ڊائريءَ جا ورق / نثري ٽڪرا

ڀڃ ڊاھہ

احسان آڪاش جي نثري ٽُڪرن ۾،  زندگيءَ جي ڪِٿي نہ ڪِٿي ڪا عرق ـ سازي آھي، ڀاڳ اَڀاڳ جي وَرق ـ گراني آھي، دَورَ جي ڪُک مان سڀاڳ ڳولڻ جو سعيو آھي. مُقدرَ جي جهيڻي روشنيءَ جي شڪايت آھي. نفرتن خلاف احتجاج آھي. مُحبّتن جي ميراث آھي. ڪنزيومر سوسائٽيءَ جي بي ـ حِسيءَ جو ڏُکُ آھي. احسان آڪاش جي نثري ٽڪرن مان، زندگيءَ جي تلخيءَ جي باوجود، زندگيءَ سان سِڪَ، مُحبّت پيار، نرملتا ۽ نفيس ـپَڻي جا خوبصورت عڪسَ پَسي سگهجن ٿا.

  • 4.5/5.0
  • 36
  • 4
  • آخري ڀيرو اپڊيٽ ٿيو:
  • ڇاپو 1
Title Cover of book ڀڃ ڊاھہ

سنڌسلامت پاران

سنڌ سلامت ڪتاب گهر پاران احسان آڪاش جي نثراڻي احساسن جو مجموعو ”ڀڃ ڊاھہ“ اوھان اڳيان آڻي رھيا آھيون. خليق ٻگهيو لکي ٿو:
”احسان آڪاش جي نثري ٽُڪرن ۾، زندگيءَ جي ڪِٿي نہ ڪِٿي ڪا عرق ـ سازي آھي، ڀاڳ اَڀاڳ جي وَرق ـ گراني آھي، دَورَ جي ڪُک مان سڀاڳ ڳولڻ جو سعيو آھي. مُقدرَ جي جهيڻي روشنيءَ جي شڪايت آھي. نفرتن خلاف احتجاج آھي. مُحبّتن جي ميراث آھي. ڪنزيومر سوسائٽيءَ جي بي ـ حِسيءَ جو ڏُکُ آھي. احسان آڪاش جي نثري ٽڪرن مان، زندگيءَ جي تلخيءَ جي باوجود، زندگيءَ سان سِڪَ، مُحبّت پيار، نرملتا ۽ نفيس ـپَڻي جا خوبصورت عڪسَ پَسي سگهجن ٿا.“
ھي ڪتاب احساس پبليڪيشن، حيدرآباد پاران 2021ع ۾ ڇپايو ويو. ٿورائتا آھيون احسان آڪاش جا جنھن ھي ڪتاب سنڌ سلامت ڪتاب گهر ۾ اپلوڊ ڪرڻ جي اجازت ڏني.


محمد سليمان وساڻ
مينيجنگ ايڊيٽر (اعزازي)
سنڌ سلامت ڊاٽ ڪام
sulemanwassan@gmail.com
www.sindhsalamat.com
books.sindhsalamat.com

حق ۽ واسطا

Book No: 27
- ¬ڪتاب: ڀڃ ڊاھہ
- موضوع: نثراڻا احساس
- ليکڪ: احسان آڪاش
- ڇاپو: پھريون – جنوري 2021ع
- تعداد: 500
- ڪمپوزنگ اينڊ ٽائيٽل: احسان آڪاش
- ڇاپيندڙ: احساس پبليڪيشن ۔ حيدرآباد
(03013324100)
مُلھہ: 200 روپيہ

ڊجيٽل ايڊيشن: سنڌ سلامت ڪتاب گهر
www. sindhsalamat. com
2024ع


• Book: Bhajj Daah
Prosaic Feelings
• Author: Ehsaan Aakash
• Edition: 1st January – 2021
• Quantity: 500
• Composing, Lay out & Title:
Ehsaan Aakash
• Printer: Ehsaas Publication Hyderabad
03155577538
balochahsan110@gmail. com
ڪتاب ملڻ جو هنڌ
احساس پرنٽرس اينڊ پبلشرز آفيس نمبر: 13 ٽئين منزل
شمشاد چيمبر گاڏي کاتو حيدرآباد (03013324100)

ارپنا

هي اسان جون اکيون نہ بلڪہ ٻين جون اکيون آهن، جيڪو اسان کي برباد ڪنديون آهن، جيڪڏهن سواءِ منھنجي دنيا جا تمام ماڻھو انڌا هجن ها تہ مان ڪڏهن بہ عمدي لباس ۽ خوش نما سامان جي پرواھہ نہ ڪريان ها !

(بينجمن فرينڪلن)

فھرست:

مھاڳ: احسان آڪاش جي نثري ٽڪرن جو تخليقي ڪَٿا کان تخليقي
نڪتہ نظر تائين خليق ٻگهيو 08
اَمھاڳ: احساسن جي تشريح احسان آڪاش 13
احسان آڪاش جو قلمي سفر ڊاڪٽر پروين موسى ميمڻ 21
هي ڀڃ ڊاھہ معنى ۽ مقصد ڳولھي ٿي ڏي زاهدہ تاج ابڙو 23
هي ڪتاب هڪ دانھن آهي، هڪ ميار آهي عين سحر 25
احساسن جو ڏيئو وساميو ڪٿي آ خالدہ سحر 28
زندگي جو نچوڙ – ڀڃ ڊاھہ مخدوم آسيہ قريشي 31
احسان آڪاش هڪ حساس ليکڪ سپنا گل 33

نثراڻي ترتيب:
زندگي 35
حساب ڪتاب، خواب، اُڀ جي ڇاتي، لعنت 36
سياست، ادب، عورت 37
هُڳاءُ 39
رشتا، اڪيلائي، سماج، سگهہ 40
پھرين چُمي، ننڊ 41
آنڌ مانڌ 42
پيسو، محبت ۽ نفرت، ڀاڳ، ڪشڪول 43
خواهش، ڪن فيڪون، گهڙي، زندگي جون اکيون 44
ڪوجهائپ 45
ماڻھپو، داغ 46
نظر 47
احساس، ڪمرو، پالڻھار 48
سپنا، دعا، سسئي ۽ صدا 49
مايا، اهميت 50
وجود 51
هڪ سوچ 52
فاسشسٽ 53
حرص ۽ مفاد 54
ظرف، قدر، لفظ 56
سبق، هڪ ڳالھہ 57
صرف افسوس ئي ڪري سگهجي ٿو 58
بس هڪ ڏينھن مرڻ لاءِ 59
تقدس 60
ڏُک ۽ سُک 61
ويڙھہ 62
علامت، شيون، اميد، مضبوطي 63
مثبت رُخ 64
اڌوري لکڻي، ياد 65
رب ۽ ڪُفر 66
اي منھنجي سپنا! 67
برف، فطرت 68
جڳ جا ويري 69
نثراڻا احساس (ڀڃ ڊاھہ):
تصويرِ زندگي 71
لڳاءُ 72
ذهني غربت 74
ماڻھن جو هڪڙو قسم هي بہ آهي 75
ادب 76
ڀڃ ڊاھہ 77
محبت 79
حرامي 80
ٿورائتو 81
زندگي هڪ رولو ڪُتو 82

مھاڳ: احسان آڪاش جي نثري ٽڪرن جو تخليقي ڪٿا کان تخليقي نڪتہ نظر تائين جو سفر !

