گڏ پريشان به ٿي وڃي ٿي، صرف هڪ لفظ چئي سگھي ٿي،
”توهان......!“
”ها سنڌيا مان تنهنجو رحمان...... اندر اچڻ لاءِ نه چوندينءَ“
سنڌيا بهانو ڪندي،
”گھر ۾ ڀاڀي آ، بابا اندر آ، توهان ڪيئن ٿا اچي سگھو، احمد به ڪونهي.“
مڪارانه کل کلندي،
”سنڌيا بيگم...! مونکي خبر آ ته هن وقت گھر ۾ ڪير به ڪونهي. ڏس مان صرف توسان ملڻ آيو آهيان، هاڻي پري هٽ، مونکي اچڻ ڏي، متان ڪو مٿان لهي. سنڌيا مجبوراً در کولي اندر اچڻ ڏئيس ٿي ۽ فوراً در بند ڪري ٿي، رحمان اتي ئي سندس هٿ جھلي ويجھو ڪريس ٿو، سنڌيا هٿ ڇڏائڻ جي ڪوشش ڪري ٿي،
”ڇڏيو پليز...! ڪو ڏسي نه وٺي.“
”في الحال ته هتي تون ۽ مان آهيون، ڪير ڪونه ٿو ڏسي، اڄ مونکي نه روڪ، مان ورهين کا توسان ائين ملڻ جو انتظار ڪيو آ،“
”پليز... نه.....“
رحمان کيس ائين ڊنل سهميل ڏسي سندس هٿ ڇڏي ٿو ڏئي،
”ٺيڪ آ..... هن ڀيري معاف ٿو ڪيانءِ، پر ٻئي دفعي منع نه ڪجانءِ“
سنڌيا اطمينان جو ساهه کڻي ٿي، ۽ موقعو ڏسي کيس چوي ٿي:
”رحمان توهان واقعي مونسان محبت ڪيو ٿا.....؟“
”اڃان به ڪو شڪ اٿئي.... زال ۽ ٻار هوندي به توکان سواءِ رهي نه ٿو سگھان....“
”ته پوءِ، مونسان شادي ڪيو... ائين ڪيستائين لڪ چوري ملندا رهنداسين؟“
رحمان هن غير متوقع سوال لاءِ تيار نه هئو، سندس چهرو فق ٿي وڃي ٿو.
”شادي...! ها، ها،... شادي به ٿي ويندي، شادي ڪاڏي ٿي ڀڳي وڃي.... ڪري وٺنداسين شادي به ڪڏهن نه ڪڏهن ٿي ويندي. في الحال محبت ته ڪرڻ ڏي....“
”نه رحمان، ڪيتري عرصي کان اسان ائين ملندا پيا اچون، هاڻي توهان کي شاديءَ لاءِ سنجيده ٿيڻو پوندو.“
”ڏس سنڌيا، ائين سمجهه اسان جي شادي ٿي پئي آهي، توکي ڪنهن ٻئي جو ٿيڻ مان ڏيندس ڪونه، اهو منهنجو فيصلو آ. ته پوءِ جلدي ڇا جي آهي.“
انهي وقت ٻاهر دروازو کڙڪي ٿو، سنڌيا ڏڪي وڃي ٿي منهن لهي وڃيس ٿو، سامهون گھڙيال ۾ ڏسندي،
”شايد بابا وارا موٽي آيا آهن هاڻي ڇا ڪيان رحمان هاڻي تون ڪيئن ويندين رحمان به پريشان ٿي وڃي ٿو. سنڌيا ڪجهه سوچي،
”توهان جلدي ڪري ڊرائينگ روم ۾ هليا وڃو، مان کين در کولي اندر وٺي ٿي وڃان، توهان ٻاهر نڪري وڃجو.
در ٻيهر کڙڪي ٿو ته رحمان تڪڙو تڪڙو ڊرائينگ روم ڏي هليو ٿو وڃي، ته سنڌيا در کولي ٿي. سامهون سنيتا بيٺي آهي، سنڌيا اطمينان جو ساهه کڻي ٿي.
”اڙي ڇا ٿيو در کولڻ ۾ ايڏي دير.....“
”باٿ روم ۾ هئس...... چڱو ڪمري ۾ هل، گھر ۾ ڪير ڪونهي.“
”بس هتي ئي لائونج ۾ ٿا ويهون نه.....“
”نه سنيتا، مونکي مٿي ۾ سور آ مان ليٽنديس هلي،“
ٻئي اندر ڪمري ۾ وڃن ٿيون ته رحمان وجهه وٺي ٻاهر نڪري وڃي ٿو.

رحمان جي صبح جو جيئن اک کلي ٿي ته اهو ڏسي اچرج ۾ پئجي وڃي ٿو ته اڄ خلاف عادت مريم چانهه جي ٽري کيون ڪمري ۾ بيٺي آهي، چانهه ميز تي رکي ڏاڍي اڪير ۽ لاڏ مان پيشانيءَ تي هٿ رکي کيس اٿاري پئي ٿي.
”سائين...! اڄ ايتري دير تائين سمهيا پيا آهيو، آفيس نه ويندئو ڇا...؟
رحمان پيار مان کيس ڏسي ٿو ۽ سرشاريءَ مان سندس هٿ جھلي لبن تي آڻي چمندي،
”ڇا ڳالهه آهي اڄ مريم بيگم ايترو جلدي اٿي وئي آ، پڪ ڪا خاص ڳالهه آهي.“
”توهان آفيس نه ويندئو ڇا.“
”آرس ڀنڃندي، نه اڄ موڪل ڪئي اٿم، پر تون اڄ ڏاڍي خوش پئي لڳين، ڪجهه ته خاص آهي.“
”توهان کي ياد ناهي، صبحاڻي منهنجي سالگرهه آهي ۽ توهان چيو هو نه ته هن دفعي مان ڳوٺ امان وارن وٽ هلي ملهائيندس.“
”اوهو...! ته اها ڳالهه آ، مون ته موڪل ورتي هئي ته صبح جو ريسٽ ڪبي ۽ شام جو ڪيڏانهن آئوٽنگ تي هلبو، پر.... خير.... ٺيڪ آ تون تيار ٿي وٺ ته توکي ڳوٺ ڇڏي ٿو اچان، گھڻن ڏينهن جو پروگرام آ.
”ڪجهه ڏينهن ته رهنديس.“
رحمان ڪجهه دير سوچي ٿو،
”ٺيڪ آ، پوءِ هيئن ڪر، مونکي ڪجهه پئسن جو چيڪ ڏئي وڃجانءِ، شايد جاءِ وارن کي فائينل پيمينٽ ڪرڻي پوي.“
”مان ڪجهه پئسه رکي باقي سمورا توهان کي لکي ٿي ڏيان، جاءِ وارن کي ڏئي باقي جيڪي بچن ته گھر لاءِ سامان وٺي ڏجو.
رحمان جي ته اڄ دلي مراد پوري ٿي وئي آهي اندر ئي اندر ۾ خوش ٿي جھونگاريندو باٿ روم ڏي وڃي ٿو، ويندي ويندي،
”مائي صغرا کي چئيس ته جلدي ناشتو لڳائي ته جيئن سويل ئي نڪري هلجي.“
مريم ٻاهر اچي صغرا کي ناشتو لڳائڻ لاءِ چوي ٿي ته شمسه ٻڌائيس ٿي ته ناشتو تيار آ هن. پاڻ ئي اٿڻ ۾ دير ڪئي آ مريم ٻڌائيس ٿي ته هن موڪل ڪئي آ. ان وقت رحمان به اچي ٿو ۽ دعا سلام بعد ڪرسي سرڪائي ويهي ٿو صغرا سندن ناشتو اڳيان رکي ٿي. ماءُ کي ڏسي،
”امان مريم ڪيترن ڏينهن کان چيو پئي ته ڳوٺ وڃان، مون به موڪل ڪئي آ سوچيم ته کيس ڇڏي اچان.
گل بانو جو منهن ڪجهه خراب ٿي وڃي ٿو پر شمسه ڳالهه نبيريندي،
”ها، ها، ڇڏي اچيس، گھڻا ڏينهن گذري ويا اٿس ڳوٺ وئي، وري مٿان ڊليوري به اٿس، وڃي چڪر هڻي اچي.“
اهو ٻڌي نيٺ گل بانو به چويس ٿي،
”پر گھڻا ڏينهن نه رهي پئجانءِ ننڍڙي کان سواءِ اٻاڻڪائي ٿي پوندي.“
مريم دل ۾ چوي ٿي، ”اٻاڻڪائي ته هاڻي يڪي ٿيندو.
پر مٿاڇري دل سان،“
”ها چاچي جلدي اينديس، مامو به ٺيڪ ناهي ان کي به ڏسي اچان
”ٿوري دير کانپوءِ تيار ٿي نڪري وڃن ٿا.“



سنڌيا آفيس جي ڪيبن ۾ ڪجهه ڪم ڪري رهي آهي ته پٽيوالو اچي چويس ٿو ته توهان کي ڊپٽي صاحب ياد پيا ڪن، هوءَ اٿي ڀر واري ڪيبن ۾ وڃي ٿي، مظفر کيس ڏسي،
”اچو، اچو مس سنڌيا....!“
”سر توهان ياد ڪيو.“
”هي فائيل ڊئريڪٽر صاحب موڪليو آهي، سوچيم توهان سان ڊسڪس ڪجي.“
بيل وڄائي پٽيوالي کي،
”ٻه ڪافي....“
”جي صاحب.....“
ٻئي فائيل ڊسڪس ڪن ٿا، سنڌيا فائيل کڻي غور سان ان جي انٽريز کي ڏسي ٿي پڙهندي مظفر سان ان جي جزيات تي پنهنجي راءِ ڏيڻ جي ڪوشش ڪري ٿي ۽ هو غور ۽ دلچسپي سان سندس ڏنل راءِ تي ڪنڌ لوڏي ٿو.

اڄ گھڻن ڏينهن کانپوءِ رابعه گھر آئي هئي لائونج ۾ شوڪت علي ويڳاڻو لڳو ويٺو آهي، کيس ائين ڏسي چويس ٿي ته رٽائرمينٽ کان پوءِ سڄو ڏينهن گھر ۾ واندا ويهي بور ٿي ويا آهيو. پڻس ٻڌائيس ٿو ته ڪومل به ڊليوري لاءِ مائٽن ڏي هلي وئي آهي سنڌيا ۽ احمد صبح کان آفيسن لاءِ نڪرن ٿا ته شام جو ٿا موٽن. سڄو ڏينهن اخبار ۽ ڪتاب پڙهندي گذارڻو ٿو پوي .رابعه کلندي چويس ٿي،
”بس بابا ڪجهه ڏينهن جي ڳالهه آ، ڪومل اچي ويندي ۽ ان سان گڏ توهان لاءِ رانديڪو به، پوءِ وقت جي خبر به نه پوندو.“
شوڪت علي خوش ٿيندي،
”بس بابا دعا ڪيوس، الله ڪري خير خيريت سان سڀ ڪجهه ٿي وڃي.“
”بابا سنڌيا جي باري ۾ ڇا سوچيو.
”پُٽ هوءَ اچي ته تون پاڻ پڇي وٺجانئس... ڏس...! نالو ورتئيس ته هوءَ اچي وئي.“
سنڌيا ڀيڻ کي ڏسي خوش ٿي وڃي ٿي ساڻس ڀاڪر پائي ملي ٿي.
”ڇا ڳالهه آ، منهنجي پرپٺ ڪهڙا منصوبه پيا جڙن.“
رابعه کلي ٿي.
”منصوبه ته ٺاهبا نه، آخر ته توکي به هاڻي پيا گھر رخصت ڪرڻ جو وقت اچي ويو آ نه.“
سندن کي ڳالهائيندو ڏسي شوڪت علي اٿي اندر هليو وڇي ٿو.
سنڌيا اهو ٻڌي پريشان ٿي وئي ته رابعه سندس منهن ڏانهن ڏسندي سندس هٿ پنهنجي هٿ ۾ جھلي انتهائي پيار ڀرئي انداز ۾ سمجھائيندي چوي ٿي،
”ايترو ڇو ٿي ڊڄين، رشتن ۽ انسانن تي اعتبار ڪر، ڪرڻ به گھرجي. ان اعتبار جي بغير زندگي گذاري نه ٿي سگھجي، پهرين کان خوفزده ٿيڻ بيوقوفي آهي، ائين ڊڄبو رهبو ته مقابلو ڪيئن ڪبو، اهو به ياد رکجانءِ ته ڪوبه ڏک انسان جي برداشت کان وڌيڪ ناهي هوندو، ڏک ۽ سک انسانن کي انهن جي حوصلي ۽ ظرف جي مطابق ملندا آهن.“
ڀيڻ جون ڳالهيون ٻڌي سندس دل ۾ به حسرتون جاڳن ٿيون، پر وري رحمان جا چيل لفظ سندس ڪنن ۾ گونجڻ لڳن ٿا.
”ڏس سنڌيا ائين سمجهه، اسان جي شادي ٿي پئي آهي توکي مان ڪنهن ٻئي جو ٿيڻ ڏيندس ڪون، اهو منهنجو فيصلو آ.... توکي ڪنهن ٻئي جو ٿيڻ....“
”ڇا ٿيو ڪهڙي سوچ ۾ پئجي وئينءَ، هاڻي ڪو بهانو به ڪونهي، تنهنجي ايجوڪيشن ڪمپليٽ ٿي، جاب تون ڪرين پئي، سڀ کان وڏي ڳالهه ته تمام سٺو رشتو آ ڇوڪرو، لنڊن مان ايم بي اي ڪري آيو آ، ڪنهن ڪمپنيءَ ۾ سٺي پوسٽ تي آهي، فيملي سٺي آ، ڏٺل وائٺل آهن خوش و خورم زندگي لاءِ ان کان علاوه ٻيو ڇا کپي.“
”نه آپا نه، في الحال منهنجو شادي ڪرڻ جو ڪو پروگرام ڪونهي مان سي ايس ايس ڪرڻ ٿي چاهيان، هي جاب مون عارضي طور ڪئي آهي، مان فارين سروس جوائن ڪرڻ ٿي چاهيان.“
رابعه اهڙي کتي جواب تي چپ ٿي وڃي ٿي پر هار نه مڃندي وري کيس چوي ٿي ته جيئن سندس مرضي، پر وري به ٿڌي دماغ سان سندس پروپوزل تي ضرور غور ڪري. عمر گذرڻ کان پوءِ سٺا رشتا ملڻ ڪجهه ڏکيا هوندا آهن.
سنڌيا کي ڀيڻ جي ڳالهه ۾ وزن ته محسوس ٿئي ٿو پر.... ٿڌو ساهه ڀري چپ ٿي وڃي ٿي. انهي وقت احمد به آفيس مان اچي ٿو ته سڀ پيءُ جي ڪمري ڏانهن وڃن ٿا.


رحمان کي ڳوٺ وئي ٻه ڏينهن گذري وڃن ٿا، ته شام جي وقت فون جي گھنٽي وڄڻ تي نجمه اٿي فون کڻي ٿي ٻئي ظرف رحمان کيس ٻڌائي ٿو ته مامو مراد خان اسان سان ناهي رهيو. اهو ٻڌي نجمه جي اکين مان ڳوڙها وهي اچن ٿا، گل بانو ۽ شمسه کيس روئندو ڏسي پريشان ٿي وڃن ٿيون. ماڻس جي پڇڻ ٿي کين ٻڌائي ٿي ته گل بانو روئندي چوي ٿي ته مراد خان سڄي حياتي ٻين جي لاءِ گھاري ڇڏي، هن ڪڏهن به پنهنجي باري ۾ نه سوچيو ۽ ڪريم داد جي وفات کان پوءِ شهربانوءَ جو ٻانهن ٻيلي ٿي بيٺو. شمسه ڏکاري آواز ۾ چوي ٿي،
”بس امان....! انسان پنهنجي قسمت جي هٿان مجبور هوندو آهي، مامي جي قسمت ائين هئي.“
نجمه ٻڌائي ٿي ته هن مامي کي اوڏانهن اچڻ لاءِ چيو پر هن منع ڪري ڇڏيو ته هو اتي آهي سڀ پاڻ سنڀالي وٺندو. هن انهيءَ مهل جاويد کي فون ڪري ٻڌايو ۽ کيس ڳوٺ وڃڻ لاءِ تاڪيد ڪيو.



ڪجهه ڏينهن کان پوءِ احمد کي ڪومل جي ڀاءُ جي فون اچي ٿي ته ڪومل کي هاسپيٽل ايڊمٽ ڪرايو اٿئون، احمد آفيس مان سڌو اوڏنهن وڃي ٿو ۽ ڪجهه دير کان پوءِ هو گھر فون ڪري ٿو ۽ سنڌيا کي چوي ٿو ته:
”بابا کي ٻڌاءِ ته هڪ ننڍڙو شيطان توهان کي پريشان ڪرڻ لاءِ ميدان ۾ اچي ويو آ. اهو ٻڌي سنڌيا تمام گھڻي خوش ٿي وڃي ٿي، فون رکي ڊوڙي اچي پيءَ کي ڀاڪر پائي ٿي،
”بابا اٿو جلدي تيار ٿي وٺو احمد اسان کي وٺڻ پيو اچي، ۽ هاڻي توهان جي سستي ختم، ڪير به توهان کي هاڻي انڊر ايسٽيميٽ نه ڪندو، ۽ توهان جو لاڏلو سڄو ڏينهن توهان کي ڊوڙائيندو وتندو، دادا، هي وٺي ڏيو دادا هو............“
شوڪت علي کلندي،
”بس بس اسٽاپ منهنجي ڌيءَ، اسٽاپ، يڪ ساهي سڀ ڪجهه ٻڌائي ڇڏيئي. مان روز ان خبر ٻڌڻ لاءِ آتو هئس، تيار ٿي ته اسپتال هلون،“
سنڌيا چينج ڪرڻ لاءِ ڪمري ۾ وڃي ٿي ته شوڪت علي، ٻه رڪعتون نفل ادا ڪرڻ بيهي رهي ٿو.



ٽي ڏينهن گذرڻ کان پوءِ رحمان شهربانو کان موڪلائي ٿو، ته مريم پڇيس ٿي ته وري ڪڏهن ايندو، انتي شهر بانو ڏکاري آواز ۾ چويس ٿي ته ڪجهه ڏينهن مريم کي هتي ڇڏي وڃ ماڻهو ڇيڻهو پيا ٿا اچن. رحمان مريم کي فواد جو خيال رکڻ جو چوي ٿو. مريم کيس چوي ٿي ته:
”گھر جو جلدي بندوبست ڪري وٺجانءِ.... مان امان کي هتي اڪيلو ڇڏي ڪون وينديس.“
”ها، ها گھر جا مالڪ ٻاهر ويل آهن لکا پڙهي ۾ ڪجهه دير لڳي ويندي.“
ان وقت شهربانو اندران وڃي هڪ فائيل کڻي اچي ٿي،
”ابا هي زمينن جا ڪاگذ (ڪاغذ) آهن، مامهن جي نالي مختار نامو هو، هاڻي تون پنهنجي نالي ڪرائي ڇڏجانءِ، مون اسٽام تي صحيح ڪري ڇڏي آهي ۽ مريم به ڪئي آهي.“
رحمان فائيل وٺي ڏسي ٿو ته ٻنهي هڪ ڪوري دستاويز پيپر تي صحيحون ڪري ڏنيون آهن دل ۾ ڏاڍو خوش ٿئي ٿو پر مٿاڇري دل سان،
”پر چاچي اهو دستاويز آيو ڪٿان.“
”مامهن وٺي آيو هئو ۽ حياتي ۾ ئي تنهنجي نالي ڪاڳر ٺهرايائين پئيي ته مريم ۽ رحمان ايندا ته مان هن ذميداري کان پاڻ آجو ڪندس، پر هو اڳ ۾ ئي حياتي مان آجو ٿي ويو.“
شهربانو روئي ٿي.


جاويد ڪنهن رسالي جي ورق گرداني ڪري رهيو آهي سندس ڀرسان سندس بريف ڪيس رکيو آهي، نجمه اچي بريف ڪيس کڻي ڪمري ۾ ڏي وڃي ٿي، ته گل بانو کانئس پڇي ٿي ته رحمان هن سان گڏ نه آيو ڇا. ان تي جاويد چئي ٿو ته هو ته ڳوٺان تعذيت ڪرڻ کان پوءِ ان ڏينهن ئي واپس لاڙڪاڻي هليو ويو هو ماما چيو پئي ته ٽيو ڪري پوءِ ڪراچي ايندو. ان وقت دروازو کڙڪي ٿو ته جاويد اٿي وڃي کولي ٿو ته رحمان اندر اچي ٿو. جاويد کيس ٻڌائي ٿو ته ناني امان هينئر هينئر توهان کي ياد ڪيو پئي. رحمان اچي ماءُ سان ملي ٿو ۽ ڪرسي سرڪائي ويهي ٿو ته گل بانو پڇيس ٿي،
”اوچتو ڇا ٿيو مراد خان کي.“
”مامي جي طبيعت ته ڪافي ڏينهن کان خراب هئي اسان پهتاسين ته رات جو وڌيڪ خراب ٿي وئي، ڳوٺ جو ڊاڪٽر گھرايوسين پر.....“
گل بانو اداس ٿي وڃي ٿي رحمان اٿندي چوي ٿو ته هو ٿڪجي پيو آهي ان ڪري ٿوري دير آرام ڪرڻ ٿو چاهي ائين چئي پنهنجي ڪمري ۾ هليو وڄي ٿو ته جاويد به اٿي پنهنجي ڪمري ۾ وڃي ٿو. ته گل بانو شمسه کان پڇي ٿي ته سويل جاويد ڇا پئي چيو. شمسه ٻڌائي ٿي ته چيائين پئي ته امان وارن جو خيال آهي ته هو الڳ گھر وٺي رهن ايترو وقت ساهرن سان گڏ رهڻ مناسب نه ٿو لڳي.
”اهو ته ٺيڪ آهي پر نجمه اڪيلي گھر ۾ ڪيئن رهندي جاويد سڄو ڏينهن آفيس جي بِلي، هوءَ اڃان ٻار آهي، نه مائي ڇوڪريءَ کي اڪيلو ڪونه رهڻ ڏينداسين، تو جاويد کي سمجھائجانءِ.“
”امان توهان ڳڻتي نه ڪيو، هاڻي پنهنجي ڪمري ۾ هلي آرام ڪيو.“
رحمان پنهنجي ڪمري ۾ بيڊ تي ليٽيو چاچيءَ پاران ڏنل فائيل کي غورسان هڪ هڪ ڪاغذ پڙهي رهيو آهي ۽ منهن ۾ ڀڻڪندي چوي ٿو ته،
”هي زمين اسان جي هئي جنهن تي زوري چاچي ڪريم داد قبضو ڪيو ۽ اڄ قدرت سڀ ڪجهه پاڻهي منهنجي جھوليءَ ۾ آڻي وڌو.“
هڪ دستاويز کڻي ٿو جيڪو بلڪل سادو آهي صرف مريم ۽ شهربانو جون صحيحون ٿيل آهن. انهن کي ڏسي خوش پيو ٿو ٿئي ۽ ڀڻڪندي چوي ٿو،
”هي آهي قدرت جي مهرباني آخر ڪار اسان جي خاندان سان ٿيل نا انصافي جو حساب ڪتاب قدرت طرفان ٿي رهيو آهي. هاڻي مان سڀ زمينون پنهنجي نالي ڪرائي ڇڏيندس ۽ پوءِ مونکي اهو سڀ ڪجهه ملي ويندو جنهن لاءِ زندگي ڀر سڪندا رهياسين، اها ته امان هئي جنهن نوڪري ڪري اسان کي پڙهايو ۽ مامو مراد خان لڪ چوريء اسان جي مدد ڪندو رهندو هئو، تڏهن وڃي پنهنجي پيرن تي بيٺاسين.“
ڪاغذ فائيل ۾ رکي اٿي ٿو،
”هل رحمان اڄوڪي هن خوشيءَ کي ڪٿي هلي سيليبريٽ ڪر.“
تيار ٿي ٻاهر نڪري وڃي ٿو.
ٻن ڏينهن جي سوچ ويچارکان پوءِ رحمان هڪ ڄاڻ سڃاڻ واري وڪيل سان ملڻ ۽ صلاح مشورو ڪرڻ لاءِ ان جي آفيس وڃي ٿو ۽ کيس ڳوٺان آندل فائيل ۽ دستاويز ڏيکاري ٿو، وڪيل سڀئي ڪاغذ غور سان پڙهي ٿو ۽ ڪافي غور ويچار کان پوءِ کيس ٻڌائي ٿو،
”مسٽر رحمان...! جائداد ٽرانسفر ٿي ويندي، گھڻي زمين محترمه مريم ۽ ڪجهه حصو محترمه شهربانو جي نالي تي آهي، انهن توهان کي دستاويز صحيح ڪري ڏنو آهي، ان ڪري ڪوبه قانوني مسئلو ناهي، مان ڪاغذ تيار ڪرايان ٿو، توهان ڪنهن ڏينهن ٻنهي خواتين کي وٺي اچجو ته ايگريمينٽ سائن ڪري ڏين.“
رحمان ٿورو پريشان ٿي وڃي ٿو ڪجهه سوچي،
”ڪاظم صاحب....! هي دستاويز ٻنهي جي طرفان سائن ٿيل آهي ۽ ان تي شاهدن طرفان به صحيح ٿيل آ، توهان ايگريمينٽ لاءِ اهوئي استعمال ڪري سگھو ٿا، پوءِ خواتين جي ٻيهر اچي سائن ڪرڻ جي ڪهڙي ضررت آهي.
”توهان درست ٿا چئو پر جڏهن ملڪيت ٽرانسفر ٿي ويندي ته فائينل پيپرز تي انهن جي سائن ضرور ٿيندي.“
”ٺيڪ آ توهان ڪاغذ تيار ڪيو. پوءِ توهان کي ڳوٺ وٺي هلندس توهان روبرو سائن ڪرائي وٺجو.“
”اهو ٺيڪ ٿيندو مان ڪاغذ تيار ڪيان ٿو پوءِ هلنداسين.“
رحمان اوريجنل فائيل کڻي ان مان سچا نقل ڪڍي وڪيل کي ڏئي ٿو ۽ فائيل پاڻ سان کڻي موڪلائي ٿو.
اهو مرحلو اهڙي آساني سان طيءِ ٿي وڃڻ تي رحمان خوش خوش گھر اچي ٿو، گل بانو سندس موڊ ڏسي ڪجهه ڏينهن کان اندر ۾ سانڍيل ڳالهه چوڻ جي ڪوشش ڪري ٿي،
”رحمان ڇا ڳالهه آ اڄ ڪلهه رات جو دير سان اچڻ لڳو آهين، اڳ ۾ ته ائين نه ڪندو هئين.“
رحمان جيڪو اچانڪ وافر پئسه ملڻ کان پوءِ ياري دوستي ۾ عياشين جو عادي ٿيندو پيو وڃي اهو ٻڌي ماءُ سان بحث ڪرڻ بغير نٽائڻ جي ڪندي،
”نه امان اهڙي ڳالهه ناهي، آفيس ۾ ڪجهه ٽيمون رڪارڊ جي چيڪنگ لاءِ آيل آهن، ان ڪري دير سوير ٿي وڃي ٿي. ٻيو ته گھر ۾ ٻار به ڪونهن ان ڪري پوئتي جو انتظار به نه هوندو آ.“
اهو ٻڌي شمسه شڪايتي انداز ۾،
”ته پوءِ انتظار ڪرڻ وارن کي وڃي وٺي آ نه، امان به فواد لاءِ اٻاڻڪي ٿي پئي آهي.“
”ٺيڪ آ پوءِ ڇنڇر جي موڪل ڪري ويندس ۽ آچر تي انشا الله فواد امان سان کيڏندو هوندو، بس يا ٻي به ڪاشڪايت آهي.“
”نه نه مونکي بس پنهنجو ٻچڙو آڻي ڏي.“

9

سنڌيا آفيس ۾ ڪنهن فائيل تي جھڪي ڪم پئي ڪيو ته آواز ٻڌي ڪنڌ مٿي کنيو ۽ ڪرسي تان اٿي بيهي رهي سندس سامهون مظفر بيٺو هو، ”هيلو مِس سنڌيا...! هائو آر يو؟“
”فائن سر....! توهان هتي....!“
”ڊئريڪٽر صاحب سان ميٽنگ هئي اتان نڪتس ته سوچيم توهان وٽ هڪ ڪپ ڪافي پئندو وڃان، توهان جي کاتي ۾.......،“
مسڪرائيندي.....”ڇونه سر.....“ بيل وڄائي ٿي پٽيوالو اچي ٿو ته سنڌيا کان پهرين ئي چوي ٿو،
”ڪينٽين تان ڪجهه سينڊوچ ۽ ٻه ڪافي ميڊم جي حساب ۾.....“
”جي صاحب .......“
پٽيوالو وڃي ٿو ته هو سنڌيا سان مخاطب ٿي،
”مِس سنڌيا....! آفيس کان علاوه توهان جون ٻيون ڪهڙيون مصروفيتون آهن....“
”سر ڪجهه خاص نه.... في الحال ته نئين جاب آهي، ان کي سمجھڻ جي ڪوشش پئي ڪيان.“
پٽيوالو سيڊوچ وغيره کڻي اچي ٿو ۽ ٻنهي جي آڏو سرو ڪري ٿو ته وقت گذاريءَ لاءِ سنڌيا پڇيس ٿي،
”سر توهان هن آفيس کي ڪڏهن جوائن ڪيو.“
”توهان جي اچڻ کان ڪجهه مهينا پهرين، در اصل مان ايم بي اي جي سلسلي ۾ لنڊن ويس اتان آيس ته هتي جاب آفر ٿي ۽ اڄ توهان سان گڏ ڪم پيو ڪيان.“
اهڙيون ئي ڳالهيون ڪندي ڪافي ختم ڪن ٿا ته مظفر اٿندي،
”زبردستيءَ جي ڪافيءَ لاءِ ٿينڪس.“
سنڌيا مسڪرائيندي،
”نو سر.... مونکي خوشي ٿي، آفيس ۾ پنهنجائپ واري ماحول ۾ ڪم ڪرڻ خوشگوار محسوس ٿيندو آهي.“
”اوڪي مان هلان ٿو.“
شام جو سنڌيا آفيس مان اچي ٿي ته شوڪت علي ٻڌائيس ٿو ته احمد آفيس مان موٽندي ڪومل کي وٺيو ايندو، سنڌيا خوش ٿي وڃي ٿي ۽ فريش ٿي ڪومل ۽ ننڍڙي جي استقبال جون تياريون ڪري ٿي، خاله زهره کي به ٻڌائي ٿي.
”مائي عالمه ڪچن ۾ وڃي ڪجهه کائڻ پيڻ جو بندوبست ڪري وٺ، مان ڀاڀي جي ڪمري کي ٿورو سيٽ ڪري ٿي اچان، پوءِ اچي آپا رابعه کي فون ڪري ٻڌايان ٿي.“
ڪجهه ئي دير ۾ ڪومل ۽ احمد گھر اچن ٿا ته انهن سان گڏ رابعه، طارق ۽ خاله زهره اندر اچن ٿا سڀني جا چهرا خوشين سان ٻهڪي رهيا آهن سڀئي واري واري سان ننڍڙي کي کڻي پيار ڪن ٿا. خاله زهره کيس هنج ۾ کڻي چوي ٿي،
”توهان سڀني کي مبارڪ هجي اڄ ٻيهر ننڍڙو احمد علي هن اڱڻ تي آيو آ ته هي اڱڻ خوشين سان ٻهڪي پيو آ.“
”توهان کي به مبارڪ هجي، احمد کي توهان ئي نپائي وڏو ڪيو، اڄ جيتري خوشي توهان کي ٿيندي هوندي ان جو اندازو لڳائي سگھجي ٿو.“
”ڀاءُ سچ ٿا چئو، رابعه جي ماءُ جي گذارڻ کان پوءِ احمد ۽ سنڌيا تمام ننڍڙا هئا ۽ پاڙيسري هجڻ جي ناتي اهو منهنجو فرض هو ته سندن خيال رکان ۽ توهان کي ته خبر آ ته پيدائش کان پرورش وڌيڪ مٺي هوندي آ، ان ڪري مونکي به توهان جيتري خوشي پئي ٿئي.“
خاله ننڍڙي کي پيار ڪندي موتين جا زيور کيس پارائي ٿي ۽ سنڌيا کي چوي ٿي ته هي مٺائي کڻي سڀني جو وات مٺو ڪرائي، ان کان پوءِ سنيتا ۽ عالمه چانهه سان گڏ ڪجهه فرائيز کڻي اچن ٿيون.

شام جو گل بانو ۽ شمسه ٻاهر ويٺيون ڪچهري پيون ڪن، شمسه آهسته لهجي ۾ ماءُ کي چوي ٿي ته ڪالهه رحمان ڳوٺان ٿڪل ٽُٽل آيو، چيائين ته آرام ٿو ڪري پوءِ الائي ڪاڏي ٻاهر نڪري ويو ته ٻارهين بجي تائين ته ڪونه موٽيو هو.۽ وري صبح ساڻ ناشتو ڪئي بغير ٻاهر هليو ويو.
ان تي گل بانو چويس ٿي ته:
”نه اهڙي ڳالهه ناهي ٻارهين بجي ڌاري موٽي آيو هو، مان باٿ روم مان نڪتس ته پنهنجي ڪمري ۾ پئي ويو، ماني پڇي مانس ته چيائين ته ٻاهران کائي آيو آهي.“
”پر امان مونکي رحمان جو رويو ڪجهه ٺيڪ نه ٿو لڳي، الائي ڪهڙي ڪِرت سان وڃي لڳو آهي.“
”هاڻي ته شراب جي به عادت ٿي وئي اٿس، رات به مونکي پيتل ٿي لڳو.“
”بس امان الله سمجهه ڏيندس، اهڙو هئو ته ڪونه.“
”ڀلا سنڌيا جي ڪا خبر چار، اڄ ڪلهه ڇا پئي ڪري،“
”سنيتا ٻڌايو پئي ته ڪنهن ڪمپنيءَ ۾ نوڪري پئي ڪري.“
”اهو چڱو ٿيو..... رحمان ته هاڻي تنگ ڪونه ٿو ڪريس نه.......“
ڳالهه کي نٽائيندي،
”الائي امان مونکي خبر ناهي. ان وقت نجمه ۽ جاويد ٻاهر اچن ٿا ۽ سڀ گڏجي چانهه پين ٿا.
رحمان آفيس مان جيئن ئي اٿي ٿو ته سوچي ٿو ته صبحاڻي ته ڳوٺ وڃڻو آهي، ڇونه اڄوڪي رات سنگت سان گذارجي گھر ويندس ته وري امان جي ساڳي گهپي پئي پوندي.ان ڪري رستي مان ڪجهه کائڻ پئڻ جو سامان وٺي سڌو امتياز جي فليٽ تي وڃي ٿو جتي ٽئي دوست اڳ ۾ ئي ويٺا آهن، امتياز کيس سامان سان گڏ ايندو ڏسي کلندي چوي ٿو ته:
”خير ته آهي لڏي پلاڻي پيو اچين،“
انهن مان هڪ دوست جيڪو هاڻي رحمان سان گھڻو هجائتو ٿي ويو آهي، کيس ڏسي امتياز کي اک هڻندي چوي ٿو،
”يار امتياز تنهنجو هي رحمان آهي خوش نصيب، دولت مند گھراڻي مان شادي ڪيائين ۽ اهوبه اهڙو جن جو اڳيان پويان ڪير به ڪونهي. سموري اڇي ڪاري جو پاڻ مالڪ بنجي ويو آهي.“
ٻيو دوست لاڳ وٺرائيندي چوي ٿو:
”پر رحمان آهي ڏاڍو ڪنجوس، ڪڏهن الله جي ڏني مان سنگت کي به صلاح ڪبي آهي.“
رحمان کلندي چئي ٿو،
”يارن سان ڪهڙي ڪنجوسي، اٿي شڪيل کائڻ پيڻ جو سامان کولي کڻي آ، ٻيو به ڪجهه گھرائڻو هجي ته تڪلف جي ڪا ڳالهه ناهي، يارن سان ڪهڙي ڪنجوسي. اڄ دل کولي خرچ ڪبو.“
امتياز، رحمان جي ڳالهه ٻڌي فخر سان چوي ٿو ته:
”هن جي دوست جي دل وڏي آ توهان حڪم ڪيوس.“
شڪيل اهو ٻڌي خوش ٿيندي چوي ٿو ته:
”جي اها ڳالهه آ ته پوءِ اڄ اسان جي فرمائش آ ته کائجي پيئجي ته روز ٿو اڄ نائيٽ ڪلب هلجي، اها دنيا به ڏسجي.“
ڀرسان ويٺل نذر تاڙو ملائيندي چوي ٿو،
”شڪيل، واه جي ڳالهه ڪئي اٿئي، رحمان جهڙو امير ۽ سخي دوست هجي ۽ اسان هتي رمي ۽ ڊرنڪ ۾ پيا ٽائيم پاس ڪيون، يار ڪا ته وڏن ماڻهن واري عياشي ڪرڻ کپي.“
رحمان جيڪو زمينن جا ڪاغذ ٺهرائڻ لاءِ ڏئي، ان وقت کان پاڻ کي زميندار سمجھڻ لڳو آهي اهو ٻڌي ڦونڊجي وڃي ٿو.
”ته پوءِ زميندار بنجڻ جي خوشي ۾ اڄ جي سڄي عياشي منهنجي کاتي ۾ جيڪو چوندئوَ ائين ٿيندو يارن سان ڪهڙا ليکا.“
امتياز کي سنگت مان اها اميد نه هئي ته هو اهڙي ڳالهه تي لهي ايندا ۽ رحمان به نه سمجھندي هنن جي ڳالهين ۾ اچي ويندو کيس فهمائشي انداز ۾.
”بس يار بس تون به هنن جي چوڻ تي.....!“
رحمان ڳالهه اڌ ۾ ڪٽيندي،
”نه يار اڄ سنگت کي نه ٽوڪ نه روڪ، اهو جهان به ڏسڻ گھرجي. هونئن به گھر جي مرغي دال برابر هوندي آهي.“
شڪيل لاڳ وٺرائيندي،
”۽ اسان جهڙن مسڪين ڇڙن ڇانڊن وٽ ته اها به ڪونهي.“
”ته پوءِ هلو، اڄ دل کولي عياشي ڪبي، صبحاڻي مون کي وڃڻو آ ڳوٺ گھر جي مرغي کي وٺڻ ، پوءِ اهڙي آزادي ڪٿي ملندي.“
امتياز انڪار ڪندي چوي ٿو ته اهو سڀ هن کان نه ٿيندو. ان تي ٽئي ڄڻا کلن ٿا رحمان کيس چوي ٿو ته:
”اهو ٺيڪ نه ٿو لڳي سنگت کان ائين منهن ناهي مٽائبو.“
هو صفا انڪار ڪندي کيس چوي ٿو:
”رحمان تون به نه وڃ، ان دٻڻ ۾ جيڪو ڦاٿو ان جو نڪرڻ مشڪل ٿي ويندو آهي.“
”ڇڏ يار اڄ نه روڪ، ڏسڻ ڏي اها دنيا ۽ تون به موقعو هٿان نه وڃاءِ.“
”تنهنجي مرضي...... پر..... آءِ ايم سوري يار! مان توهان جو ان ڳالهه ۾ ساٿ نه ٿو ڏئي سگھان.“
ٽئي ٻاهر نڪري وڃن ٿا امتياز کين ويندو ڏسي ڏکارو ٿي وڃي ٿو، آهسته آواز ۾ پنهنجي منهن ڳالهائي ٿو.
”رحمان کي بگاڙڻ ۾ منهنجو هٿ آ پر مون کي اها ڄاڻ نه هئي ته هو ان حد تائين هليو ويندو.“
رحمان گاڏي ڊرائيو ڪري ٿو ۽ هو ٻئي واري واري کيس رستا سمجھائن ٿا آخر گاڏي هڪ انڌيري گھٽيءَ ۾ داخل ٿئي ٿي ته رحمان حيران ٿي هنن کان پڇي ٿو ته هو ڪٿي اچي نڪتا اهن، ڪاٿي غلط رستو ته وٺي نه آيا آهيون، هتي ته پري پري ڪا نائيٽ ڪلب نظر ڪونه ٿي اچي. ٻئي هڪ ٻئي ڏي معنيٰ خيز نگاهن سان ڏسن ٿا ۽ شڪيل کلندي چوي ٿو،
”اسان جي حساب ۾ اهو علائقو نائيٽ ڪلب چورائيندو آهي، هتي راتيون جاڳنديون آهن ۽ ڏينهن سمهندا آهن، ٿي نه نائيٽ ڪلب.“
رحمان پس و پيش ڪندي چوي ٿو،
”پر يار.... توهان ته چيو هو....“
انهي وقت گھنگرن جا آواز ڪنن ۾ گوجڻ لڳن ٿا ته ٽنهي جا قدم اوڏانهن وڌڻ لڳن ٿا.



شام جي وقت گل بانو ٻاهر ويٺي آهي. شمسه انهيءَ وقت اسڪول مان واپس اچي ٿي ۽ هيڏي هوڏي نهاريندي ماءُ کان پڇي ٿي ته رحمان وارا اڃان ناهن پهتا، سج لهڻ وارو آهي، ماءُ جو آواز ٻڌي نجمه به ڪمري مان ٻاهر اچي ٿي ۽ گھڙيال ۾ وقت ڏسي،
”ساڍا پنج پيا ٿين جاويد الائي ڇو دير ڪئي آهي، هونئن ته پنجين بجي تائين اچي ويندو آهي.“
ماڻس چويس ٿي ته ٽريفڪ جي ڪري ڪٿي ڦاسي ويو هوندو. اڃان اهي ڳالهيون پئي ڪين ته گھنٽي وڄي ٿي نجمه جلدي وڃي در کولي ٿي، جاويد اندر اچي ٿو، سندس هڪ هٿ ۾ وڏي بئگ آهي ۽ ٻئي هٿ ۾ شاپرن ۾ ڪجهه سامان اٿس سندس پويان رحمان به سامان کنيو اندر اچي ٿو نجمه شمسه ۽ گل بانو اچرج مان کين ڏسن ٿيون اڃان اها حيرت دور ئي نه ٿي ٿئي ته پويان مريم فواد کي کنيو پئي اچي ۽ ان سان گڏ شهربانو اندر داخل ٿئي ٿي گل بانو ڪاوڙ ۽ ڏک مان پُٽ کي ڏسي ٿي، شهربانو کي ڏسندي کيس اهي ڏينهن ياد اچي وڃن ٿا جڏهن شهربانو کين گھر مان تڙي ڪڍيو هو هڪ هڪ منظر فلم جيان سندس ذهن جي پردي تي منعڪس ٿيڻ لڳي ٿو،
”تنهنجو ۽ تنهنجي ٻارن جو اسان ٺيڪو ناهي کنيو، مڙس ڇا مئو اٿس مائيءَ سڄو وزن کڻي اسان تي رکيو آهي، اها ڌيڻين انگريزي پڙهي ڇا ڪندي، ڪهڙي ماسترياڻي ٿيڻو اٿس، روز روز، اڄ ڪتاب وٺي ڏيو اڄ فيهون ڏيو، آهن ناهن بس هنن کي کپن، ناهن اسان وٽ توهان جا لاڏ سهڻ لاءِ پئسه، مڙسنهن مري ويو ته هڪ ٽڪوبه نه ڇڏي ويو....“
”خدا خدا ڪر شهرو، شمسه جي پيءُ کي اها خبر نه هئي ته سئوٽس سندس مُئي کان پوءِ زمينن جا کاتا ائين پنهنجي نالي ڪرائي ڇڏيندو، نه مختارنامو ڏئيس ها نه هو ائين ڪري ها. هاڻي ملڪيت به اسان جي ۽ اکيون به اسان کي ٿي ڏيکارين.“
ٻئي ٻار ڊنل سهميل پري کٽ تي ويٺا هجن، رحمان ته وڏن آوازن تي ڊڄي روئڻ لڳو ۽ شمسه کيس ڀاڪر ۾ لڪائي پرچائڻ لڳي. شهربانو ته به نه مُڙي اڃان زور سان ڳالهائيندي،
”بس، هاڻي بس، وڏي آئي آ ملڪيت واري، الائي ادي رحيم داد کي ڪهڙي کُٽي کنيو جو توسان لائون لڌائين، ٻه اکر ڇا پڙهي آ، پاڻ کي وڏي معتبر ٿي سمجھي، نڪرو هاڻي هتان، وڃي پنهنجي لاٽ صاحبن کي ٻئي هنڌ پڙهاءِ.“
گل بانو جي اکين مان ڳوڙها وهڻ لڳن ٿا، روئندي سامان پيڪ ڪري ٿي ۽ کيس چوي ٿي،
”چڱو، چڱو. تون به ڏسجانءِ قدرت جو کيل، يتيمن جي ملڪيت هڙپ ڪئي اٿو. خدا پاڻهي ان جو حساب ڪندو، مان اڄ کان پوءِ ڪڏهن به هن در جي چائنٺ نه ٽپنديس.“
”چڱو ٻڌوسين، منهنجو به فيصلو آ، مان تنهنجي مُئي کان پوءِ به تنهنجو منهن نه ڏسان، ڪڏهن به تنهنجي در جو پاڻي نه پيئنديس.“
مراد خان جيڪو هي سڄو جھيڙو ٻڌي رهيو هو آخر ان کان رهيو نه ٿيو ڀيڻ کي ڇيڀيندي، چوڻ لڳو،
”بس ادي بس...! ايڏو وڏو ٻول نه ٻول، رب الائي ڪهڙي ڳالهه تي ناراض ٿي پوي ...“
”تون چپ ڪر اهڙي همدردي ٿئي ته تون به کڻ ٽپڙ ۽ گڏجي پئو وڏي ڀيڻ سان.....“
اهو سڀ سوچي گل بانو اڄ به ايتري ئي ڏکاري ٿي وئي،
”قدرت جا به پنهنجا فيصلا آهن، اڄ شهر بانو، بي وس ٿي منهنجي اڱڻ تي آئي آهي.... پر هيءَ وري به اسان جي ٺهيل ٺڪيل زندگي ۾ زلزلو آڻي ڇڏيندي، رحمان تو ائين ڇو ڪيو.“
ڪاوڙ ۾ منهن ٻئي طرف ڪري پنهنجي ڪمري ڏي هلي وڃي ٿي، شمسه مجبوراً، اٿي هنن سان ملي ٿي ۽ هن کي لائونج ۾ اچي ويهاري ٿي، رحمان ماءُ جو خراب موڊ ڏسي سندس پويان ڪمري ۾ وڃي ٿو، مريم سڄي صورت حال کي سمجھندي ڪاوڙ مان ننڍڙِي کي کڻي پنهنجي ڪمري ڏانهن هلي وڃي ٿي.
رحمان ماءُ جي ڪمري ۾ وڃي ٿو ته هوءَ ڏکاري پلنگ تي ويٺي آهي پُٽ کي ڏسي کيس شڪايتي لهجي ۾ چوي ٿي،
”شهربانو کي هيڏي وٺي اچڻ کان پهرين تو مونسان وات ٽڪاڻي ڪرڻ به ضروري نه سمجھو.“
”امان مامي مراد خان جي وڃڻ کان پوءِ چاچي بلڪل اڪيلي ٿي وئي هئي، هن ڏک جي گھڙي ۾ مون وٽ ان کان سواءِ ڪوبه چارو ڪونه هو.“
ڪاوڙ مان چويس ٿي،
”تنهنجي پيءُ کان پوءِ اسان به اڪيلا ٿي ويا هئاسين، اسان جو به ڪير ڪونه هئو، هن جو ته وري به ڳوٺ راڄ هئو نوڪر چاڪر هئا پنهنجو گھر گھاٽ هئو. هن مائيءَ مونسان ڪهڙيون جٺيون ڪيون، شمسه ۽ توکي وارن کان جھلي جڏهن ماريندي هئي ته کيس ذرو به قياس نه ايندو هو ته منهنجي دل تي ڇا گذرندي هوندي، ڪير هو اسان جو جنهن جي آسري تي اسانکي اسانجي پنهنجي گھر مان لوڌي ڪڍيائين.“
رحمان شرمسار ٿي وڃي ٿو.
”امان مونکي سڀ ياد آهي، مان سمجهه سان هوَس پر..... جي اسان به اهڙو ورتاءُ ڪيو ته پوءِ اسان ۾ ۽ هن ۾ ڪهڙو فرق رهندو.“
”ڪجهه به ٿي پوي مان هن کي پنهنجي ٺهيل ٺڪيل زندگي ۾ ڏار وجھڻ لاءِ پنهنجي گھر ۾ برداشت نه ٿي ڪري سگھان، هن جو نانگڻ وارو سڀاءُ بدلجي نه ٿو سگھي، جتي ڏسندي زهر هارڻ کان سواءِ رهي نه سگھندي.“
”ٺيڪ آ امان، مان جلد هنن جو ٻئي ڪنهن هنڌ انتظام ڪندس.“
”ڇا مطلب آ تنهنجو....؟.... هون.... هاڻي سمجھيم ته اهو سڄو منصوبو ڇا لاءِ ٺهيو آهي.... توکي اسان کان ڌار ڪرڻ لاءِ.... شهربانو ۽ ان جي اولاد مان ٻي اميد به ڪهڙي ڪري پئي سگھجي، آخر وڌئون نه منهنجي آنڊن ۾ هٿ..... منهنجي جگر جي ٽڪري کي مونکان ڌار ڪرڻ جو منصوبو نيٺ ڪامياب ٿين، باقي اها ڪسر رهيل هئن، اها به پوري ڪين.“
رحمان ٿورو تيز ٿي وڃي ٿو،
”توهان به ڪهڙو منهنجي زال سان سهي هليا آهيو، پهرين ڏينهن کان هن سان گھر وارن جو رويو مان چڱي طرح سمجھندو رهيو آهيان.“
”تنهنجو ڏوهه ناهي پُٽ....! اڄ تون شهربانو جي زبان پيو ڳالهائين.“
ٻنهي جا تيز آواز ٻڌي شمسه اندر اچي ٿي.
”رحمان، تون ئي کڻي ماٺ ڪر، ڇو ٿو امان جي زخمن تي لوڻ ٻرڪين.... امان توهان به ٿورو صبر کان ڪم وٺو، هنن جي گھر ۾ تازو قضيو ٿيل آهي. اهي ڳالهيون پوءِ به ٿي سگھن ٿيون“
رحمان ڪاوڙ ۾ خاموشيءَ سان ٻاهر نڪري وڃي ٿو، گل بانو ليٽي ڪجهه ڳالهائڻ بنا ٻئي طرف منهن ڪري ڇڏي ٿي ته شمسه به رحمان جي پويان ٻاهر نڪري وڃي ٿي.



هوڏانهن مريم جي ڪمري ۾ شهربانو اداس ويٺي آهي، هن کي گل بانو جي رويي ڏاڍو رنج رسايو آهي، ويتر مريم سندس ڦٽن کي ڇيڙيندي چويس ٿي،
”ڏٺئي نه امان چاچيءَ جو نمونو، رڳو ڏک سور به نه ونڊيائين.“
”انصاف آ، سالن جا ڦٽ اڃان نه ڇٽا اٿس، مان ٻه ٽي دفعا اڳ ۾ به آئي آهيان، تڏهن ته ائين نه ڪيائين.“
”تڏهن ته تون ايندي هئينءَ مهمان ٿي، پڪ هوندي هئس ته ڏينهن ٻن ۾ موٽي ويندينءَ پر هاڻي سمجھندي هوندي ته ٽپڙ ٽاڙي جو کڻي آئي آهي ته موٽي ٿوروئي ويندي، تڏهن باهه وٺي ويس.“
”پر اسان ڪهڙو ساڻس سان رهڻ آيا آهيون.“
”اها ته اڃان کيس خبر ڪانهي نه..... جي نه خبر پيس ته رحمان کي هن کان جدا پيا ڪيون ته الائي ڇا ڪندي، آسمان کڻي مٿي تي کڻندي.“
”پر تو ته چيو هو ته رحمان گھر وٺي ڇڏيو هوندو.....“
”مون ته ائين سمجھو هو پر.....“
”چڱو، چڱو.... مان به هتي ٿوڪي ٿي ڪونه رهنديس، رحمان ٻاهران موٽي اچي ته چوينس ته جلد گھر جو قبضو وٺي.“
”چڱو امان ڳڻتي نه ڪر، هيڏانهن منهنجي پاسي ۾ اچي آرام ڪر...“
”نه مان هتي صوفي تي ئي سمهي ٿي رهان.“
دروازو کڙڪي ٿو ۽ شمسه اندر اچي،
”چاچي اٿو، توهان هلي منهنجي ڪمري ۾ آرام ڪيو هتي ڏکيا ويٺا آهيو.“
”نه امان.... مان هتي صوفي تي ئي ليٽي ٿي پوان.“
شمسه ٻانهه کان جھلي اٿاريس ٿي،
”نه چاچي توهان سدائين منهنجي ڪمري ۾ رهندا آهيو، اٿو اوڏانهن هلو. امان جي ڳالهه دل ۾ نه ڪيو، اٿو....“
اٿاري ٻاهر وٺي وڃيس ٿي ته پويان منهن گھنجائي مريم ڀڻڪي ٿي،
”ماءُ لوڻ ٻرڪي، ته ڌيءَ پها رکڻ پهچي وئي آ، الائي ڪهڙي سياست وڙهنديون رهنديون آهن.“

آفيس مان فارغ ٿي رحمان پراپرٽي ايجنٽ وٽ وڃي ٿو جيڪو کيس اها خوش خبري ڏئي ٿو ته هن گھر جا ڪاغذ تيار ڪرائي ڇڏيا آهن توهان باقي پيمينٽ ڏيو ته توهان کي گھر جو قبضو وٺي ڏيون، رحمان باقي پيمينٽ ڏئي ٿو ۽ ڏهن لکن جي بجاءِ کيس پندرهن لکن جي رسيد لاءِ چوي ٿو ايجنٽ پهرين ته ڪجهه پس و پيش ڪري ٿو پر ڪجهه وڌيڪ ڪميشن ملڻ تي راضي ٿي وڃي ٿو. هو کيس چوي ٿو ته صبحاڻي رجسٽري لاءِ ڪاغذ جمع ڪرائيندو ۽ پوءِ توهان کي چاٻي وٺي ڏيندو. اتان ٿي هو باقي رهيل ڪم به مڪمل ڪرڻ چاهي ٿو ڇو ته سندس من ۾ آهي ته نئين گھر ۾ شفٽ ٿيڻ کان پهرين زمينن جو معاملو به پنهنجي هٿ وس ڪري، ان چنتا کي به دور ڪري، نئين گھر ۾ نئين انداز جي زندگي جي شروعات ڪجي، سڌو وڪيل سان ملڻ لاءِ وڃي ٿو جيڪو کيس ڪاغذ تيار ٿي وڃڻ جي نويد ڏئي ٿو ۽ کيس چوي ٿو ته قانوني فارملٽيز کي پورو ڪرڻ کان پوءِ خواتين کي وٺي اچي ته جيئن هو ٽرانسفر جي ڪاغذن تي صحيحون ڪن. هو کائنس پڇي ٿو ته ڪاغذ درست ته ٺهرايا آهن نه اڳتي هلي ڪو مونجھارو ته نه ٿيندو. وڪيل اهو چئي کيس اطمينان ڏياري ٿو ته فائيل اسٽڊي کان پوءِ خبر پوي ٿي ته اصل ۾ سموريون زمينون سندس والد صاحب جون آهن جيڪي انتهائي چالاڪي سان هنن پنهنجي نالي ڪري ورتيون هيون، ۽ جي ساڳئي نموني جي چالاڪي سان واپس توهان جي نالي ٿين ٿيون ته ان ۾ ڏوهه ڪهڙو آهي. بس توهان اسان جي في اسان جي حساب سان ڏيندئو، باقي اسان تي ڇڏي ڏيو حقدار کي حق ڏيارڻ اسان جو ڪم آهي، توهان هاڻي بي فڪر ٿي گھر وڃو ايندڙ هفتي انشاالله خواتين کي وٺي اچجو، توهان زمينن جا مالڪ ٿي ويندئوَ. اتان اٿي هو سڌو گھر لاءِ روانو ٿئي ٿو.



سنڌيا ۽ مظفر سندس آفيس ۾ ڪجهه فائيلز تي ڪم ڪري فارغ ٿين ٿا ته سنڌيا اٿڻ جي ڪري ٿي ته مظفر کيس چوي ٿو ته ترسي چانهه پي پوءِ وڃي هنن فائلن جي ڪم جي بوريت دور ڪرڻ لاءِ ٿوري دير رليڪس ڪرڻ گھرجي، سنڌيا اهو ٻڌي چوي ٿي،
”سر....! مان ته بور ناهيان ٿي، بلڪه ڪم سکندي مزو پيو اچي.“
”اها ته تمام سٺي ڳالهه آهي، مون ته توهان جي خيال سان چيو پئي.“
”نو سر....! ريئلي آءِ ايم انجوائنگ.“
مظفر دلچسپيءَ سان سندس ڳالهه ٻڌي چوي ٿو،
”اگر توهان محسوس نه ڪيو ته هڪ ذاتي سوال ڪيان.“
سنڌيا اچانڪ اهڙي سوال لاءِ تيار نه هئي سندس منهن لهي ويو پوءِ به پاڻ تي ڪنٽرول ڪندي چيائين،
”سر اگر ويري پرسنل نه هجي ته......“
”او، نو، نو، مان اهڙو ڪوبه سوال ڪرڻ جي جرئت ڀلا ڪيئن ٿو ڪري سگھان.“
سنڌيا اطمينان جو ساهه کڻندي،
”ته پوءِ پڇو، ڇا ٿا پڇڻ چاهيو.“
”توهان هي جاب فائينل ڪيريئر جي طور چوائس ڪئي آ يا.... في الحال ڪيو پيا.“
”سر ڏسو قسمت ڪيڏانهن ٿي وٺي وڃي، هونئن ته سي ايس ايس ڪرڻ جو ارادو آهي.“
”سٺو ارادو آهي... پر پاڻ کي قسمت جي حوالي ڪري ڇڏڻ بلڪل سٺو ناهي.“
”سر هاڻي مون کي هلڻ گھرجي.“
”اوڪي.... توهان ڀلي هلي وائيند اپ ڪيو آفيس ختم ٿيڻ جو ٽائيم ٿي ويو آهي.“
آفيس ختم ٿيڻ کان پوءِ سنڌيا پرس ۽ ڊائري کڻي ٻاهر اچي ٿي، ٽيڪسيءَ لاءِ هيڏانهن هوڏانهن واجھائي ٿي ته سامهون مظفر کي ايندو ڏسي ٿي، هوءَ تڪڙا قدم کڻندي اڳتي وڌي ٿي جيئن مظفر جي نگاهه مٿس نه پوي، هڪ دڪان جي اوڍر ۾ وڃي بيهي ٿي، دڪان مان رحمان نڪري ٿو کيس اتي بيٺل ڏسي اچي پويان سندس ڪلهي تي هٿ رکي ٿو ڇرڪ ڀري پويان نهاري ٿي رحمان جي هٿن ۾ ڪافي شاپر آهن. سنڌيا پريشان ٿي ان طرف ڏسي ٿي جيڏانهن مظفر گاڏي ڪڍڻ ويو آهي، هوءَ سوچي ٿي ته جيڪڏهن مظفر جي نگاهه رحمان تي پئجي وئي يا هن اچي مونسان ڳالهائڻ جي ڪئي ته رحمان الائي ڪيئن ري ايڪٽ ڪري. رحمان کيس پريشان ڏسي پڇيس ٿو ته ڇا ڳالهه آ، هوءَ کيس ڏسي پريشان ڇو ٿي وئي آهي، ڇا هوءَ ڪنهن جو انتظار ڪري رهي آهي.
”انتظار...! نه نه ڀلا مان ڪنهن جو انتظار ڪنديس....“
”ته پوءِ اتي ڇو بيٺي آهين.“
”آفيس جي سامهون ڪا رڪشه ٽيڪسي ڪونه ملي ان ڪري ڏسندي ڏسندي هيستائين هلي آيس.“
”چڱو.... اچ مان ٿو ڊراپ ڪندو وڃانءِ.“
هوءَ سوڄڻ لڳي ٿي ته جي مظفر کيس ائين رحمان سان ويندي ڏسي ورتو ته هو منهنجي لاءِ ڇا راءِ قائم ڪندو، پر منهنجو هن جي راءِ سان ڀلا ڪهڙو واسطو مان ان جي باري ۾ ڇو پئي سوچيان.“
”ڪهڙن خيالن ۾ گم ٿي وئينءَ، هل مونکي دير پئي ٿئي.“
”ته پوءِ توهان وڃو پليز.... مان رڪشه ڪري هلي وينديس.“
رحمان سوچي ٿو ته ضرور ڪا ڳالهه آ جو هيءَ مونکي ڏسي پريشان ٿي وئي آهي، اهو خيال ڪندي ڪاوڙ وچان سندس منهن ڳاڙهو ٿي وڃي ٿو،
”ڳالهه ڇا هي اهڙي اکڙيل اکڙيل ڇو پئي لڳين، وڌيڪ پريشان نه ڪر چپ چاپ هل، توکي ڇڏي پوءِ مان گھر ٿو وڃان،“
”پر مون چيو نه ته مان پاڻهي هلي وينديس ته پوءِ ضد ڇا جو آ توهان کي هونئن به دير پئي ٿئي.“
”چڱو هاڻي گھڻا نخرا نه ڪر، آرام سان هلي گاڏيءَ ۾ ويهه.“
سنڌيا هيڏانهن هوڏانهن نهاري خاموشي سان رحمان سان گڏ هلي وڃي گاڏيءَ ۾ ويهي ٿي، وري سوچ ۾ پئجي وڃي ٿي، ته هي کيس ڇا ٿي ويو آهي هن کي مظفر جي ايتري پرواهه ڇو پئي ٿئي، جي هن رحمان کي ڏسي به ورتو ته ڪهڙو فرق ٿو پوي. رحمان وري کيس ائين گم سم ڏسي پڇيس ٿو :
”ڪجهه ته آهي جنهن جي پرده داري پئي ٿئي.“
هوءَ ڳالهه ٺاهيندي،
”رحمان آپي ۽ بابا جن مونکي شاديءَ لاءِ سخت پريشرائيز ڪري رهيا آهن. هاڻي مون وٽ کين ٽارڻ لاءِ ڪو به جواز ڪونهي.“
اهو ٻڌي رحمان جو موڊ خراب ٿي وڃي ٿو، هو سنڌيا کان ڪنهن به حالت ۾ دستبردار ٿيڻ نه ٿو چاهي.
”مان توکي بار بار چئي چڪو آهيان ته تون منهنجي آهين مان توکي ڪنهن ٻئي جو ڪڏهن به ٿيڻ نه ڏيندس.“
”پر.... مان گھر وارن کي ڇا چوان..... يا ته توهان کانئن منهنجي رشتي جي ڳالهه ڪيو....“
”اهو به في الحال ممڪن ناهي.“
اهو ٻڌي سنڌيا کي به ڪاوڙ وٺي وڃي ٿي،
”ته پوءِ جڏهن ممڪن ٿئي تڏهن مونسان ملجو.
اهو ٻڌي هو تپي باهه ٿي وڃي ٿو،
”اهو به ممڪن ناهي... لڳي ٿو ته تون پاڻ جان ڇڏائڻ جا بهانا پئي ڳولهين.“
”نه، مان صرف چاهيان ٿي ته جلد از جلد اسان جي شادي ٿي وڃي مان وڌيڪ گھر وارن جي تقاضائن کي نٽائي نه ٿي سگھان.“
رحمان هار مڃندي.
”ٺيڪ آهي، مان ڪجهه ڏينهن ڪجهه پرابلمز جي ڪري مصروف آهيان، پوءِ ان موضوع تي ڳالهائينداسين.“
”ضد ڪندي، ”نه مونکي ڏينهن ٻن ۾ جواب کپي، نه ته پوءِ........“
هو وري تيز ٿي وڃي ٿو،
”پوءِ ڇا....؟
سنڌيا ڪجهه سوچي خاموش ٿي وڃي ٿي،
”ٺيڪ آهي... توهان مون کي هتي ڊراپ ڪيو، مان اڳتي هلي وينديس.“ رحمان گاڏي روڪي ٿو ته هوءَ ڪجهه چئي بغير لهي هڪ گھٽي ۾ داخل ٿي وڃي ٿي ته هو گاڏي اسٽارٽ ڪري سوچي ٿو،
”اڄ سنڌيا جي رويي ۾ عجيب بيگانگي هئي، ڇا واقعي سندس ڪو رشتو آيو آهي، جي ائين هجي ته پوءِ..... نه نه مان هن کي ڪنهن ٻئي جو ٿيڻ نه ڏيندس، پر کيس ڪيئن روڪجي...“ ڪجهه سوچي ڪنڌ لوڏي ٿو.
سنڌيا گھر پهچي پنهنجي ڪمري ۾ آرام ڪرڻ لاءِ هلي وڃي ٿي. بيڊ تي ليٽندي ئي رحمان جو خيال ۽ اڄ جي صورت حال ذهن ۾ اچيس ٿي. هي هن کي ڇا ٿي ويو هئو، مظفر کي ڏسي ڪترائي نڪري وڃڻ جي ڪوشش، هُن ته ڪڏهن به اهڙي ڪا ڳالهه، ڪو رويو مونسان ناهي رکيو، پوءِ هن کان ڪترائڻ جو ڪهڙو جواز هو، ۽ رحمان کي اتي ڏسي مون کي ڇاٿي ويو هو، خواه مخواه هن جي ذهن ۾ شڪ پيدا ٿيو، هاڻي هو هر وقت پيڇو ڪندو. آخر مون ڇو نه ٿي چاهيو ته مظفر مون کي رحمان سان ڏسي، منهنجي پنهنجي زندگي آ، مان ڪنهن سان ملان نه ملان مان ڇو ڪنهن ٻئي جي مداخلت برداشت ڪيان. پر اهو سڀ ڇو پئي سوچيان، ڪنهن منهنجي زندگيءَ ۾ مداخلت ڪئي.... لڳي ٿو ته منهنجو دماغ خراب ٿي ويوآ، اهو سڀ منهنجي ذهن جو فطور آهي، هروڀرو رحمان کي شڪ ڪرڻ جو موقعو ڏنم. ان وقت ٻاهران ڪومل جو آواز اچي ٿو ته اٿي ڪمري مان ٻاهر نڪري وڃي ٿي.



رحمان رات جو گھر اچي ٿو ته سڌو پنهنجي ڪمري ۾ هليو وڃي ٿو ۽ فريش ٿي ٻاهر اچي ٿو ته مريم دل ئي دل ۾ چوي ٿي ته اڄ وري پي آيو آ، هو سڌو مريم جي ڀرسان اچي ويهي ٿو ۽ کيس پيار ڀرين نظرن سان ڏسندي،
”اڄ مريم بيگم لاءِ خوشي جي خبر آهي.“
اهو ٻڌي مريم خوشيءَ وچان.
”واقعي....“
”بلڪل هي وٺ پئسن جي رسيد.....“
”سموري پيمينٽ ڪري آيا.....“
”ها.... تڏهن ته رسيد ڏيان پيو سنڀالي رکجانءِ.....“
رسيد تي هڪ نظر وجھندي حيران ٿي پڇي ٿي،
”پندرهن لک...! ايڏو مهانگو گھر.... توهان ته چيو هو ته ڏهن تائين ڪم ٿي ويندو..... هاڻي فرنيچر ڪٿان وٺبو.“
”مڙئي ٿي ويندو.... فصل لهڻ وارو آ ڪجهه پگھار ملندي.....“
اهو ٻڌي کيس ڪجهه اطمينان ٿئي ٿو، رحمان کي خوشي مان ڀاڪر پائيندي.
”منهنجو اڄ خواب پورو ٿيو، منهنجو پنهنجو گھر هوندو، ڪوبه روڪڻ ٽوڪڻ وارو نه هوندو.“
”چڱو هاڻي آرام ڪر.....“
”پر چاٻي ڪڏهن ملندي.....“
”ملي ويندي ڏينهن ٻن ۾، پر امان وارن کي ايستائين نه ٻڌائجانءِ.“
”ڇو نه ٻڌايان، چاچيءَ امان کي جڏهن کان ڏٺو آ سنئين منهن ڳالهائي نه ٿي. منهنجي ماءُ کان مٿي ڪو ٻيو آهي ڇا....؟ منهنجي ماءُ جي دل آزاري ٿئي ته ڀلي پئي ٿئي باقي....“
”بس هاڻي بس، ماٺ ڪري سمهي پئو....“
هوءَ ڪاوڙ مان منهن ڦيرائي سمهي رهي ٿي.
ڪجهه ڏينهن ائين گذري وڃن ٿا ته هڪ ڏينهن سنيتا ۽ نجمه لائونج ۾ ويٺيون آهن ته شمسه به ٻاهر اچي ويهي ٿي ۽ سنيتا کان سنڌيا وغيره جو حال احوال وٺي ٿي ان وقت فون جي گھنٽي وڄي ٿي ته نجمه اٿي فون کڻي ٿي.
”امي ڪو اسٽيٽ ايجنٽ هو، چيائين ته رحمان صاحب جيڪو بنگلو خريد ڪيو هو ان جي چاٻي ملي وئي آهي اچي کڻي وڃي.“
ماڻس ڪجهه ڪجهه سمجھي وڃي ٿي،
”مان به چوان ته چاچي شهرو لڏي پلاڻي هتي ڪيئن پهتي آهي، اسان سان گڏ رهڻ لاءِ ته ڪونه آئي هوندي، پر اندر ئي اندر اها کچڻي پئي پڪي....“
شمسه اندر هلي وڃي ٿي ته سنيتا به موڪلائي هلي وڃي ٿي انهيءَ وقت رحمان به ٻاهران اچي ٿو ۽ سڌو ماءُ جي ڪمري ۾ هليو وڃي ٿو جيڪا شهربانو جي اچڻ ڪري اڃان پُٽ سان ناراض آهي، رحمان کيس ناراض ڏسي سندس ڀر ۾ اچي ويهي ٿو،
”امان توهان چاچيءَ جي اچڻ تي اڃان تائين ناراض آهيو نه. مون توهان جي ناراضگي جي خيال کان کين هتان کان ٻه گھٽيون ڇڏي ننڍڙو گھر وٺي ڏنو آهي..... بس ڏينهن ٻن ۾ هو هتان شفٽ ڪري وينديون.....“
گل بانو سندس ڳالهه تي ڪو بحث ڪئي بغير مختصراً.“
”ٺيڪ آ....“
”پر..... پر.....“
گل بانو حيرت مان کيس ڏسي ٿي....“
”پر مان توهان کان اجازت وٺڻ آيو آهيان.“
ايتري ۾ شمسه ۽ نجمه اندر اچن ٿيون انهن کي ڏسي رحمان چپ ٿي وڃي ٿو. ته شمسه کانئس پڇي ٿي ته هو ڪهڙي ڳالهه جي ڪري ايڏو گھٻرايل پيو لڳي.
”نه آپا اهڙي ڪا ڳالهه ڪانهي، در اصل امان کي ٻڌائڻ پئي چاهيم ته....“
نجمه ڳالهه ڪٽيندي،
”ته ماميءَ وارن لاءِ نئون بنگلو خريد ڪيو آهي، توهان جي اچڻ کان ڪجهه پهرين ايجنٽ فون ڪري ٻڌايو هو ته چاٻي کڻي وڃو.“
اهو ٻڌي رحمان خاموش ٿي ماءُ ڏي ڏسي ٿو جنهن جو منهن ڏک ۽ ڪاوڙ وچان ڳاڙهو ٿي وڃي ٿو،
”ڇا جي اجازت وٺڻ آيو آهين. اندر ئي اندر اهو ٿيندو رهيو ۽ اسان تائين ٻاڦ به نه پهتي،... مون کي ته اهو ان ڏينهن ئي انديشو ٿي ويو هئو جڏهن مريم گھر ۾ پهريون قدم رکيو هو ته اها شهربانو جي طرفان منهنجي جگر ۾ آخري ڇري هڻڻ جي تياري آهي.... آخر منهنجي جگر جو ٽڪر مون کان ڌار ڪين....“
اهو ٻڌي شمسه کي به ڪاوڙ وٺي وڃي ٿي،
”پر هينئر ٻڌائڻ جي ڪهڙي ضررت هئي، گھر وٺڻ مهل ته اجازت جي ضرورت ڪونه محسوس ڪيئي،...... پوءِ هاڻي ماءُ جي ڦٽن تي لوڻ ٻرڪڻ ڇو آيو آهين.... توکي جيڪو وڻي اهو ڪر..... ايترو ته سوچين ها ته امان ۽ اسان تنهنجي بغير اڪيلا هتي ڪيئن رهنداسين.“
رحمان خاموشي سان هنن جو ڳالهيون ٻڌي ٿو،
”امان جي ئي ته مرضي هئي نه ته چاچي هتي هڪ ڏينهن به نه رهي، هاڻي هوءَ اڪيلي ته ٻئي گهر ۾ نه رهندي نه.....“
”ها باقي تنهنجي ماءُ ڀلي هتي اڪيلي رهي، واه ٻچا واه.....“
”امان ان ڪري ته مون ٻه گھٽيون ڇڏي ويجھو گھر ورتو آهي جيئن ٻنهي گھرن ۾ ايندو رهان.“
هو وڌيڪ بحث نه ٿيون ڪن رحمان به هتان وڃڻ ۾ ئي عافيت سمجھي ٿو. هن جي وڃڻ کان پوءِ گل بانوءَ جي ضبط جو مادو ختم ٿي وڃي ٿو روئندي چوي ٿي ته هوءَ فواد جي بغير ڪيئن رهندي. ان تي شمسه ڪاوڙ مان چويس ٿي ته،
”بس امان هروڀرو پنهنجي طبيعت خراب نه ڪيو، پنهنجو اولاد ته پنهنجو نه ٿيو ان جو اولاد ڪهڙو اچي تاج پارائيندو.“
اهو چوندي پاڻ به روئي ڏئي ٿي،



سنڌيا پنهنجي ڪمري ۾ ڪنهن فائيل تي ڪم ڪري رهي هئي ته سنيتا پنهنجي مخصوص انداز سان سندس ڪمري ۾ وارد ٿئي ٿي،
”ڪهڙا حال ڪهڙا چال، ڇا پيو ٿئي.“
سنڌيا کيس ڏسي ڪم ڇڏي ڪرسي سرڪائي اٿي اچي بيڊ تي ويهي ٿي ۽ کيس ويهڻ لاءِ چوندي پڇيس ٿي،
”سڀ خير پر تون ڪيترن ڏينهن کان پوءِ پئي نظر اچين، لڳي ٿوته مصروفيت وڌي وئي آهي.“
”نه اهڙي ڳالهه ناهي، تون به هاڻي آفيس مان دير سان اچين ٿي، ان ڪري مناسب نه ٿو لڳي ته تون ٿڪل ٽُٽل اچين ۽ مان اچي توکي تنگ ڪيان.“
”نه اهڙي ڳالهه ناهي..... خير ڪا نئين خبر چار.....“
”نئين تازي خبر اها آهي ته مريم نئون گھر ورتو آهي ۽ ڏينهن ٻن ۾ اوڏانهن شفٽ ڪري ويندا.“
سنڌيا سوچ ۾ پئجي وڃي ٿي،
”تڏهن رحمان ان ڏينهن ايڏي شاپنگ ڪيو پئي ويو.“
سنيتا کيس سوچ ۾ ٻڏل ڏسي،
”ڇو ، ڇا ٿيو.....“
”نه ڪا خاص ڳالهه ناهي.....“
هوءَ نٽائڻ جي ڪري ٿي.
”رحمان توسان ضرور مليو هوندو، توکي نه ٻڌايائين ڇا......“
”مليو ته ڪونه هو، پر ان ڏينهن آفيس مان موٽيس پئي ته کوڙ سارا شاپر کنيو گاڏي ۾ پئي رکرايائين، شايد نئين گھر لاءِ شاپنگ ڪئي هوندائين.“
”واه سنڌيا واه..... هاڻي تون مونکان به لڪائڻ لڳي آهين، نجمه ٻڌائي پئي ته ماما کي الائي ڇا ٿي ويو آهي راتين جو به دير سان گھر اچي ٿو.....“ توسان ته ڪٿي نه ٿو ملي، خيال ڪجانءِ.....“
”نه، نه.... مان ڀلا رات جو ساڻس ڪيئن ملي سگھان ٿي..... “
” ناني ۽ رحمان جو ان ڏينهن جھيڙو ٿي پيو.... نانيءَ ته روئي روئي حال وڃائي ڇڏيا آهن.“
سنيتا کيس تفصيل سان حال احوال ڏئي ٿي، سنڌيا غور سان سندس ڳالهيون ٻڌي ٿي سندس چهرو غمگين ٿي وڃي ٿو دل اداس ٿي وڃي ٿي، جنهن گھر ۾ مستقبل ۾ وڃڻ جا هن خواب ڏٺا هئا اهي ڀورا ڀورا ٿي ويا هئا ۽ هوءَ ڪجهه به نه ڪري سگھي هئي.

ڪجهه وقت ائين بغير ڪنهن خاص واقعي جي گذري ويو، هڪ ڏينهن سنڌيا آفيس ۾ فون تي ڀيڻ سان ڳالهائي رهي هئي ته پٽيوالي کيس اچي چيو ته مظفر صاحب کيس ياد پيا ڪن. هوءَ ڀيڻ کي چوي ٿي ته ڊپٽي صاحب سڏايو آهي پوءِ ٿي ساڻس ڳالهائي، رابعه کيس چوي ٿي ته هوءَ ساڻس ناراض آهي، هن سندس دل ڏکائي آهي، سنڌيا ڀيڻ کي راضي ڪرڻ لاءِ چوي ٿي ته هوءَ جلد کيس پنهنجي فيصلي کان آگاهه ڪندي. في الحال اجازت ڏيو اهو چئي فون بند ڪري اٿي مظفر جي ڪيبن ڏانهن وڃي ٿي.



رحمان شهربانو ۽ مريم سان گڏ نئين گھر ۾ شفٽ ٿي وڃي ٿو، شهر بانو کي اهو گھر جيڪو مهانگي اگھه ۾ خريد ڪيو ويو آهي ڏسي سخت مايوسي ٿئي ٿي، ٿڌو ساهه ڀريندي چوي ٿي،
”هائي ڙي قسمت.....! هيڏي وڏي حاويلي ڇڏي اچي هن کُڏڙيءَ جهڙي گھر ۾ رهڻو پوندو..... ڪڏهن سوچيو به ڪونه هوم..... پر ابا رحمان....! هيڏا سارا پندرهن لک ڀريا اٿئون ۽ رڳو ٽن ڪمرن جو گھر، آڳند به ايترو ننڍڙو جو ٻن کٽون به مس پون..... ڪيئن ٿيندو گذارو....“
رحمان اهو ٻڌي ناگوار لهجي ۾،
”چاچي مون مريم کي پهرين ئي هي گھر ڏيکاريو هيو. ڪراچي ۾ ايترن پئسن ۾ ايترو ئي گھر ملندو. هي ڳوٺ ناهي جتي زمين مفت جي، جيترو وڻي ڪوٽ کڻي کڻايو. هونئن به هتان جي آبهوا اهڙي آ جو ماڻهو ٻاهر ناهن سمهندا. آڳند صرف گاڏي بيهارڻ لاءِ هوندو آهي.“
”شابس ٿئي پُٽ...! سڄو ڏينهن ڪمرن ۾ ويهي ته ساهه ئي ٻوساٽجي ويندو.“
مريم کان رهيو نه ٿو ٿئي هوءَ نه ٿي چاهي ته رحمان ماڻس جي ڳالهين تي چڙي پوي ماءُ کي سمجھائي ٿي،
”امان ڳڻتي نه ڪر، الله ڏنو ته وڏو گھر به وٺي وٺنداسين. هاڻي ڇڏيو ان ڳالهه کي، اچو ته سامان سهي ڪيون،“ مڙس کي چوي ٿي، ”سائين توهان مائي صغرا کي هيڏي وٺي اچو نه، فواد به ان سان هريل آهي.“
”نه، نه، صغرا امان جي خدمت لاءِ رکيل آهي ان کي هيڏي ڪيئن آڻبو..... تون هتي ٻي ڪنهن ماسي جو بندوبست ڪري وٺجانءِ.“
رحمان وارن جي گھر مان شفٽ ٿيڻ تي گھر جو ماحول ڏاڍو سوگوار ٿي وڃي ٿو، گل بانو روئي روئي پنهنجو حال وڃائي ڇڏيو آهي شمسه پنهنجي ڏک کي لڪائيندي ماءُ کي آٿت ڏيندي رهي ٿي هن کائڻ پيئڻ ئي وساري ڇڏيو آهي هر وقت فواد جي لوري لڳي پئي اٿس، شمسه ڪڏهن کيس دلداري ڏئي ٿي ته ڪنهن مهل چڙي به پوي ٿي. هوءَ بار بار اها ڳالهه ٻڌي ته ٽي ڏينهن ٿي ويا آهن نه پاڻ آيو نه ننڍڙي کي آندائين، چويس ٿي ته هو نوان نوان گھر شفٽ ڪري ويا آهن ڪجهه ڏينهن سيٽنگ ۾ لڳي ويندن، واندو ٿي اچي ويندو هنن سان ملڻ، ٻئي کين ساري رهيون آهن ته گھنٽي وڄي ٿي شمسه اٿي در کولي ٿي ته شايد رحمان آيو هوندو پر اهو ڏسي سندس چهرو حيرت گاڏڙ خوشيءَ سان ٻهڪي پوي ٿو در تي سنڌيا ۽ سنيتا آهن کين کيڪاري اندر اچڻ لاءِ چوي ٿي. هو ٻئي اندر اچن ٿيون ته سنڌيا کي ڀاڪر پائي ملي ٿي. سنڌيا سامهون ويٺل گل بانوءَ کي ڏسي ٿي ته وڌي ادب سان ساڻس ملي ٿي. گل بانو به وقتي طور تي پنهنجو ڏک وساري کيس ڏسي خوشيءَ مان ڳراٽڙِي پائي ملي ٿي، ۽ ڏوراپو ڏيندي چويس ٿي،
”منهنجي ڌيءُ ته عيد جو چنڊ ٿي وئي آهي، ماءُ کي ائين وساري ڇڏيئي ته امان جئري آهي يا مري وئي.....“
”نه، نه، ناني امان.....! اهڙي ڳالهه ناهي جاب جي ڪري شام تائين آفيس جي بلي، پوءِ ٿڪ ۾ ڪيڏانهن نڪرڻ جو موڊ ئي نه ٿو ٿئي.“
شڪايتي انداز ۾، ”ها امڙ ماءُ سان ملڻ لاءِ به موڊ جي ضرورت پوندي آهي.....“
”نه، نه، منهنجو اهو مطلب نه هو. ڏسو نه جيئن ئي سنيتا ٻڌايو ته مريم وارا توهان کان الڳ ٿي ويا آهن ۽ توهان پريشان آهيو ته رهيو نه ٿيو ۽ ملڻ هلي آيس.“
”ڏاڍو سٺو ڪيئي، امان ته ٻن ڏينهن کان نه ته ڪجهه کائي ٿي نه پئي ٿي رڳو پئي ٿي روئي.... هاڻي تون امان سان ويهه ته مان ڪجهه ٺاهي ٿي اچان، ڏسان ته امان جي هيءَ ڌيءُ ڪيئن ٿي ماءُ کي کارائي.“
شمسه اٿي ڪچن ڏي وڃي ٿي. ته سنڌيا گل بانوءَ کي سمجھائڻ جي ڪوشش ڪندي چوي ٿي،
”ڏسو ناني امان....! مريم هتي هونئن به سيٽ ڪونه هئي، ذميداري پونديس ته گھر سنڀالڻ جو شعور پيدا ٿيندس، روز روز جي ڪِر ڪِر کان بهتر آهي ته هوءَ پري رهي محسوس ڪري ته بزرگن جي دعائن جي ماڻهوءَ کي ڪيتري ضرورت هوندي آهي. توهان دل نه لاهيو اجھو ٿي لاڙڪاڻي مان نجمه توهان کي خوشخبري ٻڌائي، الله ڪندو ته توهان جو گھر به ڀرجي ويندو.“
ڳالهين ڪندي شمسه ٽري ۾ ڪجهه کائڻ پيئڻ جو سامان کڻي اچي ٿي ته سنيتا سندس مدد لاءِ اٿي ٿي. سنڌيا پنهنجي ڳالهه جاري رکندي چويس ٿي،
”ڏسو آپا، ڪيتريون شيون کڻي آئي آهي.... آپا توهان ايڏي تڪليف ڇو ڪئي ڀلا مان ايترو ڪجهه ڪيئن کائينديس.“
”ڪيتري عرصي کان پوءِ آئي آ منهنجي ڌيءُ ۽ چوي ٿي ته ڪيئن کائيندس.“
سنڌيا چالاڪيءَ سان،
”شاباس ناني امان شاباس، ماءُ کائي نه، ۽ ڌيءُ کي چوي ته تون کاءُ.“
اهو ٻڌي گل بانو سنڌيا جي هن پيار ڀري چالاڪيءَ کي سمجھندي مسڪرائي ٿي،
”نوڪري ڪري ڏاڍي سياڻي ٿي وئي آهين، اڳ ۾ ته ائين ڳالهيون نه ڪندي هئينءَ، چڱو هاڻي کاءُ.“
سنڌيا پليٽ ۾ ڪجهه شيون وجھي ٿي ۽ ڪيڪ جو هڪ ٽڪرو سندس ڏانهن وڌائيندي،
”اوڪي ناني امان.... پهرين توهان کائو پوءِ مان کائيندس.“
زوري ڪيڪ سندس وات ۾ وجھي ٿي، ته گل بانو کانئس پليٽ وٺي کائڻ شروع ڪري ٿي ته سڀ پنهنجي پنهنجي پليٽن ۾ ڪجهه کڻن ٿيون، شمسه خوش ٿي وڃي ٿي ۽ دل ئي دل ۾ چوي ٿي، ڪاش! اڄ سنڌيا رحمان جي ڪنوار بنجي اسان وٽ هجي ها ته اسان جو گھرپيو ٻهڪي ها.
ڪجهه دير ڳالهيون ڪرڻ کان پوءِ هو موڪلائن ٿيون،
”چڱو ناني اسان هلون ٿيون، بابا انتظار ڪندو هوندو.“
گل بانو حسرت مان،
”ايندي ڪر... هاڻي هتي توکي پريشان ڪرڻ وارو ڪير ڪونهي.“
”ڪوشش ڪنديس.... توهان هاڻي رليڪس ٿيو سڀ ٺيڪ ٿي ويندو.“
سنيتا ۽ سنڌيا موڪلائي ٻاهر نڪرن ٿيون، جيئن ڏاڪڻيون لهي ٻئي طرف مڙن ٿيون ته ان وقت رحمان فواد کي کنيو ڏاڪڻيون چڙهي ٿو. هوڏانهن سنڌيا جي وڃڻ کان پوءِ گل بانو کين حسرت سان ويندو ڏسي ٿي ۽ ٿڌو شوڪارو ڀريندي،
”ڪيڏي نه سُلڇڻي ۽ سٻاجھي ڇوڪري آهي، ورهين جي دردن، سورن تي پها رکڻ واري، هڪ مريم آهي جيڪا چڱي ڀلي روح کي ئي زخمي ڪيو ڇڏي. ڪاش! سنڌيا ننهن بنجي هن اڱڻ تي اچي ها ته گھر جنت بنجي پوي ها.“
”بس امان، اهي سڀ لکئي جا ليک آهن، مريم جو رحمان سان لکيو هو تڏهن ته ورهين کان پوءِ وڃي ڳوٺ نڪتو.“
ڳالهين ڪندي رحمان مٿي چڙهي اچي ٿو. ماءُ ۽ شمسه کي هشاش بشاش ڏسي حيران ٿي وڃي ٿو، سوچي ٿو ته اسان جي وڃڻ جو هنن تي ته ڪو اثر ئي ڪونهي. کانئس رهيو نه ٿو ٿئي،
”ڇا ڳالهه آ، امان اسان جي وڃڻ کان پوءِ اڄ ڏاڍي فريش پئي لڳي ۽ شام جي چانهه تي اڄ ته ڏاڍو اهتمام ڪيو اٿو. (ڪيڪ جو ٽڪرو کڻي فواد جي هٿ ۾ ڏئي ٿو ۽ ٽوڪ ڀرئي لهجي ۾ چوي ٿو) ڪو خاص مهمان آيو هو ڇا جو امان ايڏي خوش پئي لڳي.“
شمسه به هن جي ٽوڪ کي سمجھندي ساڳئي انداز سان چويس ٿي،
”ها واقعي....! امان جي لاڏلي ڌيءُ آئي هئي گھڻي وقت کانپوءِ.........“
”لاڏلي ڌيءُ....!
گل بانو فواد کي وٺندي، ”ها، سنڌيا آئي هئي.....“
”سنڌيا...!“
”ها سنيتا، سنڌيا کي ٻڌايو ته توهان جي وڃڻ ڪري امان سخت ڏکاري ٿي وئي آهي، اهو ٻڌي هن کان رهيو نه ٿيو ۽ امان سان ملڻ هلي آئي. توهان جي وڃڻ ڪري امان ٽن ڏينهن کان ڪجهه به نه کاڌو هو، سنڌيا زوري امان کي کارايو آهي.“
رحمان دل ۾ سوچي ٿو ته سنڌيا ڪيڏي نه چالاڪ ڇوڪري آهي امان جي دل ۾ جاءِ ٺاهڻ جي لاءِ جهد پئي ڪري، جيئن هوءَ مون تائين پهچڻ جو رستو ٺاهي وٺي.“
”ڇا پيو سوچين ٽن ڏينهن کان آيو ناهين، امان جو ذرو به خيال نه ٿيئي.“
”وڪيل ڏانهن چڪر پئي هيم، اٽارني پاور مامي مراد خان جي نالي کان پنهنجي نالي منتقل ڪرائڻا هئا.“
گل بانو سوچي ٿي ته انهن زمينن جي چڪر ۾ ته تو اسان کي ڇڏي ڏنو پنهنجي محبت کان منهن موڙي وئين، الله توکي ساڃاهه ڏيندو، مونکي ته هي جهان ڏاڍو ڏکيو پيو لڳي.
شمسه ماءُ جي دل جي ڳالهه نيٺ چئي ڏئي ٿي،
”خيال ڪجانءِ اٽارني پاور به هڪ امانت وانگر هوندو آهي، ان ۾ خيانت جو سوچجانءِ به نه.“
هوءَ اٿي سندس لاءِ چانهه ٺاهڻ وڃي ٿي ته رحمان دل ئي دل ۾ ڀيڻ جي سادگيءَ تي کلي ٿو ته هن جو انهن زمينن لاءِ ايڏا پاپڙ ويليا آهن سو ان لاءِ ته اٽارني پاور امانت جي طور ڳچي سان ٻڌي گھمندو وتندو، ڪيڏي نه سادي آ منهنجي ڀيڻ به.“

10

ٻئي طرف مريم ضد ۾ اچي گھر ته جدا ڪري ورتو پر ٻنهي ماءُ ڌيءَ جن ڪڏهن به ڪک ڀڃي ٻيڻو نه ڪيو هو اهي ٽن ڏينهن کان ڪم ڪري ڪري اچي بيزار ٿيون هيون، شهر بانو سهڪندي ڦان ڪري اچي پلنگ تي پاڻ سٽيو،
”مائي ڪنهن نه ڪنهن ڪم واريءَ جو بندوبست ڪري وٺ، هن عمر ۾ مونکان ڪم ڪونه ٿيندو.“
”امان رحمان کي چيو اٿم ته صغرا کي چوي ته ڪا مائي ڪري ڏئي.“
”هاڻي پنهنجي مڙد کي ٻڌڻ جي ڪر، نه ته روز ماءُ جي گھر جا چڪر هڻندو ته هُن ڇوري سنڌيا سان ملڻ جا موقعا پيا ملندس ۽ مڙس هٿن مان هليو ويندئي.“
”امان چوين ته سچ ٿي، اڳي ته اسان جي ڪري هُن گھر اچڻ ڇڏي ڏنو هو، هاڻي ته ڪا روڪ ٽوڪ اٿس ڪانه، وجهه ڳولهي پئي رحمان سان ملندي.“
”ڳوٺان جيڪي تعويذ آندا هئاسين اهي ته هاڻي استعمال ڪر نه.“
”ها امان، بس ٿورو سيٽ ٿي ويهون پوءِ انهن کي به ڪري وٺنداسين.“
رحمان ان وقت اندر اچي ٿو، فواد مريم جي حوالي ڪري پاڻ سڌو پنهنجي ڪمري ۾ هليو وڃي ٿو، ۽ بيڊ تي ليٽي پوي ٿو. سوچڻ لڳي ٿو ته زمين ته سندس نالي ٿي وئي پرکيس انهن کي سنڀالڻ جو ته ڪو تجربو ڪونهي ۽ نه ئي هن اهي زمينون سنڀالڻ لاءِ پنهنجي نالي ڪرايون آهن کيس انهن جو ڪونه ڪو بندوبست ڪرڻو پوندو ۽ ان لاءِ ڳوٺ جو چڪر هڻي ڪمدار سان صلاح ڪرڻي پوندي جيئن ان جو پورو پورو لاڀ کيس ملي سگهي اهو سوچي هن جي چهري تي مرڪ اچي وڃي ٿي.
ڪجهه ڏينهن کان پوءِ مريم ۽ رحمان پنهنجي ڪمري ۾ آرام ڪري رهيا هئا، رحمان جي اک کلي ته گھڙِي ۾ ٽائيم ڏسي اٿي کڙو ٿئي ٿو ۽ اوٻاسيون ڏيندو ٻاهر نڪري اچي ٿو، شهربانو ڪم ڪار ۾ مصروف آهي کيس ڏسي شڪايتي انداز ۾ چويس ٿي،
”ابا..! توکي ته خبر آ ته مونکي ڪم ڪار جي عادت ڪونهي، گھر ۾ نوڪر چاڪر هوندا هئا، مريم ۽ مون ڪڏهن ڪک ڀڃي ٻيڻو نه ڪيو، سچ پڇين ته مونکان هن عمر ۾ گھر جو ڪم ٿئي ڪونه ٿو، تو به مائي جو بندوبست ڪونه ڪيو، هاڻي هيئن ڪر جو ڪمدار کي ڳوٺ فون ڪري چئو ته مائي خانيءَ کي هتي وٺي ڇڏي وڃي.“
”چاچي فون ڪونه ٿو ڪيان، سوچيان ٿو ته توهان به هاڻي هتي ڪافي سيٽ ٿي ويا آهيو، هفتي کن ۾ ڳوٺ وڃي زمينن جو ڪو بلو ڪري اچان.“
اهو ٻڌي شهر بانو، جنهن جو زمانو ڏٺل آ، هن جي من ۾ شڪ پيدا ٿئي ٿو ته ڪاٿي هي اسان جون زمينون تين وال ڪرڻ جي چڪر ۾ ته ناهي.“
سس کي خاموش ڏسي سمجھي وڃي ٿو ته متان ڪاٿي چاچي شڪ ۾ ته نه پئجي وئي آهي. هڪدم ڳالهه کي سنڀاليندي،
”چاچي ڳالهه هي آ ته جڏهن اتان آيا هئاسين ته فصل تيار بيٺو هو، اسان کي آئي مهينو ڏيڍ ٿي ويو آهي، مامو هو ته سڀڪو ان کان ڪن ڪندو هو، ڪمدار کڻي ڪيترو به گھڻ گھرو ڇونه هجي، پوءِ به اسان مان ڪنهن جو اتي هجڻ ِضروري آهي نه...... يا ته توهان ئي وڃي چڪر هڻي بٽئي ڪرائي اچو.“
شهربانو دل ۾ چوي ٿي ته ڳالهه ته سهي ٿو ڪري مون هروڀرو مٿس شڪ ڪيو، سندس دل رکڻ لاءِ،
”نه ابا، مان ڀلا ڪاٿي وتنديس ٻنين تي رُلندي، هيڏانهن مريم به ڀري ويٺي آهي، اڄ يا صبحاڻي تي آهي، سندس خير سان ڊليوري ٿي وڃي ته پوءِ وڃي چڪر هڻي اچجانءِ ۽ موٽندي مائي خاني کي به ضرور وٺيو اچجانءِ.“
”جيئن توهان جي مرضي..........“
”چڱو تون ونهنجي سهنجي وٺ، مان تو لاءِ نيرن ٺاهي ٿي وٺان، مريم کي نه اٿارجانءِ، رات به چيائين پئي ته تڪليف اٿم.“
اهو ٻڌي هو اطمينان جو ساهه کڻي ٿو ته بچاءُ ٿي ويو ۽ ڪمري ڏانهن هليو وڃي ٿو.