نثري ٽُڪرن جي ھيئت، نثري نظم کان مختلف ٿئي ٿي، نثري نظم جي ڪا سِٽَ، نثري ٽُڪري جھڙي ٿي سگهي ٿي، ڪِن ڪھاڻين جا ڪي مڪالما، نج نثري ٽُڪرن جھڙا ٿين ٿا، نثري ٽُڪرن ۾ فرد جي اندر جي ڪائنات، جڏھن موجون ھَڻي ٿي ۽ اُن جو اظھار دل ـ لُڀائيندڙ آھي تہ پڙھندڙ لاءِ اُھو وڏو پُرڪشش بَڻجي پَوي ٿو. ڪِن نثري ٽُڪرن ۾ وقت جي چھري تان نقابَ ھَٽن ٿا ۽ مختصر ٿيندي، ھڪ ئي جُملي ۾ اُھي نثري ٽُڪرا، پڙھندڙَ کي اتھاس جو آئينو ڏِيکاري ! ڇڏين ٿا، جيئنءَ احسان آڪاش جا ھيءُ نثري ٽُڪرا آھن:
”تاريخ جي سيني ۾ اڄ بہ طوائفن جي ڪوٺن تان سرجيل بھترين غزل دفن آھن“
” روئڻ زندگيءَ جي علامت آھي“
”وقت جي ڪشڪول مان منھنجي عمر جا 39 کوٽا سِڪا ڪِري پيا آھن “
احسان آڪاش جي نثري ٽُڪرن ۾، زندگيءَ جي ڪِٿي نہ ڪِٿي ڪا عرق ـ سازي آھي، ڀاڳ اَڀاڳ جي وَرق ـ گراني آھي، دَورَ جي ڪُک مان سڀاڳ ڳولڻ جو سعيو آھي. مُقدرَ جي جهيڻي روشنيءَ جي شڪايت آھي. نفرتن خلاف احتجاج آھي. مُحبّتن جي ميراث آھي. ڪنزيومر سوسائٽيءَ جي بي ـ حِسيءَ جو ڏُکُ آھي. پيسي، دولت تي ٻڌل، غير انساني روين واري سماج خلاف فريادُ آھي.
احسان آڪاش وٽ اظھاريت جي تلخي بہ آھي، پر زندگيءَ جي زھر کي نرم لفظيات جو لباس تہ نٿو پارائي سگهجي:
اڪيلائي:
” اڪيلائي ” ڪُتيءَ جيان ھوندي آھي، جيڪا اڪثر مون کي کائيندي رھندي آھي“
احسان آڪاش جي نثري ٽڪرن مان، زندگيءَ جي تلخيءَ جي باوجود، زندگيءَ سان سِڪَ، مُحبّت پيار، نرملتا ۽ نفيس ـپَڻي جا خوبصورت عڪسَ پَسي سگهجن ٿا:
پھرين چُمي:
تنھنجي طرفان ڏنل پھرين چُمي، جنھن ۾ ڪائنات جا سمورا رنگ ۽ احساس سمايل ھئا، انھيءَ چُميءَ جو لمس اڄ بہ مون کي ڪڏھن ڪڏھن محسوس ٿيندو آھي“
خواب:
”خواب جو تعلق ننڊ سان آھي ۽ مان صدين کان اوجاڳن جو مسافر آھيان“
شيون:
”جيڪي شيون اوھان جي ھٿ وس آھن اھي حقيقت آھن ۽ جيڪي شيون اوھان جي ھٿ وس ناھن، اھي صرف خواب آھن“
احسان آڪاشَ وٽ، نثري ٽُڪرن ۾ سماج جا ڪئَين رنگ روپ اظھاريل آھن، ھُن وٽ ھڪ ئي جُملي جي ساختَ ۾ سنڌي سماج جي بُکَ جون ڪَئَين تصويرون آھن، جن ۾ لفظَ استعارا بڻجي، تخليقي ڪينواس جو سُڀاءُ بخشين ٿا، سندس نثري ٽُڪرن جي ٻاھرين معنوي لباس کان ھَٽي ڪري، ڏِسجي تہ معنويت جي تَھن ۾ سندس خيالَ درد ونڊيندي نظر ايندا، جيئنءَ ھيءُ نثري ٽُڪرو بُک کي ”لعنتن“ جي استعاري ۾ پيش ڪري، سماج تي زبردست چٿرَ ڪري ٿو:
لعنت:
”بُکَ سڀني لعنتن جي ماءُ آھي“
احسان آڪاش جا نثري ٽُڪرا مختصر روپَ ۾ زندگيءَ ۽ سماج جو ڳُوڙھو فلسفو پيش ڪن ٿا. سنڌي سماج جي وڃايل قدرن جا عڪس ـ نگار آھن. لاشعوري سمتن جو درُ کُوليندڙَ آھن، ھُن جي اندر جي زخمي ـ اکين ۾ جڏھن بہ سُيون ٽُنبجڻ جو احساس ڪُرُ موڙي ٿو تہ اُھو لفظن جي ميتن ۾ اوتجي جذب ٿي وڃي ٿو، پوسٽ ماڊرن دَور ۾ جڏھن بد صورتي بہ خوبصورتيءَ ۾ لڪائي پئي وڃي، جڏھن جيت ۽ ھارَ جا فرق مِٽجي رھيا آھن تنھن پوسٽ ماڊرن دَور ۾ ھُن جي نثري ٽُڪرن ۾ خوبصورتيءَ ۽ ڪوجهائپ جي وچ واري فرق کي چِٽي ڪرڻ جا سنيھو موجود آھي. احسان آڪاش جي نثري ٽُڪرن وارا خيالَ، فضيلت جي سجادہ نشيني ڳوليندي، ماڻھپي جي منزل جا متلاشي بڻيل آھن. ھنن نثري ٽُڪرن ۾ دنيا جي وشال پڌر تي، انساني پتڪڙي وجود جي، ساڃھہ ۽ ماھيت جي ڪَٿَ ڪرڻ جي، ڪوشش پڌري پٽ نظر ايندي!
احسان آڪاش جي نثري ٽُڪرن ۾ زندگيءَ جا خواب، سمونڊ جي سِپين جھڙا پسايا ويا آھن، ھُن خلوص کي دعا قرار ڏنو آھي. ھُو زندگيءَ جي مھانگن سبقن کي سَستن ماڻھن ۾ ڳولڻ جو ڏَس ڏيئي ٿو، ڏُکين حالتن ۾ اڪيلي وڙھڻ جو، درس ڏيئي ٿو، سندس خيالَن موجب، اُھا ئي ھِن دَور جي فڪري ـ مضبوطي آھي.
احسان آڪاش ھِنن نثري ٽُڪرن ۾ زندگيءَ جي اونداھي پاسن کي بہ نروار ڪري ٿو، مايوسين کي لِڪائيندي بہ ھُو لِڪائي نہ سگهيو آھي، ڇو تہ مايوسي بہ زندگيءَ جو حصو آھي، پر ھُو پنھنجي تخليقي سَنيھي ۾ رُوشن راھن جو متقاضي ضرور آھي. ناڪاري روين جي موجودگيءَ کان، سندس نثري ٽُڪرا فراريت اختيار ڪري ئي نٿا سگهن، ڇو تہ خود تخليقڪارُ بہ اسان جيان، پُٺتي پيل سَماج جي اڻ ـ ٽر اثرن کان محفوط رھي نٿو سگهي، پر ھِنن نثري ٽُڪرن ۾ ھُن خيالن جي اوڀر واري دريءَ بہ کُولي آھي، جتان تخيلاتي سطح تي، تازي ھَوا گهلي ٿي. جتان سج جا ڪِرڻا، پڙھندڙن جي ذھنن کي روشني ڪن ٿا. ھُن پنھنجي تخليقيت جي عڪسن ۾ پنھنجي ئي برف ٿيل، روين کي ساروڻين جي گهلندڙ ھيرَ تي، گرمائڻ جا جتن بہ ڪيا آھن تہ جيئنءَ زندگيءَ سان ڪيل لڳاءَ، ڪشش، ڇھاءَ، ۽ شوق جي ھمعصري سان نڀاءُ بہ قبوليت ـ جوڳو بڻائي سگهجي!
احسان آڪاش جي نثري ٽُڪرن کي جيڪڏھن تخليقي ڪسوٽيءَ تي پرکيون ٿا تہ ڪِٿي سندس نثري ٽُڪرا، مون کي نثري نظمن جا ٽڙيل وجود ڀائنجن ٿا، ڪِٿي سندس نثري ٽڪرا، پاڻَ ۾ ڪھاڻين جون لڪل صورتگريون عڪسيندي نظر اچن ٿا، ڪِٿي ھي نثري ٽُڪرا فليش فڪشن جھڙا آھن، سرجڻھار جو اندر جو سُتل ڪھاڻيڪارُ بہ سندس نثري ٽُڪرن مان ليئا پائيندي نظر اچي ٿو، سندس ڪي نثري ٽُڪرا، سندس ڊائريءَ جا ورق لڳن ٿا، ڪِن نثري ٽُڪرن جي طوالت، سندس تخليقيت ۾ ڊيگهہ جي صورت ۾، خوامخواه ايراضي والاري ٿي، ڪٿي مخاطب سان مخطوب جي اجائي مِٽي مائٽي، سندس خوبصورت نثري ٽُڪرن جي سُونھن کي بي رونق ڪري ورتو آھي، ڪِٿي خيالَ ورجاءُ جو شڪار بہ آھن، پر تنھن ھوندي بہ سندس نثري ٽُڪرا ھڪ تخليقي ذھن جا زندگيءَ ۽ سماج بابت نڪتہ ـ نظرَ آھن، جنھن ڪري احترام لائق آھن، ھنن نثري ٽُڪرن ۾ زندگيءَ جي حقيقي ڪٿائون پُر ڪشش آھن، ڪِن نثري ٽڪرن ۾ ليکڪ جي آتم ـ ڪٿا جا ڇُھاءَ آھن، جن مان، سندس تخليقي ڪائنات آتم ـ ڪٿا لِکڻ لاءِ بہ تڙپندي نظر اچي ٿي، ادب ھونئنءَ بہ ماڻھوءَ جي سوانح ـ نگاري ئي تہ آھي، تخليقي ادب پنھنجي ئي تجربن، مشاھدن ۽ ادراڪ جو عڪس ـ ڪارُ ئي تہ آھي!
مُنھنجي خيال ۾ ھِنن نثري ٽُڪرن ۾ احسان آڪاشَ، پنھنجي زندگيءَ جي آئيڊلزم کي سموئڻ جي ھڪ ڪوشش ڪئي آھي. ھُن سماج جي بُک، بدحاليءَ، بيروزگاريءَ، بيوسيءَ، لاچاريءَ، ڪسمپرسيءَ ۽ طبقاتي جبر کي ھنن نثري ٽُڪرن ۾ پُوئيو بہ آھي ۽ سنڌي سماج جي مجموعي نفسيات جا اولڙا بہ سندس نثري نظمن ۾ چِٽي طرح ڏِسي سگهجن ٿا. سندس درد سماج جو درد ئي آھي، آئيڊلزم نفيس، نرمل، ڪومل سڦلتائن کي سانڍڻ جا سپنا ساري سنڌ جي اتھاس جي ئي سينڌ سنوارڻ جي ڪوشش لڳي ٿو. اسان سڀني چنتائن جي باوجود، سندس تخليقي جنم ـ آستان مان جمالُ، حظ، لطف، سرور، فڪر ۽ سُھائيءَ جو سفر ڳوليندڙ آھيون!

خليق ٻگهيو
20 جنوري 2021ع
(رات جا 12:15)

اَمھاڳ: احساسن جي تشريح

ڪٿان کان شروع ڪريان ۽ ڪٿي ختم ڪريان؟ ڪا سُوجهہ ٻُوجهہ ناهي. . . . قدرت طرفان عطا ڪيل زندگي جتي هڪ خوبصورت تحفو آهي تہ اُتي ڌرتي جي وشال سيني تي پيرين اگهاڙا، ننگا ٻار ۽ انھن ٻارن جي بُک جي شدت کان دانھن جو نالو بہ زندگي آهي، جيڪا شايد لفظ بدصورتي جي خانا بہ پوري نہ ٿي ڪري. . . . !!! هِن زندگي ۽ هُن زندگي ۾ زمين آسمان جو فرق آهي.
منھنجو هي ڪتاب لکڻ جو مقصد ڇا هيو؟ مون کي ڪا ڄاڻ ناهي پر ها ايترو ضرور چوندم تہ جيڪر مان هي ڪتاب نہ لکان ها تہ شايد منھنجي اندر ۾ گهڻو ڪجهہ ڀڃي ڀورا ڀورا ٿي وڃي ها، ۽ انھن ذرن کي سميٽڻ مون جھڙي هڪ اڻ گهڙيل ماڻھو لاءِ انتھائي ڏکيو ٿي پوي ها. مان پنھنجي اندرجو بوجهہ ڪنھن حد تائين هي ڪتاب شايع ڪري لاهي ڇڏيو آهي. پر تنھن هوندي بہ ڪا چڻنگ اڃان بہ ڄڻ دُکي رهي آهي. اڃان بہ اندر ۾ گهڻو ڪجهہ آهي جيڪو لکڻو آهي. زندگي جو ساٿ رهيو تہ ضرور اهي احساس بہ ڪنھن ڪتاب جي صورت ۾ آڻي وٺبا. في الحال پنھنجي طرفان ادب ۾ هي مختصر حصو ڳنڍڻ جي هڪ ناڪام ڪوشش ڪئي آهي.
احساس هر انسان وٽ پلجندا رهبا آهن، هر ساھہ کڻندڙ وجود احساس رکي ٿو. اندر جي ڪيفيتن جو نالو احساس آهي . ڪي انھي معاملي ۾ ڪافي حد تائين حساس هوندا آهن تہ ڪي وري انتھائي سخت هوندا آهن. مان انھي معاملي ۾ شايد حساسيت واري درجي ۾ پاڻ کي وڌيڪ ڀانيان ٿو ڇو تہ مون وٽ احساسن جي هڪ الڳ تشريح آهي، سو اهڙي ريت مون وٽ گذريل ڪافي ڏينھن کان، ڪافي سالن کان ڪجهہ احساس پلجي رهيا هئا، سوچيم تہ انھن احساسن کي ائين ڇڏي ڏيندس تہ ٿي سگهي منھنجو ڪيل ڪم، پورهيو، احساس سواءِ ڊسٽ بن جي مقدر جي ٻيو ڪجهہ حاصل نہ ڪري سگهن. سو انھي سوچ کي پاڻي ڏيندي ڪيئي سالن کان ٽڙيل پکڙيل احساس گڏ ڪرڻ ۾ جُنبي ويس. . . . ۽ ائين ڪجهہ ڏينھن جي محنت پڄاڻان ڪتابي شڪل ۾ منھنجا هي احساس محفوظ ٿي ويا.
هن ڪتاب ۾ مون زندگي جا اهي رنگ چِٽيا آهن جيڪي مون محسوس ڪيا آهن، مشاهدي هيٺ آندا آهن، مطالعي هيٺ ڪجهہ احساس رهيا آهن، پيڙائون، ڀوڳنائون، خواب، احساسِ محرومي، سماجي اڻ برابري، اوڻايون، مطلب تہ ڪجهہ وڻندڙ ۽ ڪجهہ اڻوڻندڙ احساس پڻ لکيا آهن. هي ڪتاب منھنجي اندر جو ڪمزور ۽ مختصر آواز ئي سھي پر گهڻي هُل ۾ مان بہ رڙ ڪرڻ جي هڪ ننڍي ڪوشش ڪئي آهي. شايع ٿيڻ تہ منھنجي شاعري جو ڪتاب گهرجي ها پر مان هي نثراڻن احساسن تي مشتمل ڪتاب اتفافي طور آندو آهي.
مان پنھنجي ادبي شروعات سن 2002ع کان پڻ نثر کان ڪئي هئي سو انھي روايت کي پڻ برقرار رکندي مان هي پنھنجو پھريون ڪتاب بہ نثر ۾ آندو آهي.
جيون سوين رُخ بدلائيندو آهي. سو منھنجي جيون بہ کوڙ ساريون شڪليون بدلايون آهن، جن مان مون کي ڀؤ بہ ٿيو هوندو. ڪن شڪلين کي مان ڀاڪر وڌندا هوندا ۽ ڪن شڪلين سان مان سمجهوتو ڪيو هوندو. . . . . . مطلب ڪڏهن ڪھڙي شڪل ۾ تہ ڪڏهن ڪھڙي شڪل ۾ مان پنھنجي جيون سان مليو آهيان !؟ پر في الوقت جيڪا زندگي جي شڪل آهي اها وڻندڙ آهي. . . . !!! انھي وڻندڙ ڪيفيت ۾ مان هي پنھنجو پھريون پورهيو اوهان مانوارن جي هٿن تائين پھچائي سگهيو آهيان.
ڪتاب ”ڀڃ ڊاھہ“ جنھن کي نثري ٽڪرا، نثراڻا ٽڪرا چئجي تہ بہ ڪو وڌاءُ نہ ٿيندو پر مون وٽ هي احساس آهن نہ ڪي ٽڪرا آهن. ادب ۾ نثري ٽڪرن جو رجحان ڪو نئون نہ آهي، مون کان اڳ ادب ۾ ڪافي ٻين پڻ نثري ٽڪرا لکيا آهن جنھن ۾ شيخ اياز، ايوب کوسو، ماهتاب محبوب، خليل جبران، سعيد سومرو ۽ ٻين جا نالا اچي وڃن ٿا. . نثري ٽڪرن جي ادب ۾ ڪيتري اهميت آهي اهي وقت جا ناقد ئي ٻڌائي سگهن ٿا تہ ادب ۾ هي احساس ڪيتري جڳھہ ولارين ٿا. . . . !!!؟؟؟