صبح جي وقت مائي عالما ناشتو تيار ڪري ميز تي لڳائي ٿي، احمد تيار ٿي ڪمري مان ٻاهر اچي ٿو ته سنڌيا کيس ٻڌائي ٿي ته رات بابا جي طبيعت ٺيڪ نه هئي سڄي رات ننڊ نه ڪئي اٿس، احمد کيس چوي ٿو ته کيس ڇونه اٿاريائين ته ڊاڪٽر کي ڏيکاري اچانس ها. سنڌيا چويس ٿي ته بابا منع ڪيو ته صبحاڻي احمد جي موڪل آهي ان ڪري صبح جو ڏيکاري ايندو. ان وقت ڪومل به اچي ٿي ته احمد چوين ٿو ته هو هلي ناشتو ڪن، مان بابا کي ڏسي اچان ٿو. اهو چئي احمد پيءَ جي ڪمري ۾ اچي ٿو جيڪو بيڊ تي ليٽيو پيو آهي هو کانئس طبيعت جو پڇي ٿو. شوڪت علي چوي ٿو ته الله جو شڪر آ هاڻي هو ڪافي بهتر محسوس ڪري رهيو آهي.
”بابا اٿي تيار ٿيو ناشتو پاڻي ڪري ڊاڪٽر ڏي ٿا هلون، هن عمر ۾ ڪابه ڪوتاهي ڪرڻ درست ناهي.“
”نه بابا هينئر مان بلڪل ٺيڪ آهيان ڊاڪٽر ڏي وڃبو ته خواه مخواه پريشان ڪندا ته هي ٽيسٽ ڪرائي اچو، هوءَ ڪرائي اچو.“
”بابا اولڊ ايج ۾ چيڪ اپ ڪرائيندو رهڻ صحت لاءِ ضروري آهي.“
”ٺيڪ آ تون چوين ٿو ته چيڪ اپ به ڪرائبو، بس اڄ شام جو ڪٿي آئوٽنگ جو پروگرام رکو، سنڌيا ۽ ڪومل به ڪافي عرصي کان ڪيڏانهن ٻاهر ناهن ويون، ڀيڻين کي به فون ڪري ڇڏجو ته اهي به وانداڪي هجين ته اچي وڃن.“
”ٺيڪ آهي، بابا توهان آرام ڪيو مان توهان جو ناشتو هيڏانهن کڻي ٿو اچان.“
”اڙي نه، نه مان به توهان سان اچي ٿو ڪمپني ڪيان. ٻئي ٻاهر نڪري اچن ٿا.
شام جي وقت سنڌيا، ڪومل رابعه، طارق، سڀئي ڪلفٽن تي انجواءِ ڪري رهيا آهن. شوڪت، طارق ۽ احمد واڪ ڪندا ليڊيز کان پري نڪري وڃن ٿا ته ليڊيز ڏاڪڻين تان لهي هيٺ سمنڊ جي طرف هليون وڃن ٿيون، ٻئي طرف مظفر ۽ سندس ڪجهه فيملي ميمبرز به اتي اچي پهچن ٿا، مظفر سامهون طارق کي ڏسي هن ڏانهن وڌي اچي ٿو. ٻئي هڪ ٻئي سان ملي خوش خير عافيت ڪن ٿا. طارق خواتين کي سلام ڪري ٿو ته مظفر کانئس پڇي ٿو، اڄ ڀلا موڪل انجواءِ ڪرڻ آيا آهيو ڇا؟“
”ها ڪجهه اهڙو ئي پروگرام هو، احمد ۽ شوڪت سان تعارف ڪرائيندي، هي منهنجا فادر اِن لا ۽ هي بردر اِن لا احمد آهن، چاچا هي منهنجا فيملي فرينڊس آهن، هي منهنجي دوست مزمل جو ننڍو ڀاءُ مظفر آهي ۽ هي سندس فيملي.“
سڀئي هڪ ٻئي سان دعا سلام ڪن ٿا،
”ڏاڍو سٺو ٿيو جو ملاقات ٿي وئي، ڀلا ڀاڀي رابعه وارا ڪٿي آهن ته ڀاڀي ۽ ڇوڪريون به ساڻن ملن ۽ گڏجي انجواءِ ڪن.
”تون هتي بابا وارن سان ڪچهري ڪر ته مان ڀاڀي وارن کي رابعه وارن سان ملائي اتي ڇڏي ٿو اچان.“
سڀئي خواتين طارق سان گڏ اڳتي وڌي وڃن ٿيون،
رابعه هنن سان ملي ڏاڍي خوش ٿئي ٿي ۽ ڪومل ۽ سنڌيا سان سندن تعارف ڪرائي ٿي سڀئي گڏجي گھمن ڦرن ٿيون ڪجهه دير کان پوءِ احمد اچي ڪومل ۽ سنڌيا کي هلڻ لاءِ چوي ٿو رابعه کيس چوي ٿي ته توهان ڀلي گھر هلو بابا جي طبيعت به سهي نه هئي ٿڪجي پيا هوندا. اسان هنن سان گڏ ڪنهن ٻئي طرف وينداسين.“
ٻئي ڏينهن سنڌيا آفيس ۾ ڪجهه ڪم ڪري پئي ته رابعه کيس فون ڪري ٿي ۽ کيس ٻڌائي ٿي ته رات جيڪي ڇوڪريون اسان سان مليون هيون اهي ان ڇوڪري جون ڀينرون ۽ ڀاڀي هيون جن سندس سنڱ ڇڪرايو آهي، ڇوڪرو به بابا ۽ احمد سان مليو هو، ۽ بابا چيو ته ڇوڪرو کين ڏاڍو پسند آيو پر جيسيتائين سنڌيا راضي نه ٿي ٿئي مان ڪجهه نه ٿو ڪري سگھان. سنڌيا ڀيڻ جي ڳالهه ٻڌي خاموش ٿي وڃي ٿي ته رابعه ٻيهر پڇيس ٿي توکي اهي ماڻهو ڪيئن لڳا. سنڌيا جي سمجهه ۾ نه ٿو اچي ته ڀيڻ کي ڪيئن سمجھائي ته سندس آندل ڪو رشتو ڪيترو به سٺو هجي، هوءَ ان معاملي ۾ ڪجهه نه ٿي ڪري سگھي. رابعه وري پڇيس ٿي ته مان تنهنجي خاموشي کي انڪار سمجھان. هوءَ ڀيڻ کي سوري چوي ٿي ته رابعه فون بند ڪري ڇڏي ٿي، سنڌيا کي ڏک ته ڏاڍو ٿئي ٿو پر............ ان گھڙيءَ مظفر سندس ڪمري ۾ اچي ٿو ۽ ٻئي هڪ فائيل ڊسڪس ڪرڻ ۾ مصروف ٿي وڃن ٿا.
شام جو گھر اچي ٿي تڏهن به ڀيڻ جي ناراضگي جي خيال کان هوءَ اداس اداس آهي ۽ سڌو پنهنجي ڪمري ۾ هلي وڃي ٿي، هوءَ ڀيڻ کي يا ڪنهن کي به اهو نه ٿي ٻڌائي سگھي ته رحمان هن کي ڪڏهن به شادي ڪرڻ نه ڏيندو. هن کي ائين خاموشي سان ڪمري ۾ ويندو ڏسي ڪومل سندس پويان ڪمري ۾ اچي ٿي ۽ سندس ڀر ۾ ويهندي،
”سنڌيا....! توکي ڇا ٿي ويو آهي، هر وقت اداس پريشان، کلڻ ته ڄڻ توکان رُسي الائي ڪيڏانهن غائب ٿي ويو آهي. ڏس، مان تنهنجي تمام ويجھي دوست ته نه رهي آهيان، مونکي ڀاڀي نه پنهنجي ڀيڻ سمجهه، مونکي ٻڌاءِ اهڙو ڪهڙو ڏک آهي جيڪو اندر ئي اندر توکي اُڏيهي جيان کائي رهيو آهي. ڪالهه ڪلفٽن جو پروگرام به بابا صرف توکي خوش ڏسڻ لاءِ احمد سان ٺاهيو هو، تون اتي به وساڻيل وساڻيل هلندي پئي وتين ڏس هو، شيرين ڀاڀي، ساجده زاهده ڪيڏيون نه محبت ڪرڻ واريون ڇوڪريون هيون، انهن کي ڏسي ته تنهجو موڊ ويتر خراب ٿي ويو، سندس هٿ پنهنجي هٿ ۾ جھلي انتهائي پاٻوهه مان، ڏس سنڌيا....! ڪنهن سان ته پنهنجي اندر جو حال اورِ بار هلڪو ٿي پوندئي.“
سنڌيا اداس اداس ڪومل جون ڳالهيون ٻڌي رهي هئي، سندس همدردانه ٻول ٻڌي سندس دل ڀرجي اچي ٿي سڏڪا ڀري روئڻ لڳي ٿي. ۽ دل ئي دل ۾ سوچڻ لڳي ٿي ته هي کيس ڇا ٿي ويو آ، اگر رحمان جي باري ۾ ڀاڀيءَ کي خبر پئجي وئي ته گھر ۾ سڀني کي معلوم ٿي ويندو ۽ سندس سڄو اميج خراب ٿي ويندو. پاڻ تي ضبط ڪندي چوي ٿي،
”نه ڀاڀي ڪجهه به ناهي، بس ائين دل ڀرجي آئي، توهان ئي آپيءَ کي سمجھايو ته مونکي شادي ناهي ڪرڻي....... هوءَ هرو ڀرو ٿي ناراض ٿئي.“
”ٺيڪ آ تون پريشان نه ٿي آئينده ڪير به توسان ان موضوع تي نه ڳالهائيندو، جيسين تون پاڻ نه چوندينءَ. چڱو هاڻي تو ڀلي آرام ڪر مان آپيءَ کي سمجھايان ٿي ته هوءَ توسان ڪاوڙ نه ڪري.“



شمسه ۽ گل بانو رحمان جي وڃڻ کان پوءِ اچي ڪمري ۾ ويهن ٿيون ته فون جي گھنٽي وڄي ٿي. فون کڻي ٿي ته جاويد پيو ڳالهائي، مبارڪ ڏيندي چويس ٿو، امي توهان هاڻي ناني بنجي ويون آهيو، اسان کي پيارو پيارو علي پيدا ٿيو آهي اهو ٻڌي شمسه خوشي ۾ ديواني ٿي وڃي ٿي ۽ مائوث پيس تي هٿ رکي ماءُ کي ٻڌائي ٿي ته هوءَ پڙ ناني بنجي وئي آهي. گل بانو رب جو شڪر بجا آڻي ٿي، نجمه کي ۽ ننڍڙي کي منهنجو ۽ امان جو گھڻو گھڻو پيار چئجانءِ، گھر وارن کي مبارڪون چئجانءِ،
”چڱو امي مان ڏينهن ٻن ۾ ايندس، الله حافظ.“ فون رکي ماءُ کي اچي ڀاڪر پائي ٿي سندس اکين ۾ ڳوڙها تري اچن ٿا. ماڻس به کيس ڀاڪر پائي روئي ڏئي ٿي.
”اڄ تنهنجي ورهين جي آس پوري ٿي ته توکي پُٽ جو اولاد ڪونهي، ڏس رب وٽ دير آهي پر انڌير ڪونهي، نجمه جو ئي سهي پر تنهنجي اڱڻ ۾ تنهنجو پنهنجو رت پنڌڙو ڪندو.“
”بس امان دعا ڪيو.......... سنڌيا به ان ڏينهن چئي وئي هئي نه ته نجمه جو ٻار توهان جي اڱڻ جون رونقون موٽائي آڻيندو.“
ٻئي رئي جي پلوَن سان ڳوڙها اُ گھي مسڪرائن ٿيون.



رات جو هڪ پيو ٿئي رحمان اڃان تائين گھر نه موٽيو آهي، مريم ۽ شهربانو پريشان لڳيون ويٺيون آهن شهربانو ڪاوڙ مان ڌيءُ کي چوي ٿي ته:
”رحمان ته هتي اچڻ کان پوءِ رات جو دير سان اچڻ جو ڄڻ ته دستور ٺاهي ڇڏيو آهي، ان کان ته پنهنجي گھر ۾ ماءُ جو ٿورو گھڻو لهاذ ٿيندو هوس، ڇوري توکي ڪيترو چيو اٿم ته تعويذ کائڻ پيئڻ جي شين ۾ ڏينس ته ڪجهه اثر ٿئيس.“
”امان ڏيانس ٿي پئي، پر چون ٿا ته شهر جي ماڻهن کي تعويذ اثر ئي ڪونه ڪن ۽ جيڪي مرد شراب پيندا آهن انهن تي ته صفا نه..... تڏهن ته ڪجهه فائدو نه ٿو ٿئيس.“
”اڄ اچڻ ڏينس، مان ٿي ٺڪي ٺوڪي ڳالهايانس، اسان سڄي سڄي رات ويهي انتظار ڪنديون سين ڇا.....“
ماڻس اڃان ڳالهه ئي پوري ڪونه ڪئي ته مريم پيٽ کي هٿ ڏئي رڙ وٺي ڪئي،
”امان مونکي ڏاڍو سور ٿو ٿئي.“
”ائي مٺيس هينئر توکي ڪٿان اچي تڪليف ٿي، گھر ۾ ڪير به ڪونهي، مان صفا جڏي، جنهن شهر پورو ڏٺوئي ڪونهي، هاڻي ڇا ڪيان، ٿورو برداشت ڪرڻ جي ڪوشش ڪر.“
ان وقت در کلڻ جو آواز ٿو اچي، رحمان نشي ۾ اندر اچي ٿو.کيس نشي ۾ ڏسي شهربانو ڪاوڙ مان مٿو پٽيندي،
”هي مئو ته اڄ به نشي ۾ آهي، هاڻي مريم کي اسپتال ڪيئن ٿو وٺي وڃي.“
مريم کي تڪليف ۾ ڏسي رحمان پڇڻ لڳو،
”ڇو.... ڇا ٿيو آ توکي......“
”لڳي ٿو ويم جي تڪليف اٿس، اسپتال هلڻو پوندو....“
”ٺيڪ آ... پوءِ هلو....“
”پر تون.... هلڻ جهڙو.....“
”چيم نه ته هلو.....“
پاڻ چاٻي کڻي ٻاهر نڪري وڃي ٿو، شهربانو ننڍڙي کي کڻي مريم کي ساڻ ڪري سندس پويان وڃن ٿيون.
صبح جو شمسه نماز پڙهي اٿي ٿي ته فون جي گھنٽي وڄي ٿي.
”يا الله خير....! صبح ساڻ ڪنهن فون ڪئي آهي.“
فون کڻي ٿي ٻئي طرف رحمان کيس ٻڌائي ٿو ته مريم کي ٿوري دير پهرين ننڍڙي پيدا ٿي آهي، اسان اسپتال آهيون شمسه اسپتال جو پڇي اچڻ لاءِ چويس ٿي ته هو کيس منع ڪري ٿو ته نارمل ڊليوري ٿي آهي ان ڪري ٿوري دير ۾ ڊسچارج ٿي گھر ايندا، شمسه ماءُ کي ٻڌائي ٿي ته رحمان کي ڌيءُ ڄائي آهي. ماڻس اهو ٻڌي چوي ٿي،
”چڱو ٿيو جو ڌيءُ پيدا ٿيس، من ان جي لڄ ۾ ڪجهه سڌري پوي..... مائي مان ته شهربانوءَ جي گھر ڪونه وينديس.“
”چڱو امان.... مان ئي گھڙي کن سنيتا سان گڏجي هلي وينديس.“
رحمان جو نئون گھر شهربانو مريم جي ڪمري ۾ ويٺي آهي ڀرسان ننڍڙو فواد رانديڪن سان کيڏي پيو، مريم کي ٻهراڙي جي عورتن وانگي مٿي کي رئو ٻڌو پيو آهي پاڻ بيڊ تي ٽيڪ ڏيو ويٺي آهي ننڍڙي ٻارڙي ڪاٽ ۾ سمهي پئي آهي ته رحمان ڪمري ۾ اچي ٿو ۽ مريم کان سندس طبيعت جي باري ۾ پڇي ٿو، مريم جھيڻي آواز ۾ چويس ٿي ته ٺيڪ آهيان.
شهربانو اچرج واري نموني چويس ٿي،
”ابا هتان جون اسپتالون ته واه جون آهن، اسان وٽ ڳوٺن ۾ مائي جو ويم ٿئي ته چاليهي تائين کٽ تان اٿڻ نه ڏينس، هتي ته ٻار ڄائو مس آ ته اٿو بابا هاڻي گھر وڃو، ٻار نه ڄائو ڄڻ جادو ٿي ويو.“
اهو ٻڌي رحمان کلڻ لڳي ٿو،
”چاچي ڳوٺن ۾ عورتن ويچارين کي آرام ڪرڻ جو هونئن ته موقعو ملي ڪونه ٿو، نه سٺو کائڻ لاءِ نه ناٽ نخرا سهڻ لاءِ، ان ڪري ويچاريون ڪجهه ته ان بهاني آرام ڪن، کائن پيئن، من ان بهاني ڪو سندن نخرا سهي، نه ته ٻي ڪا تڪليف ڪانه هوندي اٿن.“
شهربانو به سندس ڳالهه ٻڌي کلي ڏئي ٿي،
”واه ابا واه، واه جي ٻڌايئي، معنيٰ ته ڳوٺن ۾ مايون نکرا (نخرا) ڪيون چاليهه ڏينهن کٽ وٺيو پيون هونديون آهن، تڪليف ڪونه هوندي اٿن.“
”مان جي غلط پيو چوان ته مريم کان ئي پڇ کڻي ته ڪهڙي تڪليف اٿس.“
مريم چپ ڪيو سندن ڳالهيون ٻڌي ٿي، ان وچ ۾ شمسه سنيتا سان گڏ اندر اچي ٿي. ٻئي ساڻن ملن ٿيون شاپر ۾ ڪجهه مٺائي آندي اٿن اها ڀرسان پيل ميز تي رکن ٿيون. شمسه مريم کان طبيعت پڇي ٿي، شهربانو مبارڪ ڏئي چويس ٿي ته رحمان ٻڌايو پئي ته نجمه کي ڪِڪو ڄائو آ. شمسه چويس ٿي ته ها الله جو شڪر آ اوڏانهن به ڏاڍو اونو هيم، رب سڻائي ڪئي، شهربانو دعا ڏيندي چويس ٿي ته رب وڌائيندئي ٻچن مان گنج ٿيندئي. شمسه آمين چوي ٿي.
رحمان مهمانداري ڪندي ڪجهه سنيڪس ۽ ڪولڊ ڊرنڪس کڻي اچي ٿو.


رات جي وقت امتياز وٽ سڀ دوست گڏ آهن ۽ خلاف معمول چانهه سان دل وندرائي رهيا آهن، شڪيل امتياز کان پڇي ٿو،
”يار تو وارو دوست رحمان خان نظر نه ٿو اچي،“
”مون کان وڌيڪ ته هو اڄ ڪلهه توهان سان گھڻو نظر ايندو آهي، هن کي اها بازار ڏيکاري توهان سٺو نه ڪيو، توهان ته آهيو ڇڙا ڇانڊ، هروڀرو ڪنهن جو گھر خراب ڪرڻ سٺو ناهي.“
ٻيو دوست نذر ان ڳالهه تي چڙندي چوي ٿو،
”يار ٺهيو هاڻي تو وارو يار به ڪو کير جو ڌوتل ڪونهي نه ئي ايڏو معصوم جو ڪير ٻيو کيس خراب ڪندو، هڪ ٻه دفعا اوڏانهن وٺي ويا سين هاڻي هُن بازار جي نيلم نالي ڇوڪري آ، ان سان ياري ٿي وئي اٿس، اسان کي ته هاڻي گاهه ئي ڪونه ٿو وجھي.“
شڪيل تعريف ڪندي،
”يار مڃبو، نيلم آهي زبردست ڊانسر، پر جيستائين اسان جي پهچ اوستائين ٿئي تو وارو رحمان ان تي قبضو ڪري ويو. هاڻي ته هر وقت اتي ديرو ڄمايو ويٺو آ.“
نذر حسد واري انداز ۾،
”ٻيو ته ٺهيو پر راند به ڪيسينو کانسواءِ نه ٿو ڪري، وڏا وڏا داوَ ٿا لڳن.
امتياز کي اهو ٻڌي افسوس ٿئي ٿو،
”بس يار متِ کسي اٿس، ڪندو گھر گھاٽ تين وال.“



اڄ رابعه مائٽن وٽ آيل آهي، سنڌيا ڪومل سڀ پاڻ ۾ ڳالهيون پيون ڪن ته سنيتا اچي ٿي رابعه کي ڏسي،
”واه واه..... ! اڄ ته گھڻن ڏينهن کان پوءِ رابعه آپي آئي آهي.“
رابعه سندس ڳالهه تي کلي پوي ٿي،
”تنهنجون به نراليون خبرون آهن، اسان جي ته روز اسڪول ۾ ملاقات ٿئي ٿي.“
”سنڌيا، ڪومل ڀاڀي ڪهڙا حال ڪهڙا چال....“
”سڀ خير.... تون ٻڌاءِ، حالن چالن جي ته توکي خبر هوندي، سڄو ڏينهن چڪر جو هڻين ٿي، ڪا نئين تازي خبر.“
”پهرين خبر ته نجمه کي پُٽ ڄائو آ. ٻي خبر ته ويا هئاسين مريم وارن جي نئين گھر....“
رابعه تعجب مان،
”ويا هئاسين جو مطلب..... ڪير... ڪير.... نئون گھر....!“
”ڇو توهان کي خبر ناهي، نجمه لاڙڪاڻي ڊليوري تي وئي هئي، ان کي اتي علي ڄائو آ، ان جي لاڙڪاڻي وڃڻ کانپوءِ چاچي شهربانو آ نه، رحمان جي سس، اها ۽ مريم ناني وارن کان جدا ٿي ويون آهن، نئون گھر ورتو اٿن، هتان کان ٻه ٽي گھٽيون ڇڏي،
”واقعي....! ويري بيڊ.... ويچاري آنٽي گل بانو اڳي ئي رڙيون ڪندي هئي ته اهي ضرور منهنجو پُٽ جدا ڪنديون.“
اهو ٻڌي ڪومل خار مان چويس ٿي،
”ته پوءِ تون ڇو وئينءَ اوڏانهن تنهنجو انهن سان ڇا وڃي.“
سنڌيا هنن جي سڄي گفتگو خاموشيءَ سان ٻڌي پئي. سنيتا ڪومل جي ڪاوڙ کي ڏسي چوي ٿي،
”منهنجو ته ڪجهه ڪونه وڃي، مان آپا شمسه سان گڏجي وئي هئس.“
رابعه حيران ٿي، ”آپا شمسه....! پر اها ڇو وئي انهن ڏي... گھر ڏسڻ ....؟“
”نه نه، هو رحمان.... منهنجو مطلب آ، مريم کي اڄ صبح جو نماز ويل ڌيءَ جو ڄائي آ، آپا ان کي ڏسڻ هلي هئي.“
اهو ٻڌي سنڌيا جي چهري تي عجيب قسم جا ايڪسپريشنز (تاثرات) اچي وڃن ٿا سنيتا سنڌيا کي گم سم ڏسي چوي ٿي،
”تون ڪيڏانهن وڃائجي وئينءَ، آپا هن کي ته سمجھايو اسان کي لفٽ ئي نه ٿي ڪرائي وڏو آفيسر جو ٿي وئي آ.“
سنڌيا بغير ڪو جواب ڏيڻ جي اتان اٿي ڪمري ڏانهن هلي وڃي ٿي.
ڪجهه ڏينهن کان پوءِ سنڌيا پنهنجي آفيس ڪيبن ۾ ڪنهن ڪم ۾ مصروف آ ته مظفر سندس ڪيبن جو دروازو ناڪ ڪري اندر اچي ٿو، هوءَ سندس آڌرڀاءُ ۾ اٿي ٿي، مظفر جي پويان پٽيوالو ڪجهه فائيل ۽ لنچ باڪس کڻي اندر اچي ٿو ۽ سائيڊ ٽيبل تي رکي ٿو. مظفر سامهون واري ڪرسي سرڪائي ويهي ٿو ته سنڌيا به ويهي رهي ٿي۽ سواليه نگاهن سان کيس نهاري ٿي.
”ميڊم لنچ ٽائيم آ، توهان کي منهنجو ائين ڪيبن ۾ اچڻ تي اعتراض آهي ڇا.“
”نو، نو، سر...! مون کي ڀلا اعتراض ڇو ٿيندو، آفيس به توهان جي، توهان ڪٿي به ڪنهن به ڪيبن ۾ وڃي سگھو ٿا.“
مظفر مسڪرائي ٿو،
”ان ڪري ته لنچ ٽائيم تي بِن بلايو (ري سڏيو) مهمان جو بنجي آيو آهيان. هڪڙي ڳالهه چوان، مس سنڌيا...! توهان آهيو ڏاڍا ڪنجوس.... ڀئي مان توهان جو ڪُليگ آهيان، سالن کان پوءِ توهان جي شهر ۾ پڌاريو آهيان، ڪڏهن ته صلاح ڪبي آ ته اچو سر! اڄ اسان وٽ اچي لنچ ڪيو.... بس لِڪي لِڪي سٺيون ڊشز پاڻ تائين ئي....“
سنڌيا سندس ڳالهه ڪٽيندي،
”سر.....! اهڙي ڳالهه ناهي، مان پنهنجي ۽ پنهنجي سينئرز جي وچ جي فاصلن کي اورانگھڻ مناسب ناهيان سمجھندي..... خير اڄ اچي ئي ويا آهيو ته ويل ڪم، جيڪو حال آ اهو حاضر آهي، پر توهان پنهنجو ٽفن ڇو کڻي آيا آهيو.“
”جسٽ فار ڪمپني......، اڪيلو لنچ ڪرڻ ۾ ماڻهو بيوقوف لڳندو آهي، ڄڻ ته اسان ڌرتي تي صرف کائڻ پئڻ لاءِ آيا آهيون ٻيو ڪو مقصد ڪونهي.“
سنڌيا مسڪرائي ٿي،
”ڳالهه ته منهنجي دل وٽان ڪئي اٿو سر.....! مهنجي نيچر به عجيب آهي، مان اڪيلي چانهه به پي ناهيان سگھندي، ان ڪري اگر گھر ۾ ڪير نه هوندو آهي نه، ته سڄو سڄو ڏينهن گذري ويندو آهي پر ڪجهه ناهيان کائيندي.“
مظفر هيڏانهن هوڏانهن نهاري ڏسي ٿو،
”تڏهن هتي توهان جو لنچ باڪس نظر نه ٿو اچي.“
” جي....! مان ماني گھر وڃي کائيندي آهيان.“
”ته پوءِ ميڊم....! اڄ توهان جي لنچ منهنجي طرفان، ۽ صبحاڻي کان لنچ توهان جي ڪيبن ۾، کڻي اچڻ نه وسارجو.“
”سر ڪجهه ٻاهران گھرائي ٿا وٺون نه.“
”نو... نو ميم، بلڪل نه، اڄ ته هن مان ئي گذارو ڪرڻو پوندو، ائين چئي پٽيوالي کي سڏي ٿو،
”ميڊم پليٽس ته ضرور ملنديون توهان جي ڪيبن ۾،“
پٽيوالو پليٽون ۽ ٽفن کڻي ميز تي لڳائي ٿو.
سنڌيا سوچي ٿي، ڪيڏو نه پنهنجائپ وارو رويو آ مظفر جو، ڪو چاهڻ جي باوجود انڪار نه ٿو ڪري سگھي. ڪيڏانهن گم ٿي ويو محترمه لنچ توهان جو انتظار پئي ڪري.“
ٻئي پُر تڪلف ماحول ۾ لنچ ڪن ٿا..... مظفر ٽيشو پيپر سان هٿ صاف ڪري اٿي ٿو،
”صبحاڻي توهان جي طرفان ڪا سٺي ڊش اچڻ گھرجي.“
اوڪي سر.!“
اٿي فائيل کڻي واپس پنهنجي ڪيبن ۾ هليو وڃي ٿو.



اڄ سنڌيا جو آفيس ۾ مصروف ڏينهن گذريو آهي پاڻ کي ڪافي ٿڪل پئي محسوس ڪري، ڪيترن ڏينهن کان مظفر سان هن جي لنچ ڪمپني، آفيس جي ماحول کي فرينڊلي ڪري ڇڏيو آهي، هو ڪافي سلجھيل ۽ مهذب ساٿي جيان هن جو خيال ڪرڻ لڳو آهي، سنڌيا جو رک رکائو مظفر کي گھڻو پسند آهي جيڪا هروڀرو ڪنهن سان بي تڪلف ٿيڻ ناهي چاهيندي. اڄ به هنن پر تڪلف ماحول ۾ لنچ پئي ڪئي ته سنڌيا کي بار بار ائين محسوس ٿيو ته مظفر ڪجهه چوڻ چاهي ٿو پر شايد مناسب موقعي جي انتظار ۾ آهي، يا ٿي سگھي ٿو اهو سندس وهم هجي. آفيس ٽائيم ختم ٿيڻ کان پوءِ هوءَ سامان سهيڙي آفيس کان ٻاهر اچي ٿي ته سامهون رحمان تي سندس نظر پوي ٿي ته ڪترائڻ جي ڪوشش ڪري ٿي، پر رحمان سندس سامهون اچي بيهي ٿو.
”سنڌيا...! اچ مان توکي گھر ڊراپ ڪندو ٿو وڃان.“
سنڌيا جنهن گھڻن ڏينهن کان رحمان سان ڳالهائڻ جو موقعو پئي چاهيو، چپ چاپ اچي ساڻس گاڏي ۾ ويهي ٿي. ته رحمان گاڏي اسٽارٽ ڪري ٿو. هو حيران آهي ته اڄ سنڌيا بغير بحث ڪرڻ جي ڪيئن هن سان هلي آئي،
”اڄ تو مونسان گڏ هلڻ تي اعتراض نه ڪيو.“
”رحمان مونکي توهان سان ڳالهائڻو آ، مونکي گھر ۾ اڄ ڪلهه سخت پريشانين کي منهن ڏيڻو ٿو پوي.“
موڊ خراب ڪندي، ”وري ساڳيو رينگٽ هوندو، ڪو رشتو آيو هوندو.“
سنڌيا چپ ٿي وڃي ٿي، ڪاوڙ مان،
”توکي جڏهن منهنجي فيصلي جي خبر به آهي ته پوءِ صاف انڪار ڇو نه ٿي ڪري ڇڏين.“
”رحمان مون توهان کي اڳ ۾ به چيو هو ته توهان منهنجي مائٽن کان منهنجو رشتو گھرو، پر توهان ٽاري ڇڏيو، هاڻي ته توهان به هڪ ڌيءُ جا پيءُ ٿي ويا آهيو، ڪنهن ٻئي جي نياڻي کي ايڏو پريشان........ “
رحمان سندس ڳالهه ڪٽيندي ڪاوڙ مان،
”تنهنجي منهنجي تعلق ۾ منهنجي ڌيءُ ڪٿان آئي، جڏهن تو مونسان دوستي رکي هئي ته ان وقت منهنجي ڌيءَ ته ڪونه هئي نه، پوءِ ان کي وچ ۾ آڻڻ جو مقصد.“
سنڌيا روئڻهارڪي ٿي وڃي ٿي،
”مان توهان جي ڌيءُ کي وچ ۾ ڪونه پئي آڻيان، ته پوءِ توهان مونسان شادي ڇو نه ٿا ڪيو، مان گھر وارن کي وڌيڪ ناراض ڪري نه ٿي سگھان.“
رحمان هڪ دفعو وري ڳالهه ٽارڻ جي انداز ۾ چويس ٿو:
”ڏس سنڌيا....! مان في الحال ان پوزيشن ۾ ناهيان ته کلئي عام توسان شادي ڪيان يا تنهنجو رشتو باقائده تنهنجي مائٽن کان گھران. ها اگر توکي مونتي اعتبار ناهي ته تون پنهنجي اطمينان لاءِ سيڪريٽ ميريج ڪرڻ لاءِ تيار هجين ته مان اهو ڪري سگھان ٿو.“
”سيڪريٽ ميريج.....! يعني گھر وارن ۽ پاڻ سان دوکو.... نه رحمان اهو مونکان نه ٿيندو.“
رحمان جيڪو ڪيئن به ڪري سنڌيا کي ماڻڻ چاهي ٿو هڪ دفعو ٻيهر داءُ پيچ آزمائيندي،
” سوچي وٺ، مريم جيڪا منهنجي ٻارن جي ماءُ آهي ان کي مان في الحال ڪنهن به اهڙي صورت حال ۾ الجھائڻ نه ٿو چاهيان، ڪجهه سالن کان پوءِ آهسته آهسته سڀ ٺيڪ ٿي ويندو.“
سنڌيا سوچ ۾ پئجي وڃي ٿي ته اهو قدم کڻڻ هن لاءِ مناسب ٿيندو، پر ان کان سواءِ ٻيو ڪو چارو به ته ڪونهي، گھر وارن کي بار بار انڪار به ته نه ٿي ڪري سگھان، ڪجهه وقت کان پوءِ آپا کي يا ڀاڀي کي اعتماد ۾ وٺي سڀ ڪجهه ٻڌائينديس.“
”جيڪڏهن توکي اهو فيصلو درست لڳي ته مان صبحاڻي آفيس ۾ توکي فون ڪندس، جيڪو تنهنجو فيصلو هجي ٻڌائجانءِ جيئن مان بندوبست ڪري وٺان.“
سنڌيا مئل آواز ۾ چوي ٿي ٺيڪ آ. سندس گھٽي اچي ٿي ته رحمان گاڏي بيهاري ٿو سنڌيا جيئن پنهنجي گھٽيءَ ۾ مڙي ٿي ته ان مهل شهربانو هٿ ۾ ڪجهه شاپر کنيو سهڪندي سامهون اچي ٿي اتفاق سان هن جي نظر سنڌيا تي نه ٿي پوي، رحمان کي ويندو ڏسي هٿ ڏئيس ٿي، رحمان کيس ڏسي پريشان ٿي وڃي ٿو ته اجھو ٿو جھيڙو مچي، هو هٿ پوئتي ڪري گاڏيءَ جو پويون در کولي ٿو، ته شهربانو نارمل انداز ۾ گاڏي ۾ ويهي در بند ڪري ٿي،
”ابا چڱو ٿيو جو تون اچي وئين، منهنجو ته ساهه ٿي ويو، صفا سهڪي پئي هئس.“
رحمان اطمينان جو ساهه کڻي ٿو،
”پر چاچي توهان کي ڪنهن چيو ته گھر کان ٻاهر نڪرو، جيڪڏهن گھٽي ڀلجي هيڏي هوڏي ٿي وڃو ته.....“
”بس ابا فواد اچي متو، ماٺ ئي نه پيو ڪري مريم چيو ته ٻاهر نڪري ڪنهن ويجھي دڪان تان ڪا شيءِ ملي ته وٺي اچان، ڳولهيندي ڳولهيندي هيستائين اچي ويس تڏهن هي شيون مليون آهن.“
”چاچي آئينده خيال ڪندا ڪيو.“
”ابا چوين سچ ٿو مُئي هن شهر جي ته هر گھٽي هڪ جهڙِي آ، ماڻهو مُنجھي ته سڄو ڏينهن پيو گھٽيون ڦري.“
ڳالهائيندي گھر اچي وڃي ٿو.



رات جي گھري اونداهي هر طرف ڇانيل آهي سڄي دنيا اگھور ننڊ ۾ آرامي آهي ڪي ايڪڙ ٻيڪڙ ڪمين ڪارئين يا غمن جا ماريل سڄاڳ آهن، سنڌيا به اڄ وري ننڊ کي ڪاوڙائي ڇڏيو آهي ۽ بيڊ تي ليٽي ڇت ۾ نهاري خبر ناهي ڇا تلاش ڪرڻ جي ناڪام سعي ڪري رهي آهي،
”مان ڪهڙي ڪُن ۾ اچي ڦاٿي آهيان جو نه ”جائي ماندن نه پائي رفتن“ جي مصداق نه هيڏا نهن جي نه هوڏانهن جي رهي آهيان، هوڏانهن رابي آپا منهنجي ڳالهه سمجھڻ لاءِ تيار ناهي ته ٻئي پاسي رحمان پنهنجي ڳالهه کي ڳنڍ ڏيو بيٺو آهي، وڃان ته وڃان ڪاڏي ،..... ٻئي طرف مظفر صاحب جي وڌندڙ بي تڪلفي ڪجھ ٻيو سمجھائي رهي آهي ، هو هڪ سلجھيل صاف سٿرو انسان آهي، ان جي بي تڪلفيء ۾ به هڪ احترام ۽ ادب جو انگ صاف ڏسڻ ۾ اچي ٿو پر هو هڪ آفيس ڪليگ کان ڪجهه وڌيڪ محسوس ڪرائڻ جي ڪوشش ڪندو آهي، ٿي سگھي ٿو منهنجو وهم هجي، مان غلط هجان .....ڪاش ...!رحمان کان پهرين مظفر سان ملي هجان ها. نه، نه مان اهو ڇا پئي سوچيان مظفر جي باري ۾، هن جو مونسان ڇا وڃي..... مون کي ته صرف رحمان جي فيصلي جي باري ۾ سوچڻ گھرجي . سوچيندي سوچيندي اک لڳي وڃيس ٿي.



ٻئي طرف مريم صبح جو سويل اٿي ويهي ٿي ته رحمان کانئس پڇي ٿو ته هوءَ ايترو جلدي ڇو اٿي آهي، هوءَ چويس ٿي ته سندس ناشتو ٺاهڻ لاءِ اٿي آهي ان تي حيران ٿي کلندي چويس ٿو،
”منهنجي لاڏلي بيگم کي اڄ منهنجي ناشتي جو فڪر ڪيئن ٿيو، تون آرام ڪر چاچي ٺاهي ڇڏيو هوندو.“
”نه، امان جي طبيعت رات کان ٺيڪ ناهي، اڄ تون آفيس نه وڃ، ڳوٺ وڃي مائي خانيءَ کي وٺي اچ ۽ زمينن جو چڪر به هنيو اچ، مان هاڻي بلڪل ٺيڪ آهيان.“
رحمان دل ئي دل ۾ خوش ٿي وڃي ٿو ته مريم پاڻ موقعو ڏنو آ پر مٿاڇري دل سان،
”تون چوين ٿي ته پوءِ جيئن تنهنجي مرضي، ناشتي کان پوءِ منهنجو بريف ڪيس تيار ڪر، مان آفيس فون ڪري اچان. مونکي اتي ڏينهن ٻه لڳي ويندا.“
رحمان فون ڪرڻ لاءِ ٻاهر نڪري وڃي ٿو ته مريم به اٿي ڪچن ڏانهن هلي وڃي ٿي.


رحمان پنهنجي ڪمدار سان زمينن تي پهچي ٿو ته ڪمدار پنهنجي نئين مالڪ جي خوشنودي حاصل ڪرڻ لاءِ لٿل فصل ڏيکاري. ٿو هن کان پهرين به مراد خان سان هو ڪئي دفعا زمينون ڏسڻ آيو هو ليڪن اڄ هن جي چهري تي عجيب قسم جي چمڪ آهي،
”رئيس هن دفعي فصل تمام ڀلو ٿيو آهي، بٽئي توهان پاڻ ڪرائيندا يا سانئڻ...“
”نه ڪمدار بٽئي توهان پاڻ ڪرائجو اسان وٽ ايترو وقت ڪٿي آهي. جيڪو اسان جي حصي ۾ اچي اهو وڪرو ڪري رقم ڪراچي اچي ڏئي وڃجانءِ. مان اصل ۾ هڪ ٻئي ڪم جي ڪري آيو آهيان، ايندڙ فصل مان پاڻ ڪرڻ نه ٿو چاهيان.“
”سائين ڳڻتي نه ڪيو جيئن توهان چوندئو مان ائين ڪري وٺندس.“
”ڪمدار تو منهنجي ڳالهه ڪونه سمجھي شايد، مان ٽن سالن لاءِ زمينون مقاطعي تي ڏيڻ چاهيان ٿو.“
اهو ٻڌي ڪمدار کي حيرت وٺي وڃي ٿي، هن کان پهرين ته ائين ڪڏهن به ڪونه ٿيو هو، گھٽ يا وڌ مالڪ فصل پاڻ ڪندا هئا. نيٺ کائنس رهيو نه ٿو ٿئي،
”رئيس مقاطعي تي ڇو، توهان منهنجو اعتبار ڪيو، فصل مقاطعي کان وڌيڪ لهندو.“
اهو ٻڌي رحمان ٿورو تيز ٿي چوي ٿو،
”ڪمدار چاچيءَ شهر ۾ نئون بنگلو ورتو آ، منهنجي گاڏي به پراڻي ٿي وئي آهي اها به مٽائڻي آ، گھر جا خرچ وڌي ويا آهن ان ڪري مونکي هڪ ئي وقت گھڻي رقم جي ضرورت آهي.“
اهو ٻڌي هو مايوس ٿي وڃي ٿو. هنن سڀني جي روزي روٽي انهن زمينن سان ئي سلهاڙيل آهي نوان مالڪ الائي هنن کي هلائن يا پنهنجا ماڻهو آڻين. پر مالڪ جي آڏو هو ڪجهه ڪُڇي به نه ٿو سگھي،
”جيئن توهان جي مرضي..... منهنجي نظر ۾ هڪ پارٽي آهي، مان اڄ ئي نياپو ڪيان ٿو.“
”ها اڄ ئي چورائين ته مون سان اچي ملن، تون منشي کي چئي ضروري ڪاغذ پٽ تيار ڪرائي وٺجانءِ..... هاڻي گھر هلجي، ڏينهن تپي ويو آهي.“
ٻئي ڏينهن اوطاق تي رحمان مقعاطيدارن جو اوطاق تي انتظار پيو ڪري ساڻس گڏ ڪمدار ۽ ٻاهر وارو ملازم مولڻ موجود آهن ته ٻه اڌ وهي شهري نموني جا ماڻهو اندر اچن ٿا، رحمان اٿي کين هٿ ڏئي ڪرسين تي ويهڻ لاءِ چوي ٿو، ڪمدار هنن سان تعارف ڪرائي ٿو،
”رئيس...! هي سيٺ امام بخش ۽ رحيم بخش آهن، رئيس مراد خان جي وقت ۾ به آيا هئا زمين جي سلسلي ۾ پر رئيس چيو ته اسان پاڻ ڪنداسين، پر رب جي ڪرڻي فصل ۾ لابارو ئي ڪونه پيو ته رئيس اٿي هليو. توهان خيال ڏيکاريو ته مون کين نياپو اماڻيو، وڌيڪ پاڻ مالڪ آهيو.“
”ڪمدار اسان ٿياسين شهري ماڻهو مونکي خاص تجربو آهي ڪونه، سڄي قصي جي توهان کي ڄاڻ آهي ته پوءِ توهان ئي معاملا طيءِ ڪيو.........“
ڪجهه ئي دير ۾ سڀ معاملا طيءِ ٿي وڃن ٿا، سيٺيون رقم ادا ڪري ڪمدار کي پهرين وانگر زمينن جي سنڀال جو چئي روانا ٿي وڃن ٿا. ته رحمان اطمينان جو ساهه کڻي ٿو ته اهو مرحلو به خير خوبي سان پورو ٿي ويو. هن جي چهري تي هڪ پراسرار مرڪ اچي وڃي ٿي.



ٻئي ڏينهن مائي خاني سامان تيار ڪيو ويٺي آهي، ڍولڻ اداس اداس مائي خاني سان ڳالهيون ڪري رهيو آهي. ”رئيس مراد خان ڇا ويو، حويليءَ کي ڄڻ تالو اچي ويو، رئيس به بٽئي ڪرايو فصل سيٺين کي وڪڻيو پيو ٿو وڃي.“
”بس ڍولڻ ڪنهن کي خبر هئي ته حويلي جو در ائين بند ٿي ويندو.“
”هاڻي اسان جو الائي ڇا ٿيندو، مان ۽ مولڻ هن عمر ۾ ڪهڙو ڪم ڪار ڪري سگھنداسين سڄي عمر هن گھر سان آندي سين، اسان جي وڏڙن به هن گھر جي خدمت ڪندي حياتيون ڏنيون.“
”الله وڏو آ، اهوئي سڀني جو آسرو آهي، دل نه لاهه مڙئي توهان ڀائرن جو بلو ڪندو....“
انهي وقت رحمان ڪمري مان بريف ڪيس کڻي ٻاهر اچي ٿو ته ڍولڻ ڊوڙي وڃي بريف ڪيس کانئس وٺي ٿو، رحمان خاني کي هلڻ لاءِ چوي ٿو ۽ ڍولڻ کي چوي ٿو ته سامان گاڏي ۾ رکرائي. ڍولڻ وڃڻ لڳي ٿو ته رحمان کيس چوي ٿو ته هو ۽ مولڻ حويلي ۽ اوطاق جي صفائي سٿرائي جو خيال رکن جيسيتائين چاچي اچي ان جو فيصلو ڪري، اهو ٻڌي ڍولڻ جيڪو ڪجهه دير پهرين پنهنجي مستقبل کان مايوس هو، ان جي اکين ۾ ڳوڙها تري اچن ٿا جيڪي پوتڙي جي پلاند سان اگھي ٿو ۽ اهو سوچيندو ٻاهر وڃي ٿو ته مائي خاني سچ چيو هو ته الله وڏو آ، اهوئي سڀني جو آسرو آهي.

شهربانو مائي خاني جي اچڻ تي ڏاڍي خوش آهي مائي خاني اچڻ ساڻ گھر جي ذميداري سنڀالڻ سان گڏوگڏ ماءُ ڌيءَ جي خدمت چاڪري ۾ جنبي وڃڻ ڪري ٻنهي جي مٿي جو وزن ئي گھٽجي ويو آهي. مائي خاني به هنن جي خدمت ڪندي ڏاڍي خوش آهي پر کيس هڪ شڪايت ضرور آهي، جيڪا شهربانو سان ڪندي چويس ٿي،
”جيجي..... هيڏي وڏي حاويلي ڇڏي هيتري ننڍڙي گھر ۾ ڪيئن ٿو گذارو ٿيئي، ساهه نه ٿو ٻوساٽجئي.“
”هي ته وري به وڏو آ ٿورو ڪي گھڻو اڱڻ به اٿس، جنهن گھر ۾ مريم وارا پهرين رهندا هئا اهو چار ماڙ هو ۽ ڏاڪڻون چڙهي چڙهي اڀساهي وٺي ويندي هئي تڏهن وڃي ٻي ماڙ تي پهچبو هو هر ماڙ تي هڪڙو گھر.“
خاني اهو ٻڌي وائڙي ٿي وڃي ٿي، شهربانو کيس ننڍڙيءَ کي ونهجارڻ لاءِ چوي ٿي.



شام جي وقت سنڌيا سامان سهيڙي پرس کڻي آفيس مان ٻاهر نڪري روڊ تي رڪشه، ٽيڪسي جو انتظار پئي ڪري، ڏهه پندرهن منٽ گذرڻ باوجود ڪا خالي سواري نه ٿي مليس، سندس منهن تي ٿڪاوٽ صاف نظر اچي ٿي، هڪ گذرندڙ ٽيڪسي کي هٿ ڏئي ٿي پر اها به بيهڻ جي بجاءِ سڌي هلي وڃي ٿي، ٻئي طرف مظفر آفيس مان نڪري پارڪنگ ۾ وڃي گاڏي ٻاهر ڪڍي ٿو ۽ تيزي سان روڊ طرف اچي سنڌيا جي ڀرسان گذري ٿو. سنڌيا جي مٿس نظر نه ٿي پوي، ليڪن مظفر سائيڊ شيشي مان کيس ڏسي وٺي ٿو ۽ گاڏي کي ٿورو بيڪ ڪري سندس سامهون اچي بريڪ هڻي ٿو، بي ڌياني ۾ سنڌيا جو هٿ اوڏانهن کڄي وڃي ٿو، پر مظفر تي نظر پوندي شرمسار ٿي وڃي ٿي.
”ميڊم ٽيڪسي حاضر آهي.“
”سوري سر.... مون بي ڌياني ۾ هٿ ڏنو.“
”تڪلف بلڪل نه، اچو..... مان توهان کي ڊراپ ڪندو ٿو وڃان.“
”نو سر....! ڪا نه ڪا ٽيڪسي، رڪشه ملي ويندي، مان هلي ويندس.“
”ميڊم...! يقين ڪريو مون کي ڪابه تڪليف نه ٿيندي، مان خود ان طرف ڪنهن ڪم سانگي پيو وڃان، توهان کي ڊراپ ڪندو اڳتي نڪري ويندس.“
سوچ ۾ پئجي وڃي ٿي هروڀرو ڪنهن کي تڪليف ڏيڻ مناسب ناهي، اچانڪ کيس اهو منظر ياد اچي وڃي ٿو جڏهن رحمان سان پهرين ملاقات به اهڙي سچوئيشن ۾ ٿي هئي.
”ڪهڙي سوچ ۾ گم ٿي ويوَ. يقين ڪيو مون کي توهان کي اغوا ڪرڻ جو ڪو پروگرام ناهي، هينئر تائين پهچي به وڃو ها.“
سنڌيا مجبوراً دروازو کولي گاڏي ۾ ويهي ٿي ته هو اڳتي وڌي وڃي ٿو. سنڌيا کي هن سان ائين سفر ڪندي عجيب لڳي رهيو آهي ان ڪري هوءَ چپ چاپ سامهون نهاري پئي، اهو ڏسي مظفر کان رهيو نه ٿو ٿئي،
”ميڊم...! توهان واقعي منهنجي گاڏيءَ کي ٽيڪسي سمجھي ويٺا آهيو ڇا..... ڪجهه ته ڳالهايو.“
”سوري سر....!“ ايتري ۾ سگنل اچي وڃي ٿو، مظفر گاڏي کي بريڪ هڻي ٿو، لائين ۾ کوڙساريون گاڏيون هڪ ٻئي جي پويان اچي بيهن ٿيون، سنڌيا جي نظر ڀر واري سائيڊ مرر مان هڪ گاڏيءَ تي پوي ٿي ته سندس منهن جو پنو ئي لهي وڃي ٿو، سگنل جو خيال ڪئي بغير، پهريون دفعو نالي سان مخاطب ٿيندي اٻهرائپ واري لهجي ۾، ”مظفر صاحب پليز.......! جلدي هلو، مونکي دير پئي ٿئي، گھر ۾ سڀ انتظار ڪندا هوندا.“
سنڌيا جي حالت ڏسي مظفر حيران ٿي وڃي ٿو کيس سمجهه ۾ نه ٿو اچي ته اچانڪ هن کي ڇا ٿي ويو آهي،
”ليڪن مِس.... سگنل بند آهي......“
سنڌيا شرمسار ٿي وڃي ٿي،
”اوه آءِ ايم سوري سر..... مونکي خيال ئي نه رهيو.“
مظفر هيڏانهن هوڏانهن ڏسندي،
”اٽ از اوڪي... پر توهان اچانڪ ڇا ياد ڪري ايڏو پريشان ٿي ويا آهيو.“
”سر ڪجهه نه.... ڪجهه به ته ناهي.“
پرسنڌيا جون نظرون خوف وچان ٻاهر گھوري رهيون آهن ڀر ۾ بيٺل گاڏي جي ٻئي طرف رحمان گاڏي ۾ ويٺو آهي مظفر بار بار سنڌيا ڏي نهاري ٿو پر هوءَ الائي ڪهڙين سوچن ۾ گم پريشان حال ويٺي آهي. هن جي اهڙي ڪيفيت ته هن کان اڳ مظفر ڪڏهن به نه ڏٺي هئي، اهو ڏسي مظفر به حيران ٿيڻ سان گڏ پريشان به ٿي وڃي ٿو ته هن کي اوچتو ڇا ٿي ويو آ، هو سگنل کلڻ جو شدت سان انتظار ڪري رهيو آهي جيئن هو هتان نڪري سنڌيا کي هن ذهئي ڪيفيت کان آزاد ڪرائي سگھي، ان وقت سگنل به کلي وڃي ٿو ته هو اطمينان جو ساهه کڻندي،
”بس ميڊم هي ڏسو...! سگنل کلي ويو، هاڻي اجھو ٿا پهچون.“
اهو چئي گاڏي اڳتي وڌائي ٿو.
سنڌيا مظفر جي ڪيفيتن کان بيخبر بس صرف اهو سوچي رهي آهي ته جيڪڏهن رحمان هن کي مظفر سان گڏ ڏسي ورتو ته هو وڃي مظفر کي منهنجي ۽ پنهنجي نام نهاد فيانسي واري تعلق متعلق سڀ ڪجهه ٻڌائي ڇڏيندو ۽ هوءَ آفيس ۾ ڪنهن کي منهن ڏيکارڻ جي لائق نه رهندي، هن کي سمجهه ۾ نه ٿو اچي ته هوءَ ڇا ڪري، مظفر سندس اندروني ڪيفيت کان بيخبر گاڏي ڊرائيو ڪري رهيو آهي ته جيئن جلد کان جلد هن کي سندس گھر پهچائي. آخر هڪ اندر ويندڙ گھٽي جي سامهون گاڏي روڪي،
”سنڌيا ميڊم...! شايد توهان جي گھر وڃڻ واري گھٽي هي ئي آهي.“ سنڌيا خيالن جي دنيا مان ٻاهر اچي شرمسار ٿي وڃي ٿي، گاڏي مان لهندي،
”ٿينڪس سر...! مون توهان کي تڪليف ڏني.“
سندس ان رويي تي مظفر کلي ڏئي ٿو،
”نو.... نو ٿينڪس.... پر آئينده مونکي ٽيڪسي ڊرائيور نه سمجھجو.... احتياط رهي، اوڪي....“
”اوڪي“ چئي سنڌيا گليءَ ۾ مڙي وڃي ٿي مظفر گاڏي اسٽارٽ ڪري ٿو ته ان وقت رحمان به گاڏي سندس ڀرسان اچي گليءَ ۾ موڙي ٿو فرق صرف ايترو ٿئي ٿو ته هو سنڌيا کي مظفر جي گاڏي مان لهندي نه ٿو ڏسي پر جيئن هو گھٽي ۾ داخل ٿئي ٿو سندس نظر سنڌيا تي پوي ٿي جيڪا تيز تيز قدم کڻندي پنهنجي فليٽ ڏانهن وڃي پئي، هو هارن ڏئي کيس متوجه ڪرڻ جي ڪوشش ڪري ٿو پر هوءَ هارن جو آواز سمجھڻ باوجود ته سندس پويان رحمان جي گاڏي پئي اچي، خوف وچان پنهنجي فليٽ وٽ پهچي جلدي ۾ فليٽ جون ڏاڪڻيون چڙهڻ لڳي ٿي. رحمان جي چهري تي عجيب قسم جا تاثرات ڦهلجي وڃن ٿا، کيس سمجهه ۾ نه ٿو اچي ته سنڌيا هن کي ائين نظر انداز ڪري تڪڙي ڇو مٿي هلي وئي جو مڙي به نه ڏٺائين. هو سوچڻ لڳي ٿو ته سنڌيا کي اڄ الائي ڇا ٿي ويو آهي يا ته شادي لاءِ ضد پئي ڪيائين يا وري ائين نظر انداز ڪري هلي وئي. خير چڱو ٿيو ٻه ٽي ڏينهن اها بلا ته ٽري. سندس چهري تي مڪارانه مرڪ اچي وڃي ٿي.
سنڌيا گھر پهچي ٿي ته سندس منهن لٿل آهي پيءَ کي سلام ڪري تڪڙا قدم کڻندي پنهنجي ڪمري ڏانهن وڌي وڃي ٿي ڪومل ۽ شوڪت علي حيراني سان هڪ ٻئي ڏي ڏسن ٿا ۽ شوڪت ڪومل کي اشاري سان هن جي پويان وڃڻ لاءِ چوي ٿو. پر ڪومل کيس چوي ٿي ته بابا ٿوري دير رليڪس ڪرڻ ڏيوس، شوڪت کيس وري چوي ٿو ته هوءَ کيس ڏسي ڪٿي طبيعت ته خراب نه اٿس، ڪومل مجبوراً اٿي هن جي ڪمري ڏانهن وڃي ٿي، اتي وڃي سندس پريشاني وڌي وڃي ٿي، سنڌيا اونڌي منهن ليٽي پئي آهي، سندس سڄو جسم لرزي رهيو آهي ۽ زارو قطار روئي رهي آهي. ڪومل کي سمجهه ۾ نه ٿو اچي ته هوءَ ان سچوئيشن کي ڪيئن هينڊل ڪري متان هوءَ پنهنجي ذاتي زندگي ۾ هن جو دخل انداز ٿيڻ پسند نه ڪري، پوءِ به همت ڪري سندس ڀر ۾ ويهي هن جي وارن ۾ هٿ ڦيري ٿي. سنڌيا وارن تي هٿ جو لمس (ڇهائو) محسوس ڪري سڏڪندي سڏڪندي سڌي ٿي وڃي ٿي، ڪومل سندس مٿو پنهنجي هنج ۾ رکي ٻارن جيان سندس وارن کي سنواري ٿي ۽ ٿوري دير لاءِ کيس روئڻ ڏئي ٿي.
”ڇا ڳالهه آ سنڌيا تون اڄ وري ايڏو پريشان ٿي وئي آهين، پنهنجي اندر جو اوٻر ٻاهر نه ڪڍندينءَ ته مان ڪيئن سمجھنديس ته توکي ڪهڙو ڏک آهي، جنهن توکي ائين نهوڙي وڌو آ.... منهنجي ڀيڻ ڪجهه ته چئو.“
اهو ٻڌي سنڌيا پاڻ تي ضبط ڪرڻ جي ڪوشش ڪندي،
”ڪجهه ناهي، اصل ۾ رستي تي هڪ درد ناڪ واقعو ڏسي بس دل ڀرجي آئي.توهان هروڀرو پيا پريشان ٿيو.“
ڪومل سوچي ٿي ته عجيب ڇوڪري آ اندر ئي اندر ڪڙهي رهي آ پر ٻڙڪ ئي ٻاهر نه ٿي ڪڍي ائين پنهنجي درد کي اندر ئي اندر سانڍي هيءَ ته مري ويندي، وري به کيس آٿت ڏيندي،
”چڱو هاڻي رليڪس ٿي. هيءَ ڌرتي درد ناڪ واقعن سان ڀري پئي آهي ڪنهن کي روئي ڪنهن کي روئنداسين. اٿي منهن ڌوئي ٻاهر اچ بابا سائين پريشان ٿي ويا آهن.“
ڪومل کيس اڪيلو ڇڏي ٻاهر نڪري وڃي ٿي، هوءَ سوچي ٿي ته رکي رکي کيس اهو ڇا ٿو ٿي وڃي، ائين ته هوءَ سڀني گھر وارن کي پريشان ۽ بيزار ڪري وجھندي. جيڪڏهن رحمان کيس مظفر سان ڏسي به ورتو ته ڀلا ان ۾ ڊڄڻ جي ڪهڙي ضرورت آهي هو سندس ڪليگ آهي آفيس ۾ گڏجي ڪم ڪن ٿا. ميل ملاقات ته ٿيندي رهندي، جيڪو ٿيندو ان کي ڏسي وٺبو. اٿي منهن ڌوئي ٻاهر نڪري وڃي ٿي.
هوڏانهن مظفر اڄ جي سڄي صورت حال تي پنهنجي ڪمري ۾ ويٺو سوچي رهيو آهي، ”سنڌيا ڪيڏي نه سوبر ۽ رک رکاو واري ڇوڪري آهي هن ۾ اڄ جي ماڊرن، فيشن ايبل ۽ پڙهيل ڇوڪرين واري ڪابه ڳالهه ناهي، هر ڪنهن سان مدلل، سنجيده ۽ ضرورت آهر گفتگو ڪندي ماڻهوءَ جي دل موهي وٺندي آهي.... ڪاش....! هوءَ منهنجي جيون ۾ شامل ٿي سگھي، مان هن سان پنهنجي دل جي ڳالهه ڪري سگھان ٿو.؟ ڇو ڪونه جي هن کي ڳالهه پسند نه آئي ته....؟ پوءِ ڇا ٿي پيو، مونکي افسوس ته نه رهندو ته مون هن سان دل جي ڳالهه نه ڪئي.... مان صبحاڻي بهاني سان پنهنجي دل جي ڳالهه ساڻس شيئر ڪرڻ جي ڪوشش ڪندس، لڳي ٿو ته منهنجي دل ۾ هن لاءِ سافٽ ڪارنر جڙندو پيو وڃي.... ڀلا هن کي منهنجي زندگيءَ ۾ شامل ٿيڻ ۾ ڪهڙو اعتراض ٿي سگھي ٿو.“ اهو سوچي اطمينان سان اٿي ٿو ۽ ڪمري کان ٻاهر نڪري وڃي ٿو.

11

اڄ رحمان جا کيسا نوٽن سان ڀريل آهن تازو زمينون مقاطعي تي ڏئي آيو آهي ۽ جي کيسا وزني هجن ته انهن جو بار ڪٿي ته هلڪو ڪرڻو ئي پوندو آهي. هن جا قدم سنگت سميت هن بازار ڏانهن کڄي وڃن ٿا ۽ جڏهن کيسن جو بار ڪجهه هلڪو ٿئي ٿو ته سڀئي مدهوشي جي حالت ۾ ٻاهر اچن ٿا، رحمان گاڏي تلاش ڪرڻ جي ڪوشش ڪري ٿو پر سندس گاڏي ڪٿي به پارڪ ٿيل ڪونهي.
”اڙي يار گاڏي ڪاڏي وئي هتي جو پارڪ ڪري ويا هئاسين.“
اهو ٻڌي نذر کلندي چويس ٿو،
”يار ايترو جلدي وسري ويئي، گاڏي ته تو نيلم بيگم کي تحفي ۾ ڏئي ڇڏي.“
شڪيل ٽوڪ هڻندي،
”يار رحمان هنن عورتن کي ايڏا وڏا تحفا ڏبا آهن ڇا.“
شڪيل جي اهڙن رمارڪس تي رحمان ڀڙڪي اٿي ٿو،
”ڪهڙين عورتن.... ڇا چيئي..... نيلم ته منهنجي جان آهي، منهنجي دل جي راڻي آهي، هن لاءِ ته مان سڀ ڪجهه قربان ڪري سگھان ٿو.“
اهو ٻڌي ٻئي دوست پنهنجي ڪاوڙ ضبط ڪندي،
”ته پوءِ گاڏي ڇو پيو ڳولهين، چاٻي جو کيس ڏنئي.... کڻائي ڇڏي هوندائين. هاڻي هلو ته ڪا ٽيڪسي تلاش ڪيون.“



صبح جو سوير شهربانو اٿي خاني کي نيرن ٻاهر آڻڻ جو چئي پاڻ هوا خوري جي ارادي سان بنگلي جي پارڪنگ ۾ اچي ٿي ته اتي گاڏي نه ڏسي خاني کي سڏي پڇي ٿي ته رحمان اڄ سويل ئي ٻاهر نڪري ويو آهي ڇا؟ خاني حيران ٿي چوي ٿي ته سائڻ رئيس ته اڃان اٿيو ئي ڪونهي، رات به دير سان آيو هو. اهو ٻڌي شهربانو جو منهن خراب ٿي وڃي ٿو،
”اهو ته سندس روز جو دستور آ.... پر گاڏي ڪانهي ان ڪري پئي پڇيم.“
”الائي سانئڻ... مان ته اڃان تارا بيٺا هئا جو اٿي آهيان مون ته گاڏي جو آواز ڪونه ٻڌو.“
هنن جي ڳالهائڻ تي رحمان اوٻاسيون ڏيندو ڪمري کان ٻاهر اچي ٿو ۽ چاچي کان پڇي ٿو ته ڪهڙي ڳالهه پئي خاني کان پڇي. شهربانو چويس ٿي ته هوءَ ٻاهر نڪتي ته گاڏي نه ڏسي خاني کان پئي پڇيائين ته تون سوير ئي ڪاڏي هليو ويو آهين ڇا.“
رحمان جو راتوڪو نشي جو خمار اڃان ذهن تي آهي پهرين ته کيس سمجهه ۾ نه ٿو اچي ته گاڏي ڪيڏانهن وئي پر پوءِ ذهن کي سجاڳ ڪري ٿو ته رات جون سموريون ڳالهيون ذهن تي تري اچنس ٿيون،
”گاڏي....! ها چاچي.... گاڏي صفا پراڻي ٿي وئي هئي روز روز رستي ۾ تنگ پئي ڪري، سوچيم ته ڏئي نئين وٺان، ان ڪري شو روم تي ڏئي آيس.“
شهر بانو اهو نالو پهريون دفعو ٻڌو هو تعجب مان، ”شو روم...!“
”چاچي گاڏين جي دڪان کي شو روم چئبو آهي.“
”پوءِ آفيس ڪيئن ويندين.“
”ٽيڪسي ۾ هليو ويندس، ڏينهن ٻن ۾ نئين گاڏي اچي ويندي.“
شهربانو جو منهن لهي وڃي ٿو، سوچي ٿي ته هن ته ڏاڍي ٻڌائي، فصل لٿو ناهي سمورا پئسه نشن پته ۽ عياشين ۾ وڃائي ڇڏيندو ته پوءِ اسان جو ڇا ٿيندو، هوڏانهن هوءَ چپڙي سنڌيا جان نه ٿي ڇڏيس روز ان وٽان نشه پته ڪيو اچي ٿو. هتي زال کي ته هاڻي ڪا سنوت نه ٿو ڏئي....... هن جو ڪو نه ڪو بلو ته ڪرڻو پوندو.
رحمان سسُ کي گم سم ڏسي سمجھي وڃي ٿو ته هن کي نئين گاڏي جو ٻڌي سٺو ناهي لڳو انڪري سندس دل جي ڳالهه سمجھڻ لاءِ،
”چاچي جي توهان کي نئين گاڏي جي ڳالهه نه ٿي وڻي ته گاڏي کڻي موٽائي ٿو اچان مرمت سرمت ڪرائي پيو هلائيندس.“
”نه ابا جيئن تنهنجي مرضي. اهو چئي هوءَ منهن ڀيلو ڪيو اندر هلي وڃي ٿي.“
ڪجهه ڏينهن کان پوءِ جاويد نجمه کي وٺي گھر اچي ٿو ته شمسه ۽ گل بانو جي خوشين جو ٺڪاڻو ئي نه ٿو رهي ورهين جا ڏکڙا هڪ لهذي ۾ لهي وڃن ٿا اڄ هن جي اڱڻ تي به بهار پنهنجا قدم گھمايا آهن. ٻئي ڄڻيون ننڍڙي علي کي سنڀالڻ ۾ لڳي وڃن ٿيون. هنن جو گھر به هاڻي ننڍڙي علي جي هونگڙين سان ٻهڪي اٿي ٿو.



صبح جي ٿڌڙي هير گھلي رهي آهي، عالما سوير ئي لائونج ڏي کلڻ واريون دريون کولي ڇڏيون آهن ته جيئن تازي هوا اچي. شوڪت علي نماز وغيره کان فارغ ٿي ٻاهر لائونج ۾ اچي اخبار پڙهڻ ويٺو آهي ان کان پوءِ سڀ گھر ڀاتي به تيار ٿي ناشتي جي ميز تي اچي ويٺا آهن. شوڪت علي اخبار جي اوڍر مان سنڌيا کي ڏسي رهيو آهي. احمد ڪالهوڪي صورتحال کان بي خبر جلدي جلدي ناشتو ڪري رهيو آهي. سنڌيا دل ۾ چوي ٿي ته اڄ کيس احمد سان آفيس وڃڻ کپي، ڪاٿي رحمان سندس واٽ وٺيو نه بيٺو هجي. احمد هن کي خاموش ڏسي چوي ٿو ته هوءَ ڪهڙي سوچ ۾ آهي، سنڌيا بهانو ٺاهيندي چوي ٿي،
”سوچيان پئي ته ٽيڪسي لڳائي ڇڏيان، صبح جي وقت ڏاڍي مشڪل سان سواري ٿي ملي.“
”اڳتي جي ته پوءِ ٿا سوچيون، پريشان ٿيڻ جي ضرورت ناهي، هل ته مان توکي ڊراپ ڪندو ٿو وڃان.“
اهو ٻڌي سنڌيا اٿي ٿي ۽ ڀاءُ سان گڏ ٻاهر نڪري وڃي ٿي. هنن جي وڃڻ کانپوءِ شوڪت علي ڪومل کي چوي ٿو،
”ڪومل پُٽ، سنڌيا کي الائي ڇا پيو ٿيندو وڃي، ننڍپڻ کان وٺي اسان کيس نظر انداز ڪندا رهياسين، مان نوڪريءَ جي بلي، گھر ۾ ڪير وڏو هئو ڪونه، ويچاري ڪڏهن به پنهنجي تڪليف ڪنهن سان شيئر ڪري نه سگھي، اهڙي ته ڊڄڻي ٿي وئي جو هر شيءِ کان خوف کائيندي هئي.“
”۽ بابا اڄ به هوءَ ڪنهن خوف ۾ ورتل آهي، ڪهڙي خوف ۾........؟ اها ڳالهه سمجهه ۾ نه ٿي اچي.“
”ڪجهه ته چوندي هوندي.“
”گھڻئي ڪوشش ڪيم ته اندر جي ڳالهه اوري، پر بابا ٻڙڪ به ٻاهر نه ڪڍيائين.“
”مان سمجھان ٿو ته اڄ به ڪنهن ڊپ جي ڪري ڀاءُ سان گڏجي وئي آهي نه ته هوءَ ڪنهن کي تڪليف ڏيڻ واري ناهي،“ مٿي نهاريندي.
”رب سائين........! مونکي معاف ڪر مون سنڌيا جو ڌيان نه ڪري وڏو گناهه ڪيو آهي، هن جي سڄي شخصيت ڀورا ڀورا ٿي وئي آهي، ان ۾ فقط منهنجو قصور آهي.“
ڪومل سُهري جي اهڙي حالت ڏسي پريشان ٿي وڃي ٿي،
”بابا توهان هروڀرو پاڻ کي بليم پيا ڪيو، سنڌيا ٺيڪ ٿي ويندي شام اچي ته مان ساڻس ڳالهايان ٿي، توهان هلي ٿوري دير آرام ڪيو.“



گھر مان سسُ سان منهن ماري ڪرڻ کان پوءِ رحمان آفيس مان سڌو شو روم تي وڃي ٿو ۽ چيڪ ڏئي نئين گاڏي وٺي ٻاهر نڪري ٿو، هو اڄ ڏاڍو خوش آهي ورهين کان نئين گاڏي خريد ڪرڻ جي آرزو اڄ پوري ٿي اٿس، هو سوچي ٿو ته سڀ کان پهرين مريم ۽ ٻارن کي نئين گاڏي جو سير ڪرائيندو، پوءِ سنگت ۽ رات جو نيلم کي ڪنهن سٺي هوٽل ۾ ڊنر تي وٺي ويندو ۽ پوري رات هن سان گذاريندو،
اهو سڀ سوچيندي کيس سنڌيا جو خيال اچي ٿو جنهن سان هن ڪجهه ڏينهن پهرين فون تي سندس فيصلو ٻڌائڻ جو واعدو ڪيو هو ۽ پوءِ اچانڪ ڳوٺ هليو ويو هو، ۽ اتان اچڻ کانپوءِ ڪمن ڪارين ۾ مصروف ٿي ويو. اڄ گھر وڃڻ کان پهرين ڇونه سنڌيا کي سرپرائيز ڏيندو وڃي، اهو سوچي هو گاڏي کي يو ٽرن ڏئي گاڏي سنڌيا جي آفيس طرف موڙي ٿو.
سنڌيا ۽ مظفر سنڌيا جي ڪيبن ۾ حسب معمول لنچ ڪرڻ ۾ مصروف آهن ته مظفر جي ذهن ۾ ڪا ڳالهه اچي ٿي۽ سنڌيا کان پڇي ٿو،
”واقعي چڪن جلفريزي زبردست ٺهيل آهي،“
اهو ٻڌي سنڌيا مسڪرائي چپ ٿي وڃي ٿي، وري چويس ٿو،
”ڀلا هي ڪُڪنگ ڪيڏي مهل ڪنديون آهيو؟“ سنڌيا کلندي،
”ڀلا اڄ توهان ڪُڪنگ تي انٽرويو ڪرڻ پيا چاهيو ڇا.“
”نه ميڊم جيڪا ڳالهه در اصل مونکي ڪرڻي آهي، ان لاءِ راه هموار ڪرڻ جي ڪوشش پيو ڪيان.“
”ڇو وري ڪا نئين ڊش فرمائش ڪرڻي اٿوَ ڇا.“
”ڳالهه دراصل اِها آهي سنڌيا مِسِ....! ته مان هاڻي ڪنهن هڪ ڊش تي اڪتفا ڪرڻ نه ٿو چاهيان.“
”لڳي ٿو اڄ پورو مينيو تيار ڪري آيا آهيو.“
”نه صرف مينيو، پر ان جي تيار ڪرڻ وارو به.... گھربل آهي.“
سنڌيا گھٻرائجي وڃي ٿي،
”مون سمجهيو نه.......، گھر ۾ ڪا دعوت آهي ڇا؟“
مظفر منهن ۾ ڀڻ ڀڻ ڪندي،
”قربان وڃجي اهڙي سادگيءَ تي.“
”الائي ڇا پيا چئو.....“
”ميڊم توهان جي هٿ جا ڊشز کائڻ جي اهڙي عادت ٿيندي پئي وڃي جو سوچيان ٿو ته ان لاءِ مستقل انتظام ڪري وٺجي.“
سنڌيا گھڻو ڪجهه سمجھي وڃي ٿي پر ڳالهه نٽائڻ لاءِ،
”ڏسو مظفر صاحب اهو ته مشڪل آهي.“
”ڇو ان ۾ مشڪل هجڻ جي ڪهڙي ڳالهه آهي..... جي قدردان موجود هجي ته پوءِ.... مس سنڌيا مان سئولي زبان ۾ چوڻ ٿو چاهيان ته منهنجي باري ۾ توهان جي ڇا راءِ آهي.“
سنڌيا پريشان ٿي وڃي ٿي، سوچي ٿي ته جنهن ڳالهه جو ڊپ هو اها اڄ حقيقت بنجي سامهون اچي وئي.....
”ڪيڏانهن گم ٿي ويو سنڌيا ميڊم.....“
ان وقت پٽيوالو اندر اچي چوي ٿو، ميڊم ڪو رحمان صاحب توهان سان ملڻ ٿو چاهي.
سنڌيا اهو ٻڌي پريشان ٿي وڃي ٿي،
”رحمان.... صاحب ...!
مظفر سنڌيا ڏي ڏسي ٿو جيڪا ڪجهه دير پهرين هشاش بشاش هئي هڪدم سندس چهرو هيڊو ٿي وڃي ٿو خوف ۽ پريشاني سندس منهن تي صاف نظر اچي ٿي هو حيران ٿي وڃي ٿو، سوچي ٿو ان ڏينهن به گاڏي ۾ سنڌيا اچانڪ ائين ئي خوفزده ٿي وئي هئي.
خبر ناهي کيس ڪهڙي ڳالهه ائين پريشان ڪري وجھي ٿي.
پٽيوالو اڃان اتي ئي جواب جو منتظر آهي ته رحمان اندر داخل ٿئي ٿو سنڌيا انهي دوران پنهنجي حواسن کي مجتمع ڪري وٺي ٿي، ۽ رحمان جو تعارف ڪرائڻ جو سوچي ئي ٿي ته رحمان هن کي موقعو ڏيڻ کان پهرين ئي مظفر کي غور سان ڏسندي تڪڙ ۾ پنهنجو تعارف پاڻ ڪرائي ٿو،
”مان سنڌيا جو فيانسي رحمان آهيان سنڌيا ضرور توهان سان ذڪر ڪيو هوندو، عنقريب اسان شادي ڪري رهيا آهيون.“
مظفر جي چهري تي اهو ٻڌي ڪئي رنگ اچي وڃن ٿا، سمجهه ۾ نه ٿو اچيس ته هو اهو ٻڌي هو حيران ٿئي يا پريشان، پر سنڌيا جو پريشان ۽ خوفزده چهرو ذهن ۾ ايندي ئي پنهنجي ڪيفيت تي ڪنٽرول ڪندي ڳالهه ٺاهڻ جي ڪوشش ڪري ٿو،
”اوهو سوري مسٽر.... اصل ۾ اسان جي هڪ ٻئي سان ذاتي حوالي سان ڪا به ڳالهه ٻولهه ناهي ٿيندي.“
لنچ جي سامان کي ڏسندي،
”حالانڪ لڳي ٿو ته اوهان جي وچ ۾ آفيشل رليشنز کان وڌي ڪري رشتو آهي.“
”بلڪل...! اسان جي ڪمپني جو مينيفيسٽو به اهوئي آهي ته ڪليگس فرينڊلي ماحول ۾ ڪم ڪن جيئن ڪارڪردگي بهتر ٿي سگھي.“
اٿندي،
”مسٽر رحمان توهان پنهنجي فيانسي سان ڳالهيون ڪيو، مان هاڻي اجازت وٺندس.“ رحمان اٿي ساڻس هٿ ملائي ٿو.
سنڌيا کي اهي ڳالهيون ٻڌي ڪاوڙ اچي وڃي ٿي، رحمان هن جي منهن ۾ نهاريندي چڙ ڏياريندڙ کل کلندي،
”ڇو..... رنگ ۾ ڀنگ پئجي وئي ڇا.“
سنڌيا ٿورو برهميءَ سان،
”ڇا مطلب آ توهان جو............“
”مون توکي بار بار سمجھايو آهي ته مون کي تنهنجو ڪنهن سان ائين بي تڪلف ٿيڻ قطعي پسند ناهي ۽ تون آهين جو ماڻهن سان ويٺي لنچ ڪرين.“
اهو ٻڌي سنڌيا ذري گھٽ روئڻهارڪي ٿي وڃي ٿي،
”جيڪڏهن ايتروئي خيال اٿوَ ته پوءِ شادي ڇو نه ٿا ڪيو.“
هو ٿوري دير لاءِ سوچ ۾ پئجي وڃي ٿو،
”ٺيڪ آ تنهنجو اهو شوق به جلد پورو ڪبو.“
”پر توهان اڄ اچانڪ منهنجي آفيس ۾ ڪيئن اچي ويا.“
”ان جو هڪ سبب ته اهو هو ته ڏسان ته هتي تنهنجو ڪنهن ڪنهن سان ميل جول آهي، ڇو ته اڄ ڪلهه تنهنجا گھڻائي رشته اچڻ لڳا آهن، ٻه رشتا ته مون انهن ماڻهن سان وڃي ملي پنهنجو تعارف ڪرائي ختم ڪرايا. ۽ هاڻي جي آفيس ۾ ڪنهن جي من ۾ ڪا ڳالهه هجي ته اڄ کان پوءِ اهي سوچن به نه....... تون صرف منهنجي لاءِ آهين، اها ڳالهه بار بار توکي ياد ڏيارڻ جي ضرورت ناهي. ٻيو ته نئين گاڏي ورتي اٿم، سوچيم ته توکي ڏيکاريندو وڃان.“ سنڌيا جو موڊ رحمان جون ڳالهيون ٻڌي خراب ٿي وڃي ٿو پر ڪجهه ڳالهائي نه ٿي.
”پوءِ هلين ٿي ڊرائيو تي.“
” نه في الحال مون کي آفيس ۾ ڪم آهي ٻئي دفعي....“
”چڱو ته پوءِ مان هلان ٿو، نڪاح جو انتظام ڪري توکي ٻڌائيندس، اوڪي، ٽيڪ ڪيئر.“

گھر ۾ مريم ٻارن سان ويٺي آهي ته رحمان گھر اچي ٿو هارن تي مائي خاني گيٽ کولي ٿي ته رحمان نئين گاڏي اندر کڻي اچي ٿو. خاني ڊوڙي وڃي مريم کي ٻڌائي ٿي، مريم ٻاهر نڪري اچي ٿي کيس ايندو ڏسي رحمان گاڏي مان لهي اچي ٿو ۽ مريم کي هٿ کان جھلي گاڏي ڏانهن وٺي اچيس ٿو،
”ڏس تنهنجي نينا لاءِ نئين گاڏي آندي اٿم.“
”ها هاڻي هر شي نينا لاءِ ايندي اسان ته ڪنهن کاتي ۾ ئي ڪونه آهيون.“
رحمان کيس وڌيڪ چيڙائيندي چوي ٿو،
”سڙي وئينءَ نه..... هلي اچ ويهه، ٻڌاءِ ڪيئن ٿي لڳي.“
”تمام خوبصورت..... ڪلر به ڏاڍو سهڻو اٿس، ڀلا ڪڏهن نئين گاڏي ۾ گھمائڻ وٺي هلندين.“
”هينئر ئي هلو، رات جو ڪجهه دوستن سان پروگرام آ.“
”هينئر... پر امان جي طبيعت ٺيڪ ناهي.“
”تنهنجي مرضي....“
”ٺيڪ آ تون فريش ٿي وٺ ٿوري دير آرام ڪر، مان ٻارن کي تيار ڪري وٺان پوءِ هلون ٿا.“



رات جو سنڌيا پنهنجي ڪمري ۾ صبح واري صورت حال تي پشيمان ويٺي آهي، مظفر منهنجي باري ۾ ڇا سوچيندو هوندو. رحمان جو ائين آفيس اچڻ جو مقصد ڇا هو، ضرور ان ڏينهن هن مونکي مظفر سان گاڏي ۾ ويندي ڏٺو هوندو، پر هو ڇو آيو هو.... ڇا واقعي هو مونسان شادي ڪرڻ لاءِ سنجيده آهي، مان هن سان خفيه نڪاح ڪيان؟ پر جيڪڏهن بابا وارن کي خبر پئجي وئي ته هنن جو پنهنجي پرورش تان اعتبار ئي کڄي ويندو. پر آخر مان ڇا ڪيان، ان کان سواءِ ٻيو ڪو چارو به ته ڪونهي، رحمان مونکي ٻئي ڪنهن هنڌ شادي ڪرڻ به ته ڪونه ڏيندو ۽ باقائده شادي ڪرڻ لاءِ هو تيار ڪونهي، مونکي اها رِسڪ کڻڻي پوندي. اڳتي هلي مان ڪومل يا آپي کي اعتماد ۾ وٺي بابا تائين ڳالهه پهچرائيندس اهو سوچي هوءَ رليڪس ٿي وڃي ٿي.
ڪجهه ڏينهن کان پوءِ رحمان امتياز جي فليٽ تي وڃي ٿو ته شڪيل ۽ نذر کيس ٻڌائن ٿا ته امتياز ڪاروبار جي سلسلي ۾ دبئي ويل آهي ڪجهه ڏينهن کانپوءِ واپس ايندو، اهو ٻڌي رحمان موقعو غنيمت سمجھي سنگت سان صلاح ڪري ٿو،
”يار توهان کان هڪ مدد کپي، چڱو ٿيو جو امتياز ڪونهي.“
”ڇو خير ته آهي نه، اهڙو ڪهڙو معاملو آهي جو ان ۾ امتياز جو نه هجڻ چڱو ٿيندو.“
”ها يار ڪڏهن ڪڏهن امتياز هروڀرو خدائي فوجدار بنجي ويندو آهي، ان ڪري انجي غير موجودگي ۾ هي ڪم ٿي وڃي ته بهتر ٿيندو.“
”يار اسان ته يارن جا يار آهيون تنهنجو بس حڪم کپي ڇا ڪرڻو آهي، نيلم کي کڻڻو آهي ڇا؟“
”پر يار اهي عورتون کڻڻ کان ڳوريون آهن.“
رحمان هنن جا انومان ٻڌي چوي ٿو:
”نه يار نيلم جو معاملو ناهي، غور سان ٻڌجو ۽ پاڻ تائين محدود رکجو، سڄو انتظام توهان کي ڪرڻو آهي.....“
ٻئي دوست حيران ٿي کيس ڏسن ٿا، رحمان کين سڄي ڳالهه سمجھائي ٿو هو هاڪار ڪن ٿا رحمان کين چوي ٿو ته سڄو انتظام ٻن ڏينهن ۾ ڪري وٺن جيئن امتياز جي واپس اچڻ کان پهرين سڀ ڪم ٿي وڃي. هو ساڻس واعدو ڪن ٿا ته هو بي فڪر رهي سڀ ڪم سندس مرضي مطابق ٿي ويندو. اهو ٻڌي رحمان خوش ٿي کين چوي ٿو:
”ته پوءِ هلو اڄ ان خوشيءَ ۾ توهان کي ڪا عياشي ڪرائجي.“
”پوءِ اسان کي نائيٽ ڪلب وٺي هل من ڪو نيلم جهڙو ناياب دُر اڄ اسان کي به نصيب ٿي وڃي.“
”اوڪي اڄ سڀ ڪجهه منهنجي حساب ۾.“
ٽئي ڊُرِ ناياب جي ڳولها ۾ نڪري پون ٿا.

لنچ بريڪ ۾ مظفر حسبِ معمول سنڌيا جي ڪيبن ۾ ڪيبن ڊور ناڪ ڪري اندر اچي ٿو ته سندس منهن لٿل آهي، انداز ۾ عجب بيگانگي ۽ معمول جي مرڪ چهري تان غائب ٿي وئي اٿس، سنڌيا کيس اهڙي اجنبي موڊ ۾ ڏسي شرمسار ٿي وڃي ٿي، ۽ پاڻ کي نارمل رکندي چويس ٿي،
”اچو نه سر اتي ڇو بيهي رهيا آهيو.....“
”مون توهان کي ڊسٽرب ته نه ڪيو.....“
”نو.... نوسر! لنچ ٽائيم آ مان ڪم کان فارغ ٿي وئي هئس....“
”در اصل... مون کي الائي ائين بي تڪلف توهان جي ڪيبن ۾ اچڻ گھرجي الائي نه.“
”ڇو سر....! اهڙي ڪهڙي ڳالهه ٿي وئي، اسان ته روز لنچ ڪندا آهيون.“
”الائي مون کي ائين لڳو ڄڻ ان ڏينهن توهان جي فيانسي کي اسان جو گڏ لنچ ڪرڻ سٺو نه لڳو.“
”اوهو ته اها ڳالهه آ.... آءِ ايم سوري سر... ان ڏينهن توهان شايد ان ڪري ئي جلدي اٿي هليا ويا هئا.“
”مون کي توهان سان هڪ ننڍڙي شڪايت ضرور آهي، توهان ڪڏهن به ان ڳالهه جو ذڪر نه ڪيو ته توهان جي انگيجمينٽ ٿيل آهي ورنه شايد مان ائين جاڳندي جا خواب ته نه لهان ها.... انتهائي اداس لهجي ۾. خير اچو لنچ ٿا ڪيون.“
سنڌيا اهو ٻڌي ندامت کان ڪنڌ هيٺ ڪري چپ چاپ لنڄ ڪرڻ لڳي ٿي.