مون هن ڪتاب ۾ جيڪي موضوع زيرِ بحث آندا آهن سڀني کي ڇڏي ڪري مان هتي ڪجهہ موضوعن تي ذڪر ڪرڻ چاهيندس. . .
اُڀ جي ڇاتي: هي احساس منھنجي وجود جو هڪ مڪمل مبھم احساس آهي، جيڪو منھنجي اندر ۾ مسلسل پلجي رهيو آهي. اُڀ جي ڇاتي چيرڻ مطلب اُڀ تي جيڪو مٿي ويٺو آهي ان ڏانھن پنھنجي وجود جون دانھون پھچائڻ آهي تہ هو ڇو نہ ٿو سڏ ٻڌي، ڇو نہ ٿو منھنجي دانھن ورنائي. . .؟ ۽ مان انھي ڪوشش ۾ پنھنجا هٿ وڍائڻ مطلب هڪ ناڪام ڪوشش ڏانھن اشارو آهي.
ڊوڙ: هي احساس منھنجي 39 سالن جي پنھنجي شناخت کي تلاش ڪرڻ جي ڊوڙ متعلق آهي، مون کي گمنام موت هرگز نہ گهرجي، مان ائين هرگز مرڻ نہ ٿو چاهيان. . . . !
هُڳاءُ: مون کي پنھنجي ڌرتي جا ڳوٺ، واهڻ، ٻهراڙي تمام گهڻي پسند آهي. مون کي اهڙن فطري نظارن سان تمام گهڻو لڳاءُ آهي. هي احساس منھنجي انھي فطري لڳاءُ جي پوري نہ ٿيڻ بابت آهي. مون کي ڪڏهن ڪڏهن لڳندو اٿم تہ شھر جون سڀئي رونقون ڇڏي ڪري وڃي ٻهراڙي وسايان جتي منھنجو گهر ڪچو هجي، ان گهر جو آڳر ڪچو هجي، شام جي پھر ۾ مان پنھنجي گهر جي آڳر تي کٽ رکي وشال آڪاس کي ڏسان، فطرت کي چمي سگهان، ۽ پنھنجي هٿن سان پنھنجي انھي ڪچي آڳر تي ڇنڪار ڪيان ۽ انھي مان اٿندڙ مٽي جي خوشبو جو واس وٺان. . . . !!!!
اڪيلائي: هي لفظ ”ڪُتي“ . . . شايد هضم ڪرڻ جھڙو نہ هجي پر مان هتي لفظ ”ڪُتي“ کي ان لاءِ استعمال ڪيو آهي، جو ڪتو يا ڪُتي هڪ خوف جي علامت پڻ آهي، جنھن مان اڪثر ماڻھو خوف کائيندا آهن، سو مون وٽ بہ اڪيلائي جو اهڙو ئي تصور آهي جنھن مان مون کي ڪڏهن ڪڏهن خوف ٿيڻ لڳندو آهي.
ڀاڳ: هي احساس لکڻ جو مقصد هي آهي تہ هڪ ڏينھن منھنجي پياري دوست سليم چنا مون کي ڪنھن دوست جو مثال ڏيندي چيو هو تہ: ”يار فلاڻو ڀاڳ وارو آهي، ڏس هن جا ڪم هن ريت پيا ٿين. . . . وغيره وغيره“ سو ان جي ڳالھہ ٻُڌي مون کي حيرت سان گڏوگڏ کِل بہ آئي تہ ادب لاءِ ڪم ڪرڻ واسطي ڀاڳ جو هجڻ يا نہ هجڻ جو ڪو لاجڪ ئي نہ ٿو جڙي. . . . منھنجو ڪم ئي مون لاءِ ڀاڳ آهي. چاهي منھنجو وجود ڀل اڀاڳو هجي.
ڪُن فيڪون: ڪڏهن ڪڏهن اوهان جا احساس ۽ خواب بہ خودڪش بمبار جيان ڦاٽي پوندا آهن ۽ اوهان جي اندر ۾ گهڻو ڪجهہ تباھہ ڪري ڇڏيندا آهن.
ڪوجهائپ: اسان جي اردگرد اهڙا کوڙ ڪردار آهن جيڪي اوهان جي اميج، اسٽيٽس، تعليم، ڏاهپ، صلاحيت، قابليت کان بنھہ اڻ ڄاڻ هوندا آهن يا وري ڄاڻڻ ئي نہ چاهيندا آهن. هي احساس اهڙن ماڻھن جي لاءِ جيڪي منھنجي نظر ۾ ڪوجها ماڻھو آهن.
نظر: هي ويڙھہ آهي هڪ انسان جي پنھنجي اندر جي انسان سان. . . . هي ويڙھہ آهي سماج جي اهڙي فرد سان جنھن کي هٿ وٺي اوهان اڳتي آندو ويو پر هو پنھنجي اوقات وساري ويٺو، هي ويڙھہ آهي اڻ برابري جي. . . . !!!!
هڪ سوچ: هي احساس آهي انھن لاءِ جيڪي هميشہ ٻئي کان اڳ ڪڍڻ جي چڪر ۾ شناس بہ وڃائي ويھندا آهن.
علامت: جڏهن ڪو نئون ٻار ڄمندو آهي تہ والدين ٻار جي روئڻ جو آواز ٻڌڻ لاءِ پريشان هوندا آهن جيڪڏهن ٻار نہ روئندو آهي تہ والدين جي پريشاني وڌي ويندي آهي تہ ڪٿي ٻار مئل تہ نہ ڄائو آهي. . . !؟ پر جي ٻار وڏي آواز ۾ روئڻ شروع ڪندو آهي تہ والدين خوش ٿي هڪٻئي کي مبارڪباد ڏيندا آهن تہ ٻار زنده آهي. . . . . . بعد ۾ اهيو روئڻ عذاب بڻجي ٿو پوي اهو الڳ آهي.
تصويرِ زندگي ! هن نثراڻي احساس ۾ مون اهڙن چھرن کي واضع ڪيو آهي جيڪي هن خوبصورت ڌرتي تي رت وهائڻ جا عادي آهن. حساس ماڻھن کي ڏکوئيندڙ هوندا آهن. ٻين کي هميشہ تڪيلف ۽ ڏک ڏيندڙ هوندا آهن. سڄي عمر شيطان جيان پاڻ کي امر سمجهڻ وارا، فرعونيت کي فروغ ڏيڻ وارا هوندا آهن اهيو نہ سوچيندا آهن هڪ نہ هڪ ڏينھن اسان کي بہ مرڻو ضرور آهي.

آخر ۾ ڪتاب جي نالي سان احساس ”ڀڃ ڊاھہ” ۾ آهي تہ
”مان ٽُٽي رهيو آهيان، ڀڄي رهيو آهيان.
منھنجي وجود جا سوين ٽڪرا ٿي پيا هجن، جن کي ميڙڻ کان هر ساھہ رکندڙ وجود قاصر آهي. مون روڊ، رستن، خالي گهرن، ديوارن ۽ زمينن سان پيار آهي. پر اهي سڀ شيون هاڻي مون ڊيڄاري رهيون آهن، مون کي ڀؤ ٿو ٿئي انھن سڀني شين کان، مان چاهيان ٿو تہ مان هڪ وڏي ڊڪ ڊُڪان- ايترو ڊُڪان جو ٿڪجي بي ساهو ٿي روڊ تي ڊَهي پوان ۽ روڊ پنھنجون ٻانھون کولي مون کي پنھنجي آغوش ۾ ڀري وٺي- مون کي صرف فطرت گهرجي، ڌرتي گهرجي، مينھوڳي کانپوءِ مٽيءَ جو هڳاءُ گهرجي. . . ! مون کي پيسا ناهن ڪمائڻا، منھنجو وجود ان لاءِ آهي ئي نه- مون کي ان جهنجهٽ مان ٻاهر ڪڍي ڇو نہ ٿا ڇڏيو؟
مان هڪ الڳ وجود رکندڙ آهيان، مون کي ڇڏيو تہ مان پاڻ سان مِلان - مون کي هن زهريلي سماج مان ٻاهر ڪڍو جتي منھنجو دم ٿو گهُٽجي- ساھہ ٿو نڪري- پر . . . . هي سماج ڇتو ڪتو آهي جنھن مون کي ڏاڙهي وڌو آهي ۽ مان مسلسل زيرِ علاج آهيان. . . !!!“
هن نثراڻي احساس ۾ منھنجي اندروني ڪيفتين جي سموري وارتا بيان ڪيل آهي. مان ڇا آهيان، ڇو آهيان، ڇا ٿو ڪرڻ چاهيان؟ منھنجي ڪيفيت، منھنجي سوچ، منھنجا احساس ڇا آهن انھن مان گهڻو ڪجهہ مون هن نثراڻي احساس ۾ سموئي ڇڏيا آهن. ڇو تہ مون هن ڪتاب ۾ بناوٽي لھجي کان هٽي ڪري بلڪل نيوٽرل ٿي لکيو آهي، محسوسات کي لفظن جو روپ اوڍايو آهي. هروڀرو جي وڌاءُ کان پاسو ڪيو آهي. صرف احساس آهن جيڪي منھنجي گهر جي ڀاتي جيان مون کي بي حد پيارا آهن. اميد آهي تہ منھنجي هي ڪاوش اوهان کي ضرور پسند ايندي.

ٿورائتو آهيان:
- پنھنجي پرين پياري دوست، ڀاءُ ۽ محسن خاڪي جاني جو جنھن هن ڪتاب لاءِ خوبصورت بئڪ ٽائيٽل لکي موڪليو.
- مانواري سائين خليق ٻگهيي جو جنھن مختصر وقت ۾ هن ڪتاب لاءِ مھاڳ لکي موڪليو.
- سنڌي جي نالي واري ليکڪہ ادي پروين موسى ميمڻ جو جنھن ڪتاب لاءِ تاثر لکي موڪليو.
- نامياري ڪھاڻيڪارہ، ناولسٽ ڀيڻ زاهدہ تاج ابڙو جو جنھن پنھنجي مصروف وقت مان وقت ڪڍي ڪتاب لاءِ تاثر لکي ڏنو.
- هڪ ئي وقت سنڌي ادب جي هڪ سٺي شاعرہ، ڪھاڻيڪارہ عين سحر جو جنھن ڪتاب رايو لکي موڪليو.
- ڀيڻ خالدہ سحر جو جيڪا هڪ سٺي شاعرہ، نثر نويس ۽ ڪالم نگار آهي، ان پڻ ڪتاب لاءِ پنھنجو تاثر لکي موڪليو.
- سنڌ جي اڀرندڙ نئي ٽهي جي هڪ سڃاڻ ليکڪہ مخدوم آسيہ قريشي جو جنھن هن ڪتاب لاءِ پنھنجو رايو لکيو موڪيلو.
- آخر ۾ پنھنجي وني، پنھنجي جيون ساٿياڻي سپنا گل جو جنھن محبت ۽ پاٻوھہ مان هن ڪتاب لاءِ پنھنجا قيمتي لفظ لکي ڏنا.
-
احسان آڪاش
شمشاد چيمبر-آفيس نمبر: 13 ٿرڊ فلور
گاڏي کاتو حيدرآباد سنڌ

احسان آڪاش جو قلمي سفر: ڊاڪٽر پروين موسى ميمڻ

نثر ۽ نظم ادب جون ٻہ اهم شاخون آهن. نظم ۾ لفظن جا پويل موتي گوهر جيان آهن تہ نثر جو جلوو ۽ جمال سون وانگر آهي. نثري صنفن ۾ بيان ۽ موضوع جي چٽائي ۽ مواد جي موضوع سان موافقت اهم آهي. هنن گفتن ۽ سريلن، سھڻن لفظن جو استعمال نثر جي اولين ضرورت آهي.
موجودہ ڪتاب جنھن تي هي تاثر لکي رهي آهيان سو ادا احسان آڪاش جو نثري ٽڪرن تي مشتمل آهي. جو جنوري 2021ع جو نئون تحفو ٿي سنڌي ميدان جي نثر ۾ لٿو آهي.
احسان رضا 27 جنوري 1982ع خيرپور ناٿن شاھہ ۾ غلام رضا گاڏهي جي گهر ۾ جنم ورتو. ڪِرت طور استاد جي مقدس پيشي سان لاڳاپيل احسان آڪاش شاعر پڻ آهي تہ نثرنگار پڻ. گڏوگڏ پنھنجي قائم ڪيل پبليڪيشن احساس معرفت سنڌي ادب جي خدمتگار طور ڪتاب شايع ڪرڻ ۽ ”احساس مئگزين“ ذريعي ڪيترن ئي ليکڪن جو پورهيو اسان جي اڳيان آڻي رهيو آهي. هيسيتائين احساس مئگزين جا 24 شمارا شايع ڪري چڪو آهي تہ تقريباً ٽيھارو کن ڪتاب پڻ پنھنجي ڇپائي جي اداري مان شايع ڪرائي پڙهندڙن تائين پھچايا اٿس.
”ڀڃ ڊاھہ“ ڪتاب نثري ٽڪرن تي مشتمل آهي. جن جا موضوع ”زندگي، خواب، سياست، هُڳاءُ، سگهہ، ننڊ، پيسو، خواهش، حرص ۽ مفاد، تصويرِ زندگي، مايا، هڪ سوچ، دوست ۽ فنڪار، لفظ، ذهني غربت، ماڻھن جو هڪڙو قسم هي بہ آهي، ڀڃ ڊاھہ، ياد، محبت، فطرت، مثبت سوچ ٻيا آهن. “ جي انساني روين، عملن، خواهشن ۽ سوچن بابت ليکڪ جا ويچار آهن.
مثبت رُخ يا هاڪاري سوچ بابت ليکڪ لکي ٿو تہ: ” هڪ سِڌي ۽ مثبت رُخ ۾ اوهان جو ڪيل ڪم هڪ نہ هڪ ڏينھن ضرور سڦلتا ماڻيندو. سامھون واري جي ڪم ۾ ڪيترا نقص آهن؟ ان ۾ ڪھڙا گُڻ آهن؟ اهڙي سوچ کي نندي ڪري صرف پنھنجي حصي جي ڪم تي ڌيان ڏئي اڳيان وڌندڙ پنھنجي منزلِ مقصود تي ضرور رسندا آهن. مسلسل محنت، جاکوڙ ۽ سچائي جي جذبي تحت ڪم ڪرڻ سان اوهان سماج ۾ هڪ سٺي ۽ معياري ساک ضرور بڻائيندا. . . “
لفظ جي اهميت ڳالھائڻ ۾ ڪيتري آهي اهو هرڪو سمجهي ٿو پر احسان آڪاش فقط ٻن سٽن ۾ اهو نڪتو هن ريت ڄاڻايو آهي. ”لفظ هميشہ مٺا ڳالھايو، جيڪڏهن اهي لفظ اوهان کي ڪڏهن واپس وٺڻا پون تہ ڪَڙا نہ لڳن . . . . !“
احسان جو لکڻ جو سفر جاري آهي. هن ڪتاب کان اڳ هو ست ڪتاب گڏيل شاعري ۽ ڪھاڻين جا ترتيب ڏئي چڪو آهي. دعا آهي تہ رب پاڪ کيس سندس قلمي سفر ۾ ڪاميابيون عطا ڪري. آمين