نذر ۽ شڪيل امتياز جي فليٽ تي حيران پريشان پاڻ ۾ ڳالهائي رهيا آهن ته امتياز جي غير موجودگي ۾ هنن رحمان جو ساٿ ڏئي ڪاٿي غلطي ته نه ڪئي آهي، پر هاڻي سوچڻ سمجھڻ جو وقت گذري ويو، واعدو ڪيو آهي ته نڀائڻو ته ضرور پوندو نه ته اهي عياشيون کين ڪير ڪرائيندو، اٿي انتظام ڪرڻ هليا وڃن ٿا.
ٻئي ڏينهن منجھند جي وقت رحمان پاڻ به لنچ بريڪ ۾ آفيس کان موڪل ڪري سنڌيا کي به موڪل ڪرائي امتياز جي فليٽ تي وٺي اچي ٿو. سنڌيا سخت پريشان ٿي وڃي ٿي هن جي چهري تي ڏک گاڏڙ خوف ڇانيل آهي هوءَ اهو قدم کڻندي تمام گھڻي پشيمان آهي، هن ڪڏهن به اهو ڪونه سوچيو هو ته هوءَ بنا گھر وارن جي مرضي جي ايڏو وڏو قدم کڻندي، هڪ دل ته چويس پئي ته انجام جي پرواهه ڪئي بغير سڀ ڪجهه ڇڏي هتان ڀڄي وڃي، رحمان اندر ئي اندر ۾ شيطاني منصوبه جوڙي رهيو هو غلط سنگت ۾ اچي ورهين جي مليل اخلاقي تربيت وغيره سڀ ڪجهه وساري ويٺو هو، وري به مٿاڇري نموني کانئس پڇڻ لڳو،
”سوچي وٺ پوءِ نه چئجانءِ ته تو غلط فيصلو ڪيو آهي منهنجا دوست مولوي صاحب کي وٺي اچڻ وارا هوندا.“
سنڌيا چپ چاپ ويٺي هئي ڪجهه چوڻ لاءِ چپ ڏڪنس ٿا پر ڪجهه چئي نه ٿي سگھي، انهي وقت ٻاهر واري ڪمري ۾ ماڻهن جا آواز ٻڌي رحمان اٿي ٿو ته سنڌيا به ڊپ وچان اٿي بيهي ٿي، رحمان حيراني مان کيس ڏسي،
”ڇو... ڇا ٿيو،.... ڏس مان توکي زور زبردستي نه ٿو ڪيان، مان هي نڪاح صرف تنهنجي تسلي لاءِ پيو ڪيان، جي توکي ڳالهه سمجهه ۾ نه ٿي اچي ته وقت جو انتظار ڪر....“
سنڌيا سوچي ٿي ته جي هوءَ هينئر نڪاح نه به ڪري تڏهن به رحمان کيس ٻئي هنڌ شادي ڪرڻ ڪونه ڏيندو، هر جاءِ تي پهچي منهنجي خواري ڪندو رهندو ۽ گھر وارا به شادي لاءِ زور ڀريندا رهندا، اگر اڄ اهو قدم وڌايو آهي ته کيس پوئتي هٽڻ لاءِ ٻي ڪا واٽ ڪانهي. اهو سوچي ٿڌو ساهه ڀري خاموشي سان واپس صوفي تي ويهي رهي ٿي. رحمان کيس هار مڃندي ڏسي ڪجهه چئي بغير ٻاهر نڪري وڃي ٿو.
ٿوري دير کانپوءِ شڪيل، نذر رحمان سان گڏ اندر اچن ٿا ۽ ڪجهه فارمن تي هن کان صحيح ڪرائن ٿا ۽ پوءِ ٻاهر نڪري وڃن ٿا.
ڪجهه دير کان پوءِ رحمان ڪمري ۾ اچي ٿو سندس لبن تي فاتحانه مرڪ آهي ته اڄ کيس هن بهاني سان سنڌيا کي پوري طرح ماڻڻ جو موقعو خود سنڌيا پنهنجي معصوميت ۽ بيوقوفي سبب فراهم ڪيو آهي، هو اچي سنڌيا جي ڀر ۾ ويهي ٿو ۽ هن جو هٿ جھلي کيس صوفي تان اٿاري ڪمري ۾ پيل بيڊ تي وٺي اچي ويهاري ٿو،
”هاڻي ته تنهنجي منهنجي درميان ڪو حجاب ڪو پردو باقي رهڻ نه گھرجي اڄ کان تون منهنجي وائيف آهين ۽ توکي حق سان مان پنهنجي قريب آڻي سگھان ٿو.“
اهو ٻڌي سنڌيا وسامجي وڃي ٿي، منهن لهي وڃيس ٿو، ان مرحلي لاءِ ته هن سوچيو به نه هو. هٿ ڇڏائڻ جي ڪوشش ڪري ٿي ليڪن رحمان کيس اڃان به پنهنجي ويجھو ڪري ٿو.
”نه رحمان نه..... في الحال اسان جو صرف نڪاح ٿيو آهي ۽ اهو به مون مجبور ٿي ڪيو آهي جيئن توهان کي به ڪنهن شڪ جي گنجائش نه رهي ۽ گھر وارن جي دٻاءُ کان به جان ڇڏايان.“
”ليڪن مون تنهنجو تمام گھڻو انتظار ڪيو آهي جانِ رحمان، ۽ اڄ مان جڏهن حق سان توکي پنهنجي قريب آڻڻ چاهيان ٿو، توکي پوري طرح ماڻڻ چاهيان ٿو ته تون انڪار ڪيئن ٿي ڪري سگھين. مان هاڻي هڪ پل به توکي پاڻ کان دور رکي نه ٿو سگھان اسان جي وچ جا سڀ حجاب سڀ پردا اڄ ختم ٿي ويندا، اڄ کان تون پوري طرح منهنجي اندر سمائجي ويندينءَ منهنجي ورهين جون آرزوئون ۽ جستجو پوري ٿي ويندي، ڏس منهنجي جان، ان هڪ پل کي ماڻڻ لاءِ مون ورهين تائين انتظار ڪيو آهي.“
هو هن کي پنهنجي ڀاڪر ۾ ڀرڻ جي ڪوشش ڪري ٿو، سنڌيا هٿ ڇڏائي اٿڻ جي ڪري ٿي،
”نه رحمان... تون ائين ڪيئن ٿو ڪري سگھين.“
رحمان کلندي وري سندس هٿ پڪڙي کيس قريب ڪرڻ جي ڪوشش ڪري بيڊ تي ليٽائي ڇڏي ٿو، سنڌيا روئڻهارڪي ٿي وڃي ٿي ۽ دل ئي دل ۾ چوي ٿي ته يا الله مان ڇا ڪيان، اهو ته مون سوچيو به ڪونه هو ته اهڙو به ڪو مرحلو ايندو..... مالڪ کي سڏيندي، مالڪ تون ئي منهنجي عزت بچائجانءِ.
رحمان هن جي احساسن کان بيخبر هن کي وڌيڪ قريب ڪرڻ جي ڪوشش ڪري ٿو سنڌيا دور هٽڻ جي ڪوشش ڪري ٿي ان وقت ڪمري جو دروازو زور سان کلڻ جو آواز اچي ٿو ۽ امتياز ڪمري ۾ داخل ٿئي ٿو اهو منظر ڏسي سندس چهري تي پهرين حيرت ۽ پوءِ ناگواري جا تاثرات اڀرن ٿا، رحمان به ائين اچانڪ امتياز کي ڏسي حيران ٿي وڃي ٿو. هو سنڌيا کي ڇڏي امتياز ڏي نهاريندي سوچي ٿو ته هن کي ته ٻئي ڏينهن اچڻو هو، هي اچانڪ ڪٿان اچي نڪتو، هروڀرو رنگ ۾ ڀنگ وجھي ڇڏيائين، اٿي امتياز ڏي وڌندي اک جي پڪائي سان،
”يار امتياز تون اڄ ڪيئن اچي نڪتين، دوستن ٻڌايو پئي ته توکي دبئي ۾ ڪجهه ڏينهن لڳي ويندا.“
امتياز ٻڌو اڻ ٻڌو ڪندي برهم انداز سان،
”پر توهان هتي...! ۽ هي ته ڀاڀي سنڌيا.... منهنجو مطلب آ ته، تنهنجي دوست سنڌيا آهي نه..... يار توکي ائين سنڌيا کي هتي منهنجي گھر نه وٺي اچڻ کپندو هو. اسان هونئن کڻي ڪهڙا به برا آهيون پر عورت جي عزت ڪرڻ ڄاڻو ٿا.“
اهو ٻڌي سنڌيا جو منهن شرم کان پيلو هيڊ ٿي وڃي ٿو، هوءَ هڪدم بيڊ تان اٿي بيهي ٿي.... اکين ۾ لڙڪ لڙي اچنس ٿا، اهڙي ذلت جو هن ڪڏهن سوچيو به نه هو ائين بي عزت ٿيڻو هو، امتياز منهنجي باري ۾ ڇا سوچيندو هوندو، ڪهڙي راءِ جڙي هوندي منهنجي باري ۾، سڄو مانُ مريادا خاڪ ۾ ملي ويا. روئڻهارڪي لهجي ۾ رحمان کي چوي ٿي،
”رحمان پليز مون کي ٽيڪسي ڪري ڏيو مان گھر ويندس.“
”مان توکي گاڏي ۾ ڇڏي ٿو اچان.....“
”نه مان ٽيڪسي ۾ ئي ويندس.“
امتياز سنڌيا کي ائين پريشان ۽ شرمسار ڏسي،
”نه سنڌيا ڀيڻ توهان ويهو، پهريون دفعو منهنجي گھر آيا آهيو، چانهه پاڻي جي بغير مان توهان کي وڃڻ نه ڏيندس.“
سنڌيا ٻاهر وڌندي،
”نه مونکي دير پئي ٿئي گھر ۾ سڀ انتظار ڪندا هوندا.“
رحمان سنڌيا سان گڏ ٻاهر نڪري وڃي ٿو ته امتياز عجيب نظرن سان کيس نهاري ٿو.
۽ دل ۾ چوي ٿو، رحمان کي ڪنهن شريف ڇوڪري کي ائين برباد ڪرڻ جو ڪوبه حق ناهي، هوڏانهن نيلم سان سندس ناتو جڙيو پيو آهي ته پوءِ هِن ڇوڪريءَ جي پويان هٿ ڌوئي ڇو پئجي ويو آهي، مون کي ڪڏهن موقعو مليو ته مان ضرور سنڌيا کي رحمان جا سڀ ڪرتوت ٻڌائيندس.

اڄ ڪيترن ڏينهن کان پوءِ رابعه مائٽن ۾ آئي هئي، پر سنڌيا اڃان گھر واپس نه آئي هئي، هوءَ ڪيتري دير کان سندس انتظار پئي ڪري، ڪومل کان پڇي ٿي ته ڇو دير ڪئي اٿس، هوءَ کيس ٻڌائي ٿي ته ڪڏهن ڪڏهن آفيس ۾ ڪم زياده هوندو اٿس ته دير ٿي ويندي اٿس، بس اچڻ واري هوندي. هوءَ رابعه کان پڇي ٿي ته سندس پٽ ڪاشان خير سان پنجن سالن جو ٿي ويو هوندو، ڪي جي کان پوءِ ساڳئي اسڪول ۾ ئي پڙهائيندي يا ڪنهن ٻئي اسڪول ۾ داخل ڪندي، رابعه چويس ٿي ته گھڻو ڪري ڪنهن ٻئي اسڪول ۾ ڪوشش ڪندي. ان وقت سنڌيا اندر اچي ٿي ڀيڻ کي گھڻن ڏينهن کان پوءِ ڏسي دل ڀرجي اچيس ٿي کيس ڀاڪر پائي روئي ڏئي ٿي. رابعه ڀيڻ کي ڏکارو ڏسي کيس پيار ڪندي چويس ٿي،
”تون نه سڌرندين، ڏس ته پنهنجي ڇا حالت ڪري ڇڏي اٿئي، منهن جو رنگ ته ڏس پيلو هيڊ لڳو پيو اٿئي.“
ڪومل به نڻاڻ جو ساٿ ڏيندي،
”آپي نه ته صبح جو ٺيڪ طرح ناشتو ٿي ڪري، اڳي ته لنچ ٺاهي آفيس کڻي ويندي هئي هاڻي ته اها به ڇڏي ڏني اٿس.“
ڀاڀي جي شڪايت ٻڌي پنهنجو بچاءُ ڪندي،
”آپي آفيس ۾ ايترو ڪم هوندو آهي جو کائڻ پيئڻ جو هوش ئي ناهي رهندو.“ سوچي ٿي، رحمان سان نڪاح کانپوءِ هن سختي سان منع ڪيو هو ته مظفر سان زياده بي تڪلف ٿيڻ هن کي پسند ناهي، ان کان پوءِ هن بهانو ڪري لنچ ڪرڻ ئي ڇڏي ڏني هئي.
رابعه کيس ڳوڙهي سوچ ۾ گم ڏسي،
”وري ڪهڙو کنڊ جو جهاز ٻڏي ويئي، هي ڏس مان تنهنجي لاءِ ڪجهه شيون ٺاهي کڻي آئي آهيان، سڀ تنهنجي پسند جون آهن، تون جلدي هٿ منهن ڌوئي فريش ٿي وٺ، ايستائين عالما چانهه ٺاهي وٺندي. ان ئي وقت احمد ۽ شوڪت به اچن ٿا احمد کلندي ڀيڻ کي چوي ٿو ته سڀ ڪجهه پنهنجي لاڏلي ڀيڻ لاءِ، باقي اسان ته ڄڻ سندس ماٽيجا آهيون.
رابعه به کلندي چويس ٿي ته هن جي پسند جون شيون ٺاهڻ لاءِ ڪومل جو ويٺي آهي، سنڌيا کي ڪير ٺاهي ڏيندو. ان تي احمد سنڌيا کي ڇيڙڻ خاطر چوي ٿو ته:
”پوءِ ڪرايوس نه ڪنهن ٺاهڻ واري سان............“
سنڌيا موڊ کي خوشگوار بنائيندي سندس ڳالهه اڌ ۾ ڪٽيندي،
”بس، بس، ويچاري عورت ئي خيال رکندي آ پنهنجي بيٽر هاف جو، وتندي آ جتن ڪندي سندس دل تائين پهچڻ جا،...... مرد حضرات ڪن ڪجهه به نه، سهائيندا ائين ڄڻ وڏا ڪوٽ ڪيرائي آيا آهن.“
احمد کيس وڌيڪ ستائيندي،
”اڇا......! ته اڄ مُردو به ڪفن ڦاڙي نڪتو.“
عالما چانهه کڻي اچي ٿي ته شوڪت علي چوين ٿو،
”هاڻي گھڻي مذاق ٿي وئي، چانهه ٿي ٿڌي ٿئي.



رحمان آفيس ۾ فائيلن ۾ مصروف آهي ته اچانڪ کيس ڪجهه ياد اچي ٿو ته فون کڻي نذر سان ڳالهائي ٿو، ۽ پڇيس ٿو ته امتياز ته ڪجهه ڏينهن کانپوءِ اچڻو هو، هو اچانڪ واپس ڪيئن اچي ويو، اهو ٻڌي نذر وائڙو ٿي چويس ٿو، ڪڏهن آيو هن کي ته اڃان هفتو کن اتي رهڻو هو، ۽ اسان به ان ڪري اوڏانهن نه وياسين ته ان نڪاح جي بهاني توهان ڪجهه ڏينهن ڀلي انجواءِ ڪيو. رحمان کيس تاڪيد ٿو ڪري ته هو شڪيل کي به سمجھائي ڇڏي ته هن باري ۾ امتياز کي ڪابه خبر نه پوڻ کپي.
ٻئي ڏينهن شام جو سنڌيا پنهنجي ڪمري ۾ ليٽي پئي آهي، هوءَ سوچي پئي ته الله جو احسان ٿيو جو عين وقت تي رحمان جو دوست اچي ويو. ورنه مان ته پنهنجي نظرن ۾ ئي رسوا ٿي وڃان ها، مون کي ايڏو وڏو قدم کڻڻ کان پهرين اهي سڀ ڳالهيون سوچڻ کپنديون هيون، رحمان ته هونئن ئي قريب اچڻ جا موقعا ڳولهيندو رهندو آهي ۽ هاڻي ته هو پنهنجو حق جتائيندو، مون کي هاڻي ڪوشش ڪرڻي پوندي ته هن کي اهڙو موقعو نه ڏيان جيستائين هو هن شاديءَ کي پبلڪ لي ڊڪليئر نه ٿو ڪري، مون کي حت المقدور هن کان دور رهڻو پوندو. ان دوران سنيتا سندس ڪمري ۾ اچي ٿي ۽ ايندي ئي پنهنجي مخصوص انداز ۾، ڪهڙا حال ڪهڙا چال، ڪهڙا سال.
سنڌيا کي سوچ ۾ غرق ڏسي کلندي.
”اڇا ته چوري پڪڙجي پئي......“
اهو ٻڌي سنڌيا پريشان ٿيندي،
”ڪهڙي چوري.....! ڇا جي چوري!“
سنيتا هن جي اها ڪيفيت ڏسي وائڙي ٿي،
”توکي ڇا ٿي ويو جو اهڙي پريشان ٿي وئينءَ. رحمان جي باري ۾ پئي سوچِئي نه.... نجمه ٻڌايو ته مريم ۽ شهربانو جو رحمان سان جھيڙو ٿي پيو آهي.“
”ڇو جھيڙو ٿيو آ.....“
”نجمه پئي چيو ته رحمان زمينن تان جيڪي پئسا آندا هئا اهي سڀ کپائي ڇڏيا اٿس، کين شڪ آ ته هو اهي توتي ٿو خرچ ڪري.“
اهو ٻڌي سنڌيا حيران ٿي وڃي ٿي،
”مونتي..... ! ڀلا مونتي ڇا لاءِ خرچ ڪندو....“
”هو ته اهو به چون پيون ته رحمان روز دير سان گھر ايندو آهي پڪ هو توسان وقت گذاريندو هوندو.“
اهو ٻڌي سنڌيا سخت ڪاوڙ ۾ اچي چوي ٿي،
”دماغ خراب ٿيو اٿن، مونسان ڪيئن رهندو ايتري دير تائين، هوندو پنهنجي يارن دوستن سان، پر... هنن کي ڪيئن خبر پئي ته رحمان جو مونسان ڪو واسطو آهي؟“
”اها ته مون کي خبر ناهي پر لڳي ٿو ته هنن کي گھڻي وقت کان اها خبر هئي تڏهن ئي هنن جدا گھر ورتو.“
”ٻيو نجمه ڇا پئي چيو. انهن کي اهو سڀ ڪنهن ٻڌايو.“
”مائي صغرا وئي هئي اوڏانهن اتي اهو سڄو جھڳڙو ٻڌي آئي هئي.“
اهو ٻڌي سنڌيا فڪرمند ٿي وئي ته ڏينهون ڏينهن هن جو اميج خراب ٿيندو پيو وڃي، پر هن وٽ ان جو ڪوحل به نه هو.



ٻئي طرف مظفر پنهنجي آفيس جي ڪيبن ۾ ڪنهن گھري سوچ ۾ گم آهي هو مسلسل سنڌيا جي باري ۾ سوچي رهيو آهي ته سنڌيا پنهنجي ۽ رحمان جي باري ۾ ڪڏهن اشارتًا به هن کي نه ٻڌايو هو. بار بار کيس ڪُريد ڪندو رهيو پر هن هميشه اهوئي چيو ته هوءَ مزيد تعليم حاصل ڪرڻ ٿي چاهي، ۽ مونکي ته خبر ئي نه پئي ته ڪڏهن هن لاءِ منهنجي دل ۾ سافٽ ڪارنر جڙيو ۽ ڪيئن اهو محبت ۾ تبديل ٿي ويو، مان ته ان موقعي جي تلاش ۾ هئس ته ڪڏهن کيس آئوٽنگ تي وٺي وڃان ۽ اتي موقعو ڏسي سندس آڏو پنهنجي دل کولي رکي ڇڏيان. پر ان ڏينهن سندس مڱيندي اچانڪ آفيس ۾ اچي منهنجا خواب ڀورا ڀورا ڪري ڇڏيا ۽ منهنجون محبتون حسرتن ۾ بدلجي ويون ، ڪاش! مان سنڌيا سان نه مليو هجان ها، ڪاش! پهرين ڏينهن ئي مون کي هنجي ڪنهن سان انگيجمينٽ جي خبر هجي ها.
سنڌيا اڄ منهنجي زندگي ۾ ايتري اهميت اختيار ڪري وئي آهي جو مان هن کي ڪنهن ٻئي سان وابسته ڏسي برداشت نه ٿو ڪري سگھان، پر.......... ان ۾ سنڌيا جو ڪهڙو قصور، هن ته ڪڏهن به منهنجي حوصلا افزائي نه ڪئي مان هن کي ڪو به الزام ڏئي نه ٿو سگھان، هن جي پنهنجي زندگي آهي جيئن ۽ جنهن سان وڻيس گذاري، مونکي هن جي زندگي ۾ دخل ڏيڻ نه گھرجي اسان صرف آفيس ڪليگس آهيون. اچانڪ کيس ڪجهه ياد اچي وڃي ٿو. پر مونکي ان ڏينهن ائين ڇو لڳو ته رحمان جو نالو ٻڌي سنڌيا خوفزده ٿي وئي هئي هو ته سندس فيانس آهي هن جي اچڻ جو ٻڌي ته کيس خوش ٿيڻ کپي ها. ڪجهه نه ڪجهه ته راز آهي. خير منهنجو ڇا؟ هوندو ڪجهه....


شهربانو سخت ڪاوڙ ۾ مريم جي ڪمري ۾ اچي ٿي ۽ کيس چوي ٿي ته رحمان سڄو فصل کنيو آ پر گھر ۾ ٽڪو به نه ڏنو اٿس جڏهن به هن سان پئسن جي باري ۾ پڇجي ٿو ته نٽائي ٿو وڃي اهو ڪهڙو طريقو آهي، ان تي مريم مڙس جو پاسو کڻندي کيس تسلي ڏيڻ جي ڪوشش ٿي ڪري ته اهڙي ڳالهه ناهي، رحمان ڪنهن کي اڌارا ڏنا آهن ڪجهه ڏينهن ۾ اتان ملندس ته توکي ڏيندو. ان تي شهربانو صفا چڙي پوي ٿي،
”امان شابس هجئي، ائين ٿي چوين ڄڻ مان اهي پئسا قبر ۾ کڻي ويندس، تنهنجي لاءِ ٿي ڪيان! ٻار اڄ ننڍا صبحاڻي وڏا سندن پڙهايون آهن، مڱڻا پرڻا آهن انهن سڀني ڳالهين جي سوچ ڪرڻي آهي، مڙسهن جا حال ته سجھني ٿا هن کي ته نه گھر گھاٽ جي ڳڻتي آهي نه ٻارن ٻچن جو اوسيئڙو، بس ڄڻي ڇڏيا اٿس، پرائي ملڪيت مفت ۾ هٿ اچي وئي اٿس، پيو ٿو اڏائي ۽ عيش ڪري، آڌي آڌي رات جو نشا پتا ڪري گھرٿو موٽي، جي نه هن نڀاڳي سنڌيا سان ٻي شادي ڪري ويهي رهيو ته پوءِ تنهنجو ته الله واهي.“
اهو ٻڌي مريم به فڪرمند ٿي وڃي ٿي ماءُ کي شڪايتي انداز ۾ چوي ٿي ته هن کي ته چيو هو ته رحمان سان ان باري ۾ ناهي ڳالهائڻو متان هو لا غرض نه ٿي وڃي، ته پوءِ تو ڇا لاءِ کڻي چيس ۽ هاڻي ته کيس ڪو ڊپ ئي ناهي کلم کلا دير ڪري اچي ٿو.
”بس مائي کُٽِي کيم جو ڪاوڙ ۾ چئي ويٺس.“
”امان تون ڳڻتي نه ڪر رات اچي ته ڳالهايانس ٿي.“



ڪجهه وقت ائين ئي گذري وڃي ٿو. ان ڏينهن کان پوءِ مظفر ۽ سنڌيا جي وچ ۾ فاصلا پيدا ٿي ويا، هنن جي وچ ۾ اها بي تڪلفي نه رهي بلڪ هنن جي درميان هڪ جھجڪ پيدا ٿي وئي. ڪافي ڏينهن کان پوءِ مظفر سنڌيا جي ڪيبن جو در ناڪ ڪري اندر اچي ٿو، سنڌيا کيس ڏسي احترامًا“ اٿي بيهي ٿي ۽ حيراني مان کيس چوي ٿي،
”سر توهان.....!“
مظفر زبردستي مسڪرائڻ جي ڪوشش ڪري ٿو پر هن جي اکين ۾ عجيب قسم جي ياسيت ۽ اداسي نظر اچي رهي آهي جنهن کي سنڌيا بخوبي محسوس ڪري ٿي ۽ ان جي حالت لاءِ پاڻ کي ذميدار سمجھي ٿي، مظفر پنهنجي ڪيفيت تي قابو پائيندي،
”ڇو مون کي توهان جي ڪيبن ۾ نه اچڻ کپندو هو ڇا.“
اهو ٻڌي سنڌيا شرمسار ٿي وڃي ٿي،
”نو سر....! اهڙي ڳالهه ناهي توهان منهنجا سينئر آهيو، توهان جنهن وقت چاهيو اچي سگھو ٿا...... ٿورو ترسي، سر ويهو نه......“
ٿورو پس و پيش ڪندي ....
”نه مس سنڌيا....! اسان جي فيملي ۾ صبحاڻي هڪ ننڍڙي تقريب آهي. مان توهان کي انوائيٽ ڪرڻ آيو آهيان، توهان پنهنجي فيملي سان گڏ ضرور اچجو.“
”سر اسان کي توهان جي ائڊريس معلوم ناهي.... ڪا خاص گيدرنگ آهي ڇا...؟“
”اهو ته سرپرائيز آهي، توهان ايندا ته خبر پوندي.“
ڪارڊ وڌائيندي، هي ايڊريس آهي جي گھر ۾ توهان جو ڀاءُ هجي ته آساني سان سمجھي ويندو. ها جيڪڏهن توهان پنهنجي فيانس کي وٺي اچو ته مون کي خوشي ٿيندي.“
”سر مان ڪوشش ڪنديس....“
مظفر ڪجهه وڌيڪ بحث ڪئي بغير ڪيبن کان ٻاهر نڪري وڃي ٿو ۽ سنڌيا کيس ائين ويندو ڏسي سوچي ٿي،
”مظفر جو رويو ته هميشه پنهنجائپ وارو هوندو هو، اڄ هو ڪيترو نه اوپرو اوپرو پئي لڳو.... لنچ تي به پاڻ ئي اچڻ ڇڏي ڏنائين، ڇا اسان کي سندن پارٽي ۾ وڃڻ گھرجي،“ ڪارڊ تي هڪ نظر وجھي ٿي، ڀڻڪندي، هي ته رابعه آپيءَ وارن جو علائقو آهي، خير احمد ۽ ڀاڀي سان ذڪر ڪنديس جي تيار ٿيا ته هليا وينداسين، اتان ٿي آپيءَ سان ملندا اينداسين.“
گھر اچي ڪومل سان ذڪر ڪري ٿي، هوءَ حامي ڀري ٿي ته احمد اچي ته پوءِ ضرور هلنداسين. ڪيترن ڏينهن کان ڪيڏانهن نڪتا ناهيون. شام جو سڀئي تيار ٿي ٻڌايل ائڊريس تي وڃن ٿا.
مظفر جو هڪ شاندار بنگلو آهي جنهن جي هڪ خوبصورت ۽ شاهي هال ۾ تقريب جو اهتمام ڪيو ويو آهي، هر طرف ڪافي چهل پهل آهي اتي ڪيتريون ئي مهمان عورتون ڏاڍي اهتمام سان تيار ٿيل ويٺيون آهن هر طرف خوشي جو ماحول آهي، سنڌيا، احمد ۽ ڪومل پهچن ٿا ته گيٽ تي چوڪيدار گيٽ کولي ٿو ۽ سندن رهنمائي ڪري ٿو اندر مظفر سندن استقبال ڪري ٿو ۽ کين وٺي اچي هڪ صوفي تي ويهڻ جي آڇ ڪري ٿو، ان وقت ڪجهه عورتون اندر اچن ٿيون جن کي ڏسي هو سڀ حيران ٿي وڃن ٿا، يڪ آواز ٿي، هي هتي ڪيئن، انهي دوران اهي اچي سنڌيا ۽ ڪومل سان ملن ٿيون، هنن سان ملي هو اڳتي وڌي ٻين مهمانن سان ملن ٿيون ته سامهون رابعه طارق ۽ رابعه جي نڻان صوبيه اندر اچن ٿا سنڌيا جي مٿن نظر پوي ٿي ته وڌيڪ حيران ٿي وڃي ٿي، سنڌيا سوچي ٿي،
”ان جو مطلب ته رابعه آپي وارا به انوائيٽ آهن.“ رابعه به کين ڏسي حيران ٿي سندن ڏي وڌي ٿي،
”توهان.... هتي....! ها ها پڪ مظفر، احمد کي انوائيٽ ڪيو هوندو.“
ڪومل اهو ٻڌي چوي ٿي، نه آپي اسان کي ته سنڌيا جي ڊپٽي ڊئريڪٽر هتي سڏيو آهي.“
سنڌيا ٿورو حيران ٿي،
”ڀاڀي... اسان جي ڊي ڊي جو نالو مظفر ئي ته آهي پر اهو احمد کي ڪيئن سڃاڻي.“
رابعه ڪجهه ٻڌائڻ واري ئي آهي ته اهي خواتين رابعه کي سڏي وٺن ٿيون طارق سامهون ويٺل مردن ڏانهن وڌي وڃي ٿو. ته سنڌيا ڪومل کان پڇي ٿي ”ڀاڀي... هي ته اهي ساڳيون عورتون آهن نه، جيڪي ڪلفٽن تي اسان سان مليون هيون.“
”ها اهي ئي آهن جن پنهنجي ڀاءُ لاءِ توکي پسند ڪيو هو. پر تو شادي ڪرڻ کان انڪار ڪري ڇڏيو ته رابعه آپي کين منع ڪري چڏيو.“
سنڌيا حيران ٿيندي.
”ڀاءُ لاءِ...! ڪهڙي ڀاءُ لاءِ، تجسس وچان، اهو هتي آيو آ ڇا، توهان هن سان پهرين مليا آهيو ڇا.“
اڃان هو ڳالهه پوري ڪن ته اندران ٿورو شور جو آواز اچي ٿو ۽ هڪ سجيل سنوريل ڇوڪري کي ڪجهه خواتين هال ۾ وٺي اچن ٿيون ۽ سامهون رکيل خالي صوفي تي کيس اچي ويهارن ٿيون. ڪومل ۽ سنڌيا حيراني سان اوڏانهن نهارن ٿيون سنڌيا زيرِ لب ڀڻڪندي،
”ته اها هئي مظفر جي سرپرائيز گيدرنگ ....!“
ان وقت طارق هڪ ٻه ٻيا دوست ۽ ساڳيون عورتون مظفر کي وٺي اچي سجيل سنوريل ڇوڪريءَ جي ڀر ۾ ويهارن ٿيون. اهو ڏسي سنڌيا جي عجيب ڪيفيت ٿي وڃي ٿي اندر ۾ ڄڻ ڪجهه ڀُري پوي ٿو اکين ۾ پاڻي تري اچيس ٿو ان وقت مظفر جون نظرون سندس نظرن سان ملن ٿيون جن ۾ عجيب اداسي ۽ بيڪسي آهي ڄڻ هو اهو سڀ ڪجهه مجبوراً ڪري رهيو هجي، ان وقت سندس ڀاڀي کيس منڊي ڏئي ٿي جيڪا بي دلي سان وٺي ڇوڪري کي پارائي ٿو پر سندس نظرون سنڌيا جو طواف ڪري رهيون آهن جيڪا تقريب جي حساب سان تيار ٿي آئي آهي هوءَ ڊارڪ بلو رنگ جي جوڙي ۽ ميچنگ آرٽيفيشل جيولري ۾ تمام گھڻي خوبصورت لڳي رهي آهي ۽ مظفر جون نگاهون سندس خوبصورت وجود کي پنهنجي اندر ۾ اوتڻ جي ڪوشش ڪري رهيون آهن. ان وقت ڇوڪريءَ جي طرفان به منڊي هن ڏي وڌائي وڃي ٿي جيڪا بي خيالي ۾ جلدي کانئس وٺي پاڻ ئي پائي ڇڏي ٿو. سنڌيا جي اکين ۾ آلاڻ اچي وڃي ٿي جنهن کي هوءَ مشڪل سان پيئڻ جي ڪوشش ڪري ٿي، ڪومل سندس حالت ڏسي حيران ٿي رهي آهي ۽ سندس احساسن کي سمجھڻ جي ڪوشش ڪري رهي آهي، رابعه سندس ويجھو اچي ٿي ۽ اداس لهجي ۾ کيس چوي ٿي،
”بس هاڻي ته خوش، تنهنجي رابعه آپي توکي هاڻي فورس نه ڪندي. ڪيڏو نه سٺو ڇوڪرو هو ۽ سٺي فيملي.....“
اهو ٻڌي سنڌيا وڌيڪ حيران ٿئي ٿي ته ڪومل پڇي ٿي:
”آپي ڪهڙِي ڇوڪري جي پيا ڳالهه ڪيو.“
”مظفر جي.... ڪيڏو شوق هوَنِ سنڌيا کي وٺڻ جو.... جڏهن اسان جي شادي جي البم ۾ سنڌيا جون تصويرون ڏٺائون ته سنڌيا سڄي گھر وارن کي ۽ خود مظفر کي تمام گھڻي پسند آئي ۽ اسان تي ڏاڍو زور ڀرين ته اهو رشتو ڪرايون.“
اهو ٻڌي ڪومل حيران ٿي وڃي ٿي ۽ سنڌيا ته خوفزده به ٿي وڃي ٿي ته ڪاٿي مظفر آپي ۽ ڀائو کي رحمان جي نام نهاد رشتي جي متعلق نه ٻڌائي.


رحمان کي گھر وارن کان الڳ ٿئي ڪافي وقت گذري وڃي ٿو، سندس ٻار فواد ۽ نينا مريم ۽ شهربانو جي زير تربيت پرورش حاصل ڪري رهيا آهن. پيءُ جي عدم دلچسپي جي ڪري هو ڏينهون ڏينهن بگڙندا پيا وڃن نه ماءُ جي ٻڌن ٿا نه ناني جي، هر وقت راند روند ۾ مشغول رهن ٿا، رحمان جو ڳن ڪهاڙي ساڳيو آهي رات جو دير سان گھر اچڻ، راڳ رنگ جي محفلن ۾ دولت لٽائڻ جي ڪري آئي ڏينهن زمينون وڪرو ٿي رهيون آهن ان ڪري گھر جا حالات به خراب ٿيندا پيا وڃن، شهربانو پيرن فقيرن ۽ تعويذن ڦيڻن کان ڪونه گھٽايو پر رحمان جي چال ڍال ۾ ڪو فرق نه آيو، راتين جو نشي جي حالت ۾ اچي گھر ۾ جھڳڙو ڪرڻ ۽ پوءِ سمهي پئجي رهڻ هن جي زندگي جو ڄڻ ته معمول بنجي وڃي ٿو ان ڪري گھر جو ماحول بد کان بدترٿيندو پيو وڃي، آهسته آهسته جڏهن سموريون زمينون وڪرو ٿي وڃن ٿيون ته هو آفيس ۾ به ڪرپشن ڪرڻ شروع ڪري ٿو ۽ ڪڏهن ته ضررت ايتري ته وڌي وڃيس ٿي جو حيلي بهاني سنڌيا کان به وڏين وڏين رقمن جو مطالبو ڪرڻ کان به نه ٿو مڙي. هڪ ڏينهن جڏهن هو دوستن سان گڏ نشي ۾ ڌت گاڏي ڊرائيو ڪندي پنهنجي نائيٽ ڪلب ڏانهن وڃي رهيا آهن ته نذر ڳالهيون ڪندي پڇيس ٿو.
”يار رحمان ڏي خبر تنهنجي هوءَ شادي ڪيئن پئي هلي.“
رحمان وائڙو ٿي وڃي ٿو،
”شادي.....! ڪهڙي شادي.....!“
ٻيو دوست شڪيل کيس ياد ڏياريندي چوي ٿو،
”اڙي يار.. اهائي.. نام نهاد شادي جيڪا امتياز جي فليٽ تي ٿي هئي.
”اڇا اڇا.... اها شادي..... يار امتياز کي الائي ڇا ٿي ويو هو، ان ڏينهن کان پوءِ نه ته مون سان ڳالهائي ٿو نه وري مليو آهي، کلندي، لڳي ٿو ڄڻ سندس ڪنهن ماءُ ڀيڻ سان ائين ٿيو هجي.“
نذر ڳالهه کي اڌ مان ڪٽيندي، خير ڇڏ ان قصي کي، شاپر گاڏي ۾ رکيل هٿ ۾ کڻي، ”وري نيلم بيگم جي ڪهڙي فرمائش پوري ڪئي اٿئي،
”يار اڄ هن جي سالگرهه آهي چيائين ته زمرد جو هار کپي.“
اهو ٻڌي شڪيل ٽهڪ ڏئي کلڻ لڳي ٿو، کلندي،
”سالگرهه..... انهن جي به سالگرهه ٿيندي آهي ڇا... انهن کي ڀلا ڪهڙِي خبر ته ڪڏهن ڄايون........“
نذر لاڳ وٺرائيندي،
”سچ ٿو چوين اسان وارو دوست ته صفا ڀورڙو آهي جيئن ٿي نيلم چويس تيئن ٿو ڪري. اڙي يار اهي عورتون بس پئسي ۽ دولت جون آهن جيستائين لٽائيندو رهه توهان تي واري صدقي پيون ٿينديون اڄ توهان جو هٿ تنگ ٿيو ائين منهن موڙي وينديون ڄڻ ڪڏهن توهان سان ڪو واسطو ئي نه هون.“
اهو ٻڌي رحمان ڪاوڙ ۾ ڳاڙهو ٿي وڃي ٿو،
”بس بس منهنجي نيلما جي لاءِ اهڙي گستاخي مان برداشت نه ٿو ڪري سگھان.“
ٻئي هڪ آواز ٿي چون ٿا،
”اوڪي اوڪي يار.... توبه ڪئي سين. هو ڏس تنهنجي نيلم جي گلي اچي وئي. سڀئي گاڏي پارڪ ڪري گهٽي ۾ داخل ٿي وڃن ٿا.

12

ڪجهه عرصي کان پوءِ مظفر جي شادي ٿي وڃي ٿي، هڪ ڏينهن سنڌيا سنيتا ۽ ڪومل لائونج ۾ ويٺيون آهن، سنڌيا گلابي جوڙي ۾ ڏاڍي خوبصورت لڳي رهي آهي، ان وقت رابعه اچي ٿي ڀيڻ کي خلاف معمول خوش ڏسي کيس ڀاڪر ۾ ڀري پيار ڪري ٿي، شڪر آهي اڄ منهنجي ننڍڙي ڀيڻ خوشگوار موڊ ۾ آهي.
ڪومل کلندي،
”بس آپي اڄ احمد اسان کي ڏاڍو کلايو آ، سنڌيا جي ته کلي کلي حالت خراب ٿي وئي تڏهن وڃي بس ڪيائين، هاڻي هاڻي ٻاهر نڪري ويو آهي.
رابعه موضوع مٽائيندي،
”ڇو سنڌيا مظفر توهان کي شادي تي انوائيٽ نه ڪيو ڇا....؟“
”آپي چيو ته هئائين پر.....“
”پر تون ان ڪري نه وئينءَ جو توکي خبر پئجي وئي ته اهو مظفر ئي هئو جنهن تنهنجو رشتو گھريو هو.“
اهو ٻڌي هوءَ اداس ٿي وئي پر جلد ئي پنهنجي اداسي تي قابو پائيندي،
”نه آپي اهڙي ڳالهه ناهي.... پر مان ان ڪري ساڻس ناراض آهيان ته هو مونکي سڃاڻڻ باوجود ايتري عرصي تائين ائين اڻڄاڻ ظاهر ڪندو رهيو.“
ڪومل شڪايتي انداز ۾ چويس ٿي،
”ڀلا جي هو توکي ٻڌائي به ها ته تون ڪهڙو مڃي وڃي ها، تو ته سڄا سارا ٽي رشتا ان کان به وڌيڪ سٺا موٽائي ڇڏيا.“
سنڌيا دل ئي دل ۾،
”مان هنن کي ڪيئن ٻڌايان ته اهو منهنجي وس ۾ ناهي رابعه کيس وري اداس ٿيندو ڏسي ڳالهه مٽائيندي کلندي سنيتا کي چوي ٿي، هيترا ڏينهن ٿي ويا پر تون به نه سڌرينءَ، يا پنهنجي سهيلي جي اڍ ورتي اٿئي، تون ته شادي ڪر..،تنهنجي سهيلي ته قسم کڻي ڇڏيو آهي.“
”وڏي ڀيڻ هوندي اهو به مان سوچيان... سنڌيا لاءِ ته سوچيو ٿا باقي...“
”ته پوءِ ڳولهيون نه.... اجازت آهي نه....“
ڪومل کلندي چويس ٿي:
رابعه موقعو غنيمت سمجھندي،
”سمجھائين نه ٿي پنهنجي سهيلي کي عمر وڃيس ٿي ڳرندي.“
اهو ٻڌي سنيتا اداس ٿي وڃي ٿي هوءَ سنڌيا جي مجبوري ڄاڻي ٿي ان ڪري رابعه جي تسلي لاءِ چوي ٿي،
”آپي اهو سڀ ڀڳوان تي ڇڏي ڏيو، جڏهن نصيب ۾ هوندس ته پاڻهي راضي ٿي ويندي.“
انهي وقت ماسي چانهه کڻي اچي ٿي ته سنڌيا سک جو ساهه کڻي ٿي.



هڪ ڏينهن جڏهن رحمان گھر ۾ موجود نه هو ته ڳوٺ مان ڪمدار فون ڪري شهربانو کي ٻڌايو ته رحمان سيٺين کان ايترو قرض ورتو جو ٺيڪي تي ڏنل زمينون کيس سيٺين کي وڪرو ڪرڻيون پئجي ويون. اهو ٻڌي شهربانو جون ته وايون ئي بتال ٿي ويون، فون رکي اچي مريم تي باهه ڪڍيائين مريم گھڻئي سمجھائڻ جي ڪوشش ڪيس پر هن جي ڪاوڙ ۽ ڏک گھٽ نه ٿيو ته اچي پلنگ تي ليٽي پئي ۽ خاني کي زور ڏيڻ لاءِ چيائين، خاني ڀر ۾ ويهي زور ڏيڻ لڳي ته سڄي ڪاوڙ مٿس ڪڍندي، اهو ڇا پئي ٿڌڙا ڪڍين چڱي طرح زور ڏي ڪراچي ۾ اچي تون به هڏ حرام ٿي وئي آهين، خاني تڪڙا تڪڙا زور ڏيندي چويس ٿي، سائڻ هروڀرو ڇو پئي ڪاوڙ ڪرين سائين رحمان جون ڪثرون جيجي مريم ۽ ٻارن مان ڇوٿي ڪڍين، مريم اهو ٻڌي چويس ٿي،
”امان ڪمدار توکي غلط ٻڌايو هوندو رحمان کي اچڻ ته ڏي هروڀرو پاڻي کان اڳي ڪپڙا کنيو بيٺي آهين.“
”بس ڪر هاڻي.... ڳالهه چٽي کير لڳي پئي آهي ته رحمان پهرين زمينون ٺيڪي تي سيٺين کي ڏنيون تڏهن به اسان کي نه ٻڌايائين انهن ٽن سالن ۾ سيٺين کان ويو پئسا وٺندو ۽ هن ڏائڻ رَن سنڌيا جا بول ڀريندو، ايڏو قرض ورتائين جو گذريل سال سموري زمين قطعي وڪرو ڪري ڏئي آيو سيٺين کي. ۽ اها به کنيل قرض جي عيوضي ۾، هڙ حاصل ڪجهه به نه ٿيس.... هاڻي ٻڌاءِ ته هن گھر جو گاڏو ڪيئن هلندو.“
مريم اهو ٻڌي چڙي وڃي ٿي،
”امان ان ۾ منهنجو ڪهڙو ڏوههه آهي جو مونتي پئي گرم ٿين، ڏس خاني رشتو به رحمان سان پاڻ ئي جوڙيائين مون ته ڪونه چيو هو مانس.“
”ها منهنجو ئي نانگ تي وڃي پير پيو هو..... ان جو ته لوڙيان پئي..... نه ته مُئي تي ڪو تعويذ ٿو اثر ڪري نه پيار محبت مان ٿو ڄاڻي.... اهي سڀ گل بانوءَ جون پٽون پاراتا آهن، اسان جي ته هڙ وئي.....“
اکين مان لڙڪ لڙي اچنس ٿا. مريم ۽ خاني به ڏکاريون ٿي وڃن ٿيون.
هوڏانهن رحمان جون تقاضائون روز روز وڌنديون ٿيون وڃن جن سنڌيا کي پريشان ڪري ڇڏيو آهي، پگھارن مان بچايل رقم آهستي آهستي ختم ٿيندي پئي وڃي آخر نه چاهڻ جي باوجود هڪ ڏينهن جڏهن سنيتا ۽ پاڻ ڪمري ۾ ويٺيون آهن. هوءَ سنيتا سان دل ۾ پيدا ٿيل انديشا شيئر ڪري ٿي،
”سنيتا مونکي الائي ڇو ائين لڳي رهيو آهي ته رحمان مونکي بليڪ ميل پيو ڪري.“
”ڇا پئي چوين بليڪ ميل.... اهو وري ڪيئن سمجھيئي.“
”آئي ڏينهن هو مونکان قرض جي نالي تي پئسا وٺندو رهندو آهي ۽ اڄ ته حد ٿي وئي، آفيس فون ڪري ڏهه هزار ارينج ڪرڻ لاءِ چيائين ۽ ٿوري دير کان پوءِ آفيس اچي چيڪ وٺي ويو.“
اهو ٻڌي سنيتا جون ته ڄڻ ڏندين آڱريون اچي ويون،
”ڏهه.... هزار.... پر ڇو..... تو ايڏي وڏي رقم ڇو ڏنس..... “
”بس اهڙي انداز ۾ گھريائين جو مون کي ڏيڻا پيا.“

”ڏس سنڌيا...! اڳتي ڪا گھُر ڪري ته صاف جواب ڏجانئس ڏسان ته ڇا ٿو ڪري، مان اڄ ئي وڃي آپا شمسه کي ٻڌايان ٿي ته هوءَ کيس سمجھائي.“
”نه سنيتا هو هروڀرو پريشان ٿينديون.... چيائين پئي ته اڌارا ٿو گھران.“
”تو ته اهو چئي ڊيڄاري ڇڏيو ته هو توکي بليڪ ميل پيو ڪري.... تو اهو ڪيئن سمجھيو ....“
سنڌيا کيس سڄي ڳالهه پيرائتي ٻڌائي ٿي. سنيتا کيس تسلي ڏيندي چويس ٿي ته:
”ڇڏ انهن ڳالهين کي، هل ته ٿوري دير لاءِ آپا وارن ڏي ٿا هلون، من هلڪو ٿي ويندئي.“
ٻئي تيار ٿي شمسه وارن سان ملڻ وڃن ٿيون. اتي پهچن ٿيون ته رحمان به اتي آيل آهي هنن کي ايندو ڏسي رحمان پهرين ته حيران ٿئي ٿو سنڌيا هلڪي نيري رنگ جي لباس ۾ ڏاڍي خوبصورت لڳي رهي آهي کيس ڏسي رحمان کي شرارت سجھي ٿي،
”امان هاڻي ته خوش توهان جي ننهن به......“
جملو اڌ ۾ ڇڏي پراسرار انداز ۾ سنڌيا ڏي نهاري ٿو سنڌيا پريشان ٿي وڃي ٿي، گل بانو شمسه ۽ سنيتا حيران ٿي عجب ۽ حيرت مان رحمان ڏي نهارن ٿيون، رحمان سنڌيا جي ڪيفيت کي تاڙيندي ڳالهه ٺاهي ٿو،
”منهنجو مطلب آ ته توهان جي ننهن خير سان توهانجي ٽئين پوٽي جي تياري ۾ آ ۽ جلد اها خوش خبري پهچڻ واري آهي.“
نجمه سنڌيا جي حالت کي محسوس ڪندي اشاري سان کين پنهنجي ڪمري ۾ هلڻ لاءِ چوي ٿي، هنن جي وڃڻ کانپوءِ شمسه ٽوڪ جي انداز ۾ کيس چوي ٿي ته،
”اڄ ڪيئن ڀلجي ماءُ ڀيڻ جي ياد آيئي.... يا سنڌيا جي اچڻ جي خبر پئجي ويئي هيئي.“
گل بانو اهو ٻڌي تنبيهي انداز ۾ چويس ٿي،
”هاڻي ته ٽيون ٻار به خير سان اچڻ وارو اٿئي، هاڻي ته هن نياڻي کي بخش ڪر کڻي..... ها اهو مان ڇا پئي ٻڌان ته ڳوٺ واريون زمينون وڪڻي ڇڏيون اٿئي.“
”هون ..... ته توهان تائين به اهي خبرون پهچي ويون..........“
”ابي ڏاڏي جون ڇڏيل نشانيون توکي ڇا مليون.... واهه جو سنڀالي رکيون اٿئي...“
”بس امان ڪير پوي روز روز جي جھنجھٽ ۾... هاري ناري سهي حصو پتي ڏين ڪونه پيا.“
”تڏهن ڪيئي تين وال سڀني کي....... واهه ٻچا واهه..... ۽ سمورا پئسا به اُڏائي ڇڏيئي...... پنهنجي ٻچن جي به ڳڻتي نه ٿيئي......“
اهو ٻڌي رحمان چڙي پوي ٿو.
”هاڻي شروع ٿي ويو ليڪچر...... تڏهن ته ناهيان ايندو. جتي وڃو ڪِر ڪِر لڳي پئي آهي، چڱو مان هلان ٿو، وڃون ڪٿي ٻاهر وڃي سڪون ڳولهيون.“
ڪاوڙ ۾ اٿي ٻاهر نڪري وڃي ٿو ته شمسه ماءُ کي چوي ٿي ته هوءَ ڇو ويٺي پنهنجو رت ساڙي، اسان جو ڇا وڃي پنهنجا مسئلا وڃي پاڻ نبيرن، ماءُ کي اٿاري نجمه جي ڪمري ڏانهن وٺي وڃي ٿي جتي سنڌيا ۽ سنيتا ويٺيون آهن.



شام جي وقت مريم مائي خانيءَ کان مٿي ۾ تيل لڳرائي رهي آهي ته شهربانو پنهنجي ڪمري مان اچي ٿي ۽ مريم جو مرجھايل چهرو ڏسي کيس چوي ٿي،
”مريم تون پنهنجو اصل خيال نه ٿي ڪرين ڀري ويٺي آهين اڄ صبحاڻي تي تڏهن به توکي پنهنجو خيال ڪونهي رات جو دير تائين ٻارن سان مٿو ويٺي هڻين.“
”امان..... ڇا ڪيان پيءُ کي ته پرواهه آهي ڪونه. آڌي رات ڪري گھر ۾ ٿو داخل ٿئي، ٻار انتظار ڪندي ڪندي نيٺ ته ڪجهه حرڪتون ڪندا نه.“
”هڻين ٻه ٽِي چٽوڙا سويل ئي سمهاري ڇڏيندي ڪرين، پيءَ کي ڳڻتي ناهي، راتين جون راتيون وتي عياشيون ڪندو ۽ ٻارن ويچارن انتظار ڪري ماءُ جو رت ئي سڪائي ڇڏيو آهي، ڇونه ٿي موچڙو کڻين مڙس تي، ته سنڀالي پنهنجي ڄاون کي.... تو ٺيڪو ناهي کنيو کريل نسل جو، ڪڏهن ڏاڏس اچي ڪو آسيس جو هٿ ڦيريو ٿن....“
”امان ڪهڙي ٿي ڳالهه ڪرين ڏاڏس کي ڪهڙو لاچار آ، شرابي ڪبابي پُٽ مان سولائي سان جان ڇڏائي، اسان جي مٿي ۾ هڻي ڇڏيائين ته ويهي لوڙيو.“
اڃان اهي قصا ڪُٽي ئي رهيون هيون ته رحمان اچي وڃي ٿو ۽ سڌو پنهنجي ڪمري ۾ اهو چئي وڃڻ جي ڪري ٿو ته هو ڏاڍو ٿڪل آهي آرام ڪندو ڪير به کيس ڊسٽرب نه ڪري اهو ٻڌي شهربانو کي ڄڻ ته باهه وٺي وڃي ٿي پر ڌيرج سان کيس چوي ٿي،
”ابا ڪجهه گھڙيون گھر وارن سان به گھاريندو ڪر، سڄو ڏينهن تنهنجي اوسيئڙِي ۾ گھڙيون ڳڻيندي گذرن ٿيون.“
”چاچي ڏاڍو ٿڪجي پيو آهيان آفيس ۾ ڪم وڌي ويو آهي، ٿوري دير آرام ڪيان پوءِ گڏجي چانهه ٿا پيون.“
اهو چئي ڪمري ۾ هليو وڃي ٿو.
شهربانو نڪ کي موڙو ڏيندي چوي ٿي،
”گھر وارن سان ڄڻ ته ٽانڊو اٿس، هتي ايندو ته ٿڪو ٽُٽو ايندو ڄڻ وڏي ڪوڏر هڻي آيو آهي.“
مريم ڏکاري آواز ۾،
”امان هاڻي کڻي بس ڪر اسان جي نصيب ۾ اهوئي لکيل آهي ته ٻار ڄڻيون، ٻار تاتيون نپايون، وڏا ٿين ته ليکين به ڪونه، مڙس ته هونئن به اسان جا نه ٿيا.“
اکين مان ڳوڙها ڳڙي اچنس ٿا ڌيءَ کي ڏکارو ڏسي شهربانو ۽ خاني به رون جي پلون سان پنهنجا ڳوڙها اگھڻ لڳن ٿيون.



رحمان جون عياشيون ڏينهون ڏينهن وڌينديون پئي ويون، نيلما ۽ سندس بائي جي کيس ٻنهي هٿن سان ڦري رهيون هيون ۽ رحمان نيلما جي ادائن جو اسير بنجي هن جي هر جائز ناجائز فرمائش پوري ڪرڻ لاءِ هر اهو طريقو اختيار ڪري رهيو هو جيڪو عام حالتن ۾ شايد هو نه ڪري سگھي ها، ماءُ جي ورهين جي تربيت نيلما جي ادائن ۾ لڙهي وئي هئي. هن آفيس ۾ به ننڍيون ننڍيون گھوٻيون هڻڻ شروع ڪري ڏنيون هيون، جنهن تي سندس باس جي طرفان ڪئي دفعا باز پرس ٿي هئي ليڪن هو هميشه ڪنهن نه ڪنهن بهاني معاملي کي ٺاهي وٺندو هو. ٻئي طرف سنڌيا کان به مهيني ۾ هڪ ٻه دفعا سندس اڌ کان وڌيڪ پگھار گھري وٺندو هو، اهو چئي ته هوءَ سندس گھر واري آهي ۽ ان جي ڪمائي تي سندس پورو پورو حق آهي ۽ سنڌيا مجبور ٿي سندس مطالبا پورا ڪندي رهندي هئي ان ڊپ ۾ ته هو ان خفيه شادي جو ڦاٽ نه ڦاڙي وجھي.



مظفر جي شاديءَ کي ڪافي ڏينهن گذري ويا هئا، هو ٻئي ڄاڻي واڻي هڪ ٻئي سان ملڻ کان ڪترائي رهيا هئا هڪ ڏينهن شام جا چار ٿي رهيا هئا ته سنڌيا آفيس جو ڪم سهيڙي ڪنهن خيال تحت مظفر جي ڪمري ڏانهن وئي. ڪيبن جو در هلڪو ناڪ ڪري اندر اچي ٿي، مظفر جيڪو ڪنهن خيال ۾ گم آهي کيس ائين پنهنجي ڪيبن ۾ ايندو ڏسي تعجب مان چوي ٿو،
”اوهو ميڊم سنڌيا..! اچو اچو.... گھڻن ڏينهن کان پوءِ وڏا پير ڪيا اٿو.“
”سر..... اهڙي ڳالهه ناهي مان ته روز آفيس ايندي آهيان توهان ئي يڪو موڪل تي هئا... ڪرسي تي ويهندي ، لِڪي لِڪي شادي ڪيوَ اسان کي ٻڌايوَ به ڪونه....“
مظفر شڪايتي انداز ۾ چوي ٿو،
”توهان ڪهڙو اچو ها.... خير جلد آفيس وارن کي ڊنر ڪرائبي.... ڏيو خبر توهان جو فيانس ته ٺيڪ آهي نه.... ڪڏهن ٿا خوشخبري ٻڌايو.“
اهو ٻڌي سنڌيا جو منهن لهي وڃي ٿو پر جلدي پاڻ تي قابو ڪندي،
”سر في الحال ته پروگرام ناهي، مون هڪ سٺي جاب لاءِ اپلاءِ ڪيو آهي ان جي انٽرويو جي تياري ۾ مصروف لڳي پئي آهيان، خدا ڪري ته سليڪشن ٿي وڃي.“
اهو ٻڌي مظفر اداس ٿي وڃي ٿو، اداس لهجي ۾ چويس ٿو،
”اڇا ته توهان هاڻي باقائده اسان کان دور ٿيڻ جي تياري پيا ڪيو، ڇو هتي ڀلا ڪهڙي ڪمي آهي.“
”سر هتي به مان خوش آهيان پر ايڊ آئي ته سوچيم ٽراءِ ڪرڻ ۾ ڪهڙي قباحت آهي.“
مظفر ڏکارو ٿي،
”ٺيڪ آ ٺيڪ آ ڀلي ٽراءِ ڪيو، اسان ته هونئن به هار مڃيو ويٺا آهيون.“
سنڌيا سمجھي وڃي ٿي ته مظفر ڇا ٿو پيو چوي، ڳالهه بدلائيندي،
”في الحال ته توهان کان مٺائي کائڻ جو موڊ آهي.“
”ته پوءِ هلو سامهون واري ريسٽورانٽ ۾ سٺي چانهه ٿا پيون.“
ٻئي اٿي ٻاهر نڪري وڃن ٿا. آفيس جي سامهون روڊ ڪراس ڪري هڪ پُرسڪون ريسٽورنٽ ۾ اچي هڪ الڳ ٿلڳ ڪارنر ٽيبل تي اچي ويهن ٿا، ويٽر اچي ٿو ته ڪجهه سنيڪس ۽ آئسڪريم آرڊر ڪن ٿا، ٿوري دير ۾ سندن آرڊر سرو ٿئي ٿو هو خوشگوار موڊ ۾ هڪ ٻئي سان ڳالهين ۾ مشغول آهن ته ان وقت رحمان آفيس جي ڪجهه ماڻهن سان گڏ ريسٽورنٽ ۾ داخل ٿئي ٿو ۽ هيڏانهن هوڏانهن خالي ۽ مناسب ٽيبل ڳولهڻ لاءِ نهاري ٿو ۽ هڪ ٽيبل چوائس ڪري ان طرف وڌن ٿا اتي ويهي آرڊر ڪن ٿا. اچانڪ سنڌيا جي نظر رحمان تي پوي ٿي، سنڌيا جو منهن لهي وڃي ٿو، جلدي آئيسڪريم ختم ڪري مظفر کي آهسته آواز ۾ هلڻ لاءِ چوي ٿي مظفر سنڌيا جو خوفزده لهجو ٻڌي وائڙو ٿي وڃي ٿو ته هينئر ته هوءَ سٺي موڊ ۾ هئي اچانڪ کيس ڇا ٿي ويو..... سنڌيا چور نگاهن سان رحمان کي ڏسي رهي آهي مظفر جون نگاهون سندس نظرن جو تعاقب ڪنديون اتي پهچن ٿيون ۽ اتي ويٺل رحمان تي سندس نظر پوي ٿي ته وڌيڪ حيران ٿي وڃي ٿو هو سوچ ۾ پئجي وڃي ٿو ته آخر ڇا ڳالهه آهي سنڌيا جڏهن به پنهنجي فيانس کي ڏسي ٿي ته خوفزده ٿي وڃي ٿي. سنڌيا هن کي سوچ ۾ گم ڏسي ٻيهر هلڻ لاءِ چوي ٿي مظفر به هن جي ڪيفيت جو اندازو ڪندي اٿي ٿو ۽ کيس پنهنجي اوڍر ۾ ڪندي اتان نڪرڻ جي ڪري ٿو، ٻئي طرف رحمان هٿ ڌوئڻ لاءِ سامهون لڳل واش بيسن ڏانهن وڌي ٿو ته سنڌيا ۽ مظفر کي گيٽ کان ٻاهر ويندي ڏسي وٺي ٿو ته سندس منهن ڪاوڙ ۾ ڳاڙهو ٿي وڃي ٿو پر موقعي جي نزاڪت کي سمجھندي پاڻ تي ڪنٽرول ڪري واپس ميز طرف وڌي وڃي ٿو جتي پاڻ سان گڏ آيل آفيسرن سان ماني کائڻ ۽ ڪا خاص گفتگو ڪرڻ ۾ مصروف ٿي وڃي ٿو.
سنڌيا شام جو جڏهن گھر پهچي ٿي ته ڪومل احمد ۽ ٻارن سان گڏ مائٽن ڏي ويل آهي ۽ شوڪت علي پنهنجي ڪمري ۾ آرام ڪري رهيو آهي. هوءَ ماسي کي چانهه ٺاهڻ جو چئي پنهنجي ڪمري ۾ هلي وڃي ٿي فريش ٿي اچي بيڊ تي ليٽي ٿي، سوچي ٿي ته خدا جو شڪر آ جو رحمان جي نظر پوڻ کان پهرين هو اتان نڪري آيا نه ته هروڀرو کيس هن جون ڳالهيون ٻڌڻيون پون ها پر کيس ڏسي مونکي ڇا ٿي ويو، هاڻي ته مظفر به شادي ڪري ڇڏي آ ۽ رحمان ۽ منهنجي به شادي ٿي وئي آهي ته پوءِ رحمان کي ڇاجي ڳڻتي ٿيندي جي هن ڪنهن سان چانهه پي ورتي. ان وقت سنڌيا جي ڪمري ۾ رکيل ڪارڊليس جي گھنٽي وڄڻ لڳي ٿي سنڌيا کان ذري گھٽ ڇرڪ نڪري وڃي ٿو ٽپ ڏئي اٿي فون کڻي ٿي ٻئي طرف خلاف توقع رحمان فون تي آهي، سنڌيا سندس آواز ٻڌي وسامجي وڃي ٿي مئل انداز ۾ پڇيس ٿي،
”هينئر ڪيئن فون ڪيوَ.“
”سويل اسان کي چانهه جي صلاح ڪئي بغير اٿي ويوَ.“
سنڌيا جي منهن جو پنو ئي لهي وڃي ٿو،
”مون سمجھيو ڪونه.“
”توهان چڱي طرح سمجھو پيا ته مان ڪهڙي چانهه جي ڳالهه پيو ڪيان..... خير ڀلي لائيف انجواءِ ڪيو هاڻي تون مونکان دور وڃي نه ٿي سگھين، رشتو جو مضبوط جُڙي ويو آهي ۽ ان ناتي مونکي تنهنجي مدد جي سخت ضرورت آهي، در اصل آڊٽ وارا ڪجهه پريشان پيا ڪن ريسٽورانٽ ۾ اهيئي مونسان گڏ هئا ان ڪري مون کي ٻن ڏينهن اندر ڏهن هزارن جي سخت ضرورت آهي.
”ڏهه هزار...! رحمان مان روز روز ايترا پئسه ڪٿان ارينج ڪري ٿي سگھان.“
”ڏس سنڌيا اها ته مونکي خبر ناهي پر توکي ڪٿان نه ڪٿان ارينج ڪرڻا ئي پوندا وڌيڪ تون بهتر سمجھين ٿي، چڱو مان فون رکان ٿو. هو فون بند ڪري ڇڏي ٿو. ته سنڌيا رسيور ڪن تي جھليو حيران پريشان ويهي رهي ٿي ۽ پنهنجي منهن ڀڻڪي ٿي،
”هي مان ڪهڙي مصيبت ۾ ڦاسي وئي آهيان، رحمان جون روز روز جون فرمائشون مان ڪٿان پوريون ڪيان. منهنجي پگھار ڪا ايڏي وڏي ته ڪونهي، اها به تقريبًا“ سموري ڪنهن نه ڪنهن بهاني رحمان گھري وٺي ٿو گذريل مهيني ۾ به چيائين ته ضرري ڪم سان اسلام آباد ٿو وڃان ڏهه هزار کپن ته مون چوڙيون سيل ڪري کيس پئسه ڪري ڏنا، مان آخر ڪٿان آڻيان ايترا پئسه.“انهن ئي سوچن ۾ گم ويٺي هئي ته سنيتا ڪمري ۾ اچي ٿي سندس هٿ ۾ فون کنيل ائين گم سم ويٺل ڏسي سمجھي وڃي ٿي ته ڪنهنجي فون آئي هوندي ، سندس هٿ مان فون وٺي ميز تي رکندي چويس ٿي،
”پڪ رحمان جي فون هوندي اهڙو ڇا چئي منهنجي پياري سنڌيا کي پريشان ڪري ڇڏيو اٿائين.“
همدردانه ٻول ٻڌي سنڌيا جي نيڻن جا بند ٽُٽي پون ٿا ۽ ٽم ٽم مينهن وسڻ شروع ٿي وڃي ٿو. سنيتا کيس ائين روئيندو ڏسي سمجھي وڃي ٿي ته پڪ ڪا وڏي ڳالهه ٿي آهي اچي سندس ڀر ۾ ويهي ٿي ۽ ايڏي پريشاني جو سبب پڇي ٿي سنڌيا سڀ ڪجهه پيرائتي انداز ۾ کيس ٻڌائي ٿي، اهو ٻڌي سنيتا جون ته وايون ئي بتال ٿي وڃن ٿيون ڪاوڙ ۾ منهن ٽامڻي هڻي وڃيس ٿو.
”واه جو توکي سڃاتو اٿس، روز روز جون فرمائشون. گھر وارن کي ڦري لُٽي ٻنيون ٻارا تين وال ڪري، توکي به پنڻ جهڙو ڪري ڇڏيو اٿس.“
”پر مان روز روز ڪٿان پورت ڪيان، مون وٽ جيڪي زيور هئا اهي ته مون هڪ هڪ ڪري وڪڻي کيس ڏئي ڇڏيا، هاڻي ته مون وٽ ڪجهه به ناهي.“
”صاف جواب ڇونه ٿي ڏينس.....“
سنڌيا روئيندي،
”ڪاش.....! اهو منهنجي وس ۾ هجي ها.“
”اهڙي ڪهڙي تنهنجي ڪمزوري هن جي هٿ اچي وئي آهي جو هو توکي ائين بليڪ ميل پيو ڪري.“
اهو ٻڌي سنڌيا چپ ٿي وڃي ٿي سوچڻ لڳي ٿي ته سنيتا کي سڀ ڪجهه ٻڌائڻ مناسب ٿيندو يا نه، هوءَ الائي ڇا سوچي، سنيتا کيس ائين سوچن ۾ گم ڏسي اصرار ڪريس ٿي ته کيس اهو سڀ ڪجهه ٻڌائي جيڪو هينئر تائين کانئس به پوشيده رکندي پئي اچي، من گڏجي ان جو ڪو حل ڳولهي ڪڍجي، اهو ٻڌي سنڌيا نه چاهڻ جي باوجود شادي جي متعلق سڀ ڪجهه کيس ٻڌائي ڇڏي ٿي اهو ٻڌي سنيتا حيران ۽ شڪايتي نگاهن سان کيس ڏسندي رهجي وڃي ٿي.
جڏهن سنڌيا پنهنجي ڳالهه پوري ڪري ٿي ته سنيتا تنبيهي انداز ۾ کيس چوي ٿي،
”اهو تو ڇا ڪري ڇڏيو سنڌيا، ايڏي پڙهيل لکيل سمجھدار ٿي ڪري تون ايڏي خوفناڪ غلطي ڪيئن ٿي ڪري سگھين، ڪنهن کان ته صلاح وٺين ها، هاڻي ته رحمان کان جان ڇڏائڻ مشڪل ٿي ويندو. هاڻي هو جڏهن به اهڙي ڪا تقاضا ڪري تون واضع لفظن ۾ چوينس ته هو ان شادي کي پبلڪلي ڊڪليئر ڪري.“
”اهوئي ته نه ٿو ڪري جڏهن به چوانس ٿي ته نٽائي ٿو وڃي. ڪيترو عرصو گذري ويو آهي ان ڳالهه کي. مان ته نه هيڏانهن جي رهي آهيان نه هوڏانهن جي.“
سنيتا پنهنجي سهيلي کي وڌيڪ پريشان نه ٿي ڏسڻ چاهي ۽ کيس چوي ٿي ته هن دفعي ته هوءَ کيس پئسه ارينج ڪري ڏئي ٿي ليڪن ان کان پوءِ کيس همٿ ڪري ان سڄي معاملي کي هينڊل ڪرڻو پوندو، يا ته هو ان شاديءَ کي سڀني جي سامهون ظاهر ڪري توکي عزت سان پنهنجي گھر وٺي وڃي يا توکي آزاد ڪري ڇڏي. اهو چئي هوءَ کانئس موڪلائي هلي وڃي ٿي.


ٻئي ڏينهن سنيتا سنڌيا وٽ اچي ٿي ۽ کيس پئسن جو لفافو ڏيندي چويس ٿي ته هي ان بليڪ ميلنگ جي آخري قسط هوندي هن کان پوءِ توکي هن جو ڪو مطالبو ناهي مڃڻو.
”مان ڪڏهن ٿي چاهيان ته هو مونکي پريشان ڪري، اُن وقت الائي مونکي ڪهڙي کُٽي کنيو جو مان هن سان سيڪريٽ ميريج لاءِ تيار ٿي ويس، مونکي اها خبر نه هئي ته اها منهنجي تباهي جو ڪارڻ بنجي ويندي.“
هو رحمان مان جان ڇڏائڻ جا طريقا سوچي رهيون هيون ته فون جي گھنٽي وڄڻ لڳي، سنڌيا کي اشارو ڪري سنيتا پاڻ فون کڻي ٿي ٻئي طرف اجنبي آواز ٻڌي حيران ٿي وڃي ٿي ۽ فون سنڌيا ڏي وڌائي ٿي، سنڌيا حيراني سان فون وٺي ٻڌي ٿي ته پاڻ به حيران ٿي وڃي ٿي،
”توهان......! توهان ڪيئن فون ڪيو.....؟ نمبر ڪٿان آندو هڪ ساهي کوڙ سارا سوال ڪري وٺي ٿي.“
ٻئي طرف امتياز آهي، هو ارجنٽلي هن سان ملڻ جي خواهش ڏيکاري ٿو،
”ڀيڻ مون ڪافي عرصي کان توهان سان ملڻ پئي چاهيو.“
”پر ايتري طويل وقت کان پوءِ توهان کي اچانڪ مون ۾ ڪهڙو ڪم پئجي ويو،“
”اهو مان فون تي نه ٿو ٻڌائي سگھان، توهان مونسان ڪٿي ملو پر اڄ ئي.“
”پر.....“
”پر ور ڪجهه به نه..... توهان جي ئي فائدي جي ڳالهه آهي....“
”ٺيڪ آ ته پوءِ ڪٿي ملندا.....“
”پبلڪ پارڪ ۾.“
”ٺيڪ آهي اسان اچون ٿا... ٽائيم ڏسي، ڪلاڪ کن ۾ پهچي وينداسين.“
انهي دوران سنيتا وائڙن وانگر سنڌيا کي ڏسندي رهي ٿي، سنڌيا فون بند ڪري ٿي. سندس چهري تي پريشاني صاف ظاهر آهي، سنيتا پڇيس ٿي ته فون تي ڪير هو ۽ ڪلاڪ ۾ ڪٿي پهچڻو آهي، هوءَ ٻڌائيس ٿي ته رحمان جو دوست امتياز هيو، جنهن جي فليٽ تي هنن جي اها شادي ٿي هئي، سڄي ڳالهه کيس ٻڌائي ٿي ۽ کيس پارڪ هلڻ لاءِ تيار ڪري ٿي ٻئي ماسي کي ٻڌائي ٻاهر نڪري وڃن ٿيون.
پن ڇڻ جي موسم جي ڪري تيز هوائن وڻن جا سڪل ۽ زرد پن ڇاڻي ڇڏيا آهن، سڄي پارڪ ۾ ڄڻ ته زرد چادر وڇائي پئي آهي، سنڌيا ۽ سنيتا اتي پهچن ٿيون ۽ پارڪ جي ننڍڙن پيچرن تان گذرندي سنڌيا جي پيرن هيٺان ايندڙ سڪل پنن جي چُر مُر جا آواز سندس ڪنن ۾ ڄڻ ته واڄٽ ڪري وڄي رهيا آهن، هن جي دماغ جي عجيب ڪيفيت آهي.
امتياز هڪ بينچ تي هنن جو انتظار ڪري رهيو آهي ٿوري دير ۾ هو ٻئي اتي پهچن ٿيون. سنڌيا پري کان امتياز کي هڪ تقريبًا نويڪلي بينچ تي ويٺل ڏسي سنيتا سان گڏ اوڏانهن وڌي وڃي ٿي. ڀرسان پهچي سلام ڪري سنيتا جو تعارف ڪرائي ٿي، امتياز بينچ تان سرڪي پري ٿي ويهي ٿو ۽ کين ويهڻ لاءِ چوي ٿو،
”معاف ڪجو مون توهان کي هتي اچڻ لاءِ تڪليف ڏني ان لاءِ معافي طلبگار آهيان. هو سنيتا ڏي نهاري ٿوته سنڌيا کيس ٻڌائي ٿي ته هوءَ سندس پياري سهيلي آهي ۽ ڪابه ڳالهه هن کان ڳجھي ناهي، ان تي امتياز چوي ٿوته ٺيڪ آهي.... در اصل مون توهان کي رحمان جي اصليت کان واقف ڪرڻ پئي چاهيو.“
سنڌيا ۽ سنيتا حيران ٿي پڇنس ٿيون،
”اصليت....! ڪهڙي اصليت رحمان ته توهان جو پيارو دوست آهي نه...“
”پر مان هن جي اهڙن ڪرتوتن کي سخت ناپسند ڪيان ٿو.“
”ڪهڙا ڪرتوت کُلي ڳالهه ڪيو نه .....“
امتياز شروع کان رحمان جي متعلق اهي سڀ ڳالهيون کين ٻڌائي ٿو سنڌيا ۽ سنيتا سخت ڪاوڙ ۾ سڀ ڪجهه ٻڌي رهيون آهن.آخر سنيتا کان رهيو نه ٿو ٿئي،
”ايڏو وڏو دوکو.... رحمان اهڙو گندو انسان آهي..... جيڪو راتين جو بازارن ۾ سڀ ڪجهه لٽائي ٿو ۽ سندس گھر وارا سڄو الزام سنڌيا تي لڳائن ٿا، هو ڪيترن سالن کان سنڌيا کي خفيه نڪاح جي ڪري بليڪ ميل ڪري هن کان به پئسه وٺندو رهيو آهي.“
هاڻي حيران ٿيڻ جو وارو امتياز جو هو،
”اهو وري ڇا پيا چئو، سنڌيا ڀيڻ توهان هن جي بليڪ ميلنگ ۾ ڇو آيا، مون ڪيترا دفعه سوچيو ته توهان کي اهو سڀ ڪجهه ٻڌايان پر همت نه ٿِي. هاڻي توهان جيڪو فيصلو ڪيو...... مون پنهنجو فرض پورو ڪيو....“
سنڌيا ڪجهه جواب ڏيڻ بجاءِ هارايل جواري جيان بينچ تان اٿي ٿي، جنهن پنهنجو سڀ ڪجهه داءُ تي لڳائي ڇڏيو هجي، امتياز ۽ سنيتا چپ چاپ هن سان گڏ اٿي پارڪ مان نڪري وڃن ٿا.



گھر پهچي سنڌيا ۽ سنيتا سڌو ڪمري ۾ هليون وڃن ٿيون. سنڌيا جون اڄ رهيون کهيون اميدون به لڙهي ويون هيون. ان ڪري هوءَ بلڪل خاموش هئي، سنيتا به پوري رستي هن کي ڇيڙڻ کان سواءِ خاموشي اختيار ڪرڻ ۾ بهتري سمجھي ليڪن جيئن هو ڪمري ۾ پهتيون، سنيتا کان رهيو نه ٿيو،
”مون کي تنهنجو اهو رحمان شروع کان نا پسند هو، تون الائي ڪيئن هن کي پنهنجي دل ۾ جاءِ ڏئي ويٺينءَ.“
سنڌيا انتهائي غمگين لهجي ۾ چوي ٿي،
”تڏهن ته وڏا چوندا آهن ته ٽين ايجز ۾ وڌايل قدم هميشه جذباتي هوندا آهن ۽ جذبات ۾ ڪيل فيصلا ڪڏهن ڪڏهن زندگي جو روڳ بنجي بربادي ڏانهن گھلي وٺي ويندا آهن، اهڙو روڳ جنهن مان سواءِ موت جي آساني سان جان ڇڏائي ناهي سگھبي. پر اسان پنهنجي ڪچي عمر ۾ بزرگن جي هدايتن کي سندن دشمني سمجھندا آهيون ۽ ائين زندگي برباد ڪري ويهندا آهيون. اهو چئي سڏڪا ڀري روئڻ لڳي ٿي. سڏڪندي چوي ٿي، منهنجي ته زندگي برباد ٿي وئي پر منهنجي ان خفيه نڪاح جي جيڪڏهن گھر وارن کي خبر پئجي وئي ته بابا ته زنده درگور ٿي ويندو ۽ رابعه آپي ۽ احمد جيڪي مونتي اڻ ٽُٽ وشواس ۽ ڀروسو ڪندا آهن انهن جو جيڪو ڀرم ٽٽندو ته الائي ڇا ٿيندو،.... يا خدا! مان ڪهڙي ڪُن ۾ ڦاسي وئي آهيان.“
سنيتا هن جي اهڙي حالت ڏسي پريشان ٿي وڃي ٿي پر پوءِ به هن کي تسلي ڏيڻ جي ڪوشش ڪندي چوي ٿي،
”توکي همٿ ڪري هن مان جان ڇڏائڻي پوندي تون هن کي صاف صاف چئو ته يا ته هو ان شادي کي پبلڪ ڪري يا توکي آزاد ڪري. ۽ ڪوشش ڪري توکي ڪجهه وقت لاءِ ڪراچي ڇڏڻو پوندو، تڏهن ئي هن جي چنگل مان جان ڇڏائي سگھندين.“
سنڌيا ڳوڙها اگھندي،
”تڏهن ئي مون ٻئي هنڌ اپلاءِ ڪيو آهي..... دعا ڪر ته اتي منهنجي سليڪشن ٿي وڃي مان ڪنهن کي ٻڌائي بغير هتان هلي ويندس جيئن هن کي منهنجو اتو پتو معلوم نه ٿي سگھي.“
اهي ڳالهيون ڪندي ڪافي دير گذري وڃي ٿي جڏهن سنڌيا ڪجهه بهتر محسوس ڪري ٿي ته سنيتا کانئس موڪلائي گھر هلي وڃي ٿي.



ڪجهه ڏينهن ائين بنا ڪنهن پريشاني جي گذري وڃن ٿا انهي وچ ۾ رحمان جي گھر ۾ ٽئين ٻار جي ولادت ٿئي ٿي. ان ڪري هو ان طرف مصروف ٿي وڃي ٿو، ليڪن سنڌيا جي زندگي ۾ سڪون ۽ اطمينان ڪٿي، هڪ ڏينهن هو جيئن شام جو آفيس مان نڪري ٿي ته رحمان ٻاهر گاڏي ۾ سندس انتظار ۾ ويٺو آهي سنڌيا جي جيئن مٿس نظر پوي ٿي ته ڪاوڙ ۾ سندس چهري جا تاثرات ئي بدلجي وڃن ٿا، ڪترائي نڪرڻ جي ڪري ٿي، سامهون ايندڙ ٽيڪسي کي روڪڻ جي لاءِ هٿ ڏئي ٿي ته رحمان جلدي سندس آڏو اچي بيهي ٿو،
”ايڏو جلدي ۾ ڪيڏانهن پئي وڃي، اچ مان توکي ڊراپ ڪندو ٿو وڃان.“
هوءَ جان ڇڏائيندي،
”ڏسو مونکي جلدي گھر پهچڻو آهي، گھر ۾ ڪجهه مهمان اچڻا آهن، بابا جلدي گھر اچڻ لاءِ چيو هو.“
”ليڪن مونکي توسان هينئر ڳالهائڻو آهي ضد نه ڪر اچ گاڏي ۾ ويهه.“
”رحمان هي منهنجي آفيس آهي خواه مخواه تماشو نه ڪيو، ڪنهن ڏسي ورتو ته هروڀرو منهنجي لاءِ غلط راءِ قائم ڪندا.“
”ته پوءِ چپ چاپ گاڏي ۾ ويهه.“
سنڌيا مجبور ٿي گاڏي ۾ ويهي ٿي ته هو گاڏي اسٽارٽ ڪري ٿو، سنڌيا چپ چاپ ويٺي آهي، امتياز جي گفتگو سندس ڪنن ۾ ٻُري رهي آهي ته رحمان توسان دوکو ڪري رهيو آهي هو هڪ بري ڪردار جو عادي جواري ۽ شرابي شخص آهي بازارون هن جي عياشي جا اڏا آهن، هو انهن خيالن ۾ گم آهي ته گاڏي جي بيهڻ تي هوءَ خيالن جي دنيا مان واپس اچي ٿي. هيڏانهن هوڏانهن نهاري ٿي هڪ سنسان جڳهه تي گاڏي بيٺي آهي جتي پري پري تائين ڪو ماڻهو موجود نه آهي سنڌيا ان وقت وڌيڪ پريشان ٿي وڃي ٿي.
جڏهن رحمان ڊيش بورڊ مان شراب جي بوتل ڪڍي ٿو اڄ شايد هو پنهنجا سڀ روپ سنڌيا جي آڏو عيان ڪرڻ جو پڪو پهه ڪري آيو آهي.
سنڌيا همٿ ڪري سخت ڪاوڙ جو انداز اختيار ڪرڻ جي ڪوشش ڪري ٿي،
”هي تون مونکي ڪٿي وٺي آيو آهين.“
انتهائي مڪاري سان بوتل مان ڍڪ ڀري،
”مون توکان ڏهه هزار روپيه گھريا هئا ان جو انتظام ٿيو.“
”رحمان مون توکي اڳ ۾ به چيو هو ته مان تنهنجا روز روز جا مطالبا پورا نه ٿي ڪري سگھان، جيئن مون نوڪري ڪئي آهي، آئي ڏينهن تنهنجي ڪا نه ڪا فرمائش لڳي پئي آهي، مون پنهنجا سڀ زيور به وڪرو ڪري تنهنجون ضرورتون پوريون ڪيون.“
”ڏس سنڌيا ڪٿان به انتظام ڪري مونکي ڏي ورنه......“
سنڌيا ٿورو تيز ٿيندي،
”ورنه ڇا......؟ مان تنهنجي روز روز جي بليڪ ميلنگ کان تنگ اچي وئي آهيان، هاڻي گھڻو ٿي ويو آخر تون مونکي آزاد ڇو نه ٿو ڪرين.“
انهي دوران هو مسلسل شراب پي رهيو آهي ۽ نشي جي حالت ۾ هن کان سڀ ڪجهه وسري وڃي ٿو، مڪاري سان کلندي،
”مون توکي ڪڏهن به پڃري ۾ قيد ناهي ڪيو جو آزاد ڪيان، ڪهڙي اسان شادي ڪري ڇڏي آهي.“
”شادي نه ڪئي آهي ته باقي ڪئي سال پهرين جي نڪاح جو ڇا ٿيو.“
زور زور سان کلندي،
”نڪاح..... ڪهڙو نڪاح.... چري ته ناهين ٿي....“
”هو ڪئي سال اڳ امتياز جي فليٽ ۾ دوستن جي موجودگي ۾ تو مونسان نڪاح ڪيو هو ۽ هاڻي چوين ٿو ڪهڙو نڪاح.......“
مڪاري سان،
”مون توسان ڪوبه نڪاح ناهي ڪيو مان ڀلا اهڙي دولت مند زال ۽ ٻارن جي هوندي تو جهڙي نوڪري ڪرڻ واري عورت سان نڪاح ڪيئن ٿو ڪري سگھان، اهو ته سڄو ڊرامو هو توکي پنهنجي چنگل ۾ ڦاسائي رکڻ لاءِ....“
اهو ٻڌي سنڌيا جو منهن ڏک ۽ ڪاوڙ ۾ پيلو زرد ٿي وڃي ٿو. ڄڻ ته ڪنهن هيڊ هاري ڇڏي هُجيس. سڪتي ۾ اچي وڃي ٿي رحمان جو چيل هڪ هڪ لفظ هٿوڙي جيان سندس دماغ ۾ لڳي رهيو آهي،
”ڪهڙو نڪاح.... مون ته توسان ڪوبه نڪاح ناهي ڪيو، اهو ته سمورو هڪ ڊرامو هيو، توکي پنهنجي چنگل ۾ ڦاسائي رکڻ لاءِ.“
هن کي ڪجهه سمجهه ۾ نه ٿي آيو ته اهڙي حالت ۾ هوءَ ڇا ڪري شهر کان دور سنسان هنڌ تي، هوءَ ڪيڏانهن وڃي پري پري تائين ڪا سواري نظر نه ٿي آيس، رحمان جو آواز نشي ۾ ٻڏل سندس ڪنن جي پردن سان ٻيهر ٽڪرائجي ٿو.
”ان ڏينهن وري ريسٽورانٽ ۾ هن آفيسر سان گڏ وئي هئينءَ ڇو..... مون توکي منع ڪيو هو نه....“
اهو ٻڏي سنڌيا ڪاوڙ جي شدت ڪري پنهنجي حواسن ۾ نه ٿي رهي،
”بس گھڻو ٿيو..... ڪنهن سان به وڃان ڪاڏي به وڃان، ان ۾ تنهنجو ڇا.... اهو سڀ ڪهڙي حق سان ٿو پڇين. ڪهڙو رشتو آ تنهنجي منهنجي وچ ۾ جو تون مونکي منع ڪندين......“
ٻانهه کان جھلي پاڻ ڏي ڇڪيندي نهايت بي حيائي واري انداز سان،
”تون منهنجي لاءِ هڪ سوني جھرڪي آهين..... مريم جي هٿ آيل دولت ته هنن ستن اٺن سالن ۾ ختم ٿي وئي، توتان به هٿ کڻان ته پوءِ منهنجو گذارو ڪيئن ٿيندو جانِ رحمان....!
سنڌيا ڪنن تي هٿ رکي زار و قطار روئي ٿي،
”بس رحمان بس......“
رحمان کيس ٻانهن ۾ جھلي پنهنجي قريب ڪرڻ جي ڪوشش ڪري ٿو ليڪن ان لمحي الائي ڪٿان سنڌيا ۾ همٿ اچي وڃي ٿي کيس پري ڌڪو ڏئي گاڏي جو در کولي ڊوڙندي هڪ طرف هلي وڃي ٿي ته رحمان کيس جھلڻ جي ڪوشش ۾ در کولي سندس پويان ڊوڙي ٿو پر نشي جي ڪري هو کيس پهچي نه ٿو سگھي، هوءَ تيز تيز قدمن سان هڪ طرف ڊوڙندي وڃي ٿي ان فڪر کان بيخبر ته هتي ڪنهن سواري جو ملڻ مشڪل آهي، هوءَ ته بس ڪنهن به طرح رحمان جي پاڇي کان دور وڃڻ چاهي ٿي ڊوڙندي اچانڪ هڪ گاڏي کي ايندو ڏسي بي خيالي ۾ ٽيڪسي سمجھي هٿ ڏئي ٿي، گاڏي سندس ڀرسان اچي بيهي ٿي پويون در کولي ڌڙام سان پاڻ کي سيٽ تي ڇڏي ڏئي ٿي ۽ ڊرائيور کي پنهنجي ائڊريس ٻڌائي اکيون بند ڪري ڊگھا ڊگھا ساهه کڻي ٿي. جڏهن هوءَ پنهنجي ڪيفيت تي قابو حاصل ڪري وٺي ٿي ته اکيون کولي ارد گرد جو جائزو وٺي ٿي بيڪ ويو مرر تي نظر پويس ٿي ته پهرين ته ڇرڪجي وڃي ٿي پر پوءِ شرمسار ٿي وڃي ٿي ڊرائيونگ سيٽ تي امتياز ويٺو آهي، امتياز به هن جي حالت سمجھي وڃي ٿو ۽ کيس مخاطب ٿئي ٿو،
”ڀيڻ پريشان نه ٿيو، اتفاق سان مون توهان سان گڏ رحمان کي هن طرف ايندي ڏٺو ته سمجھي ويس ته رحمان جي نيت ٺيڪ ناهي ان ڪري سندس گاڏي جو پيڇو ڪيم، خدا جو شڪر آهي هن ڪا غلط حرڪت نه ڪئي. منهنجي ڀيڻ.... هڪ انسان جو ٻئي انسان کي سمجھڻ، سڃاڻڻ ڏاڍو مشڪل هوندو آهي ۽ خاص ڪري محبت ۾، اهو سڃاڻڻ اڃان به مشڪل ٿي پوندو آهي، اکين آڏو اهڙا رنگين پردا هوندا آهن جو هر شئي دلڪش ۽ دل لڀائيندڙ لڳندي آهي. خواب ۽ حقيقت ۾ ڪوبه فرق ناهي محسوس ٿيندو، بند اکين پويان ايتريون روشنيون هونديون آهن جو اکيون کولڻ جي ضرورت ئي ناهي پوندي، ۽ جڏهن ايترو سوجھرو هجي ته اونداهيون ڪٿي ٿيون نظر اچن. تڏهن ته جڏهن به اهي ڏيئا هڪدم اجھامندا آهن ته پوءِ ڪجهه به نظر نه ايندو آهي، سموريون اونداهيون اکين رستي روح ۾ سمائجي وينديون آهن دم گھٽجڻ لڳندو آهي، هميشه روشنين تي ائين يقين نه ڪجي اکيون کولي ان چهري کي غور سان ڏسجي، محبت جو چهرو ڏسڻ لاءِ ڪنهن روشنيءَ جي ضرورت ناهي هوندي. جيسيتائين دل سچائي جو خود بخود يقين ڪري تڏهن اعتبار ڪجي، ورنه واپس مڙي وڃجي، منهنجي ادي..... دل نه لاهيو، اڃان توهان وٽ واپسيءَ جو وقت به آهي ۽ رستو به آهي. هن کان اڳتي هلي نه وقت هوندو نه رستو، تڏهن اگر واپس ورڻ به چاهيندئو ته پنڊ پهڻ بنجي ويندئو. توهان مونکي هميشه پنهنجو وڏو ڀاءُ سمجھجو مون دنيا ڏٺي آهي، ڪيترن ئي نازڪ لمحن مان گذري جيون جي سهي راهه کي پرکيو آهي ان ڪري جڏهن به هن ڀاءُ جي مدد جي ضرورت محسوس ڪيو بي حجاب ٿي چئجو.“
سنڌيا رئي سان اکيون اگھندي،
”ڀائو.... مان توهان جو هي احسان عمر ڀر نه وسارينديس... چڱو ٿيو جو توهان وقت تي منهنجون اکيون کولي ڇڏيون نه ته مان الائي ڪيسيتائين هن جي دوکي ۾ پاڻ ڦُرائيندي رهان ها.“
امتياز هن جي ڳالهه جو ڪو جواب نه ٿو ڏئي،
”ڀيڻ شايد توهان جي گھر جي گھٽي اچي وئي آهي هاڻي سڀ ڪجهه وساري توهان بي فڪر ٿي گھر وڃو خدا بهتر ڪندو.“
هوءَ کيس ٿينڪس چئي گاڏي مان لهي پنهنجي گھر جي گلي طرف مڙي وڃي ٿي ته امتياز گاڏي اسٽارٽ ڪندي سوچي ٿو ته شڪر آ جو هن جي نظر رحمان جي گاڏي تي پئجي وئي ورنه....

سنڌيا پنهنجي ڪمري ۾ آئيني جي آڏو اچي پاڻ کي نفرت جي نگاهن سان ڏسي رهي آهي هن جي هر انداز مان چريائپ بکي رهي آهي، هوءَ چرين وانگر پاڻ سان ڳالهائي ٿي،
”مان هڪ قابلِ نفرت وجود آهيان، اچو اچو، سڀ اچو، مونسان نفرت ڪيو، مون کي سزا ڏيو، مون کي پٿر هڻو سنگسار ڪيو، مان گنهگار آهيان، مون دوکو ڪيو آهي سڀني گھر وارن سان دوستن سان پنهنجو پاڻ سان، مون ايترو عرصو هڪ غليظ ماڻهو جي اشارن تي ڪٺ پُتلي وانگر پاڻ کي نچايو آهي. هو شخص منهنجي احساسات جي پرواهه ڪئي بغير منهنجي جذبات سان کيڏندو رهيو. ايڏو وڏو دوکو ايڏي ويساهه گھاتي، رحمان تون ايڏو ڪميڻو، ايڏو گھٽيا انسان هوندين، مون ڪڏهن سوچيو به نه هو. تون مونسان اهڙو ڪريل، ايڏو گندو کيل کيڏندين..... ڪاش...! اهو سڀ ڪجهه ٻڌڻ کان پهرين مونکي موت اچي ها..... رحمان تو مون کي ڪيڏانهن جو به نه رکيو، منهنجي سڄي زندگي تباهه و برباد ڪري ڇڏي، مون کي منهنجي پنهنجي نظرن ۾ بي توقير ڪري ڇڏيو.“
آئيني کان هٽي اچي بيڊ تي پاڻ کي سٽي ٿي ۽ ليٽي پوي ٿي. آنڌ مانڌ سبب بيڊ تي پاسا ورائي سوچي ٿي. پنهنجي روين جي بدصورتي جو رحمان کي شايد احساس به نه هو، هن خاموشي سان هر ڳالهه جو اقرار ڪري ورتوهو. ۽ سنڌيا پنهنجي هن توهين لاءِ هن کي ڪڏهن به معاف نه ڪري سگھندي، ۽ هن سان هر تعلق ختم ڪري ڇڏيندي، محبت خداوند ڪريم جو حساس روحن لاءِ هڪ خوبصورت تحفو آهي ۽ سنڌيا ان تحفي جي ۽ خدا جي ناشڪري ڪرڻ نه ٿي چاهي، ان ڪري هن رحمان جي محبت کي وڏي احترام سان پنهنجي دل جي گهراين ۾ اهڙي طرح دفن ڪري ڇڏيو جو ان جو نالو نشان به باقي نه رهي.
هوءَ پاڻ سان ڳالهائيندي رهي، ائين لڳي رهيو هو ڄڻ هن جي اندر جو آتش فشان ڦاٽي پيو هجي ۽ لاوا تيزيءَ سان وهي رهيو هجي جنهن کي دنيا جي ڪابه طاقت روڪي نه ٿي سگھي. ان ڏينهن هن کي محبت کان ڏاڍو خوف لڳو هو. محبت دٻڻ جيان لڳي جيڪا انسان کي بي وسي ۾ ماري ٿي، وڻ ويڙهيءَ وانگيان لڳي جيڪا آهستي آهستي ڪنهن ٻوٽي جي گرد ويڙهبي ويندي آهي ۽ ٻوٽي کي چوسي ختم ڪري ڇڏيندي آهي، هوءَ سڏڪا ڀريندي سوچي ٿي، ڇا محبت موت جو ٻيو خوشنما نالو آهي. ذهن جي پردي تي هر اهو سين فلم جيان نظر اچي رهيو هو. هر اهو پل جيڪو هن رحمان جي محبت ۾ گھاريو هو.