هي ڀڃ ڊاھہ معنى ۽ مقصد ڳولھي ٿي ڏي: زاهدہ تاج ابڙو

انسان زندگي ڪيئن گذاري؟ جيئن هو پاڻ چاهي يا وري ان طرح سان گذاري جيئن هي سماج چاهي، جيئن هي ماڻھو چاهن! نيٺ ڇا ڪرڻ گهرجي، دل جي مڃجي يا دنيا وارن جي. اها سوچ منھنجي ڪيترين مقصدن کي وچ تي آڻي بيھاري ڇڏيندي آهي پر مان سمجهان ٿي اها سوچن جي ويڙھہ صرف منھنجي من ۾ نہ هوندي آهي پر ٻيا بہ اهڙا ڪيترا انسان آهن جيڪي مون جيان ان فڪري عنصر مان گذرن ٿا ۽ پاڻ پتوڙيندا رهن ٿا. جڏهن بہ منھنجي اڳيان ڪو مسئلو آيو آهي تہ مان چٽو حتمي حل نہ ڳولھي سگهندي آهيان تہ مان ان معاملي کي فل اسٽاپ ڏئي هڪ هنڌ بيھاري ڇڏيندي آهيان. مون کي ان تي نظرثاني ڪرڻ لاءِ وقت گهربو آهي ۽ پوءِ مان ڪيترن ڏاهن اهلِ علم اڪابرن جا قول پڙهڻ شروع ڪندي آهيان جيڪي منھنجي ذهن کي Energy ڏئي، Boost ڪندا آهن ۽ مون کي همٿائي Upward ڪندا آهن.
اڄ جڏهن ادا احسان آڪاش جو هي ننڍڙو ڪتاب ”ڀڃ ڊاھہ“ ڏٺم تہ هُن اندر جي ڀڃ ڊاھہ کي ڪھڙي نہ ڀانت ڀانت جي مفھومن سان ڪيئن نہ جوڙي راس ڪيو آهي. ڀڃ ڊاھہ جا هي نثري احساس سمجهہ جي نوعيت سان فلسفي جي مڪمل سگهہ سان ڪيترن ئي ذهني بنيادن کي لوڏي رهيا آهن. هي احساس تہ من جي جوڙجڪ ڪن ٿا. مان سو سيڪڙو يقين سان اهو چئي سگهان ٿي تہ جڏهن بہ ڪنھن جي اندر ۾ ڪا ڀڃ ڊاھہ ٿئي، ان فرد کي احسان آڪاش جو هي ڪتاب هٿ ۾ کڻي شعور جي تسلسل واري نڪتي نظر سان هنن نثراڻن احساسن جو اونھو اڀياس ڪري اندر جي ڀڃ ڊاھہ، اڪيلائي، مانڌاڻ ۽ تڙپ جو باقاعدہ معنى فھم مقصد ڳولھي لھندو.
ادا حسان آڪاش جو هي ڪتاب عقل، شعور ۽ مفھوم تي ٻڌل نثري ڪتاب ڪو عام رواجي هرگز ناهي هيMotivational Thoughts آهن. جيڪي وري وري پڙهيا ويندا. هي ڪتاب هڪ ڀيرو پڙهي ڪٻٽ ۾ رکڻ جھڙو نہ ٿيندو بلڪہ بار بار پڙهيو ويندو. هي ڪتاب دل، دماغ ۽ سوچن جي سرگرمين ۾ گهمندو رهندو. جيڪڏهن اسان منزل جو ڪو مول حاصل ڪرڻ جي لاءِ دنيا جي عظيم ماڻھن جا اقوال پڙهون ٿا، پوءِ اهي فلاسافر هجن يا عالم، بزرگ هجن. سڀني جو مقصد زندگي جو مقصد ۽ منزلون آسان ڪرڻ جا اپاءُ ڏيڻ هيو.
ادا حسان آڪاش جو هي ڪتاب بہ انتھائي دلچسپ آهي ۽ مون کي لڳي ٿو تہ هن ڪتاب ۾ لکيل ڪيترائي ئي احساس سندن شخصيت جو حصو رهيا هوندا. ڪي سندن مشاهدا هوندا تہ ڪي وري تجربا هوندا. پنھنجا تجربا ۽ مشاهدا ڪيترا ڀيرا ٻين لاءِ ڪاميابي جي حاصلات جو سبب ٺھي پوندا آهن. ڪو بہ انسان تيسيتائين ڪامياب ڪين ٿي سگهندو آهي جيسين کيس پنھنجي منزل جي خبر نہ هجي ۽ هر منزل جي رستي ۾ ڪنڊا ۽ روڙا تہ ملندا ئي آهن پر شاباس هجي ادا احسان کي جنھن ڪيترن ئي راتين ۾ ويهي پنا لکي، ڪيترن کي منزل جي اونداهين رستن تي ڏيئا ٻاري ڏنا آهن. سندن لکيل هي نثراڻا احساس اونداهين سوچن ۾ روشني ڏيندا.
ادا احسان جو هي انمول تحفو سنڌي ادب ۾ بھترين واڌارو آهي. اللھ پاڪ کين وڏي حياتي ڏي. سدائين سُکيا هجن. آمين.

هي ڪتاب هڪ دانھن آهي، هڪ ميار آهي: عين سحر

احسان آڪاش جو ڪتاب ”ڀڃ ڊاھہ“ پڙهندي، احساس مئگزين جي پھرين سالگره جي موقعي تي محترم شوڪت حسين شورو جو احسان کي چيل جملو ياد اچي ويو تہ ”اوهان جو نالو احسان احساس هجڻ گهرجي ها. . . !“ سچ پچ تہ هي ڪتاب احسان جو احساسن جو احساس ڏياريندي هنيانءُ ۾ چُھنڊڙي پائي ٿو ۽ گڏوگڏ هي ڪتاب پڙهندي مون کي منھنجي لکيل نثراڻن ٽڪرن کي ڇپائڻ جو احساس بہ ٿيو ۽ ياد اچي ويو ادب کي روزانو جي بنياد تي مطالعي ڪرڻ جو دور جڏهن مون رابندر ناٿ ٽئگور، خليل جبران، ماهتاب محبوب وغيره جا نثراڻن ٽڪرن وارا ڪتاب پڙهيا.
نثراڻا ٽڪرا نصيحت ۽ وصيت جھڙا هوندا آهن، اقوال زرين وانگي هوندا آهن. لکندڙ جي تجرن ۽ مشاهدن کان پوءِ جا سندس سوچن جا گوهر هوندا آهن.
احسان آڪاش هي ڪتاب ڀرپور احساسن سان لکي ڄڻ تہ بي حِس ماڻھن تي مقدمو هلايو آهي ۽ وقت کي جج بڻايو آهي. ڪي ماڻھو سچ ۾ تہ ان لائق هوندا آهن تہ انھن تي مقدمو هلائجي، فريادي ٿجي، پر ڪيئي مجبوريون ۽ اخلاقي تقضائون ايئن ڪرڻ ناهن ڏينديون ۽ وقت جيڪو ڪمن ڪارن ڪرڻ لاءِ ئي گهٽ آهي. جهيڙي ۾ ڇو وڃائجي، درگذر جو رستو ئي بھترين عمل آهي. سو احسان آڪاش بہ پنھنجي واٽ وٺي ڪم ۾ جُنبي وڃي ٿو.
هي ڪتاب هڪ دانھن آهي، هڪ ميار آهي جيڪي روين جي ساڙيندڙ ڄڀي، ماڻھن جي ٻہ اکيائي، معاشي بدحالي سھندي، ناانصافيون ڏسندي، معاشي اڻ برابري ۽ دل جي تنھائي ۾ دل مان نڪري ٿي. پيٽ ڀرائي وارن جون ڦوڪون برداشت ڪرڻ ۽ پوءِ پنھنجي حصي جي ڪم کي ڪندو رهڻ سولو ناهي.
احسان پنھنجي سڃاڻپ لاءِ مسلسل پنڌ ڪري ٿو پيرن سان ئي نہ روح سان. سوچن جي اڻ کُٽ قافلن سان پاڻ پتوڙيندو رهي ٿو. ”مثبت“ عنوان سان هن ڪتاب ۾ احسان جو لکيل نثراڻو ٽڪرو تہ سندس گفتگو جو حصو رهيو آهي. جڏهن ماڻھو جا تجربا، مشاهدا دنگ ڪن تڏهن ماڻھو جي گفتگو Motivational هوندي آهي ۽ هونئن بہ نثراڻا ٽڪرا تجربن ۽ مشاهدن جي بيان جو اختصار هوندا آهن.
احسان جو ادب سان پيار ۽ دلي لڳاءُ ڪڏهن جُڙيو سا تہ خبر ناهي پر ڪيڏو مضبوط جُڙيو سا سندس گفتگو ۽ جستجو مان خبر پوي ٿي. هن ڪتاب ۾ احسان پٿرائن پيچرن تي هلڻ جو گس ٻڌائي ٿو. هو پاڻ ڪڏهن پيرن سان پٿرن کي ٿُڏي ٿو تہ ڪڏهن پٿر کڻڻ جو ڪشت ڪري پٿر پاسائتا ڪري ٿو. هونئن بہ اهڙن رستن تي هلڻ ڏکيو هوندو آهي پر الميو اهو جو انھن تي هلڻو ئي نہ پر ڊڪڻو پوندو آهي ۽ هلندي هلندي همسفر بہ ٺاهڻا پوندا آهن تہ همقدم بہ ۽ اعتبار ڌڪيل هجڻ جي ڪري اهو ڪم بہ سولو ناهي هوندو.
احسان بہ اهڙن ڀوڳنائن کي ڀوڳيندو رهي ٿو. تماشبين جي ميڙ ۾ پنھنجي خلاف سُس پُس ٻڌندو رهي ٿو پر ان ڏک ۾ سفر نہ فقط جاري رکي ٿو پر ڏکن کي محرڪ بڻائي ٿو. ثابت قدمي ۽ استقامت ان شيءَ جو نالو آهي. جيڪا انسان کي ٻين انسانن کان جدا بڻائي ٿي ۽ انسان پنھنجو حوصلو پاڻ ٿئي ٿو. احسان بہ حوصلو ڪري، پاڻ سان واعدا وچن ڪري پنڌ پَٽي ٿو. ڪڏهن ڪڏهن ان سڀ جهنجهٽ کان پاسائتو ٿي لوڪ کان نظر بچائي پنھنجي محبوبہ سان پيارا انگل آرا بہ ڪري ٿو ۽ کيس مٺيون ميارون بہ ڏئي ٿو.
احسان جون رولاڪيون ۽ زندگي جي بقا جي جنگ جو احساس نثراڻن ٽڪرن مان ڀلي ڀت ٿئي ٿو. احسان سِٽ سِٽ ۾ ساھہ ڀريندي ڪشڪول عنوان سان لکي ٿو تہ ”وقت جي ڪشڪول مان منھنجي عمر جا 39 کوٽا سِڪا ڪِري پيا آهن“ ويندڙ عمر تي سندس ڏک ان هڪڙي ئي سِٽ ۾ ناڪامين ۽ محرومين جي ڊڪ ڊوڙ جي مڪمل عڪاسي آهي. گهڙي جي عنوان سان لڳم تہ زندگي اکين مان بيوسي جو ڳوڙهو بڻجي وهي ٿي. پالڻھار جي عنوان سان ٽڪرو پڙهي دل ڀرجي اچي ٿي. سپنا عنوان سان لکيل سِٽن ۾ اڻپورن سپنن کي سمنڊ ڪناري پيل سِپين سان تشبيھہ ڏني وئي آهي جيڪا دل کي ڇُھي وٺي ٿي. سسئي ۽ صدا ۾ سکي جي ماٺار ۽ بي رُخي جو ذڪر آهي. ان جي سسئي جي ننڊ سان تشبيھہ بہ وڻندڙ آهي.