رحمان جي نئين ڄاول ٻار کي ڏسڻ لاءِ اڄ گل بانو ۽ شمسه سندن گھر اچن ٿيون، کين گيٽ ۾ داخل ٿيندو ڏسي شهر بانو مريم کي چوي ٿي،
”چوندا آهن ته رت دانگي تي به وري پوندو آهي، پوٽاڻ هونئن به نسل آ.“
سڀئي اندر وڃن ٿا، صغرا سندن پويان ڪيترائي شاپر کنيو اندر آڻي هڪ طرف رکي ٿي، شهر بانو اٿي گل بانوءَ سان ڀاڪر پائي ملي ٿي ته هن جي اکين ۾ لڙڪ لڙِي اچن ٿا،
”ادي مان تنهنجي ڏوهارڻ آهيان.... مونکي معاف ڪر، پنهنجو ڪيتو پئي لوڙيان،“
گل بانو ڪوبه جواب ڏيڻ بنا کيس ٻُڌي ٿي، اها ڳالهه مريم کي خراب لڳي ٿي،
”امان اسان ڪهڙو گناهه ڪيو آ، سڀ ڪجهه ته هنن جي اولاد اسان سان ڪيو آ ۽ تون وري معافي پئي گھرين.“
شمسه ڳالهه کي ٽاريندي.
”ڇڏيو انهن ڳالهين کي، نئين آيل مهمان کي پنهنجي دادي امان سان ته ملايو.“
ڪجهه دير اتي ترسي رحمان جو انتظار ڪن ٿيون پر هنجي نه اچڻ ڪري موڪلائي هليون وڃن ٿيون، ڪافي دير گذرڻ جي باوجود به رحمان جو اتو پتو ڪونهي. مريم جون نظرون بار بار گھڙيال ڏي کڄن ٿيون پريشاني ۽ ڪاوڙ سندس چهري تي صاف بکي رهي آهي. فواد ماءُ کي پريشان ڏسي،
”امي هڪ پيو ٿئي دادي امان وارا به انتظار ڪري هليا ويا، ابو اڃان آفيس مان ناهي آيو.“
مريم جو پارو هاءِ ٿي وڃي ٿو،
”توهان هلي سمهو، صبح جو اسڪول به وڃڻو اٿو.... توهان جو ابو ڪڏهن سويل ايندو به آهي ڇا، جو يڪو پيو انتظار ڪرين.“
نينا چويس ٿي ته امي تون به هل اسان کي اڪيلي ۾ ڊڄ ٿو لڳي، مريم ٽي وي بند ڪري، خانيءَ کي نومي کي اندر کڻي هلڻ جو چئي کيس ٻارن سان گڏ موڪلي ٿي ۽ پنهنجي منهن بڙ بڙ ڪندي،
”الائي هينئر تائين ڪٿي هوندو، سنڌيا ڏي ته وڃڻ کان رهيو. خانيءَ پئي ٻڌايو ته سنيتا آپا کي ٻڌايو پئي ته هو سنڌيا سان هاڻي ناهي ملندو ته پوءِ ڪهڙو ٿاڪ وڃي ڳولهيو اٿس. اوٻاسيون ڏيندي ڪمري ڏي هلي وڃي ٿي.“

13

ڪجهه ڏينهن کان پوءِ سنڌيا جي انٽرويو جي لاءِ ليٽر اچي ٿو ته هوءَ احمد کي چوي ٿي ته هو کيس ان ايڊريس تي ڊراپ ڪندو وڃي. اهو ٻڌي شوڪت کانئس پڇي ٿو ته ڪيڏانهن پئي وڃي، سنڌيا ٻڌائي ٿي ته هن هڪ جاب لاءِ اپلاءِ ڪيو هو ان جو انٽرويو آهي، اسلام آباد مان هڪ ٽيم انٽرويو وٺڻ لاءِ آئي آهي.
شوڪت حيران ٿي چوي ٿو،
”وري ڪهڙي جاب لاءِ اپلاءِ ڪيو اٿئي.“
”بابا هڪ ايٽانامس باڊي آهي، حڪومت نئين ڪميشن قائم ڪئي آهي ان ۾ سڄو نئون اسٽاف ڀرتي پيا ڪن، سنڌ جي ڪوٽا ۾ مون ڊپٽي ڊئريڪٽر جي پوسٽ لاءِ اپلاءِ ڪيو آهي.
”پوءِ ته اسلام آباد وڃڻو پوندو “
”اهو ته سليڪشن کان پوءِ خبر پوندي، بس دعا ڪيو ته سليڪشن ٿي وڃي،“
”الله سڻائي ڪندو، جنهن ۾ بهتري هوندي،“
احمد ۽ سنڌيا گڏجي ٻاهر نڪري وڃن ٿا.
ڪومل چوي ٿي:
”بابا ڪجهه ڏينهن کان سنڌيا وري اداس ۽ پريشان پئي لڳي.“
”ها پُٽ هن کي رکي رکي الائي ڇا ٿو ٿي وڃي، ڇوڪري سڄي ڪومائجي وئي آهي.“
”بس بابا الله ڪري ته هن جو اسلام آباد وارو ڪم ٿي وڃي ماحول تبديل ٿيندس ته ٺيڪ ٿي ويندي.“


لنچ بريڪ ۾ پٽيوالي کي مظفر سڏي چوي ٿو ته سنڌيا ميڊم کي سڏي اچي، ان تي پٽيوالو هڪ ليٽر کيس ڏيندي چوي ٿو ته صاحب هي سنڌيا ميڊم ڏئي وئي هئي، هو لفافو وٺي کولي ڏسي ٿو ته شارٽ ليو لاءِ لکيل آهي، بس تون وڃ جيئن ميڊم اچي ته هيڏانهن وٺي اچينس، پٽيوالو وڃي ٿو ٿوري دير ۾ سنڌيا اچي ٿي،
”خير ته آهي سر.... توهان سڏيو.“
”ها ها خير آهي دل چيو گڏجي چانهه پيئجي، پر توهان شارٽ ليو ڪري ڪيڏانهن ويا هئا.“
”سر منهنجو انٽرويو هو ان لاءِ وئي هئس......“
”اوهو..... ته اها ڳالهه هئي.... ڀلا ڪيئن ٿيو انٽرويو.“
سنڌيا تمام خوش لڳي رهي آهي، ”سر...... تمام سٺو..... انٽرويو وٺڻ وارا ڏاڍا پڙهيل لکيل آفيسر هئا دل خوش ٿي وئي اهڙو انٽرويو ڏيندي.“
”ان جو مطلب ته توهان ڏاڍا خوش آهيو.“
”بس دعا ڪيو ته سليڪشن ٿي وڃي.... مان اسلام آباد وڃڻ ٿي چاهيان سر..... ها سر مون کي توهان جي هڪ فيور کپي......“
”ها ها..... چئو مون کي توهان جي ڪم اچي خوشي ٿيندي.“
”جي منهنجي سليڪشن ٿي وڃي ته اها ڳالهه اسٽاف وغيره مان ڪنهن کي به نه پوي ته مان ڪيڏانهن وئي آهيان، ۽ اگر ڪو ٻاهريون ماڻهو پڇندو اچي ته ان کي به نه..... سر منهنجو مطلب آهي ڪنهن کي به نه.... پليز سر....!
اهو ٻڏي مظفر حيران ٿي وڃي ٿو......
”ڪو سيڪريٽ مِشن آهي ڇا.“
”بس ائين ئي سمجھو.“
مظفر سڀ ڪجهه سمجھي وڃي ٿو هن جو پنهنجي فيانس کي ڏسي هميشه خوف ۾ مبتلا ٿي وڃڻ ۽ هاڻي ڪنهن کي نه ٻڌائڻ واري ڳالهه، يقينًا“ ڪا خوفائتي ڳالهه آهي جيڪا سنڌيا کي هتان فرار حاصل ڪرڻ تي مجبور ڪري رهي آهي. هو چاهي ٿو ته هن کان معلوم ڪري پر اخلاقي تقاضائون هن کي روڪن ٿيون، ڳالهه کي نارمل انداز ۾ وٺندي،
”پر مونکي ته ٻڌائي ويندا نه.“
سنڌيا کي اهڙي مخلص انسان جي دل آزاري ڪرڻ تي ۽ پنهنجي بدقسمتي تي گھڻو ڏک ٿئي ٿو. اکين ۾ پاڻي اچي وڃينس ٿو. لڙڪن کي اکين ۾ پئندي،
”سر... ڇو ٿا شرمسار ڪيو، توهان کي ته مون هميشه پنهنجي دل جي قريب سمجھيو پنهنجو مخلص دوست سمجھو تڏهن ته صرف توهان کان اها فيور پئي گھران.... ڪاش...! ڪاش...! اداس ٿي وڃي ٿي. ان وقت پٽيوالو ڪولڊ ڊرنڪس ۽ ڪجهه سنيڪس وغيره کڻي اچي ٿو ته مظفر موضوع مٽائيندي،
”ڇڏيو ان ڳالهه کي جڏهن اهو وقت آيو ته سڀ ڪجهه توهان جي مرضي مطابق ٿيندو، هاڻي سڀ ڪجهه وساري خوش خوش لنچ ڪم برنچ ڪيو.“
سنڌيا.جي پنهنجي ڪيبن ۾ وڃڻ کان پوءِ مظفر دل ۾ پڪو پهه ڪري ٿو ته ڪجهه به ٿي پوي هو ان راز جي تهه تائين ضرور پهچڻ جي ڪوشش ڪندو ته سنڌيا جو آخر مسئلو ڇا آهي، هوءَ پنهنجي مڱيندي کان خوفزده ڇو آهي.
جڏهن هن گھر وارن جي ذريعي رابعه آپا کي رشتي لاءِ چيو ته هُن ته اهڙي ڪنهن مڱڻي جو ذڪر به نه ڪيو هو. پڪ ڪجهه ٻيو معاملو آهي، تڏهن ئي سنڌيا خوفزده آهي. ڪا بليڪ ميلنگ..... هن کي پنهنجي حساب سان ڏسڻو پوندو. ڪجهه فيصلو ڪري اطمينان جو ساهه کڻي ٿو.



وقت بنا ڪنهن غير معمولي واقعي جي گذرندو رهي ٿو سنيتا به ڪافي ڏينهن کان پوءِ سنڌيا وٽ آئي آهي ان دوران هن جي زندگي ۾ ڇا ڪجهه وهيو واپريو ان جي کيس ڪا خبر ناهي، ڳالهين ڪندي پڇيس ٿي ته رحمان پئسا وٺڻ آيو هو؟. سنڌيا ڏکاري ٿي چويس ٿي ته ها آيو هو هن جي ۽ رحمان جي رشتي ۾ پئسن کانسواءِ ٻيو رهيو ئي ڇاهي. هو حيران ٿي پڇيس ٿي ته هن هن دفعي به کيس ان شاديءَ کي ليگل ڪرڻ لاءِ نه چيو.
سنڌيا جي اکين ۾ پاڻي اچي وڃي ٿو،
”شادي..... ڪهڙي شادي .....؟“
سنيتا کي هن جي دماغي حالت تي شڪ ٿئي ٿو،
”الائي ڇا پئي ڳالهائين اها شادي جيڪا تو لڪي ڪئي هئي.“
اهو ٻڌي سنڌيا سڏڪا ڀريندي .
”رحمان مونسان ڪابه شادي ڪونه ڪئي هئي. اهو ته مونکي سوني جھرڪي سمجھي ڦاسائي رکڻ لاءِ دوستن سان گڏجي ڊرامو ڪيو هئائين، زال جي دولت هن نائيٽ گرل نيلما تي لٽائي، هاڻي مونکي ڪيريئر بنايو ويٺو هئو ۽ سندس گھر وارن جي سڄي ڪاوڙ مون تي پئي وسي.“
اهو ٻڌي سنيتا حيران پريشان هن جو منهن تڪيندي رهجي وڃي ٿي ۽ سنڌيا روئندي رهي ٿي. ان وقت ڪومل شربت جا گلاس ٺاهي کڻي اندر اچي ٿي، سنڌيا کي روئندو ڏسي پاڻ به ڏکاري ٿي وڃي ٿي، پر ماحول کي خوشگوار بنائڻ لاءِ احمد جهڙي مذاقيه انداز ۾،
”جيڪڏهن غمگين شاٽ اوڪي ٿي ويو هجي ته فريش ٿيڻ لاءِ ٺنڊا ٺار شربت جو هڪ هڪ گلاس ٿي وڃي.“
سنڌيا شرمسار ٿي هٿ سان اکيون اگھي ٿي سنيتا به ڳوڙها اگھي ٿي ڪومل ٻنهي کي شربت ڏئي هڪ گلاس پاڻ به کڻي ڀرسان رکيل ڪرسي تي ويهي ٿي. ۽ ڳالهه کي مٽائيندي پڇڻ لڳي،
”ڏي خبر انٽرويو ڪيئن ٿيو.“
”اي ون، بس دعا ڪيو ته سليڪشن ٿي وڃي.“
ڪومل پيار ڀري لهجي ۾،
”مان پاڻ چاهيان ٿي ته هتي ڪراچي توکي ڏاڍا ڏک ڏنا آهن. ان ڪري ڪجهه وقت لاءِ هن بيوفا شهر کان ڪيڏانهن دور هلي وڃ.... نه ته هتي تنهنجو جيئڻ مشڪل بنجي ويندو.“
سنڌيا ۽ سنيتا وائڙيون ٿي کيس ڏسنديون رهن ٿيون ڪومل پنهنجي ڳالهه جاري رکندي،
”سنڌيا....! مون تنهنجي هر ڪيفيت کي تنهنجي ڪجهه نه ٻڌائڻ جي باوجود محسوس ڪيو آهي، ضرور توسان ڪا وڏي ٽريجڊي ٿي گذري آهي جنهن کي تو صرف پنهنجي اندر ۾ سانڍي رکيو آ ۽ اسان کي هوا به لڳڻ نه ڏني اٿئي. ۽ اهو هڪ ڳالهه ۾ سٺو به آهي نڻان ڀاڄائي جو رشتو ئي اهڙو هوندو آ، يا ته ڀينرن وانگر يا هڪ ٻئي جون دشمن. ڪيڏي مهل ڪهڙي ڳالهه تي ڀيڻ مان دشمن بنجي وڃن ۽ بجاءِ ڏک ۾ ڀائيواري جي زخمن تي نشتر زني ڪرڻ لڳن. پر سنڌيا، مون توکي هميشه پنهنجي قريب محسوس ڪيو آهي ان ڪري تنهنجي لاءِ دعاگو آهيان ته جيترو جلد ٿئي. هن شهر کان دور هلي وڃ، جتي هن شهر جي ڪا پرڇائين به تنهنجو پيڇو ڪري نه سگھي.“
ڪومل جا همدردانه ٻول ٻڌي سنڌيا وري روئڻ لڳي ٿي ته سنيتا کيس دلداري ڏئي ٿي.
ڪجهه ڏينهن ائين ئي بغير ڪنهن اهم واقعي جي گذري وڃن ٿا، رحمان سان ٿيل جھڙپ ۽ امتياز جي دوستانه انداز ۾ سمجھائڻ کان پوءِ سنڌيا به ڪجهه ڪجهه نارمل زندگي جي طرف اچڻ لڳي ٿي، هوءَ آفيس ۽ گھر جي عام رواجي ڪمن ڪارين ۾ دلچسپي وٺڻ لڳي ٿي، هڪ ڏينهن هوءَ آفيس ۾ فائيلن ۾ مصروف آهي ته پٽيوالو اچي چوي ٿو ته کيس ايم ڊي صاحب سڏيو آهي، اهو ٻڌي هوءَ پريشان ٿي وڃي ٿي، سڄي سروس پيرڊ دوران ايم ڊي صاحب هڪ دفعو ئي ڪنهن ميٽنگ ۾ کيس طلب ڪيو هيو، اهو به اڳواٽ سرڪيولر ذريعي، ۽ اڄ ائين ارجنٽ طلب ڪرڻ، ايم ڊي صاحب ۽ اهو به پنهنجي آفيس ۾..... پر ڇو.....“
”ميڊم اها ته مونکي خبر ناهي، پر مظفر صاحب کي به سڏيو اٿن.“
اهو ٻڌي سنڌيا وڌيڪ پريشان ٿي وڃي ٿي دل ۾ چوي ٿي.
”حيرت آ مونسان گڏ مظفر جي به پيشي.... ڪٿي رحمان ته ڪا ڳالهه ناهي ڪئي.“
هوءَ پٽيوالي کي وڃڻ جو چئي فائيل سانڍي اهو سوچيندي اٿي ٿي ته الائي ايم ڊي صاحب ڇا چوندو، تڪڙا تڪڙا قدم کڻندي آفيس اچي ٿي ٻاهر پي اي، کيس ڏسي اندر وڃڻ جو اشارو ڪري ٿو. هوءَ در کولي اجازت گھري اندر وڃي ٿي، سامهون ايم ڊي ويٺو آهي، هن جي اندر داخل ٿيڻ تي غور سان کيس نهاري ٿو ته اي سي روم ۾ به سنڌيا جا پگھر نڪري اچن ٿا.
آفيس ۾ سائيڊ چيئرز تي مظفر ۽ ڊئريڪٽر ايڊمن ويٺا آهن، سنڌيا جو چهرو وسامي وڃي ٿو، پڪ ڪا غلط ڳالهه ٿي آهي، اڃان سوچي ئي پئي ته ايم ڊي جو آواز ڪنن سان ٽڪرائجيس ٿو، جيڪو کيس لرزائي ڇڏي ٿو،
”مس سنڌيا شوڪت علي....، (ويهڻ لاءِ چوندي) هاته مس سنڌيا شوڪت علي.....! توهان ڪمپني کي انفارم ڪئي بغير ڪنهن ٻئي هنڌ اپلاءِ ڪيو.....“
سنڌيا اطمينان جو ساهه کڻي ٿي ته جيڪو هن سوچيو پئي ائين ناهي،
”سر....! جنهن وقت مون ايڊ ڏٺي ته ان ۾ ايترو ٽائيم نه هو جو مان ٿرو پراپر چينل اپلاءِ ڪيان.... انکان علاوه مون کي جڏهن هي جاب ملي هئي ته ان ۾ اهڙِي ڪابه ڪنڊيشن نه هئي.“
ان دوران پٽيوالو چانهه بسڪيٽ کڻي سڀني کي سرو ڪري ٿو. ايم ڊي سنڌيا کي غور سان ڏسندي،
”مس سنڌيا، توهان کي مبارڪ هجي توهان جي سليڪشن ٿي وئي آهي ۽ اسان جي ڪمپني کان ڪميشن وارن توهان جي باري ۾ انفرميشن گھري آهي تڏهن ئي اسان کي خبر پئي.“
اهو ٻڌي سنڌيا خوش ٿي وڃي ٿي.
”ٿينڪيو سو مچ سر....! مان ته ڊڄي وئي هئس ته الائي ڪهڙي سلسلي ۾ پيشي ٿي آهي.“
”مس سنڌيا، مونکي ۽ ڪمپنيءَ کي توهان جي ڪم مان ڪابه شڪايت ناهي، توهان جا ڪنسرن آفيسر به توهان جي ايفرٽس مان ڪافي مطمئن آهن، خاص ڪري مظفر صاحب ته توهان جي ڏاڍي تعريف ڪندو آهي.“
سنڌيا اهو ٻڌي خوش ٿئي ٿي،
”ٿينڪس اي لاٽ سر.....“
”بهرحال، زندگي اهائي آهي ته انسان اڳتي ۽ اڳتي وڌڻ لاءِ ڪوشش ڪندو رهي، مون توهان کي ان ڪري گھرايو ته اها خبر مون خود توهان کي ڏيڻ ٿي چاهي. هاڻي اسان جي مٺائي توهان ڏي ٿي.“
اهو ٻڌي ڊئريڪٽر به صاحب جي ها ۾ ها ملائيندي،
”مٺائي نه سر.... مس سنڌيا کان سٺي لنچ وٺبي.“
اهو ٻڌي مظفر جيڪو ايم ڊي کي گھڻو قريب آهي، چوي ٿو،
”سر.... اهو بهتر نه ٿيندو ته نئين روايت قائم ڪندي مس سنڌيا جي هن ڪاميابي جي خوشي ۾ اسان سندس دعوت ڪيون.“
”واءِ ناٽ ....، ته پوءِ مس سنڌيا جي ڪاميابي جي خوشي ۾ اها دعوت ڪمپني جي طرفان ٿيندي ۽ وينيو جو انتخاب سنڌيا پاڻ ڪندي.“
سنڌيا جي اکين ۾ خوشيءَ مان ڳوڙها اچي وڃن ٿا.
”ڊئريڪٽر صاحب....! ته پوءِ جنهن ڏينهن سنڌيا کي رليو ڪيو ان ڏينهن دعوت به رکجو.“
”او ڪي سر....“ اهو چئي سڀ اٿن ٿا.



شام جي وقت سڀ گھر وارا چانهه تي سنڌيا جو انتظار پيا ڪن، ڇو ته ٽي سي ايس ۾ هن لاءِ اسلا آباد مان هڪ ليٽر آيل آهي، احمد کولي ڏسڻ چاهيو پئي ته پڻس منع ڪيس ته سنڌيا اچڻ واري آهي پاڻ اچي کوليندي. ان وقت سنڌيا خوش خوش اندر داخل ٿئي ٿي ته احمد پري کان کيس لفافو ڏيکاري ٿو هوءَ پرس پري ڦٽو ڪري لفافو وٺڻ جي ڪري ٿي ته احمد پري ڪندي چويس ٿو،
”پهرين مٺائي....“
”بابا ڏسو ٿا احمد کي.....“
ڪومل اٿي مڙس کان لفافو وٺي سنڌيا کي ڏئي ٿي سنڌيا کولي پڙهي ٿي ۽ خوش ٿي پيءَکي ڀاڪر پائيندي،
”بابا منهنجي ٽيرف ڪميشن جي سليڪشن ٿي وئي هي ڏسو منهنجو اپائنٽمينٽ آرڊر.....“
”پٽ مونکي ڏيو، مان ڏسان....“
احمد ليٽر کسيندي،
”پهرين مان ڏسندس....“
ڪومل سندس هٿ مان ليٽر وٺي بابا کي ڏئي ٿي،
”پهرين بابا کي ڏسڻ ڏيو“
شوڪت ليٽر پڙهي خوش ٿي سنڌيا کي اٿي مٿي تي چمي ڏئي ٿوته سندس اکين ۾ خوشي ۾ ڳوڙها اچي وڃن ٿا،
”منهنجي ڌيءَ جي محنت ساڀيان وئي، الله وڌيڪ ترقي ڏيندئي منهنجي صابر ڌيءُ.“
”بابا آفيس ۾ ايم ڊي صاحب ۽ سڀ آفيسر ڏاڍو خوش ٿيا منهنجي دعوت به ڪن پيا.“
”اهو ته سڀ سٺو ٿيو، اڄ ڀيڻ زهره اتي هجي ها ته ڪيڏي نه خوش ٿئي ها، پر اهي سڀ يڪو وڃي سکر رهي پيا آهن، اڄ منهنجي طرفان توهان سڀئي جي ڊنر آهي توهان جي پسند جي ريسٽورانٽ ۾، هاڻي جلدي وڃي رابعه کي فون ڪري اچو ته اهي به اچن. سنيتا کي به سڏي وٺجو.“
شوڪت خوشي مان چوي ٿو:
”واهه ڀئي واهه وڏا ڀاڳ آهن، ٻاهر ڊنرون پيون ٿين.“
احمد سنڌيا کي چيڙائي ٿو.
”چڱو هاڻي اٿو وڃي تياري ڪيو.“
سڀ اٿي پنهنجي پنهنجي ڪمرن ۾ وڃن ٿا.
رات جي وقت سڀئي هڪ چائنيز ريسٽورانٽ ۾ اچن ٿا. سنڌيا گھڻي عرصي کان پوءِ ڪافي خوش آهي. ان ڪري هوءَ ڏاڍي اهتمام سان تيار ٿي آهي هلڪي گلابي رنگ جي سلڪ جي جوڙي هن جي سونهن ۾ چار چنڊ لڳائي ڇڏيا آهن. سندس گوري رنگ تي گلابي جوڙي جو عڪس ائين لڳي پيو ڄڻ گلاب جو گل تازو ٽڙيو هجي. سڀ اندر اچي هڪ وڏي ميز سليڪٽ ڪري اتي ويهن ٿا ته ان وقت مظفر به پنهنجي فيملي سان گڏ اتي اچي ٿو هيڏانهن هوڏانهن نظر ڦيرائيندي هن جي سنڌيا فيملي تي پوي ٿي انهي وقت احمد به کين ڏسي وٺي ٿو ته هو طارق کي ٻڏائي ٿو طارق اشاري سان کين ان طرف اچڻ لاءِ چوي ٿو. هو ان طرف وڌي وڃن ٿا هڪ ٻئي سان عليڪ سليڪ کان پوءِ سنڌيا پيءُ کي ٻڌائي ٿي ”بابا هي منهنجي آفيس جا ڊي ڊي صاحب آهن.“
”اڇا؟... پر هي ته اسان سان ڪلفٽن تي مليا هئا. طارق جا فيملي فرينڊ آهن ان وقت مون کي خبر نه هئي ته هي تنهنجو باس آهي.“
مظفر ڳالهه مٽائيندي،
”ڇڏيو سائين ماضي کي ياد ڪرڻ مان ڪهڙو فائدو.“
شوڪت سمجھي وڃي ٿو ته مظفر ان ٽاپڪ تي ڳالهائڻ نه ٿو چاهي. انڪري ڳالهه کي مٽائيندي،
”توهان سان اڄ سٺي موقعي تي ملاقات ٿي آهي، سنڌيا جو اپائنٽمينٽ آرڊر اچي ويو آ، ان خوشي ۾ اڄ منهنجي طرفان توهان سڀني جي ڊنر آهي،“
”ليڪن سائين، اها ته زيادتي ٿيندي، اسان پنهنجي پروگرام سان آيا آهيون. هيئن ٿا ڪيون اڄ جي ڊنر منهنجي کاتي ۾.“
احمد اهو ٻڌي خوشدلي سان،
”واهه سائين واهه...... مس مس بابا سائين جا کيسا خالي ڪرڻ جو موقعو مليو آ، ان ڪري هر تڪلف برطرف..... توهان هاڻي ويهو.“
اهو چئي ويٽر کي سڏي ٿو ته ڀر واري ٽيبل ملائي جيئن سڀ گڏ ويهي سگھن.



ٻئي ڏينهن شام جو سنڌيا اداس پنهنجي ڪمري ۾ ويٺي آهي رحمان سان گھاريل هڪ هڪ گھڙي، هڪ هڪ پل خوبصورت يادون هن جي دل ۾ گھاو وجھي رهيون آهن. هن هميشه رحمان سان گڏ ۽ رحمان جي محبتن ۾ زندگي جيئڻ چاهي هئي. هن رحمان سان بي تهاشا محبت ڪئي هئي، هن جي بغير هن آڏو زندگي جو ڪو تصور نه هو ان ڪري ئي ايترا سال هن جي سڀني زيادتين، بيوفاين جي باجود هن جي سنڀلجڻ جو انتظار ڪيو هو، ته ڪڏهن نه ڪڏهن هن کي پنهنجي ۽ هن جي محبتن جو احساس ٿيندو. هو واپس محبتن جي دنيا ۾ موٽي ايندو ۽ پوءِ هو هڪ ڀرپور زندگي جيئندا پر اهو سڀ هن جي خام خيالي هئي، هو ته ان راهه تي هلي پيو هو جتان هن جي واپسي نه پر بربادي ئي بربادي هئي. چڱو ٿيو جو امتياز هن جون اکيون کولي ڇڏيون ته رحمان ته هن جي راهه جو راهي ئي ناهي رهيو. ۽ اڄ هن کي پنهنجي جنم ڀوميءَ کي ائين لڪ چوري ڇڏڻو پئجي رهيو آهي، رحمان جي سايي کان دور. ڪاش! هوءَ رحمان سان ڪڏهن به نه ملي هجي ها ته زندگي ايتري بي وقعت بي معنى نه لڳي ها. هوءَ انهن ئي سوچن ۾ گم اکيون بند ڪيو ويٺي هئي ته ڪومل ڪمري ۾ اچي ٿي ۽ کيس ائين گم سم ڏسي سمجھي وڃي ٿي ته پراڻيون يادون هن کي پريشان ڪري رهيون آهن ۽ گھر ڇڏڻ جي فيصلي هن کي اداس ڪري ڇڏيو آهي. ڪومل چپ چاپ واپس مڙي ٿي ته سنڌيا کيس سڏي ٿي.
”ڀاڀي هيڏانهن اچجو مونکي توهان سان ڪجهه ڳالهائڻو آهي.“
ڪومل واپس اچي سندس ڀرسان ويهي ٿي ۽ سندس هٿ پڪڙي چوي ٿي،
”اداس ڇو ٿي ٿين. ڪجهه ئي ڏينهن ۾ سيٽ ٿي ويندين. اسان به ايندا رهنداسين.“
”ڪومل ڀاڀي هڪ ڳالهه چوان واعدو ڪر پوري ڪندينءَ.“
”ها ها چئو.... واعدو......“
”منهنجي اسلام آباد جي پوسٽنگ جي ٻاهر ڪنهن کي به نه ٻڌائجو. چئجو ته ڪمپني جي طرفان ڪٿي ٻاهر ٽريننگ تي ويل آهي.“
ڪومل حيران ٿي وڃي ٿي.
”پر ڇو.....؟“
”اهو مان نه ٿي ٻڌائي سگھان، بس ائين سمجھو ته ڪجهه عرصو مان ڪراچي جي يادن، ۽ ماڻهن کان دور رهڻ چاهيان ٿي، بابا ۽ احمد رابعه آپي وغيره کي توهان ڪنهن نموني مينيج ڪري وٺجو.“
”ٺيڪ آ، وعدو ٿي ڪريان.“
انهيءَ وقت سنيتا اچي ٿي. هوءَ سنيتا کي به ساڳي ڳالهه چوي ٿي، ته سنيتا اهو ٻڌي کيس چوي ٿي،
”مون پاڻ چاهيو پئي ته تون ڪجهه عرصي جي لاءِ ڪيڏانهن ٻاهر هلي وڃ.“
اهو چئي سنيتا اٿي ٿي.



سنڌيا جي اسلام آباد پوسٽنگ ته ٿي وئي پر هن جي وڃڻ جي تصور کان ئي گھر جا سڀ فرد اداس ٿي ويا هئا. خود سنڌيا به ڏکاري رهڻ لڳي هئي. هوءَ ماءُ جي وفات کان پوءِ ڪڏهن به پيءَ کان جدا نه ٿي هئي، شوڪت علي به سندس ڪيفيت کي محسوس ڪري رهيو هو. سنيتا جي وڃڻ کان پوءِ هو سندس ڪمري ۾ اچي ٿو ۽ سندس ڀرسان ويهي هن جي مٿي تي هٿ ڦيري ٿو هن جي هٿن جو لمس سنڌيا جو جيءُ جھوري رهيو هو. پر هوءَ ضبط ڪيو ويٺي رهي. شوڪت علي سندس مٿو پنهنجي ڪلهي تي رکي نهايت ڏکاري لهجي ۾ چوڻ لڳو،
”پُٽ....! هي جيڪا زندگي آهي نه، اها گلن جي سيج ناهي، هتي قدم قدم تي ڏک به ملندا آهن ته سُک به، کلبو به آهي ته روئبو به آهي، ڌڪ به لڳندا آهن، ته درد به ٿيندو آهي، اهو سڀ نه هجي ها ته انسان، انسان نه سڏجي ها صرف جاندار سڏجي ها، سنڌيا ڌيءُ هي دُک به ڏاڍي عجيب شيءِ هوندا آهن، جيترو هنن کان ڊڄبو، انهن جي باري ۾ سوچبو، انهن جي شدت محسوس ڪبي، اهي وڌندا ويندا، عذاب بنجي ويندا آهن، ماري وجھندا آهن. جي انهن جي پرواهه ڪرڻ ڇڏي ڏبي انهن جي پڪڙ کان پاڻ کي ڪڍي ڇڏبو ته اهي ڊڄي ڀڄي ويندا، ڳالهه صرف هڪ دفعو همٿ ڪرڻ جي هوندي آهي. تون جيڪڏهن هتان وڃڻ نه ٿي چاهين ته اهو سڀ تنهنجي مرضيءَ تي ڇڏيل آهي اسان ڪنهن به حالت ۾ توکي اداس ڏسڻ نه ٿا چاهيون.“
اهو ٻڌي سنڌيا پاڻ تي ڪنٽرول ڪري وٺي ٿي. هوءَ پيءُ کي ڪيئن ٻڌائي ته هنن کان الڳ ٿيڻ هن لاءِ ڪيڏو دل جھوريندڙ آهي پر هن کي وڃڻو آهي ڇو ته ان ۾ ئي سڀني جي بهتري ۽ نجات آهي.
”بابا مان بلڪل خوش آهيان اڳتي وڌڻ، ترقي ڪرڻ منهنجو خواب آهي. بس توهان سڀني کي ڇڏڻ ڏکيو پيو لڳي جيڪا هڪ فطري ڳالهه آهي توهان بلڪل به پريشان نه ٿيو مان اتي وڃي سيٽ ٿي ويندس. هاڻي ٻاهر هلو ته هلي چانهه ٿا پيون ٻئي اٿي ڪمري مان نڪري اچن ٿا.


رحمان ۽ مريم جي وچ ۾ ڏينهون ڏينهن ويڇا وڌندا پئي ويا. آئي ڏينهن تي ڪنهن نه ڪنهن ڳالهه تي ڪو وڏو فساد شروع ٿي ويندو هو، مريم ۽ شهربانو ڳوٺ ۾ شاهاڻا زندگي گذاري هئي. ڪئي نوڪر هر وقت سندن چاڪري ۾ هوندا هئا، ڪئي ڀيرا شهربانو جي دل ۾ خيال آيو ته سڀ ڪجهه ڇڏي ڳوٺ هلي وڃي پر رحمان اتي هنن جي لاءِ حويلي کان علاوه ٻيو ڪو آسرو نه ڇڏيو هو ٻيو ته هن جي ڌيءَ جيڪا هينئر ٽن ٻارن جي ماءُ هئي، ان کي هن اوڙاهه ۾ اڪيلو نبرڻ لاءِ ڪيئن ڇڏي وڃي. پويان سندس الائي ڪهڙو حال ٿئي، اهو سڀ سوچي مجبوري ۾ رهي پئي هئي. روز روز جي جھڳڙن جو ٻارن تي به اثر پئجي رهيو هو، هو ضدي، بي چيا ٿيندا پئي ويا پڙهڻ لکڻ سان هنن جي ڪابه دلچسپي نه رهي هئي ۽ ان جي نه پيءَ کي ڳڻتي هئي ۽ نه ماءُ جي چوڻ ۾ هئا. ائين زندگي گذري رهي هئي. ڪڏهن ڪڏهن رحمان خلاف معمول گھر ۾ هوندو هو ته اهو ڏينهن ٻارن لاءِ عيد جو ڏينهن هوندو هو، ابو اسان کي هي کپي هيڏانهن گھمائڻ وٺي هلو پوءِ ڪڏهن رحمان جي کيسي اجازت ڏني ته هو سندن ننڍڙيون فرمائشون پوريون ڪري وٺندو هو جي نه ته ٽاري ڇڏيندو هو.



سنڌيا آرڊر ملڻ کان پوءِ آفيس جون فارملٽيز پوريون ڪرڻ کان پوءِ آخر اتان رليو ٿي وئي، هو جيئن پيڪنگ ڪري رهي هئي تيئن گھر ۾ عجيب اداسي ڇانئجندي پئي وئي. خاص طرح سان شوڪت علي ته ڏاڍو اداس رهڻ لڳو هو. ماءُ جي گذرڻ کان پوءِ هن پنهنجي ٻارن کي ڪڏهن به پاڻ کان پري نه ڪيو هو رابعه به شادي کان پوءِ به ٻئي چوٿين گھر ويٺي هوندي هئي، احمد هن جي بڪنگ ڪرائي ڇڏي هئي. ٽن ڏينهن کان پوءِ هن کي اسلام آباد وڃڻو هو، احمد کيس پيڪنگ ۾ مدد ڪري رهيو هو ته ڪومل ڪمري ۾ اچي ٿي،
”بابا ڏاڍو اداس ۽ پريشان آهي هلو ته بابا وٽ هلي ويهون ٿا.“
”تون رابعه آپي کي فون ڪر ته بابا کي ڪٿي آئوٽنگ تي وٺي ٿا هلون من دل بهلجي وڃيس.“
ڪومل اتان ئي ڪارڊليس تان رابعه کي فون ڪري ٿي. اچانڪ احمد جي ذهن ۾ هڪ خيال اچي ٿو،
”هينئن ڇو نه ڪجي ته مان به هفتي کن جي موڪل ٿو وٺان سڀئي گڏجي هلون ٿا سنڌيا کي جوائن ڪرائي هن جي رهائش وغيره جو اطمينان ڪري پوءِ موٽي اچون، ڪومل به شادي کان پوءِ ڪيڏانهن گھمڻ نه وئي هئي ان بهاني هوءَ به گھمي ايندي ۽ بابا به اتي رهي ڪري اطمينان ڪندو ته سنڌيا کي ڪو پرابلم ته ڪون ٿيندو اڪيلو رهڻ ۾.“
اهو ٻڌي سنڌيا خوش ٿي وڃي ٿي ۽ کيس چوي ٿي،
”ته پوءِ جلدي سڀني جون ٽڪيٽون ڪرائي وٺ، پر بابا کي بڪنگ کان پوءِ ٻڌائجانءِ.“
احمد ان وقت ئي فون ڪري هڪ سليپر بڪ ڪرائي وٺي ٿو.



اڄ شام جوسنڌيا وارن جي راولپنڊي اسلام آباد لاءِ تياري آهي احمد ٽيڪسي ڪرائڻ وڃي ٿو، رابعه هنن سان موڪلائڻ آيل آهي شوڪت اداس ويٺو آهي ته رابعه کانئس پڇي ٿي،
”بابا توهان وري اداس ٿي ويا آهيو، سنڌيا سان گڏ ته وڃو پيا، اتي رهڻ جو انتظام ٿي وڃي ته توهان به اتي ئي رهي پئجو.“
”نه، نه.... مان ڀلا اتي ڪيئن ٿو رهي سگھان، گذارڻ ڏيوس پنهنجي زندگي، مان پنهنجي گھر کان سواءِ ڪنهن ٻئي هنڌ رهي نه ٿو سگھان، احمد جي ضد جي ڪري ٻٽن ڏينهن لاءِ وڃان پيو جوائن ڪرائي بي اُلڪا ٿي هليا اينداسين، وري جڏهن توهان جي ٻارن جون موڪلون ٿينديون ته گڏجي هلي چڪر هڻي اينداسين.“
”ٺيڪ آ بابا.... ڀلي سنڌيا به اتي سيٽ ٿي وٺي.... هاڻي وڌيڪ اداس نه ٿيو، مان هاڻي گھر هلان ٿي اسڪول مان سڌو هيڏي هلي آئي آهيان ٻار پريشان ٿيندا هوندا، بس خير سان وڃو خير سان اچو... خدا وند ڪريم سنڌيا کي اتي وڃي هر پريشاني کان محفوظ رکندو.“
سنڌيا به ڀيڻ سان موڪلائي ٿي سندس اکيون ڀرجي اچن ٿيون پر اندر ئي اندر پي وڃي ٿي. هوءَ ويندي ويندي ڀيڻ کي دکي ڪرڻ نه ٿي چاهي، رابعه به هن جي حالت کان واقف آهي ان ڪري بغير ڪنهن جذباتي تاثر ڏيڻ جي مٿاڇرو موڪلائي تڪڙي ٻاهر نڪري وڃي ٿي، هيٺ لهندي کيس لڳي ٿو ڄڻ هن جي دل ڦاٽي پوندي وڏي مشڪل سان پاڻ تي ڪنٽرول ڪري ٿي ۽ ٻاهر اچي ٽيڪسي ڪري گھر هلي وڃي ٿي.
ٿوري دير ۾ احمد به ٽيڪسي ڪرائي اچي ٿو ۽ سامان کڻي ٽيڪسي ۾ رکرائي رهيو آهي شوڪت به ٻاهر وڃڻ لاءِ لائونج ۾ اچي ٿو. سنڌيا پنهنجي ڪمري ۾ هر شيءِ کي ڏکارين نظرن سان ڏسي رهي آهي، هن گھر ۽ ڪمري سان هن جي ننڍپڻ جون ڪئي يادون وابسطه آهن اکين ئي اکين ۾ هر شي کي الوداع ڪري ٿي، وري الائي ملڻ ٿئي الائي نه، ان وقت سندس ڪمري ۾ فون جي گھنٽي وڄي ٿي،
”هينئر وري ويندي ويندي ڪنهن کي فون ڪرڻ جي پئي آهي وڌي فون کڻي ٿي ٻئي طرف لائونج ۾ ڪومل به فون کڻي ٿي،
”پڪ آپا گھر پهچي فون ڪئي هوندي.“
ٻئي طرف مردانه آواز ٻڌي ڪومل جي چهري تي ناگوار ۽ سنڌيا جي چهري تي خوف ۽ نفرت وارا تاثرات پيدا ٿين ٿا، ٻئي طرف رحمان آهي سنڌيا سندس آواز ٻڌي ناگوار لهجي ۾ چوي ٿي،
”توهان هتي ڇو فون ڪئي آهي.“
رحمان مڪارانه انداز ۾،
”جانِ رحمان ان ڏينهن منهنجو پورو حساب ڪتاب ڪئي بغير تون هلي آئينءَ، توکي خبر آ نه ته مان حساب ڪتاب چڪتو ڪئي بغير ڪنهن کي بخش ناهيان ڪندو.“
ڪومل ٻئي طرف اها گفتگو ٻڌي حيران پريشان چپ چاپ رسيور کنيو سڪتي جي حالت ۾ بيٺي آهي.
”پليز....! توهان فون رکو مون توهان جي ڊمانڊ پوري ڪري ڇڏي آهي، آئينده مونکي پريشان نه ڪجو سمجھيو.“
ٻئي طرف هو زوردار ٽهڪ ڏئي ٿو،
”اڃان ته هاڻي شروعات ٿي آهي...“
”في الحال فون رکو. صبحاڻي ڳالهائجو....“ ائين چئي سنڌيا فون بند ڪري اچي بيڊ تي ويهي ٿي، وڏا وڏا ساهه کڻي ٿي،
”مان يادن کان پيڇو ڇڏائڻ لاءِ پرديس جھاڳڻ جي تياري ۾ آهيان ۽ هي ويندي ويندي به منهنجي جان عذاب ۾ ڪرڻ کان نه ٿو مڙي.“
ٻئي طرف ڪومل اهي ڳالهيون ٻڌي ڄڻ ته سڪتي ۾ اچي وئي آهي رسيور رکڻ ئي وسري وڃينس ٿو،
”ته سنڌيا جي پريشانين جو اهو سبب هو، ڪو شخص هن کي ائين بليڪ ميل ڪري رهيو هو ۽ اسان کي ڪا خبر نه هئي اسان ان کي معمول جو محبت ۾ ناڪامي جو واقعو سمجھندا رهياسين، ۽ هوءَ اڪيلي سِر هن سڄي معاملي کي منهن ڏيندي رهي... تڏهن ئي هوءَ ڪنهن کي پنهنجي نئين ائڊريس ڏيڻ کان لنوائي رهي هئي. سندس منهن تي عجيب قسم جا تاثرات هئا ڏک همدردي، پريشاني پشيماني الائي ڇا ڇا محسوس ڪري رهي هئي.“ انهي وقت احمد مٿي اچي کين ٻڌايو ته ٽيڪسي ۾ سامان رکي ڇڏيو آهي، هن جي منهن کي ڏسي،
”ڇا ٿيو.....! ايڏي پريشان ڇو پئي لڳين.“
”ڪجهه نه..... توهان فهميد کي کڻو ۽ بابا کي وٺي هيٺ هلو......“
”ڪا ته ڳالهه ٿي آهي ٻڌائين ڇو ڪونه ٿي.“
هوءَ نٽائي وڃي ٿي، ۽ سنڌيا جي ڪمري ڏانهن ويندي،
”هي ڇوڪري الائي ڇا پئي ڪري ٽرين اچڻ ۾ ٽائيم ڪونهي مان سنڌيا کي وٺي اچان ٿي.“
سنڌيا ڪمري ۾ هن سڄي صورتحال تي قابو پائڻ جي ڪوشش ڪري ٿي ۽ جلدي جلدي پرس ۽ بيگ کڻي ٿي ۽ ٻاهر اچي ٿي ته ڪومل سندس چهري کي غور سان ڏسي ٿي، جيڪو هر قسم جي احساسات کان خالي آهي. سندس منهن تان اها خوشي غائب آهي جيڪا چند ڏينهن کان هر وقت محسوس ٿيندي هئي. سنڌيا کيس ائين گھوريندي ڏسي چوي ٿي،
”ڀاڀي ڪنهن جو انتظار پئي ڪرين، هل نه دير پئي ٿئي.“
ڪومل دل ۾ چوي ٿي،
”منهنجي ڀيڻ اڳي ته مان صرف تنهنجي درد کي سمجھڻ جي ڪوشش ڪندي هئس پر اڄ مونکي تنهنجي دک جي ڪارڻ جي خبر پئجي وئي آهي، خدا ان شخص تي مار وجھندو جنهن توکان نه صرف تنهنجون خوشيون کسي ورتيون آهن پر هن توکي خوف ۾ مبتلا ڪري ڇڏيو آهي.“
احمد جو آواز ٻڌي ٻئي تڪڙيون تڪڙيون ٻاهر نڪري وڃن ٿيون.



سنڌيا وارن جي وڃڻ کان پوءِ سنيتا اٻاڻڪي ٿي پوي ٿي. هوءَ آئي ڏينهن سنڌيا وٽ ويندي هئي، اڄ هن کي سنڌيا تمام گھڻو ياد اچي رهي هئي. ان ڪري هن رابعه جي گھر وڃڻ جو سوچيو ۽ رڪشا ڪري اوڏانهن هلي وئي رابعه به کيس ڏسي خوش ٿي وئي، هوءَ به بور ٿي رهي هئي. سنيتا رابعه سان ڳالهيون ڪندي چويس ٿي،
”آپا سنڌيا منهنجي ننڍپڻ جي سهيلي آهي اسان ڪڏهن به ائين هڪ ٻئي کان جدا نه ٿياسين، اڄ حالتن سنڌيا کي پنهنجي جنم ڀومي ائين ڇڏڻ تي مجبور ڪري ڇڏيو. سچ پڇو ته سندن گھر بند ڏسي مونکي روئڻ اچي ويو.“
اهو ٻڌي رابعه حيران ٿي کيس ڏسڻ لڳي،
”اهو ڇا پئي چوين، ڪهڙين حالتن سنڌيا کي هتان وڃڻ تي مجبور ڪيو آهي ڪجهه مون کي به ته ٻڌايو مان هن جي ڀيڻ آهيان.“
سنيتا کي هڪدم پنهنجي غلطي جو احساس ٿي وڃي ٿو ته هن اڻ ڄاڻائي ۾ هي ڇا چئي ڇڏيو. ان ڪري پنهنجي ڳالهه کي نڀائيندي مٿي تي هٿ هڻندي چوي ٿي،
”آپا مون کي به الائي ڇا ٿي ويو آهي، سنڌيا جي جدائي جي ڪري دماغ ئي جايائتو ڪونهي، ڪهڙيون وري ڪهڙيون حالتون، وڏي نوڪري جي چڪر ۾، ٻيو ڇا لاءِ.“
رابعه سمجھي وڃي ٿي ته هوءَ نٽائي پئي،
”ڪا ته ڳالهه تنهنجي اندر ۾ آهي جيڪا مونکان لڪائين پئي.“
”آپا... توهان به.... شل نه ڪا ڳالهه هٿ اچيو.... سچ پئي چوان، اهڙي ڪا ڳالهه ناهي جو توهان کان لڪائجي. (ڳالهه مٽائيندي) ٻيو ٻڌايو توهان اسلام آباد نه ويوَ.“
”ٻارن جا اگزيم هئا ان ڪري، ٻيو سوچيم ته سنڌيا ڀلي اتي سيٽ ٿي وٺي ته پوءِ چڪر هڻنداسين، تون به هلجانءِ نه.“
”آپا مان ڪٿي ٿي هلي سگھان.....“
”چڱو ڀلا... اهو ٻڌاءِ ته تون ڪڏهن ٿي شادي ڪرين.“
اهو ٻڌي سنيتا کلي ڏئي ٿي،
”اهو ته توهان تي ڇڏيل آهي نه.... مان ڇو ڳڻتي ڪيان.“
”ته پوءِ مان چوان ٿي طارق کي ته ڳولهي تنهنجي لاءِ... باقي اسان واري ڀيڻ ته دل ڪونه ٺاري.“
”آپا فڪر نه ڪيو، رشته آسمانن تي طئي ٿيل هوندا آهن. وقت به ڌڻي سائين جي طرفان مقرر هوندو آهي، ٿي سگھي ٿو ته اوڏانهن وڃڻ ئي ان جو سبب بڻجي وڃي.“
”الله ڪندو ائين ٿيندو، عمر وڃيس ٿي نڪرندي، توکي ته خبر آهي نه ته عمر گذرڻ سان سٺا رشتا اچڻ بند ٿي ويندا آهن.“
”رب سڻائي ڪندو.....“
انهي وقت ماسي چانهه کڻي اچي ٿي، چانهه پي سنيتا اٿي ٿي،
”چڱو آپا مان هلان .....“
”ايندي ڪر، جيسين ڪومل وارا اچن.“
”ڪوشش ڪنديس.“
سنيتا جي وڃڻ کان پوءِ رابعه سوچي ٿي ته ڪا ته ڳالهه آهي جنهن کان سنيتا لنوائي وئي. هن کي سڀ خبرون آهن، مون کي ضرور ان ڳالهه جي تهه تائين وڃڻو پوندو.
سنيتا گھر پهچي سک جو ساهه کنيو. هي هن کان ڇا ٿي ويو سنڌيا ڪيترا واعدا ورتا هئا، ته هن جو راز ڪڏهن به گھر وارن تائين نه پهچي، اڄ غير ارادي طور هوءَ ڪيڏي غلطي ڪري ويٺي، رابعه کي وقتي طور تي ته ٽاري ڇڏيو پر هن به دنيا ڏٺي آهي هوءَ ضرور ڳالهه جي تهه تائين پهچڻ جي ڪوشش ڪندي. بهرحال اڄ ته خير ٿي ويو.
ٻئي ڏينهن هوءَ نجمه سان ملڻ سندس گھر وڃي ٿي. نجمه کيس ڏسي خوش ٿي بيڊ تان اٿي ساڻس ڀاڪر پائي ملي ٿي، سنيتا سندس ڀرسان ويهندي شڪايت ڪندي چويس ٿي،
”يڪو وڃي ساهرن ۾ رهي پئينءَ، پوئتي جي ڳڻتي به ڪونه ٿيئي.“
نجمه کلندي،
”توهان جو هتي ويٺيون هيئوَ، مونکي ڳڻتي ڪرڻ جي ڪهڙي ضرورت آهي. ڏي خبر، سنڌيا جا ڪهڙا حال آهن. هاڻي ته ماما تنگ ڪونه ٿو ڪريس نه.“
اهو ٻڌي سنيتا کي باهه وٺي وڃي ٿي،
”ماما.....! تنهنجي ماما ۾ ڪا شناس ته آهي ڪونه، گذريل ڪجهه عرصي ۾ هن کي ايڏو پريشان ڪيو اٿس جو.... بس توکي ڇا ٻڌايان،“
هوءَ هر اها ڳالهه کيس ٻڌائي ٿي جيڪا سنڌيا سان ٿي گذري آهي. سواءِ ان نام نهاد شادي ۽ اسلام آباد وڃڻ جي.“
نجمه حيرت سان اهو سڀ ٻڌي ٿي، کين خبر ئي نه ٿي پوي ته شمسه ڪيڏي مهل اتي آئي. ۽ سندن هر ڳالهه لفظ به لفظ ٻڌي ورتائين، سنيتا جيئن ڳالهه پوري ڪري ٿي ته شمسه جي اکين ۾ ڏک ۽ ڪاوڙ ۾ لڙڪ اچي وڃن ٿا، وڌيڪ برداشت نه ٿي ڪري سگھي،
”بي غيرت.....!“
ٻئي حيران ٿي دروازي ڏانهن نهارن ٿيون ۽ شمسه کي ان حالت ۾ ڏسي پريشان ٿي وڃن ٿيون، شمسه اندر اچي ڌڙام ڪري هڪ صوفي تي پاڻ ڇڏي ٿي،
”بي غيرتيءَ جي ته حد ٿي وئي. هن نياڻي سان سڄي عمر ويساهه گھاتيون ڪندو رهيو، هن جي عزت، عزتِ نفس جو جنازو ڪڍي ڇڏيائين ۽ هاڻي بي حيائيءَ جون سڀ حدون اورانگھي ويو آهي، رقمون ڦرڻ ڇا ڪنهن غيرت مند مرد کي سونهي ٿو، پر هن ته ابي ڏاڏي جون زمينون نيلام ڪري ڇڏيون، هن مان ٻي ڪهڙي توقع ڪري سگھجي ٿي.“
سنيتا ڏکاري انداز ۾ چوي ٿي.
”اهو ته اهو پر هو نائيٽ گرلن ۽ ڪيسينو ۾ وڃي جوا ڪرڻ جي چڪرن ۾ سڄي دولت لٽائي رهيو آهي، توهان کي شايد ان جي خبر ناهي.“
اهو ٻڌي ته هو ٻئي وڌيڪ پريشان ٿي وڃن ٿيون...
” اهو وري ڇا پئي چوين ، چري ته نه ٿي آهين . “
”آپا سچ پئي چوان ڀائو رحمان روز اڌ اڌ رات تائين اوڏانهن ويندو آهي. ڪا نيلما نالي نائيٽ گرل آهي، اڄ ڪلهه ان جي زلفن جو اسير آهي صاحبِ موصوف، ۽ ان تي سڄي دولت نڇاور ڪري رهيو آهي.“
”ناممڪن.....! پر اهي خبرون توکي ڪٿان پيون ملن.“
”بس آهي ڪو سورس، جي يقين نه اچي ته جاويد ڀاءُ کي چئي ڪنهن نه ڪنهن نموني ان جي تصديق ڪري وٺجو، مان هاڻي هلان ٿي.“
اهو چئي سنيتا ته هلي وڃي ٿي پر سوين سوال هنن جي ذهنن ۾ ڇڏي وڃي ٿي.
هوڏانهن رحمان راتين جو دير سان گھر اچڻ ڄڻ ته معمول بنائي ڇڏيو آهي ۽ اهو ڏينهن خالي ناهي جڏهن هو نشي ۾ ڌُت گھر نه پهتو هجي، مريم ۽ شهربانو کان علاوه هاڻي ته گھر جي ملازمه خاني به رات جو در کولڻ لاءِ انتظار ڪندي بيزار ٿي پئي آهي. ان رات به هڪ بجي ڌاري رحمان دستور موجب نشي ۾ ڌت گھر جي گيٽ تي پهتو اڄ شايد هن معمول کان ڪجهه وڌيڪ پيتو هو جو گيٽ تي اچي هارن جي مٿان هارن ڏئي رهيو هو، خاني ڊوڙندي ٿاٻڙندي در ڏانهن ويندي دل ئي دل ۾ گاريون ڏيندي،
”ڪٿان اچي هن شرابي ڪبابي صاحب مان ڦاٿا آهيون، راتين جي ننڊ ئي حرام ڪري ڇڏي اٿس.“
دروازو کولي ٿي ته رحمان زون ڪري گاڏي اندر کڻي اچي ٿو. ذري گھٽ ڀت سان ٽڪرائجي ٿو ته زور سان بريڪ هڻي گاڏي مان لهي ڌم سان دروازو بند ڪري ٿڙندو ٿاٻڙندو اندر اچي ٿو، آواز ٻڌي مريم ٻاهر اچي ٿي هوڏانهن شهربانو به پنهنجي ڪمري جي در کان ڏسي ٿي ته اڄ وري ڪهڙو زلزلو اچي ويو آهي، مريم ڪاوڙ مان،
”ڇو.... سويل ئي گھر جي يادگيري اچي ويئي، شرم ڪر ڌيءُ وڏي پئي ٿئي اها توکي اهڙي حال ۾ ڏسندي ته ڪهڙو اثر وٺندي.“
رحمان اهو ٻڌي ڪاوڙ مان زور زور سان ڳالهائي ٿو،
”بس ڪر، جهڙي تون تهڙي هوءَ سنڌيا آهي سڄو وقت ليڪچر، بڪواس ،صرف هوءَ نيلما، منهنجي نيلم ئي آهي جيڪا منهنجي درد کي سمجھي ٿي جيڪا منهنجي هڏ ڏوکي، ... منهنجي دردن جي..... ساٿياڻي آهي.... ڏک.... سک... ۾ ڀاڱي.... ڀائيوار آهي... هوءَ.... سنڌيا.... هلي آ مونسان شادي.... ڪرڻ... جا.....خواب.... ڏسڻ.... مون..... به ڊرامو..... ڪري... ساڻس ڪو... ڙي... شادي ... ڪئي جڏهن.... جڏهن..... پئسا...... گھرينس.... ته سئو بهانا.... نوڪري.... ڪري ٿي ته.... ته منهنجو به ته ان ۾ شيئر آ نه...... ايتري عرصي ۾ ڏنو ڇا ٿس...... پنجاهه.... سٺ.... هزار ڏنا هوندائين.... يا... کڻي ستر اسي هزار..... ان تي به ناراض پئي ٿئي... ته تون مونکي بليڪ...... ميل ٿو... ڪرين.... هاڻي ڏس نه مريم بيگم، زمينون... ته ويون ختم ٿي... آخر... مان... نيلما...جو خرچ ڪٿان پورو ڪيان.... جنهن منهنجو.... هر....هر... ڏک ونڊيو..... آهي.....
اهو سڀ ٻڌي مريم ۽ شهربانو جا ته تاڪ لڳي وڃن ٿا.... ٻئي هڪ ٻئي کي حيراني مان ڏسن ٿيون.... رحمان ٿڙندو ٿاٻڙندو ڪمري ۾ اچي بيڊ تي ڦهڪو ڪري ٿو، شهر بانو ٻاهران اشاري سان ڌيءُ کي ڪجهه سمجھائي ٿي ته مريم به اچي رحمان جي ڀرسان ويهي ٿي، رحمان سمجھي ٿو ته هوءَ سندس دک درد ونڊڻ لاءِ اچي ويٺي آهي، هٿ پڪڙي چويس ٿو،
”ڏس نه..... مريم بيگم.... ان ڏينهن آڊٽ وارن ڏهه هزار گھريا... اهي ڇا گھريا.... مانس ڪاوڙ لڳي ويس.... منهن تي ڦٽا ڪري هلي وئي.... ۽.... هاڻي..... ته فون به نه ٿي کڻي.... آفيس ويو مانس... ته ٻڌاين.... ته ڪجهه ڏينهن کان آفيس..... ئي ڪون ٿي اچي،
هاڻي تون ئي ٻڌاءِ صبحاڻي نيلم جي سالگرهه آهي..... مان هن کي ڪٿان تحفو...... وٺي ڏيان......“
”پر زمينن جا پئسا.... انهن جو ڇا ڪيو.....“
”اڙي.... تون به ڪا صفا چري آهين.... چيم نه ته.... زمينون.... ته.... ڪڏهن جو وڪرو ٿي.... ويون.... ۽.... هاڻي.... مون وٽ.... ڪجهه.... به.... ناهي سڀ ڪجهه ختم ٿي.... ويو.... “
”پر تو ته چيو هو ته ڪمدار ڪوڙ ٿو هڻي.....“
جواب ڏيڻ کان پهرين ئي هن کي ننڊ کڄي وڃي ٿي..... شهربانو ڪمري جي در تي اچي کيس اشاري سان سڏي ٿي، مريم ڪاوڙ ۽ نفرت سان سندس منهن تڪيندي ٻاهر هلي وڃي ٿي. ٻاهر ماڻس جو به موڊ سخت خراب آهي،
”ڏٺئي نه ان ڏينهن ته رحمان صفا الي ويو هو ته ڪمدار ڪوڙ ٿو هڻي.... اسان هروڀرو هن نياڻي سنڌيا کي پئي گار گند ڪيو، وچان وڃي ڪوٺن تي اسان جي ابن ڏاڏن جون نشانيون نيلام ڪيائين.“
مريم جيڪا ڪاوڙ سان گڏ ڏک ۾ وسامجي وئي هئي،
”شرم ڪونه آيس اسان کي ته لُٽيائين پر هن سنڌيا کي به نه ڇڏيائين.“
”مئو ماريو خدا غرق ڪريس... هاڻي اسان جو ڇا ٿيندو.... اهي سڀ گل بانو ۽ سنڌيا جون پٽون آهن..... مان به چوان تعويذ اثر ڇو ڪونه ٿا ڪنس حرام ڪارن کي ڀلا اهڙيون شيون ڪٿان اثر ڪنديون.....“
”بس امان ڦاٿي کان پوءِ ڦٿڪڻ ڪهڙو.... هاڻي ته ڳوٺ به نه ٿا هلي سگھون، نه ئي هتي رهڻ لاءِ ڪجهه بچيو آهي.... سڀ الله تي رکي ماٺ ڪري ويهه، اجايو سوچي سوچي بيمار ٿي پوندينءَ. هاڻي هلي آرام ڪر، خاني امان جو خيال ڪجانءِ..... مان هلان ٿي ڪمري ۾ متان نومي نه اٿي پوي.“
مريم ڪمري ۾ هلي وڃي ٿي ته شهربانو به مٿو ٻڌي پاسو ورائي سمهي پوي ٿي.


ڪجهه ڏينهن کان پوءِ شوڪت علي وارا سنڌيا کي اسلام آباد ۾ جوائن ڪرائي ۽ کيس ڪميشن پاران مليل رهائشي فليٽ ۾ سيٽ ڪري واپس اچن ٿا.
هڪ ڏينهن شام جو هو سنڌيا کي ڏاڍو ياد ڪندي اداس ٿي ويا آهن ڪومل پيءَ کي ڪوڙي آٿت ڏئي ٿي، جڏهن ته هوءَ پاڻ اندر ئي اندر جھُري رهي آهي، ان وقت دروازو کڙڪي ٿو ڪومل وڃي ڏسي ٿي ته در تي خاله زهره بيٺي آهي ان کي ڏسي سندس دل ڀرجي اچي ٿي اتي ئي خاله کي ڀاڪر پائي روئي ڏئي ٿي، خاله کيس مٿي تي هٿ رکي دلداري ڏئي ٿي،
”يڪو وڃي رهي پيئوَ، مان سکر مان موٽي آيس ته گھر کي تالو ڏسي پهرين ته پريشان ٿي ويس. پوءِ رابعه کي فون ڪيم جنهن ٻڌايو ته توهان اسلام آباد ويا آهيو.“
”بس خاله اسان به اوڏانهن پهريون دفعو ويا هئاسين. سوچيوسين ته سنڌيا به ڀلي سيٽ ٿي وٺي ۽ اسان به گھمي ڦري وٺون. روز ته وڃڻ ڪونه ٿيندو نه..... انڪري احمد به ٽيليگرام ڪري هفتو موڪل وڌرائي ورتي.“
”چڱو ٿيو جو گھمي ڦري آيئوَ، تون به شادي کان پوءِ ڪاڏي ڪونه وئي هئينءَ.“
هنن ڳالهيون پئي ڪيون ته سنيتا به اچي نڪتي،
”اڙي ڀاڀي ڪهڙا حال ڪهڙا چال، يڪو پيا گھمو پوئتي وارن جي به ڪا يادگيري ڪونه ڪيو.“
”ڏي خبر سنيتا تون ته ٺيڪ آهين نه،“
”مان ٺيڪ آهيان، ڏيو خبر سنڌيا جي ٽريننگ شروع ٿي....“
”ٽريننگ....! ها ٽريننگ شروع ٿي وئي.“
”چڱو مان هلان ٿي، هيڏانهن مائٽن ڏانهن وئي هئس، سوچيم ڏسندي وڃان ته توهان آيا آهيو يا نه... سنيتا وڃي ٿي ته خاله کلندي چوي ٿي،
”هي ڇوڪري به عجب جهڙو ڪردار آهي، گھڙي کن به ڪٿي ٽڪاءِ ڪونهيس پنج منٽ هتي پنج منٽ هُتي.“
”خاله اها به شابس اٿس جو ڪٿي به ڀيرو ناهي ڀڃندي. هر ڪنهن جي ڏک سک ۾ ڀاڱي ڀائيوار لڳي پئي هوندي آهي.“
سنيتا جيئن ٻاهر نڪري ٿي ته کيس احساس ٿئي ٿو ته اوندهه پئي ٿئي، تڪڙا تڪڙا قدم کڻندي گھر ڏانهن وڃڻ لڳي ٿي ته کيس محسوس ٿئي ٿو ته ڪو ماڻهو سندس پويان پيو اچي، هوءَ ڊپ ۾ وڌيڪ تيز قدمن سان هلڻ لڳي ٿي، جيئن گھر واري گھٽي ۾ داخل ٿئي ٿي ته اهو ڏسي ڊپ ورائي وڃينس ٿو. گھٽي سنسان لڳي پئي آهي ڪو وانگي به ڏسڻ ۾ نه پيو اچي، سوچي ٿي،
”الائي ڪير آ، ڪاٿي ڪو ڦورو نه هجي.“
رئي جي پلو سان ٻانهن ۾ پيل چوڙيون لڪائي ٿي،
”هئي ڀڳوان تون لڄ رکجانءِ، مان به نما شام جو اڪيلي نڪري ٿي پوان،“ وس نه ٿو پڄيس ته وٺي ڊوڙ پائي، اڳتي وڌي ٿي ته پيڇو ڪندڙ سندس کان به تيز قدمن سان وڌي سندس آڏو اچي هن ڏي هٿ وڌائي ٿو ته سنيتا کان ذري گھٽ رڙ نڪرندي رهجي وڃي ٿي، سامهون بيٺل شخص تي نگاهه پويس ٿي ته اکيون ڦاٽي وڃنس ٿيون چهري تي عجيب تاثرات اڀري اچنس ٿا. ذري گھٽ رڙ ڪندي،
”ڀائو رحمان توهان....!
”ها سنيتا ڀيڻ مان آهيان..... ڪيترن ڏينهن کان توهان سان ملڻ پئي چاهيم.“
سنيتا جيڪا هاڻي رحمان جي ڪرتوتن کا چڱي طرح واقف ٿي وئي هئي، ڪاوڙ مان پڇيس ٿي،
”پر ڀائو ائين پيڇو ڪرڻ جي ڪهڙي ضرورت هئي، ڪو ماڻهو ڏسندو ته ڇا سوچيندو.“
اهو ٻڌي رحمان شرمسار ٿيڻ جي بجاءِ کلي چوي ٿو،
”سنيتا ڀيڻ پراڻا پاڙيسري آهيون ڪنهن کي ڪجهه سوچڻ جي ڪهڙي ضررت پئي آهي.“
اهو ٻڌي ويتر چڙي پوي ٿي،
”پر به.... اهو ڪهڙو طريقو آ.... ٺيڪ آ، جلدي ٻڌايو ڇو پيا ملڻ چاهيو، مونکي دير پئي ٿئي،“
رحمان رازدارانه انداز ۾ چويس ٿو،
”در اصل ڪافي ڏينهن کان توهان جي سهيلي نظر نه پئي اچي.“
خار مان چوي ٿي،
”ڪير سنڌيا....! ڇو وري ڪا ضرورت پئي اٿو ڇا.“
”ڇا جي ضرورت....؟ اهڙي ته ڳالهه ناهي، اصل ۾ هوءَ ڪافي ڏينهن کان ڏسڻ ۾ ڪونه ٿي آئي. آفيس ۾ به ڪونه ٿي وڃي گھر فون ٿو ڪيان ته ڪير اٽينڊ ڪونه ٿو ڪري.“
”مونکي خبر ناهي مان ڪافي ڏينهن کان اوڏانهن ڪونه وئي آهيان. ڳالهه کي ٽاريندي، ناني ڏک پئي ڪري ته رحمان مهينن جا مهينا گذري ٿا وڃن ته اچي نٿو.“
”امان به هروڀرو پئي پريشان ٿيندي آهي، ڇڏيو ان ڳالهه کي توهان سنڌيا لاءِ ڪونه ٻڌايو.“
هاڻي مجبور ٿي سنيتا کي جان ڇڏائڻي پئي،
”گھڻا ڏينهن ٿيا وئي هئس ته ڀاڄائس ٻڌايو پئي ته ڪٿي ٻاهر ٽريننگ لڳي اٿس اوڏانهن وئي آهي.“
حيرت مان، ”ٽريننگ تي...؟ ڇا جي ٽريننگ.... ڪٿي....؟“
”ڀائو اهو ته مون به ڪونه پڇيو.... بس هاڻي مان هلان ٿي.... ۽ ها... اڳتي ائين منهنجو پيڇو نه ڪندا ڪيو. هر ڪنهن جي عزت هوندي آهي.“
اهو چئي تڪڙا قدم کڻندي اڳتي وڌي وڃي ٿي.

رحمان اڄ گھڻي عرصي کان پوءِ جلدي گھر موٽي آيو هو مريم سان گڏ ٻار به حيران هئا، آخر فواد جيڪو ڪافي سمجھدار ٿي ويو آهي پيءُ کان پڇي ٿو، ”ابو ڇو ... خير ته آهي نه ....“
”ائين ڇو پيو پڇين......“
نينا جيڪا پيءَ جي ڳالهه ٻڌي حيران ٿئي ٿي ته ابو فواد جو چرچو به نه سمجھو کلي چويس ٿي، ”ابو توهان به صفا نه ٿا سمجھو، فواد چوي ٿو ته توهان اڄ جلدي گھر ڪيئن اچي ويا آهيو.“
مريم ڪاوڙ مان چوي ٿي،
”بس ڪونه مليو هوندس ڪو دل پسند دوست.“
رحمان سندس ٽوڪ وارو لهجو ٻڌي،
”چڱو چڱو.... هاڻي بس ڪيو.... آهي ڪو چانهه جو ڪوپ.“
مريم نينا کي چوي ٿي ته وڃي خاني کي چانهه لاءِ چئي اچي . ٿوري دير ۾ خاني چانهه کڻي اچي ٿي، رحمان چانهه پئندي پيار ڀرين نگاهن سان مريم کي ڏسندو رهي ٿو ويچاري عورت، مرد ڪيترا به ڏک ڏئي ڪيڏا به ڀروسا ٽوڙي، بس جي هڪ نظر پيار جي وڌائين نه، ته سڀ ڪجهه وسري ويندس، مريم به عرصي کان پوءِ مڙس کي ائين نهاريندي ڏٺو ته شرمائجي وئي رحمان سندس هٿ جھلي پاڻ ڏي ڇڪيس ٿو ته شرمائجي چوي ٿي،
”ڇڏ.... ٻارن جو ته خيال ڪر....“
فواد کلندي،
”ابو اڄ توهان ڏاڍو خوش پيا لڳو......“
”اڄ ابو اسان کي ٻاهر وٺي ويندو آئسڪريم کارائڻ.....“
نينا لاڏ مان چوي ٿي:
فواد چيڙائيندي،
”تون به ڏاڍي چٽوري آهين، چپ ڪري نه ٿي ويهين.“
مريم موقعي جو فائدو وٺندي،
”ٻارن کي چڪر ڏياري اچ نه......“
”يار..... صفا مولائي لڳو پيو آهيان.....“
”مان ٿي پئسا ڏيانءِ اڄ ٻارن کي ڪٿي هلي ماني کارائي اچ.“
”ها اهو ٺيڪ آهي.“
مريم اٿي الماري مان ڪجهه پئسه ڪڍي رحمان کي ڏئي ٿي،
”يار ايتري مان گذارو ڪونه ٿيندو، پنج ته ڪري ڏي.“
مريم عام عورت جيان مڙس جي ٿوري توجه ڏسي هرکجي پوي ٿي ۽ وڌيڪ پئسه ڪڍي کيس ڏئي ٿي. پئسا کيسي ۾ وجھي رحمان چويس ٿو ته هو وڃي تياري ڪن پاڻ ٿوري دير آرام ڪري وٺي. ۽ ٻئي طرف منهن ڪري سمهي پوي ٿو ته مريم ٻئي ڪمري ۾ وڃي ٻارن کي تيار ڪري ٿي، رات جا نوَ ٿين ٿا ته مريم ڪمري ۾ وڃي ڏسي ٿي رحمان گھري ننڊ ۾ پيو آهي، کيس جاڳائيندي مناسب نه ٿي سمجھي، ٻاهر نڪري وڃي ٿي.
شهربانو کيس موٽندو ڏسي پڇي ٿي،
” اڃان نه ويئو ڇا..... “
مريم پيار ڀرئي لهجي ۾،
”امان رحمان الائي ڪيترن ڏينهن کان پوءِ ائين گهري ننڊ ۾ سمهيو آهي اٿارڻ تي دل نه ٿي چوي..... پاڻهي اٿندو....“
ٻار مايوس ٿي وڃن ٿا وقت تيزي سان گذرندو وڃي ٿو ته مريم خاني کي چوي ٿي ته هوءَ ۽ فواد وڃي سامهون واري بيڪري تان آئسڪريم ۽ ٻار ٻيو جيڪو چون وٺي اچي، خاني ۽ ٻار ٻاهر وڃن ٿا ۽ شيون وٺي واپس اچن ٿا. پر رحمان سجاڳ نه ٿو ٿئي ته مريم به آسرو پلي ماني کائي سمهي پوي ٿي. صبح جو رحمان الارم جي آواز تي ڇرڪ ڀري اٿي ٿو ۽ گھڙي ۾ ٽائيم ڏسي حيران ٿي وڃي ٿو ۽ سوچي ٿو ته اٺ پيا ٿين ٻار انتظار ڪندا هوندا مان به لاڳيتو سمهي پيو آهيان، پاسو ورائي ڏسي ٿو مريم پاسي ۾ گھري ننڊ سمهي پئي آهي، ايتري قدر جو الارم تي به نه جاڳي آهي، ڀڻڪندي،
”هي ڇو سويل ئي سمهي پئي آهي ۽ اها به ايڏي گهري ننڊ.“
ڀرسان بيبي ڪاٽ ۾ نومي جي روئڻ جو آواز اچي ٿو،
”هي نومي به اڄ جلدي سمهي پيو.“
سندس نظر سامهون دري جي شيشي تي پوي ٿي ٻاهر سج جي روشني ڏسي وڌيڪ حيران ٿئي ٿو،
”اڇا ته صبح جا اٺ پيا ٿين ۽ مان سڄي رات سمهيو پيو هوس.“
ٽپ ڏئي اٿي ٿو ته مريم به سستيءَ مان اٿي بيڊ تي ويهي ٿي، ٽوڪ واري انداز ۾،
”ننڊ پوري ٿيئي.... اسان وٽ رڳو ننڊ ڪرڻ ايندو آهين، باقي جاڳين ته الائي ڪٿي ٿو. ٻار ويچارا ٻارهين بجي تائين انتظار ڪري ڪري آخر سمهي پيا.“
”ريئلي آءِ ايم سوري، مون کي اٿاريو ڇونه......“
”تون اهڙي نموني سمهيو پيو هئين دنيا کان بيخبر، جو دل نه پئي چاهيو ته توکي جاڳايان، شڪايتي انداز ۾ ڏکاري ٿي،ننڊ ۾ ئي سهي گھٽ ۾ گھٽ تون گھر ۾ ته هئين، نه ته الائي ڪٿي هوندو آهين.“
”چڱو ڇڏ ان بحث کي اٿي ڏس خاني ناشتو تيار ڪيو آهي، ٻار اسڪول ڪونه ٿا وڃن ڇا؟“
”ويا هوندا خانيءَ موڪليو هوندن.“
اهو چئي مريم ٻاهر نڪري وڃي ٿي ته رحمان اٿي باٿ روم هليو وڃي ٿو.
ان واقعي کي ڪافي ڏينهن گذري وڃن ٿا ته رحمان کي وري پئسن جي ضرورت پئي ٿي. اڌ مهيني جي گذرڻ کان پوءِ جڏهن هن جي پگھار ختم ٿيندي آهي ته هو وري هيڏانهن هوڏانهن واجھائڻ لڳندو هو. ڪڏهن آفيس جي رجسٽرن ۽ رڪارڊ ۾ هيرا ڦيري ڪري ڪجهه انتظام ڪري وٺندو هو ته ڪڏهن ڪنهن دوست يار کان ڪجهه بندوبست ٿي ويندو اٿس. زندگي بس انهن راهن تي گهلبي پئي وئي. ٻار به تيزي سان وڌي رهيا هئا ته انهن جون تقاضائون به ڏينهون ڏينهن وڌنديون پئي ويون. پيءَ جي عدم توجهي جي ڪري ٻنهي وڏن ٻارن جي لکڻ پڙهڻ سان دلچسپي گھٽ ٻين غلط سلط ايڪٽوٽيز ۾ وڌندي پئي وڃي، هو ماءُ ۽ ناني جي چئي ۾ بلڪل ناهن، ائين وقت پنهنجي اڍنگي چال سان گذرندو پيو وڃي، رحمان کي اڃان به سنڌيا جي ملڻ جو آسرو آهي ته هوءَ ضرور ٽريننگ پوري ڪري واپس ايندي. هڪ ڏينهن آفيس ۾ ويٺو آهي ته اچانڪ ذهن ۾ اچيس ٿو ته هڪ ڀيرو وري آفيس جو چڪر لڳائڻ گھرجي متان سنڌيا آئي هجي، اهو سوچي گھڙي ڏسي اٿي ٿو ۽ گاڏي ڪڍي سڌو سنڌيا جي آفيس اچي ٿو گاڏي پارڪ ڪري آفيس ۾ وڃي ٿو. مظفر آفيس ۾ فائيلن ۾ گم آهي ته پٽيوالو اچي ٻڌائي ٿو ته ڪو رحمان صاحب توهان سان ملڻ لاءِ آيو آهي. اهو ٻڌي مظفر سوچ ۾ پئجي وڃي ٿو ته هو ته ڪنهن رحمان کي ڪونه ٿو سڃاڻي پر اهو نالو ڪجهه ٻڌل ٿو لڳي ياد ڪرڻ جي ڪوشش ڪري ٿو پر ڪجهه سمجهه ۾ نه ٿو اچيس ته پٽيوالي کي کيس اندر وٺي اچڻ جو چوي ٿو، رحمان جيئن اندر اچي ٿو ته کيس ڏسي هن کي سڀ ڪجهه هڪ پل ۾ ياد اچي وڃي ٿو اخلاقًا اٿي ساڻس ملي ٿو ۽ ڪرسي آفر ڪري ٿو، رحمان ويهي ٿو ته هو ساڻس حالي احوالي ٿيندي ، خوش اخلاقي سان،
”ڏيو خبر اڄ هيڏانهن خير ۾ اچڻ ٿيو.“
”ڪافي عرصي کان سنڌيا سان ملڻ نه ٿيو هو سوچيم اڄ آفيس وڃي ساڻس ملي اچجي، پر سندس آفيس خالي ڏٺم ته هيڏانهن هليو آيس ته توهان کان پڇي وٺجي.“
اهو ٻڌي پهرين ته مظفر وائڙو ٿي وڃي ٿو ته هي ته سنڌيا جي بقول هن جو فيانسي آهي. ته پوءِ هن کي سنڌيا جي باري ۾ ڇو معلوم ناهي، اچانڪ هن کي اهي منظر ياد اچي وڃن ٿا جڏهن سنڌيا کيس ڏسي خوفزده ٿي ويندي هئي ۽ پوءِ کيس سنڌيا جو اهو واعدو ياد اچي ٿو ته ان جي باري ۾ ڪنهن کي به ناهي ٻڌائڻو. اهو سوچي مظفر پاڻ تي ڪنٽرول ڪري وٺي ٿو ۽ عام رواجي انداز ۾ کيس چوي ٿو،
”توهان کي خبر ناهي ڇا..... ميڊم سنڌيا ڪنهن فارين ٽريننگ جي سلسلي ۾ ٻاهر ويل آهي.“
”ٻاهر...!“ هن جي چهري جا تاثرات هڪدم بدلجي وڃن ٿا، ته سوني جھرڪي اڏامي وئي.
بيدلي سان موڪلائي اٿي ٿو. مظفر هن جي بدلجندڙ موڊ کي ڏسي حيران ٿي وڃي ٿو، ڄڻ هن جي هٿن مان ڪو قيمتي طوطو اڏامي ويو هجي.... هو هڪ جهانديده شخص آهي سڄي ڳالهه کي سمجھي وڃي ٿو ۽ سنڌيا جي پريشانين کي ياد ڪندي اداس ٿي وڃي ٿو.

14

شوڪت علي اسلام آباد مان واپس ته اچي ويو پر هو هر وقت سنڌيا جي سلسلي ۾ فڪرمند رهڻ لڳو. هوءَ ڪڏهن به ائين گھر وارن کان ايترو پري نه رهي هئي، ڪومل ۽ احمد هر وقت سندس دلجوئي ۾ لڳا پيا هوندا هئا، هفتي ۾ هڪ ٻه دفعا ڪڏهن احمد ته ڪڏهن خود سنڌيا هن سان فون تي حال احوال ڪندا هئا پر شوڪت علي کي هر وقت اوڏانهن جي تانگهه ۽ اونو بيچين ڪندو رهندو هو، هڪ ڏينهن احمد صبح جو کيس ٻڌايو ته سنڌيا رات فون ڪئي هئي ٻڌايائين پئي ته کيس اتي ڪميشن جي طرفان هڪ ننڍڙو گھر سيپريٽ الاٽ ٿيو آهي ڪمپائونڊ جي اندر آهي ۽ ڪافي سيف آهي اهو ٻڌي پهرين ته شوڪت علي پريشان ٿي وڃي ٿو ته هاڻي هوءَ اڪيلي ٿي وئي هوندي، اڳ ۾ ته هن سان گڏ ان فليٽ ۾ ٻه ٽي ٻيون به ڇوڪريون رهنديون هيون. ته اسان کي به الڪو ڪونه هو. ان تي احمد دلداري ڏيندي چويس ٿو ته انهن ئي ڇوڪرين مان هڪ سان هن جي ڪافي انڊراسٽينڊنگ ٿي وئي آهي اها رات جي وقت ساڻس اچي رهندي، اهو ٻڌي کيس اطمينان ٿئي ٿو. ۽ چوي ٿو ته اهو ته ڏاڍو سٺو ٿيو رابعه جون به ويڪيشنس ٿيڻ واريون آهن، چيائين پئي ته ٻارن کي وٺي وڃي گھمي ڦري ايندي.
اهو ٻڌي ڪومل چويس ٿي ته ڇو نه هو به ساڻس گڏ هليو وڃي، اهو ٻڌي هو سوچ ۾ پئجي وڃي ٿو.
”بابا ڇا پيا سوچيو.“
”سوچيان پيو ته چوين ته ٺيڪ ٿي پر تون هتي اڪيلي ٿي پوندينءَ.“
”بابا منهنجو فڪر نه ڪيو، مان مينيج ڪري وٺنديس.“



ائين وقت پنهنجي عام رفتار سان گذرندو رهيو، ڪڏهن رابعه وارا موڪلن ۾ اوڏانهن هليا وڃن ٿا ته ڪڏهن ڪومل ۽ احمد اوڏانهن گھمي ڦري اچن ٿا سنڌيا به آهسته آهسته پنهنجي ماضي جي تلخ ۽ خوفناڪ يادن جي ڀنور مان پاڻ آجو ڪرڻ جي ڪوشش ۾ پاڻ کي آفيس جي ڪم ڪارين ۾ مصروف رکي ٿي هوءَ هميشه جيان دل لائي ڪم ڪري ٿي ان ڪري بالا آفيسر هن جي ڪم مان ڪافي خوش آهن.
هڪ ڏينهن رابعه مائٽن وٽ آيل آهي پيءَ کي ڇيڙيندي چوي ٿي:
”بابا اڄ فون ڪري سڏايو خير ته آهي نه، مس مس اسان جي ياد آئي اٿوَ نه ته يا ته اسلام آباد ياترا تي هوندا آهيو يا سنڌيا جي يادن ۾، اسان کي ته ڪو پڇندو به ناهي.“
احمد لاڳ وٺرائيندي،
”سنڌيا بيگم ته اسان سڀني جا نمبر کڻي وئي آهي.“
شوڪت اهو ٻڌي چوي ٿو:
”ننڍڙي هوندي توهان ٻئي وڏا هئڻ جي ناتي هر ڳالهه ۾ هن جو حصو هڙپ ڪري ويندا هيئوَ ۽ هوءَ ويچاري پئي اکيون ٽمڪائيندي هئي.“
اهو ٻڌي ڪومل اداس لهجي ۾ چوي ٿي،
”بابا هوءَ ويچاري ته اڄ به پنهنجي حصي لاءِ پنهنجي حق لاءِ فائيٽ ڪري رهي آهي، ڪاش! ان جي زندگي ۾ به ڪا بهار اچي.“
اهو ٻڌي رابعه پريشان ٿيندي،
”اهو ڇا پئي چوين ڪومل، مونکي تنهنجي ڳالهه سمجهه ۾ نه آئي.“
ڪومل ڳالهه نٽائيندي،
”ڪجهه به نه مون ته ائين ئي پئي چيو.“
”اهڙيون ڊيڄارڻ واريون ڳالهيون ته نه ڪر...... بابا طارق موڪل منظور ڪرائي ورتي آهي توهان به تياري ڪري وٺو هلڻ جي.“
ان وقت مائي عالما چانهه کڻي اچي ٿي ته ڳالهين جو سلسلو موقوف ٿي وڃي ٿو.
وقت جو ڦيٿو ڦري ٿو، جيڪي ٻار هئا اهي وڏا جوان ٿي وڃن ٿا جيڪي وڏا هئا انهن جي وارن ۾ چاندي جھلڪڻ لڳي ٿي زندگي بس روان دوان آهي، گل بانو ضعيف ٿي وئي آهي. هلڻ ڦرڻ کان لاچار، شمسه رٽائر ٿي هر وقت سندس خدمت ۾ مصروف رهي ٿي، هوڏانهن رحمان سنڌيا کان آسرو پلي پنهنجي عياشي لاءِ نيون راهون تلاش ڪري ورتيون آهن. جڏهن کان هن جو پروموشن ٿيو آهي ۽ کيس خود مختيار سيٽ سنڀالڻ جو موقعو مليو آهي ته هن وڏا وڏا داءُ کيڏڻ شروع ڪيا آهن ۽ رڪارڊ ۾ هيرا ڦيري ڪرڻ ۾ کيس ڪا جھل پل ڪانهي رهي. اگر ڪڏهن ڪنهن ماڻهو مٿي ڪا شڪايت ڪئي ته هو انهن آفيسرن سان ڏيتي ليتي ڪري پنهنجو پلَـوُ صاف ڪندو رهندو آهي. ان ڪري هن ننڍڙو گھر وڪرو ڪري پوش علائقي ۾ هڪ سٺو بنگلو خريڊ ڪري ٻارن کي اتي شفٽ ڪري ڇڏيو آهي، گھر ۾ پئسي جي ريل پيل جي ڪري ٻار به انهي ڊگر تي هلڻ شروع ٿي ويا آهن،
ان ڏينهن به شام جي وقت گلبانو جي طبيعت ڪجهه بهتر هئي ۽ گھڻن ڏينهن کان پوءِ ٻاهر لائونج ۾ اچي ويٺي هئي، جاويد به آفيس مان موٽي آيو هو ۽ سڀني سان گڏ چانهه پئي پيتائين ته نجمه ماءُ کي ٻڌايو،
”امي جاويد پئي ٻڌايو ته سندس آفيس جي هڪ جونيئر آفيسر کيس ٻڌايو ته نينا سندس هڪ دوست سان اڪثر گھمندي رهندي آهي.“
اهو ٻڌي شمسه کي اعتبار نه آيو،
”اهو ڀلا ڪيئن ٿو ٿي سگھي، نينا ڪيترو به لاڏ پيار ۾ پلجي وڏي ٿي هجي پر مريم ڪجهه ته سندس تربيت ڪئي هوندي“
جاويد چانهه جو ڪوپ رکندي،
”امي...! جنهن آفيسر ڳالهه ڪئي پئي، اهو ماما رحمان وارن جي نئين گھر جي بلڪل سامهون واري گھر ۾ رهندو آهي ۽ کين ڪافي وقت کان سڃاڻي.“
اهو ٻڌي گل بانوءَ کان رهيو نه ٿو ٿئي،
”هتي پاڙي ۾ رهندا هئا ته ڪڏهن ڪڏهن سندن خبر چار پئي پوندي هئي. جڏهن کان نئين گھر ۾ ويا آهن تڏهن کان اسان وٽ ته اچڻ ئي ڇڏي ڏنن... ابا جاويد جي ڇوڪرو سٺو آهي ته پوءِ رحمان وارا کڻي سڱ ڪن.“
”ناني امان....! اها ئي ته پريشاني آهي، آفيسر ٻڌايو پئي ته ڇوڪرو چال چلت جو سٺو ناهي ۽ هن جي فيملي به ڏاڍي لالچي آهي....“
اهو ٻڌي گل بانو وڌيڪ پريشان ٿي شمسه کي چوي ٿي ته هوءَ رحمان کي فون ڪري گھرائي ڏئي، هوءَ کيس ٻڌائيندي ته ڇوڪري هٿن مان ٿي وڃي. ان جو جلد ڪو بلو ڪري. شمسه طنزيه انداز ۾ ماءُ کي چوي ٿي ته نينا تمام گھڻي ضدي، خودسر ۽ آزاد خيال ٿي وئي آهي گھر ۾ ڪنهن جي به نه ٿي ٻڌي، پيءَ جي ته اصل نه. ان کي گھرائڻ مان ڪو فائدو ڪونهي.
اهو ٻڌي گل بانو جا ته مٿي تي هٿ اچي وڃن ٿا،
”هاڻي ڇا ٿيندو، رحمان مريم وارن کي لُٽيو، پنهنجي ڪرڻي ٿي سامهون اچيس، خدا خير ڪري.“
”امان توهان پريشان نه ٿيو، چاچي شهربانو زماني جي عورت آهي. الله ڪندو ته سڀ ڪجهه سنڀالي وٺندي، ڪنهن ڏينهن ان کي سڏي ڳالهه ڪن تي وجھي ڇڏيندس، هاڻي هلي آرام ڪيو.“



ٻئي طرف نينا جيڪا سورهن سترهن سالن جي الهڙ ۽ خوبصورت ٿي وئي آهي. لاڏ پيار سڀني ٻارن سان گڏ هن جون به عادتون بگاڙي ڇڏيون آهن. حد درجي جي ضدي ۽ خودسر بنجي وئي آهي، پيءَ جي عدم توجهي سبب هن جي دل مان پيءَ جو روائتي نموني وارو خوف جيڪو هميشه ٻارن کي ٿيندو آهي، ختم ٿي ويو آهي ماءُ ۽ ناني کي ته هوءَ ڪنهن به کاتي ۾ نه ٿي آڻي، اڄ به بليڪ جينز ۽ پرنٽيڊ ريڊ شرٽ ۾ هوءَ تمام خوبصورت لڳي رهي آهي. تيار ٿي ٻاهر نڪري ٿي ته ماڻس پڇيس ٿي ته هينئر ٺهي ٺڪي ڪيڏانهن پئي وڃين، اهو ٻڌي سندس موڊ خراب ٿي وڃي ٿو ۽ هڪدم ڪاوڙ مان جواب ڏئي ٿي،
”امي توکي هزار دفعه چيو اٿم ته وڃڻ مهل ٽوڪيندي نه ڪر پر توکي ته عادت آ روائتي ماءُ بنجڻ جي. اهو زمانو ويو جڏهن ڇوڪرين جي ٻاهر نڪرڻ تي پابندي هئي، هاڻي اسان ۽ ڀائرن ۾ ڪو فرق ناهي ڪڏهن فواد کان پڇيو اٿو ته ڪاڏي ٿو وڃي، ٻاهر ڪهڙيون ايڪٽوٽيز اٿس، نه، ان کان ناهي پڇڻو اهو توهان جو پُٽ آهي نه.......“
”پر مون ڇا چيو جو شروع ٿي وئي آهين، وڃي ڌوڙ پايو پيءُ ڪهڙي عزت ڪئي آ جو توهان مان اميد رکان، اڄ اچي ته سڀني جا ڪرتوت ٿي ٻڌايانس.“
اهو ٻڌي ڪاوڙ مان ٻاهر نڪري وڃي ٿي، انهي وقت موبائيل تي رنگ ٿئي ٿي ٻئي طرف سندس دوست وقاص آهي جيڪو ٻڌائيس ٿو ته هو ريسٽورنٽ ۾ ان جو انتظار پيو ڪري، هوءَ جلدي پهچڻ جو چئي ٽيڪسي ۾ ويهي هلي وڃي ٿي، ريسٽورنٽ ۾ پهچي ٿي ته وقاص هڪ ٽيبل تي سندس انتظار ڪري رهيو آهي، هوءَ سڌي اوڏانهن وڌي وڃي ٿي ۽ ڪرسي سرڪائي ويهي ٿي ته وقاص سندس هٿ پڪڙي چوي ٿو:
”ڏاڍي دير ڪيئي، هتي بک ۾ پيٽ ۾ ڪئا پيا ڊوڙن.“
”بس يار توکي ته خبر آهي بزرگن جي، نڪرڻ تي جيستائين پڇاڻو نه ٿئي سمجھندا هنن ماءُ پيءُ جو فرض ادا نه ڪيو.“
وقاص اهو ٻڌي کلندي چوي ٿو:
”وڏن سان ايڏو ناراض به نه ٿجي، خير ڇڏ ان ڳالهه کي، ڊنر آرڊر ڪيون..... پينٽ جي کيسي ۾ هٿ وجھي....، اوهو مان والِٽ کڻڻ وسري ويس، نينا ڊيئر اڄ جي ڊنر تنهنجي حساب ۾.....“
اهو ٻڌي نينا کلي ڏئي ٿي،
”ڊونٽ وري يار.... اها ڪا نئين ڳالهه ناهي تون جڏهن به مونکي ڊنر تي وٺي ايندو آهين، پرس وساري ايندوآهين پر دوستي ۾ سڀ ڪجهه جائز آ.... تو خرچ ڪيو يا مون، ساڳي ڳالهه آ.....“
ويٽر کي اشارو ڪندي، ”تنهنجو اهوئي انداز ته منهنجي لاءِ محبوبيت جو باعث آهي..... ڪنهن به ڳالهه کي مائينڊ ناهين ڪندي ....“
ويٽر آرڊر سرو ڪري ٿو... ”چڱو پٽاءِ نه.... ڊنر انجواءِ ڪر.“
ٻئي ڊنر ڪرڻ لڳن ٿا.
مريم جيڪا هينئر پخته عمر جي هڪ سنجيده عورت ٿي وئي آهي ۽ شهربانو جيتوڻيڪ عمر رسيده ٿي وئي آهي پر ڳوٺ ۾ رهي ڪري سٺي خوراڪ ۽ اتان جي رهڻي ڪهڻي جي اثر ڪري هوءَ اڄ به چاڪ وچوبند لڳي پئي آهي، نينا جي رويي جي ڪري مريم ڪجهه فڪر مند آهي شهربانو کيس ائين ڏسي ٿي ته کانئس رهيو نه ٿو ٿئي،
”مائي تون به اڇي مٿي سان اچي ٿي آهين، نه مڙس توکان سنڀاليو ٿيو نه اولاد تي ڪنٽرول ڪري سگھينءَ، ۽ هاڻي پڇتائڻ کان سواءِ تو وٽ بچيو ڇا هي، ڇوڪري آ ته ڪنهن جي غرض نه ٿي ڪڍي، رات رات تائين گھر کان ٻاهر الائي ڪٿي گھمندي ٿي رهي، ڪڏهن فلاڻي سهيلي جي پارٽي آ، فلاڻي جي شادي ۾ وئي هئس، ڇوڪرو آ ته نِس پِس پيءُ وارا پير کنيا اٿس. سڄو سڄو ڏينهن رولو ڇوڪرن جي سنگت ۾ پڙهڻ کان ته صفا جواب ڏئي ڇڏيو اٿس ننڍي ۾ ڪجهه آسرو هو، پڙهڻ جو شوق هوس پر هاڻي ڏسو ته اهو به سڄو ڏينهن انهي ڪمپوٽر تي راند جي بلي آ.
اهو ٻڌي مريم جيڪا ڌيءَ جا ٻلتار ٻڌڻ کانپوءِ ڀري ويٺي هئي روئڻ لڳي، روئندي،
”امان توکي مامي مراد خان ڪيڏو سمجھايو ته ادي اڻ ڏٺي مٽي نه ڪر، اسان ڳوٺاڻا شهر وارن سان نه پڄي سگھنداسين، پر توکي رحمان ۾ الائي ڇا نظر اچي ويو، جھٽ کڻي مون کي ڦاسايئي.“
”امڙ مونکي الائي ڪهڙي نانگ کاڌو، ڪهڙي خبر هئي ته شهر ۾ رحمان ڪنهن ٻيءَ جي چڪر ۾ آهي، مون ڳالهه ڪئي مانس ته جھٽ راضي ٿي ويو. ماءُ جي ڪاوڙ جي به پرواهه نه ڪيائين. مون به سوچيو ته هڪڙي سڪيلڌي ڌيءَ اٿم شهر ۾ پرڻجي ويندي ته عيش ڪندي.“
”هن سنڌيا جون پــِٽون اهڙيون لڳيون جو مڙس ته سُک ڪونه ڏنو پر اولاد به جيءَ جو جنجال بنجي ويو آهي.“
”ڇا ڪجي هنن شهري ماڻهن تي ته دعا تعويذ به اثر ڪونه ٿو ڪري، ڪهڙا جهد پِٽيا ٿئون. انهي پِٽيءَ سنڌيا مان رحمان جي جند ڇڏائڻ لاءِ.“
”امان سنڌيا ويچاري جو ڪهڙو ڏوهه، رحمان ته پاڻ سندس جيئڻ حرام ڪري ڇڏيو هو.“
اهو ٻڌي شهربانو نڪ کي موڙو ڏئي چوي ٿي،....
”بس مائي بس توکي وري ان نڀاڳي سنڌيا سان اچي همدردي ٿي آهي.
”امان.....! ان ۾ سنڌيا جو ڪهڙو قصور، رحمان ته سڀ ڪجهه جوا ۽ شراب ۾ برباد ڪري ڇڏيو...... اهو ته سڀ وڃي ڍنڍ ۾ پوي مون کي ته نينا جي ڳڻتي اچي ورايو آهي، الائي ڪهڙا پير کنيا اٿس.“
”رات رحمان اچي ته ان کي سندس اولاد جي افالن جي سڄي ڳالهه ڪري ٻڌائينس، نه ته موچڙا وري تون کائيندينءَ.“
”رحمان ڇا ڪندو..... ان کي شراب ۽ بدمعاشين مان فرصت ملي ته گھر کي به ڏسي. هينئر رات جا ٻارنهن پيا ٿين، آهي ڪو هڪڙو به گھر ۾ پيدا.“
ان وقت نينا ٺڪ ٺڪ ڪندي اندر اچي ٿي ۽ سڌو پنهنجي ڪمري ۾ هلي وڃي ٿي.
گلبانو جنهن کي سڪيلڌي پُٽ جي پاڻ کان جدا ٿيڻ اڳ ۾ ئي جھوري وڌو هو ۽ وقت کان اڳي ئي ضعيفي اچي ورايو هوس، ويتر جو پوٽاڻ خاص ڪري نينا جي ائين بگڙجڻ جون خبرون ڪن تي پيس، ان ته صفا کٽ وٺرائي ڇڏيس. مريم وارا جڏهن کان گھر مٽائي پوش علائقي ۾ وڃي رهيا هئا مهينن ۾ به مشڪل سان ڪڏهن چڪر هڻندا هئا نه ته کين ياد به ڪونه هوندو هو ته سندن ڪا ماءُ ڀيڻ به آهي جيڪا هر دم سندن اوسيئڙي ۾ هوندي. ان ڏينهن به اچانڪ گل بانو جي طبيعت گھڻي خراب ٿي وئي ته چند گھڙين لاءِ ڌارين جيان اچي کيس ڏسي هليا ويا.

فواد ۽ نينا ڏينهون ڏينهن گھر کان لاتعلق ۽ پنهنجي اوباش ۽ بيڪار قسم جي سنگت ۾ وقت گذارڻ لڳن ٿا. گھر ۾ ڪنهن جي به ڪا ڳالهه مٿن ڪو اثر نه ٿي ڪري .ان ڏينهن به نينا حسبِ دستور گھران تيار ٿي نڪري ٿي ته ماڻس جي ٽوڪڻ تي هن سان جھڙپ ٿي وڃي ٿي. مريم اولاد هٿان روز روز جي بيعزتي سهي سهي همٿ هاري ويٺي آهي.

”وقاص مان امي ۽ ناني جي روز روز جي ڪِر ڪِر کان بيزار ٿي وئي آهيان، هوڏانهن ابو آ ته ان کي پنهنجي عياشين مان ئي فرصت ناهي جو اولاد جي ضرورتن کي به ڏسي.“
”سچ ٿي چوين نينا..... انڪل ته پنهنجي ئي عياشين کان واندو ناهي، فواد کي پنهنجي اوباش سنگت مان فرصت ناهي.“
”ان ڪري اڄ مان فيصلو ڪري آئي آهيان ته اسان کي ڪورٽ ميريج ڪرڻ کپي. مان هاڻي هن عذاب گھر ۾ مزيد هڪ گھڙي به گذارڻ جي روادار ناهيان وقاص ڪنهن طرح سان کيس ان آٽي تان ڌيان هٽائي ٿو.

شهربانو نينا جي وڃڻ کان پوءِ ٻاهر لائونج ۾ اچي ويهي ٿي مريم جي ڌيءَ سان جھڙپ کان پوءِ موڊ سخت خراب آهي، شهر بانو کي به الائي ڪهڙي کُٽي کڻي ٿي جو پڇيس ٿي،
”مريم هڪڙي ڳالهه ته ٻڌاءِ، رحمان سڀ زمينون وڪڻي پئسا اڏائي ڇڏيا، وري ڪيتري وقت تائين هو سنڌيا کي پٽيندو رهيو، هوءَ به جان ڇڏائي الائي ڪهڙي ٻاهرين ملڪ هلي وئي..... پوءِ اچانڪ ڪٿان ايڏي دولت هٿ اچي ويس جو ننڍو گھر وڪڻي هي وڏو گھر وٺي ڏنائين، اهو به اديءَ وارن کان پري......“
”امان تون به..... چيائين پئي ته بئنڪون ايڊوانس پگھارون منهنجو مطلب آهي ته قرض پيون ڏين اهي ورتا اٿائين.“
”الائي مائي....... مون کي ته تنهنجي مڙس تي ڪو اعتبار ڪونهي، الائي ڪڏهن ڪنهن کي لُٽي ڦُري وٺي.“
اهو ٻڌي مريم جيڪا اڳ ۾ ئي تتي ويٺي هئي سڄي باهه ماءُ مان ڪڍندي،
”بس امان بس... تون ته رحمان جي پويان هٿ ڌوئي پئجي وئي آهين. جڏهن چيائين ته بئنڪ مان قرض ورتو اٿم ته ورتو هوندائين.“
”پر رحمان ته چيو پئي ته ٻه سال وڃي رهيا آهن رٽائري ۾.... پوءِ هي ايڏو وڏو قرض لاهيندو ڪيئن، هتي ته گھر لکن ۾ ٿا ملن.....“
اهو ٻڌي مريم کي چڙ وٺي وڃي ٿي،
”امان ورتو اٿس ته لاهيندو به پاڻ اسان ڇا لاءِ ويٺا پريشان ٿيون.“
”الائي مائي ائين نه ٿئي ته اها مٿي ڇانو وري بئنڪ وارا ليلام(نيلام) ڪري اسان کي آڻي رستي تي ڇڏين.....“
”امان تون به پاڻي کان اڳي......“
اهو ٻڌي شهربانو ڪاوڙ مان اٿي اندر هلي وڃي ٿي.



وقت جو چرخو پنهنجي رفتار سان ڦري رهيو هو. هڪ ڏينهن رحمان پنهنجي شاندار آفيس ۾ ويٺو معمول جا فائيل صحيح ڪري رهيو هو ته فون جي گھنٽي وڄي ٿي. فون کڻي ٿو ته ٻئي طرف اينٽي ڪرپشن جو سرڪل آفيسر سرفراز ڳالهائي پيو.
”سرفراز صاحب توهان جو ڪم ڪري ڇڏيو آهي ۽ توهان لاءِ لفافو به موڪلي ڇڏيو آهي.“
”اهو ته ٺيڪ آهي پر.... توهان کي هڪ اطلاع ڏيڻو هو....“
”ڪهڙو اطلاع....!“
”سوري رحمان صاحب توهان لاءِ ڪا سٺي خبر ناهي.... پر مان ان سلسلي ۾ ڪجهه به نه ٿو ڪري سگھان.... منهنجو مطلب آهي ته.... مان توهان جي ڪابه مدد نه ٿو ڪري سگھان، هيڊ آفيس مان هڪ ٽيم نڪتي آهي......“
”ٽيم....! ڪهڙي ٽيم.....“
”توهان جي خلاف هيڊ آفيس ۾ ڪافي شڪايتون پهتل هيون، ٽاريندا پئي آياسين ليڪن ڪنهن ماڻهوءَ اهڙا پڪا ثبوت پيش ڪيا جن کي... نظر انداز ڪرڻ ممڪن نه هو....“
”ليڪن اسان ته هميشه توهان جو پورو پورو خيال پئي رکيو پوءِ به توهان..“
”بس مان توهان لاءِ ايترو ڪري سگھان ٿو جو توهان کي بروقت اطلاع ڏنو، ٽيم رواني ٿي چڪي آهي. وارنٽ سميت، توهان جي گرفتاري لاءِ، توهان جيترو ٿي سگھي جلد روپوش ٿي وڃو.“
سرفراز اڃان ڳالهايو پئي ته دروازو کلي ٿو ته اهو ڏسي رحمان جي چهري جو رنگ اڏامي وڃي ٿو، اکيون ڦاٽي وڃنس ٿيون، دروازي ۾ اينٽي ڪرپشن ٽيم داخل ٿئي ٿي.....
هڪ آفيسر رعبدار آواز ۾،
”مسٽر رحمان..... توهان آهيو......؟“
رحمان پاڻ سنڀالڻ جي ڪوشش ڪندي،
”جي.... جناب..... مان ئي رحمان آهيان .... حڪم.“
”توهان جي خلاف اسان وٽ گرفتاري جا وارنٽ آهن.....“
”ليڪن سائين....“
”ڏسو رحمان صاحب اسان توهان کي بغير هٿڪڙي جي وٺي وڃي رهيا آهيون. توهان کي صفائي جو پورو پورو موقعو ڏنو ويندو....“
”پر.... سائين منهنجي به ته ٻڌو....“
”ڏسو توهان اسان کي سختي ڪرڻ تي مجبور نه ڪيو پليز....! توهان جي خلاف اسان وٽ مضبوظ ڪيس ٺهيل آهي. توهان کي جيڪو ڪجهه چوڻو آهي ڪورٽ ۾ چئجو.“
رحمان خاموش ٿي وڃي ٿو ۽ هنن سان گڏجي ٻاهر هليو وڃي ٿو.
فون جي گھنٽي وڄي ٿي ته مريم وڃي فون کڻي ٿي، فون تي جيڪو ڪجهه ٻڌي ٿي ته هن جون وايون بتال ٿي وڃن ٿيون، منهن جو پنو لهي وڃينس ٿو. شهربانو سندس حالت ڏسي تڪڙي تڪڙي سندس ويجھو اچي ٿي.
”ڇا ٿيو آ رحمان کي......؟“
سڄي ڳالهه ٻڌائيس ٿي:
”هئي مٺيس مان به چوان هن وٽ ايترو قارون جو خزانو ڪٿان اچي ويو جو ائين ڇپر ڦاڙي پيو خرچ ڪري... ادي گل بانو ٻڌندي ته ان جو ته هيانو ڦاٽي پوندو.“
”امان اسان کي پنهنجي، توکي وري ادي جي ڳڻتي اچي ورايو آهي“
”مائي تون به ڪا صفا چري آهين.... هن گھڙي ۾ اسان جو ڪير آهي جو ڀڄ ڊڪ ڪندو، هو پڙهيون لکيون آهن، ڇوڪرو جاويد آهي.... ڪو نه ڪو هٿ پير هڻي وٺندا....؟“
”ها واقعي اهو ته آهي، پوءِ فون ڪيان.....؟“
”نه... هلون ٿا اوڏانهن پوءِ جيڪا صلاح بيٺي.“
نومي کي ساڻ ڪري رڪشا ڪري شمس وارن ڏي وڃن ٿيون.
اڄ صبح کان گل بانو جي طبيعت گھڻي بيقرار هئي نه نيرن ڪيائين بس زوري هڪ بسڪيٽ ۽ چانهه جا ٻه ڍڪ پي سگھي، شمسه کيس دوا پياري سمهاري ٻاهر نڪري آئي ته گھر جي بيل زور سان وڄي ٿي، شمسه اتان ئي رڙ ڪري.... آهسته.... اچان پئي...“
دروازو کولي ٿي ته مريم ۽ شهربانو نومي اندر اچن ٿا، هو سڀ سخت پريشان نظر اچي رهيون آهن... کين اهڙي حالت ۾ ڏسي شمسه به پريشان ٿي وڃي ٿي،
”ڇو....؟ ڇا ٿيو آ... رحمان ته ٺيڪ آ نه، نينا فواد ته خير سان هِن نه..... ايڏي ٽاڪ منجھند جو پنڌ پيا آهيو......“ يڪ ساهي کوڙ سارا سوال ڪري وٺي ٿي.
”ها.... امان پهرين ته فون پئي ڪيائين پر مون چيومانس ته فون تي ڳالهه ڪرڻ جي ناهي، اتي هلي ٿا صلاح ڪيون.“
”چاچي خير ته آهي نه.....“
مريم روئڻهارڪي ٿي، ”آپا، آپا.... هو رحمان کي....“
”ڇا ٿيو آ رحمان کي.... مريم پليز ٿورو آهسته ڳالهايو... امان کي هينئر هينئر ننڊ جي گوري کارائي سمهاري آئي آهيان.“
”پڦو ابو جي آفيس مان فون آئي هئي ته.....“
شمسه ڳالهه ڪٽيندي.....
”ڇا ٿيو آ رحمان کي ٻڌايو ڇو نه ٿيون.....“
”آپا رحمان کي اينٽي ڪرپشن پوليس گرفتار ڪري وٺي وئي آ.....“
شمسه حيران ٿي.....
”گرفتار.....؟ پر ڇو.... ڇا ڪيو اٿس..... مائي اسان کي ته ڪنهن ڳالهه جي خبر به ڪونه ٿي پوي.... وڌيڪ ڪجهه ٻڌاين ته هن کي ڪهڙي ڏوهه ۾ وٺي ويا آهن.“
آفيس وارن ٻڌايو ته پنجاهه لک روپين جو غبن ٿيو آهي جنهن جو سڄو الزام رحمان تي آيو آهي.“
”مون کي پهرين ئي ڊپ هو.... رحمان جيڪي پير کنيا هئا.... ان جو انجام اهوئي ٿيڻو هيو. پهرين ابي ڏاڏي جون زمينون هڙپ ڪيائين، پوءِ اچي سنڌيا کي لڳو ان جا زيور پگھارون بليڪ ميل ڪري هڙپ ڪندو ويو، هوءَ ڪنهن نموني جان ڇڏائي الائي ڪيڏانهن منهن ڏئي هلي وئي ته آخر آفيس کي به نه ڇڏيائين جتان روزي روٽي جو آسرو هو.“
آواز تي نجمه به ڪمري مان نڪري آئي ۽ اهي ڳالهيون ٻڌي وائڙي ٿي وئي، مريم چپ چاپ سڀ ڪجهه ٻڌندي رهي ٿي،
”ٺيڪ آ تون فڪر نه ڪر مان جاويد کي فون ڪيان ٿي ته ڪنهن وڪيل سان ڳالهائي.“
هنن اهي ڳالهيون پئي ڪيون ته آوازن تي گل بانوءَ جي اک کلي وڃي ٿي ۽ سڀ ڳالهيون ٻڌي وٺي ٿي. هن کي دل ۾ ٻيهر تڪليف ٿئي ٿي، نجمه جيڪا فون ڪرڻ لاءِ سندس ڪمري جي ڀرسان گذري ٿي ته زور زور سان سهڪڻ جا آواز ٻڌي اندر وڃي ٿي ۽ ماءُ کي رڙ ڪري ٿي ته هيڏانهن اچو ناني امان کي الائي ڇا ٿي ويو آهي، سڀئي ڊوڙنديون اندر اچن ٿيون، نجمه پهرين جاويد کي فون ڪري ٿي ۽ پوءِ ايمبولنس سروس کي، ايمبولنس اچڻ تي کيس اسپتال وٺي وڃن ٿا. اتي ايمرجنسي ۾ ڊاڪٽر کيس اٽينڊ ڪن ٿا.
شمسه زارو قطار روئي رهي آهي، دعا لاءِ هٿ کڻي،
”يا رب....! منهنجي امڙ منهنجي اڪيلاين جي واحد ساٿياڻي، کيس وڏي ڄمار عطا ڪر، منهنجا مولا...! هوءَ پنهنجي اڪيلي پٽ جي ڏک ۽ بيعزتي کي برداشت ڪري نه سگھي، رحم ڪر منهنجا مالڪ رحم ڪر...“
ان ئي وقت ڊاڪٽر ٻاهر اچي ٿو سندس چهري تي مايوسي ڇانيل آهي، سڀئي هن ڏي وڌن ٿا ۽ سواليه نگاهن سان کيس نهارن ٿا.
”آءِ ايم سوري مسٽر..... امان ٻيو اٽيڪ برداشت ڪري نه سگھي.“
اهو ٻڌي سڀئي روئن ٿيون.
گل بانو جي انتقال تي جاويد وڏي جدوجهد کان پوءِ وڪيل جي معرفت رحمان جي ضمانت ڪرائي ٿو، ڪفن دفن کان پوءِ رحمان ڪرائي تي ڏنل پراڻي گھر ۾ شفٽ ڪري اچي ٿو، سندس بنگلو سرڪار سيل ڪري ڇڏي ٿي ۽ سندس گاڏي ۽ گڏ ڪيل اثاثا سڀ پنهنجي تحويل ۾ وٺي ڇڏي ٿي. هو شرمسار ۽ پشيمان ڪمري ۾ ويٺو آهي، مريم ٽري ۾ چانهه کڻي اچي ڀرسان رکيل ميز تي رکي ٿي، کيس ائين اداس ويٺل ڏسي دلداري ڏيندي چويس ٿي،
”رحمان ڏس خدا جي اها مرضي هئي، تون پاڻ کي انجو ذميدار ڇو ٿو سمجھين.“
”مريم مان ڪيڏو نه بدنصيب آهيان، اهڙي شفيق ماءُ جنهن بابا کان پوءِ اسان کي پيءُ بنجي پاليو، جڏهن اسان کي پنهنجي ئي گھر مان لوڌي ڪڍيو ويو ته ڪراچي اچي ننڍي وڏي نوڪري ڪري اسان کي پڙهايو ۽ مان ئي سندس موت جو ڪارڻ بنجي ويس... لعنت هجي اهڙي اولاد تي....“
”ڏس رحمان...! چاچيءَ جي روح کي خوش ڪرڻ لاءِ تون به هاڻي سهي راهه تي اچ ته تنهنجي سڀني زيادتين جي تلافي ٿي ويندي. هاڻي وڌيڪ سوچي پاڻ کي هلاڪ نه ڪر، اچي هي چانهه پي... ته ڪجهه دماغ تان بار گھٽ ٿيئي.“
رحمان کانئس چانهه جو ڪوپ وٺي ٿو.


هر طرف اداسي ڇانيل هئي شمسه ماءُ جي يادگيرين ۾ گم پنهنجي ڪمري ۾ سندس تصويرون کنيو ويٺي آهي، سندس ڀرسان نجمه ۽ شهربانو اداس ويٺيون آهن شمسه هڪ فوٽو کڻي اکين سان لائي چمي ڏئيس ٿي ۽ روئڻ لڳي ٿي، شهربانو سندس کي ڳراٽڙي پائي پرچائيندي،
”اهو سڀ منهنجي ڪري ٿيو، مريم ته چيو ته فون ڪري توهان کي ٻڌائي، پر مون اڀاڳڻ بي عقل چيس ٿه اوڏانهن ٿا هلي صلاح سباب ڪيون، نه اچون ها نه ادي ڪجهه ٻڌي ها نه ائين اسان کان جدا ٿئي ها.....“
”ناني بس قدرت کي بهاني جي ضرورت هوندي آهي ۽ اهو ٺهي ايندو آ....“
نجمه نير وهائيندي چوي ٿي.
شمسه روئيندي،
”پڇاڙي ۾ امان رحمان ۽ ان جي اولاد جو صدمو سهي نه سگھي، نينا ۽ فواد جون ڳالهيون ٻڌي وڃي کٽ ورتائين، رهي سهي ڪسر رحمان جي گرفتاري پوري ڪيس.“
”جيڪا رب منهنجي جي رضا، انسان ويچارو ان جي حڪمن آڏو بي وس آ... قسمتون ٺاهي به پاڻ ته ڊاهي به پاڻ..... جيئن اسان جي ڪرمن ۾ لکيائين اهو اوس لوڙڻو آ.......“








سنڌيا کي اسلام آباد آئي ڪئي ورهيه گذري ويا آهن هن ڪراچي کان هتي ايندي سوچيو هو ته هو ماضي جي هر ياد کي هر واقعي کي هڪ ڀيانڪ خواب سمجھي وساري ڇڏيندي، پر اها سندس خام خيالي هئي، ماضي جون خوفناڪ ۽ المناڪ يادون هر وقت زهريلا نانگ بنجي کيس ڏنگينديون رهنديون هيون، هوءَ جيون جي راهن تي هڪ سزا بنجي هلندي رهي، ائين ياد ماضي هن لاءِ هڪ مسلسل عذاب بنجي وئي هئي، اداسيون هن جي اکين ۾ واهيرو ڪري ويهي رهيون هيون، بس هلندي پئي وئي انهن راهن جي اداسين ۾ تنها تنها. جنهن ڏينهن ڪا موڪل هوندي هئي ان ڏينهن وقت ڪاٽڻ هن لاءِ هڪ امتحان بنجي ويندو هيو، الهڙ پڻي جي هڪ غلطي جنهن کي هوءَ غلطي نه پر گناهه سمجھندي هئي. ان جي سزا جي طور هن پاڻ کي هر خوشي، هر تفريح .کان دور ڪري ڇڏيو هو.
اڄ به موڪل جو ڏينهن هو. هن سان گڏ رات جو رهڻ واري ڇوڪري تانيه صبح جو پنهنجي هاسٽل هلي وئي هئي، سنڌيا ناشتي کان پوءِ وري اچي ليٽي پئي، ناشتو دير سان ڪرڻ جي ڪري هن بورچي کي شام تائين جي ڇٽي ڏئي ڇڏي هئي، پاسا ورائيندي سخت بيزار ٿي وڃي ٿي ته ڪمري مان نڪري ٻاهر ورانڊي جي ڏاڪڻين جي ڀرسان ڪرسي تي اچي ويهي ٿي، مجھند کان ئي آسمان تي ڪڪر ڇانيل هئا ۽ هينئر شام ٿيندي ئي ڄڻ ته انڌيرو ڇانئجي ويو، رکي رکي کنوڻ چمڪاٽ ڪري رهي هئي، لڳي پيو ته تيز برسات پوندي ۽ پوءِ رات ٿيندي ئي هڪدم ڏاڍي زوردار برسات وسڻ لڳي، پهاڙي علائقن جي برسات ڏاڍي خوبصورت هوندي آهي تيز هوائن سان اچانڪ ڏاڍي ڀرپور انداز ۾ ايندي آهي ۽ گھڙي پل ۾ جل ٿل ( ) ڪري هڪدم بند ٿي ويندي آهي ۽ خاموشي ڇانئجي ويندي آهي جيئن ڪو اچانڪ بي اختيار ٿي زور زور سان کلندي شرمسار ٿي چپ ٿي وڃي. شام جو منظر ڏاڍو وڻندڙ ۽ دل لڀائيندڙ هو. ڪيتري عرصي کان پوءِ هوءَ آرام ڪرسيءَ ۾ ويهي مسحور ڪُن انداز ۾ برسات کي وسندو ڏسي رهي هئي، سامهون واري عمارت جي جھڪي جھڪي پوندڙ روشني ۾ مينهن جا ڦڙا انڊلٺي رنگن جيان چمڪي رهيا هئا. هوا جي جھوٽن سان گڏ ڦوهار دروازي جي اندر اچي رهي هئي ۽ سندس چهرو وار ۽ ڪپڙا ڀڄي رهيا هئا. ليڪن هوءَ دنيا و مافيها کان بي خبر خيالن ۾ گم ويٺي رهي، کيس اها به ڄاڻ نه پئي ته ڪيڏي مهل ڪُڪ آيو ڪيڏي مهل رات جي ماني تيار ڪيائين، هوش تڏهن آيس جڏهن تانيه واپس موٽي آئي ۽ کيس ائين بيخبر ڏسي کيس چيائين ته:
”سنڌيا ميڊم اتي ئي ويهي ويا آهيو، سچ پڇو ته اڄ توهان هن عالم ۾ ڏاڍا پيارا پيا لڳو، مون عرصي کان پوءِ توهان کي ائين ڏٺو آهي ڄڻ ڪنهن سحر وڪوڙي ورتو هجيو.“
تانيه جو آواز ٻڌي هوءَ خيالن جي دنيا مان واپس اچي وڃي ٿي ۽ هڪ بي اختيار مرڪ سندس پروقار چهري تي ڇانئجي وڃي ٿي. هوءَ سست قدمن سان اٿي تانيه سان گڏ اندراچي ٿي، ان وقت موبائيل جي گھنٽي وڄي ٿي کڻي ٿي ته احمد کيس ٻڌائي ٿو ته هنن جي بڪنگ ٿي وئي آهي ٻن ٽن ڏينهن ۾ پهچي وينداسين. اهو ٻڌي ٿوري وقت لاءِ اطمينان جي جھلڪ سندس چهري تي ڇانئجي وڃي ٿي.
رابعه ڪومل، شوڪت علي ۽ احمد وارن سان گڏ معمول موجب وئڪيشن گذارڻ اسلام آباد آيل آهي، هو سڀ شام جي چانهه تي سنڌيا جو انتظار ڪري رهيا آهن، ته سنڌيا آفيس کان موٽي ٿي، هوءَ اڄ ڪافي ٿڪل لڳي رهي آهي اچڻ سان پيءُ کان پڇي ٿي،
”بابا توهان سڀ ڪيڏانهن گھمڻ نه ويا آهيو، مونکي ته ڪمن مان فرصت ملندي ڪونه.....“
احمد کيس ايترو ٿڪل ڏسي دکي ٿي وڃي ٿو، ته اسان جي نازڪ نفيس ننڍڙي ڀيڻ پنهنجو پاڻ کي ائين وڃائي رهي آهي ڏسندي ڏسندي هوءَ پنهنجي عمر جي اها سرحد پار ڪري وئي آهي جنهن ۾ سوين ارمان هوندا آهن. ڀرپور زندگي گذارڻ جي تمنا هوندي آهي، هن ڇوڪري کي الائي ڇا ٿي ويو، هر خوشي هر امنگ ۽ آرزوئن کان ائين منهن موڙي ڇڏيائين ڄڻ اهي هن جي حصي جا هئا ئي ڪون. ڏکاري انداز ۾ چويس ٿو،
”ويا هئاسين.... صبح جو ناشتو ڪري سڀ نڪري ويا هئاسين، بس هميشه جيان توکي ڏاڍو مِس ڪيوسين. ٻار هن دفعي ان ڪري نه آيا جو اچڻ مهل گھڙي گھڙي چون پيا پڦو اسان سان ڪڏهن به ڪمپئي ناهي ڪندي. اڳ ۾ ته ننڍا هوندا هئا هاڻي ته ذري گھٽ تو جيڏا اچي ٿيا آهن ان ڪري فيل ٿا ڪن.“
”بس ڪجهه وقت لڳندو نئون نئون پروموشن ٿيو آهي ٿورو ڪم کي سمجھڻ ۾ ڏکيائي پئي ٿئي، پوءِ ڪجهه ڏينهن جي ڇٽي ڪري سڀني کي ڪمپني ڏبي ته شڪايت نه رهندي.“
”ها توهان سان هڪڙي ڳالهه ڪرڻي آهي، اسان جي آفيس ۾ هڪ ڊپٽي ڊئريڪٽر سليڪٽ ٿي آيو آ مسٽر حنان.... منهنجي پروموشن کان پوءِ هن جي منهنجي سيٽ تي سليڪشن ٿي هئي،..... ڳالهين ڪندي توهان جو ذڪر نڪتو ته بضد ٿي ويو ته اڄ رات هن جي طرفان توهان سڀني جي ڊنر آهي، گھڻو ئي منع ڪيومانس پر اهڙو ضد ڪري ويٺو جو.....“
اهو ٻڌي رابعه اڌ ۾ ڳالهه ڪٽيندي چويس ٿي ته هن ته ڪُڪ کي رات جي ماني ٺاهڻ لاءِ چئي ڇڏيو آهي ۽ هن ٺاهڻ شروع به ڪري ڇڏي آ.
اهو ٻڌي شوڪت چويس ٿو ته هيئن ڪر کيس فون ڪري منهنجي طرفان چئو ته اڄ هو اسان سان هتي اچي ڊنر ۾ شامل ٿئي. اسان اڃان هتي آهيون ڪجهه ڏينهن لاءِ، پوءِ سندس دعوت به کائي وٺنداسين.“
انهي وقت سنڌيا جو موبائيل وڄي ٿو..... ٻئي طرف حنان آهي،
”ميڊم پوءِ اڄ جو پروگرام پڪو آهي نه، مان ٽيبل بڪ ڪرائي ڇڏيان.“
”نه مسٽر حنان..... اڄ ته بلڪل به نه..... هيئن ڪيو..... بابا جن جو حڪم آ ته اڄ توهان اسان وٽ ڊنر ڪري رهيا آهيو..“
”ميڊم اهو وري ڪيئن ٿيندو.....“
احمد سنڌيا کان موبائيل وٺي،
”مسٽر حنان مان احمد، سنڌيا جو ڀاءُ پيو ڳالهايان..... توهان خود هتي پرديس ۾ آهيو.... ان ڪري اڄ رات اسان سان ڊنر پيا ڪيو.... اوڪي....“
”ٺيڪ آ..... توهان جنهن پنهنجائپ واري انداز سان سڏيو آ ته انڪار جي گنجائش ڪٿي ٿي رهي.“
”ته پوءِ ملون ٿا ڊنر تي.... ائڊريس ته توهان کي معلوم هوندي .....“
”جي.... جي ها.“
فون بند ٿيڻ کان پوءِ شوڪت علي سنڌيا کان پڇي ٿو، ”هي حنان ڪٿان آيو آهي.“
”بابا ڇهه مهينا کن ٿيندا، جيئن منهنجو پروموشن ٿيو ته ڊي ڊي جي جاءِ خالي ٿي ۽ هي سنڌ جي ڪوٽا تي ڪراچي کان ويجھو ڪنهن ڳوٺ مان هتي آيو آهي.“
اهو ٻڌي احمد ٻڌائي ٿو ته هو گفتگو مان ته ڪافي مهذب پئي لڳو.... خير ڊنر تي ملون ٿا.
شام جي وقت حنان سنڌيا وارن سان ملڻ اچي ٿو ته چوڪيدار اچي ٻڌائي ٿو، شوڪت علي کيس اندر وٺي اچڻ لاءِ چوي ٿو ڪجهه دير کانپوءِ هن سان گڏ هڪ پنجٽيهن ڇٽيهن ورهين جي لڳ ڀڳ هينڊسم مردانه وجاهت سان ڀرپور پينٽ شرٽ پهريل شخص اندر اچي ٿو. هن جي شخصيت ڪافي متاثر ڪندڙ آهي، ڪومل کي ته پهرين نظر ۾ ئي ڪافي پسند اچي ٿو. سڀئي سندس آڌرڀاءُ لاءِ اٿي ساڻس ملن ٿا، شوڪت علي ملندي ڏاڍي اڪير مان چويس ٿو،
”پرديس ۾ جي پنهنجي علائقي جو ڪو ماڻهو ملي وڃي نه ته ان سان ملي دل کي عجيب سڪون ۽ فرحت محسوس ٿيندي آهي“
احمد ساڻس ملندي پيءَ جي ڳالهه کي مڪمل ڪندي،
”ائين محسوس ٿيندو آهي ڄڻ ڪو پنهنجو ملي ويو هجي.“
هنن جو پر خلوص انداز ڏسي حنان تمام گھڻو متاثر ٿئي ٿو،
”۽ سائين منهنجي ڪيفيت به بلڪل اهڙي ئي آهي..... مئڊم سنڌيا سان ته گذريل ڇهن مهينن کان ملڻ ٿيندو رهندو آهي، پر توهان سان فون تي ڳالهائڻ کانپوءِ دل چوي پئي ته ان وقت ئي هليو اچان، پر حجاب مانع هو.“
شوڪت علي سندس دل رکندي،
”هليو اچين ها پُٽ ڇا جو حجاب.....“
انهي وقت سنڌيا فريش ٿي پنهنجي ڪمري کان لائونج ۾ اچي ٿي 43-44 ورهين جي سنڌيا جيڪا پنهنجي خوبصورت جسماني ساخت ۽ چهري تي متانت ۽ بردباري جي گڏيل امتزاج جي ڪري پنهنجي عمر کان ڪئي سال ننڍي لڳندي آهي، آف وائيٽ سلڪي لباس ۽ بغير ڪنهن سجاوٽ سينگار جي هوءَ ايتري ته پروقار لڳي رهي هئي جو حنان مٿائنس نگاهه هٽائڻ وسري وڃي ٿو، ڪومل چور نظرن سان سندس چهري جي تاثرات جو جائزو وٺي زير لب مسڪرائي رهي آهي. آخر هن کان رهيو نه ٿو ٿئي شرارتي لهجي ۾،
”هيلو مسٽر حنان هن سان ملو.... مس سنڌيا شوڪت علي... توهان جي آفيس باس.....“
حنان اهو ٻڌي شرمسار ٿي وڃي ٿو ته سنڌيا حيرت سان ڀاڀي کي ڏسي خوشدلي سان،
”لڳي ٿو ته ڀاڀي به ڀائو احمد جي رنگ ۾ رنگجندي پئي وڃي، هو چوندا آهن نه....“
ڳالهه اڌ ۾ ڇڏي ڏئي ٿي حنان اٿي کيس سلام ڪري ٿو.
سنڌيا کيس ويهڻ جو چئي پاڻ به سامهون واري صوفي ٿي ويهندي،
”مسٽر حنان گھر ڳولهڻ ۾ تڪليف ته ڪون ٿي....“
”نه مئڊم آساني سان پهچي ويس.“
ان وقت ملازم اچي ٻڌائي ٿو ته ماني لڳي وئي آهي.
احمد بي تڪلفانه انداز ۾،
”حنان صاحب.... مهمان فرسٽ.....“
اهو ٻڌي حنان سمجھي وڃي ٿو ته وائيف هسبينڊ ڪافي دلچسپ شخصيتون آهن، ان ڪري پاڻ به حجاب کي ڇڏيندي ...
”منهنجي خيال ۾ محاورو ائين ڪونهي.....“
رابعه کلندي ماحول کي وڌيڪ بي تڪلف بنائيندي،
”محاوري کي ڇڏيو حنان صاحب.... اهو ته ليڊيز کي ڪامپليڪس ۾ وجھڻ لاءِ مردن جو اخطراع ٿيل آهي.“
بس آپي بس.... شروع نه ٿي وڃجو حقوق نسوان تي ليڪچر ڏيڻ.... شل نه ڪو استاد ٿئي.... هر هنڌ پڙهڻ پڙهائڻ لاءِ تيار.....“
”۽ تون سدائين جو نڪمو شاگرد، پڙهڻ پڙهائڻ کان لنوائڻ وارو......“
هنن جون اهڙيون ڳالهيون ٻڌي حنان کان رهيو نه ٿو ٿئي،
”انٽريسٽنگ.... ويري انٽريسٽنگ..... احمد سر.....! توهان سان ملي واقعي ڏاڍي خوشي ٿي....“
”بس ڀائو.... پري پري کان ئي خوش ٿيجو..... مون وارو صاحب ڪنهن کي به.....“
شوڪت علي ڪافي دير تائين هنن جون خوش گپيون ٻڌي پاڻ به حظ وٺي رهيو آهي اٿندي چوين ٿو،
”چڱو هلو... ڪهڙي بحث ۾ پئجي ويا آهيو ماني ٿڌي ٿي ويندي...“
”سر اها ته زيادتي آهي..... اڄ مهمان توهان منهنجا ٿيڻا هئا ۽ مهمان زوري مونکي بنائي ڇڏيو.....“
سنڌيا جيڪا هن سڄي عرصي ۾ خاموش سڀني کي ڏسي رهي هئي ان کي حنان مخاطب ٿي چوي ٿو......”ميڊم سنڌيا....! اها زيادتي آ..... خير ڏنڊ ڀربو......“
سڀئي ڊائننگ ٽيبل تي اچن ٿا ۽ خوش گپين ۾ مصروف ٿي وڃن ٿا.

15

سنڌيا ويل ڊيڪوريٽيڊ آفيس ۾ فائيلن ۾ مصروف آهي هن ڪجهه دير پهرين حنان کي ڪنهن ڪم سانگي سڏيو هو. هو انتظار ڪري رهيو آهي. ليڪن سنڌيا هن جي موجودگي جي احساس کان بيخبر ڪا اسائنمينٽ غور سان ڏسي رهي آهي ۽ سامهون ڪرسي تي حنان هن کي ڪم ڪندي پُر تجسس ۽ دلچسپ نطرن سان ڏسي رهيو آهي ۽ سوچي رهيو آهي ته هي سامهون ويٺل ميڊم سنڌيا، جنهن جي عمر ڪا ايڏي وڏي به ڪونه ٿي لڳي.... ليڪن هوءَ ڪيڏي نه باوقار ۽ بردبار لڳندي آهي.... هن جي اکين ۾ الائي ڪيتريون اداسيون اچي واهيرو ڪري ويهي رهيون آهن... مسڪرائيندي به ائين آهي ڄڻ هاڻي سندس اکين جا پيمانا ڇُلڪي پوندا.... مئڊم سنڌيا جي شخصيت ۾ عجيب طرح جي اُداسي ۽ ويراني آ، عام عورتن وانگي نه زيور پائڻ جو شوق نه فيشن ڪرڻ جي تات، بس هڪ سوبرنيس ۽ سنجيدگي هر وقت پنهنجي مٿان طاري ڪيو وتي. ڪو ته راز آ، ڪجهه ته ٿيو آ سندس زندگي ۾... نه ته پنهنجن کان ايڏو دور هتي اڪيلي ڇو رهي پئي آهي. ڀلا ڪراچي جهڙي شهر ۾ سنڌيا مئڊم جهڙين ٽيلنٽيڊ عورتن لاءِ هزارين هن کان به سٺيون جابس انتظار ڪري رهيون هونديون ته پوءِ هتي اچڻ.... ضرور ڪو اهڙو راز آ..... مان سندس فيملي سان ويجھو ٿي ڄاڻڻ جي ڪوشش ڪندس.....
سنڌيا ڪم ختم ڪري ڪافي دير کان حنان کي ائين ڪنهن ڳوڙهي سوچ ۾ گم ڏسندي رهي ٿي. آخر جڏهن هن کي اڃان به سوچن ۾ غلطان ڏسي ٿي ته ڪال بيل وڄائي ٿي.... پٽيوالو اچي ٿو ته حنان به هوش جي دنيا ۾ واپس اچي ٿو. ۽ سنڌيا کي پاڻ ڏانهن متوجه ڏسي شرمسار ٿي وڃي ٿو.
”حنان صاحب جي لاءِ ٿڌو پاڻي کڻي اچ.....“
”اوهه.... نو ميم“
سنڌيا هن جي ائين چوڻ تي مسڪرائي ٿي،
”لڳي ٿو ته جاڳندي خواب ڏسڻ جا عادي آهيو.“
”نه مئڊم اهڙي ڳالهه ناهي، بس عجيب قسم جي پراسرار شخصيتن جي باري ۾ سوچڻ جي عادت اٿم.....“
”پر ٿوري دير پهرين ته توهان خود عجيب قسم جي پراسرار سوچ ۾ گم هئا. پهرين ته مون سمجھو ته مونکي پيا گھوريو. پر پوءِ غور ڪيم ته توهان جي نظر دور ڪنهن خاص نقطي تي مرڪوز هئي. ايڏو ڳوڙهو ڇا پئي سوچيوَ....“
حنان جي زبان مان بي ساخته نڪري ويو......
”توهان جي باري ۾.... سوري..... منهنجو مطلب هو ته توهان ڪم ڪري رهيا هئا ۽ مان فري...... ڪونه ڪو ڪم ته ڪرڻو ئي هو نه.......“
”ٺيڪ آ، احمد ڀائو ياد پيو ڪريوَ، شايد توهان سان ملي ڪيڏانهن وڃڻ جو پروگرام ٺاهيندو.“
”ٺيڪ آ، ته پوءِ آفيس کان پوءِ ملڻ ويندس.....“ اهو چئي اٿي پنهنجي ڪيبن ڏانهن هليو وڃي ٿو.
هن جي وڃڻ کان پوءِ سنڌيا سوچي ٿي ته، هي حنان به عجيب شخص آهي، هر ڪنهن سان ايترو جلدي بي تڪلف ٿي وڃي ٿو، جو هڪ لمحه به احساس نه ٿو ٿئي ته هن سان ڪجهه ئي ڏينهن جي ملاقات آهي. گھر وارن سان ته ائين رُلي ملي ويو جو لڳو ئي نه پئي ته پهريون دفعو مليو آ. گھر وارا به سڀ سندس تعريف ڪري رهيا هئا، خاص ڪري احمد ۽ ڪومل ته هن جا گِرويده ٿي ويا آهن.... هوءَ سوچن جي اٿاهه ساگر ۾ گم ٿي وڃي ٿي.
”هو جڏهن به منهنجي آفيس ۾ هوندو آهي، ائين لڳندو آهي ڄڻ منهنجي هن سان صدين جي شناسائي آهي. دل ۾ عجيب قسم جي سرسراهٽ ۽ بيچيني ٿيڻ لڳندي آهي بلڪل ائين ڄڻ هو منهنجي وجود جو ڪو حصو هجي، منهنجي رڳن ۾ خون بنجي ڊوڙي رهيو هجي، مان هن احساس کي ڪهڙو نانءُ ڏيان. يا خدا هي مان ڇا پئي سوچيان.“
ڇرڪ ڀري خيالن جي دنيا مان نڪري اچي ٿي، ڦڪي مرڪ سندس لبن تي ڇانئجي وڃي ٿي ۽ وري فائيلن ۾ گم ٿي وڃي ٿي.



حنان سنڌيا جي ڪيبن مان اٿي پنهنجي ڪيبن ڏانهن اچي ٿو ته ٻاهر پٽيوالو کيس ٻڌائي ٿو ته سندس ڪيبن ۾ ڪو مهمان سندس انتظار پيو ڪري، هو سوچيندو اندر وڃي ٿو ته ڪير ٿي سگھي ٿو. اندر اچي هن جي نگاهه جڏهن ان شخص تي پوي ٿي ته خوشي ۾ ذري گھٽ رڙ ڪندي،
”سرپرائيز....! جميل تون.....! هتي به سرپرائيز ڏيڻ کان نه مڙئين..... فون ته ڪرين ها.“
”ائين ملڻ جو جيڪو مزو آ اهو فون ڪري اچڻ سان ٿوروئي ملي ها......“
ڀاڪر پائي ملن ٿا، ڪرسي تي ويهي پڇيس ٿو،
”ڏي خبر ائين اچانڪ...... تون هتي......“
”منهنجي هتي پوسٽنگ ٿي آهي...... فيڊرل سيڪريٽريٽ ۾..... فيڊرل سروس جي اها ته مصيبت آهي جيڏي مهل وڻين گھر کان بي گھر ڪريو ڇڏين...... سٺو ٿيو تنهنجي هوندي هاڻي مزو ايندو هتي نوڪري ڪرڻ جو. پر يار ڏي ته خبر اها سنڌيا مئڊم ڪير آهي؟“
حنان حيران ٿي کيس ڏسڻ لڳو.....“
”توکي ڪيئن خبر پئي....!“
”ڇا جي خبر.....؟ ڪا خاص ڳالهه آهي ڇا......“
”ڪهڙي خاص ڳالهه....؟ مون پڇيو ٿي ته سنڌيا مئڊم جي نالي جي خبر..“
”الائي يار.... تو ته ڊيڄاري ڇڏيو هو... آيس ته پٽيوالي ٻڌايو ته صاحب سنڌيا مئڊم جي ڪيبن ۾ ويٺو آهي. تڏهن پڇي ورتم.“
ان وقت پٽيوالو چانهه کڻي اچي ٿو..... ٻئي چانهه پين ٿا.
”ڏي خبر جوائن ڪيئي... ڪيتري عرصي لاءِ پوسٽنگ ٿي اٿئي..... “
”بس ڇهن مهينن کان پوءِ ڪوشش ڪبي واپسي جي....“



شام جي وقت احمد ڪمپني جيڪا ٿوري دير پهرين ئي دامن ڪوهه تان گھمي واپس آيا آهن ۽ فريش ٿي اچي لائونج ۾ ويٺا آهن ته احمد هيڏي هوڏي ڏسندي چوي ٿو،
”لڳي ٿو ته سنڌيا مئڊم جي اچڻ جو ٽائيم ٿي ويو آهي تڏهن ته اهتمام به ٿيڻ لڳو آهي.... کلندي.... هو اڳي نه چوندا هئا ته بادشاهه جي اچڻ کان پهرين ڇڻڪار ٿيندا هئا، پوءِ موڙا وڇائبا هئا ته سمجھبو هو ته بادشاهه سلامت جي سواري جي آمد آمد آهي....“
اهو ٻڌي رابعه ۽ ڪومل کلڻ لڳن ٿيون ته سنڌيا اندر اچي ٿي.....
”ڇا ڳالهه آ.... ڏاڍي کل مسخري لڳي پئي آهي.“
”احمد هجي ۽ کل ڀوڳ نه ٿئي.... بس مڙئي.......“
”مون چيو پئي ته بادشاهه سلامت جي تشريف آوريءَ جون تياريون پيون ٿين.“
اهو ٻڌي سنڌيا به کلي ڏئي ٿي....
”ليڪن هي تياري ته توهان مهمانن جي چانهه لاءِ آهي نه ته ڪُڪ کي خبر آهي ته مان سادي چانهه پئندي آهيان. ها ياد آيو.... هو حنان صاحب به شايد ٿوري دير ۾ اچڻ وارو آهي، مان ايستائين فريش ٿي اچان.
سنڌيا اندر هلي وڃي ٿي ان وقت حنان چوڪيدار سان گڏ اندر اچي ٿو، احمد اٿي مليس ٿو.
حنان ملندي چوي ٿو،
”سوري احمد سر.... ”مان جلدي ۾ آهيان، ميڊم سان واعدو ڪيو هوم تڏهن هليو آيس... در اصل منهنجو هڪ دوست اڄ ئي هتي پوسٽنگ ٿي آيو آ. اهو ٻاهر بيٺو آهي ان سان پئي ويس.“
اهو ٻڌي شوڪت علي کيس چوي ٿو ته،
”پُٽ هينئر ڪيڏانهن ويندئوٰ، پنهنجي دوست کي به وٺي اچو چانهه تي ڪمپني ٿي ويندي.“
احمد ۽ حنان ٻاهر وڃن ٿا ۽ جميل کي پاڻ سان وٺي اندر اچن ٿا ٿوري دير کان پوءِ سنڌيا به فريش ٿي ٻاهر اچي ٿي، حنان جميل سان سڀني جو تعارف ڪرائي ٿو، ٿوري دير ۾ ئي سڀئي هڪ ٻئي سان رُلي ملي وڃن ٿا ۽ پُر تڪلف ماحول ۾ چانهه پين ٿا.
ڳالهين ۾ وقت جي خبر ئي ڪونه پئي، گھڙي ڏسي ٻئي اٿي موڪلائي حنان جي اپارٽمينٽ تي اچن ٿا جميل ڪمري ۾ اچي اطمينان سان ويهندي،
”مان به ڪيڏو نه خوش نصيب آهيان جو اچڻ شرط رهائش جي فڪر ۾ پوڻ کان سواءِ گھر وارو ٿي ويس.“
”يار هي ننڍڙو اپارٽمينٽ به ڏاڍي مشڪل سان، اهو به ڪميشن وارن ارينج ڪري ڏنو آهي. مان اڪيلو بور پيو ٿيندو هوس، ڪجهه ئي ڏينهن ٿيا جو مئڊم سنڌيا جي فيملي هتي گھمڻ لاءِ آئي ته هنن سان ملاقات ٿي وئي.“
”واقعي حنان ڏاڍي شاندار فيملي آهي، سڀ پڙهيل ڳڙهيل، انتهائي بلند خيال فيملي آهي. ۽ هوءَ تنهنجي مئڊم سنڌيا..... سچ ته ان سان ملي دل خوش ٿي وئي، خوش شڪل هئڻ سان گڏ ڪيڏي نه سنجيده، بردبار ۽ باوقار خاتون آهي. پر يار مون هڪ ڳالهه شدت سان محسوس ڪئي.“
”ڪهڙي ڳالهه.....“
”مئڊم سنڌيا جي اکين ۾ هڪ عجيب قسم جي اداسي ۽ مايوسي هن جي شخصيت سان اصل ميچ نه ٿي ڪري.“
”ها يار تون سهي ٿو چوين، ڪڏهن ڪڏهن مونکي به ائين لڳندو آهي ته هوءَ ڪو وڏو درد سيني ۾ سانڍيو پئي گھمي.“
”ورنه سندس وڏي ڀيڻ، ڀاءُ ڀاڀي ايستائين جو والد صاحب سڀ خاصا زندهه دل انسان آهن.“
”هر وقت کل ڀوڳ، جو اجنبيت جو احساس ئي باقي نه ٿو رهي، انهن ۾ مئڊم سنڌيا اوپري اوپري پئي لڳي.“
”خير اسان جو ڇا.... هوندو ڪو مسئلو، اسان کي عزت ڏين ٿا اهوئي ڪافي آ. اسان ڇو انهن جي اندر ۾ گھڙي انهن جا ڳجهه ڳولهڻ جي ڪيون. ڊنر ۾ ڇا پروگرام آهي.“
”نه يار.... ڇڏ ڊنر ونر کي، چانهه تي ايترو ڪجهه ٿي ويو جو هاڻي گنجائش ئي ناهي رهي، بس مان هاڻي آرام ڪندس ڏاڍو ٿڪل آهيان.“
”ٺيڪ آ ته پوءِ گڊ نائيٽ اچ ته خوبصورت خوابن جو سير ڪيون.



صبح جو سنڌيا پنهنجي آفيس ڪيبن ۾ ڪنهن ڪم ۾ مصروف آ ته حنان اجازت وٺي اندر اچي ٿو ۽ سامهون پيل ڪرسي تي ويهي حسبِ معمول سنڌيا کي ڪم ڪندو ڏسي ٿو ۽ سوچي ٿو ته اڄ ميڊم صاحبه کان ٿورو انٽرويو ڪرڻ گھرجي، هاڻي ته گھڻا ڏينهن ٿي ويا آهن ايتري ته انڊر اسٽينڊنگ ٿي ئي وئي هوندي جو مئڊم کي مائينڊ ڪرڻ نه گھرجي. هو ائين سوچ ۾ گم هو سنڌيا به هن جي موجودگي ۾ پنهنجي اندر عجيب بيچيني محسوس ڪري رهي هئي، نيٺ فائيل مان واندي ٿي پرتجسس نگاهن سان حنان کي ڏسڻ لڳي، سندس نظرن جي تپش جي احساس کان حنان سوچن مان ٻاهر نڪري اچي ٿو.
”ڇا ڳالهه آهي مسٽر حنان.... ڪو ڪم هو ڇا....؟ يا وري پنهنجي پسنديده مشغلي موجب ويٺي جا خواب پيا لهو.“
”نه، نه، مئڊم ڪجهه سوچيان پيو.... اگر توهان فري هجو ته ڪجهه ڳالهه ٻولهه ٿئي....“
”چئو چئو مان ڪجهه دير لاءِ بلڪل فري آهيان......“
”در اصل توهان جي فيملي خاصي خوش مزاج ۽ زنده دل آهي، خاص ڪري احمد صاحب، واقعي مان هنن کان ڏاڍو متاثر آهيان ۽ منهنجو دوست جميل به ڏاڍي تعريف پيو ڪري... پر....“
”پر.... ڇا.“
ٿورو مزاقيه انداز ۾،
”جميل جي راءِ توهان لاءِ ڏاڍي عجيب آ.....“
”ڇو..... ڇا ٿيو آ مونکي.....“
”جميل چيو پئي ته تنهنجي مئڊم سنڌيا پڪ رابعه آپي ۽ احمد صاحب جي سڳي ڀيڻ ناهي.“
”اهو وري ڪيئن سمجھيائين.... اڃان ته اسان کي ملئي ٻه ٽي ڪلاڪ مس ٿيا هوندا.“
ٿورو بي تڪلفانه انداز اختيار ڪرڻ جي ڪوشش ڪري ٿو،
”اهو ئي ته..... مان جيڪو سوال گذريل ڇهن مهينن کان پنهنجو پاڻ کان پڇندو پئي وتيس اهو هن گھڙيءَ ۾ پڇي ورتو.....“
اهو ٻڌي سنڌيا ڪجهه ڪجهه اندازو لڳائي وٺي ٿي ته هي ايڏي تمهيد ڇا لاءِ ٻڌي پئي وڃي، هوءَ ايتري عرصي کان اهڙي هر سوال کان پنهنجو پاڻ کي به بچائيندي رهي هئي، هوءَ ڀلا ڪيئن ڪنهن ٻئي کي پنهنجي اندر ۾ نهارڻ جي اجازت ڏئي پئي سگھي، هڪدم سنجيدگي اختيار ڪندي،
”خبر ناهي ڇا پيا چئو... مونکي ته توهان جي ڪا ڳالهه سمجهه ۾ نه پئي اچي...“
”سوري ميم...! مونکي ذاتيات ۾ الجھڻ نه کپندو هيو.... بس جميل بيوقوف اهڙو منجھايو جو پڇڻ کان سواءِ نه رهي سگھيس. مان هلان ٿو.“
ائين چئي اٿڻ لڳي ٿو ته سنڌيا چويس ٿي.
”سوال جو جواب نه وٺندئو ڇا..... مان بلڪل هنن جي سڳي، آءِ مين ريئل سسٽر آهيان پر توهان کي ائين ڇو لڳو؟“
حنان اٿندي وري ويهي رهي ٿو، ۽ همٿ ڪندي چوي ٿو،
”توهان سڀني کان ننڍا هجڻ باوجود انتهائي سنجيده بلڪ پُر اسرار حد تائين بردبار ۽ سوبر لڳندا آهيو. ائين محسوس ٿيندو آهي ڄڻ پنهنجي نرم و نازڪ وجود مٿان ڪو سخت قسم جو خول چاڙهيو پيا وتو“
اهو ٻڌي سنڌيا جي چپن تي هلڪي مرڪ اچي وڃي ٿي.کيس ائين مسڪرائيندو ڏسي حنان جي دل ۾ عجيب هلچل مچي وڃي ٿي.
”ان ۾ پُر اسراريت ڪٿان اچي وئي.... پنهنجي سيٽ جي حوالي سان ائين رهڻو پوي ٿو.“
حنان اهو ٻڌي سمجھي وڃي ٿو ته هن خاتون پنهنجو پاڻ مٿان الائي ڪيترا پرت چاڙهي رکيا آهن جن کي هٽائڻ لاءِ دل گردو کپي، اٿندي چوي ٿو،
”اوڪي ميم مون توهان جو ڪافي ٽائيم خراب ڪيو، بي تڪلفانه گفتگو لاءِ معافي طلبگار آهيان.“
سنڌيا جي لبن تي گھڙي پل لاءِ هڪ بيساخته مرڪ اچي وڃي ٿي ليڪن ٻئي لمحه غائب ٿي وڃي ٿي.
”اٽس اوڪي.... نو پرابلم.... ماڻهو ڪابه ڳالهه دل ۾ نه رکي، چئي ڏئي سٺي عادت آهي، بس گھڻو پرسنل نه ٿي وڃجي.“
حنان تڪڙو تڪڙو ٻاهر نڪري وڃي ٿو ته سنڌيا زير لب چوي ٿي، خاصو دلچسپ شخص آ، ايترن ڏينهن جو سوال آخر سندس لبن تي اچي ئي ويو، بهانو ڪيائين دوست جو.
وري ڪم ۾ مصروف ٿي وڃي ٿي.



شام جي وقت کليل دريءَ مان ٿڌي هوا اچي رهي هئي جميل سنڌ جي گرمي جو سڙيل ڏاڍي فرحت محسوس ڪري رهيو هو جيتوڻيڪ ڪراچي جي موسم گھڻو تڻو خوشگوار رهندي آهي پر ڪاٿي سمنڊ جي گھميل هوا ڪاٿي پهاڙي علائقن جي سبزي ۾ ٻڏل گلن ڦلن جي هٻڪار سان مهڪيل هوا، هو گھرا گھرا ساهه کڻي انهي مهڪ کي اندر ۾ اوتڻ جي ڪوشش ڪري رهيو آهي ته حنان واش روم مان ٽوال ڪلهي تي رکي جھونگاريندو آلن وارن ۾ آڱريون ڦيريندو ٻاهر اچي ٿو، جميل سندس اهڙو خوشگوار موڊ ڏسي کيس ڇيڙيندي،
”ڇا ڳالهه آ ڏاڍو رومانٽڪ موڊ پيو لڳي، ڀاڀي ثمينه جو فون آيو آ ڇا.“
”اڙي يار.... ڪڏهن زال جي فون تي به ماڻهو رومانٽڪ ٿيندو آهي.... سال گذري ويا ٻچڙي وال ٿي وياسين.... هاڻي ته رڳو گھر جي سنڀالڻ جي سوچ ذهن ۾ اچي ٿي.“
”ان جو مطلب ته اسلام آباد جون هوائون اهڙيون رومانٽڪ آهن جو دل هر وقت رومانس ڪرڻ لاءِ ماندي پئي ٿئي.“
”بس بس، ٻن کان وڌيڪ توهان وٽ اڃا رومانس جي گنجائش باقي رهي آهي ڇا.... پاڻ ته يار..... هڪ ئي اهڙا ڏجھا ڏنا آهن جو.....“
”ڪمال آ يار.... اهڙو ڪهڙو مسئلو ٿي ويو، هونئن ته چوندو هئين ته تنهنجي لو ميريج آ.“
”مان ڪڏهن ٿو انڪار ڪيان ته لو ميريج ناهي، پر يار ميريج کان پوءِ لو ته هليو ويندو آ الائي ڪيڏانهن، باقي رهجي ويندا آهن صرف ڏجھا...“
”الائي ڪهڙو فلسفو پيو ڳالهائين..... يار حنان هڪڙي ڳالهه چوانءِ مائينڊ نه ڪجانءِ، توکي ميريج لائيف ڪڏهن به مينيج ڪرڻ نه آئي، رومانس ۾ جو ايڏو اڳتي نڪري وئين.... ۽ ڀاڀي ثمينه الائي ڇو تنهنجي دل ۾ پنهنجي لاءِ محبت گھٽ خوف زياده پيدا ڪري ڇڏيو.“
اهو ٻڌي حنان ڳالهه کي مذاق ۾ اڏائڻ خاطر،
”بس يار بس.... تون ته ڏاڍو پرسنل پيو ٿين.“
اهو ٻڌندي ئي جميل کلڻ لڳو،
”واهه..... پرسنل.... اهو لفظ ته تنهنجي لغت ۾ نئون پيو لڳي..... ڪٿان هٿ ڪيئي.... پڪ ڪنهن جي ذاتي زندگي ۾ عادت موجب گھڙڻ چاهيو هوندئي ۽ ملي هوندئي تڙي.....“
اهو ٻڌي حنان وائڙو ٿي کيس ڏسڻ لڳي ٿو ڄڻ ڪنهن هن جي اندر جي ڳالهه پڪڙي ورتي هجي.



هڪ ڏينهن حنان آفيس ۾ ويٺو هو ۽ آفيس ورڪ کي تيزي سان سهيڙي رهيو هو ته سنڌيا ميڊم انٽر ڪام تي کيس رڪئيسٽ ڪندي چيو ته بورڊ جي ميٽنگ ۾ پئي وڃي سندس موبائيل فون گھر رهجي وئي آهي ۽ گھر جي فون رات کان هيلڊ اپ پئي وڃي، ان ڪري سندس گھر کان گذرندي ميسيج ڇڏيندا ويندا ته مان ليٽ ٿي ويندس پريشان نه ٿين.
حنان کيس اطمينان ڏياري ٿو ته هو ويندي ويندي ٻڌائيندو ويندو.



حنان آفيس مان اٿي ٻاهر اچي گاڏي ۾ ويهي ٿو ۽ ڊرائيور کي سنڌيا ميم جي اپارٽمينٽ هلڻ جو چوي ٿو. ٿوري دير ۾ اتي پهچي چوڪيدار کي ٻڌائي ٿو پر ان وقت ڪومل ڪنهن ڪم سان گيٽ وٽان گذري ٿي ته هن کي ڏسي وٺي ٿي ۽ کيس اندر اچڻ لاءِ چوي ٿي، پر حنان معذرت ڪري ٿو ته هوصرف ميسيج ڏيڻ آيو هو ۽کيس دير ٿي ويندي.
پر ڪومل کيس ٻڌائي ٿي ته احمد ۽ بابا ڪنهن ملڻ واري جي طرف ويا آهن ۽ آپا جي طبيعت ٺيڪ نه آهي اها آرام پئي ڪري، چانهه تيار آهي ۽ توهان جي پسند جا پڪوڙا به ٺهيا آهن چانهه پي وڃو.
حنان اهو ٻڌي موقعو غنيمت سمجهي ٿو ته ڳالهين ڪندي هو ڀاڀي کان سنڌيا ميم جي باري ۾ ڪجهه ڄاڻڻ جي ڪوشش ڪندو.
اندر اچي ٿو. بورچي چانهه وغيره اچي لڳائي ٿو. چانهه پئندي ڳالهين ڪندي هو ڪومل کان پڇي وٺي ٿو،
”ڀاڀي توهان کان هڪ ڳالهه پڇڻي هئي اگر توهان مناسب سمجھو ته...“
”پڇو ڪا خاص ڳالهه آهي ڇا.... مان سمجھان ٿي ته پڪ اهو پڇندئو ته اسان سڀ گھر ڀاتي ٻئي مزاج جا آهيون ۽ سنڌيا ايتري سنجيده ڇو آهي.“
حنان سندس ڳالهه ٻڌي حيران ٿي وڃي ٿو،
”پر توهان ڪيئن سمجهو ته مان توهان کان ڪو اهڙي قسم جو سوال ڪندس.“
ڪومل کلي ڏئي ٿي ۽ کيس ٻڌائي ٿي ته ڪالهه ئي سنڌيا ٻڌايو پئي ته توهان کانئس اهڙي قسم جي آڏي پڇا پئي ڪئي.
”اڇا ته مئڊم اهڙي غير اهم ڳالهه به گھر اچي توهان سان شيئر ڪئي....“
”توهان جهڙي دلچسپ انداز ۾ کانئس سوال ڪيو ته هن کي به سٺو لڳو ۽ اچي مونکي ٻڌايائين. دراصل سنڌيا جڏهن پيدا ٿي ته سندس مدر جي ڊيٿ ٿي وئي ۽ بابا سائين ۽ رابعه آپي سندس پرورش ڪئي. انهي دوران ڪا ڪمي رهجي وئي جو هوءَ حد کان وڌيڪ حساس ڊڄڻي ۽ ڪم گو بنجي وئي.“
”ميڊم جي عمر هينئر 44 _ 45 سال ته ٿي وئي هوندي پوءِ هينئر تائين شادي ڇو ڪونه ڪئي اٿس يا اڃان تائين آئڊيل جي انتظار ۾ آهي.“
ڪومل کي حنان طرفان اهڙي سوال جي بلڪل توقع نه هئي. اهو ٻڌي هوءَ عجيب شش و پنج ۾ پئجي وئي ته ڪهڙو جواب ڏئي آخر ڳالهه ٽارڻ لاءِ،
”اهو ته سندس انتهائي پرسنل معاملو آهي، اسان به هن سان اهڙي ڪنهن موضوع تي ناهيون ڳالهائيندا. ڪئي رشتا آيا پر هن هر دفعه اهو چئي انڪار ڪري ڇڏيو ته هن ڌرتي تي شاديءَ کان علاوه به کوڙ سارا اهم معاملا آهن، اگر ڪنهن شادي نه ڪئي ته ڌرتي جو ڪار ونهوار رڪجي ته نه ويندو، هوءَ لائيف کي پنهنجي اسٽائيل سان گذارڻ ۾ يقين رکي ٿي. ان ڪري ڪنهن به ان تي زور نه ڀريو.“
”ڪمال آ ايڏي پڙهيل لکيل، خوبصورت ۽ سلجھيل ذهن جي مالڪ ۽ اهڙي خوبصورت ٻنڌڻ کان انڪاري.... يقين نه ٿو اچي. ضرور ڪانه ڪا ڳالهه هوندي ڪا ته ٽريجڊي ٿي هوندي هن جي زندگيءَ ۾ تڏهن ته هوءَ سڀني سان ايتري خوفناڪ حد تائين سنجيده انداز روا رکندي آهي.“
انهيءَ وقت رابعه به ٻاهر نڪري اچي ٿي ۽هنن کي ائين بحث ۾ الجھيل ڏسي کلندي چوي ٿي.
”يقيناً حنان سنڌيا مئڊم جي شخصيت جي باري ۾ پنهنجي تجسس جو اظهار ڪندو هوندو، حنان ٻڌاءِ ته ڪهڙو اسٽار آ تنهنجو.“
”آپي اقئائرس، منهنجو مطلب آ دلوُ. پر اهو ڇو پيا پڇو توهان کي اسٽارس جي ڄاڻ آهي ڇا؟“
”تڏهن ته.... ايترو تجسس آ تنهنجي طبيعت ۾.... جيڪڏهن تون ان جي راز کي پروڙي وئين ته مان ضرور توکي انعام ڏينديس.“
”چئي ته نه ٿو سگھان پر ڪوشش ضرور ڪندس.“
اهو چئي اٿي ٿو ته رابعه کيس چوي ٿي ته ڪجھ دير بابا وارن جي اڄڻ تائين ويهي پر هو معذرت ڪري هليو وڃي ٿو.



جميل ڪافي دير کان آفيس مان موٽي آيو هو ۽ حنان جو انتظار ڪري رهيو هو، هو بوريت کي دور ڪرڻ لاءِ ميگزين جي ورق گرداني ڪري رهيو هو. سندس ذهن ۾ حنان جي متعلق ڪئي خيال اچي رهيا هئا، حنان پڪ مئڊم سنڌيا جي طرف هليو ويو هوندو، سمجهه ۾ نه ٿو اچي ته هو ان جي شخصيت ۾ ايڏو انٽريسٽيڊ ڇو آهي. هر وقت مئڊم سنڌيا هيئن ڪيو مئڊم سنڌيا هونئن ڪيو، اڻ ڄاڻائي ۾ ڪا ٿي هو سنڌيا جي قريب ته نه پيو ٿيندو وڃي. نه ڀلا اهو ڪيئن ٿو ٿي سگھي، هن پنهنجي ڪزن ثمينه سان پنهنجي پسند ۽ مرضي سان شادي ڪئي هئي ۽ هينئر ٽن ٻارن جو پيءُ آهي.
اچانڪ کيس ڪجهه ياد اچي وڃي ٿو ۽ پنهنجي منهن ڀڻڪندي، اڙي يار جميل تو به ته سعيده سان گھر وارن جي مرضي جي خلاف پنهنجي پسند سان شادي ڪئي هئي، ٻار به هئا، پر پوءِ شائسته سان ملئين ته سڀ ڪجهه وساري ان جا راڳ آلاپڻ لڳين ۽ جيسيتائين ان کي پنهنجي جيون ۾ شامل نه ڪيئي سک نه سمهئين...... اسان مردن لاءِ سڀ ڪجهه ممڪن آ ۽ سنڌيا ته هڪ سحر انگيز شخصيت جي مالڪ عورت آهي هر ڪو هن طرف ڇڪجندو وڃي ٿو توڙي جو هوءَ اسان کان عمر ۾ ڪافي وڏي آهي، خدا حنان جو خير ڪري. ۽ هن جي سحر کان کيس محفوظ رکي، ورنه هن ويچاري درويش جو الائي ڇا ٿيندو.
وقت ائين پنهنجي اڍنگي چال سان گذري رهيو هو، هڪ ڏينهن رابعه ۽ ڪومل ڪمري ۾ بيڊ تي پلٿي هنيو ويٺيون هيون ۽ هيڏانهن هوڏانهن جون ڳالهيون ڪري رهيون هيون ته الائي ڪيئن سندن ڳالهين جو موضوع حنان ڏانهن مُڙي ويو، حنان الائي ڇو ڪومل کي پهرين ڏينهن کان ڪافي پسند آيو هو ۽ هوءَ الائي ڪهڙيون اميدون هن سان وابسته ڪيو ويٺي هئي، اڄ پنهنجي دل جي ڳالهه رابعه سان شيئر ڪرڻ خاطر حنان جو موضوع ڇيڙي ويٺي،
”آپي..! حنان ڪافي دلچسپ نوجوان آ، توهان نوٽيس ڪيو ته هو سنڌيا ۾ غير معمولي دلچسپي پيو وٺي.“
”اهو ته سهي آ پر اسان کي هن جي متعلق ڄاڻ ئي ڪيتري آهي، ڪير آ، پويان هن جي فيملي ڪيئن آهي، سڀ کان وڏي ڳالهه ته هو سنڌيا کان گھٽ ۾ گھٽ اٺ، نو سال ته ضرور ننڍو هوندو. توکي ته خبر آ ته هن ڪهڙا ڪهڙا رشته موٽائي ڇڏيا، مونکي مظفر اڄ به ياد آ. هو هن سان ڪيتري محبت ڪندو هو. اعلى تعليم يافته بهترين خاندان، مان اڄ به هن کي وساري ناهيان سگھي، سنڌيا جي اسلام آباد اچڻ کان جلد ئي پوءِ هو ٻاهر هليو ويو.
”بس آپي اهي سڀ لکئي جا ليک آهن. انسان ويچارو ڇا ٿو ڪري سگھي. آپي مان هڪ ڳالهه وڏي عرصي کان اندر ۾ سانڍيو پئي اچان هڪ امانت وانگر جيڪا اڻ ڄاڻائي ۾ مونکي ملي وئي، ڪئي دفعه ارادو ڪيم ته توهان کي ان ۾ شامل ڪيان پر اخلاقي تقاضائون مانع رهيون ٻيو ته همت به نه پئي ساري سگھيس.“
”اهڙي ڪهڙي ڳالهه آ جنهن لاءِ ايڏي تمهيد جي ضرورت پئي، ٻڌاءِ نه، گھڻو وقت پهرين سنيتا به ڪجهه ٻڌائيندي نٽائي وئي هئي، اهڙي ڪهڙي ڳالهه آ جيڪا ايڏي طويل عرصي کان مونکان لڪائينديون پيون اچو.“
”بس آپا هڪ اهڙو راز جيڪو اتفاقيه منهنجي هٿ لڳي ويو، پليز واعدو ڪيو توهان ڪنهن کي به ان جي باري ۾ نه ٻڌائيندئو. جڏهن پهريون دفعو اسان سنڌيا سان گڏ اسلام آباد پئي آياسين ته ڪجهه گھڙيون اڳ ۾ هڪ فون ڪال آئي.... ڪمري مان سنڌيا ۽ لائونج مان، مان کڻي ويٺس. فون ڇا هئي هڪ ڌماڪو هو، هڪ بم بلاسٽ ٿيو هو منهنجي دماغ تي.“
رابعه جو منه لهي وڃي ٿو. ”جلدي ٻڌاءِ نه، ڇو پئي ڳجھارتن ۾ ڳالهائين..ڪنهن جي فون هئي.“
”فون تي شايد آپا شمسه جو ڀاءُ رحمان هو.“
هوءَ سڄي ڳالهه جيڪا هن ٻڌي هئي رابعه کي ٻڌائي ٿي اهو ٻڌي پهرين ته رابعه جو منهن ڪاراٽجي وڃي ٿو، شرم ۽ ڏک وچان روئي ڏئي ٿي،
”ايڏي وڏي ٽريجڊي ٿي وئي منهنجي ڀيڻ سان ۽ مان ائين بيخبر رهيس، آخر اهڙو ڪهڙو راز سنڌيا جو هن ڪميڻي رحمان کي هٿ اچي ويو هو جو هو ائين کيس بليڪ ميل پيو ڪري.“
”آپا تڏهن منهنجي سمجهه ۾ ڳالهه آئي ته سنڌيا ڪراچي ڇو پئي ڇڏڻ چاهي....“
”خدا غارت ڪري ان ڪمينه انسان کي، جنهن منهنجي ڀيڻ جي زندگي نرڳ بنائي هئي.“
انهي وقت احمد ڪمري ۾ اچي چوي ٿو ته جي سندن ڪچهري ختم ٿي هجي ته ٻاهر اچي ڪا پيٽ پوڄا جي تياري ڪن. ٻئي نه چاهڻ جي باوجود اٿي ٻاهر نڪري اچن ٿيون.



هڪ ڏينهن شام جي وقت حنان ۽ جميل چانهه پي رهيا هئا ته حنان جي موبائيل جي گھنٽي وڄڻ لڳي، حنان فون کنئي ته ٻئي طرف سندس پيارو دوست آصف هو،
”يار آصف ڪٿي آهين، ورهيه ٿي ويا توسان ملئي.“
”بس جي سوچين ته تنهنجي دل جي قريب نه ته اوڏو ئي دُور.“
”سٺي شاعري آ ڪڏهن کان طبع آزمائي پئي ٿئي.“
”واهه يار دل جي ڳالهه توکي شاعري پئي لڳي.... چڱو ائڊريس ٻڌاءِ پوءِ ڏس ته آهيان نه تنهنجي دل جي نزديڪ.“
حنان کيس ائڊريس سمجھائي ٿو. فون رکي جميل کي ٻڌائي ٿو، اهو ٻڌي جميل به خوش ٿي چوي ٿو ته خوب نڀجندي جڏهن ملندا ديوانه ٽي. اڃان ٻه منٽ ئي مس گذرن ٿا ته ڊور بيل وڄي ٿي، حنان پاڻ پوئتي ٿي جميل کي اشاري سان در کولڻ لاءِ چوي ٿو، جميل در کولي ٿو.
”واهه يار اڄ ته هڪ ٻئي کي خوب سرپرائيز ڏنا اٿئون، جميل جي ته بلڪل خبر نه هئي، ڀلا صاحب بهادر کي نوڪري ۽ بيگمات مان فرصت ملي ته يارن جي به يادگيري اچيس.“
حنان کيس ٻڌائي ٿو ته جميل جي ٻن هفتن کان هتي پوسٽنگ ٿي آهي، آصف ٻڌائي ٿو ته هو ڪنهن ڪم سان ڪجهه ڏينهن لاءِ هتي آيو آهي ٽئي هڪ ٻئي سان ائين اچانڪ ملي ڏاڍا خوش آهن.
آصف چانهه پئندي حنان کان پڇي ٿو،
”حنان يار ڏي خبر هتي اسلام آباد کي يڪو اچي وسائي ويٺو آهين، ڪيئن پئي گذري.“
”بس يار گذري پئي.....“
جميل حسبِ عادت مذاق ڪندي،
”نه، نه گذري ڪونه پئي پر واهه جو گذري پئي. هتي اچڻ سان صاحبِ موصوف کي هڪ ليڊي باس ملي آهي ۽ جناب ان جي سيڪريٽس ڄاڻڻ جي چڪر ۾ جيمز بانڊ لڳو پيو آهي.“
”يار اهو جاسوسي واسوسي جو ڪم ڪڏهن کان شروع ڪيو اٿئي.“
اهو ٻڌي حنان کلي ڏئي ٿو ۽ جميل ڏي هٿ اُلاريندي،
”بس يار هن جميل کي ته الله پڄي اسان جي جاءِ ناهي.“
ٻئي ڏينهن موڪل جي ڪري سڀ دير سان اٿن ٿا ۽ سڌو لنچ جي تياري ڪن ٿا، ان وقت حنان کي احمد فون تي چوي ٿو ته اسان ڏاڍا بور پيا ٿيون اڄ شام جو اسان سان چانهه ۾ شامل ٿيو، آپا جميل صاحب لاءِ اسپيشلي دعوت ڏني آهي. ان تي حنان کيس بي تڪلفي سان چوي ٿو ته جي ائين آهي ته پوءِ هڪ مهمان سرپرائيز ۾ منهنجي طرفان به شامل ڪري ڇڏجو. احمد خوش ٿي چوي ٿو ته اسان کي خوشي ٿيندي هتي پرديس ۾ پنهنجن سان ملي، ويڳاڻپ جو احساس ئي مٽجي وڃي ٿو.
فون بند ڪري ٿو ته آصف چويس ٿو ته هن ائين ڇو چيو اها ته زوري جي دعوت وٺڻي ٿي. پر جميل کيس ٻڌائي ٿو ته هوءَ خاصي ڊيسينٽ فيملي آهي. پهرين دفعي ئي ملڻ سان ائين لڳي ٿو ڄڻ ورهين جي شناسائي آ. تون فڪر نه ڪر انشا الله شام ڏاڍي خوشگوار گذرندي اسانجي به ۽ خاص ڪري حنان جي، ڏسجانءِ ته ڪهڙي اهتمام سان تياري ٿو ڪري. ٻئي ٽهڪ ڏئي کلن ٿا.



شام جي وقت سنڌيا پنهنجي ڪمري ۾ آرام ڪري رهي آهي، ڪچن ۾ سويل کان رابعه ۽ ڪومل ڪُڪ سان گڏجي ڪجهه ٺاهڻ ۾ مصروف آهن. ان وقت احمد جھاتي پائي ٿو ته رابعه چويٿي،
”مالڪياڻي لڀي ڪونه ۽ اسان آهيون جو مجھند کان مهمانداري ۾ لڳا پيا آهيون.“
”پر توهان کي پنهنجي هنرمندي جا جوهر ڏيکارڻ جي ڪهڙي ضررت اچي پئي آ شل نه ڪو موقعو مليو.“
رابعه اتان کي ٽڦڻي اُلاريندي، سڏيو به پاڻ اٿئي، چڱائي ڇٽي جو تنهنجي ئي نانءُ نيڪي لاءِ پيا پاڻ پتوڙيون.
”ڪُڪ جو آهي پاڻ ئي هڪ ٻه شيون ٺاهي وٺي ها.“
ان وقت سنڌيا به اُٿي اچي ٿي،
”اڄ ته زبردست خوشبوء پئي اچي، پڪ آپي هوندي ڪچن ۾.“
ڪومل اتان ئي شڪايتي لهجي ۾،
”۽ هيءَ ويچاري ڀاڀي ته بس گھر جي مرغي آهي نه، هن جي ته ڪو ڳالهه کي ڪونه ٿو ڪري.“
”پر اهو ايڏو اهتمام ڪنهن لاءِ پيو ٿئي.“
ڪومل مزاقيه انداز ۾ چوي ٿي،
”هو تنهنجي حنان.... منهنجو مطلب آ، حنان جو ڪو دوست آيل آ ڪراچي مان، احمد ان کي انوائيٽ ڪيو آ، بس ان ڪري لڳا پيا آهيون.“
سنڌيا اهو ٻڌي چوي ٿي،
”ڪُڪ آهي نه، ڪري وٺي ها.... چڱو هاڻي ٻاهر اچو فريش ٿي وٺو، مان به فريش ٿي اچان ٿي.“
هو سڀئي پنهنجي پنهنجي ڪمرن ۾ فريش ٿيڻ لاءِ وڃن ٿيون.
ٿوري دير کانپوءِ چوڪيدار سان گڏ حنان پنهنجي دوستن سان گڏ اندر اچي ٿو شوڪت ۽ احمد ڏاڍي قرب ۽ اُڪير سان ساڻن ملن ٿا ۽ لائونج ۾ پيل صوفن تي ويهن ٿا، سنڌيا ۽ ڪومل تيار ٿي ٻاهر اچن ٿيون ٽئي احترامًا اٿي کين سلام ڪن ٿا. سندن پويان رابعه به ٻاهر اچي ٿي، ته جميل ۽ حنان کان پوءِ سندس نگاهه آصف تي پوي ٿي ته ذري گھٽ رڙ نڪري وڃيس ٿي،
”اڙِي آصف تون......!“
سڀ حيران ٿي رابعه ۽ آصف کي نهارن ٿا آصف تعجب مان،
” رابعه آپي توهان..... هتي....!“
رابعه هنن جي حيراني ۽ تجسس کي ختم ڪندي کين ٻڌائي ٿي ته پريشان نه ٿيو آصف مظفر جو ننڍو ڀاءُ آهي ۽ ان حوالي سان اسان جو به ننڍو ڀاءُ ٿيو.
اهو ٻڌي سنڌيا حيران ٿي وڃي ٿي، ان سان گڏ پشيماني سندس چهري تي ظاهر ٿئي ٿي.
رابعه آصف جو سڀني سان تعارف ڪرائي ٿي ته ڪومل حنان کان پڇي ٿي ته هو کيس ڪيئن ٿو سڃاڻي ان تي حنان ٻڌائي ٿو ته جميل آصف ۽ هو ٽئي نه صرف يونيورسٽي ۾ هڪ ئي ڊپارٽمينٽ ۾ پڙهندا هئا پر هو ٽئي ڪئي سالن تائين هڪ ئي روم ۾ گڏجي رهيا. يونيورسٽي مڪمل ڪرڻ کان پوءِ نوڪرين سانگي ٽڙي پکڙي ويا پر هنن جو رابطو هميشه قائم رهيو موقعو ملندي ئي هنن پنهنجي دوستي نڀائڻ جو هر طرح خيال جاري رکيو.
اهو ٻڌي شوڪت علي خوش ٿي کين چوي ٿو ته اها ته تمام سٺي ڳالهه آهي نه ته هن زماني ۾ هر شخص ايترو گوناگون مسئلن جي ور چڙهي ويو آهي جو پنهنجو پاڻ ئي وساريو وتي.
ان وقت بورچي ٻڌائي ٿو ته چانهه لڳي وئي آهي، سڀئي نهايت پُر تڪلف ماحول ۾ چانهه پين ٿا. آصف سڀني سان جلدي گھلي ملي وڃي ٿو. چانهه کان پوءِ سنڌيا اهو چئي موڪلائي ٿي ته کيس ڪجهه ضروري فائيلن تي ڪم ڪرڻو آهي. هن جي وڃڻ کان پوءِ حنان ائين محسوس ڪري ٿو ڄڻ ڪا شيءِ هن جي اندر مان نڪري ڪيڏانهن هلي وئي آهي سڄو ماحول کيس ويڳاڻو لڳي ٿو. ڪنهن ڳالهه ۾ دل نه ٿي لڳيس. جميل کي اشارو ڪري چوي ٿو ته هاڻي هلڻ گھرجي، احمد کيس چوي ٿو ته ترسي اڳو پوءِ رات جي ماني کائي پوءِ وڃن پر حنان ۽ جميل معذرت ڪن ٿا ٽئي اٿن ٿا ته رابعه زوري آصف کي روڪي وٺي ٿي ته اڃان ته هن حال احوال ئي ڪونه ڪيا آهن ڪجهه دير ترسي پوءِ وڃي.
اهو ٻڌي هو ٻئي اٿن ٿا ۽ آصف کين چوي ٿو ته هو ڀلي هلي آرام ڪن. ٻئي موڪلائي هليا وڃن ٿا.


رات جا يارهن ٿي رهيا آهن آصف اڃان واپس ناهي آيو ته جميل ٽائيم ڏسي چوي ٿو.
”هي آصف يڪو اتي ويهي رهيو. الائي اتي ترسڻ جو پروگرام اٿس.“
”اچي ويندو... پر يار آصف پهرين ته ڪڏهن نه ٻڌايو ته هن جي احمد فيملي سان ڪا ڄاڻ سڃاڻ آهي.“
جميل ٽوڪ ڪندي،
”هُن کي ڀلا ڪهڙي خبر هئي ته ان فيملي سان تون پنهنجي سڃاڻ پيدا ڪري ويٺو آهين.“
”يار ڪڏهن ته سنجيده ٿيندو ڪر، توکي ته هر ڳالهه ۾ مذاق جو پهلو ملي ٿو وڃي.“
جميل هڪدم سيريس شڪل ٺاهيندي،
”اوڪي بابا مان بلڪل سنجيده آهيان، هاڻي تون ٻڌاءِ ته تون سنڌيا مئڊم جي معاملي ۾ ايڏو پزيسوِ ڇو ٿي ويو آهين جو ٻئي ڪنهن جو ناتو توکي کُٽڪڻ لڳي ٿو.“
”ڏس...! مون هينئر سنڌيا ميڊم جي ڳالهه ڪئي، مون ته احمد ڀائو وارن جي لاءِ پئي چيو،“
”اهو به دل جي چور کي لڪائڻ جو هڪ انداز آهي.“
هنن جو اهو بحث اڃان جاري هو ته آصف ٿڪل ٿڪل اندر اچي بيڊ تي ڊهي پوي ٿو.
حنان تجسس ڀرئي انداز ۾،
”ڇا ٿيو يڪو وڃي ويهي رهئين، رات رهڻ جو ارادو هو ڇا؟“
”نه يار آپي رابعه سان عرصي کان پوءِ ملڻ ٿيو، پراڻا قصا کولي ويٺي ته وقت جو احساس ئي نه رهيو. چڱو مان هاڻي آرام ڪندس باقي ڪچهري صبحاڻي. چادر کڻي صوفي تي وڃي سمهي رهي ٿو. جميل اشاري سان حنان کي ڇيڙڻ جي ڪري ٿو پر هو به ڪجهه چئي بنا پاسو ورائي سائيڊ لائيٽ آف ڪري سمهي پوي ٿو.


صبح جو سنڌيا تيار ٿي آفيس وڃڻ لڳي ٿي ته ان وقت ڪومل به ڪمري کان ٻاهر اچي ٿي،
”ڇو ڀاڀي اڄ اسان سان ناشتو به نه ڪيو طبيعت ٺيڪ ناهي ڇا.“
”رات هڪ ته اگڙم شگڙم کائي ويٺاسين ٻيو آصف سان ڪچهري ۾ گھڻي دير ٿي وئي ان ڪري صبح جو اٿڻ تي دل ئي نه ٿي.“
”ٺيڪ آ مان آفيس لاءِ نڪران پئي. بابا آرام ۾ آهي رات ان جي ننڊ به ڊسٽرب ٿي آهي انجو خيال ڪندا.“
”اوڪي مئڊم توهان بي فڪر ٿي وڃو.“
سنڌيا نڪري وڃي ٿي ته ڪومل، رابعه کان پڇي ٿي ته آصف حنان جي باري ۾ ڪجهه ٻڌايو.
اهو ٻڌي احمد شرارتي انداز ۾ کيس چوي ٿو،
”خير ته آهي نه تون حنان ۾ ڪجهه وڌيڪ انٽريسٽيڊ نه پئي ٿيندي وڃن، مونکي ته هاڻي ساڙ ٿيڻ لڳو آهي.“
پهرين ته هوءَ مڙس کي چيڙائڻ خاطر چوي ٿي،
”واقعي.....“
پوءِ سنجيده ٿيندي رابعه ۽ کيس چوي ٿي،
”حنان واقعي هڪ سٺو نوجوان آهي. سلجھيل سمارٽ ۽ مردانه وجاهت سان ڀرپور، هو جڏهن به هتي آيو آهي مونکي لڳندو آهي ته هو سنڌيا ۾ انٽريسٽيڊ آهي، مون نوٽ ڪيو آهي ته هو وڌ کان وڌ وقت هن جي قريب گذارڻ چاهيندو آهي. رات جي ئي ڳالهه آهي، جيسيتائين سنڌيا ويٺي هئي هو به ويٺو رهيو، هوءَ اٿي وئي ته ڄڻ ته چراغن ۾ هن لاءِ روشني ئي نه رهي سندس دل ئي نه پئي لڳي. بهانو ڪري جميل کي ساڻ ڪري هليو ويو.“
رابعه به ان ڳالهه کي تسليم ڪري ٿي پر هوءَ پنهنجو خدشو ظاهر ڪندي چوي ٿي،
”اهو سڀ ته ڀلي کڻي هجي پر حقيقت اها آهي ته هو ۽ آصف گڏ پڙهيا آهن. ان حساب سان هو سنڌيا کان اٺ نو سال ننڍو هوندو.“
ڪومل ان جي باوجود پنهنجي ڳالهه تي بضد رهي ٿي ته ڪجهه به آهي پر ان سڀ جي باوجود هو سنڌيا کي پسند ڪري ٿو ته پوءِ عمر جو فرق ثانوي حيثيت رکي ٿو. هنن جون ڳالهيون ٻڌي احمد چڙي پوي ٿو،
”صبح ساڻ ڪهڙو فضول ٽاپڪ کڻي ڊسڪس ڪرڻ ويٺيون آهيو. سنڌيا جا ايڏا رشته آيا، مظفر ته کيس ڪيترو چاهيندو هو. هن ان کي ئي گاهه نه وڌو، ۽ هينئر جڏهن هوءَ پنهنجي لائيف ۾ سيٽ آهي ته توهان اچي فضول بحث ۾ پيون آهيو.“
رابعه ڀاءُ کي ائين سنجيده ٿيندي ڏسي ٿي ته کيس سمجھائڻ جي ڪوشش ڪري ٿي،
”ڏس احمد ناراض نه ٿي، سنڌيا آخر هن شهر ۾ اڪيلي ڪيترو وقت گذاريندي، حقيقت پسند ٿي، هر ماڻهو جا پنهنجا مسئلا آهن ۽ وقت گذرڻ سان گڏ حالات به ساڳيا ناهن رهندا اڄ ته اسان پنهنجي مسئلن مان وقت ڪڍي هن سان ڪجهه ڏينهن گذارڻ اچي وڃون ٿا صبحاڻي شايد اهو به نه ٿي سگھي. هن کي نيٺ پنهنجو گھر وسائڻو ئي آهي،.... عمر وڃينس ٿي ڳرندي..... ۽ جي حنان هن کي پسند ڪري ٿو ۽ ڪو پروپوزل هن جي طرفان اچي ٿو ته اسان کي ان لاءِ نه صرف پنهنجو ذهن ٺاهڻو پوندو بلڪه سنڌيا کي به آماده ڪرڻو پوندو ته هن سان ماضي ۾ ڪو شادي نه ڪرڻ جو جواز هو ته به ان کي ايڏو طويل عرصو گذري چڪو آهي جو ان جواز جا به نشان ڊهي ويا هوندا.
احمد ڀيڻ جا دليل ٻڌي پنهنجي هار مڃندي چوي ٿو ته ٺيڪ آهي جيڪڏهن ٻئي پاسي کان ڪا چر پر ٿي ته پوءِ ڏسي وٺنداسين.