احساسن جو ڏيئو وساميو ڪٿي آ؟: خالدہ سحر

انسان ڇا آهي؟ ڪيفيتن احساسن جذبن ۽ ٻنڌڻن جو محتاج جيڪو انھن کي ساڻ کڻي جيئڻ لئہ جاکوڙيندو رهندو آهي۔ ان مسافري دوران جڏهن انھن مان ڪا هڪ شيءَ بہ راھہ ڀٽڪي وڃي تہ ان جي ڳولا اڪيلي وجود کي ٿڪائي ڇڏيندي آهي ڪڏهن احساس وڃائجو وڃن تہ ڪڏهن ڪيفيتون رستا مٽائينديون رهن ٿيون ڪڏهن جذبن جو گهر ڊهي پوندو آهي تہ ڪڏهن ٻنڌڻ منھن مٽائي ويندا هن۔ جڏهن وجود جي تارازيءَ جو هڪ پاسو ڳرو ۽ ٻيو هلڪو هوندو تہ غير متوازن حالت جنم وٺندي۔ ۽ انسان منجهہ دل ۽ دماغ ۾ ٽڪراءُ پيدا ٿي پوندو جڏهن ٽڪراءُ ٿيندو تہ ڪيفيتن احساسن جذبن ۽ ٻنڌڻن ۾ زلزلو برپا ٿي پوندو جنھن کان پوء ڀڃ ڊاھہ جو نہ کٽندڙ سلسلو شروع ٿي وڃي ٿو۔
احسان آڪاش جو ڪتاب ڀڃ ڊاھہ بہ اهڙن ئي احساسن جو مجموعو آهي جيڪو پنھنجي وجود سان ويڙھہ ڪندو نظر اچي ٿو۔ جڏهن وجود سماج کان الڳ ٿي هڪ ٻي راھہ ڏانھن گامزن ٿيڻ چاهي ۽ دماغ ان کي سماج ڏانھن ڌڪي رهيو هجي تہ انسان جي اندران باغي ۽ ڇڙواڳ جذبا جنم وٺن ٿا جن کي ليکاري لفظن جو روپ ڏيئي درد جو هڪ گلدستو سجائي ان کي ڀڃ ڊاھہ جو نالو ڏيئي ڇڏي ٿو ۔
ادب ۾ انشارطرازي هڪ اهڙي نثري لکت يا تحرير هجي ٿي جيڪا مختصر پر پراثر هجي ٿي انشاءطراز مڪمل آزاد ٿي پنھنجي تحرير قاريءَ آڏو پيش ڪري ٿو جنھن ۾ ان جي وجود ۽ هستيءَ جو عڪس يا ان سان لاڳاپيل ڪو پاسو نظر اچي ان جي بدلجندڙ ڪيفيتن جو ذڪر هجي ان جي اندر جي اڌمن جو نگارو وڄندو محسوس ٿيندو هجي ان جي احساسن جو رقص هجي۔ جنھن کي هو ڪٿان بہ شروع ڪري ۽ ڪٿي بہ ختم ڪري سگهي ٿو ان جي لکڻي ڪنھن بہ نتيجي جي نہ پابند هجي ٿي نہ ئي محتاج اها سواءِ ڪنھن خاص نتيجي جي پڄاڻي کي پھچي ٿي۔ يا اهو پڙهندڙ تي آهي اهو پاڻ ئي ان تحرير جو نتيجو اخذ ڪري۔ اهڙي لکڻي مضمون وانگي ڊگهي بہ ٿي سگهي ٿي تہ مختصر کان بہ مختصر ترين بہ۔ پر ان کي مضمون نٿو چئي سگهجي۔
اسان وٽ عام فھم زبان ۾ نثري ٽڪرا چيو وڃي ٿو پر ان جي لغوي معني عبارت آهي۔ انشاء پردازي جا ڪجهہ ماهر ليکاري بہ گذريا آهن جن جون باڪمال لکڻيون تاريخ جو اڻ مٽ حصو بڻجي چڪيون آهن۔ سرسيد احمد خان، ابوالڪلام آزاد، پطرس بخاري، خواجہ حسن نظامي ۽ ابن انشاء ۽ شيخ اياز انھن ۾ سر فھرست آهن۔
مجموعي طور ڀڃ ڊاھہ جيڪو 80 پيجن تي مشتمل آهي. هڪ بھترين ڪتاب آهي ان جي هر هڪ عبارت پڙهندر هر عام ماڻھوء کي پنھنجي ئي ڳالھہ محسوس ٿيندي بھترين ليکاري آهي بہ اهو ئي جنھن جي لکڻين ۾ موجودہ دور جو عڪس بہ نظر اچي تہ سماج جي اڻ برابريءَ واري روين جو بہ ڏيک پسي سگهجي۔ سندس جا سمورا نثراڻا احساس هڪ مالھا جا پويل موتي محسوس ٿين پيا۔ پڙهندي پڙهندي لڳي پيو ڄڻ لفظن جو هڪ سمنڊ هجي جنھن ۾ قاري آهستي آهستي لھندو وڃي ٿو ۽ لفظ ڪنھن ڀنور وانگي ان جي چؤگرد ڦرندا رهن ٿا۔
پيشي جي لحاظ کان هڪ استاد خيرپور ناٿن شاھہ جي ڳوٺ چؤ ٻار شريف ۾ جنم وٺندڙ احسان رضا جنھن جو ادبي نانء احسان آڪاش آهي۔ ڪنھن بہ تعارف جو محتاج ناهي۔ ادبي ڏانء سندس کي سنڌ ۾ هڪ خاص مقام عطا ڪيو آهي۔ نہ فقط ادبي ڏانء پر ٻين تخليقڪارن جي تخليقن کي ڇپائي پڌرو ڪرڻ لئہ هن احساس مئگزين ۽ احساس پبليڪيشن جو قيام وجود ۾ آڻي ڪيترن ئي ليکارين جي لکڻين کي محفوظ بڻائي سڀني جي دلين ۾ عزت ۽ احترام وارو رشتو پيدا ڪري ڇڏيو آهي۔ سندس ڪيترن ئي ڪتابن کي ڇپائي پڌرو ڪيو اٿن جن ۾ سنڌي توڙي اردو ڪتاب پڻ آهن. عڪسِ جانان هم، شاعريء جو آڪاش، احساس نگر، نظمن جو ديس وغيره نمايا آهن۔