ٻئي طرف ٽئي دوست ڪچن ۾ ناشتو ٺاهي رهيا آهن ته جميل آصف کان پڇي ٿو ته هنن جي احمد فيملي سان ڪيئن ڄاڻ سڃاڻ آهي.
آصف کين ٻڌائي ٿو،
”رابعه آپي جو هسبيڊ ۽ سندس ساهرا اسان جا فيملي فرينڊس آهن اسان جو سڀني کان وڏو ڀاءُ ۽ ادا طارق يعنيٰ آپا جو گھر وارو ننڍي هوندي کان گڏ پڙهيا هڪ ئي پاڙي ۾ رهياسين، ۽ سڀ کان دلچسپ ڳالهه اها ته ڀائو مظفر مونکان وڏو ڀاءُ سنڌيا ميڊم کي تمام گھڻو چاهيندو هو، سنڌيا مئڊم ۽ هو هڪ ئي ڪمپني ۾ جاب ڪندا هئا، رابعه آپي جي ذريعي هنن ڏانهن رشتو به موڪليو ويو. گھر ۾ سڀ راضي هئا پر....“
حنان کان اهو ٻڌي صبر نه ٿيو ڳالهه وچ مان ڪٽيندي،
”پر ڇا....“
جميل ٽوڪيندي،
”صبر يار صبر..... هن کي ڳالهه پوري ڪرڻ ڏي.“
اهو ڏسي آصف حيران ٿي پڇي ٿو.....
”ڇا ڳالهه آ..... توهان ائين ڇو پيا بهيو ڪيو.“
”يار توکي ته خبر آ اسان وارو حنان صاحب اڄ ڪلهه جيمز بانڊ 007 لڳو پيو آهي. ميڊم صاحبه تي ڪا اسٽوري ڪرڻ جو پروگرام اٿس.... تون اڳتي ٻڌاءِ پوءِ ڇا ٿيو.“
”ڳالهه پڪي ڪرڻ ويا ته سنڌيا ميڊم صاف انڪار ڪري ڇڏيو ۽ ڀائو مظفر. بس ڪجهه نه پڇو ايڏو هرٽ ٿيو جو ضد ۾ اچي پري جي ڪزن سان چٽ مڱڻو پٽ شادي ڪري ويهي رهيو.“
حنان کي اچي اڻ تڻ ٿي پڇڻ کان رهي نه سگھيو،
”سنڌيا انڪار جو ڪو سبب ته ٻڌايو هوندو.“
”پهرين ته خبر ڪونه پئي پر مظفر ڀائو به هار مڃڻ وارو ڪونه هو هڪ ئي ڪمپني ۾ جاب ڪرڻ جي ناتي هنن جي پاڻ ۾ ڪافي ايفيلئيشن هئي، ۽ ائين بنا سبب پاڻ کي ٺڪرائجڻ هن کان سـَـٺو نه پئي ٿيو، ان ڪري اندرين نموني هو ان جو سبب تلاش ڪندو رهيو، انهي دوران سنڌيا به اسلام آباد هلي وئي ان کان پوءِ ڀائوءَ کي جيڪا ڪهاڻي خبر پئي ان ته هن کان جيئڻ جو حوصلو ئي کسي ورتو ۽ پوءِ هو واپس لنڊن هليو ويو.“
جميل کان اهو ٻڌي رهيو نه ٿيو ۽ پڇڻ لڳو ته:
”اهڙي ڪهڙي ڪهاڻي ان انڪار ۾ لڪل هئي توکي خبر پئي.“
”ها انهن ڏينهن ۾ مان يونيورسٽي ۾ هوس ۽ اچانڪ هن جي لنڊن لاءِ تياري مونکي تعجب ۾ وجھي ڇڏيو، اسان ٻئي ڀائر عمر جي وڇوٽي باوجود هڪ ٻئي سان خاصا فرينڊلي آهيون جڏهن مون گھڻو اصرار ڪيو ته هن پيرائتي ڳالهه مونکي ڪري ٻڌائي.“
حنان اهو ٻڌي ضد ڪري ويٺو ته جي تون سمجھين ته اسان تنهنجا اهڙا دوست آهيون جيڪي هڪ جان ٽن قالبن وانگر آهيون، ته پوءِ اها ڪهاڻي تون اُن يقين سان اسان سان شيئر ڪري سگھين ٿو، ڇوته اسان کي به گھڻو تجسس ٿي پيو آهي. ٿوري پس و پيش ڪرڻ کان پوءِ آصف سڄي ڳالهه سربستي ڪري کين ٻڌائي، هو ٻئي بغير اک ڇنڀڻ جي ڏک ۽ حيراني مان کيس ٻڌندا رهيا. جيئن ئي هن ڳالهه پوري ڪئي حنان ته وائڙو ٿي هڪ ٽڪ کيس تڪيندو رهيو ليڪن جميل جي وات مان بي ساخته نڪري ويو،
”اسٽرينج، ويري اسٽرينج.... ڪنهن ماڻهو جو ڪو اهڙو دردناڪ پهلو به ٿي سگھي ٿو، بظاهر ايتري نازڪ اندام عورت پنهنجي اندر اهڙو خوفناڪ طوفان سانڍي دنيا آڏو ائين پُر سڪون انداز ۾ ڪيئن ٿي هلندي وتي وڏي همٿ جي ڳالهه آ. سنڌيا اهو درد سيني ۾ سانڍي هتي پنهنجن کان دور پنهنجي جواني جا خوبصورت ڏينهن تنها رهي گذاري ڇڏيا. تڏهن ته سندس اکين ۾ نهاربو ته هڪ گهري سانت ۽ مايوسي ڇوليون هڻندي نظر ايندي.“ اهڙو تبصرو ٻڌي آصف چيس ٿو،
”بس يار تون ته ان کان به وڌيڪ درديلي انداز ۾ ان ڪهاڻي کي بيان پيو ڪرين.“
هنن کي ان نموني بحث ڪندي ٻڌي حنان آپي کان نڪري وڃي ٿو ڪاوڙ ڪندي،
”هاڻي بس به ڪيو.... ڪنهن جي ذات کي ائين پرپُٺ ڊسڪس ڪرڻ ضروري آهي ڇا. هر ماڻهوءَ سان پنهنجا مسئلا هوندا آهن، اها انهن جي ذاتي زندگي آهي ان کي ائين ڊسڪس ڪرڻ مناسب آهي ڇا.....“
هو ٻئي حيران نظرن سان کيس ڏسن ٿا ۽ ناشتو ڪرڻ ۾ مصروف ٿي وڃن ٿا. حنان بي دليو اڌو گابرو ناشتو ڪري اٿي آفيس لاءِ تيارٿيڻ ڪمري ۾ هليو وڃي ٿو ته آصف جميل کي چوي ٿو،
”هي حنان کي ڇا ٿي ويو آهي، ايترو ناراض ڇو ٿي ويو.... لڳي ٿو ته هو سنڌيا ۾ اِنوالو ٿيندو پيو وڃي. پر هن جي شادي شده زندگي ٻار.....“
”اهائي ڳالهه مون به کيس سمجھائي پئي ته ثمينه ڀاڀيءَ سان هن پنهنجي پسند سان شادي ڪئي هئي ان جو ڇا ٿيندو.“
”ٺيڪ آ ان موضوع تي هن سان رات کُلي ڳالهائبو، مان اهو ڪڏهن به نه چاهيندس ته سنڌيا کي وري ڪڏهن ڪنهن نئين عذاب کي منهن ڏيڻو پئجي وڃي. في الحال مان به پنهنجي ڪم سان وڃان پيو.“
ٻئي چانهه پي تيار ٿيڻ لاءِ اٿي وڃن ٿا. حنان تيار ٿي آفيس ته وڃي ٿو پر اتي به ڪم ۾ سندس دل نه ٿي لڳي عجيب قسم جي بيچيني آ جنهن هن کي بيقرار ڪري وڌو آهي آصف جي ٻڌايل ڪهاڻي هن کان ڪنهن به نموني هضم نه پئي ٿئي دماغ تي ڄڻ ته ڪو هٿوڙا هڻي رهيو هجي، مٿو هٿن ۾ ڏئي ڪرسيءَ کي ٽيڪ ڏئي اکيون بند ڪري ڇڏي ٿو هو هر خيال کان ڇوٽڪارو حاصل ڪرڻ جي ڪوشش ڪري ٿو پر خيال در خيال سندس دماغ جي پردي تي ڊوڙي رهيا آهن،
”ڪنهن اهڙي سنجيده ۽ بظاهر خوش باش رهڻ وري انسان جي پويان اهڙي درد انگيز ڪهاڻي پوشيده ٿي سگھي ٿي، اهو ته ڪڏهن هن جي سوچ ۾ به نه آيو هو ۽ هو هروڀرو ڪنهن ڪهاڻي جي ڪُريد ۾ سنڌيا کي ڇيڙيندو رهيو، هو سوچي شرمسار ٿي وڃي ٿو ته اسان به ڪهڙي سطحي سوچ رکندڙ انسان آهيون شل نه ڪو موقعو ملي ٻئي جي ڪمزور پهلوئن کي تلاش ڪرڻ جي آرزو اسان انسانن کي ڪيڏو نه گھٽيا ۽ غليظ بنائي ڇڏي ٿي، ڪو ماڻهو اندر جي اونهاين ۾ الائي ڪهڙا درد سانڍيو جيئڻ جا وس ڪري رهيو هوندو آهي اسان ان جي ڪڏهن به پرواهه ناهيون ڪندا بس ان جستجو ۾ لڳا پيا هوندا آهيون ته ڪير ڇا هي، ڇو آهي ۽ ڪيئن هئڻ کپي. مون به سنڌيا لاءِ الائي ڪهڙا غلط اندازا لڳايا، دل ۾ هن لاءِ ڇا ڇا نه سوچيو، ڪاش...... ڪاش!
انهي وقت سنڌيا انٽر ڪام تي کيس پنهنجي ڪيبن ۾ اچڻ لاءِ چوي ٿي، هو شرمساري وچان سندس سامهون وڃڻ ته نه ٿو چاهي پر آفيشل تقاضائن جي ڪري مجبوراً کيس وڃڻو پوي ٿو، اتي به فائيل ڊسڪس ڪندي هن جا خيال منتشر رهن ٿا سنڌيا سندس چهري جو بغور معائنو ڪري ٿي ۽ کيس محسوس ٿئي ٿو ته حنان ڪافي ڊسٽرب آهي،
”خير ته آهي مسٽر حنان....! طبيعت درست ناهي ڇا.“
”نو ميم مان بلڪل ٺيڪ آهيان.“
”خاصا ڊسٽڙب پيا لڳو.... ڇڏيو فائيل کي پوءِ ٿا ڏسون پهرين ڪافي ٿا پيون،“ پٽيوالو ڪافي کڻي اچي ٿو، سنڌيا ماحول کي نارمل ڪرڻ لاءِ،
”عجيب اتفاق آهي، توهان جو دوست آصف آپي وارن جو عزيز نڪتو.“
”ها ان جي مونکي به حيرت آهي جيڪڏهن مونکي اڳ ۾ خبر هجي ها ته توهان تائين پهچڻ جو آسان رستو هو.“
سنڌيا به حنان جي پاڻ ۾ دلچسپي کي ڪافي ڏينهن کان محسوس ڪري رهي هئي، بلڪه هڪ عرصي کان پوءِ هن جي دل ۾ به لطيف احساس جاڳيا هئا، هر گذرندڙ ڏينهن کان پوءِ هن لاءِ پنهنجي دل ۾ نرم گوشو پيدا ڪري رهي هئي ۽ هن ڪيفيت کان هوءَ اندر ئي اندر خوفزده به هئي، هن کي ڏسي ائين محسوس ٿيڻ لڳندو هو ڄڻ هو سندس ئي وجود جو ڪو لڪل انگ آهي پر هميشه جيان هن پنهنجي انهن جذبن کي پاڻ کان به لڪائي ڇڏيو هو. هن جي ڳالهه ٻڌي کيس حيرت نه ٿي۽ تجسس وچان پڇي ٿي،
”مون تائين......! پر مونسان ته توهان روزانو ملندا آهيو پوءِ ان لاءِ ڪنهن کي ڪيريئر بنائڻ جي ڪهڙي ضرورت هئي.“
هو سمجھي وڃي ٿو ته نادانستگي ۾ هو غلط ڳالهه ڪري ويٺو آهي، ان کي سنڀالڻ خاطر چوي ٿو.
”اوهو منهنجو اهو مطلب نه هو. ٿورو توقف ڪري پنهنجي ڳالهه کي جاري رکي ٿو. ميم هڪڙي ڳالهه پڇان اگر اجازت هجي....“
”ويري پرسنل نه هجي ته......“
”ميم اخبارن ۽ ڪهاڻين ۾ پڙهبو آهي ته هڪ ننڍي ڇوڪريءَ جي وڏي عمر جي مرد سان شادي ڪرائي پئي وئي يا هڪ گھٽ پڙهيل يا ننڍي عهدي واري ڇوڪريءَ سان تمام گھڻو پڙهيل يا تمام وڏي عهدي واري مرد سان شادي ٿي وئي.“
سنڌيا هن جي تمهيد کي ڪي قدر سمجهي ته وڃي ٿي پر عام رواجي انداز ۾ کيس جواب ڏئي ٿي،
”اهي ته اسانجي معاشري جا عام رواجي واقعا آهن ان ۾ پريشاني جي ڪهڙي ڳالهه آهي.“
”پريشاني اها آهي مئڊم ته جيڪڏهن ان جي ابتڙ صورت حال هجي يعنيٰ عورت وڏي ۽ مرد ننڍو يا ڪو ننڍي عهدي وارو مرد وڏي عهدي واري عورت کي پسند ڪرڻ لڳي ته اهو جوڙ توهان جي نظرن ۾ ڪهڙي معنيٰ ٿو رکي.ڇا اهو ممڪن ۽ مناسب ٿي سگھي ٿو.“
اهڙو سڌو حملو ٿيندو ڏسي سنڌيا جي چهري تي مرڪ اچي وڃي ٿي پر ان حملي جو دفاع ڪندي چئي ٿي،
”اها به عام رواجي ڳالهه آهي، ڪٿي زبردستي ته ڪٿي مرضيءَ سان اهڙا جوڙ ٿيندا رهندا آهن...... پر توهان آخر اڄ انهن جوڙن ٺاهڻ جي چڪر ۾ ڇو اچي پيا آهيو.ڇڏيو ان فلسفي کي ڪافي پيو.“
حنان اڄ موقعو هٿان وڃائڻ جي بلڪل موڊ ۾ نه ٿو لڳي،
”ميم جي ڪڏهن اهڙو ڪو جوڙ توهان کي جوڙڻ لاءِ چيو وڃي ته....“
”مسٽر حنان، ڇڏيو ان ڳالهه کي ڇو اچي پيا آهيو فضول فلسفي ۾...... مان به هن معاشري جو حصو آهيان ۽ ننڍ وڏائي واري فلسفي کي ڪا اهميت نه ٿي ڏيان، ڪڏهن ڪڏهن ڪا ڇوڪري پنهنجي عمر کان گھڻي وڏي مرد سان محبت ڪرڻ لڳندي آهي ۽ پنهنجو سڀ ڪجهه ان تي نڇاور ڪري ڇڏيندي آهي ۽ ڪڏهن وري عمر جي ان فرق کي وڏي مصيبت سمجهي گھر ڇڏڻ تي مجبور ٿي ويندي آهي..... سو حنان صاحب پنهنجي پنهنجي سوچ آهي.“
”اوڪي اڄ لاءِ ايترو ڊوز ڪافي آهي ۽ مان هاڻي بهتر پيو محسوس ڪيان اچو ته فائيل ڊسڪس ڪيون.“
سنڌيا هن جي بدليل موڊ کي سمجھڻ کا قاصر ٿي وڃي ٿي.

16

آصف پنهنجي ڪم مان فارغ ٿي سوچي ٿو ته جميل ۽ حنان ته شام جو موٽندا اڪيلو وڃي اپارٽمينٽ تي بور ٿيڻ کان بهتر آهي ته رابعه آپي وارن وٽ گپ شپ ڪجي، اهو سوچي سڌو اوڏانهن هليو وڃي ٿو، اتي وڃي خبر پويس ٿي ته احمد ۽ شوڪت علي ڪنهن ملڻ وارن جي لنچ تي انوائيٽ آهن ۽ اوڏانهن ويل آهن، هو کانئن معذرت ڪري ٿو ته هنن کي هرو ڀرو ڊسٽرب ڪيائين پر ڪومل کيس واپس وڃڻ نه ٿي ڏئي،
”اڙي نه نه، اسان توهانجي اچڻ سان ڊسٽرب ناهيون ٿيا بلڪ حقيقت ته اها آهي ته احمد ۽ بابا به ڪونهن اسان ٻئي به بور پئي ٿياسين.“
رابعه سمجهي وڃي ٿي ته ڪومل جي دماغ ۾ ڇا پيو هلي. مسڪرائي چپ ٿي وڃي ٿي، آصف جي ويهڻ کان پوءِ ڪومل ڪنهن بهاني اٿي اندر هلي وڃي ٿي. موقعو غنيمت سمجهي آصف رابعه کان پڇي ٿو،
”آپي آخر سنڌيا ميم هينئر تائين شادي ڇوڪونه ڪئي، هاڻي ته ڪراچي کان گهڻو دور اچي وئي آ، پوءِ ڪهڙو خوف اٿس.“
رابعه اهو ٻڌي حيران ٿي آصف جو منهن تڪي ٿي،
”ڪهڙو خوف، اهو ڇا پيو چوين.“
ٿڌو ساهه ڀريندي.........
”ڀائو به عجيب انسان آهي، هن ايتري وڏي ڳالهه ساهه سان سانڍي رکي ۽ ٻڙڪ به ٻاهر نه ڪڍيائين ايتري قدر جو توهان کي به نه ٻڌايائين... حيرت ٿي ٿئي. هن سنڌيا ميم سان ڪيل واعدو خوب نڀايو.“
رابعه جو منهن لهي وڃي ٿو، ان جو مطلب ته مظفر ۽ آصف کي سنڌيا جي متعلق سڄي خبر هئي ، اهو ته ڏاڍو برو ٿيو ...
آصف کيس سوچ ۾ ٻڏل ڏسي،
”آپي دل ۾ رکجو، منهنجو خيال آ صرف خيال، مان يقين سان ڪجهه نه ٿو چئي سگھان ته حنان سنڌيا ميم ۾ غير معمولي دلچسپي رکي ٿو. جيڪڏهن منهنجو خيال سهي نڪتو ته..... توهان جي حنان جي باري ۾ ڪهڙي راءِ آ.“
”هونئن ته سٺو ڇوڪرو آهي پر..... عمر ۾ سنڌيا کان گھڻو ننڍو آ.... ٻي ڳالهه ته سنڌيا متعلق ته توهان کي چڱي طرح ڄاڻ آهي. مظفر به کيس ڪيترو چاهيندو هو، هنن جي هڪ ٻئي سان انڊر اسٽينڊنگ به هئي پوءِ به......“
”ان ڳالهه کي ڇڏيو، تڏهن ته هوءَ هُن بليڪ ميلر کان خوفزده هئي، جي ڀائوءَ کي پهرين خبر پئجي وڃي ها ته شايد اڄ حالات مختلف هجن ها. هوءَ ائين اڪيلائي جو عذاب نه ڀوڳي رهي هجي ها. سچ پڇو ته مونکي هن جي اهڙي زندگي تي افسوس ٿو ٿئي.“
”بس ڀاءُ.....! هن پاگل ڇوڪريء اهو سڀ ڪجهه اسان کان به لڪائي رکيو ڪا ٻاڦ به ٻاهر نه ڪڍي. اهو ته هيڏانهن اچڻ وقت ڪومل نادانستگي ۾ هن جو فون ٻڌي ورتو ۽ ان به هاڻي مونکي ٻڌايو، تڏهن مونکي خبر پئي ورنه اسان هن ماڻهو کي پڄي پئون ها.“
”ڇڏيو ماضي جي ڳالهين کي، هڪ دفعو ڪوشش ڪري ڏسو.... هڪ ڳالهه ٻي ته حنان شادي شده ۽ ٻچڙي وال آ. هر شي مائينڊ ۾ ڪليئر هجي.“
”پوءِ ته اهو مناسب ناهي..... انجي باوجود هو سنڌيا ۾ انٽريسٽيڊ آهي. نه ڀائو نه.... سنڌيا ڇا بابا به ڪڏهن راضي نه ٿيندو.“
انهي مهل ڪومل ڪولڊ ڊرنڪس کڻي اندر اچي ٿي هنن جي ڳالهه ٻڌي هوءَ وچ ۾ ڳالهائي ٿي،
”آپي حنان سنڌيا کي اڳ ۾ ئي ٻڌائي ڇڏيو هو ته هن کي ٽي ٻار به آهن. سچ پڇو ته ان جي باوجود حنان مونکي پسند آهي، ڏسو نه آپي.....! سنڌيا جي عمر هينئر ڪافي وڏي ٿي وئي آهي ڪو غير شادي شده رشتو ته ملڻ کان رهيو. پوءِ ڇونه اتي ڪوشش ڪجي جيڪو هن کي دل سان پسند ڪري.“
”ڀاڀي درست ٿي چوي پر في الحال ته جڏهن حنان کُلي ڳالهه ڪري ان کان پوءِ سوچبو ته ڇا ڪرڻو آهي. مون ته صرف جيڪو محسوس ڪيو توهان سان شيئر ڪرڻ ضروري سمجهيو.“
هو موڪلائڻ لڳي ٿو ته ڪومل زوري ماني لاءِ کيس روڪي ٿي.


شام جي وقت حنان ۽ جميل آفيس کان واپس اچن ٿا ته چانهه پئندي حنان جميل کي ٻڌائي ٿو ته هن جي سنڌيا سان ڪافي ڪچهري ٿي. هو کيس سموري ڳالهه ٻڌائي ٿو ان تي جميل کيس دوستانه پر تنبيهي لهجي ۾ سمجهائي ٿو ته هو هڪ آل عيال پويان ڇڏي آيو آهي، ان کان علاوه سنڌيا اڳ ۾ ئي هڪ وڏو ڌڪ کائي چڪي آهي، هو کيس چوي ٿو،
”ڏس حنان مونکي تنهنجي نيچر معلوم آهي، تون بنيادي طور هڪ ڊڄڻو انسان آهين، سنڌيا جي من ۾ ٻيهر جيئڻ جي آس جاڳائي کيس نراسائي جي آڙاهه ۾ نه وجھي ڇڏجانءِ..... تو سدائين زندگي کي هڪ جذباتي انداز ۾ ورتو آهي.
”تون پنهنجي جاءِ تي بلڪل درست آهين پر مان ڇا ڪيان، منهنجي دل ۾ هُن لاءِ کوڙ سارو درد ڀرجي ويو آهي مان هن کي خوش ڏسڻ چاهيان ٿو هن جي چهري تي زندگي ڏسڻ جو خواهشمند آهيان، ان لاءِ سمجهه ۾ نه ٿو اچي ته مونکي ڇا ڪرڻ گھرجي.“
”حنان....! مان تنهنجو دوست آهيان، اسان زندگي جا ڪئي سال گڏ گذاريا آهن، ڀاڀي ثمينه ڏاڍي پزيسوِ خاتون آهي. هوءَ اهو ڪڏهن به برداشت نه ڪندي ته تون ڪنهن ٻئي طرف مائل گھائل ٿين.“
حنان هن جي ڳالهه کي ٻڌو اڻ ٻڌو ڪندي پنهنجي گفتگو جاري رکي ٿو،
”سنڌيا کي جڏهن به مون قريب کان ڄاڻڻ جي ڪئي آهي ته ائين لڳو آهي ته ڄڻ هوءَ سيني ۾ ڪئي درد سانڍيو پنهنجي مٿان خوش باشي سنجيدگي ۽ بردباري جو مصنوعي خول چاڙهيو جيئندي پئي وتي ڇا هن کي هن جيون ۾ ڀرپور زندگي گھارڻ جو ڪو حق ناهي، ٻئي طرف اسان جهڙا سطحي سوچ رکندڙ انسان بجائي هنن جي زخمن تي مرهم رکڻ جي انهن جي ڦٽن تي نمڪ پاشي ڪرڻ لاءِ هر گھڙي آتا هوندا آهيون.“
جميل حيران ٿي هن جي بي سروپا ڳالهين تي ڪنڌ ڌوڻي خاموش ٿي وڃي ٿو ۽ دل ۾ چوي ٿو ته هي شخص ته ويو ڪم کان، آصف کي ڪنهن چيو ته سنڌيا جو دکڙو هن جي آڏو روئي.... مونکي ته هي اڄ بلڪل ديوانو پيو لڳي. هو مزيد ڪجهه تبصرو ڪرڻ جي اوٻاسي ڏئي اٿي ٿو،
”يار مان ڏاڍو ٿڪجي پيو آهيان ٿوري دير آرام ڪندس، تون ويهي سنڌيا ميم جي زخمن جو علاج ڳولهه...... پوءِ ملون ٿا رات جي مانيءَ تي.“ اهو چئي وڃي بيڊ تي ليٽي پوي ٿو ۽ حنان ڪرسي کي ٽيڪ ڏئي اکيون پوري خيالن ۾ گم ٿي وڃي ٿو.
ڪجهه دير کانپوءِ آصف واپس اچي ٿو ته حنان جي ڪرسي تي ويٺي ويٺي اک لڳي وئي هئي ۽ جميل هن جي آواز تي اٿي کيس ڏسي اشاري سان خاموش رهڻ لاءِ چوي ٿو. هو آهسته قدمن سان اچي جميل جي ڀر ۾ ويهي ٿو. جميل ڌيمي لهجي ۾ کيس چوي ٿو ته اڄ اسان هلي ٿا ڊنر جي تياري ڪيون مون کي توسان ڪا ڳالهه ڪرڻي آهي. ٻئي اٿي ڪچن ڏانهن هليا وڃن ٿا اتي وڃي آصف جميل کان حنان جي متعلق پڇي ٿو جميل کيس ٻڌائي ٿو ته سنڌيا کي وٺي ڪري حنان ڪافي ڊسٽرب آهي عجيب گٿيون ڳالهيون پئي ڪيائين، سڄي ڳالهه کيس ٻڌائي چوي ٿو ته اسان کي جلدي ڪجهه ڪرڻو پوندو، بهتر ٿيندو ته هنن کي ڪو اهڙو موقعو فراهم ڪجي جتي هو آفيس کان ٻاهر هٽي ڪري آزادي سان هڪ ٻئي کي پنهنجو موقف ٻڌائي ڪنهن نتيجي تي پهچي سگهن.“
آصف اهو ٻڌي کيس ٻڌائي ٿو ته مجهند جو رابعه سان هن جي دلچسپي متعلق تفصيل سان ڳالهائي آيو آهيان، انهن جو به اهوئي اصرار هو ته کين وقت ڏيڻ کپي ممڪن آهي ته حنان جي دل ۾ هن لاءِ صرف همدردي هجي ۽ هو ايڏو وڏو قدم کڻڻ لاءِ تيار نه هجي، اهو به ممڪن آهي ته سنڌيا هڪ اهڙي شخص سان ڪو ناتو جوڙڻ نه چاهي جيڪو هڪ مڪمل زندگي گذاري رهيو هجي. انڪري اهو وڌيڪ بهتر ٿيندو ته هنن کي اهڙو ماحول مهيا ڪري ڏجي جو هو هڪ ٻئي جي مسئلن کي ٺڪي ٺوڪي ڏسن.
اهو ٻڌي جميل ڪجهه دير سوچ ۾ پئجي وڃي ٿو. ڪجهه توقف کان پوءِ هو چويس ٿو ته هن جي ذهن ۾ هڪ آئڊيا آهي ٻن ڏينهن کان پوءِ سنڊي سان گڏ هڪ موڪل آهي هڪ ڏينهن وڌيڪ موڪل ڪري ڪنهن هل اسٽيشن جو پروگرام ٺاهجي.
اهو ٻڌي آصف خوش ٿي وڃي ٿو،
”مان هينئر ئي آپي سان ڳالهايان ٿو ڪوهه مري ۾ منهنجي هڪ دوست جو ڪاٽيج آهي جتي هو گرمين ۾ ايندا آهن اتي هنن جو چوڪيدار سنڀاليندو آهي، جي پروگرام ٿي وڃي ٿو ته پوءِ ٻئي ڏينهن ڪوهه مري هلون ٿا ۽ موقعي جي مناسبت سان ڪجهه سوچي وٺبو.“
پروگرام ٺاهي ٻئي ماني تيار ڪرڻ لڳن ٿا.
ٻئي ڏينهن آصف ڪم کان فارغ ٿي سڌو احمد وارن ڏانهن وڃي ٿو، اتي کين هالي ڊيز مري گذارڻ لاءِ آماده ڪري ٿو، رابعه سان ته هن فون تي تفصيل سان ڳالهائي ڇڏيو هو، شوڪت علي پهرين ته نٽائي ٿو پر پوءِ ڪومل ۽ رابعه جي زور ڀرڻ تي آماده ٿي وڃي ٿو. سڀئي کل خوشي سان پروگرام ٺاهن ٿا. ٿوري دير کان پوءِ آصف موڪلائي اپارٽمينٽ تي اچي ٿو جتي حنان ۽ جميل آفيس کان واپس اچي ويا آهن هو هنن کي ٻڌائي ٿو ته اسان هالي ڊيز لاءِ مري پيا هلون، هن اتي رهڻ جو بندوبست به ڪري ڇڏيو آهي، اهو ٻڌي حنان جي چهري تي رونق اچي وڃي ٿي ۽ سڀ گڏجي پروگرام فائينل ڪن ٿا.



گل بانو جي گذرڻ کان پوءِ رحمان جيڪو هن جي موت جو پاڻ کي ذميدار سمجهي ٿو، ٻئي طرف اچانڪ نوڪري تان به ڊسمس ڪيو وڃي ٿو. ان تڪليف کيس بيحال ڪري وڌو آهي هر وقت گھر ۾ رهڻ، گھر جي بگڙيل ماحول اولاد جي نافرماني هن کان برداشت نه ٿي ٿئي هو ڏينهون ڏينهن چڙچڙو ٿيندو پيو وڃي. هر وقت سندس بلڊ پريشر هاءِ رهڻ لڳو آهي ان ڪري هو پاڻ کي دنيا مافيها کان فرار حاصل ڪرڻ لاءِ هر وقت شراب ۾ پاڻ کي گم رکي ٿو، سندس وڏو پُٽ فواد جيڪو پهرين ئي خراب سنگت جي ڪري ڪيترين ئي براين جي ور چڙهي ويو آهي گھر کان راتين جون راتيون غائب رهي ٿو، ڪڏهن ڪڏهن سندس دوست نشي ۾ ڌت حالت ۾ کيس گيٽ تي ڇڏي هليا وڃن ٿا ته ويچاري مريم خانيءَ سان گڏجي گهلي سهلي کيس اندر وٺي اينديون آهن، مريم لاءِ ته زندگي زهر بنجي وئي آهي، مڙس ۽ پٽ جا ڏجھا ئي هن لاءِ گھٽ ڪونه هئا ويتر نينا هن جي لاءِ روز بروز شرمندگي ۽ ندامت جو باعث بنجندي پئي وڃي. پيءَ ڀاءُ کان ته هن کي ڪو ڀئو ڀولو آهي ڪونه، ماءُ جي تنبيهن کي بڪواس سمجهي هڪ ڪن کان ٻڌي ٻئي کان ڪڍي ڇڏي ٿي، راتين جو دير سان اچڻ هن معمول بنائي ڇڏيو آهي. اڄ به رات جا ٻه پيا ٿين پر سندس ڪو اتو پتو ڪونهي ، مريم پريشان ٿي ڪمري ۾ اچي ٿي، رحمان جيڪو اڄ ڪي قدر هوش وحواس ۾ آهي هن کي ائين پريشان ڏسي پڇي ٿو،
”ڇو پئي پريشان ٿين...“
مريم ڪاوڙ مان چويس ٿي،
”اهو ته منهنجي مقدر ۾ لکيل آ، شڪر آهي جو اڄ توکي خبر پئي آهي، هي مهل اچي ٿي آهي ڇوڪري پيدا ناهي.“
”پهرين ته رڳو فواد جي ڳڻتي هئي ته هن پنهنجي جواني غلط صحبت ۾ برباد ڪري ڇڏي.ليڪن..... نينا ائين ڪندي سوچيو به ڪونه هو.“
ان وقت شهربانو به ڪمري ۾ اچي ٿي هن کي اڳ ۾ ئي سڀني تي ڪاوڙ آهي،
”ابا اهو اسان سڀ تنهنجي ڪرمن جو پيا لوڙيون، تو به پراين ڄاين سان جيڪو ظلم ڪيو آهي اهو ته ڄڻ ڪنهن ليکي ۾ ئي ڪونهي، نيٺ ته پنهنجو ڪيو سامهون اچڻو آهي نه.“
اهو ٻڌي رحمان آپي ۾ نه ٿو رهي،
”بس چاچي بس....! توهان ئي منهنجي زندگي عذاب بنائي ڇڏي.“
”اسان عذاب بڻائي آ تنهنجي زندگي، اسان ته تنهنجي ڪري پنهنجو الهه تلهه چٽ ڪري، پنهنجو جهُڳو جهڻ ڪري تنهنجي لاري لڳيون سين اڃان به اسان مان توکي ڪس لڳي، شابس ٿئي ٻچا.... واهه جا ڳُڻ پيو ڳڻين.“
مريم کي پريشاني ۾ ماءُ جي ڳالهه نه ٿي وڻي کيس خاموش ٿيڻ لاءِ ٻانهون ٿي ٻڌي، ان وقت فون جي گهنٽي وڄي ٿي، مريم ڊوڙي وڃي فون کڻي ٿي، ڪو ماڻهو ڳالهائي ٿو هن جي ڳالهه ٻڌي مريم جو منهن اڇو جهڙو هرک ٿي وڃي ٿو....
”ڇا پيو چوين... نينا.... ها نينا کي ڇا ٿيو آهي ڪٿي آهي....“
رحمان اٿي مريم کان رسيور وٺي ٿو، ٻئي طرف نينا جو دوست وقاص ڳالهائي ٿو،
”انڪل مان وقاص نينا جو فرينڊ..... اڄ نينا ۽ مون ڪورٽ ميريج ڪري ڇڏي آ.. هوءَ گهر ڪونه ايندي، توهان سندس انتظار نه ڪجو.“
”ڇا.....“
رحمان جي هٿ مان رسيور ڇڏائجي هيٺ ڪري ٿو. پاڻ ڪرڻ لڳي ٿو ته نومي ۽ مريم کيس جهلڻ جي ڪوشش ڪن ٿا ۽ گهليندا اچي بيڊ تي ليٽائن ٿا ته رحمان بيهوش ٿي وڃي ٿو، مريم نومي کي شمسه وارن کي فون ڪرڻ لاءِ چوي ٿي، ٿوري دير ۾ جاويد ۽ شمسه گاڏي کڻي اچن ٿا ۽ رحمان کي اسپتال کڻي وڃن ٿا. رحمان کي فورًا آءِ سي يو ۾ شفٽ ڪيو وڃي ٿو، ٿوري دير کان پوءِ ڊاڪٽر ٻاهر اچي کين ٻڌائي ٿو ته مريض تي فالج جو اٽيڪ ٿيو آهي سندس هڪ پاسو بري طرح متاثر ٿيو آهي.
اهو ٻڌي مريم روئڻ لڳي ٿي، سڀ گهر ڀاتي ڏکارا ٿي وڃن ٿا.
جاويد ڊاڪٽر کان پڇي ٿو ته پوءِ ڇا ڪرڻو آهي.
”في الحال ته ڪجهه نه ٿو چئي سگھجي، علاج هلندو آهسته آهسته امپروئمينٽ ايندي، هڪ ٻه ڏينهن آبزرويشن هيٺ رکون ٿا.“
اهو چئي ڊاڪٽر هليو وڃي ٿو ته شمسه روئندي چوي ٿي،
”هيءَ به ليٽي پيو قدرت اڃان الائي ڪهڙا امتحان اسان جي نصيب ۾ وٺڻ لکي ڇڏيا آهن.“
نجمه مريم کي دلداري ڏئي ٿي، نومي پيءَ جي حالت جو ٻڌي اداس بيٺو آهي. شهربانو کي سمجهو ته رت جو ڦڙو به منهن ۾ ناهي. رئي جي پلو سان اکيون اگھندي،
”ڌيءَ جي سک لاءِ ايڏو پري سيڻ ڪيم، اڄ منهنجي ڌيءَ جو گهر مڪمل اجڙي ويو الائي ڪنهن جي هاءِ لڳي منهنجي نياڻي کي.“
ٻن ڏينهن کان پوءِ رحمان کي ڊسچارج ڪرائي گھر وٺي اچن ٿا.
هاڻي ته رحمان لاچار ۽ بي وس بنجي ٻين جي رحم وڪرم تي زندگي گهاري رهيو آهي. مريم کيس ائين ڏسي ٿي ته هن جو جيءُ جھُري پوي ٿو، هر وقت هن جي سيوا ۾ لڳي رهي ٿي ماڻس گھڻئي خارون کائي ٿي پر هوءَ کيس سمجهائي ٿي ته ڪرئي کي وڌيڪ ڪيرائڻ نه ٿو جڳائي. اڄ به سوپ ٺاهي خاني کڻي اچي ٿي ته مريم رحمان کي اٿاري پويان وهاڻا رکي کيس سڌو ڪري ويهاري ٿي، پر هو هڪ پاسي اهلجي وڃي ٿو ته هوءَ سندس وهاڻو ڪڍي ليٽائيس ٿي ۽ ڏکاري انداز ۾ چويس ٿي،
”ڪهڙي مصيبت ۾ پاڻ کي به ڦاسايئي ۽ ٻين کي به، چڱو ڀلو هئين ته به اسان جي ڳڻتي ڪونه هيئي، هاڻي ته هر ڳڻتي کان پاڻ کي آجو ڪري ڇڏيئي، ٻڌاءِ ته هن گهر جو گاڏو ڪيئن هلندو. عزت سان رٽائر ڪرين ها ته پينشن ته پئي ملئي ها، امان جي جمع پونجي ڪيترو وقت سهارو ڏيندي، پڇاڙي ۾ عزت به وئي ته جيئڻ جو ٿورو گهڻو آسرو به ڇٽو، هاڻي ويٺا مٿي نهاريون.“
رحمان چپ چاپ مريم جون ڳالهيون ٻڌي رهيو آهي، بي وسيءَ مان اکين مان ڳوڙها وهي اچنس ٿا، مريم ٽوال کڻي ڳوڙها اگهيس ٿي ۽ چمچي سان سوپ پياريس ٿي.




سنڌيا کي جڏهن رابعه آصف ۽ پنهنجي ڪوهه مري جي پروگرام متعلق ٻڌائي ٿي ته سنڌيا پهرين ته صاف لفظن ۾ انڪار ڪري ٿي ته هوءَ هن پروگرام ۾ شامل نه ٿي ٿي سگھي، پر پوءِ شوڪت علي کيس سمجهائي ٿو ته آصف نهايت خلوص سان اسان کي مدعو ڪيو آهي ان ڪري انڪار ڪرڻ مناسب نه ٿو لڳي، ۽ جي هوءَ نه ويندي ته هو به نه ويندو، پيءَ جي ناراضگي ڏسي هوءَ طوها ”قرها“ تيار ٿي وڃي ٿي ۽ ٻئي ڏينهن هو سڀ هڪ وين ڪري ڪوه مري لاءِ روانا ٿين ٿا. اتي پهچن ٿا ته آصف اڳ ۾ ئي ڪاٽيج ۾ انتظام ڪرائي ڇڏيو آهي، ٿوري دير آرام ڪري هو گھمڻ لاءِ نڪرن ٿا. هو پهاڙي علائقن جون چاڙهيون لهندا چڙهندا گھمڻ لڳن ٿا، ڪومل احمد کي وٺي لفٽ چيئرز جي طرف هلي وڃي ٿي اهڙي طرح جيئن ڪنهن کي محسوس نه ٿئي، ٿوري دير کانپوءِ جميل ۽ آصف به ڪنهن بهاني هنن کان الڳ ٿي وڃن ٿا ته رابعه هڪ جاءِ تي پيل بينچ ڏسي ٿڪجي پوڻ جو بهانو ڪري ويهي رهي ٿي ڀيڻ کي ويٺل ڏسي سنڌيا وڌي اچي ٿي،
”آپي هو ڏسو نه ڪهڙو نه خوبصورت منظر آهي آسمان هن پهاڙي چوٽي سان ڄڻ ته ملي ويو آهي، اٿو نه ٿورو اڳڀرو هلي ڏسون ٿا،“
”نه سنڌيا مونکي رات کان ٽنگ ۾ سور آهي. مان مٿي چڙهي نه سگھنديس، ڪومل ڪيڏانهن وئي تون ان سان هلي وڃ.“
”آپي ڪومل ڀاڀي ۽ ڀائو ته چيئر لفٽ جو سير ڪرڻ ويا هليا جميل ۽ آصف به ڪوه پيمائي ڪرڻ لاءِ نڪري ويا، توهان هتي اچي ٿڪجي ويهي رهيو، ته پوءِ مان واپس بابا ڏي پئي وڃان.“
رابعه حنان کي سڏي ٿي جيڪو ٿورو پرڀرو هڪ لان تي وڃي ويهي رهيو آهي، رابعه جي اشاري تي اٿي اچي ڀرسان بيهي ٿو، ”آپا توهان سڏيو ڪو ڪم آهي؟“
رابعه چويس ٿي،
”حنان سنڌيا سامهون واري پهاڙي تي وڃڻ پئي چاهي، پليز تون هن کي ڪمپني ڏي نه.“
اهو ٻڌي سنڌيا هڪدم چوي ٿي:
”نه آپي مان به توهان سان ويهان ٿي.“
حنان جيڪو ڪيتري دير کان موقعي جي تلاش ۾ هو ته سنڌيا سان اڪيلائي ۾ ڪجهه ڳالهيون ڪري، ائين موقعو ويندي ڏسي جهٽ سان چوي ٿو:
”ميم هلو نه، منهنجي ڪمپني ايڏي به بورنگ ناهي.“
سنڌيا مجبور ٿي اٿي ٿي ۽ هو پهاڙي طرف وڌي وڃن ٿا، چڙهايون چڙهڻ جو سنڌيا جو ڪو تجربو ناهي هڪ هنڌ ٿڪجي ويهي رهي ٿي، ۽ دور خلائن ۾ ڪجهه ڳولهڻ لڳي ٿي، حنان هن جي اها ڪيفيت ڏسي همٿ ڪري چوي ٿو،
”سنڌيا ميم...! ائين خلائن ۾ ڇا پيا ڳولهيو.“ سنڌيا ائين چوري پڪڙجندي ڏسي سوچن مان ٻاهر نڪري اچي ٿي.
”ڪجهه به ته نه..... مان ڀلا ڇا تلاش ڪندس.“
حنان وري همٿ ڪندي چوڻ لڳو.
”سڄي آسمان ۾ صرف هڪ ئي تارو ته ناهي هوندو نه، روشني ٻي به گهڻي هوندي آهي، توهان الائي ڇو اونداهين ۾ رهڻ ٿيون چاهيو اڃان ته زندگي جو طويل رستو باقي آهي ۽ بقول رابعه آپا جي، توهان کي اونداهين کان ڊپ به لڳندو آهي.“ ٿوري دير ساهي پٽي هن جو ردِ عمل جاچڻ جي ڪوشش ڪري ٿو،
سنڌيا جواب ۾ جيڪو ڪجهه چوڻ چاهيو ٿي پر چئي نٿي سگھي، سمورا لفظ جيڪي طوفانن جيان اڀريا هئا لهرن جيان دل جي سمونڊ جي گھراين ۾ واپس هليا ويا ۽ هوءَ حيرت ۽ بيوسيءَ سان کيس ڏسندي رهجي وئي. اهو ڏسي حنان جو حوصلو اڃان پختو ٿئي ٿو. هو وري چوڻ لڳو،
”توهان خبر ناهي ڇو روشنين کي پٺي ڏئي ويهي رهيا آهيو، ان ڪري ته سدائين توهان کي پنهنجي سامهون اونداهي نظر پئي ايندي. جيڪڏهن توهان پنهنجو رخ ڪجهه گھڙين لاءِ مٽائي ڇڏيو ته سمورا اجالا توهان جي اکين کان وٺي توهان جي قدمن تائين پکڙجي ويندا..... ڪجهه دير جي توقف کان پوءِ حنان وري ڳالهائڻ شروع ڪيو، غم جڏهن حد کان گذري ويندو آهي ته اتان ئي خوشين جي حد شروع ٿيندي آهي، سنڌيا مئڊم توهان پنهنجي حصي جا ڏک گهڻو ڏسي ورتا آهن، هاڻي خوشين جو وارو آهي..... هي جيڪو درد هوندو آهي نه، اهو صرف گھڙي پل لاءِ هوندو آ..... ۽ جي تمام گھڻو هجي، انتها تي پهچي وڃي ته سمجهو ته هاڻي ختم ٿيڻ وارو آ خوشين جي شروعات ٿيڻ واري آهي. تڏهن ته چوندا آهن نه ته ڏکن پويان سک ضرور اچڻا آهن. توهان ڳڻتي نه ڪيو توهان جو هر دک منهنجو آهي، منهنجو اعتبار ڪيو. بس آهسته آهسته سڀ ٺيڪ ٿي ويندو.“
حنان جون اهڙيون ڳالهيون ٻڌي سنڌيا حيران ٿي سوچي ٿي ته اڄ حنان عجيب ڳالهيون پيو ڪري، هي مونسان همدردي جتائي رهيو آهي يا واقعي مون کي پنهنجو دوست سمجهي اهڙيون ڳالهيون پيو ڪري. دوستي ۽ همدردي ۾ ڀلا ڪيترو فرق هوندو آهي. ضرور ڪونه ڪو فرق هوندو آهي ڇو ته دوستي جو احسان ڳاٽ اوچو ڪري کنيو ويندو آهي پر همدردي جو احسان ڪنڌ جهڪائي ڇڏيندو آهي، هوءَ سڄي عمر ڪنڌ جهڪائي هلندي رهي هئي، ليڪن هاڻي نه ڄاڻ ڇو ڳاٽ اوچو ڪري هلڻ ٿي چاهيائين. اهو سوچي هن کي پنهنجو پاڻ تي فخر محسوس ٿيڻ لڳو.
هن کي ائين خاموش ڏسي حنان جي اکين ۾ ڳوڙها تري آيا، سنڌيا کي هن جي حالت ڏسي بيچيني ٿيڻ لڳي، زندگي ۾ پهريون ڀيرو ڪو انسان ۽ اهو به مرد روئندي کيس ايترو خوبصورت لڳو هو، هو پٿر جيان ساڪت ويٺي هئي ۽ لڙڪ سندس اکين مان لڳاتار وهندي سندس هٿن ۽ جھولي ۾ ڪري رهيا هئا کيس ائين لڳو ڄڻ سڄي ڪائنات بي حرڪت آهي زمين آسمان وڻ ٽڻ سڀ هن جي غم ۾ خاموش آهن سنڌيا چپ چاپ نير وهائيندي رهي.
حنان هن کي ائين روئيندو ڏسي وري کانئس هڪ سوال ڪيو، ڄڻ ڪنهن ٻار کان سوال ڪبو آهي،
”توهان ايترو ڏکايل ڇو آهيو، هونئن ته بظاهر پنهنجي چوگرد ڏاڍو خوبصورت باغ سجائي رکيو اٿوَ، ائين ڇو نه ٿيون ڪيو ته پنهنجي اکين تي به ڪي رنگين پردا وجهي ڇڏيو ڇو ته ائين ٿيندو آ ته ماڻهو گلن جي روشِن تان گذرندي ڪڏهن ڪڏهن ڀٽڪي هڪدم ويراني ۾ پهچي ويندو آهي ته حيرت به ٿيندي آهي ته ڏک به......“
هو اڃان به ڪجهه چوي ها پر اچانڪ هوءَ اوڇنگارون ڏئي روئڻ لڳي. ضبط جو بند هڪدم ائين ٽُٽُو جو هوءَ پاڻ به حيران ٿي وئي. ڪهڙي نه حيرت جي ڳالهه هئي جو اهي ڳوڙها جيڪي ڪئي سالن کان ڪڏهن ڪنهن پنهنجي آڏو به نه وهيا هئا، ائين سرِ راهه ڪنهن اجنبي جي سامهون وهي نڪتا، سندس دل چاهيو ته زمين ڦاٽي پوي ۽ هوءَ ان ۾ سمائجي وڃي، ڪٿي لڪي وڃي ۽ پوءِ وري ڪڏهن به ان شخص جي شڪل نه ڏسي، پر ٿيو ائين ته حنان پنهنجي شولڊر فلاسڪ جو ڍڪ کوليو ۽ ان ۾ پاڻي اوتيو ۽ سندس هٿ جهلي ڍڪ ان ۾ پڪڙائي ڇڏيو ۽ نهايت ڳنڀيرتا سان کيس پاڻي پيئڻ لاءِ چيو ۽ تعجب ان ڳالهه جو ته هن پاڻي به پيتو ۽ سندس ڏنل رومال سان اکيون به اُگهيون، ڪيڏي نه شديد نفرت ٿي رهي هئي. ان وقت پنهنجو پاڻ سان ۽ ان شخص سان. هن جي انا زخمي ٿي پئي هئي سندس هستيءَ جو غرور ڀورا ڀورا ٿي ويو هو. هن جي اندر جي سموري پيڙا ۽ درد سندس چهري تي صاف بکي رهيو هو، حنان هن جي اندر جي ڪيفيتن کي محسوس ڪري رهيو هو پر پوءِ به هن جو موڊ خوشگوار ڪرڻ لاءِ هن جي ويجهو اچي بيٺو ۽ جرئت ڪندي هن جو خوبصورت گلابي هٿ پنهنجي ٻنهي هٿن ۾ جهلي. حنان مسڪرائي کيس ڏٺو ۽ چيو،
”توهان کي برسات جي موسم ناهي وڻندي، پر مونکي ته اچانڪ وَسي پوڻ وارا بادل ڏاڍا وڻندا آهن.“
هن سندس ڳالهه جو ڪوبه جواب نه ڏنو ۽ نه ئي پنهنجو هٿ ڇڏايو هو. ان وقت اچانڪ برف باري ٿيڻ لڳي ته هوءَ ٽپ ڏئي اٿي کڙي ٿي نرمي سان پنهنجو هٿ ڇڏائي تڪڙا تڪڙا قدم کڻندي واپس وڃڻ لڳي ته حنان به سندس پٺيان وڃڻ لڳو.
سنڌيا ۽ حنان ڪاٽيج پهتا ته باقي سڀ اڃان ڪونه موٽيا هئا، سنڌيا سڌو پنهنجي لاءِ مخصوص ڪيل ڪمري ۾ هلي وئي ۽ حنان شوڪت علي جي ڪمري ڏانهن وڌي ويو، شوڪت علي آرام ۾ هو، ان ڪري ان کي ڏسي حنان مردن لاءِ مخصوص ڪيل ڪمري ۾ وڃي وڇايل ميٽريس تي ليٽي پيو. سنڌيا بيڊ تي ليٽي ته ڪيترن ڏينهن کان پوءِ هن کي پرسڪون ننڊ کڻي وئي ايستائين جو کيس خبر به نه پئي ته ڪير ڪيڏي مهل آيو لنچ ڪئي ۽ وڃي آرامي ٿيو. سڀئي ٿڪل هئا ان ڪري آرام ڪرڻ لڳا هئا. سنڌيا جي اک کلي ته رابعه ۽ ڪومل بيخبر سمهيون پيون هيون، هن اٿي هٿ منهن ڌوتو ۽ ٻاهر ورانڊي ۾ نڪري آئي. آسمان ۾ بادل ڀرجي آيا هئا. سفيد چمڪدار ۽ سرمائي بادل دونهي جيان پهاڙن ۽ ڊگھن چبل ۽ ديال جي وڻن جي وچان تيزي سان پکڙجي ويا ائين لڳي رهيو هو ڄڻ آسمان جو پيالو ٿورڙي ئي بي احتياتي سان ڇُلڪي پيو هجي ۽ سمورا ڪڪر کسڪي زمين تي اچي ويا هجن. ڊگھا ڊگھا وڻ ۽ ٽڪريون ڪنهن ڌُنڌلي تصوير وانگر نظر اچي رهيا هئا، ورانڊي جي ڏاڪڻين تي ويٺل سنڌيا کي ائين لڳو ڄڻ هي ڌنڌ جو هيبتناڪ گهاٽو سمنڊ سندس ارد گرد ڦهلجندو پيو وڃي ۽ هاڻي ٿوري دير ۾ هوءَ چئني طرفن کان ان ۾ گهيرجي چڪي هوندي، رکي رکي حنان جون ڳالهيون هن جي ڪنن ۾ ٻُري رهيون هيون، هن جي دل چاهيو ته اکيون بند ڪري ڇڏي ۽ انهيءَ دونهي ۾ ويڙهجي گھڻو دور هلي وڃي ۽ بارش جي قطرن سان گڏ سمنڊ جي تر ۾ وڃي پوي. واهه..! ڪيڏو نه شاندار، رومانوي خاتمو هوندو، جيئن آڪاس ۾ ٿوري دير لاءِ انڊلٺ نڪري ۽ وري شام جي لالاڻ ۾ غائب ٿي وڃي. موت جيڪڏهن ايترو آسان ۽ خوبصورت هجي ها ته ڪوبه ان جي تصور کان خوفزده نه ٿئي ها، هوءَ به نه ٿئي ها ۽ وڏي اطمينان سان اکيون بند ڪري يخ ٿڌن پاڻين ۾ لهي وڃي ها.
کنوڻ جي چمڪاٽ سان گھٻرائجي اکيون کولي ڇڏيائين ۽ تلخ مسڪراهٽ سندس لبن تي ڦهلجي وئي، ڪهڙي واهيات سوچ آهي، اهڙي پُر فضا مقام تي ايتري خوبصورت موسم ۾ اهڙيون خوفناڪ ۽ المناڪ ڳالهيون سوچڻ جي ڀلا ڪهڙي تُڪ آهي حنان زندگي جي سڀني خوبصورتين جو خاڪو منهنجي آڏو پيش ڪري ڇڏيو آهي ۽ مان الائي ڪهڙيون فضول سوچون ذهن ۾ کڻي پاڻ کي ٿڪايان پئي. شايد تمام گھڻو حسين ماحول به انسان کي قنوطي ۽ افسرده بنائي ڇڏيندو آهي. انهن سوچن مان نڪتي ته سندس پويان ڪومل الائي ڪيڏي مهل کان هن کي ائين گم ڏسي مسڪرائي رهي هئي،
”جي منهنجي ڀيڻ خوابن مان سجاڳ ٿي هجي ته سڀ چانهه تي انتظار پيا ڪن.“
اهو ٻڌي هوءَ شرمسار ٿي اٿي کڙي ٿئي ٿي ۽ هن سان گڏجي اندر هلي وڃي ٿي.
اندر سڀ موجود آهن، برسات جي ڪري ٿڌ ۾ اضافو ٿي ويو آهي ان جي مناسبت سان سڀ ڊراءِ فروٽس ۽ ڪافي سان شغل ڪري رهيا آهن، ڪومل ۽ سنڌيا به اچي شامل ٿين ٿيون، کين ايندو ڏسي حنان چور نگاهن سان سنڌيا جو جائزو وٺي ٿو پر هن جي چهري تي ڪوبه تاثر ناهي، البته هن جو موڊ خلاف معمول ڪافي خوشگوار لڳي رهيو آهي ڄڻ ڪجھ وقت پهرين هن سان ڪوبه ڏکوئيندڙ ۽ غيرمعمولي واقعو نه ٿيو هجي. اهو محسوس ڪري حنان کي اطمينان ٿئي ٿو. ڪافي دير تائين هو ڳالهيون ڪندا رهن ٿا ۽ شوڪت علي کي ٻڌائن ٿا ته صبح کان هنن ڪٿي ڪٿي سير ڪيو. البته ان دوران سنڌيا ۽ حنان خاموش پنهنجن سوچن ۾ گم آهن . رات جي وقت ڊنر کان پوءِ برسات به رڪجي وڃي ٿي ته سڀئي مال روڊ تي واڪ جو پروگرام ٺاهن ٿا، پهاڙي علائقن جي برسات جو اهوئي ته مزو هوندو آهي. ڪيترو به مينهن وسي روڊ رستا ڌوپجي وڌيڪ اجرا ۽ صاف ٿي ويندا آهن ۽ انهن تي واڪ ڪرڻ جو مزو ئي پنهنجو هوندو آهي.
ائين ٻه ڏينهن پلڪ جهپڪندي گذري ويا. گهمندي ڦرندي اشارن ڪناين ۾ حنان سنڌيا سان پنهنجي دلچسپي جو اظهار ڪندو رهيو، جتي موقعو مليو ڪومل آصف ۽ جميل هنن جي حوصلا افضائي ڪندا رهيا، ڪومل جي هر ممڪن ڪوشش هئي ته هوءَ پنهنجي هن ڏکايل نڻان جي زندگي ۾ بهارون آڻي، البته احمد ۽ رابعه ڪافي محتاط هئا. هنن پنهنجي هن ننڍڙي ڀيڻ کي سڏڪندي سسڪندي ڏٺو هو ۽ هوءَ مس مس وڃي ڪجهه سيٽل ٿي هئي، هنن کي اها به خبر هئي ته حنان پويان ڳوٺ ۾ هڪ زال ۽ ٻار ڇڏي آيو آهي. انهن کان دور رهي هو هڪ دکياري عورت جا ڳوڙها اگهڻ جي سعي ته ڪري رهيو هو ليڪن اهو حالات ۽ موقعي جي لحاذ کان وقتي اوٻر ثابت ٿيو ۽ جيئن هو پنهنجي فيملي وٽ پهچي ۽ انهن جي محبتن ۽ ذميدارين جو طوق سنڌيا جي لاءِ مزيد اذيتن جو سبب بنجي ويو ته اهو ڌڪ هوءَ سهي نه سگھندي ۽ هن جي زندگي جهنم بنجي ويندي. ان ڪري هو ڪنهن به طرح جو زور مٿس وجهي جلد بازي ۾ ڪو قدم کڻڻ کان لنوائي رهيا هئا، ها البته هنن جي شديد خواهش هئي ته جي هو ٻئي هڪ ٻئي کي سمجهي سگهيا ۽ پوءِ هنن گڏجي جيون گهارڻ جو ڪو فيصلو ڪيو ته پوءِ هو به پيءَ کي راضي ڪري وٺندا.



سنڌيا ان دوران ڪئي دفعه اهو محسوس ڪيو ۽ هاڻي هن کي يقين اچڻ لڳو ته حنان هن ۾ غير معمولي دلچسپي وٺي رهيو آهي. هن ڪئي ڀيرا دٻيل لفظن ۾ پنهنجي محبت جو اقرار به ڪيو ۽ شروع ۾ ته هوءَ انهن ڳالهين تان چڙي هن کي کٿو جواب ڏئي ويهندي هئي پر آهسته آهسته برف پگهرجهڻ لڳي، هن جون اهڙيون پنهنجائپ ڀريون ڳالهيون ٻڌڻ لاءِ هن جا ڪن آتا رهندا هئا، ليڪن هن کي پنهنجي طرفان اڳتي هٿ وڌائڻ کان خوف ٿيندو هو.
محبت سنڌيا لاءِ چانڊوڪي جو خواب هو جيڪا هڪ پل لاءِ پنهنجي انتهائي خوبصورتي سان نظرن ۾ سمائجي سڄي هستي کي روشن ڪري ڇڏي ۽ ٻئي لمحي ۾ ڌنڌ جي ميٽائين چادر ۾ هميشه لاءِ گم ٿي وڃي ۽ پوءِ ابد تا ابد انڌيارا رهجي وڃن. هن زندگيءَ ۾ محبت جا وڏا تڪليف ده ۽ کل جوڳا درد ڏٺا هئا. هن نه ٿي چاهيو ته حنان پنهنجي همدردانه طبيعت جي ڪري هن سان گڏ ته هلڻ چاهي پر همراه نه هجي.
ڪوهه مري کان واپسي تي هو سڀ معمولات زندگي ۾ مصروف ٿي ويا، البته آصف جميل ۽ ڪومل جي اها ڪوشش رهي ته هنن کي هڪ ٻئي جي قريب آڻڻ جا جتن ڪندا رهن. ان ڏينهن به شوڪت علي احمد ۽ رابعه ڪيڏانهن ويل هئا ته حنان سنڌيا جي گهر آيو گھر ۾ سانت لڳي پئي هئي، ڪومل کيس اندر لائونج ۾ وٺي آئي جتي سنڌيا هڪ مئگزين جو مطالعو ڪري رهي هئي، حنان کي ايندو ڏسي سندس چپن تي هڪ خوشگوار مرڪ ڦهلجي وئي، کيس ويهڻ جي آڇ ڪيائين. ڪومل هنن کي ڇڏي پاڻ ڪنهن ڪم سانگي اندر هلي وئي. موقعو مناسب سمجهي حنان هڪدم فيصلو ڪيو ته اڄ ڪنهن به نموني صاف لفظن ۾ پنهنجي دل جي ڳالهه سنڌيا سان ڪرڻ گهرجي،
”سنڌيا ميم...! توهان ناراض نه ٿيو ته مان توهان سان هڪ ڳالهه ڪرڻ چاهيان ٿو.“
سنڌيا ڪجهه ڪجهه سمجهي وئي ته هو ڇا چوڻ وارو آهي، اهو ٻڌي پهرين وانگر نٽائڻ جي بجاءِ هن جي دل چاهيو ته هو اهو سڀ ڪجهه چئي ڏئي جيئن ڪنهن ٻڏتر ۾ پوڻ بجاءِ هوءَ به ڪو حتمي فيصلو ڪري سگھي. هوءَ تجسس مان هن ڏي نهارڻ لڳي.
حنان عجيب انداز ۾ جهٽ هن کي پروپوز ڪندي چيو، ”مان توهان جي زندگي ۾ پاڻ کي شامل ٿيڻ لاءِ پنهنجو پاڻ سونپيان ٿو.“
اهو چئي چپ ٿي وڃي ٿو.
سنڌيا کي اهڙي انداز جي قطعي اميد نه هئي هوءَ وائڙي ٿي ٿوري دير لاءِ کيس ڏسندي رهي،
”هي ڇا پيا چئو، اهو ڀلا ڪيئن ممڪن آهي، ڇا اسان هميشه جيان سٺا دوست رهي نه ٿي سگهون.“
جڏهن هن کيس منع ڪيو ته هو ٻارن وانگيان رُسي ويو. اکين ۾ لڙڪ تري آيس.
سنڌيا کيس چيو ته مونکي سوچڻ جو موقعو ڏيو ڪجهه وقت انتظار ڪيو ممڪن آ ته توهان کي اڳتي هلي پنهنجي فيصلي تي ڪو پڇتاءِ ٿئي.
پر هو اڄ ڪجهه به مڃڻ لاءِ تيار نه هو،
”ڏسو سنڌيا ميم...! توهان مونکي سٺا ٿا لڳو، مان به شايد توهان کي ناپسند ناهيان، ته پوءِ انتظار ڇا لاءِ، ڇو ڪيون انتظار.“
هن جا دليل ڏاڍا دلچسپ هئا جو هوءَ نه اقرار ڪري سگهي نه انڪار، پر خاموش رهجي وئي. هن جي خاموشي کي آمادگي سمجهي هو خوش ٿي ويو. انهي وقت ڪومل چانهه سان گڏ پڪوڙا کڻي اندر آئي. حنان جو ٻهڪندڙ چهرو ۽ سنڌيا جون شرمايل نگاهون هن کي گهڻو ڪجهه سمجھائي ويون ته هن جي ڪوشش نيٺ رنگ لاٿو ۽ هوءَ پنهنجي هن سدائين دکي رهندڙ نڻان جي لاءِ خوشيون حاصل ڪرڻ ۾ ڪامياب ٿي وئي. سڀني انتهائي خوشگوار ماحول ۾ چانهه پيتي ۽ پوءِ نه چاهيندي به حنان موڪلائي هليو ويو.



هڪ ڏينهن آفيس ۾ ڪو خاص ڪم نه هو ان ڪري حنان پنهنجي ڪئبن ۾ ڪرسي جي پٺي کي ٽيڪ ڏئي سوچڻ لڳو،
”مان سنڌيا کي کليل لفظن ۾ زندگيءَ ۾ شامل ٿيڻ جي پيشڪش ته ڪري ويٺو آهيان پر ڪاٿي منهنجو هي کنيل قدم هن لاءِ وڌيڪ عذاب جو باعث نه بنجي وڃي. ثمينه هڪ انتهائي پزيسوِ ضدي عورت آهي، اگر هن کي هن رشتي جي ڀڻڪ پئجي وئي ته هوءَ الائي ڇا ڪري ويهي.... پر هاڻي ته منهنجي احساسن جي خبر سڀني کي پئجي وئي آهي ۽ مان سنڌيا کي واضع انداز ۾ پروپوز ڪري ويٺو آهيان، آصف وڏي مشڪل سان آپي ۽ احمد کي آماده ڪيو آهي، سنڌيا ته هن زندگي لاءِ وڏي مشڪل سان پاڻ کي تيار ڪري سگھي آهي، ورنه هوءَ ته ڪنهن به مرد تي اعتبار ڪرڻ لاءِ تيار ئي نه هئي. سورهن، سترهن سالن جي ننڍڙي عمر ۾ هن ايڏو وڏو دوکو کاڌو ۽ سالن جا سال لاڳيتو جنهن ڪرب ۽ اذيت مان گذري. رابعه آپا ته ٻڌايو پئي ته ٻه دفعه خودڪشي جي ڪوشش به ڪيائين ۽ هاڻي مان هن کي زندگي ڏانهن وڌڻ جي آس ڏياري پوئتي هٽي نه ٿو سگھان، ڏسو قسمت ڪيڏانهن ٿي وٺي وڃي، ها البته ان سلسلي ۾ سنڌيا جي راءِ وٺڻ ضروري آهي.“ اهو سوچي هو سنڌيا جي ڪئبن ۾ اچي ٿو ۽ ويهندي بي تڪلف انداز ۾ ڪافي جي فرمائش ڪري ٿو. سنڌيا سوچي ٿي ته:
”هي حنان کي آخر ڇا ٿي ويو آهي هن جي هڪ فيملي آهي پوءِ به آخر هن کي مونسان ڪهڙي همدردي آهي جو هو ايڏي رسڪ کڻڻ لاءِ بضد آهي. ڪٿي ائين نه ٿئي ته مان هڪ عذاب کي ڀوڳي مس ڪجهه سيٽل ٿي آهيان ته ڪو نئون عذاب منهنجي استقبال لاءِ بيٺو هجي.“
حنان هن کي ائين سوچيندي ڏسي پڇي ٿو، ”ميڊم توهان ٺيڪ ته آهيو نه.“
”ها، ها، ڇو خير ته آهي نه.“
”بلڪل..... سوچيم توهان سان هڪ ڪپ ڪافي ٿي وڃي ۽ اڳتي لاءِ به ڪجهه سوچجي.“
ٻئي ڪافي دير تائين ان موضوع تي ڳالهائن ٿا هڪ ٻئي کي پنهنجي انديشن کان آگاهه ڪن ٿا ۽ آخر ٻنهي جي چهرن تي اطمينان جي جھلڪ اچي وڃي ٿي.
حنان سنڌيا کي مطمئن ڪرڻ کان پوءِ دل جي ڳالهه چوي ٿو،
”ته پوءِ جيترو جلد ٿي سگھي، مان اڄ شام جو جميل ۽ آصف کي توهان ڏانهن موڪليندس آپي ۽ ڀاڀي سڀ طيء ڪري وٺندا.“
سنڌيا ڪوبه جواب ڏيڻ بنا ڪافي پيڻ ۾ مشغول هئي.
حنان اتان اٿي پنهنجي ڪئبن ۾ اچي آصف کي فون ڪري تفصيل سان ٻڌائي ٿو ۽ شام جو اوڏانهن وڃڻ لاءِ چوي ٿو آصف حامي ڀري ٿو.
احمد ۽ رابعه پيء کي قائل ڪرڻ جي ڪوشش ڪن ٿا هو پهرين ته صاف جواب ڏئي ٿو ته هڪ سگهري شخص سان سنڌيا ڪيئن رهي سگھندي هن ته زندگي ۾ پنهنجي ڪابه شيء ڪنهن سان ڪڏهن به شيئر نه ڪئي هئي ته پنهنجي زندگي ڪيئن شيئر ڪري سگھندي ڪاٿي پاڻ کي ايڊجسٽ ڪندي پاڻ کي زخمي نه ڪري وجھي ڪاٿي هڪ دفعو وري ڀورا ڀورا نه ٿي وڃي. هو رابعه کي چوي ٿو ته هن کي پنهنجي منهن زندگي جي هر حقيقت کان چڱي ريت آگاه ڪري، ڇو ته هوءَ عمر جي ان حصي ۾ آهي جنهن کان پوءِ هن وٽ نه وڃائڻ لاءِ وقت هوندو ۽ نه ٻيهر سيٽل ٿيڻ لاءِ.
شام جو سنڌيا جيئن گهر اچي ٿي ته فريش ٿي پنهنجي بيڊ تي ليٽي پوي ٿي ان وقت رابعه اچي سندس ڀرسان ويهي ٿي ۽ هيڏانهن هوڏانهن جون ڳالهيون ڪندي مقصد تي اچي ٿي،
”سنڌيا توکي ته خبر هوندي ته آصف ۽ جميل ڪجھ دير کان پوءِ اچڻ وارا آهن هنن کي ڪو جواب ڏيڻ کان پهرين مان توکي زندگي جي انهن حقيقتن کان آگاه ڪرڻ ضروري سمجھان ٿي.“
سنڌيا پريشان ٿي ڀيڻ ڏانهن نهاري ٿي.
”منهنجي ڳالهه ٻڌ سنڌيا منهنجي ننڍڙي ڀيڻ، رابعه کيس پاٻوهه مان سيني سان لائيندي پنهنجي ڳالهه جاري رکي ٿي، اڄ، صبحاڻي تون زندگي جي جنهن راهه تي پهريون قدم رکندينءَ، هي ڏاڍي عجيب و غريب راهه اٿئي، ڏسڻ ۾ ڏاڍي خوبصورت، ڏاڍي خوش نما، زمين تي گل ئي گل نظر ايندا آڪاس ستارن سان ڀريل لڳندو، ليڪن جڏهن اتان گذرڻ لڳبو تڏهن خبر پوندي آهي ته انهن گلن سان گڏ ڪيترا ڪنڊا به آهن جيڪي پيرن کي رتو رت ڪري ڇڏين ٿا، ۽ انهن تارن ۾ ڪڏهن به روشني ناهي هوندي، انهن رستن تي هلندي وڏا سراب ۽ رُڃ ملندي، ڏاڍيون مايوسيون هونديون، ڇو ته ٿيندو ائين آهي ته اسان گھڙيءَ ۾ پنهنجي تصورات جا جيڪي محل تعمير ڪري وٺندا آهيون، انهن محلن کي چنڊ تارن سان سينگاري سجائي وٺندا آهيون پر پوءِ ائين ٿيندو آهي ته ٻئي لمحي ۾ اهي محل سڙي رک ٿي ويندا آهن ۽ سموري خاڪ اسان جي اکين ۾ ڀرجي ويندي ۽ ڪافي دير تائين اسان کي ڪجهه به نظر ناهي ايندو ۽ نه ٻڌڻ ۾ ايندو آهي سواءِ اونداهي جي. ڪجهه ساهي پٽيندي، مان توکي ڊيڄاريان نه ٿي، توکي رشتن ۽ انسانن تي اعتبار ڪرڻو پوندو، ڇو ته اعتبار جي بغير زندگي گذاري نه ٿي سگھجي، پهرين کان خوفزده ٿيڻ بيوقوفي آهي ڇو ته جي ڊڄبو ته مقابلو نه ڪري سگھبو، اهو به ياد رکجانءِ ته ڪوبه ڏک سهپ کان وڌيڪ ناهي هوندو. هر ڏک جو انت ٿيڻو هوندو آهي ۽ شايد تنهنجي زندگي ۾ خوشين جي شروعات ٿئي پئي، بس زندگي جي انهن تلخ حقيقتن کي ڪڏهن به نه وسارجانءِ. جيڪو به تنهنجو فيصلو هوندو اسان ان تي توسان هميشه ساڻ هونداسين.“
ڀيڻ جون ڳالهيون ٻڌي سنڌيا پريشان ٿي وڃي ٿي پر ٻئي لمحي ۾ هوءَ مطمئن ٿي وڃي ٿي ته کيس حنان تي ويساهه ڪرڻو پوندو. هن جي ڳالهين ۾ سچائي آهي. هو رحمان کان بلڪل الڳ آهي، هر ڳالهه هن جي آڏو رکي صرف هن جي فيصلي تي يقين رکڻ وارو ۽ هاڻي هوءَ به هن جي بنا زندگي گذارڻ کي ڏکيو پئي سمجهي. ان دوران هوءَ به هن کي تمام قريب محسوس ڪرڻ لڳي آهي، هو غير محسوس انداز ۾ هن جي اندر دور ڪٿي سمائجي ويو آهي. شايد ان لاءِ ته طويل محرومين کان پوءِ زندگي هن ڏانهن سفر شروع ڪيو آهي.
اهو سڀ سوچي هوءَ ڀيڻ جي آڏو پنهنجو راضپو ظاهر ڪري ٿي ته رابعه به مطمئن ٿي وڃي ٿي.
هوءَ اتان اٿي پيءَ کي سنڌيا جي راضپي کان آگاهه ڪري ٿي ته هو به انديشن ۾ گھيريل هجڻ باوجود سڀ ڪجهه الله تي ڇڏي ڏئي ٿو.
رابعه جي وڃڻ کانپوءِ سنڌيا پنهنجي رضا ظاهر ڪرڻ جي باوجود ڪجهه زياده خوش نه هئي ڪئي انديشه ۽ انومان هن گھڙِيءَ به کيس بي سڪون ڪري رهيا هئا، کيس موقعو نه مليو هو ته هوءَ حنان سان پنهنجو اندر کولي رکي، بس سڀ ڪجهه جلدي ۾ ٿي رهيو هو.
سنڌيا محبت ۾ اڳ ۾ ئي چوٽ کاڌل هئي، ان ڪري هوءَ ڪوبه قدم کڻڻ کان لهرائي رهي هئي. حنان ڪافي عرصي کان هن ۾ دلچسپي ڏيکاري رهيو هو پر هوءَ هن جي جذبي ۾ هڪ حرف به يقين سان نه ٿي چئي سگھي، نه هن جي لاءِ نه پنهنجي لاءِ. هن جي محبت جو جذبو ڪيترو پائدار ڪيترو نا پائدار هئو، هڪ دفعو وري امتحان. هن ڪنهن امتحان ۾ نه ٿي پوڻ چاهيو. ليڪن رفته رفته هو هن جي زندگي جو هڪ حصو بنجندو ويو، پنهنجن ڪمزورين جي ڪري يا سهاري لاءِ، ان کي جيڪو به نالو ڏجي، هوءَ ان جي ايترو قريب اچي وئي هئي جو هن کي الڳ ڪرڻ مشڪل هو. ائين محسوس ٿي رهيو هو ته هو سندس رت جو حصو هو جيڪو سندس رڳن ۾ گردش ڪري رهيو هو، جيئن ڪا نازڪ ول ڪنهن مضبوط وڻ جي ٿڙ جي سهاري چوٽي تائين هلي وڃي ۽ شاخن ۾ اهڙيِ طرح وچڙي وڃي جو اگر جدا ڪرڻو پوي ته صرف ڀڃي ئي الڳ ڪري سگھجي. هوءَ هاڻي سمجھڻ لڳي هئي ته جيڪڏهن کين جدا ٿيڻو پيو ته هوءَ ڀڄي ڀورا ڀورا ٿي ويندي، پر اهي سڀ جذبا، سپ جي موتي جيان هن پنهنجي اندر جي گهراين ۾ سانڍي رکيا هئا. جڏهن ته کيس ايترو ضرور معلوم هو ته محبت سج جي روشني وانگيان لڪائي نه ٿي سگهجي، بادلن جا لشڪر ۽ رات جي اونداهين جا قافلا به ان روشنيءَ کي چمڪڻ کان روڪي نه ٿي سگھيا.
هوءَ ڪيتري دير تائين انهن بي سروپا سوچن ۾ گم رهي ته ڪومل هن کي هوش جي دنيا ۾ وٺي آئي،
”سنڌيا خوش ٿي وڃ، بابا سائين تنهنجي ۽ حنان جي هڪ ٿيڻ جي منظوري ڏئي ڇڏي، هڪ هفتي کان پوءِ جڏهن طارق ڀائو ايندو ته خير سان اسان جي هيءَ لاڏلي ڀيڻ اسان کان رخصت ٿي ڪنهن حنان صاحب جي ذميداري بنجي ويندي.“
اهو ٻڌي سنڌيا جي اکين ۾ لڙڪ اچي وڃن ٿا، هن ڪيترو طويل عرصو اهڙي لمحي جو انتظار ڪيوهو، شايد قدرت کي رحم اچي ئي ويو ۽ هن طويل سزا ۾ تخفيف ڪئي وئي.
هڪ هفتي کان پوءِ طارق جي ايندي ئي هن کي چند فيمليز جي موجودگي ۾ هڪ ننڍڙي تقريب ۾ حنان جي ڪنوار بنائي رخصت ڪيو ويو. ائين سنڌيا جي زندگي ۾ هڪ نئون موڙ اچي ويو.
سنڌيا رخصت ٿي حنان جي ڪمري ۾ هڪ صوفي تي ويٺي هئي. هن جي ڄهري تي خوشي ۽ ڏک جا مليل جليل تاثرات هئا حنان هن جي ڀرسان ڪرسيءَ تي اچي ويهي ٿو، سنڌيا بغير شرمائڻ جي نهايت بردباري سان کيس چوي ٿي،
”حنان هي سڀ ايترو جلدي ۽ اچانڪ ٿي ويو جو مونکي توهان سان کُلي ڳالهائڻ جو موقعو ئي نه ملي سگھيو، مونکي ته اڃان سمجهه ۾ نه ٿو اچي ته مون هي فيصلو سهي ڪيو به آهي يا نه، نئين زندگي جي شروعات ڪرڻ کان پهرين مان هر اها ڳالهه توهان سان شيئر ڪرڻ چاهيان ٿي، جيڪا مون گهر وارن سان اڄ ڏينهن تائين بلڪِ ڪنهن سان به شيئر ناهي ڪئي.... پر ڇاڪاڻ ته توهان هينئر غلط يا سهي منهنجي زندگي ۾ شامل ٿي ويا آهيو، ان ڪري توهان سان اها بي ايماني ٿيندي اگر مان هر اهو پل جيڪو مون عذاب ۾ گذاريو آهي، ان متعلق توهان کي سڀ ڪجهه ٻڌايان.“
حنان هن جي ڳالهه ڪٽيندي،
”هنن خوشي جي لمحات ۾ عذاب جون ڳالهيون ڪري ڇو ٿا هنن گهڙين کي کوٽو ڪيو.... هونئن مان توهان کي ٻڌايان ته توهان جي ڪهاڻي جي ڪافي حصي جي مونکي خبر آهي، ان ڪري اگر ان کان علاوه به ڪا خبر آهي ته مان همه تن و گوش آهيان.“
اهو ٻڌي سنڌيا حيرت مان سندس منهن تڪيندي،
”پر توهان کي...! ان جي خبر ته سواءِ منهنجي دوست سنيتا ۽ منهنجي...“
”معاف ڪجو هڪ ڳالهه وساريو پيا ميم.... هڪ ٽيون شخص به هيو.... رحمان..... جيڪو ان ڪهاڻي جو مک ڪردار هو. ان توهان جي ڪراچي مان وڃڻ کان پوءِ ڀائو مظفر کي سڀ ڪجهه ٻڌائي ڇڏيو هو سواءِ هڪ ڳالهه جي ته هو توهان کي بليڪ ميل ڪندو رهيو هو ۽ پوءِ ڀائو ان ڳالهه جي تهه تائين پهچڻ جي ڪوشش ۾ پهنجا ذريعا استعمال ڪيا ۽ جڏهن هن کي سڄي حقيقت معلوم ٿي ته هن پنهنجي زندگي متعلق جلد بازي ۾ ڪيل فيصلي تي گهڻو پڇتايو ۽ ان ڪري ئي هو لنڊن هليو ويو.“
سنڌيا جي اکين ۾ لڙڪ اچي وڃن ٿا جن کي حنان سندس پلڪن تي ئي روڪي وٺي ٿو،
”نه بلڪل نه.... اڄ کان پوءِ توهان جي پلڪن تي آنسو نه اچڻ گهرجن ۽ اڄ اسان انهن فضول ۽ ماضي بنجي ويل ڳالهين کي بلڪل به ياد نه ڪنداسين..... مونکي توهانجي ماضي سان ڪوبه سروڪار ڪونهي... هر ماڻهو جو هڪ گذري ويل وقت هوندو آهي جنهن کي ماضي چئبو آهي ۽ جيڪو چڱو يا برو گذري وڃي، ان کي ياد ڪري حال کي کوٽو ڪرڻ نه گھرجي..... “
اهو ٻڌي سنڌيا جي چپن تي هڪ اداس مرڪ اچي وڃي ٿي،
”مونکي اهڙي ئي ساٿي ۽ دوست جي ضرورت هئي...... هاڻي مان بلڪل مطمئن آهيان.“
رات ته سڄي ڳالهين ۾ گذري وئي هاڻي آرام ڪرڻ گهرجي.
صبح جي وقت جميل ۽ آصف نئين جوڙي لاءِ ناشتو به تيار ڪري رهيا هئا ۽ هن شادي تي ٽيڪا ٽپڻي به پئي هلي،
”يار آصف هي اسان وارو دوست اڃان ناشتي لاءِ ناهي آيو.“
”اچي ويندا اڄ آچر جو ڏينهن آ توکي جلدي هئي ناشتو تيار ڪرڻ جي.“
”مونکي ته حنان تي حيرت به ٿئي ٿي ۽ رحم به اچي ٿو.“
آصف حيران ٿي پڇيس ٿو،
”حيرت ڇو ۽ رحم ڇا لاءِ.“
”يار توکي ته خبر آ ته حنان جهڙو جذباتي ۽ ڊڄڻو شخص زندگي جو ايڏو وڏو فيصلو ڪيئن ڪري ويٺو ۽ اهو به اڪيلي سر.....“
آصف اهو ٻڌي کلڻ لڳي ٿو،
”اڪيلي سر وري ڪٿي..... تو جهڙو تجربي ڪار دوست جو گڏ هوس.“
”منهنجو معاملو ٻيو آهي، حنان انتهائي ڊڄڻو آ..... ۽ ان ڪري رحم ٿو اچي ته جيڪڏهن ثمينه ڀاڀيءَ کي ان ڳالهه جي خبر پئجي وئي ته هُن ويچاري مسڪين هيرو جو جيڪو حشر ٿيندو..... بس رب پناهه ۾ رکي....“
”پوءِ پنهنجي تجربي مان ڪجهه گُر هن کي به ڏي نه.“
ان وقت حنان ۽ سنڌيا تيار ٿي ٻاهر اچن ٿا، کل ڀوڳ ۾ ناشتو ڪن ٿا ۽ هنن کان موڪلائي سنڌيا ۽ حنان پنهنجي گهر هليا وڃن ٿا. ته جميل کين ويندو ڏسي آصف کي چئي ٿو،
”ڏٺئي آصف خان..... اسان کي هلڻ جي ڪوڙي صلاح به نه ڪين، مونکي نه سهي توکي ته چون ها.“
ٻئي کلڻ لڳن ٿا.

حنان ۽ سنڌيا جڏهن گهر پهتا ته سڀ هنن جي انتظار ۾ هئا سڀئي سنڌيا سان ائين ملي رهيا هئا ڄڻ ورهين جي وڇوڙي کان پوءِ ملندا هجن، هر ڪنهن کي هن جو اونو هو، احمد کان رهيو نه ٿيو ته پڇي ورتائين،
”اسان جي لاڏلي ڀيڻ خوش ته آهي نه.“
”احمد صاحب توهان جي سامهون آهي ڀلي پڇي وٺوس.“
”يار هاڻي اسان مائٽ ٿي ويا آهيون... اهو صاحب وغيره چوڻ سونهي نه ٿو.“
”توهان وڏا آهيو ۽ ادب کي ملحوظ رکڻ منهنجو فرض آهي.“
”يار وڏو چئي مونکي هروڀرو بزرگ نه بناءِ، مان ۽ سنڌيا ٽافين ۽ پڪوڙن تي وڙهي پوندا هئاسين اها اڃان ڪالهوڪي ڳالهه آهي.“
رابعه هن جي ڳالهه ڪٽيندي،
”اچڻ سان واهه جي تاريخ ڇڏائي اٿئيس، حنان ويهو، هو آصف اينڊ ڪمپنيءَ کي نه وٺي آيئو.... اڄ ته لنچ اسان سان ڪن. هونئن به سنڌيا جي اِن لاز ۾ في الحال ته اهيئي آهن.“
احمد فون کڻندي،
”مان فون ڪيان ٿو، آپيءَ جو پنهنجي لاڏلي آصف جي بغير ته گرهه ڪون لهندو.“
فون ڪري رکي ٿو،
”آپي به چڱو سڃاتو هون، هو به هيڏانهن اچڻ لاءِ آتا ويٺا هئا، سنڌيا تون ٻڌاءِ..... هاڻي ته تون اڪيلي نه رهينءَ، حنان جي شڪل ۾ تنهنجو خيال رکڻ وارو جيون ساٿي آهي.... ان ڪري اسان کي به هاڻي بي الڪو ٿي واپس وڃڻ گھرجي، منهنجي موڪل به پوري ٿي وئي آهي ٻار به پريشان پيا ٿين. هاڻي اسان کي اجازت ڏيو.“
”نه ڀائو ڪجهه ڏينهن ته ترسو سنڌيا ميم جيستائين نئين زندگي ۾ ايڊجسٽ ٿئي.“
”بس حنان، طارق به هفتي جي موڪل وٺي آيو هو، هاڻي گھڻا ڏينهن رهيا سين. تون اسان جي لاڏلي ڀيڻ جو خيال رکجانءِ.“
اهو ٻڌي سنڌيا اداس ٿي چوي ٿي،
”جيئن توهان جي مرضي..... بابا کي ته ڇڏي ويندا نه....“
”اهو بابا جي مرضي تي منحصر آهي.“
سڀئي چانهه پين ٿا.
سنڌيا وارن جي وڃڻ کان پوءِ طارق ۽ رابعه ڪمري ۾ ويٺا آهن، طارق رابعه کان پڇي ٿو ته هڪ شادي شده شخص سان سنڌيا جو رشتو ڪيئن جوڙيو، توهان کي خبر آهي ته هوءَ انتهائي حساس ڇوڪري آهي. جيڪڏهن پهرين شاديءَ کي وٺي ڪري ڪا ڳالهه هيٺ مٿي ٿي ته سنڌيا ان جو ڏاڍو اثر وٺندي..... جي آصف کي سنڌيا سان ايڏي ئي همدردي هئي ته پاڻ اڪيلو هو. اها قرباني پاڻ کڻي ڏئي ها.
رابعه کيس سمجهائي ٿي ته حنان پاڻ سنڌيا ۾ انٽريسٽيڊ هو. هن ئي آصف کي اهو رشتو جوڙڻ لاءِ چيو، سنڌيا کي به ان تي ڪو اعتراض نه ٿيو.
”خير هاڻي ته جيڪو ٿيڻو هو ٿي ويو، بس هاڻي دعا ڪيوس ته نڀجي اچي، ڪو ڏک هن جي قريب نه اچي.“
ٻئي وڃڻ لاءِ پيڪنگ ڪن ٿا.
ٻن ڏينهن کانپوءِ هو وڃڻ لاءِ تيار آهن ته سنڌيا اچي ٿي شوڪت کي گهڻو روڪڻ جي ڪري ٿي پر هو کيس چوي ٿو ته،
”پُٽ هاڻي وڌيڪ رهڻ درست ناهي سڀ وڃن ٿا ته مان به ويندس، توهان ڀلي جڏهن واندڪائي ملي هليا اچجو. بلڪه مان ته چوان ٿو هاڻي گهڻو عرصو هتي رهي آهين ان ڪري واپس ڪراچي هلي اچ.“
اهو ٻڌي حنان چوي ٿو ته،
”بابا مونکي به پراڻي جاب تي پروموشن ڏئي گهرائن پيا..... هتي جي لائيف ڏاڍي ٽف آهي، انڪري سنڌيا ميم کي چوان پيو ته واپس هلجي.“
”توهان جي جاب ته ڪانٽريڪٽ تي آهي منهنجو ته جيستائين ٽرانسفر نه ٿيندو مان ڪيئن ويندس. اتي ريجنل آفيس کلي آهي، مٿين پوسٽن تي هڪ ٻه پوسٽنگ ٿي به ويون آهن.“
طارق چوي ٿو ته هوءَ هينئر ئي اپلاءِ ڪري ڇڏي ائين نه ٿئي ته سڀ اوڏانهن ڀڄڻ جي ڪن ۽ تون رهجي وڃين.
”ٺيڪ آ صبحاڻي ئي اپلاءِ ڪري ٿي ڇڏيان.“
ٻئي طرف جڏهن کان رابعه سان طارق پنهنجا ويچار ونڊيا_انديشا ظاهر ڪيا، رابعه وسوسن ۾ گهيرجي وئي، جلد بازي ۾ هن رشته جي گهراين متعلق گھڻو غور ئي نه ڪيو، جي خدا نخواسته اها شادي نه نڀجي سگهي ته، نه صرف سنڌيا ڀورا ڀورا ٿي ويندي پر بابا سائين جنهن کي هن ئي راضي ڪيو هو ورنه هو اهڙي شادي جو قائل ئي نه هو. انهن جي آڏو به مياري ٿي پوندي، هوءَ انهن ئي پريشانين ۾ ويٺي هئي ته ڪومل ڪمري ۾ اچي کانئس پچيو ته هوءَ ايڏي منڌل منڌل ڇو پئي لڳي، رابعه کيس ٻڌايو ته طارق کيس وسوسي ۾ وجهي ڇڏيو آهي، هو چوي ٿو ته نه صرف حنان ۽ سنڌيا جي عمرين ۾ فرق آهي بلڪه هن جي هڪ فيملي به آهي، هوءَ سڄي ڳالهه کيس ٻڌائي ٿي.
”آپي هروڀرو وهمن ۾ نه پئو، اهي فيصلا ته مٿي ٿيل هوندا آهن، صرف وقت ۾ گروي پيل هوندا آهن، توهان پاڻ سمجهو ته قدرت طرفان اهو رشتو طيءِ هو، تڏهن ته اهڙا حالات پيدا ٿيا، سنڌيا ڪيترن سالن کان هتي هئي ساڳي آفيس ۾ نوڪري ڪندي هئي، حنان کي آئي ته ڪجه مهينا ئي ٿيا آهن ۽ واپس وڃڻ جو به سوچيائين پئي، ڄڻ ته قدرت کي انهن کي ملائڻو هو تڏهن ته حنان جي ٿوري عرصي لاءِ هتي پوسٽنگ ٿي، نه ته آصف به ملي پئي سگھيس..... بس توهان وڌيڪ ڳڻتي نه ڪيو اُن تي سڀ ڇڏي ڏيو.“
ڪومل سان ڳالهائڻ کان پوءِ هن جي دل جو بار جهڪو ٿيو ته پاڻ به اٿي سامان سهيڙڻ لڳي.
حنان شوڪت علي کي ٻڌايو ته اڄ جي ڊنر سندس اپارٽمينٽ تي رکي وئي آهي، جميل ۽ آصف کي در اصل پنهنجي هاسٽل واري ڪاريگري ڏيکارڻ جو شوق ٿيو آ، ٻيو ته جميل بضد آهي رڳو اسان توهان جا مهمان رهيا آهيون، توهان جي وڃڻ کان اڳ ۾ اسان کي به موقعو ملڻ کپي.
”پُٽ هروڀرو پيا تڪلف ڪيو.“
اهو ٻڌي طارق چوي ٿو،
”ٺيڪ آ يار ان بهاني توهان جو اپارٽمينٽ به ڏسي وٺبو، ڏسون ته اسان جو سنڊو صاحب ڪيترو سگهڙ آهي. اسان واري بيگم صاحبه ته سڄو ڪم اسان کان ڪرائيندي آ، ورڪنگ ليڊيز جا اهي ته مزا آهن. باقي سالي صاحب جا مزا آهن هائوس وائيف ملي وئي اٿس سڄو ڏينهن پيٽ جي رستي دل ۾ جاءِ ٺاهڻ جي ڪوشش ۾ هر وقت رڌل هوندي آهي.“
”بس ڀائو بس، توهان ته هروڀرو پاڻ کي مظلوم پيا چئو، آپي اهڙي به ناهي. هاڻي هلي رات جي ڊنر تي هلڻ جي تياري ڪيو،“
جميل ۽ آصف رات جي تياري ۾ مصروف آهن ۽ ڪچهري به ڪري رهيا آهن. سنڌيا سندن مدد لاءِ بورچي کي به موڪلي ڇڏيو آهي.
جميل ڳالهيون ڪندي آصف کي چوي ٿو،
”يار مون هڪڙي ڳالهه محسوس ڪئي آ، تو وارو ڀائو طارق هن شاديءَ مان خوش نه ٿو لڳي.“
”در اصل ڀائو مظفر، ڀائو طارق کي ڏاڍو پيارو آ، ۽ سنڌيا ميم ڀائو کي تمام گهڻي پسند هئي، پر هن جي انڪار کان پوءِ ڀائو اسان جي هڪ پري جي ڪزن سان شادي ته ڪئي پر اڃان تائين هنن ۾ اها انڊر اسٽينڊنگ نه ٿي سگهي، ٻيو ته طارق ڀائو کي اها به خبر ناهي ته هي شادي ڪهڙن حالات ۾ ٿي آهي، ٿي سگهي ٿو ته اهي ڳالهيون ڀائو کي پريشان ڪنديون هجن.“
”خير الله چڱي ڪندو، ڊپ ته مونکي به آهي، حنان ڏاڍو ڪمزور طبيعت جو آهي، شل نڀائي وڃي.“
انهي دوران سڀ اچن ٿا، کل خوشيءَ ۾ ڊنر جو دور هلي ٿو.
طارق حنان جي تعريف ڪندي چوي ٿو ته سنڊو صاحب جي خوش ذوقي جو داد ڏيڻ گهرجي، ننڍڙي گهر کي خوب سنواريو ۽ سينگاريو اٿس. سندس تعريف ٻڌي سنڌيا زيرِ لب مسڪرائي ٿي.
ٻئي ڏينهن شام جو هنن جي بڪنگ هئي، سڀئي تيار ٿي راولپنڊي لاءِ نڪرڻ لڳا ته آصف به تيار ٿي هنن سان وڃڻ لڳو، حنان پڇيس ته وراڻيائين ته هن جو هتي ڪم ته ڪافي پهرين ختم ٿي ويو هو صرف هن شادي جي ڪري رهيل هو ۽ هاڻي وڃڻ ضروري آهي.
شوڪت علي وڃڻ کان پهرين سنڌيا کي اڪيلائي ۾ تاڪيد ڪري چوي ٿو ته هوءَ ڪوشش ڪري ته حنان جي اڳين فيملي لائيف ۾ ڪو عمل دخل نه رکي بلڪ ڪوشش ڪري ته ان سلسلي ۾ اصل نه ڳالهائي.
”بابا سائين توهان فڪر نه ڪيو، مان ڪوشش ڪنديس ته حنان کي گهٽ ۾ گهٽ منهنجي طرفان ڪو به پرابلم ڪا پريشآني نه ٿئي، وڌيڪ هن کي پاڻ مينيج ڪرڻو آهي.“
”منهنجي ڌيءَ سمجهدار آهي، مان نه ٿو چاهيان ته هاڻي ڪڏهن به تنهنجي زندگيءَ ۾ ڪو ڏک نه اچي.“
سڀئي موڪلائن ٿا حنان، جميل ۽ سنڌيا کين ٻاهر تائين رخصت ڪرڻ اچن ٿا.
هنن جي وڃڻ کان پوءِ جميل کين مشورو ڏئي ٿو ته هو ڪجهه ڏينهن موڪل وٺي ڪٿي گهمي ڦري اچن. ائين هو ڪجهه ڏينهن عام رواجي لائيف کان هٽي ڪري زندگي کي انجواءِ ڪري سگهندا، پر سنڌيا انڪار ڪري چوي ٿي ته هوءَ گهڻو خوش ٿيڻ نه ٿي چاهي ڪاٿي هن جي خوشين کي وري نه ڪنهن جي نظر لڳي وڃي، بس هوءَ هتي ئي خوش آهي هو فيصلو ڪن ٿا ته سنڌيا جو اپارٽمينٽ وڏو آهي ان ڪري هو حنان وارو فليٽ ڇڏي سڀئي اتي رهندا، ان ڪري هو پنهنجو سامان کڻي سنڌيا جي اپارٽمينٽ ۾ شفٽ ڪري اچن ٿا.
هڪ ڏينهن حنان ڪنهن سان فون تي ڳالهيئي رهيو هو ته سنڌيا کيس عجيب نگاهن سان ڏسندي سوچي ٿي،
”حنان سان شادي ڪري هن حنان سان زيادتي ته ناهي ڪئي، حنان هن کان کوڙ سارو ننڍو آهي، هن ته سورهن سترهن ورهين جي عمر ۾ پاڻ کان ذري گهٽ ٻيڻي عمر جي شخص سان محبت ڪئي هئي ۽ ان کي دل جي تمام تر گهراين سان چاهيو هو، ليڪن هن سندس محبت جو مذاق بنائي ڇڏيو.... ته پوءِ ان جي بدلي ۾ هن حنان جي زندگي ڇو خراب ڪئي. هن ڇو نه هن کي سمجهائي ڪري ان خواهش کان هٽائي ڇڏيو، حنان ته همدردي ۾ ايڏو وڏو قدم کڻي ورتو..... پر کيس ته سمجهه هئي.“
هو اهو سوچي اداس ٿي وئي. حنان کيس ائين سوچيندوڏسي،
”ايترو ڳوڙهو ڪهڙي ويچارن ۾ پئجي ويا آهيو، پڪ ڪا فضول سوچ پريشان ڪري رهي اٿو.“
”حنان توهان هن فيصلي تي مطمئن ته آهيو نه، ڪو پڇتاءِ ته نه اٿوَ....“
”اڙي سنڌيا ميم...! پوءِ ڇا ٿيندو... ڇا ٿيڻو آهي.... انهن ڳالهين کي سوچي مان پنهنجو اڄ ڇو خراب ڪيان.... صبحاڻي ڇا ٿيندو، اهو صبحاڻي تي ڇڏيو..... اٿو ٻاهر ٿوري دير واڪ ڪري ٿا اچون.“
”نه بس مان آرام ڪنديس، توهان جميل صاحب سان ڪچهري ڪيو.“
اهو چئي هوءَ ڪمري ۾ هلي وڃي ٿي ته جميل ٻاهر اچي ٿو ۽ حنان کان پڇي ٿو ته ڇا ٿيو آ ميم ڪجهه ٿڪل پئي لڳي. هو ٻڌائيس ٿو ته شايد گهر وارن کي مس پئي ڪري.
ائين وقت گذرڻ لڳي ٿو، ٻئي چوٿين ڏينهن ڪڏهن رابعه ته ڪڏهن ڪومل ۽ شوڪت علي فون تي سندس حال احوال وٺندا رهن ٿا. ڪجهه مهينن کان پوءِ هڪ ڏينهن سڀ چانهه پي رهيا هئي ته چوڪيدار ٻڌائي ٿو ته ٻاهر ڪو ماڻهو جميل لاءِ آيو آهي، اهو ٻڌي ٻئي ڄڻا ٻاهر نڪري وڃن ٿا. ان وقت ڀرسان ٽيبل تي رکيل موبائيل جي گھنٽِي وڄي ٿي ۽ بند ٿي وڃي ٿي.
”الائي ڪنهن جي فون اٿس، پر هي ٻئي ويا ڪيڏانهن، وري فون وڄي ٿي ته هوءَ اٿي کين ڏسڻ ٻاهر اچي ٿي. ان وقت حنان اندر اچي ٿو.
”سوري ميم هو جميل جي آفيس مان ڪو ماڻهو جميل لاءِ فيڪس کڻي آيو هو، جميل جو واپس ڪراچي ٽرانسفر ٿي ويو آهي.“
”ان جو مطلب ته جميل صاحب جي ڪمپني به ڇٽي...... ها.... توهان جو سيل فون سويل کان وڄي پيو.“
”پوءِ کڻي ڏسو ها نه....“
”نه، اهو ايٽيڪيٽس جي خلاف آهي، مان توهان جو فون توهان جي اجازت جي بغير ڪيئن کڻي سگھان ٿي.“
حنان کلندي چوي ٿو ته هو ته اهڙي اجازت ڪونه وٺندو زال جي هر ڳالهه تي هن جو حق آهي. سنڌيا به کلي چپ ٿي وڃي ٿي. ان وقت وري فون وڄي ٿي حنان جلدي فون کڻي نمبر ڏسي ٿو ته سندس چهري جو رنگ اڏامي وڃي ٿو. سنڌيا حيراني سان کيس ڏسي ٿي جنهن جي چهري تي هلڪي خوف جا آثار آهن. موبائيل کڻي ڪمري کان ٻاهر نڪري وڃي ٿو.
سنڌيا سوچي ٿي ته فون ڏسي حنان جي چهري تي بلڪل اهڙائي خوف جا تاثرات ڏسڻ ۾ آيا جهڙا ڪڏهن رحمان جو فون يا رحمان کي ڏسي هوءَ خوفزده ٿي ويندي هئي، ڇا حنان سان به ڪو اهڙو ئي مسئلو آهي.....؟ پر هو ته کيس فون اٽينڊ ڪرڻ لاءِ چئي پيو پوءِ ٻاهر ڇو نڪري ويو.... خير هوندو ڪو مسئلو، ٻڌائڻو هوندس ته پاڻهي ٻڌائيندو.
رابعه ۽ شوڪت علي جي هدايت ياد اچيس ٿي ته هن جي پوئين لائيف ۾ دخل ڏيڻ جي ڪوشش نه ڪجانءِ. ان ۾ ئي توهان جي رشتي جي عزت ۽ بقا آهي. ڪجهه دير کان پوءِ هو واپس اچي ٿو ته سنڌيا ڪجهه نه ٿي پڇيس حنان جي چهري تي عجيب بيوسي جا آثار آهن، اچڻ شرط ليٽي پوي ٿو. سنڌيا سندس بيچينيءَ کي محسوس ته ڪري ٿي پر ڪجهه نه ٿي چوي. ٿوري دير کان پوءِ اٿي ويهي ٿو ته سنڌيا کان رهيو نه ٿو ٿئي.
”حنان ڪومل ڀاڀي جو فون آيو هو. چيائين پئي ته بابا ياد پيو ڪري، پوءِ ڇو نه صبحاڻي هڪ هفتي جي موڪل ڪري ڪراچي چڪر هڻي اچان ۽ توهان به ڳوٺان ٿي اچو. جيئن آيا آهيو ڳوٺ ناهيو ويا.“
”نه.... في الحال توهان موڪل نه ڪيو، مان هفتو موڪل ڪري ڳوٺ ٿو وڃان اتي ڪا امرجنسي آهي، مان واپس اچان ته پوءِ توهان ڀلي موڪل ڪجو.
اهو ٻڌي سنڌيا جو منهن لهي وڃي ٿو پر پاڻ تي ضبط ڪندي چوي ٿي ته جيئن هو بهتر سمجهي.
”جميل به صبحاڻي رليو ٿيندو پوءِ اسان وڃون ٿا.... ڪجهه توقف کان پوءِ توهان کي ڪو پرابلم ته ڪونه ٿيندو.“
هن جو لهجو ڏکارو ٿي وڃي ٿو،
”مونکي ڀلا ڪهڙو پرابلم ٿيندو، مان ته سالن کان هتي اڪيلي ئي رهان پئي توهان ڀلي وڃو..... هاڻي آرام ڪيو، مان توهان جي پيڪنگ ٿي ڪيان.“
”نه نه مان صبح جو اٿي پاڻ ئي پيڪنگ ڪري وٺندس. توهان آفيس ۾ منهنجي موڪل لاءِ اپلاءِ ڪري ڇڏجو. مان صبحاڻي آفيس نه هلندس.“
سنڌيا سوچ ۾ پئجي وڃي ٿي ته وڃڻو ته شام جو اٿس پوءِ صبح جو ڇٽي..... خير هوندس ڪو مسئلو.

17

ٻئي ڏينهن صبح جو سنڌيا جلدي تيار ٿي آفيس لاءِ نڪري وڃي ٿي، ته جميل ڪمري مان تيار ٿي ٻاهر نڪري ٿو کيس اڄ رليو ٿيڻو آهي. ٻاهر اچي بورچي کان پڇي ٿو ته حنان وارا اڃان ناشتي لاءِ ناهن آيا ڇا.....؟ هو ٻڌائي ٿو ته سنڌيا ميم آفيس هلي وئي، صاحب اڃان ٻاهر ناهي آيو. جميل ناشتو ڪري ٿو. ٻئي طرف ڪمري ۾ حنان جيئن پنهنجو سوٽ ڪيس پيڪ ڪري زپ لڳائي ٿو ته اچانڪ ان جي زپ ٽُٽي پوي ٿي. هو پريشان ٿي وڃي ٿو ته هاڻي ڪير وڃي زپ ٺهرائيندو يا ٻيو بيگ وٺي ايندو، هيڏانهن هوڏانهن نهاري ٿو ته کيس الماري جي مٿان هڪ بيگ ڏسڻ ۾ اچي ٿو جلدي ۾ لاهي کولي ڏسي ٿو ته هن جي تري ۾ صرف اخبار وڇايل آهي، خالي ڏسي ان ۾ ڪپڙا ۽ گهر وارن لاءِ وٺي رکيل سامان پيڪ ڪري ٻاهر نڪري اچي ٿو.
جميل کيس ڏسي چوي ٿو،
”واهه يار يڪو سمهي پيو آهين، اڄ ته مان وڃان پيو دل ڀري ڪچهري ڪيون ها. هن جي چهري کي غور سان ڏسندي، ڇا ڳالهه آ رات سهي ننڊ نه ڪئي اٿئي ڇا.... ها يار نئين شادي آ ڪٿي ٿي ننڊ اچي.“
”اها ڳالهه ناهي......“
”ڇا ڳالهه آ سنڌيا ميم اڪيلي آفيس هلي وئي.....“
”اڄ مان آفيس ڪونه ٿو وڃان، توسان گڏ هلان پيو ڪراچي.....“
”ڪراچي.... پر اچانڪ پروگرام ڪيئن ٺهي ويو.... شادي کي اڃان عرصو ئي ڪيترو ٿيو آهي.... اهو مناسب ته نه ٿو لڳي.... تمام ضروري آ ته سنڌيا ميم کي به وٺي هل.“
”نه يار، رات تنهنجي وڃڻ کان پوءِ ثمينه جي فون آئي هئي، توکي ته سندس نيچر جي خبر آهي ته هوءَ ڪيڏي نه شڪي مزاج آهي، بس وڙهي پئي ته ايترا ڏينهن لڳائي ڇڏيا اٿئي، فورًا اچ نه ته ٻار وٺي مان ٿي ايڏانهن اچان.“
”اهو ته ٺيڪ آهي پر جي سنڌيا هلندي ته هوءَ ته مائٽن ڏي هلي ويندي تون ڳوٺ هليو وڃجانءِ.“
”نه ان سان گڏ مون کي اخلاقن هڪ اڌ ڏينهن اتي رهڻو پوندو، ان دوران ثمينه سڌو پهچي ويندي اسلام آباد، ان ڪري مان سڌو ڳوٺ وڃڻ ٿو چاهيان.“
”يار تون به عجيب آهين، ٻي شادي ڪرڻ همٿ وارن مردن جو ڪم آهي. تنهنجو ته هينئر ئي ساهه ٿو وڃي، اڳتي الائي ڇا ڪندين.“
حنان ٻڌو اڻ ٻڌو ڪندي،
”بس يار جلدي وڃي رليو ٿي اچ ته نڪرون.“
جميل هن جي اٻهرائپ ڏسي حيران ٿي وڃي ٿو ۽ کيس ياد ڪرائي ٿو ته گاڏي ته شام جو ملندي هينئر کان اتي وڃي ڇا ڪرڻو آ. هو کيس سمجھائي ٿو ته اهو مناسب ناهي، هو آفيس وڃي، ڪجهه دير کان پوءِ مان به رليو ٿي اوڏانهن ميم کي خدا حافظ چوڻ ويندس اتي لنچ ڪري پوءِ نڪري هلنداسين. اهو ٻڌي هو ڪجهه رليڪس ٿي وڃي ٿو، ناشتو ڪري ٻئي ٻاهر نڪرن ٿا.
ڪجهه دير کان پوءِ حنان سنڌيا جي ڪيبن جو در ناڪ ڪري اندر اچي ٿو ته سنڌيا کيس ڏسي حيران ٿي وڃي ٿي، هن جي چهري جي تاثرات کي سمجهندي سندس ڪجهه چوڻ کان پهرين ئي حنان چوي ٿو،
”مان موڪل تي آهيان، توهان سويل ئي آفيس لاءِ نڪري آيوَ، ان ڪري سوچيم ته وڃڻ کان پهرين توهان سان ملندو وڃان، توهان به ته نه پڇيو ته اچانڪ ڇو پيو وڃان.“
”حنان....! مونکي خبر آهي ته ضرور ڪا اهڙي ڳالهه هوندي تڏهن توهان اچانڪ تيار ٿي ويا..... هونئن به اسان ٻنهي لاءِ بلڪه توهان لاءِ اهوئي بهتر رهندو جو هتي هجو ته هتي جا ٿي رهو ۽ اتان جي ڪا ڳالهه نه ٿئي ۽ اتي هتان جي ڪا ڳالهه نه ٿئي، ائين توهان به خوش رهندا ۽ ٻئي گھر به ٽينس نه ٿيندا.“
”پوءِ ته مونکي ٻٽِي شخصيت جئڻي پوندي.... خيرجيئن توهان جي مرضي.“
”حنان....! مان پنهنجي محبتن کي شيئر ڪرڻ جي سگهه پاڻ ۾ نه ٿي ڀانيان ان ڪري مان ان خوشفهمي ۾ رهڻ چاهيان ٿي ته مان ئي اڪيلي توهان جي جيون ۾ آهيان.“
ان وقت جميل به اندر اچي ٿو حنان کي ڏسندي،
”هي توهان جو حنان صاحب پهچي ويو نه... هي ته اتان ئي وڃڻ جو ارادو ڪيو ويٺو هو وس نه پڳس ته صبح ساڻ وڃي اسٽِيشن تي ويهي ها.“
”اڇا ته توهان مجبور ڪيو اٿس، مان پاڻ هن کي ڏسي حيران ٿي وئي هئس. چڱو ڇڏيو انهن ڳالهين کي لنچ ٽائيم ٿي ويو آهي، هتي ڪندا يا ٻاهر هلون.
” هتي ئي گھرايون ٿا.“
ٻئي لنچ ڪري موڪلائي هليا وڃن ٿا، ته سنڌيا کين ويندو ڏسي اداسي مان سوچي ٿي ته، اهي اٺ ڏهه مهينه ته ائين پر لڳائي گذري ويا جو خبر ئي نه پئي.



شام جو سنڌيا جڏهن گهر موٽي ته گهر جا در ديوارون ڄڻ ته کيس کائڻ ٿي آيا، هوءَ ته سالن کان هنن اڪيلاين ۽ تنهاين جي هريل هئي ته پوءِ اڄ کيس ڇو ائين محسوس ٿي رهيو هو ته ڪا خاص شيءِ هن کان جدا ٿي وئي آهي، اندر جو خالي پڻو هن کي پريشان ڪري رهيو هو، هوءَ پنهنجو پاڻ کان سوال ڪري رهي هئي ته حنان واقعي رت بنجي هن جي نسن ۾ ڊوڙي رهيو هو؟ ڇا هو هن جي وجود ۾ سمائجي ان جو حصو بنجي ويو هو، ڇا هوءَ هڪ دفعو وري محبت ۾ مبتلا ٿي وئي هئي. اهو احساس هن جي موجودگي ۾ ڪڏهن به هن کي نه ٿيو هو، هوءَ ته بس حادثاتي طور هن جي جيون ۾ شامل ٿي وئي هئي، ته پوءِ ڪڏهن کان هو هن جي لاءِ ايترو اهم ٿي ويو هو جو هوءَ هن جو هتي نه هجڻ شدت سان محسوس ڪري رهي هئي. سست قدمن سان هوءَ پنهنجي ڪمري ۾ هلي وئي ۽ پاڻ کي بيڊ تي ڇڏي ڏنائين، وهاڻي کي ٽيڪ ڏئي ڏور خلائن ۾ گهوريندي رهي،
زندگي به ڪهڙي ٻه واٽي تي آڻي کيس بيهاريو آهي، هڪ دفعو پهرين سورهن سترهن ورهين جي عمر ۾ هڪ غلط فيصلي ڪرڻ ڪري جيون جا پنجويهه سال ساندهه پيِڙائن جي نذر ٿي ويا، هر روز هڪ نئون درد هنجو پيڇو ڪندو رهيو، مس مس هتي اچي زندگي ڪجهه سيٽ ٿي هئي، خوف ۽ اذيت مان جان آجي ڪرڻ جو موقعو مليو هو. گذري رهي هئي جهڙي تهڙي. هن کي ڪهڙي کُٽيءَ کنيو جو هي شادي جو جھنجھٽ کڻي ڳچي ۾ وڌائين، اهو به هڪ اهڙي شخص سان جنهن جي پهرين ئي گهر گرهستي هئي، ۽ پاڻ سان گڏ هن کي به مشڪلاتن ۾ ڦاسايائين.“
شاديءَ کان پوءِ ڪيتري نه خوبصورت زندگي گذاري هئي هنن. يقين نه پئي آيو ته زندگي ۾ ايتريون خوشيون به ڪنهن کي ملي سگهن ٿيون، ڪجهه عرصي کان پوءِ محبت جا رنگ به جهڪا ٿيڻ لڳا، هوءَ ٽاريندي رهي ليڪن اها ڪا آسان ڳالهه نه هئي ان لاءِ درياءَ جهڙي دل کپي، ليڪن سمنڊ جا طوفان جڏهن به ايندا آهن قيامت خيز هوندا آهن، گهڙي پل ۾ سڀ ڪجهه تباهه وبرباد ڪري ڇڏيندا آهن.



هوڏانهن حنان جي حويلي نما گهر ۾ رات جي وقت سڀ حنان جي اوسيئڙي ۾ ويٺا هئا، حنان جو وڏو پُٽ مصطفيٰ پنهنجي ڏاڏيءَ جي ڀرسان ويهي ڏاڏيءَ کان پڇي ٿو ته بابا کي هتان اسلام آباد وئي ڪيترا ڏينهن ٿيا آهن، ڏاڏس حيران ٿي پڇي ٿي اهو ڇو پيو پڇين، ٿيو هوندو سال ڏيڍ، پُٽ هن جو ٻن سالن جو مدو آهي اچي ويندو، ڇو ياد پيو اچئي ڇا.
”دادي ياد ته ڏاڍو ٿو اچي پر ابو روزانو امي کي موبائيل تي فون ڪندو آهي ۽ اسان سان به هفتي ۾ ڳالهائيندو آهي، دادي منهنجي هڪ دوست جو پيءُ سعودي ۾ رهندو آهي، هو ٻڌائيندو آهي ته هو مهينو مهينو فون ناهي ڪندو ۽ ٻن سالن کان پوءِ صرف پندرهن ڏينهن لاءِ ايندو آهي.“
ڏاڏس حيران ٿي پڇيس ٿي ته هو اهو سڀ ڇو پيو چوي. ان تي هو کيس ٻڌائي ٿو ته امي ڪالهه بابا سان فون تي سختي سان پئي ڳالهائيو بلڪه جھيڙو پئي ڪري ته سندس طبيعت سخت خراب آهي. صبحاڻي تائين نه پهتو ته هوءَ ٻارن سوڌي اوڏانهن هلي ايندي.
ڏاڏس مٿي تي هٿ هڻندي، ”ابا تنهنجي ماءُ سان ڀلا ڪو پڄي سگهي ٿو، هاڻي ڇا ٿيو اٿس جو مڙس کي اسلام آباد مان ڊوڙايو اٿائين، بس ابا مائي اسان کان زور آهي.“
”بابا اڄ شام جو اتان نڪتو آهي.“
”چڱو ٿيو گهڻا ڏينهن ٿي ويا آهن، نئون سنئون ٿي ويندو، نازي شازي به ياد ڪنديون اٿس.“
”دادي ياد ته مونکي به ڏاڍو ايندو آهي پر انجو اهو مطلب ته ناهي ته طبيعت ڏاڍي خراب هجڻ جو بهانو ڪري پرديس ۾ هن کي پريشان ڪجي.“
اهو ٻڌي ڏاڏس کلندي چويس ٿي ته هو اڃان ننڍڙو آهي، شادي ڪندو ته خبر پوندس ته زالون ڪيئن مڙسن سان نخرا ٿيون ڪن. هو شرمائي چپ ٿي وڃي ٿو.
ٻئي ڏينهن زرينه بيگم (حنان جي ماءُ) صبح جو نيرن ڪرڻ لاءِ ٻاهر اچي ٿي ته ٻار اسڪول لاءِ تيار ٿي نيرن پيا ڪن، سيما به ڪمري مان تيار ٿي ٻاهر آئي آهي، ثمينه ٻارن کي نيرن ڪرائي رهي آهي ته زرينه بيگم پڇيس ٿي،
”ثمينه توکي ڇا ٿيو آهي، رات مصطفيٰ پئي ٻڌايو ته تنهنجي طبيعت ٺيڪ ڪونهي.“
”اوهيو پيءُ جو همدرد.....! اچي رپورٽ ڏنائين..... ماسي تون ئي انصاف ڪر، هيترو وقت گذري ويو اٿس، آهيس ڪا پوئتي جي ڳڻتي، گهرڪيئن پيو هلي، بس مهيني سر پئسه بينڪ ۾ موڪلي ٿو ڇڏي، پوئتي مئاسين، جيئرا آهيون. ان جو ڪو اونو ڪونهيس.“
”پر ٻچا..... اهڙو اُٻهرو ٿوروئي ٿي چئبو آهي ته اچين ٿو نه ته مان ٿي اچان، الائي موڪل اٿس الائي نه .“
”بس ماسي تون به رڳو پنهنجي دادلي جو طرف کنيو بيٺي آهين.“
”تنهنجي مرضي امڙ..... اسان ڪير ٿيندا آهيون توکي سمجهائڻ وارا، تون ڄاڻ تنهنجو مڙس ڄاڻي.“
رات جا نو پيا ٿين، حنان اڃان ڳوٺ نه پهتو ته ثمينه جو پارو چڙهي وڃي ٿو ۽ هروڀرو ٻارن کي دڙڪا ڏيڻ لڳي ٿي انهي وقت ٻاهر گاڏي جو آواز اچي ٿو ته هوءَ سڀ ڪم اتي ڇڏي اندر هلي وڃي ٿي. حنان بيگ کڻي اندر اچي ٿو. سڀئي ٻار ڀاڪر پائي ملنس ٿا سندس ڀيڻ سيما به اٿي مليس ٿي. ثمينه انهي دوران مٿو ٻڌي اچي کٽ تي منهن سُڄائي ويهي رهي ٿي.
حنان هن جي عادت کان واقف آ، سڀني سان ملي سندس ويجهو اچي مسڪرائي پڇي ٿو،
”ثمينه بيگم...! لڳي ٿو ته مٿي ۾ ڏاڍو سور آ... ڊاڪٽر کي ڏيکاري اچين ها نه.“
”توکي ڇا... ڪو مري ڪو جيئي، توکي ته اسلام آباد ۾ عياشيون ڪرڻيون آهن نه....“
”الائي ڇا پئي چوين....؟ ڪهڙيون عياشيون.... اتي مان نوڪري ڪرڻ ويو آهيان، چڱو هاڻي ڇڏ ڪاوڙ کي اٿي ڪا دوا کاءُ صبحاڻي هلون ٿا ڊاڪٽر ڏي.“
ننڍڙي ڌيءُ نازي کلندي چوي ٿي،
”بابا، امي هينئر ته بلڪل ٺيڪ هئي الائي ڪيئن جهٽ ۾ مٿي ۾ سور پئجي ويس.“
ٻي ڌيءُ شازي ڀيڻ کي سُر وٺرائيندي،
”چري..... هو هروڀرو ڀائوءَ کي دڙڪا ڏنائين نه تڏهن......“
حنان ٻارن کي ڇينڀيندي،
”ڇڏيو.... امي لاءِ ائين ناهي چئبو. سيما، امان ڪٿي آ.“
”ادا پنهنجي ڪمري ۾ آهي.“
”ٺيڪ آ مان امان سان ملي اچان ٿو.“
حنان هڪ طرف وڌي وڃي ٿو ته مصطفى سندس بيگ کڻي پنهنجي ڪمري ۾ رکڻ وڃي ٿو.
حنان ماءُ سان ملي ٿو هوءَ سندس نرڙ چمي کلي چويس ٿي،
”پُٽ خوش ته آهين نه، ثمينه ته مٿو ٻڌيو ويٺي هوندي.“
”امان توهان به نازي شازي واري ڳالهه پيا ڪيو.“
ان وقت ٽئي ٻار اچي چون ٿا ته بابا امي سڏي پئي، هو ماءُ کي صبح جو ملڻ جو چئي موڪلائي ٻاهر وڃي ٿو.
ڪمري ۾ ثمينه جو موڊ هاڻي ڪجهه بهتر آهي، ڏوراپو ڏئيس ٿي،
”ايڏا ڏينهن وڃي لاٿئي، پوئتي جو به ڪو فڪر هيئي.
”روز ته فون ڪندو هيس، حال احوال وٺڻ لاءِ...... ڪالهه سائينءَ جو حڪم ٿيو ته هليو آيس وڌيڪ ڇا ڪيان، ڪيئن فڪر ڪيان.....“
”مصطفى امي کي مٿي جي سور جي ٽيبليٽ ڏنئي پُٽ......“
”بابا ڏني مانس پوءِ کاڌائين الائي نه.....“
”ڏس سمجهاءِ پنهنجي لاڏلي کي جيئن وڏو ٿيندو پيو وڃي، دماغ خراب ٿي ويو اٿس، ننڍ وڏائي جو نه ادب ٿس نه لحاذ.“
”مصطفى يار.... امي کي تنگ نه ڪندا ڪيو.... ڏسو هاڻي توهان وڏا پيا ٿيو. بس هاڻي خوش... ماني واني به ڪا ملندي يا اڄ روزو رکرائيندينءَ.“
ثمينه اٿي ٿي هن جو موڊ ٺيڪ ٿي وڃي ٿو، هوءَ حنان کي هٿ منهن ڌوئڻ جو چئي پاڻ بورچي خاني ۾ ماني ڪڍڻ لاءِ اٿي ٿي.
صبح جو جڏهن ٻار تيار ٿي اسڪول وڃن ٿا ته حنان اٿي ماءُ ڏي هليو وڃي ٿو ۽ ثمينه اندر وڃي بيگ کولي حنان جا ڪپڙا ڪڍي الماري ۾ رکي ٿي ۽ ٻيو سامان ٻارن لاءِ آندل شيون جدا ڪندي رکندي وڃي ٿي ته اچانڪ تري مان اخبار هٽي وڃي ٿي ۽ ڪنڊ ۾ پيل هڪ گولڊ جو ڪنگڻ ظاهر ٿئي ٿو، پهرين ته ڏسي حيرت ۾ پئجي وڃي ٿي پر پوءِ ڪاوڙ ۾ منهن ڳاڙهو ٿي وڃيس ٿو. ڪنگڻ هٿ ۾ کڻي غور سان ڏسي ٿي سندس دماغ ۾ شڪ جا ڪيڙا چُرڻ لڳن ٿا، ان وقت حنان به ڪمري ۾ اچي ٿو. زال جو منهن ڏسي حيران ٿئي ٿو ته منهن تان ٿيندي سندس نگاهه ڪنگڻ تي ۽ پوءِ وکريل بيگ تي پوي ٿي ۽ ڪجهه ياد ڪري پريشان ٿي وڃي ٿو ته هي بيگ ته سنڌيا جي آهي، اهو ڇا ٿي ويو، ڳالهه کي سلجهائڻ جي ڪري ٿو. پهرين ته پاڻ کي نارمل ڪرڻ جي ڪوشش ڪري ٿو ۽ ائين محسوس ڪرائي ٿو ڄڻ هن ڪجهه ناهي ڏٺو،
”وري تنهنجي موڊ کي ڇا ٿيو، جو اهڙي شڪل ٺاهيو بيٺي آهين، ڪنگڻ کي ڏسندي، ڏيکار ته نئون ڪنگڻ ٺهرايو اٿئي ڇا، منهنجي پرپُٺ ڏاڍي شاپنگ ڪئي ٿئي، حق تي ٻار ٿا چون ته امي اسان کي ڪجهه نه وٺي ڏيندي آ سڀ پئسا بچائي سون پئي ٺهرائين.“
ثمينه ڪاوڙ مان،
”هي وٺ ڏس.... هي منهنجو ڪنگڻ ناهي.“
حيران ٿيندي، ”تنهنجو ناهي......! ته پوءِ ڪنهن جو آهي.“
”اهو ته مان توکان ٿي پڇان ته تنهنجي بيگ ۾ هي ليڊيز ڪنگڻ ڪنهن جو آهي.“
حنان سوچ ۾ پئجي وڃي ٿو:
”منهنجي بيگ ۾، بئگ کي ڏسندي، اوهه ياد آيو هي بيگ ئي منهنجي ناهي اچانڪ حڪم ٿيو ته جلدي اچان، تڪڙ ۾ پيڪنگ پئي ڪيم ته بيگ جي زپ ٽُٽي پئي ان ڪري جميل چيو ته منهنجي بيگ کڻي وڃ، مون به چيڪ نه ڪيو. ٿي سگهي ٿو ان جو ڪڙو هجي.“
اهو ٻڌي هوءَ غور سان بيگ کي ڏسي اطمينان جو ساهه کڻي چوي ٿي،
”مان به چوان بيگ ته تنهنجي ناهي، سوچيم متان نئين ورتي هجئي.
”مان هينئر ئي جميل کي فون ٿو ڪيان متان هو ڪنگڻ نه ڏسي پريشان ٿئي. هو فون ڪرڻ لڳي ٿو ته ثمينه جو شڪ وقتي طور دور ٿي وڃي ٿو ۽ حنان به اطمينان جو ساهه کڻي ٿو.
حنان مجهند ڌاري تيار ٿي ٻاهر وڃڻ لڳي ٿو ته جيئن سنڌيا کي فون ڪري حال احوال وٺي پر ثمينه ٽوڪيس ٿي ته هينئر ٽاڪ منجهد جو ڪاڏي پهريو سهريو پيو وڃي، ان وقت سيما ۽ ٻار اسڪول مان اچن ٿا ۽ پنهنجي شين لاءِ پڇن ٿا. حنان کين ٻڌائي ٿو ته سڀني جون شيون توهان جي امي وٽ آهن، ۽ پاڻ ماءُ جي ڪمري ڏانهن وڌي وڃي ٿو. زرينه بيگم کيس ايندو ڏسي پري سرڪي کيس کٽ تي جاءِ ڏئي ٿي، حال احوال ڪندي کيس ٻڌائي ٿو ته هو واپس ڪراچي موٽڻ لاءِ پيو سوچي، سندس پراڻي کاتي وارا کيس پروموشن پيا ڏين. سرڪاري نوڪري آهي گهر جي ويجھو آهي، سوچيان پيو ته باقي ڪجهه مهينا ڪم ڪيان پوءِ ساڳي نوڪري جوائن ڪيان گهر ۾ ثمينه به پريشان ٿي ٿئي.
”ابا هوءَ به توکان سواءِ ويڳاڻي ٿي ٿي پوي.“
حنان سوچي ٿو ته سنڌيا جي متعلق ماءُ کي ٻڌائي يا نه، هوءَ ناراض ته نه ٿيندي. پر جي ٻاهران ڪٿان خبر پئي ته ثمينه ته آسمان کڻي مٿي تي کڻندي، اها ڳالهه گهڻو وقت لڪائي به نه ٿي سگهجي، اڄ به ذري گهٽ پڪڙجي پيو هوس، امان کي اعتماد ۾ وٺبو ته هوءَ ڪجهه نه ڪجهه سنڀالي وٺندي، پر جي امان کي اها ڳالهه ڏُکي لڳي ته.... پوءِ به ماءُ آ هن کان ڪجهه لڪائڻ مناسب ناهي....
”ڪهڙي سوچ ۾ پئجي ويو آهين. واپسي ڪڏهن جي اٿئي.“
”هفتي جي موڪل وٺي آيو آهيان، دل جهلي... امان توهان سان هڪ ڳالهه ڪرڻي آهي، ڊپ ٿو لڳيم ته ناراض نه ٿي وڃو.“
”اهڙي ڪهڙي ڳالهه آ جو مان ناراض ٿينديس.“
”امان ڳالهه ته ناراض ٿيڻ کان به وڏي آ، پر توهان کي ٻڌائڻ کان سواءِ رهي به نه ٿو سگهان.“
اهو ٻڌي زرينه بيگم پريشان ٿي وڃي ٿي ۽ سوچي ٿي ته پڪ هن ڪا اهڙي ڳالهه ڪئي آ جيڪا تمام وڏي آهي. ان وقت ئي سيما ۽ مصطفى اندر اچن ٿا ته حنان ٻڌائيندي ٻڌائيندي خاموش ٿي وڃي ٿو. سيما چويس ٿي ته ڀاڄائي چوي پئي ته ماني اچي کائو. حنان اٿي پُٽ سان گڏ ٻاهر نڪري وڃي ٿو ته زرينه بيگم سوچ ۾ پئجي وڃي ٿي.



رات جو هو ٻارن سان ڳالهيون ڪري رهيو هو ته سندس موبائيل جي رنگ ٿئي ٿي. حنان ڇرڪجي وڃي ٿو ته پڪ سنڌيا جي فون هوندي، کڻي نمبر ڏسي ٿو ۽ پيٽ ۾ ساهه پويس ٿو، فون کڻي ٿورو پرڀرو وڃي فون اٽينڊ ڪري ٿو،
”آصف ڪهڙو حال آ، وئين ته وري فون به نه ڪيئي.“
”بس يار، ڏي خبر جميل ٻڌايو ته ايمرجنسيءَ ۾ ڳوٺ آيو آهين.... اهو ته تو ٺيڪ نه ڪيو پوئتي جو ته خيال ڪرين ها.“
”بس دوست... هتي ثمينه جي طبيعت ٺيڪ نه هئي ان ڪري اچڻو پيو.“
”ٺيڪ آ پوئتي جي پارت هجئي، اسان وچ ۾ آهيون اسان جي عزت جو مڙئي خيال ڪجانءِ ۽ سنڌيا ميم کي پنهنجي خيريت سان پهچڻ جو فون ڪري ٻڌائي ڇڏجانءِ، مان به هينئر کيس فون ڪيان ٿو.“ خدا حافظ چئي فون بند ڪري ٿو. ثمينه يڪو سندس چهري جي بدلجندڙ رنگن کي غور سان ڏسي ٿي ۽ جڏهن هو واپس اچي ٿو ته،
”ڪنهن جي فون هئي يڪو پئي ڳالهايئي.“
” آصف جي.....“
”آصف.....! تنهنجي يونيورسٽي وارو دوست.“
”ها هو به ڪم سان اسلام آباد آيو هو ڪجهه ڏينهن اسان سان رهيو ۽ پوءِ واپس ڪراچي هليو ويو.“
”ٺيڪ آ، هن دفعي جڏهن وڃين ته اسان کي به ساڻ وٺي هلجانءِ پوءِ جڏهن تو موٽندين ته اسان به گهمي ڦري توسان گڏ موٽي اينداسين.“
”چري ته نه ٿي آهين، مونکي اڃان کوڙ سارو ٽائيم پيو آهي جڏهن پروموشن ٿئي، هن نوڪريءَ جو ڪانٽريڪٽ پورو ٿئي، ايستائين ٻارن جي پڙهائي خراب ڪبي ڇا. ۽ مون وٽ اڪيلو فليٽ ٿوروئي آهي. ان ۾ ٽي ٻيا پارٽنر به رهندا آهن.“
ثمينه چپ ٿي وڃي ٿي، حنان سندس موڊ ڏسي دل رکڻ خاطر چوي ٿو،
”دل نه لاهه، جڏهن آخر ۾ پيرڊ پورو ٿيڻ وارو هوندو ته پوءِ هفتي ڏهن ڏينهن لاءِ توهان کي گهرائي وٺندس.“
”ٺيڪ آ ڪونه ٿا هلون، ڀلا صبحاڻي حيدرآباد ته وٺي هلندين نه شاپنگ ڪرڻي آهي.“
”ها ها هلنداسين، هاڻي هلي آرام ڪيو.“
ٻئي ڏينهن ناشتو ڪري سڀئي حيدرآباد لاءِ تيار ٿين ٿا ۽ حنان گاڏي ڪڍي ٿو، سيما ٻار ۽ ثمينه وڃي رهيا آهن ته رستي ۾ موبائيل جي رنگ ٿئي ٿي. حنان نمبر ڏسي فون ڪٽي ڇڏي ٿو. ڪجهه دير کان پوءِ ٻيهر گهنٽي وڄي ٿي ته وري لائين ڪٽي ٿو.
”ڪنهن جي فون آ کڻي ڇو ڪونه ٿو.“
”آفيس مان فون آ کڻندس ته ڪونه ڪو ڪم چوندا.“
”پر تون ته موڪل تي آهين نه.“
حنان ٿورو چڙ مان،
”مان اتي آفيسر آهيان، صرف درخواست ڇڏڻ سان موڪل ناهي ملي ويندي. هي ڪو ڳوٺ جو اسڪول ناهي جو درخواست موڪلي ته منظور ٿي وئي، پهرين موڪل منظور ڪرائبي آهي.“
ماءُ کي بحث ڪندو ڏسي مصطفى کيس چوي ٿو،
”امي توهان ڊرائيونگ ۾ بابا کي ڊسٽرب پيا ڪيو ۽ ابو ايترو سامان اسلام آباد مان وٺي آيو آ، اهڙي ڪهڙي ضروري شاپنگ ڪرڻي هئي توهان کي اهو به حيدرآباد مان، ڪراچي ويجهو آهي يا حيدرآباد.“
”تون وچ ۾ نه ڳالهائيندو ڪر.... توکي خبر آ نه ته ڪراچي ۾ رش هوندي آ، ۽ مونکي ٺُپ اتي خريداري ڪندي مزو ناهي ايندو. حيدرآباد ۾ ماڻهو سڪون سان شاپنگ ڪري گهمي ڦري.“
حنان سوچي ٿو ته سنڌيا ڇا سوچيندي هوندي، ٽيون ڏينهن آ ته کيس فون ناهيان ڪري سگهيو، گهران نڪرڻ جو به ٽائيم نه ٿو ملي جو کيس فون ڪيان، هو بار بار هن جو فون ڪٽڻ تي ندامت محسوس ڪري ٿو.
شام جو سج اچي لاهو پاهو ٿئي ٿو پر حنان وارا اڃان واپس ناهن ٿيا، زرينه بيگم کي اچي ڳڻتي ورائي ٿي. ملازمه پڇيس ٿي ته هوءَ چانهه رکي، پر زرينه بيگم منع ڪري ٿي ته بس اچڻ وارا هوندا، ان وقت ٻار شاپر هٿن ۾ کنيو اندر اچن ٿا. انهن جي پويان سيما ۽ ثمينه به ڪجهه شاپر کڻي اندر اچن ٿيون ۽ سيما سڌو پنهنجي ڪمري ۾ هلي وڃي ٿي.
ماڻس پڇيس ٿي ته ڏاڍي دير ٿي ويوَ. ان تي سيما مسڪرائيندي چوي ٿي ته، ”ڀاڄائي کي ڊاڪٽر کي ڏيکارڻو هو ان ڪري دير ٿي وئي، امان توهان کي ته ڀاڀي جي خبر آهي ته حيدرآباد هلندي آ ته ڊاڪٽر کي ڏيکارڻ کانسواءِ ناهي موٽندي، ڊاڪٽر به چيس پئي ته ڪا خاص ڳالهه ڪانهي طاقت جون گوريون لکي ڏنائين. مڙئي ادا کي پريشان ڪرڻو ٿيو.“
ماڻس ان تي ڪوبه تبصرو نه ڪيو ۽ مائي کي چانهه ٺاهڻ جو چئي پاڻ ليٽي پئي.



سنڌيا ڪئي دفعا حنان کي فون ڪئي پر هر دفعي فون بند مليو پريشان ٿي آصف کي فون ڪئي ته هو ڪانٽيڪٽ ڪري ڏسي، ٿوري دير کانپوءِ آصف کيس ٻڌايو ته هو صبح جو توهان سان ڳالهائيندو.جو هن کي موقعو نه پيو ملي، ان تي سنڌيا کي ٿورو افسوس ٿئي ٿو ۽ کيس چوي ٿي ته اهو ته ڪو جواب ناهي موبائيل فون آ، جيڪڏهن ڪو چاهي ته ڪٿي ٻاهر نڪري ڳالهائي سگهي ٿو، ائين ٿوروئي ٿيندو آ ته اڳيون ماڻهو پريشان پيو ٿئي. ”اٽ از ناٽ فيئر.“
اهو چئي اداس ٿي فون رکي ڇڏي ٿي. کيس پنهنجي ڪمتر هجڻ جو شدت سان احساس ٿئي ٿو.



صبح جو حنان تيار ٿي ٻاهرنڪري ٿو ثمينه پڇي ٿي ته وري ڪيڏانهن وڃڻ جي تياري ڪئي اٿس، هو کيس ٻڌائي ٿو ته ڪراچي جي پراڻي آفيس مان فون آئي آهي اوڏانهن وڃڻو آهي، ان تي هوءَ ڪاوڙ جي پئي ٿي ته هڪڙي هفتي لاءِ آيو آهي، اهو به هنن سان گڏ نه ٿو گذاري سگهي. هو کيس تسلي ڏئي ٿو ته ٽن چئن ڪلاڪن ۾ موٽي ٿو اچي پوءِ اچي سندس ڪاوڙ جو ازالو ڪندو ائين. چئي کلندو هليو وڃي ٿو.
گاڏي ڊرائيو ڪندي حنان کي سنڌيا کي فون ڪرڻ جو خيال اچي ٿو ته نمبر ڊائل ڪري ٿو، ٻئي طرف سنڌيا فون کڻي ٿي ته پهريون سوال ڪري ٿي ته هو ڪٿي آهي، گاڏي ته ڊرائيو ڪونه پيو ڪري، جي ائين آهي ته پهرين گاڏي سائيڊ ڪري پوءِ ڳالهائي، هو فورًا گاڏي سائيڊ ڪري ٿو، کيس ٻڌائي ٿو ته هو مجبوري ۾ فون نه ڪري سگهيو ته هوءَ به شڪايت ڪندي چوي ٿي ته اگر اها ڳالهه هئي ته هڪ ايس ايم ايس ئي ڪري ڇڏي ها گهٽ ۾ گهٽ پريشاني ته نه ٿئي ها، هروڀرو آصف کي وچ ۾ آڻڻ ڪو سٺو ٿوروئي ٿو لڳي.
هو سوري چئي ٿو ته آئينده ائين نه ڪندو. هو کيس ٻڌائي ٿو ته ڪراچي آفيس وارن وري فون ڪئي هئي ته پروموشن کان پوءِ مونکي جوائن ڪرڻو آهي يا نه. ان ڪري هينئر اوڏانهن پيو وڃان، سنڌيا به کيس ٻڌائي ٿي ته سندس ٽرانسفر جي سمري به منسٽري مان اوڪي ٿي آئي آهي، جيئن ئي ڪراچي برانچ ۾ ويڪنسي ڪليئر ٿيندي ته هن جو ٽرانسفر ٿي ويندو. اهو ٻڌي حنان خوش ٿي وڃي ٿو ۽ چوي ٿو ته هو صبحاڻي جي بڪنگ ڪرائي ايندو. سنڌيا کيس تاڪيد ڪندي چوي ٿي ته خيال سان گاڏي ڊرائيو ڪري. هو کلندي سندس دل رکڻ لاءِ چوي ٿو ته ڪو ته سندس خيال ڪرڻ وارو ٿيو، ۽ فون بند ڪري ڇڏي ٿو.
شام جو حنان گهر موٽي اچي ٿو ته ٻار راند ڪري رهيا آهن، ثمينه شڪايت ڪندي چوي ٿي ٿه هن جا ٻار ڏاڍا ڏنگا ٿي ويا آهن. هن جو چوڻ نه ٿا ڪن.
حنان کي ثمينه جي نيچر جي خبر آهي ٿوري ٿوري ڳالهه تي پريشان ٿي ويندي آهي، ان ڪري کلندي چويس ٿو.
”ثمينه بيگم مصطفى خير سان نائين ڪلاس ۾ پيو پڙهي. هو ماشاالله وڏو پيو ٿئي. هڪ جيڏن سان ٻاهر نڪرندو، تنهنجا ٻار پڙهائي ۾ سٺا آهن ايتري سختي نه ڪندي ڪرين.“
”تو ته دماغ خراب ڪيو اٿن، ڇوڪرو آ ته منهنجي ٽڪي جي نه ٿو ٻڌي.
کلندي،
”ٿڌي ٿي، اچي ته چوانس ٿو ته ماءُ جي پيرن هيٺان جنت اٿس، اسان وٽان ڀلا ڇا هڙ حاصل ٿيندس.“
”توکي ته هر ڳالهه ڀوڳ لڳندي آ، ڪڏهن ته سنجيدو به ٿيندو ڪر.“
”بس هاڻي ڪوبه مذاق نه، هاڻي هتي منهنجي ڀرسان اچي ويهه، مان صبحاڻي اسلام آباد وڃان پيو سيٽ بڪ ٿي وئي آهي.“
اهو ٻڌي وري سندس منهن سُڄي وڃي ٿو،
”ايڏو جلدي.....“
”ڏس ناراض نه ٿي مان جلد ٽرانسفر ٿي موٽي ايندس، ائين پريشان نه ٿيندي ڪر، نوڪري به ته ڪرڻي آهي نه..“
ٿوري دير آرام ڪري ماءُ جي ڪمري ڏانهن وڃي ٿو، ماءُ کي سلام ڪري ٿو، ماڻس سلام جو جواب ڏئي پڇيس ٿي ڏاڍي دير ڪيئي.
”بس امان ڪراچي آفيس پهتس ته آرڊر نڪتو پيو هو چين ته جوائن ڪري وڃ.“
”۽ اسلام آباد واري نوڪري.....؟“
”في الحال ته پندرهن ڏينهن جي موڪل ڏئي آيو آهيان.... نئين پوسٽنگ تي ايترو جوائننگ ٽائيم ملندو آهي..... تيستائين سنڌيا......“
ايترو چئي چپ ٿي وڃي ٿو:
ماڻس پڇي ٿي ته ڪالهه هن ڪا ڳالهه پئي ڪئي پوءِ خاموش ٿي ويو هو، هو ٻي کٽ تي ويٺل سيما کي بهاني سان ٻاهر موڪلي ٿو ته زرينه بيگم حيران ٿي چويس ٿي ته اهڙي ڪهڙي ڳالهه آهي جو هو سيما جي اڳيان نه پيو ڪري.
”امان وعدو ڪر ناراض نه ٿيندين، بلڪه منهنجي مدد ڪندينءَ. مون هڪ غلطي ڪئي آهي پر هاڻي ان کي نڀائڻو آهي اهو منهنجو ڪنهن سان واعدو آهي.“
”ڪهڙي غلطي.... ڇا ڪيو اٿئي....؟
”امان... مون اُتي پنهنجي آفيسر عورت سان شادي ڪري ڇڏي آهي.“
”اهو ڇا پيو چوين...... دماغ ته خراب نه ٿيو اٿئي.“
حنان کيس الف کان ي تائين هڪ هڪ ڳالهه ٻڌائي ٿو.
زرينه بيگم جو منهن ٽامڻي هڻي وڃي ٿو،
”حنان تو اهو ڇا ڪيو، تڏهن ته هيءَ ڇوري حق تي هئي، مان چوندي هئس ته هروڀرو ٿي منهنجي ٻچي تي شڪ ڪري. اهو ته ٻڌاءِ، تو ته ثمينه سان به پنهنجي پسند سان شادي ڪئي هئي ٻار به ذري گهٽ اچي جوانڙا ٿيا آهن، پوءِ توکي ڪهڙي گھرج پئي جو وڃي پاڻ کان وڏي عمر جي عورت سان نيهن جو ناتو اٽڪايئي، ايترو ئي نه، جھٽ وڃي ان سان شادي به ڪري ويٺين، نه محبت ڪرڻ واري زال جو سوچيئي نه ٻارن جو. انهن کي خبر پوندي ته گھر ۾ الائي ڪهڙو طوفان ايندو.“
”امان توهان ته پرسڪون ٿيو، مون توهان کي ٻڌايو نه ته سنڌيا ميم سان صرف همدردي ۾ شادي ڪئي آهي، هوءَ نه منهنجي زال جي، نه ٻارن جي ڪنهن حق تي ڌاڙو هڻڻ آئي آهي، هوءَ ته پاڻ دردن جي ماريل هڪ مظلوم عورت آهي، هوءَ پڙهيل لکيل ۽ سمجھدار عورت آهي ۽ ڪڏهن به منهنجي گھريلو زندگي ۾ دخل نه ڏيندي، هڪ ڳالهه ٻڌائڻ ضروري ٿو سمجھان ته جيڪو ڪجهه ٿي ويو آهي اهو واپس ٿي نه ٿو سگھي، بس صرف توهان منهنجو ساٿ ڏيو ۽ وقت پوڻ تي هر ڳالهه کي سنڀالڻ ۾ منهنجي مدد ڪجو. باقي جيڪا رب جي رضا.“
”ابا ڳالهه ته ڏاڍي ڳري آ، تو واري جوءَ کي جي خبر پئي ۽ ضرور پوندي...... منهنجو ته هينئر کان ئي ساهه ٿو نڪري. الائي ڪهڙن دوستن جي چوڻ تي تو اهو ثواب ڪمايو.... ويچاري هُن پرائي ڄائي جي حياتي به ڪيئي نرڳ حوالي، مونکي پنهنجي ننهن جي چڱي طرح خبر آ.“
حنان وڌيڪ ڪجهه چئي بنا اٿي ٿو ۽ ماءُ جا پير ڇهي،
”امان مونکان جيڪو ڪجهه ٿيو آ، ان لاءِ معافي طلبگار آهيان پر وعدو ٿو ڪريان ته مان ڪنهن به رشتي سان بي انصافي ٿيڻ نه ڏيندس. بس هاڻي دعائن سان گڏ اجازت ڏي صبحاڻي مان اسلام آباد لاءِ نڪري ويندس.“

18

ٻئي ڏينهن حنان گهر وارن کان موڪلائي اسلام آباد روانو ٿي وڃي ٿو، ته زرينه بيگم ننهن جي ڪمري ۾ اچي ٿي، کيس ڏسي رات واريون ڳالهيون ياد ڪري ڏکاري ٿي وڃي ٿي، مڙئي ڳالهه چوريندي چويس ٿي ته مردن کي ايڏو تنگ ناهي ڪبو، اڳي ته هو ڪراچي نوڪري ڪندو هو ته هوءَ کيس هيلي بهاني سڏي وٺندي هئي، ايڏو پري کان ائين بهانو ڪري ڊڪائڻ ڪا چڱي ڳالهه آهي، مرد ڪڏهن ڪيئن ته ڪڏهن ڪيئن ائين ئي دلين ۾ تفرقو پيدا ٿي ويندو آهي.
سس جون ڳالهيون ٻڌي کلي چويس ٿي،
”امان تون ٿيئن پراڻي زماني جي صابر عورت، جيڪو مليو جي بسمه الله مرد ٻاهر جيڪو وڻين وتن ڪندا، هي توهان وارو زمانو ناهي، مردن کي ڇڪي رکجي، جيئن هيڏي هوڏي نهارڻ جو موقعو ئي نه ملين. وڏن شهرن ۾ عورتن سان نوڪريون ٿا ڪن، ڪهڙي خبر ڪيڏي مهل ڪٿي وڃي پاڻ اٽڪائن.“
ڀاڄائي جي دليل بازي ٻڌي سيما جيڪا ڪاپيون پئي چيڪ ڪري،کلندي،
”ڀاڄائي ڪير کڻي ڪيترو به ڪري، مرد جي کرڻ جو نه وقت هوندو آهي نه عمر.... ڪيڏي مهل کين ڇا ٿو پسند اچي وڃي تنهن جي خبر به ڪونه پوندي.“
”تڏهن ته زال جو ڪم آهي ته مڙس کي هر وقت ڪِلي سان ٻڌي رکي. امان ته الائي ڪهڙي جهان ۾ ٿي رهي.“
زرينه اهو ٻڌي سوچ ۾ ٻڏي وڃي ٿي،
”گهڻئي ڪِلي سان ٻڌڻ جي ڪيئي ڌيءَ پر جيڪي ڇنائڻ چاهيندا آهن نه انهن کي ڪِلا ڪهڙا به مضبوط هجن روڪي ناهن سگهندا، منهنجي بيخبر نياڻي تنهنجو اهو ڀرم ٽُٽو ته الائي تنهنجو ڪهڙو حال ٿيندو، الله توکي پنهنجي امان ۾ رکي.“
سيما ماءُ کي گهري سوچ ۾ ڏسي چوي ٿي ته هوءَ پريشان ڇو ٿي وئي آهي.
”سوچيان پئي ته ويچارو انسان وڏا وس ڪري پر جيڪي وڃڻ وارا هوندا آهن اهي نه ڪِلن جي نه زنجيرن جي پرواهه ڪندا آهن.“
”امان سچ ٿا چئو ادا جميل سعيده ڀاڀي سان پسند جي شادي ڪري آيو هو، پوءِ وڃي شائسته سان نينهن لاٿائين ته سڀ ڪجهه وسري ويس.“
”امان هڪڙي ڳالهه ٻڌائڻ وسري ويس ان ڏينهن بيگ مان حنان جو سامان پئي ڪڍيم ته اخبار جي هيٺان سونو ڪنگڻ پيو هو ڏسي منهنجو ته ساهه ئي سُڪي ويو. پڇيو مانس ته پهرين ته ياد ئي نه پئي آيس پوءِ ٻڌايائين ته جميل جي بيگ کڻي آيو آهي، ٿي سگهي ٿو ته ان جو هجي، پوءِ منهنجي سامهون کيس فون ڪيائين تڏهن وڃي منهنجي پيٽ ۾ ساهه پيو.“
سيما حالتن کان بيخبر مذاق ڪندي،
”ڀاڄائي خيال ڪجانءِ مردن تي ڪو اعتبار ڪونهي.“
”اڳيان به ثمينه اٿس جميل جي سعيده ڪونهي جو چپ ڪري اڌ ورهائي گهر ۾ جاءِ ڏنئينس، مرڻ مارڻ کان سواءِ ٻي ڪا جٺ نه ڪيانس.“
اهو ٻڌي زرينه کي ته ڄڻ اندر ۾ وڍ پوڻ لڳا، ايندڙ وقت جو سوچي هينئر کان ئي هن جا هٿ پير ٿڌا ٿي ويا، ڪجهه وڌيڪ چوڻ کان سواءِ اٿي ٻاهر نڪري وئي ته ثمينه سندس حالت ڏسي دل ۾ چوڻ لڳي ته هن کي الائي ڇا ٿيو جو ائين اٿي هلي وئي.

سنڌيا حنان جي اچڻ جو ٻڌي صبح کان ڏاڍي خوش هئي. هن کي خبر نه هئي ته هو هن جي زندگي ۾ ايترو جلد اهڙي اهميت اختيار ڪري ويندو جو هن جي بنا هڪ پل گهارڻ به هن لاءِ مشڪل بنجي ويندو اهو هفتو هڪ هڪ گهڙي ڳڻيندي هن گذاريو هو ۽ اڄ جڏهن هن فون ڪئي ته شام تائين پهچي ويندو ته وقت ڪاٽيو نه ٿي ڪٽيو. آفيس مان اچڻ کان پوءِ فريش ٿي اچي ڊريسنگ ٽيبل تي ويٺي هئي اڄ ورهين کان پوءِ هن جي دل پاڻ کي سنوارڻ سينگارڻ چاهيو هو ۽ هوءَ ڏاڍي اهتمام سان حنان جي پسند جي رنگ جو وڳو اوڍي هلڪو ميڪ اپ ڪري رهي هئي. حنان ان گهڙي سندس خيالن ۾ هن سان مذاق ڪري رهيو هو. هوءَ پنهنجي منهن ڀڻڪندي،
”مان به هروڀرو پئي ايڏي ايڪسائيٽيڊ ٿيان. حنان کي اچڻ ۾ ته ڪافي وقت پيو آهي، اڃان ته هينئر راولپنڊي مان نڪتو هوندو.“ هن جي سوچڻ کان پهرين حنان ڪافي دير کان هن جي پويان اچي بيٺو ۽ هن کي ائين مدهوش حالت ۾ ڏسي هو زيرِ لب مسڪرائي رهيو هو، سنڌيا تي ان وقت عجيب بيخودي طاري هئي. هوءَ سمجهي رهي هئي ته اهو سندس خيال آهي،
”لڳي ٿو ته مان حنان جي محبت ۾ پاگل ٿي وئي آهيان جو هو هر وقت منهنجي تصور ۾ منهنجي حالت تي مسڪرائي رهيو آهي، هوءَ وري پاڻ سان ڳالهائڻ لڳي، ”ها... کلو... کلو... مان چري آهيان نه، سڄو هفتو انتظار ڪرايو اٿوَ ۽ هي گهڙيون ته گذرڻ جو نالو ئي نه ٿيون وٺن ۽ توهان آهيو جو.“
حنان هن جي اهڙي ڪيفيت ڏسي ڪافي پاڻ کي روڪيو پر کل هن کان رڪجي نه سگهي.
سنڌيا ڇرڪ ڀري پويان نهاريو ۽ حنان کي غير متوقع ايترو جلدي پنهنجي ڀرسان ڏسي خوشي ۾ اٿي هن سان زور زور سان هٿ ملائڻ لڳي.
”او نو... توهان ايترو جلدي اچي ويا، ”هائو سئيٽ ڊريم“ مون سمجهو مان خواب پئي ڏسان جاڳندي جو خواب. اوهو ويهو نه بيٺا ڇو آهيو .“
”اڙي سائين دل ڀري ڏسڻ ته ڏيو، سچ پچ مون سڄو هفتو توهان کي ڏاڍو مِس ڪيو آهي. توهان ايترو جلدي منهنجي دل جي ايترو قريب ٿي ويندا ان جو اندازو توهان کان پري رهڻ کان پوءِ ٿيو.“
”توهان اهو سڀ منهنجي دل رکڻ لاءِ پيا چئو نه. چڱو اٿي فريش ٿي وٺو ته مان چانهه ٿي لڳرايان پوءِ دل ڀري ڳالهيون ڪنداسين.“



رات جو ڊنر تي سنڌيا خاص اهتمام ڪيو هو ۽ سڀ ڊشز حنان جي پسند جون تيار ڪرايون هيون. حنان جيئن ڊائننگ ميز تي آيو ته هن جي دل خوش ڪرڻ خاطر، خوشدلي جو مظاهرو ڪندي چوڻ لڳو،
”اڄ ته زبردست خوشبوئون پيون اچن، ڪو خاص مهمان اچڻ وارو آهي ڇا.“
سنڌيا اهو ٻڌي مسڪرائي ٿي،
”منهنجي لاءِ ته هينئر خاص به توهان آهيو ته عام به توهان، توهان جي وڃڻ کانپوءِ ڪجهه کائڻ جو موڊ ئي نه ٿيندو هو.“
”سنڌيا ميڊم ايترو به مٿي تي نه چاڙهيو هن مسڪين کي جو پوءِ هيٺ لهڻ ئي مشڪل ٿي پوي.... ها سويل توهان ڪنهن سرپرائيز ڏيڻ جو پئي چيو.“ سنڌيا خوش ٿيندي،
”منهنجو ڪراچي ٽرانسفر ٿي ويو آهي....“
حنان جي چهري تي ڪجهه دير پهرين جيڪا خوشيءَ جي مرڪ هئي، ان جي جاءِ تي هن جو منهن لهي وڃي ٿو پر سنڌيا جي دل رکڻ لاءِ،
”واقعي...! ڏاڍو سُٺو ٿيو پر اهو ڪجهه جلدي نه ٿي ويو، هتي هئاسين ته بي خوف بي الڪا ٿي ڪجهه ته لائيف انجواءِ ڪجي ها، اتي وري فيملي لائيف، اتي وڃڻ سان کوڙ ساترا مسئلا ڪر کنيو بيٺا هوندا، مون توهان کي هڪ ڀرپور زندگي ڏيڻ چاهي ٿي، جنهن ۾ توهان جي سڀني محرومين جو نه سهي ڪجهه نه ڪجهه ازالو ٿي سگهي .“
”جيئن توهان جي خوشي چئو ته آرڊر ڪينسل ڪرايان.“
”نه نه منهنجو اهو مطلب هرگز نه هو، مان ته پاڻ پنهنجي پراڻي جاب تي جوائن ڪري آيو آهيان. بس منهنجو مقصد هو ته اسان ڪجهه ڏينهن زندگي کي اهڙي انداز ۾ گذاريون جو اهي ڏينهن اسان جي زندگيءَ جا خوشگوار ۽ يادگار ڏينهن بنجي وڃن.“
اهو ٻڌي سنڌيا جي خوشي جي انتها ئي نه ٿي رهي، هن به هميشه چاهيو هو ته هن جو جيون ساٿي هن سان ايتري محبت ڪري جو هو ٻئي دنيا مافيها کان بي خبر صرف ۽ صرف پنهنجي زندگي ۾ جيئن. هن جي ور کي هن سان بي لوث محبت هجي جيڪا ڪنهن به زماني ۾ قيد نه هجي ۽ حنان جا چند خوبصورت لفظ هن جي زندگي جي رمز بدلائڻ لاءِ ڪافي هئا. هوءَ هنن لمحن کي يادگار بنائڻ لاءِ سڀ ڪجهه ڪرڻ لاءِ تيار هئي. هن جي ورهين جا خواب جو تعبير پائڻ وارا هئا، هوءَ خوش خوش هن کي سندس پسند جون ڊشز آڏو ڪندي وئي اڄ هنن ڊنر کي خوب انجواءِ ڪيو ۽ پوءِ ٻاهر نڪري ويا.
رات جو جڏهن هو بيڊ روم ۾ آيا ته حنان کيس ڳوٺ جي متعلق ٻڌائڻ لڳو، هن ڳالهين ڳالهين ۾ کيس ٻڌايو ته هن پنهنجي امان کي اعتماد ۾ وٺي اسان جي شاديءَ جي باري ۾ سڀ ڪجهه ٻڌائي ڇڏيوآهي.
سنڌيا بيتابيءَ وچان پڇڻ لڳي،
”ته پوءِ امان جن جو ڪهڙو ردِ عمل هو.“
حنان ڏکاري لهجي ۾ ٻڌايو ته امان اهو ٻڌي پهرين ته خاموش ٿي وئي، ليڪن پوءِ هن اهو انديشو ظاهر ڪيو ته جي توهان جي زندگيءَ ۾ ڪنهن ٻار جي آمد ٿي ته پوءِ ڇا ٿيندو. ثمينه اهو سڀ ڪڏهن به برداشت نه ڪري سگهندي ته ڪو هن جي ٻارن سان محبتن ۾ حصيداري ڪري.“
اهوٻڌي سنڌيا جي اندر ۾ ڄڻ ته ڪجهه ڀڄي ڀُري پيو، هن جا ممتا جا خواب چورو چورو ٿي ويا، پر هن پنهنجي احساسات کي اندر ئي اندر دٻائيندي آهسته آواز ۾ صرف ايترو چيو،
”حنان توهان ته چاهيو پئي ته اسان جي جيون ۾ به هڪ ننڍڙو وجود هجي جيڪو اسان جي محبتن جو ضامن هجي.“
اهو ٻڌي حنان ڪوبه جواب ڏيڻ کان سواءِ پاسو ورائي سمهي پيو ۽ سنڌيا جنهن کي حنان سان ان عرصي ۾ شديد محبت ٿي وئي هئي ان پنهنجي ممتا جو گلو گهُٽي هڪ فيصلو ڪيو ۽ پوءِ سڪون جي ننڊ سمهي رهي.
ٻن ڏينهن کان پوءِ جڏهن حنان آفيس جي ڪنهن ڪم سانگي ڪجهه ڏينهن لاءِ لاهور ويل هو ان موقعي کي مناسب سمجهندي، اسپتال وڃي هڪ ننڍڙو آپريشن ڪرائي حنان ۽ سندس گهر وارن جي اُن انديشي جي بنياد کي هميشه لاءِ ختم ڪري ڇڏيو. هن ڪڏهن به نه ٿي چاهيو ته حنان، همدرديءَ ۾ ئي سهي هن کي سهارو ڏنو هو ۽ هن جو جيون خوشين سان ڀري ڇڏيو هو، ان سان جُڙيل ڪنهن به فرد جي هِن جي ڪري ڪا حق تلفي ٿئي. جيتوڻيڪ اڳتي هلي هن کي اهو احساس ٿي ويو ته هن جو اهو فيصلو ڪيترو نه جذباتي ۽ حقيقتن جي منافي هو. ڇو ته شادي شده زندگي کي ڳنڍي رکڻ لاءِ اولاد هڪ زنجير هوندو آهي ۽ اهو احساس اڳتي هلي حنان جي هر رويي ۽ ورتاءُ مان هن کي ٿيو هو پر پنهنجي ڪئي جو نه ڪو ويڄ نه طبيب، ڪڏهن خوشيون ملنديون به آهن ته کوڙ ساتري درد ۽ پيڙا کان پوءِ. ان جي باوجود هوءَ خوش هئي ته حنان سان هوءَ ته بي تهاشا محبت ڪري ٿي ۽ محبت ته قربانيءَ جو نالو آهي، محبتن ۾ واپسيءَ جي اميد ڪرڻ ناداني آهي. حنان هن سان نه ڪڏهن ان جذبي سان محبت ڪئي نه پنهنجي قريب محسوس ڪيو. هن صرف وقتي همدردانه جذبي کي محبت جو نالو ڏنو هو ۽ جهٽ کيس ان جو احساس به ٿي ويو هو. پر پوءِ به هو فطرتًا هڪ صاف ۽ سچو انسان هو جنهن پنهنجي وس آهر پنهنجي ناتي کي نڀائڻ جي هر ممڪن ڪوشش ڪئي هئي.
ڪجهه ڏينهن کان پوءِ سنڌيا کي ٻڌايو ويو ته سندس آرڊر صاحب جي صحيح ۾ آهن ۽ ان سان گڏ حنان جا به، هو پنهنجو باقي پيرڊ ڪراچي آفيس ۾ سرو ڪري، اهو ٻڌي پهرين ته هوءَ پريشان ٿي وئي پر پوءِ ڪجهه سوچي انٽرڪام تي حنان کي پنهنجي ڪيبن ۾ اچڻ لاءِ چيائين، حنان جي اچڻ کان پوءِ کيس سڄي صورت حال ٻڌايائين ۽ مشورو ڏنائينس ته اهي ڏينهن هو گهر ٻڌائي بغير ڪراچي ۾ هن سان گذاري گهر وارا سمجهندا ته اسان اڃان اسلام آباد ۾ آهيون، ايڏي وڏي شهر ۾ ڀلا ڪنهن کي خبر پوندي ته اسان ڪٿي آهيون اهو ٻڌي حنان عجيب ٻڏ تر ۾ پئجي ويو. هو ڪوبه فيصلو ڪرڻ جي پوزيشن ۾ نه هو، سوچڻ جو چئي واپس ڪيبن ۾ هليو ويو.
شام جي وقت ٻئي آفيس کان واپس اچن ٿا ته سنڌيا پاڻ کي ڪجهه ٿڪل محسوس ڪري ٿي، مٿي ۾ هلڪو سور پيو ٿئيس، چينج ڪري بيڊ تي ليٽي پوي ٿي، سور وڌندو پيو وڃي، گهڙي گهڙي مٿي تي هٿ رکي ٿي ان وقت حنان واش روم مان ٻاهر اچي ٿو هن جي اها ڪيفيت ڏسي پڇي ٿو،
”ڇو طبيعت ٺيڪ ناهي ڇا.“
”اوهه، نه.... بس ائين ئي مٿي ۾ ٿورو سور پيو محسوس ٿئي، ٿورو ريسٽ ڪري چانهه پيئنديس ته سهي ٿي ويندو. اچو توهان ويهو.“
حنان سوچي ٿو ته ڪيڏو نه فرق آهي سنڌيا ۽ ثمينه ۾، هن مٿي جي سور ڪري مونکي اسلام آباد ما ڊوڙائي پريشان ڪيو، ۽ هي هتي هجڻ جي باوجود مونکي پريشان ڪرڻ نه ٿي چاهي،
”ٿورو هٿ مٿي ڪيو مان زور ٿو ڏيان.“
”نه نه چيم نه ته پاڻ هي ٺيڪ ٿي ويندو.“
ان وقت بورچي ٽرالي ۾ چانهه کڻي اچي ٿو ۽ هڪ ڪپ ٺاهي صاحب ۽ ٻيو سنڌيا کي ڏئي ٿو. چانهه پئندي هو ڪراچي وڃڻ جي باري ۾ سوچن ٿا سنڌيا ٻڌائي ٿي ته هن آصف کي ڪنهن مناسب علائقي ۾ هڪ ننڍڙو گهر ڪرائي تي وٺڻ لاءِ چئي ڇڏيو آ ۽ ڪا ملازمه به ارينج ڪرڻ لاءِ چيو اٿم.
”پر ڪنهن ٻئي علائقي ۾ ڇو، بابا وارن يا آپيءَ وارن جي ڀرسان ڇونه، توهان کي آساني ٿئي ها.“
”بس حنان اهو سڀ مون سوچي سمجهي فيصلو ڪيو آهي. اڳتي هلي اسان کي الائي ڪهڙن حالات مان گذرڻو پوي. مان پنهنجي گهر وارن کي پنهنجي مسئلن کان دور رکڻ چاهيندس، بابا سائين منهنجي معاملي ۾ ڏاڍا حساس آهن ۽ مان به هنن کي پنهنجي لاءِ بي فڪر ڏسڻ چاهيان ٿي، اهو سڀ سوچي ئي مون آصف کي ائين ڪرڻ لاءِ چيو آهي، اسان جي اتي پهچڻ کان پهرين انتظام ٿي ويندو ڇو ته هو به هفتي کان پوءِ لنڊن پيو وڃي. اهي ڳالهيون ٻڌي حنان گهري سوچ ۾ گم ٿي وڃي ٿو. ۽ سنڌيا کيس ڏسندي رهي ٿي.
ٿوري دير کان پوءِ آصف جي فون اچي ٿي، حال احوال کان پوءِ هو کيس ٻڌائي ٿو ته گھر جو انتظام ٿي ويو آهي، سنڌيا فون حنان کي ڏئي ٿي آصف هن کان حال احوال وٺي ٿو ۽ خدا حافظ چئي فون بند ڪري ٿو ته حنان فون رکي سنڌيا کان پڇي ٿو، هوءَ ٻڌائيس ٿي ته گلبرگ ۾ هڪ وڏي بنگلي جو اڌ پورشن ڪرائي تي ورتو آهي، جيڪو بلڪل سيپريٽ به آهي ته ضرورت پوڻ تي توهان مالڪ مڪان سان رابطي ۾ به رهي سگهو ٿا، گاڏي پارڪ ڪرڻ جي جاءِ کان علاوه ملازم لاءِ الڳ ڪمرو به آهي ۽ اهو به ٻڌائي ٿي ته هڪ ايماندار ملازمه جو به انتظام ٿي ويو آهي جيڪا چوويهه ڪلاڪ اسان سان گڏ رهندي، وڏي ڳالهه ته بلڪل آساني سان اتان توهان ڳوٺ به وڃي سگهو ٿا. اهو ٻڌي حنان جيڪو ڪجهه دير پهرين پريشان پئي لڳو سک جو ساهه کڻي ٿو ته سنڌيا کي اتي سندس بغير ڪا پريشاني نه ٿيندي.
هفتو کن کين سامان سهيڙڻ ۾ لڳي وڃي ٿو، انهي دوران هو روزانه گهمڻ ڦرڻ ۽ شاپنگ وغيره ڪرڻ ۾ پنهنجو باقي وقت صرف ڪن ٿا.



ڪومل ۽ ماسي رات جي ماني ميز تي لڳائن پيون ته ماسي ڪومل کي چوي ٿي،
”ڪنوار شام جو ڪانو اسان جي گهٽي واري دري ۾ ڏاڍو پيو لنوين، ۽ وري هينئر ماني پئي پچايم ته ماني جو ڪنو ٻاهر وڌي آيو، لڳي ٿو ته ڪو مهمان پيو اچي.“
ڪومل کلندي،
”ماسي تو اڃان پراڻين ڳالهين تي اعتبار پئي ڪرين، ڪير ٿو اسان ڏي لڙي اچي، آپا به اڃان ڪالهه ٿي وئي آ.“
ان وقت دروازي جي بيل وڄي ٿي ته احمد لائونج مان اٿي در ڏي وڃي ٿو در کوليندي سندس اکين ۾ تعجب گاڏڙ خوشي جا تاثرات اچي وڃن ٿا، اتان ئي رڙ ڪندي چوي ٿو،
”بابا، ڪومل ڏسو ته ڪير آيا آهن.“
شوڪت جيڪو لائونج ۾ ويٺو هو. اتان ئي پڇي ٿو ته ڪير آيو آهي جو خوشيءَ ۾ نه پيو ماپين.
انهي وقت سنڌيا چپن تي آڱر رکي کيس ماٺ ڪرڻ لاءِ چوي ٿي ۽ پاڻ ۽ حنان تکي وک کڻندي سڌو وڃي شوڪت علي جي آڏو بيهن ٿا. هن جي نگاهه جڏهن هنن تي پوي ٿي ته خوشيءَ ۾ اٿي کڙو ٿئي ٿو، سنڌيا ڀاڪر پائي مليس ٿي سندس اکين ۾ لڙڪ لڙي اچن ٿا ته شوڪت علي جو اکيون به ڀرجي اچن ٿيون اهو منظر احمد ۽ حنان کي اداس ڪري ڇڏي ٿو،
”ورهين کان پوءِ منهنجي ننڍڙي نياڻي آخر پنهنجي ڪکن ۾ اچي ئي وئي، پرديس آخر ڪيستائين رهبو نيٺ پنهنجي ماڳ موٽڻوئي پوندو، پر اچڻ جو ٻڌايو ئي ڪونه.“
حنان پيءَ سان ملندي،
”بابا چيو مانس ته فون ڪري ڇڏيو پر منع ڪيائين ته اوچتو هلڻ ۾ جيڪو مزو ايندو ٻڌائڻ ۾ نه، ڪومل به ڊوڙي اچي ڀاڪر پائيس ٿي ته ماسي عالمه ملندي ٻڌائيس ٿي ته هينئر پئي چيم ته ڪانو پيو لنوين ته پڪ ڪي اهڙا مهمان ايندا جن جي خبر ئي ڪونهي، خبر نه هئي ته ورهين کانپوءِ منهنجي ننڍڙي آپا ٿي اچي جنهن کي ڏسڻ لاءِ اکيون ترسي ويون هيون. سڀني سان ملي اتيئي ويهن ٿا ته سنڌيا چوي ٿي ته ماني پوءِ لڳائجو پهرين اسان سٺي چانهه پئنداسين. اجهو ٿي کڻي اچان چئي بورچي خاني ڏي وڌي وڃي ٿي. ٿوري دير ۾ چانهه کڻي اچي ٿي، هو اڃان چانهه پين ئي پيا ته در کڙڪي ٿو ۽ خاله زهره ٽري ۾ ڪجهه کنيو پئي اچي سنڌيا خاله کي ڏسي ڊوڙي وڃي ساڻس ملي ٿي ته خاله ڀاڪر ۾ ڀري چميون ڏيندي چويس ٿي،
”منهنجي ٻچڙي توکي پنهنجي هيءَ ماءُ ڪڏهن ياد ڪونه آئي..... نه فون نه خط، چين ته ٻاهرين ملڪ وئي آهي، هي ڪير آهي تعارف ته ڪونه ڪرايئي.“
احمد حنان جو تعارف ڪرائيندي،
”خاله توهان جي هيءَ ڌيءَ اڪيلي ڪونه آئي آ، توهان لاءِ هڪ عدد نياڻو به وٺي آئي آهي. حنان هي اسان جي خاله زهره آهي، امان جي گذرڻ کان پوءِ پاڙيسري هئڻ جي ناتي هنن ئي اسان جي پرورش ڪئي خاص طور سنڌيا جي جيڪا ٻن سالن جي مس هئي.“ حنان اٿي ادب سان ساڻس ملي ٿو.
خاله ٻڌائي ٿي ته هوءَ گيلريءَ ۾ بيٺي هئي ته ٽيڪسي مان سنڌيا کي لهندي ڏٺائين ته دل ڇڪ کاڌي ته آهي نه آهي سنڌيا راڻي آهي. تڏهن جلدي ۾ ڪباب تري کڻي آيس ته ورهين کان پوءِ چانهه سان گڏ پنهنجي ماءُ جي هٿن جو سواد چکي.“
حنان هنن جي محبت جو انداز ڏسي خوشي سان گڏ وائڙو ٿي وڃي ٿو،
”شهرن ۾ به اهڙا محبتي ماڻهو اڃان موجود آهن، نه ته اهڙي نفسا نفسي جي دور ۾ ڪير ٿو ڪنهن جي ائين سار لهي.“
سنڌيا ڪباب کائيندي،
”زبردست ڪباب آهن، خاله جي هٿ جي ذائقي لاءِ ته سڪي وئي هئس، حنان هي ڪباب وٺو اسان جي خاله ڪباب ايڪسپرٽ اٿو.“
”واقعي لاجواب ٽيسٽ آهي.“
سڀئي چانهه پئندي هڪ ٻئي سان حال اورين ٿا.
ٻئي ڏينهن سنڌيا حنان ۽ احمد تيار ٿي ناشتي جي ميز تي اچن ٿا ته سنڌيا پيءَ کي ٻڌائي ٿي ته هو ان ڪري جلدي اچي ويا ڇو ته هن پوسٽ لاءِ ڪو ٻيو به ٽراءِ ڪري پيو ۽ اسانجي ايم ڊي ڪنسيڊر ڪندي جلدي منهنجو آرڊر ڪڍرايو نه صرف ايترو پر حنان کي به اهو چئي رليو ڪيائون ته هو باقي پيرڊ اتي وڃي پورو ڪري هاڻي اسان سوچيو آ ته..... سڄي ڳالهه کين ٻڌائي ٿي.
حنان چوي ٿو ته هاڻي رڳو هن کي اهو ڊپ آ ته ڪٿي ڳوٺ جو ڪو ماڻهو هن کي هتي ڏسي نه وٺي.
احمد کيس تسلي ڏئي ٿو،
”يار الله تي رک ۽ آهسته آهسته گهر وارن کي اعتماد ۾ وٺڻ جي ڪوشش ڪجانءِ، پر جي ان کان اڳ ڪا اهڙي ڳالهه ٿئي ته ڳوٺ هليو وڃجانءِ.
سنڌيا حنان ۽ احمد کي چوي ٿي ته شام آفيس مان موٽندي اسٽيٽ ايجنٽ کان گهر جي چاٻي وٺيو اچن ته جيئن گهر ڏسي اندازو لڳائجي ته ڪا ڪمي پيشي هجي ته هڪ ٻن ڏينهن ۾ سهي ڪري اوڏانهن شفٽ ٿيون. ناشتو ڪري سڀ آفيس لاءِ نڪرن ٿا.
سنڌيا جي آفيس جوائن ڪرڻ سان کيس ڪميشن طرفان گاڏي ۽ ڊرائيور ملن ٿا. شام جو هو گهر به ڏسي اچن ٿا ۽ ٻئي ڏينهن ان کي ضرورت موجب سيٽ ڪري سامان کڻي اوڏانهن شفٽ ٿيڻ لاءِ سوچين ٿا ته ان وقت سنڌيا جي ڪن تي ٻاهران آواز پوي ٿو،
”ڀاڀي ڪهڙا حال ڪهڙا چال...... ڪهڙا سال.“
ڪومل کلندي حال به ٺيڪ ته چال به ٺيڪ... ۽ هاڻي ته سال به ٺيڪ...“
”اهو وري ڪيئن ته سال به ٺيڪ.... اڄ ته ڏاڍي خوش پئي لڳين....“
”توکي خبر پوندي ته تون به خوش ٿي ويندينءَ.“
”ڇو منهنجي لاءِ ڪو رشتو ڳولهيو اٿئي ڇا.“
آواز تي سنڌيا ٻاهر نڪري اچي ٿي. کيس ڏسي سنيتا حيران ٿي،
”هيءَ سنڌيا آهي.“
ٽپ ڏئي اٿي ٿي ۽ کيس ڀاڪر پائي ملي ٿي ۽ روئي ڏئي ٿي،
”هي تنهنجي سهيلي سنيتا ته ائين وسري ويئي ڄڻ ته....“
”بلڪل نه،... مان توکي روز ياد ڪندي هئس ۽ سلام به موڪليندي هئس.“
سنيتا ڳراٽڙي پائيندي،
”ڪهڙي نه سٺي ٿي وئي آهين اهڙي ته ڦوهه جواني ۾ به نه هئينءَ، اسلام آباد ۾ ته ماڻهو ديوانا ٿي پوندا هوندا.“
ڪومل کلندي:
”۽ انهن ديوانن مان هڪ ته پاڻ سان گڏ وٺي به آئي آهي.“
اهو ٻڌي سنڌيا شرمائجي وڃي ٿي ته سنيتا بيتابي مان پڇي ٿي،
”ڪير ڪنهن جي پيا ڳالهه ڪيو.“
”اسان اسلام آباد هئاسين ته اتي سنڌيا جي شادي ڪري آياسين.“
”سچ...! ٻڌايوَ ته ڪونه.“
”۽ تون به ڪنهن کي نه ٻڌائجانءِ.... وري نه دشمنن کي ڪا خبر پوي.“
اهو ٻڌي سنڌيا ڏاڍي پراعتماد لهجي ۾ چوي ٿي،
”نه ڀاڀي مونکي هاڻي ڪنهن جي به پرواهه ڪونهي، منهنجو ور مونسان هر ڳالهه ۾ ساٿ ڏيڻ وارو آهي مان هاڻي ڪنهن کان ڪونه ڊڄندس گهڻو ڊڄي ڊڄي زندگي گذاريم.“
سنيتا اهو ٻڌي خوش ٿي چوي ٿي،
”ڪاش ان وقت به ٿوري همٿ ڪرين ها ته ائين پرديس ڪاٽڻو نه پوئي ها، سچ پڇين ته مان تمام گهڻي خوش آهيان پوءِ ملاءِ نه.“
سنڌيا هٿ مان پڪڙي ڪمري ۾ وٺي وڃيس ٿي. هوءَ حنان سان ملي تمام گهڻو خوش ٿئي ٿي. ڪجهه دير کانپوءِ موڪلائي ٿي،
”چڱو مان هلان.“
هن جي وڃڻ کانپوءِ سنڌيا حنان کي سڀ ڪجهه ٻڌائي ٿي.



سنيتا ڪومل وٽان ٿي سڌو شمسه وارن ڏي وڃي ٿي، جتي نجمه ۽ جاويد ويٺا آهن شمسه پنهنجي ڪمري ۾ آرام پئي ڪيو، سنيتا کي ايندو ڏسي نجمه خوش ٿي وڃي ٿي،
”گهڻن ڏينهن کانپوءِ پئي اچين.“
”ڏي خبر آپا ڪونهي...“
”ڪمري ۾ آرام پئي ڪري، رات دير تائين ناني امان جون ڳالهيون پئي ڪيائين.... هوڏانهن ماما جي حالت آهي ته سڌرڻ بجاءِ ڏينهون ڏينهن بگڙندي پئي وڃي، جڏهن کان ٻڌو اٿس ته نينا کي وقاص جي مائٽن گهر اچڻ نه ڏنو ۽ هاڻي وتن ٿا هِن هُن در جون ٺوڪرون کائيندا تڏهن کان گهر جو ماحول وڌيڪ ڏکارو ٿي ويو آهي. اسان جي خاندان جي خوشين کي الائي ڪنهن جي نظر لڳي وئي.“
انهن ڳالهين جي وچ ۾ جاويد اٿي اندر هليو وڃي ٿو ته سنيتا نجمه کي ٻڌائي ٿي ته هوءَ ڪومل وارن ڏي وئي هئي اتي خبر پئي ته سنڌيا ٽرانسفر ڪرائي ڪراچي آئي آهي.
اهو ٻڌي نجمه جي منهن تي خوشيءَ سان گڏ پريشاني جا تاثرات ظاهر ٿين ٿا.
”سچ سنڌيا موٽي آئي آهي.“
”ها مان هينئر ان سان ملي هيڏانهن پئي اچان ته آپا کي ٻڌائي پوءِ گهر وڃان.“
”پوءِ اٿ ته اندر اميءَ ڏي ٿا هلون. اها ٻڌي ڏاڍي خوش ٿيندي. ٻئي اندر وڃن ٿيون نجمه ماءُ کي سنڌيا جي باري ۾ ٻڌائي ٿي،“
”امي توهان جي اداسي دور ڪرڻ لاءِ اسان وٽ هڪ سٺي خبر آهي.“
سندس ڳالهه ڪٽيندي سنيتا چوڻ لڳي،
”آپا هڪ نه ٻه ٻه خبرون.“
شمسه اٿي ويهي ٿي، ”چئو سٺي خبر ٻڌڻ لاءِ ڪن سِڪي مئا آهن.“
”سنڌيا ٽرانسفر ڪرائي ڪراچي واپس اچي وئي آهي.“
”آپا نه صرف ايترو پر ان جي اتي شادي به ٿي وئي آهي.“
اها خبر شمسه سان گڏ نجمه لاءِ تعجب خيز هئي،
”واقعي...! اهو ته تمام سٺو ٿيو، سنڌيا آخر ماما جي چڪر مان جان ته ڇڏائي.“
شمسه چپن تي آڱر رکي..
”آهستي ڳالهاءِ ڀتين کي به ڪن ٿيندا آهن ڪاٿي مامنهن ٻڌو ته اٿي نه کڙو ٿئي کيس پريشان ڪرڻ لاءِ.“
”آپا سنڌيا چوي ٿي ته هاڻي کيس ڪنهن جي به پرواهه ناهي هن پنهنجي گهر واري کي هر ڳالهه ٻڌائي ڇڏي آهي ۽ پوءِ ئي شادي ڪئي آهي.“
”واقعي سنيتا اڄ تو گهڻن ڏينهن کان پوءِ سٺي خبر ٻڌائي آهي، هاڻي ته وڏي آفيسر ٿي وئي هوندي.“
”ها تمام وڏي گاڏي ۽ ڊرائيور مليو اٿس. چيائين پئي ته هوءَ ٿوري سيٽ ٿي وٺي ته پوءِ توهان سان ملڻ ايندي.“
اهو چئي هوءَ اٿي ٿي.



سنڌيا کي پنهنجي نئين گهر ۾ آئي ڪئي روز گذري ويا هئا، شادي کانپوءِ هن ڪيتري نه خوبصورت زندگي گذاري هئي، حنان هن کي انهن ٿورن ڏينهن ۾ ايتريون خوشيون ڏنيون هيون جيڪي هن کان سهيڙي نه ٿي سهيڙيون، هن کي ڪڏهن ڪڏهن ته يقين نه ايندو هيو ته کيس جيون ۾ ايتريون خوشيون ايتري پنهنجائپ به ملي سگهي ٿي. هڪ ڏينهن هوءَ پنهنجي گهر ۾ شام جي وقت آرام ڪري اٿي ته ملازمه کي سڏي پڇيائين ته صاحب نظر نه ٿو اچي ڪيڏانهن ويو آهي ڇا. ملازمه ٻڌايس ته صاحب کي ٻاهر وئي ڪافي دير ٿي وئي آهي. هوءَ اٿي فريش ٿئي ٿي ۽ پوءِ لائونج ۾ اچي ٿي ته ان وقت گاڏي جو هارن وڄي ٿو. مائي مختيار ٻاهر وڃي ٿي ته حنان اندر داخل ٿئي ٿو هن جي پويان شوڪت علي، احمد، طارق، رابعه، ڪومل ۽ ٻار اندر اچن ٿا. سنڌيا سڀني کي ڏسي حيران ٿي وڃي ٿي خوشي مان اٿي کين ملي ٿي. حنان ٻئي طرف هليو وڃي ٿو. سنڌيا سڀني کي وٺي ڊرائينگ روم ۾ اچي ٿي سڀ ويهن ٿا ته احمد چوي ٿو،
”هي تو وارو حنان صاحب به وڏو لاهه ماڻهو آ. صبح ساڻ سڀني کي فون ڪري چيائين ته اڄ سنڌيا ميم کي هڪڙو سرپرائيز ڏيڻو آهي.“
هاڻي سنڌيا جي حيران ٿيڻ جو وارو هو،
”سرپرائيز ڪهڙو سرپرائيز،“
ان وقت حنان ٽرالي ۾ موم بتين سان هڪ وڏو ڪيڪ سجايو کڻي اندر اچي ٿو سڀ ڏسي گڏجي،
”هيپي برٿ ڊي“ سُر ۾ آلاپن ٿا. ته سنڌيا تمام گهڻي خوش ٿي وڃي ٿي.
”اڇا ته اڄ اوڻويهين نومبر آهي.... مونکي ته سال ٿي ويا اهو سڀ ڪجهه وسري ويو، پر حنان کي ڪنهن ٻڌايو.“
حنان اهو ٻڌي وڏي فخر واري انداز ۾ چوي ٿو،
”ميڊم مان بدولت توهان جو نصف بهتر يعني بيٽر هاف آهيان. توهان جي هر سيڪريٽ تي نظر رکڻ منهنجو حق آهي.“
طارق جيڪو هميشه حنان سان سنڊوءَ وارو رويو رکيو پئي آيو اهو ٻڌي کلندي چوڻ لڳو،
”خيال ڪجانءِ يار...! ڪجهه گهڻي نظر به يا ماريندي آهي يا کاريندي آ..“
سندس ڳالهه ٻڌي سڀ کلن ٿا، انهي کل ڀوڳ ۾ سنڌيا ڪيڪ ڪٽي ٿي، اڄ عرصي کان پوءِ سنڌيا کي احساس ٿئي ٿو ته انهن ننڍڙين ننڍڙين ڳالهين جي انسان جي جيون ۾ ڪيڏي نه اهميت آهي ته ڪو شخص اهڙو به آهي جنهن جي دل ۾ سندس لاءِ ايتري جاءِ آهي جو هو هن جي لبن جي ٿورڙي مرڪ لاءِ ڪٿان نه ڪٿان بهانا تلاش ڪري وٺي. رات جو ڪافي دير تائين سڀ کل خوشي ۾ سڄو وقت گذارن ٿا ۽ پوءِ پنهنجي گهرن ڏي روانا ٿي وڃن ٿا، جڏهن سنڌيا ۽ حنان ڪمري ۾ اڪيلا رهجي وڃڻ ٿا ته سنڌيا حنان جا هٿ جهلي پنهنجي اکين سان لائي ٿي ته سندس اکين ۾ خوشي مان ڳوڙها نڪري اچن ٿا. هوءَ کيس احساس ڏيارڻ چاهي ٿي ته حنان جي ايتري اهميت ڏيڻ هن لاءِ ڄڻ ته دنيا جهان جي خزاني ملڻ جي برابر آهي، هوءَ کيس چوي ٿي ته،
”حنان تون منهنجي نس نس ۾ خون بنجي ڊوڙي رهيو آهين، ڪڏهن ڪڏهن خوشيون ملنديون آهن ته کوڙ ساري درد ۽ پيڙا کان پوءِ. ۽ اڄ توهان منهنجي جنم ڏينهن کي ياد ڪري مونکي منهنجي هجڻ جو ڀرپور احساس ڏياريو آ، حنان مون زندگي جا اهي ڏينهن جڏهن هر شخص جي خواهش هوندي آ ته هو انهن جي هر لمحي هر گهڙي مان ڀرپور لطف اندوز ٿئي اڪيلائي جي صحرائن ۾ هلندي گذاري ڇڏيا، جو هلندي هلندي منهنجا پير پٿون ٿي پيا، ۽ اچانڪ توهان منهنجي زندگي ۾ شامل ٿي مونکي جيئڻ جو احساس ڏنو، ۽ هاڻي ائين ناهي ته مان تنهنجي بغير جي نه ٿي سگهان، پر مان تنهنجي بنا جيئڻ ئي نه ٿي چاهيان، ان ڪري حنان تون ڪڏهن به منهنجي انهن جذبن کي ٺيس پهچڻ نه ڏجانءِ.“
حنان هن جو ڳالهيون ٻڌندو رهي ٿو پر جواب ۾ هو هڪ لفظ به نه ٿو ڳالهائي فقط هن جو هٿ پنهنجي هٿن ۾ جهلي ان کي ڏسندو رهي ٿو.



وقت پنهنجي پوري رفتار سان گذرندو رهي ٿو. چوندا آهن نه ته خوشيءَ جي لمحن کي قيد ڪرڻ ڏاڍو مشڪل هوندو آهي ۽ جن جي نصيبن ۾ ڏک ڏولاوا لکيل هوندا آهن، انهن کي اچڻ کان ڪير به روڪي ناهي سگهندو. ٻه مهينه کن معمول جي زندگي گذاريندي ائين گذري ويا جو سنڌيا کي احساس ئي نه ٿيو، هڪ ڏينهن ٻئي آفيس لاءِ تيار ٿي ٻاهر نڪتا ته ڊرائيور گاڏي تيار ڪيو ٻاهر بيٺو هو، هنن جي ٻاهر اچڻ تي هن سيٽ تان اٿي پويان در کوليا ٻئي گاڏي ۾ ويٺا ته مختيار هنن جا لنچ باڪس ٻاهر کڻي آئي. ان وقت هڪ رڪشه هنن جي ڀرسان اچي گذري رڪشه ۾ ويٺل نوجوان جي هنن تي نظر پئي ته هو حيران ٿي ويو، ٿورو پرڀرو وڃي رڪشه روڪرائي لهي ڪرايو ڏئي هڪ پاسي اوڍر ۾ ٿي بيٺو، حنان ۽ سنڌيا هن ڳالهه کان بيخبر ان شخص جي ڀرسان گاڏي گذاري هليا وڃن ٿا، پوري طرح تصديق ٿيڻ کان پوءِ جڏهن گاڏي هلي وئي ته هو نوجوان سخت ڪاوڙ ۽ ڪروڌ ۾ ڏند ڪُرٽڻ لڳو،
”هون.... ته اها ڳالهه آ، هي نواب صاحب هتي الائي ڪهڙين عورتن سان وتي ٿو گلڇڙا اُڏائيندو ۽ هوڏانهن گهر وارن کي چئي آيو آهي ته اسلام آباد ۾ نوڪري ٿو ڪري، پڪ هو ٻن سالن کان لاڳيتو هتي رهيل هوندو ۽ بهانو ڪيائين ته اسلام آباد ۾ وڏي نوڪري ملي آهي. هاڻي گهڻو عياشيون ڪيائين مان هن کي هتي ائين نه ڇڏيندس منهنجي ڀيڻ سان ايڏو دوکو. مان هينئر ٿو واپس ڳوٺ وڃي اديءَ کي ٻڌايان.“
ٻي رڪشه روڪي اتان واپسي جي رستي تي مڙي وڃي ٿو.
شام جو آفيس کان موٽڻ کان پوءِ رستي ۾ حنان سنڌيا کي چيو ته اسان کي هتي آئي ٻه مهينا گذري ويا آهن، ان کان پهرين جو ڪنهن کي اسان جي هتي موجودگي جي ڄاڻ پئجي وڃي، مان گهر وڃڻ چاهيان ٿو، ٻار به پريشان ٿيندا هوندا.
اهو ٻڌي سنڌيا پريشان ٿي وڃي ٿي،
”پر توهان ته ٽن مهينن تائين هتي رهڻ جو فيصلو ڪيو هو، هتان ويا ته گهر وارن کي خبر پئجي ويندي، پوءِ ته توهان هتي رهي به نه سگهندا.“
”سنڌيا ميم منهنجي مجبوري کي سمجهڻ جي ڪوشش ڪيو.“
هوءَ انتهائي نراسائي جي حالت ۾ چوي ٿي ته جيڪا سندس مرضي،
”ته پوءِ مان توهان کي گهر ڇڏي بيگ کڻي بس تي ڳوٺ لاءِ نڪري ويندس.“
”ڊرائيور توهان سان هلندو نه، پوءِ صبح جو آفيس لاءِ ته اچڻو ئي اٿوَ، گاڏي ۾ هليا اچجو.“
حنان جي ڇهين حس کيس الائي ڪهڙن انديشن کان اگاهه ڪرڻ جي ڪوشس ڪري رهي هئي، انڪري هن انڪار ڪندي چيو ته.
”نه، مان صبح جو پنهنجي گاڏي ۾ ايندس.“
ڳالهائيندي گهر پهچي وڃن ٿا، حنان سامان کڻي ٻاهر اچي ٿو ته سنڌيا گڏجي اچيس ٿي، حنان گاڏي ۾ ويهي ٿو ته حنان تاڪيد ڪندي چويس ٿو ته هوءَ پنهنجو خيال رکي. ڊرائيورگاڏي اسٽارٽ ڪري ٿو ته سنڌيا کين ويندو ڏسي اداس ٿي وڃي ٿي. ڪئي انديشا هن جي من ۾ مانڌاڻ مچائي ڇڏن ٿا، شايد هن جي خوشين جو سفر ايترو ئي هئو ۽ هڪ ڀيرو ٻيهر اڪيلايون بلائن جيان هن جي زندگي ۾ واسو ڪرڻ واريون هيون.
ٻئي ڏينهن صبح جو سنڌيا آفيس وڃڻ لاءِ تيار ٿي، حنان جي اچڻ جو انتظار ڪندي رهي. ڇو ته هو گڏجي هلڻ لاءِ چئي ويو هئو. ڪافي دير ٿي وئي ته هن ان انديشي تحت فون ڪئي ته متان رستي ۾ گاڏي نه خراب ٿي پئي هجي، فون جي رنگ وڄڻ کان پهرين ئي ڪمپيوٽر تي آواز آيو ته فون بند آ، ڪجهه دير کان پوءِ ڪيو. اهو ٻڌي سنڌيا جي منهن تي ڪيترن انديشن ۽ وسوسن جا پاڇا پنهنجا پر پکيڙي ڇڏين ٿا، پهرين ڏينهن ئي هن پنهنجي واعدي جو پاس نه ڪيو گهڙي ڏسي آفيس لاءِ نڪري وڃي ٿي،
شام جو اڪيلي آفيس مان واپس اچي ٿي ته مختيار جيڪا هاڻي هن جي هر ڏک سک ۾ شامل ٿي وئي آهي هن کي ڏکارو ڏسي پڇيس ٿي،
”آپا سائين ڪونه آيو ڇا.“
”نه مختيار، مونکي پاڻ ڳڻتي ٿي پئي آهي فون به نه ٿي لڳيس، بس تون وڃي ڪم ڪار ڪر مان آرام ڪنديس.“
ڪمري ۾ وڃي وري فون ملائي ٿي ته:
جواب نهين موصول هورها جو رينگٽ ٿئي ٿو ڪاوڙ ۾ فون کڻي بيڊ تي سٽي ٿي.
”چيو هيومانس ته نه اچڻو هجئي ته هڪ ايس ايم ايس ئي ڪري ڇڏيندو ڪر. هتان وڃي ٿو ته ڪنهن ڳالهه جي يادگيري ئي نه ٿي هجيس ته ڪو پوئتي به اوسيئڙي ۾ ڇڏي آيو آهي. سوچيندي وقت جو احساس ئي نه ٿو رهي ته ڪمري ۾ ڪيڏي مهل اوندهه ٿي وئي خبر اوڏي مهل پويس ٿي جڏهن مختيار ڪمري جي بتي ٻاري ٿي، ڪنڌ کڻي نهاريس ٿي،
”آپا اٿو چانهه کڻي آئي آهيان.“



وقت گذرندو پئي ويو ۽ سنڌيا جون پريشانيون به هر ڏينهن گذرڻ کان پوءِ سوايون ٿينديون پئي ويون. حنان جي طرفان ڪنهن به قسم جو ڪو سوال جواب ڪونه هو، بس هڪ پراسرار خاموشي هئي، انداشا هئا ۽ بس، ائين سڄو مهينو گذري ويو. اکين ۾ اوسيئڙو واهيرو ڪندو ويو، هوءَ ڄاڻي واڻي دل کي دلداريون ڏيندي رهي، ٽاريندي رهي، ليڪن اها ڪا آسان ڳالهه ڪونه هئي، ان لاءِ سمنڊ جهڙي دل کپي، ليڪن سمنڊ جا طوفان جڏهن به ايندا آهن قيامت خيز هوندا آهن ۽ گهڙي پل ۾ سڀ ڪجهه تباهه ۽ برباد ڪري ڇڏيندا آهن.
هڪ ڏينهن ائين ئي سوچن ۾ ٻڏل پنهنجي ڪمري ۾ ليٽي پئي هئي ته ٻاهر کوڙ سارن قدمن جو پڙ لاءِ ڪنن تي پيس، پوءِ به هوءَ بي خبر بڻي پئي رهي. ان وقت ڪمري جي بتي ٻري ته سامهون شوڪت علي، رابعه، ڪومل ۽ احمد بيٺا هئا، سنڌيا مئل قدمن ۽ مصنوعي مرڪ سان اٿي ساڻن ملي ٿي. پڻس کيس ائين ويران حالت ۾ ڏسي اندر ۾ دهلجي وڃي ٿو پر مٿاڇري دل سان پڇيس ٿو،
”پُٽ ڇا ڳالهه آهي ائين ويڳاڻي لڳي ويٺي آهين، ڪيترا ڏينهن ٿي وڃن ٿا، نه گهر ڏي اچين ٿي ۽ نه فون ٿي ڪرين، هڪ ته ايڏو پري وڃي گهر ورتئي جو تڪڙو اچڻ به نه ٿو ٿئي.“
ڪومل شڪايت ڪندي،
”اسان ٿا فون ڪيون ته به هون هان ۾ جواب ڏئي فون بند ڪري ٿي ڇڏين.“
رابعه هيڏانهن هوڏانهن نهاري،
”حنان نظر نه ٿو اچي.“
”آپا هو اڄ ئي ڳوٺ ويو آهي.“
”پر چيائين پئي ته هو ڪجهه مهينا هتي رهندو توسان گڏ....“
احمد جيڪو هميشه غير سنجيده رهندو هيو ان جي ذهن ۾ به انديشن ڪر کنيو.
”ڀائو هن جو ڳوٺ وڃڻ ضروري هو، تڏهن ويو هيو، پر توهان آرام سان ويهو نه. ائين سوالن جي ڀرمار ڇو شروع ڪري ڏني اٿو.“
اڻ ڄاڻائيءِ ۾ هن جو لهجو الائي ڪيئن تلخ ٿي ويو، شوڪت علي هن جي چهري جا بدلجندڙ رنگ ڏسي اندر ۾ دعا گهري رهيو هيو ته هن جي نياڻيءَ کي ڪو ڪوسو واءُ نه لڳي، سدا سکي هجي پنهنجي ور ۽ گهر سان.
سڀ هن جي دل کي بهلائڻ لاءِ موضوع مٽائي ڇڏين ٿا ڪجهه دير کان پوءِ مختيار کين ٻڌائي ٿي ته هن ماني لڳائي ڇڏي آهي.


.
ائين ٻيا به ڪئي روز گذري وڃن ٿا، سنڌيا هاڻي ته حنان جو انتظار ڪرڻ ئي ڇڏي ڏنو هو، هوءَ سمجهي وئي هئي ته حنان سان هن جي زندگي جو سفر بس ايتروئي هئو، تڏهن چپ چاپ هو هن جي زندگيءَ مان واپس مڙي پنهنجي اصل ماڳ ڏانهن هليو ويو.
هڪ ڏينهن هوءَ حسبِ معمول بيدلي سان آفيس وڃڻ لاءِ نڪرڻ لڳي ۽ اڃان ڊرائيور سندس لاءِ گاڏيء جو درمس کوليو هو ته هڪ ڪاري رنگ جي گاڏي اچي گيٽ وٽ بيٺي سنڌيا بي دلي سان ان تي هڪ نظر وڌي ته ان مان لهندڙ شخص کي ڏسي حيران ٿي وئي، ان ماڻهوءَ هٿ ڏئي کيس گاڏي ۾ ويهڻ کان روڪيو. اهو ڪو ٻيو شخص نه پر حنان هو جيڪو مرجهايل چهري ۽ سست قدمن سان هن ڏانهن وڌي رهيو هو شيو وڌيل ڪپڙن تي گهنج پيل اکين ۾ شرمساري ۽ ندامت، هو هن جي ڀرسان اچي ڌيمي آواز ۾ چوڻ لڳو،
”ڪجهه دير لاءِ اندر هلندئو پليز...!“
سنڌيا خاموشي سان مڙي گيٽ ۾ داخل ٿئي ٿي ته حنان به سندس پويان هليو وڃي ٿو. ڪمري ۾ وڃي صوفي تي پاڻ ڇڏي ڏئي ٿو. سنڌيا جڳ مان پاڻي گلاس ۾ اوتي کيس ڏئي ٿي ٻنهي جي لبن تي خاموشي ڇانيل آهي، ڄڻ لفظن جو خزانو کُٽي ويو هجي. حنان جي اکين ۾ عجيب ويچارگي آهي ۽ سنڌيا جي نظرن ۾ درد پيڙا ۽ شڪايت آهي، آخر حنان ان ڳنڀير خاموشيءَ کي ٽوڙيندي دک ڀرئي لهجي ۾ چوي ٿو،
”آءِ ايم سوري سنڌيا ميم... ! مون کان ڪئي ڪوتاهيون ٿيون آهن جن جو ازالو ممڪن ڪونهي.... پر مان مجبور هئس، توهان ئي منهنجي پوزيشن سمجهي سگهو ٿا، اهو سڄو عرصو مون ڪهڙي اذيت ۾ گذاريو آهي ٻڌائي نه ٿو سگهان. مون ته انساني بنيادن تي توهان سان ناتو جوڙيو هو، اهو اسان ٻنهي کي ڪيترو مهانگو پوندو مون سوچيو به نه هو.“



ايتري عرصي ۾ پهريون ڀيرو هن کي پنهنجي تحقير۽ ڪمتريءَ جو شدت سان احساس ٿيو، هوءَ جنهن ناتي کي حنان جي محبتن جي شدت سمجهيو ويٺي هئي. اهو ناتو حنان صرف انساني بنيادن تي جوڙيو هو جنهن کي هوا جو هڪ جهوٽو الائي ڪيڏانهن اڏائي کڻي ويو. هن ڪوبه جواب نه ڏنو، اهو به نه چيو ته الله اسان تي رحم ڪري، هن جي خيال موجب ته محبت جو نزول آسمانن تان ٿئي ٿو ان ڪري انسان ڳاٽ اوچو ڪري ان اعزاز کي قبول ڪري ٿو. ليڪن جيڪا محبت زمين تي ڪري پوي، اها ان لائق ناهي هوندي ته ان کي ڪنڌ جهڪائي گوڏن ڀر جهُڪي مٽي ۽ دز مان ڳولهي کنيو وڃي ۽ اها ڳالهه کيس اڄ محسوس ٿي. هوءَ سمجهي نه سگهي ته ان حالت ۾ حنان سان همدردي جو اظهار ڪري يا پنهنجي انهن ڪيفيتن جي باري ۾ ٻڌائي جيڪي هن جي وڃڻ کان پوءِ هن کي سهڻيون پيون. انهن محرومين جو هوءَ ڪهڙو اظهار ڪري، ڪيئن ٻڌائي ته هن پاڻ کي ائين نظر انداز ٿيڻ جو ڪيئن ڀوڳيو آهي، ڪجهه به ته نه چئي سگهي بس ايترو چيائين،
”فون ته ڪري سگهيا پئي، هڪ ايس ايم ايس ئي موڪلي ڇڏيو ها، طرح طرح جا وسوسه، عجيب خيال، الائي ڇا ٿيو هوندو، مان الائي ٻيهر توهان کي ڏسي سگهنديس الائي نه.“
شڪايتي انداز ۾،
”حنان توهان کي ته خبر آهي نه، ته مون زندگي ۾ ڪيڏو درد سٺو آ، ڪيڏي پيڙا ڀوڳي آهي، مان انهي ٿوري عرصي ۾ توسان شدت سان محبت ڪرڻ لڳي هئس بي لوث محبت جنهن ۾ صرف ۽ صرف ڏيڻ ئي ڏيڻ هوندو آهي، ڪنهن موٽ جي تمنا ڪئي بغير. مونکي توکان ڪجهه به نه ٿي گهربو هو، سواءِ ٿورڙي توجه جي.“
”صورتحال ڪجهه اهڙي ٿي وئي هئي، ثمينه ڪاوڙ ۾ فون سيٽ ڀڃي ڇڏيو، سم ڪڍي باهه ۾ اڇلائي ڇڏي. ٻه ڏينهن اڳ ۾ به ڪراچي آيو هوس ڇو ته آفيس وارن نوٽيس اماڻيو هو ته ڊيوٽي رزيوم ڪيو يا اسان انڪار سمجهون، اهو ليٽر ڏسڻ کان پوءِ ڀاءُ کي ساڻ ڪري موڪليائين جيڪو صبح جو مونسان اچي ٿو ۽ شام جو گڏ موٽي وڃي ٿو بس اڄ مائٽن ۾ ڪا شادي هئي اوڏانهن هليا ويا.“
”مان ڀلا آفيس فون ڪيان ته مان اڄ نه ايندس مان سڄو ڏينهن توهان سان گذارڻ چاهيان ٿي.“
”اهو نه ٿي سگهندو، مونکي آفيس ضرور وڃڻو آهي تازو جوائننگ ٿي آ.“
سنڌيا جو منهن لهي وڃي ٿو ٿورو چڙ مان،
”ته پوءِ ويٺا ڇو آهيو، مونکي به دير پئي ٿئي.“
ٻئي ٻاهر نڪري وڃن ٿا.
ائين ڪيترو عرصو گذري وڃي ٿو هڪ ڏينهن شام جو سنڌيا ٻاهر اچي ويٺي هئي ته مختيار سندس ڀرسان اچي بيٺي.
”ڪو ڪم اٿئي ڇا ائين اچي بيٺي آهين.“
”آپا ڪاوڙ نه ڪيو ته هڪڙي ڳالهه پڇان.“
”ها ها، ڳوٺ جي لاءِ موڪل کپئي ڇا.“
”نه آپا ڳوٺ ۾ منهنجو ڇا هي، ڳالهه پئي ڪيم ته مونکي به توهان سان رهندي سال کن ٿي ويو آهي، توهان آفيس کان گهر، گهر کان آفيس، ان کان سواءِ نه ڪاڏي اچڻ نه وڃڻ سائين رهندو هو ته ڪڏهن گهمڻ ڦرڻ نڪري ويندا هيو، وڏي آپا ۽ ڀاڀي آپا هر دفعي توهان کي منٿون ڪري ٿيون وڃن، پوءِ به توهان اوڏانهن نه ٿا وڃو بابا ويچارو ٺيڪ نه ٿو رهي ان لاءِ ئي ويندا ڪيو.“
اهو ٻڌي شرمساري وچان هن جو منهن ڳاڙهو ٿي وڃي ٿو اکين ۾ بيوسيءَ وچان لڙڪ لڙي اچنس ٿا. وڏي مشڪل سان پنهنجي جذبات کي قابو ڪندي،
”مختيار، تون منهنجي زندگي جي اڪيلاين جي ساٿياڻي آهين. تون ئي ٻڌاءِ حنان کي مهينو مهينو گذري ٿو وڃي، لڪي ڇپي گهڙي ساعت اچي ٿو. بابا وارا مونکان پڇن ٿا، ڪنهن ڪنهن کي سندس صفائي پيش ڪيان ڄڻ ته مان پاڻ ڏوهاري بنجي وڃان ٿي، ڪنهن کي ڇا ٻڌايان ته هن جي زال ڀاءُ کي چوڪيدار بنائي ساڻ اماڻي ٿي، ڀائو طارق ته شروع کان ئي هن رشتي تي خار کايو ويٺو آهي.“
”بس آپا ماڻهوءَ جي نصيب ۾ جيڪو ڪجهه هوندو آهي ان کان ڀڄي به ته نه ٿو سگهجي. اهو به هاڻي سائين مهيني ماسي اچڻ لڳو آهي نه ته لاڳيتو ٽي مهينا ڪونه آيو هو،“
طنزيه انداز ۾ چوي ٿي:
”ها ڪنهن مهل سالو صاحب ڪيڏانهن ويندو آهي ته مڙئي خانه پُري ڪرڻ لاءِ اچي چڪر هڻي ويندو آهي.“
”بس آپا دل نه لاهيو، رب سائين وٽ دير ضرور آهي پر ڪڏهن ته توهان سان به انصاف ڪندو. هاڻي توهان هلي ڪمري ۾ ويهو مان توهان لاءِ گرم گرم ڪافي ٿي کڻي اچان.“
سنڌيا ڪمري ۾ اچي بيڊ تي وهاڻي کي ٽيڪ ڏئي ويهي ٿي ۽ سوچن ۾ گم ٿي وڃي ٿي، ڪهڙو فائدو ٿيو حنان سان شادي ڪرڻ جو، مون ته ڪيترا سال شادي نه ڪئي جو رحمان جي بي وفائي کان پوءِ منهنجو ڪنهن به مرد تي اعتبار ئي نه رهيو هيو، مون هميشه خواهش ڪئي ته اهڙو شخص منهنجو جيون ساٿي بنجي جيڪو صرف ۽ صرف مونسان محبت ڪري، ايتري محبت جو ان ۾ هو پنهنجو سڀ ڪجهه وساري ڇڏي ۽ مان ان جي وجود ۾ ائين گم ٿي وڃان جو پنهنجو وجود باقي نه رهي. پر هي ڇا ٿي ويو حنان سان شادي ڪري مون ته ان جي زندگيءَ کي به وکيري ڇڏيو آهي. هو ته هڪ گهڙيءَ لاءِ به منهنجو بنجي نه سگهيو هو، مون ڪڏهن به هن جي ڪنهن به احساس ۾ پاڻ کي محسوس ناهي ڪيو. هو ته اجنبين وانگي ڪلاڪ اڌ لاءِ ايندو آهي ۽ اکين ۾ هزارين اوسيئڙا هزارين ارمان ڏئي واپس پنهنجي آشياني ڏانهن اڏري ويندو آهي. هن جو وجود ته ان پل هِتي هوندو آهي پر مون هڪ پل لاءِ به هن کي پنهنجي قريب ناهي محسوس ڪيو، هن سان ملڻ کان پوءِ هر دفعي پنهنجو وجود وڌيڪ خالي لڳڻ لڳندو آهي، ڪاش !.... ڪاش....!“
مختيار ڪافي کڻي اچي ٿي،
”آپا توهان وري پاڻ کي پريشان پيا ڪيو.“
سڌي ٿي ويهي ٿي،
”نه نه ڪا ڳالهه ناهي.“
اک جي پنبڻين تي آيل ڳوڙهو اگهندي ڪافي جو ڪپ وٺي ٿي.
”آپا ڪئي ڏينهن کان هڪ ڳالهه من ۾ آهي الائي چوڻ کپي الائي نه.“
”ها، ها چئو، ڪجهه کپئي.“
”نه آپا، مون اهو پئي چيو ته مرد ۾ جي همٿ نه هجي ته ڪنهن پرائي ڄائي کي ائين راهه ۾ نه رولي، هر رشتي سان حق ۽ توازن قائم نه رکي سگهي ته پوءِ اهڙو قدم به نه کڻجي.“
سنڌيا کي سندس ڳالهه دل سان ته لڳي ٿي پر هوءَ کيس ڪو به جواب نه ٿي ڏئي.
ائين زندگي پنهنجي ڊگر تي وڌي رهي هئي، ڪيترو عرصو گذري وڃي ٿو ته هڪ ڏينهن حنان کيس ٻڌائي ٿو ته هاڻي هو هر ڇنڇر تي آفيس کان پوءِ ڪجهه وقت لاءِ ايندو رهندو ۽ ماني کائي پوءِ ڳوٺ روانو ٿي ويندو، سنڌيا ان کي به غنيمت سمجهي ٿي. من لوڪ کي ڏيکارڻ لاءِ کيس ڪنهن حد تائين شرمندگي کان ئي بچڻو پوندو، هاڻي هن کي صرف اها ڳڻتي هوندي آهي ته ٻڌڻ وارا ڇا چوندا ته ايتري عمر ۾ شادي ڪيائين اها به نه نڀجي سگهي، ان ڪري جڏي کوڙي ڪوڙي رشتي کي گهليندي رهي، حنان هر هفتي ايندو رهيو ڪجهه دير رهي واپس هليو ويندو هو، هڪ ڏينهن هن ڏاڍي اهتمام سان حنان لاءِ سندس پسند جي ڊش پاڻ وڃي تيار ڪئي جڏهن ته هن جي طبيعت ڪافي ڏينهن کان گهڻي خراب هئي، مختيار منع به ڪيس ته هوءَ ٺاهي وٺندي پر هن ته اڄ پاڻ پنهنجي هٿن سان حنان لاءِ ڪجهه ٺاهڻ چاهيو ٿي. ماني تيار ڪري سنڌيا ڪافي ٿڪجي پئي ۽ اچي ڪمري ۾ ويهي ٿي ته حنان به ٿڪل ٿڪل اندر اچي ٿو.
”ڇو اڄ دير ڪيوَ.“
حنان بيزاري مان،
”بس دير ٿي وئي هر ڳالهه جي وضاحت ضروري آ؟“
”بک لڳي هوندوَ، ماني ڪڍرايان.“
”نه، مان ڳوٺان کائي آيو آهيان دير جو ٿي هئي.“
سنڌيا مايوسيءَ ۽ ڏک وچان ڳاڙهي ٿي وڃي ٿي،
”صرف ۽ صرف تنهنجي ڪري مون تنهنجي پسند جو ڪجهه ٺاهيو هو، ۽ فون تي به چيو هوم ته توهان جي پسند جي ڊش پئي ٺاهيان، هفتي ۾ هڪ ويلو ته مونسان ماني کائڻ لڳا هئا، اڄ ان کان به مونکي اڪيلو ڪري ڇڏيوَ.“
”ڇڏ ان فضول بحث کي تون ماني کڻي کائي وٺ.“
”جي اڪيلي ئي کائڻي آهي ته پوءِ ڪنهن وقت به کائي وٺنديس، اهي چند گهڙيون جيڪي خيرات طور احسان ڪندي مونکي ڏيو ٿا نه، انهن کي ته محسوس ڪري وٺان.“
سنڌيا جي اهڙي ڳالهه ٻڌي چڙي وڃي ٿو ۽ چويس ٿو ته هوءَ الائي ڪهڙو فلسفو پئي ڳالهائي ائين چئي صوفي تي اهلجي اکين تي هٿ رکي خاموش ٿي ليٽي پئي ٿو.
سنڌيا پاڻ کي ائين نظر انداز ۽ بي توقير ٿيندو ڏسي هنجون هاري ويهي ٿي،
ڪجهه ئي دير کان پوءِ حنان خراب موڊ سان اٿي ٿو ۽ بي دلي سان خدا حافظ چئي هليو وڃي ٿو. هوءَ سندس پويان گيٽ تائين وڃي ٿي پر هو هن جي موجودگي جو لحاذ ڪئي بغير هليو وڃي ٿو، سنڌيا مئل قدمن سان واپس اچي پنهنجي ڪمري ۾ ليٽي پوي ٿي، اڄ هوءَ همٿ هاري ويٺي آهي. پنهنجي منهن ڀڻڪندي چوي ٿي،
”حنان اڄ مون تنهنجي لاءِ دل جا در بند ڪري ڇڏيا آهن، هاڻي مان وڌيڪ ڪوڙا رشته نڀائڻ جي بلڪل قائل ناهيان، رشتن جي ڏور ڪمزور ٿيڻ لڳي ته ڳنڍيون ڏيڻ سان مضبوط ناهي ٿيندي، ان کي ڇني ڇڏڻ ئي بهتر هوندو آهي، پر مان ته ائين به ڪري نه ٿي سگهان، ڪاش مان هڪ عام گهريلو عورت هجان ها، اهي پنهنجي پسند ۽ ناپسند جي اظهار ۾ ڪيتريون نه آزاد هونديون آهن، پر حنان هاڻي مونکي تنهنجي انهن لمحن ۽ گهڙين جي خيرات جي ضرورت بلڪل ناهي. هر طرف کان مليل مايوسين ۽ ناڪامين منهنجي اندر ۾ ايڏو ته واسو ڪيو آهي جو محسوس ڪرڻ ۽ دکي ٿيڻ مونکي ياد ئي ناهي رهيو.... تنهنجي انهن چند گهڙين جي چاهت حاصل ڪرڻ لاءِ پنهنجي هر خوشي، مانُ مرتبو سڀ ڪجهه داءُ تي لڳائي توسان تنهنجي مرضيءَ سان شادي ڪيم..... خوش هئس ته ڏکن جا ڏينهن ختم ٿيا، خبر نه هئي ته آزمائش ته هاڻي شروع ٿي آهي، مانُ مريادا، عزتِ نفس ته هاڻي دائو تي لڳڻا آهن، ان شادي جي قيمت تي بار بار پنهنجي عزتِ نفس کي زخمي ڪندي، ٻين جي مقابلي ۾ حقير هجڻ جو احساس ڪندي روز جئڻو ۽ مرڻو پوندو..... حنان تو ڪڏهن به منهنجي احساسن کي سمجهڻ جي ڪوشش نه ڪئي، تو مونکي پٿر جي هڪ بيجان مورتي سمجهو، صرف ان لاءِ نه ته مان توکان عمر ۾ وڏي آهيان، ۽ عمر وڌڻ سان شايد جذبه مري ويندا آهن. احساس فنا ٿي ويندا آهن، باقي صرف مٽيءَ جي پتلي رهجي ويندي آهي جنهن کي نه درد ٿيندو آهي ۽ نه ئي اکيون لڙڪ لاڙي سگهنديون آهن. اڄ ڪنهن الهڙ دوشيزه سان ناتو جوڙيو ها ته ان لاءِ هزارين ذميداريون هزارين رشتا ان مٿان قربان ڪري ڇڏيو ها. صرف منهنجي ان مجبوريءَ کي توهان پنهنجي ناپسنديدگي جو سبب سمجهيو آ، مان سڀ ڪجهه سمجهان ٿي. منهنجو ساٿ توهان لاءِ شرمندگي جو باعث بنجندو آهي.تڏهن ته ان ڏينهن مون توکي پاڻ سان گڏ شاپنگ تي هلڻ لاءِ چيو ته تو بهانو ڪري هلڻ کان انڪار ڪري ڇڏيو. ڪاش! ڪاش! اها سمجهه مونکي ان وقت اچي ها ته اڄ مان ائين بي توقير نه هجان ها.“ سوچيندي سوچيندي الائي ڪيڏي مهل ننڊ کڄي وڃيس ٿي ۽ هنن عذاب ناڪ سوچن مان جند آزاد ٿئي ٿي.

19

هاڻي ته حنان فون ڪرڻ به ڇڏي ڏنو هو. ڪئي ڪئي ڏينهن گذري ويندا هئا هن جي ڪا خبر، نه چار بس ڇنڇر تي چند گهڙين لاءِ ايندو هو ڪڏهن ته اهو به ڪنهن نه ڪنهن بهاني نه ٿو اچي، يا جي آيو ته ڪڏهن جلدي هليو ويو، ائين ئي وقت گذري رهيو هو. هڪ ڏينهن اچانڪ آصف اچي نڪري ٿو ته هوءَ کيس ڏسي وقتي طور تي سڀ پريشانيون وساري نهايت خوش دليءَ سان ساڻس ملي ٿي ۽ شڪايتي انداز ۾ چويس ٿي ته هو لاڳيتو وڃي لنڊن ويهي رهيو.
”سنڌيا ميم بس ڪجهه اهڙيون مصروفيتون هيون جو رهڻو پئجي ويو، توهان ٻڌايو صفا مرجھائجي ويا آهيو طبيعت ته ٺيڪ آهي نه.“
ڦڪي مرڪ مرڪندي،
”مان ته شايد ٺيڪ آهيان بس توهان وارو دوست ٺيڪ ناهي.“
”ميم مونکي سڀ خبر آهي حنان مونکي حيدرآباد کان ايندي رستي تي مليو هو، هوسخت پريشان ۽ شرمسار هو، ان ئي مونکي توهان سان ملڻ لاءِ تاڪيد ڪيو هو.“
”جيڪو ماڻهو پنهنجو ذميداريون نڀائڻ لائق نه رهي اهو ٻين جي ذمي ته پنهنجا معاملا نه سونپي..... اهو ته ڪو انصاف نه ٿيو.“
”اهڙي ڳالهه ناهي، مون هن کان توهان سان ملڻ جي اجازت گهري ته سندس غير موجودگي ۾ ملي سگهان ٿو ۽ بس.....“
”توهان به ان جي ئي وڪالت پيا ڪيو.“
آصف سمجهي وڃي ٿو ته سنڌيا تمام گهڻي ڏکاري ٿي وئي آهي، هي هنن ڇا ڪيو. هنن ئي ٻنهي کي ويجهو آڻڻ لاءِ اهم ڪردار ادا ڪيو هو، جڏهن ته هنن کي خبر هئي ته حنان زندگي جي معاملن ۾ ڪڏهن به بردبار نه رهيو هو نه انهن کي ڪڏهن سنجيده ورتو هيو، هو ته زندگي جي صرف هڪ رخ کي ئي بمشڪل نڀائي سگهيو ٿي. اها اسان ٻنهي دوستن کي ڄاڻ هئي. جي هو هڪ دفعو به همٿ ڪري معاملي کي حقيقت ڀرئي انداز سان سلجهائڻ جي ڪوشش ڪري ها ته اڄ ٻنهي پاسن کان اهڙي بي يقيني واري حالت نه هجي ها. ڪجهه وقت لاءِ ضرور پريشاني ٿئي ها پر وقت وڏو مرهم آهي سڀني جا زخم ڀرجي وڃن ها ۽ هو ائين پهاڙين جي دامن ۾ لِڪي سُڪون تلاش ڪرڻ جي ڪوشش نه ڪندو وتي ها. هن هڪ طرف کي پُرسُڪون رکڻ لاءِ ٻئي کي بي سڪون ڪري ڇڏيو آهي. نه صرف ايترو پر پنهنجو پاڻ کي ٻٽي عذاب ۾ مبتلا ڪري ڇڏيو اٿس.
هو انهن ئي خيالن ۾ گم هو ته مختيار ڪولڊ ڊرنڪس کڻي اچي ٿي، ٿڌو پئندي آصف کي ڪجهه ياد اچي ٿو،
”آپا جي توهان پنهنجو سمجهو ته ڪجهه دير لاءِ مونسان مال تائين هلو توهان جي آئوٽنگ به ٿي ويندي ۽ مان ڪجهه شاپنگ به ڪري وٺندس.“
سنڌيا جون اکيون حسرت ۽ ياس سان ڀرجي اچن ٿيون،
”لڳي ٿو ته توهان جي دوست صاحب مونکي شاپنگ ڪرائڻ جي ذميداري به توهان کي سونپي ڇڏي.“
”او.... نو.... نه نه سنڌيا ميم اهڙي ڪا ڳالهه ناهي توهان هروڀرو حنان تي ناراض پيا ٿيو. ڇڏيو، موڊ ناهي ته ڪچهري ٿا ڪيون.“
”نه نه هلو مان ٿورو فريش ٿي وٺان،“ هوءَ مختيار کي سڏي تياري ڪرڻ لاءِ چوي ٿي.



حنان جي ان ڏينهن واري رويي جي ڪري سنڌيا تمام گهڻي نا اميد ٿي وئي هئي. هن جي طبيعت به خراب رهڻ لڳي هئي گهڻوئي ڪوشش ڪندي هئي ته هوءَ پاڻ کي مصروف رکي ۽ اهڙن خيالن کان پاسو ڪري جيڪي سواءِ ڏک ۽ بيوسي جي هن کي ڪجهه به ڏئي نه ٿي سگهيا. پر ڏينهون ڏينهن هن جي پيڙائن ۾ اضافو ٿيندو پئي ويو. هن کي پنهنجو ائين ٻين جي مقابلي ۾ نظر انداز ٿيڻ جهوري رهيو هو. هوءَ نه هجڻ جي باوجود شديد احساس ڪمتري ۽ احساس محرومي جي ور چڙهندي پئي وئي. ان ڏينهن به هوءَ اهڙن ئي احساسن جي زيرِ اثر ويٺي دور خلائن ۾ ڪجهه تلاش ڪري رهي هئي ته رابعه ڪمري ۾ گهڙِي آئي ۽ سندس پويان آصف به ڪجهه توقف کان پوءِ اندر هليو آيو، پر سنڌيا اهڙي ته گم هئي جو هن کي سندن اچڻ جي ڪل ئي نه پئي، ڪجهه گهڙيون رابعه کيس اهڙي حالت ۾ ڏسندي رهي، آخر هن کان رهيو نه ٿيو،
”ڇو ائين گم سم ۽ ويڳاڻي لڳي ويٺي آهين.“
ڀيڻ جو آواز ٻڌي هوءَ خيالن جي دنيا مان ٻاهر اچي وئي ۽ ڦڪي مرڪ مرڪندي چوڻ لڳي، ”آپا اهڙي ڳالهه ناهي مان بلڪل خوش آهيان، بس الائي ڇو توهان جي اچڻ جي خبر ئي نه پئي.“
آصف کي ڏسندي، ”آصف به آيو آهي ڇا.“ هوءَ کين ويهڻ لاءِ چوي ٿي.
آصف هن جي اهڙي بردباري ۽ هڪدم پاڻ سنڀالڻ جو انداز ڏسي سوچي ٿو ته ڪيڏي نه سمجهدار عورت آهي، ان جي جاءِ تي ڪا ٻي هجي ها ته ڀيڻ جي اهڙي همدردانه انداز تي پنهنجو دکڙو روئڻ شروع ڪري ها.
رابعه کيس جلدي تيار ٿيڻ لاءِ چوي ٿي ته بابا ٺيڪ ناهي اوڏانهن وڃڻو آهي، هوءَ نٽائڻ جي ڪري ٿي پر رابعه هڪ به نه ٿي ٻڌيس، مجبورن هوءَ چينج ڪرڻ لاءِ اٿي وڃي ٿي.
گهر پهچن ٿيون ته شوڪت علي جي طبيعت واقعي ٺيڪ نه هئي. هو ڪافي ڪمزور لڳي رهيو هو، جهيڻي آواز ۾ هنن کان پڇي ٿو،
”احمد کي چيم ته سنڌيا کي فون ڪري.“
رابعه شڪايتي انداز ۾ چوي ٿي،
”ڇو بابا اسان جي سڪ نه لڳيو باقي سنڌيا ته توهان جي لاڏلي آهي نه، پر احمد ته مونکي فون ڪئي ته توهان جي لاڏلي بيگم فون نه ٿي کڻي، وڃي کيس ڏسي اچان.“
شوڪت رابعه جي شڪايت ٻڌي کلي ڏئي ٿو،
”پُٽ تون ته منهنجي وڏوهر ڌيءَ آهين، تو ۽ مون ته گڏجي هنن جي ماءُ جي ڪمي پوري ڪئي آهي، بس سنڌيا گهڻو ٻاهر رهي آهي نه، ۽ هاڻي به گهر ۾ اڪيلي رهي ٿي، ان ڪري هر وقت ان جي ڳڻتي رهي ٿي.“
اڃان شوڪت ايترو ئي چئي سگهيو هو ته سنڌيا ڊوڙي وڃي پيءَ کي ڀاڪر پائي ٿي، سندس اکين مان اندر جا سڀ درد ڳوڙها بنجي باهر نڪري اچن ٿا. هوءَ پيءَ جي جهوليءَ ۾ منهن لڪائي سڏڪا ڀري روئي ٿي. آصف هن جي اها ڪيفيت ڏسي پريشان ٿي وڃي ٿو ۽ الائي ڇو هن جي درد جو ذميدار هو پاڻ کي ڀانئين ٿو، هو اتي بيهي نه ٿو سگهي، ٻاهر نڪري وڃي ٿو، شوڪت حيران پريشان ڌيءَ جي سڏڪڻ جي آواز ۾ هن جي درد کي سمجهڻ جي ڪوشش ڪري ٿو.
سنڌيا جي طبيعت ڏينهون ڏينهن خراب رهڻ لڳي آهي، ان ڪري هن آفيس مان به موڪل ڪري ڇڏي آهي، هڪ شام جو هوءَ ڪنهن ميگزين جي ورق گرداني ڪري رهي هئي ته خلاف معمول حنان ڪمري ۾ داخل ٿئي ٿو، هوءَ ائين اوچتو کيس ڪمري ۾ ڏسي ان کي پنهنجي اکين جو دوکو سمجهي ٿي ۽ حيرت مان سندس لبن مان ”توهان....!“ جو لفظ نڪري ٿو ته حنان به توقع جي خلاف پيار ڀرئي لهجي ۾ چويس ٿو،
”ڇو مونکي پنهنجي زال جي گهر اچڻ جي اجازت وٺڻي پوندي ڇا....؟“
هن جي لهجي جي ميٺاج سنڌيا کان سڀ گلا شڪوه وساري ڇڏيا،
”مون ائين ته نه چيو، توهان اڄ خلاف توقع شام جو آيا تڏهن..... خير، توهان جو اڄ جنم ڏينهن آ نه، سوچيو هوم ته صبحاڻي توهانجي آفيس وڃي اتي ڪيڪ ڪٽرائيندس.“
حنان اهو ٻڌي مسڪرائي پيار ڀرين نگاهن سان کيس ڏسي ٿو،
”چئبو ته منهنجو برٿ ڊي توهان کي ياد هو... اسان ڳوٺن جا ماڻهو ڪٿي ٿا اهڙا ڏينهن ملهايون، ڄاواسين اهوئي ڪافي آهي، هر سال ان جي خوشي جو اظهار ڪرڻ، ان جو پاڻ وٽ رواج ئي ڪونهي.“
”پر منهنجي رواج ۾ ته آهي نه، اهو چئي بيڊ تان اٿي ٿي ٿوري دير پهرين جي مٿي جي تڪليف به وسري وڃيس ٿي خوشي مان ٻئي ڪمري ۾ وڃي ڪيڪ ۽ حنان لاءِ آندل گفٽ کڻي اچي ٿي، مختيار پڪوڙا، سنيڪس ۽ ڪولڊ ڊرنڪس کڻي اچي ٿي، ڪيڪ حنان آڏو رکي ٿي حنان هنجي دل رکڻ لاءِ خوشيءَ سان ڪيڪ ڪٽي هڪ پيس کيس کارائي ٿو.
گفٽ کڻي، ”هي ڇا آهي....“
”توهان لاءِ موبائيل ۽ نئين سم آهي، هن ۾ صرف منهنجو ۽ توهان جو نمبر آهي، گاڏيءَ ۾ رکي ڇڏجو، هي صرف منهنجي لاءِ آهي.“
”اوڪي ميم..... مان هاڻي هلندس، پنهنجو خيال رکجو ۽ مختيار کي وٺي وڃي ڊاڪٽر کي ڏيکاري اچجو.“
سنڌيا ضد ڪندي چويس ٿي،
”نه صبحاڻي ڇنڇر آهي نه، توهان ايندا ته پوءِ هلنداسين.“
”سنڌيا توهان ٺيڪ ناهيو، ان ۾ ضد جي ڪهڙِي ڳالهه آهي. چيم نه ته وڃي ڊاڪٽر کي ڏيکاري اچجو.“
”چيم نه ته مان اڪيلي ڊاڪٽر ڏي نه ويندس، مونکي پنهنجي بيماري ڪنهن کي ٻڌائيندي عجيب لڳندو آهي، ڄڻ مان پنهنجي وجود جي ڪنهن حصي جي پاڻ پئي گلا ڪيان.“
”توهانجو به عجب فلسفو آ زندگي گذارڻ جو. جيئن توهان جي مرضي، مان هلان ٿو.“
ائين چئي ٻاهر نڪري وڃي ٿو.
ان ڇنڇر تي معمول موجب حنان کي ڪجهه ڪلاڪن لاءِ اچڻو هو ليڪن سنڌيا انتظار ڪندي رهي پر هو نه اچڻو هو نه آيو، مختيار اچي کيس چيو ته ڊرائيور کي سائين تاڪيد ڪري ويو هو ته توهان کي اسپتال وٺي وڃي، اهو پڇي ٿو ته هلندا ته گاڏي تيار ڪري، پر سنڌيا صاف انڪار ڪري ڇڏيو ته کيس ڪيڏانهن به ناهي وڃڻو، ۽ ته، هوءَ ايڏي بيمار ناهي جو هڪ ڏينهن نه وئي ته ڪا قيامت اچي ويندي، هوءَ شڪايتي لهجي ۾ مختيار کي چوي ٿي، ”ڏٺئي پنهنجي سائين کي ڪالهه معمول کان علاوه آيو ته ان جي حساب ۾ اڄ ناغو ڪري ويو. ڄڻ ته منهنجي لاءِ صرف اهي چند ڪلاڪ ئي مخصوص آهن، هونئن ته بهانو گهر وارن جو ڪندو آهي ته انهن جي ڪري نه ٿو اچي سگهي، باقي سنگت ساٿ سان الائي ڪٿي ڪٿي گهمندو وتندو آهي. جي انهن جو بهانو ڪري هڪ ٻه راتيون هتي رهي پوي ته ڪير پويان لڳو ٿو وتيس. بس اهي سڀ مونکان پري رهڻ جا بهانا آهن، ورنه هيترو عرصو گذري ويو آهي گهر جي ماحول کي سيٽ ڪري نه ٿو سگهي.
”آپا مرد ته ٻه ڇا ٽي ٽي زالون پرڻبا آهن، سڀني کي هڪڙي ڌاڳي سان ٻڌي هلائيندا آهن. مجال آهي جو فرق اچڻ ڏين، هونئن به جي مرد ٻنهي پاسي حق نه ڪري سگهي، ته ڪنهن جي حياتي ائين برباد ته نه ڪري، قيامت ۾ حساب ته پاڻ کي ڏيڻو پوندن نه، اتي زالون ڪون اچي ڇڏرائينديون.“
”بس ڇڏ انهن ڳالهين کي مون حنان سان اڻ موٽ محبت ڪئي آهي. مونکي کيس محبت ڪرڻ کان دنيا جي ڪابه طاقت روڪي نه ٿي سگهي، اها ته مونکان ڪير کسي نه ٿو سگهي نه، خود حنان به نه.“
ائين انتظار ڪندي ڪئي ڏينهن گذري وڃن ٿا ته هڪ ڏينهن حنان فون ڪري چوي ٿو ته هو رستي ۾ آهي، بس پهچڻ وارو آهي، اڄ ڪجهه چٽپٽو کائڻ تي دل پئي چاهي پليز ڪجهه ٺهرائي وٺجو. فون بند ٿي وڃي ٿي، سنڌيا حنان جي اچڻ جو ٻڌي پنهنجي بيماري تڪليف سڀ ڪجهه وسري وڃي ٿي. خوش ٿي اٿي ٿي ۽ مختيار کي مصالحو ڪٽڻ لاءِ چوي ٿي، مختيار کيس گهڻو ئي سمجھائي ٿي سائين ناراض ٿيندو مان ٺاهي ٿي وٺان پر هوءَ ڪا ڳالهه ٻڌڻ لاءِ تيار ناهي،
”چري منهنجو مڙس ايترن ڏينهن کان پوءِ فرمائش ڪري ۽ مان بيماري جو بهانو ڪري سمهي پوان، بس تون جلدي سڀ شيون کڻي ڪچن ۾ هل، مان پاڻ تيار ڪندس، هوءَ جلدي ۾ پڪوڙا ۽ هڪ ٻه ٻيون شيون تيار ڪري وٺي ٿي، ان وقت گاڏي جو هارن وڄي ٿو ته هوءَ مختيار کي ڪجهه سمجهاڻي پاڻ گيٽ کولڻ وڃي ٿي، حنان جو موڊ ڪافي خوشگوار آهي، فروٽ سان ڀريل ڪجهه شاپر کيس ڏئي ٿو ۽ پاڻ جهونگاريندو لان چيئر تي اچي ويهي ٿو،
”توهان هٿ منهن ڌوئي فريش ٿي وٺو ته مان چانهه لڳرايان ٿي.“
”سنڌيا توهان جي طبيعت ٺيڪ ناهي توهان ويهو، آصف ٻڌايو پئي ته ڊاڪٽر آيو هو ان توهان کي گهڻو هلڻ کان منع ڪئي آهي.“
”ڇڏيو ڊاڪٽرن جي ڳالهين کي، ان ڏينهن آصف هروڀرو ڊاڪٽر کي وٺي آيو، ڀلا ڏسو نه تڪليف مونکي مٿي ۾ آهي، هلڻ سان ڇاٿيندو، توهان جلدي فريش ٿي اچو نه ته پڪوڙا ٿڌا تي ويندا.“
حنان جلدئي فريش ٿي ٻاهر اچي ٿو ته سنڌيا مختيار کي چانهه ٺاهڻ جو چئي پاڻ ٽري ۾ شيون کڻي اچي ٿي ته ان ئي وقت فون جي گهنٽي وڄي ٿي. حنان فون کڻي ڳالهائي ٿو ته هوءَ ڪچن وٽ ئي بيهي رهي ٿي، حنان پهرين آهستي ۽ پوءِ تيز تيز ڳالهائي ٿو ۽ فون بند ڪري ڇڏي ٿو. سندس چهري تي پريشاني نمايان آهي ۽ موڊ سخت خراب ٿي وڃيس ٿو، سنڌيا ڪجهه نه سمجهندي آهسته قدمن سان اچي ٽري ميز تي رکي ٿي، کيس ڏسي حنان تيز لهجي ۾ چوي ٿو،
”هي ڇا اوٽ پٽانگ شيون کڻي اچي رکيون اٿوَ، مون وٽ توهان جا اهي نخرا برداشت ڪرڻ جو وقت ناهي، چانهه هجي ته ڏيو، مونکي دير ٿي ٿئي ڳوٺ لاءِ ڪجهه سامان وٺڻو آهي.“
سنڌيا حيران ٿي حنان جي بدلجندڙ موڊ کي ڏسي ٿي اکيون ڀرجي اچنس ٿيون.
”بس هاڻي ڊرامو ڪرڻ جي ڪا ضرورت ناهي، چانهه آهي يا مان وڃان.“
مختيار جلدي چانهه جو ڪوپ سندس آڏو رکي ٿي ته هو ساسر ۾ لاهي پيڻ لڳي ٿو، اڄ سنڌيا جي صبر جو پيمانو لبريز ٿي وڃي ٿو، هن هميشه سٺو آهي پر اهڙو توهين آميز رويو هن جي برداشت کان ٻاهر ٿي وڃي ٿو، پوءِ به ڪمال ضبط جو مظاهرو ڪندي تلخ لهجي ۾ چوي ٿي.
”آرام سان چانهه پيو توهان ته ساسر ۾ ڪڏهن ناهيو پئندا، ڪهڙي تڪڙ آهي، فون ڇا آئي سڀ ڪجهه وسري ويو.“
حنان هڪ لفظ به ڳالهائي بغير اڌ پيتو اڌ هاريو جي مثل ڪوپ رکي بنا ڪجهه چوڻ، موڪلائڻ جي بغير تڪڙو ٻاهر نڪري وڃي ٿو ۽ سنڌيا صدمي جي حالت ۾ چپ چاپ ڪڏهن ٺاهيل شين کي ۽ ڪڏهن کليل گيٽ کي وائڙن وانگر ڏسندي رهجي وڃي ٿي. سندس مٿو سور ۾ ڦاٽڻ لڳي ٿو. ڪرسي کي پڪڙي ويهي رهي ٿي، مختيار سندس اهڙي حالت ڏسي ڊوڙي اندر وڃي ٿي ۽ سندس دوائون کڻي اچي ٿي ۽ منع ڪرڻ جي باوجود زوري کيس کارائي ٿي ۽ ٻانهه کان وٺي اٿاري ڪمري ڏانهن وٺي وڃيس ٿي.



”سڄڻ توکي خبر ڪهڙي ته منهنجي اها رات ڪيئن گذري،“
هر لمحي پنهنجي بي وسي ۽ ڪم مائگي جو احساس هن جو جيءَ جهوري رهيو هو. هن دل جو بار هلڪو ڪرڻ لاءِ پيڊ ۽ قلم کڻي لکڻ شروع ڪيو ۽ ان خط ۾ پنهنجي درد جي هر احساس کي اوتي ڇڏيو. ڪاغذ تي قلم هلندو رهيو ۽ هن جي پيڙا ۾ ٿڌاڻ ايندي وئي، خط لکي لفافو بيڊ جي خاني مان ڪڍي ان ۾ رکيو ۽ مختيار کي سڏي چيو ته ڊرائيور کي چوي ته هي آصف صاحب کي پهچائي اچي. هوءَ هاڻي آصف کي ئي پنهنجو هڏ ڏوکي سمجهڻ لڳي هئي. ان سان پنهنجي اندر جو حال اورڻ ۾ کيس ڪا هٻڪ نه ٿيندي هئي ۽ اهو به هن جي حالت کي سڳن ڀائرن ۽ سٺي دوست جيان سمجهي سگهندو هو. کيس خط موڪلي هوءَ ڪجهه قدر پاڻ کي پُر سڪون محسوس ڪرڻ لڳي، مختيار هن کي ائين ڏسي دل ئي دل ۾ هن کي آفرين ڏيڻ لڳي ته هيءَ عورت ڪيئن سڀ ڪجهه پاڻ تي سهي ٻين جي لاءِ ڪنهن به پريشاني جو باعث نه ٿي بنجي.
”آپا ڪجهه کائيندئو ته کڻي اچان.“
انڪار ڪرڻ تي ڪافي ٺاهي کڻي اچي ٿي ۽ زوري کيس پياري ٿي. مختيار جي وڃڻ کان پوءِ هوءَ وري بي تُڪين سوچن ۾ گم ٿي وڃي ٿي،
”حنان اگر توکي گهران ڪا امرجنسي فون آئي ته ڀلا ان ۾ منهنجو ڪهڙو قصور، تون ته هونئن به منهنجي زندگيءَ ۾ هاڻي نالي ماتر ئي موجود آهين، شادي کي ڪيترا سال ٿي ويا آهن، ليڪن تو انهن سالن ۾ مونسان ڪجهه ڏينهن به سڄا ناهن گذاريا. پوءِ به مان تنهنجي گهر وارن جي نڙي ۾ ڪنڊو بنجي ڇو ڦاسي پئي آهيان.... مون ڪڏهن توکان زال هجڻ جو ڪو حق ناهي گهريو، ڪنهن ٻئي جي حق تلفي ناهي ڪئي پوءِ ڇو..... آخر منهنجو به ڪو عزتِ نفس آهي، تون ائين نوڪرن جي آڏو مونکي بي توقير ڪري هليو وئين، ڇو، ڇو.... مان به بلڪل ٻين وانگر احساس رکان ٿي، مونکي به ڏک ٿئي ٿو ڇا عمر وڏي ٿي وڃڻ سان درد جو احساس مري ويندو آهي، عزتِ نفس مجروح ناهي ٿيندو. پوءِ تون مونسان هميشه اهڙو رويو ڇو رکندو آهين ڄڻ آءُ پٿر جي مورتي هجان، احساسن ۽ جذبن کان عاري.“ هوءَ روئندي رهي ٿي ۽ سوچيندي رهي ٿي.
ائين ئي هڪ ڏينهن حنان گهڻن ڏينهن کان پوءِ آيو هو ته سندس موڊ ڪجهه ٺيڪ نه پئي لڳو. سنڌيا کيس رليڪس ڪرڻ جي خاطر هڪ ننڍڙو مذاق ڪيو ته هو مڇرجي ويو هو ۽ زندگي ۾ پهريون ڀيرو هُن اهڙا لفظ استعمال ڪيا، جنهن کي ٻڌي سنڌيا جو دماغ سُن ٿي ويو، هوءَ ائين خاموش ٿي وئي هئي، ڄڻ هن کان ڪا عظيم غلطي سرذد ٿي وئي هجي، سندس سيني ۾ ڄڻ ڪنهن تيز نشتر ٽنبي وڌو هجي، مغز ۾ ڀانءُ هٿوڙا لڳي رهيا هجن، هوءَ شرمسار ٿي رهي هئي ان ڳالهه تي ته اهي لفظ حنان جي زبان مان نڪتا هئا، جيڪو هميشه محبت کان وڌيڪ سنڌيا جي عزت ڪندو هو. سنڌيا ڪجهه چوڻ کان سواءِ چُپ چاپ اتان اُٿي ڪچن ڏانهن هلي وئي هئي.

20

ڪيترن ڏينهن کان پوءِ شام جي وقت ٻاهر گاڏيءَ جو هارن وڄي ٿو ته مختيار جي واتان نڪري وڃي ٿو ته شايد سائين آيو آهي. سنڌيا اداسي مان چوي ٿي:
”سائين هاڻي هيڏانهن ڪٿي ٿو اچي. مون ته آسرو ئي لاهي ڇڏيو آهي، اچي نه اچي سندس مرضي آهي، مان نه ته هاڻي کيس فون ڪنديس نه اچڻ لاءِ چونديس.“
حنان اندر ڪمري ۾ گھڙي اچي ٿو سنڌيا کي ائين بيمار بيمار بيڊ تي ليٽيل ڏسي پريشان ٿي وڃي ٿو ۽ مختيار کان پڇي ٿو ڇا ٿيو آ ميڊم کي،
مختيار ڪو جواب ڏئي بغير ڪمري مان کسڪي وڃي ٿي ته سنڌيا ڪوشش ڪري اٿي ويهي ٿي،
”توهان کي خبر آهي ته توهان گهڻن ڏينهن کان پوءِ آيا آهيو؟ ۽ اهو به پڪ ڪلاڪ اڌ لاءِ.... ڇو ٿا هر روز آس ڏياري نراسائي ۾ وجهو.... آخر اهو ڪيستائين هلندوَ....؟ ۽ مان توهان جو ائين انتظار ڪندي رهنديس. توهان جي زندگي ۾ هاڻي مون لاءِ ڪابه جڳهه ناهي ته پوءِ هن بي معنى رشتي کي ڇو پيا گهليو؟“
”سنڌيا مان توهان کي ڪيئن سمجهايان..... ڏسو نه، توهان جي طبيعت به خراب رهڻ لڳي آهي، توهان ڊاڪٽر کي ڇو نه ٿا ڏيکاريو.... هلو مان ٿو ڏيکاري اچان، اهوئي ضد اٿوَ نه.“
سنڌيا بيڊ تان اٿي ڀر ۾ پيل ڪرسي تي ويهندي حسرت سان سندس هٿ جهلي روئڻهارڪي انداز ۾ چوي ٿي،
”حنان مونکي صرف توهان جي ضرورت آهي مان ڪنهن به ڊاڪٽر کي نه ڏيکارينديس.... مان توهان سان کوڙ ساريون ڳالهيون ڪرڻ چاهيان ٿي. توهان سان ڊگهي ڊرائيو تي وڃڻ چاهيان ٿي، مونکي صرف توهان جو وقت کپي، مان دل جو هر حال توهان سان اورڻ چاهيان ٿي. منهنجي ڳالهه سمجهو ڇو ڪونه ٿا، جي مون پنهنجي انهن حسرتن، آرزوئن، تمنائن کي وڌيڪ پنهنجي من اندر سانڍي رکيو ته منهنجي اندر ۾ قيامت خيز طوفان اٿندا جيڪي منهنجي وجود کي تهس نهس ڪري ڇڏيندا، ذهن جا پردا ڦاٽي پوندا.“
حنان نرمي سان هن جو هٿ پري ڪندي،
”سنڌيا توهان الائي ڇو نه ٿا سمجهڻ جي ڪوشش ڪيو، مان في الحال هن کان وڌيڪ وقت توهان کي نه ٿو ڏئي سگهان. هلنداسين ڪڏهن لانگ ڊرائيو تي... مان ڪوشش ڪيان پيو ته توهان لاءِ وقت ڪڍي سگهان.“
سنڌيا مايوس ٿي وڃي ٿي. ۽ ان کان پوءِ ڪجهه به نه ٿي چوي.
مختيار چانهه کڻي اچي ٿي، چانهه پي اٿندي چوي ٿو،
”توهان ڊاڪٽر کي ضرور ڏيکاري اچجو. مان آصف کي به چوندس..... مائي مختيار تون ڊرائيور کي وٺي، ميڊم کي ڊاڪٽر کي ڏيکاري اچجانءِ، هي اسپتال جي ائڊريس ڏئي ٿو وڃان ۽ هي فون نمبر وٺ، مئڊم ته فون ڪندي ڪون، ضرورت پوي ته مونکي فون ڪري وٺجانءِ.“
اهو چئي هو ٻاهر نڪري وڃي ٿو ۽ سنڌيا دور ٿيندي کيس حسرت ڀرين نگاهن سان ڏسندي رهي ٿي.



وقت جو ڦيٿو ڦري ٿو حنان ان ڏينهن کان پوءِ ڪئي ڏينهن جي ناغي کان پوءِ وري ايڪڙ ٻيڪڙ اچڻ شروع ڪيو آهي پر هاڻي سنڌيا جو رويو حنان سان هڪ مهمان کان وڌيڪ نه رهيو آهي. هن هر شڪايت اندر ۾ سانڍي خاموشي سان وقت گذارڻ جو اصولي فيصلو ڪري ڇڏيو آهي. هوءَ وڌيڪ بي توقير ٿيڻ جي پاڻ ۾ همٿ نه ٿي ڀانئين.
اڄ هنن جي ان نالي ماتر رهجي ويل شادي کي اٺ سال پورا ٿي ويا آهن. خبر ناهي ڇو هن جي دل ۾ اها ڳالهه اچي ويٺي آهي ته اڄ حنان سڀ ويڇا وساري هميشه جيان ضرور ايندو. پاڻ سان گڏ کوڙ ساريون شيون، ڪيڪ وٺي ايندو ۽ چوندو ته،
”سنڌيا ميم توهان کان وسري ويو ڇا، اڄ اسان جي شادي ٿي هئي.“
اهو سوچي پئي ته مختيار اندر اچي کيس ڪيلينڊر ڏي نهاريندي ڏسي چوي ٿي.
”آپا وري پيا ڪيلينڊر ڏي نهاريو.“
”ها اڄ اسان جي شادي جي اٺين سالگرهه آهي، مونکي فون ڏي ته سائينءَ کي ٻڌايان.“
مختيار فون کڻي ڏئيس ٿي.
نمبر ملائي،
”هيلو حنان پوءِ اڄ اچو ٿا نه.“
”اڄ...! ڇو خير ته آهي نه.....“
هجت ڀرئي نموني،
”سائين منهنجا ياد ڪيو..... اڄ ڪهڙو ڏينهن آهي.“
”مونکي ته ياد ناهي.... ڇا ٿيو آ اڄوڪي ڏينهن کي......“
سنڌيا سخت مايوس ٿي وڃي ٿي،
”ٺيڪ آ ٺيڪ آ، توهان کي ياد اچي ته اچي وڃجو.“
حنان بيرخي مان،
”سنڌيا ميڊم مان آفيس ۾ ڪم پيو ڪيان، جلدي ٻڌايو مونکي ڪجهه ياد نه پيو اچي.“
”حنان تون ڪيڏو نه بدلجي ويو آهين.... تو ته مونکي مايوسين مان ڪڍڻ لاءِ مونکي سهارو ڏنو هو، ليڪن توئي مونکي بي رخين جي عذاب ۾ مبتلا ڪري ڇڏيو آ... توکي اڄ اهو ڏينهن به ياد ناهي. اڄ اسان جي شاديءَ جي سالگرهه آهي، اسلام اباد ۾ ڪيڏو نه چاهه سان وٺي هليو هئين ان ڏينهن کي سيليبريٽ ڪرڻ لاءِ.“
”اوهه سنڌيا آءِ ايم سوري.... مونکي بلڪل ياد ناهي رهيو، هونئن به اسان ڳوٺاڻا اهڙين ڳالهين کي ڪٿي اهميت ڏيندا آهيون... چڱو هاڻي توهان آرام ڪيو، مان ايندس ڪنهن ڏينهن پوءِ اطمينان سان ڳالهيون ڪنداسين.“
چئي فون بند ڪري ڇڏي ٿو ته سنڌيا حيرت سان فون کي ڏسي ٿي. ڪنهن شاعر جو هي شعر سندس لبن مان نڪري ٿو:
ملڻ واري موسم، وڇوڙا اکين ۾،
اوهان ئي رهو ٿا، اڪيلا اکين ۾،
سموري حياتي نه مرڪي سگهياسين،
اوهان ڏانهن ڏسندي به، ڳوڙها اکين ۾.
اچانڪ سندس مٿي جي تڪليف وڌي وڃي ٿي. دماغ مائوف ٿيندو پيو وڃي، کيس لڳي ٿو ته هوءَ سمنڊ جي اٿاهه گهراين ۾ گم ٿيندي پئي وڃي، ڪناري تي بيٺل ماڻهو شايد کيس سڏي رهيا هئا، پر هوءَ جواب نه پئي ڏئي سگهي، نه واپس وري پئي سگهي، ڪنارو شايد پري رهجي ويو هو. سندس اکيون بند هيون، پر کيس خبر هئي ته هوءَ اونهي سمنڊ جي گهرائي ڏانهن وڌندي پئي وڃي، سندس وجود لهرن جي رحم وڪرم تي وهي رهيو هو، پر هوءَ بي وس ٿي وئي هئي، نه ڪو بچاءُ لاءِ سهارو هو، نه ئي ڪو ڪنارو. شايد هي آخري پَل آهي، زندگي ۽ موت جي وچ ۾ هڪ پُل، هن جي دماغ، گهراين ۾ ويندي سوچيو، اهو پل پاڻيءَ جي ان بوڻيي وانگر آهي، جنهن ۾ سموري جيون جا رنگ قيد آهن، جي هوءَ اکيون کولي ٿي ته هڪ هڪ واقعي کي ڏسي سگهي ٿي. پر هن پنهنجون اکيون بند ڪري ڇڏيون هيون، پوئتي مُڙي نهارڻ مان ڪهڙو فائدو، هوءَ هن وقت جنهن مقام تي پهتي آهي. اتي نه ته ڪو ماضي آهي نه ڪو مستقبل، هوءَ زندگي کان آزاد ٿيڻ لاءِ وڃي رهي آهي، هي سندس وجود جي آزاديءَ جو واحد لمحو آهي، جيڪو الائي ڪيترو مختصر يا طويل ٿي سگهي ٿو، هن بي تعلقيءَ سان سوچيو، حيرت جي ڳالهه اها هئي ته هوءَ انهن سڀني احساسات کان بي نياز ٿي چڪي هئي، خوشيون، ڏک زندگيءَ جي روشني ۽ موت جي اونداهي سڀ بي معنى هئا. اگر ڪو احساس باقي هو ته اهو هو هنن سڀني کان بي پناهه نجات جو احساس، تڏهن ئي هوءَ بي ڊپي ٿي انهن بي پناهه اونهاين ۾ گم ٿيندي پئي وئي.
مختيار ڪمري ۾ آئي ته هن کي ائين بي خبر ڏسي هن جا ته هٿ پير ٺري ويا، جلدي ڊرائيور کي سڏيائين ۽ ٻنهي وڏي مشڪل سان وٺي کيس اسپتال پهچايو، ۽ اتي پهچڻ کان پوءِ هنن حنان کي فون ڪئي ۽ آصف جو نمبر ملائي سڄي صورتحال ٻڌائي. چيو ته هو سندس گهر وارن کي ٻڌائي ۽ جلدي اسپتال اچي، ڪجهه ئي دير ۾ سڀ پهچي ويا. سنڌيا ان وقت آءِ سي يو ۾ هئي شوڪت علي جي حالت سخت خراب هئي، طارق ۽ احمد کيس دلداري ڏئي رهيا هئا ته هن جي پياري ڌيءَ کي ڪجهه نه ٿيندو، هوءَ جلدي هوش ۾ اچي ويندي، هو ٻئي سمجهائي ڪري کيس گهر وٺي وڃن ٿا. ڪومل به کيس سنڀالڻ لاءِ گهر هلي وڃي ٿي، رابعه مٿي کي هٿ ڏئي سوچي ٿي ته هي هنن کان ڇا ٿي ويو.
ڪجهه ئي دير کانپوءِ حنان ٿڙندو ٿاٻڙندو اسپتال پهچي ٿو، دور پري هڪ بينچ تي مختيار ڏکاري ويٺي آهي. حنان هن کان پڇي ٿو،
”ڇا ٿيو آ ميڊم کي...“
هن کي ڏسي مختيار جو صبر موڪلائي وڃي ٿو هوءَ ڪو لحاذ ڪئي بغير ڏک ۽ ڪاوڙ ۾،
”بس سائين، آپا به آخر انسان آهي، ڪيستائين سهي ها.... توهان ته اسلام آباد مان اچڻ کانپوءِ هڪ ڏينهن به کيس نه ڏنو، ويچاريءَ نوڪرن جي آسري پئي زندگي ڪاٽي، اڄ صبح کان تياري پئي ڪيائين ته اڄ اسان جي شادي جي سالگرهه آهي، سائين ۽ مان وينداسين.... ڊگهي ڊائيونگ تي، مان کوڙ ساريون ڳالهيون ڪرڻ ٿي چاهيان. اندر جون سڀ ڳالهيون جيڪي سالن کان سانڍيو پئي وتان، صبح کان ڪيڏو نه خوش هئي، پاڻ اٿي پنهنجا ڪپڙا ڪڍيائين، توهان لاءِ آندل جوڙو ٻاهر ڪڍي رکيائين ۽ پوءِ توهان کي فون ڪيائين.“
الائي ڪيڏي مهل احمد ۽ طارق موٽي آيا ۽ رابعه سان گڏ اچي اتي پهتا، مختيار جون ڳالهيون ٻڌي رابعه ته روئي ڏنو، طارق ۽ احمد کي ڪاوڙ ته ڏاڍي لڳي پر موقعي جو لحاذ ڪندي خاموش ٿي ويا، ان وقت ڊاڪٽر ٻاهر آيو ته حنان ڊوڙي وڃي ڊاڪٽر کان پڇيو،
”ڊاڪٽر صاحب ڇا ٿيو آ سنڌيا کي...“
”نروس بريڪ ڊائون.... مريضه هوش ۾ ته آهي، ليڪن مسلسل ذهني دٻاءُ جي ڪري هوءَ سوچڻ سمجهڻ جي قوت وڃائي ويٺي آهي، بلڪه مان اهو چوندس ته هوءَ وڌيڪ سوچڻ سمجهڻ چاهي ئي نه ٿي.“
حنان جو چهرو اڇي هرک جهڙو ٿي وڃي ٿو، طارق ڪاوڙ ڀرين نظرن سان کيس ڏسي ٿو. ۽ احمد کي ساڻ ڪري ڊاڪٽر جي پويان سندس ڪيبن ۾ هليا وڃن ٿا ۽ ان کان سنڌيا جي حالت جي متعلق تفصيل سان پڇن ٿا.
”منهنجي خيال ۾ سنڌيا صاحبه جي نروس بريڪ ڊائون ٿيڻ جو سبب نفسياتي آهي، زندگيءَ کان فرار حاصل ڪرڻ جي ڪوشش آهي، ذهني دٻاءُ جڏهن هن لاءِ ناقابلِ برداشت ٿيڻ لڳو، ته هن اهڙي طرح درد ۽ زندگي ٻنهي کان پيڇو ڇڏائڻ جي ڪوشش ڪئي، هن ڪجهه ٻڌڻ ۽ سمجهڻ کان قطعي انڪار ڪري ڇڏيو آهي.“
ٻئي طرف آصف حنان کي تسلي ڏيڻ جي ڪوشش ڪري ٿو ته هو روئڻهارڪو ٿي چوي ٿو،
”آصف تون سچ ٿو چوين مان ڏوهي آهيان سنڌيا جي آرزوئن جو، تمنائن جو، پر ڪجهه شيون پنهنجي وس ۾ ناهن هونديون، بعض حالات ۾ انسان خود پنهنجو تماشائي بنجي ويندو آهي، مان به پنهنجي حالات جي تبديلين جو تماشائي بنيو رهيس، هي عورت سنڌيا پنهنجي سموري معصوميت ۽ سچاين سميت منهنجي قريب ايندي وئي. تو هميشه مونکان پڇيو ته مان سچ ڇو نه ٿو ڳالهايان، پنهنجي محبتن جو اقرار ڇو نه ٿو ڪيان، اڄ جڏهن گهڻي دير ٿي چڪي آهي، شايد منهنجي اقرارڪرڻ يا نه ڪرڻ سان ڪوبه فرق نه پوندو، پر مان چوڻ چاهيان ٿو ته تو بلڪل ٺيڪ چيو هو، ته جيڪي ماڻهو محبت جو اعتراف نه ٿا ڪن، اهي شايد محبت ئي نه ٿا ڪن، يا وري کين محبت جي پائداريءَ جو يقين ناهي هوندو. اڄ مونکي ان ڳالهه جو يقين اچي ويو آهي ته مونکي سنڌيا ميم سان همدردي نه پر محبت آهي، شديد محبت، اهڙي محبت جيڪا اڄ تائين مون ڪنهن به رشتي سان ناهي ڪئي.“
ٻئي ڏينهن سنڌيا کي آءِ سي يو مان اسپيشل وارڊ جي روم ۾ شفٽ ڪيو ويو. ان وقت حنان ۽ آصف کان سواءِ اسپتال ۾ ڪير به ڪونه هئو. آصف سڀني کي ڪجهه دير آرام ڪرڻ لاءِ گهر موڪليو هئو، سنڌيا جون اکيون کليل هيون پر هر قسم جي احساس کان عاري بس خلا ۾ معلق هيون.
حنان سندس ڀرسان هڪ ڪرسي تي ويٺو هو ته آصف ٻاهران چانهه وٺي اندر ڪمري ۾ آيو ۽ هڪ ڪپ کيس ڏيندي، پينٽ جي کيسي مان هڪ خط ڪڍي هن ڏي وڌايو جيڪو سنڌيا ڪجهه ڏينهن پهرين آصف کي موڪليو هو، هو حيرت سان خط ڏسڻ لڳو ۽ پوءِ لفافي مان ڪڍي پڙهڻ لڳو.



” آصف ڀاءُ.“
مون ڪيتري عرصي کان حنان سان ڳالهائڻ پئي چاهيو، توهان کي ته خبر آهي ته ڪهڙين حالتن ۾ اسان جو هي رشتو جڙيو هو، جڏهن مان انتهائي مايوسين کان پوءِ پاڻ کي سنڀالي ورتو هيو، حنان اڪثر چوندو هيو ته،
”مون سڄي عمر ڪيترن ماڻهن، ڪيترن رشتن سان محبت ڪئي آهي، انڪري مون محبت کي پنهنجي تمام ويجهو کان ڏٺو آهي.“
”پر مان توهان کي چوڻ ٿي چاهيان ته هو جڏهن به توهان کي ملي ته کيس ٻڌائجو ته مون زندگي کي به شدت سان پيار ڪيو آهي، هر واسطي کان هر رشتي کان وڌيڪ، تڏهن ئي ته مان اڃان تائين زنده آهيان، تنهنجي خاطر حنان، صرف تنهنجي خاطر ئي ته زهر جو اهو پيالو جيڪو زندگي مونکي عطا ڪيو آ، ايترو آهسته آهسته پئندي رهي آهيان، ليڪن هاڻي مون ۾ اهو دم اها سگهه ناهي رهي، نه محبت جون خوشيون برداشت ڪرڻ جي، نه نفرت جي باهه ۾ پڄرڻ جي، هاڻي مان ٿڪجي پئي آهيان، اهو نه سمجهجانءِ ته مان زماني کان ڊڄي وئي آهيان يا پنهنجو پاڻ کان ڊپ ٿو لڳي، نه اهڙي ڳالهه ناهي، ڀلا ٻڏڻ وارو لهرن جي ڌڪن کان ڪٿي ٿو ڊڄي، مونکي هاڻي دنيا کان به ڊپ نه ٿو لڳي ڇو ته هينئر مون وٽ ڀورا ڀورا ٿيڻ لاءِ ڪجهه به ناهي. زماني اڳ ۾ ئي پنهنجا سمورا تيرمنهنجي سيني ۾ ٽنبي ڇڏيا آهن، مون کي انسانن سان نفرت ناهي، صرف ڪنهن تي اعتبار ناهي رهيو ۽ اهو اعتبار مون ناهي ٽوڙيو نه ان اعتبار کي ٻيهر قائم ڪرڻ منهنجي وس ۾ آهي، ان ڪري مون پنهنجي هار تسليم ڪري ورتي آهي. شڪست کي مڃڻ به وڏي حوصلي جي ڳالهه آهي ۽ اهو حوصلو مونکي مجبوراً ڌارڻو پيو آهي.“
حنان خط جي هڪ هڪ سِٽ پڙهندو پئي ويو ۽ سندس چهري جو رنگ زرد ٿيندو پئي ويو. اکين مان ڳوڙها لارون ڪري وهي رهيا هئس، هو پنهنجي منهن ڀڻڪي رهيو هو.
”سنڌيا توکي ائين نه ڪرڻ کپندو هو، مونکي ايڏو وڏو دک ڏيڻ نه کپندو هو. هن اهو سڀ چوڻ چاهيو پئي ليڪن سمجهه ۾ نه ٿي آيو ته ڪنهن کي چوي ليڪن چوڻ به ضروري هو نه ته اهو آواز ذهن جي پردن ۾ سوراخ ڪري وجهندو، هنن جملن جو تڪرار ايڏو ته وڌي ويو هو جو ٻيو ڪو آواز کيس ٻڌڻ ۾ نه ٿي آيو، ان آواز جو پڙاڏو سندس مغز ۾ مترڪن جيان لڳي رهيو هو. هن جي دل چاهيو ته هو ان آواز جي شدت سان رڙيون ڪرڻ لڳي. سنڌيا تون مونکي ڪڏهن به معاف نه ڪجانءِ..... مان تنهنجو ڏوهاري آهيان، تون ته جڏو کوڙو جي ئي رهي هئينءَ...... مون توکي نئين آس ڏئي نراساين جي اونداهي کاهي ۾ ڌڪو ڏئي ڇڏيو، تون ته اڪيلي جي رهي هئينءَ، مون ئي توکي ساٿ ڏيڻ جو عهد ڪيو، تنهنجي اڪيلاين کي دور ڪرڻ جو احساس ڏنو، ليڪن مون ته توکي ان کان به وڌيڪ تنها ڪري ڇڏيو، تنهنجي اندر جي احساسن کان بي خبر.... ڪڏهن به تنهنجي جيءُ ۾ جهاتي پائي توکي محسوس نه ڪيو، هميشه توسان نا انصافي ڪئي....
خدايا....! مونکي همٿ ڏي، مان هاڻي پنهنجي نا انصافين جي تلافي ڪندس، سندس سيني ۾ جيئڻ جي امنگ ۽ اميد پيدا ڪندس..... سنڌيا ميم جي تيمارداري ۾ پاڻ کي گم ڪري ڇڏيندس.
هو سڏڪندي چوي ٿو.. ”ڏس نه سنڌيا تنهنجو هي حنان ڪالهه کان وٺي ڪيڏانهن ناهي ويو. توسان گڏ ويٺو آهي، پليز هاڻي تون جلدي ٺيڪ ٿي وڃ.“
ان وقت آصف جيڪو هن کي سنڌيا سان حال اوريندي ڏسي دل جهلي نه سگهيو هو ۽ ٻاهر هليو ويو هو. اندر اچي سندس ڪُلهي تي هٿ رکي ٿو ته هو ڇرڪ ڀري اوپرين اکين سان کيس ڏسي ٿو.




ڪافي ڏينهن تائين هوش ۽ بي هوشي جي حالت ۾ فتح ۽ شڪست جي فيصلي جي انتظار ۾ معلق رهي، ڊاڪٽرن جو خيال هو ته هوءَ جسماني طور ته بلڪل ٺيڪ هئي، هن جي مسلسل بيهوشي جو سبب نفسياتي هو. يا ته هوءَ حقيقت کان فرار جي لاءِ هوش ۾ اچڻ ئي نه پئي چاهي، يا دنيا ڇڏڻ جي خواهش ايتري حاوي هئي جو ان جسم تي غلبو حاصل ڪري ورتو هو، ليڪن پوءِ به ڊاڪٽرن کي يقين هو ته جلد يا دير سان کيس هوش اچي ويندو، محبت ۽ زندگي انسان کي موت جي منهن مان ڇڪي واپس وٺي ايندي آهي.
ٻن مهينن ۾ سنڌيا صرف هڪ دفعو اکيون کوليون هيون ۽ پوءِ بند ڪري ڇڏيون هيون. هوش ۽ بيهوشي جي حالت ۾ هڪ احساس مستقل ٿيندو هو ته ڄڻ ڪو پاڇي وانگر سندس وجود جي آس پاس آهي، درد جي شدت ۾ سندس پيشانيءَ تي احساس جي صورت ۾ هٿ محسوس ٿيندو هو، بنا ڪنهن لفظ جي بنا ڪنهن آواز جي هوريان هوريان کيس دلداري ڏيندو هجي، جيئڻ جي آس ڏيندو هجي، هن ڄاڻڻ چاهيو ٿي ته ڪير آهي؟ حنان؟ ليڪن کيس ڊپ هو ته اکيون کوليندي ئي هو خواب جي شڪل ۾ غائب نه ٿي وڃي، ڪيڏانهن گم نه ٿي وڃي ۽ هنن ڏکارين گهڙين ۾ جنهن هن جو ايترو ساٿ ڏنو آهي، هن ٻيهر کيس وڃائڻ نه ٿي چاهيو.
هڪ ڏينهن اچانڪ کيس ائين لڳو ڄڻ هن جو ساهه گهٽجڻ لڳو آهي. سيني تي ڪنهن وزني پٿر رکي دٻائڻ جي ڪوشش پيو ڪري. سيني ڏانهن هٿ وڌائي ٻارن وانگر رڙيون ڪرڻ لڳي ۽ ڄڻ ته هن جا سڀ خواب ڀور ڀور ٿي ويا، حنان ڄڻ کيس ڪجهه چئي رهيو هجي جيڪو هن جي سمجهه ۾ نه ٿي آيو، پر حنان جون سڄيل اکيون ۽ وکريل وار کيس ڏاڍا عجيب لڳا، هي حنان کي ڇا ٿي ويو آهي، هي ته تمام نفيس آهي. بي ترتيبي کيس ڪڏهن به ناهي وڻندي. ۽ اڄ ائين وکريل وکريل بيٺو آهي.
حنان هن جي ڀر ۾ اچي ويهي ٿو،
”سنڌيا تون ڳالهائين ڇو نه ٿي، مونڏي ڏس مان حنان آهيان، مونسان ڳالهاءِ پليز..!“
حنان جي آواز ۾ عجيب نموني جو خوف هو..
ان وقت ڊاڪٽر اچي ٿو. هن جون اکيون هٿن سان کولي ڏسي ٿو جن ۾ زندگيءَ ڏانهن موٽ جي رمق نظر اچيس ٿي،
”ڳالهائڻ جي ڪوشش ڪيو مس سنڌيا، مٿي ۾ سور ٿو ٿئي.“ ڊاڪٽر جو آواز ٻڌڻ ۾ اچيس ٿو.
”مٿو....!“ مٿي ڏي هٿ ڊگهيڙي، ”مٿو آهي ڪٿي....؟“ هن حيرت سان سوچيو، ”هي مٿي جي جاءِ تي برف جي وزني سِر ڪنهن رکي ڇڏي آ؟“ هن ڊڄندي ڊڄندي مٿي کي هيڏانهن هوڏانهن چوريو.
حنان هنجي چُرپُر محسوس ڪري،
”ڪجهه ڳالهاءِ نه، ڳالهائين ڇو نه ٿي اسٽوپڊ.“
حنان هسٽيريائي انداز ۾ چئي رهيو هو، کيس دڙڪا ڏئي رهيو هو.
هوءَ سوچڻ لڳي،
”هن شخص مان اهائي اميد هئي ته ڪاوڙ ۾ به دڙڪو ڏيندو آهي ته پيار ۾ به، جيڪڏهن هوءَ آخري پساهن ۾ هوندي تڏهن به دڙڪا ڏيندو.“
ڊاڪٽر ٻيهر معائنو ڪندي چيو:
”توهان کي مبارڪ هجي. هوءَ موٽي رهي آهي، اهڙا ڪئي موقعا ايندا پر هن جو وڌ ۾ وڌ خيال رکڻو آهي. هن ۾ ٻيهر زندگي ڏانهن ورڻ جي امنگ جاڳائڻي آهي، پر هن سان نارمل رويو اختيار ڪرڻو آهي، گهڻو خيال ڪرڻ سان هن جي اندر خود رحمي جو جذبو جاڳائيندو، جيڪو هن کي دُکي ڪري وجهندو.“
ٻن ڏينهن کان پوءِ هوءَ ٿوري دير لاءِ وري هوش ۾ اچي ٿي ۽ وري ڪن عميق گهراين ۾ گم ٿي وڃي ٿي.
اهڙي طرح آهستي آهستي هوش ۽ بيهوشي واري وقفي ۾ گهٽتائي اچي ٿي. هوءَ تيزي سان زندگي جي طرف موٽي ٿي، اڄ هن جي طبيعت گهڻي بهتر هئي. ڊاڪٽر هن کي ڪمري ۾ واڪ ڪرڻ لاءِ چيو هو، مختيار کيس واڪ ڪرائي ڪمري ۾ رکيل ڪرسي تي آڻي ويهاريو هو، ان وقت حنان ڪمري ۾ داخل ٿيو ته مختيار ٻاهر نڪري وئي، حنان سندس ڀرسان زمين تي ويهي رهيو ۽ سندس ٻئي هٿ جهلي ورتا، هن هٿ ڇڏائڻ جي ڪوشش ڪئي پر سندس ۾ همٿ نه هئي.
”سنڌيا تون ڪيستائين ائين مونکي نظر انداز ڪندي رهندينءَ، مان توکي صرف اهو ٻڌائڻ چاهيان ٿو ته مان پهرين گهڙيءَ ۾ جڏهن مون توکي ڏٺو هو، تڏهن ئي ڄاڻي ورتو هو ته منهنجي ذات جو ٻيو حصو تنهنجي ذات ۽ وجود ۾ شامل آهي، اسان ٻئي هڪ ئي وجود جا نا مڪمل ٽڪرا آهيون ۽ ان پهرين گهڙي ۾ مون اهو به ڄاڻي ورتو هو ته تون پنهنجو پاڻ کان هن دنيا کان ۽ محبتن کان ڪيتري خوفزده آهين. تڏهن مون چيو هو ته هڪ نه هڪ ڏينهن مان توکي ضرور ٻڌائيندس ته محبت ڇا هوندي آهي، اها نه، جنهن کي حاصل ڪري انسان خوفزده ٿي وڃي، دکي ٿي وڃي، روئندو وتي، اها محبت ناهي هوندي، محبت جي روئاريندي آهي ته کلائيندي به آهي، سنڌيا ميم، اها خوشيءَ جو نالو آ، روشنيءَ جو نالو آ، خدا جو نالو آ، ان کي ماڻڻ سڃاڻڻ کان نه ڊڄ.“
سنڌيا بي يقيني سان حنان ڏي نهاريو ۽ چوڻ چاهيو ته،
”مونکي ڪنهن جي به سڃاڻپ يا ساڃاهه ناهي، نه جذبن جي نه انسانن جي،“
ليڪن حنان، پنهنجي خوبصورت اکين جي مقناطيسي ڪشش جي پوري طاقت سان کيس ڏسي رهيو هو ۽ سندس نظرون هوريان هوريان زيرِ لب ڪجهه چئي رهيون هيون، ٻڌائي رهيون هيون سڏي رهيون هيون ۽ سنڌيا جنهن ان جي نفي ڪرڻ چاهي ٿي، کيس دور ڪرڻ چاهيو ٿي، بلڪل اچانڪ بغير ڪنهن ارادي جي سندس ٻانهن ۾ منهن وجهي سڏڪا ڀري روئڻ لڳي. حنان کيس ڪلهن کان جهلي ڪجهه چئي رهيو هو پر هوءَ صرف اهو سوچي رهي هئي ته حنان تو، جنهن پاڻ کي هڪ خول ۾ بند ڪري رکيو هو. اڄ حنان تو همٿ ڪري انهن ديوارن کي ڪيرائي ڦٽو ڪري ڇڏيو.