زندگي جو نچوڙ _ ڀڃ ڊاھہ : مخدوم آسيہ قريشي

سمنڊُ جي سيوِين، تنين ماڻڪَ ميڙيا،
ڇلرَ جي چوئين، تن سانکوٽا ۽ سُتيون.

جيڪي ماڻھو ادب ۽ ٻوليءَ لاء پاڻَ کي وقف ڪري ڇڏين. سي محلن ۾ رهن يا ڪچن گهرن ۾ اهي عظيم ئي هوندا آهن. محترم احسان آڪاش انھن منجهان هڪ آهي. هڪ ئي وقت پبلڪيشن سنڀالڻ ماهوار رسالو ڪڍڻ علاوه ادبي سرگرميون ڪرڻ ڪو سَوَلو ڪم ناهي. جس هجي اوهان کي. ٻوليءَ سان لڳاءُ جو ذڪر پاڻ هن ڪتاب ۾ ڪيو اٿائون. ”علي بابا کي درياء سان بيحد لڳاءُ هو، حسن درس کي وري سمنڊ سان لڳاءُ هو، شيخ اياز بادل، مينھن سان لڳاءُ کندڙ هو ۽ اهڙيءَ طرح مو کي بہ لڳاءُ آهي ۽ اهو لڳاءُ صرف ادب سان آهي. “
هن ڪتابَ جي خوبصورتي اهڙا نثري ٽڪرا آهن جيڪي پنھنجي اندر ۾ ڪئين ڪھاڻيون رکن ٿا. اهي ڪھاڻيون جيڪي گهڻن کان لکڻ رهجي ويون آهن.
”منھنجي زندگيءَ جون اکيون زخمي آهن. انھن اکين ۾ وقت جي ويرين سُيون ٽنبي ڇڏيون آهن“
”بک سڀني لعنتن جي ماءُ آهي. “
”زندگيء جا سمورا مھانگا سبق هميشا سستا ماڻھو ئي سيکاريندا آهن، اهڙن سستن ماڻھن جو پنھنجي حياتيءَ ۾ قدر ڪريو. “
هيءُ نثراڻا احساس، سچ تہ هن معاشري جي عڪاسي آهن ۽ اسان سڀني جي زندگيءَ جو نچوڙُ بہ، ڪٿي ڪٿي تہ ايئن ٿو لڳي ڄڻ هيءُ سٽون اسان پاڻَ لکيون هجن. اصل تخليقڪار ليکبو ئي تڏهن آهي جڏهن انھيءَ جا لفظ عام ماڻھوءَ جي دل جي ترجماني ڪن. دل تائين پھچن، ڪجهہ سوچڻ تي مجبور ڪن.
هيءُ ڪتاب جنھن جو نالو ”ڀڃ ڊاھَہ“ آهي. سو پنھنجي منفرد ۽ خوبصورت ٽائٽل سان، اسان جي ادب ۾ نئون ۽ خوبصورت اضافو آهي. معزز احسان آڪاش لاء نيڪ تمنائون
“تون اڪثر مونکان پڇندي آهين تہ منھنجي هر لکڻي اڌوري ڇو هوندي آهي!!؟؟ ڇو تہ منھنجي زندگيءَ جي لکڻي اڃا اڌوري آهي. “

احسان آڪاش هڪ حساس ليکڪ ! : سپنا گل

هن ٽيڪنالوجي جي تيز رفتار دور ۾ هر ٻيو ماڻھو مصروف آهي. ٻئي جي لاءِ وقت ڪڍڻ تمام ڏکيو ٿي پيو آهي. هر ڪو پنھنجي ڀڄ ڀڄان ۾ مگن آهي پر هن سماج ۾ ڪي اهڙا بہ فرد آهن جيڪي پنھنجو وقت، پنھنجو رت، سَت، پنھنجي تجربا، مشاهدا، تجويزون ۽ تحريرون سماج ۾ رهندڙن کي ارپين ٿا. اهي فرد سماج جا باشعور، بيباڪ، پنھنجي قوم، ٻولي سان پيار ڪندڙ اديب ئي آهن. جيڪو معاشري کي ان جي سامھون اهو روپ آڏو آڻين ٿا جيڪو هڪ عام ماڻھو معاشري جي ان چھري کان نہ صرف اڻ واقف آهي پر نہ ڄاڻ الائي ڪيترو پري آهي. . . !؟ هڪ ليکڪ جي قلم ۾ جتي انڊلٺي رنگ هوندا آهن اُتي ان سان گڏ معاشري جو درد، پيڙاءُ، ظلم، زيادتي، جبر، ڏاڍ، حقن جي خلاف ورزي، سماجي اڻ برابري، مظلوميت ۽ معصوميت بہ هوندي آهي. هڪ ليکڪ وٽ انيڪ احساس پلجندا آهن. پيار ۽ پاٻوھہ جا احساس، محبت ۽ ميٺاج جا احساس، ڊگهي جدائي کانپوءِ ميلاپ جا احساس انھن سڀني احساسن کي ميڙي سيڙي گڏ ڪيو آهي اسان جي سنڌ جي نوجوان اديب، ليکڪ، شاعر احسان آڪاش پنھنجي هن ڪتاب ”ڀڃ ڊاھہ“ ۾. . . . .
هي ڪتاب نثراڻن احساسن تي مشتمل هڪ خوبصورت ڪتاب آهي. احسان آڪاش جي هن ڪتاب ۾ پڙهندڙن کي هر رنگ ملندو، زندگي سان سلھاڙيل، هر واٽ تي مشڪلن جو حل ۽ ذهنن ۾ جيڪي رهجي ويل سوال هوندا آهن انھن جا اڪثر جواب ملندا، ايئن کڻي چئجي تہ نئون نسل هن ڪتاب کي پڙهڻ کانپوءِ يقينن هڪ بھتر فرد ۽ مثبت سوچ سان ڀرپور انسان ٿي اُڀرندو. . . .
ڪتاب ڀڃ ڊاھہ ۾ احسان آڪاش جي زندگي ۾ جيڪا ڀڃ ڊاھہ ٿي آهي سي سڀ هن ڪتاب ۾ جھڙو ڪ قلمبند آهن. هن ڪتاب ۾ اهي سمورا موضوع آهن جيڪي اسان جي هن معاشري جا ڪي وڻندڙ ۽ اڻ وڻندڙ عڪس آهن. اهي واقعا اسان سڀني سان مختلف وقتن تي پيش ٿيندا اچن ٿا. پر اسان ڪڏهن ڄاڻي واڻي يا وري ڪڏهن اڻڄاڻائي ۾ اهڙن موضوعن، واقعن کان ڪن لاٽار ڪندا رهندا آهيون ۽ اهي موضوع ڪنھن ٻئي شخص جي ذميواري سمجهي نظر انداز ڪندا رهندا آهيون.
احسان آڪاش نھايت حساس طبعيت جو انسان آهي. هن پنھنجي ڪتاب ۾ معاشري جو رنگ روپ جيڪو ٻٻر جي تيز، نوڪيلن ڪنڊن جيان آهي ۽ سماج جي ڪوجهائپ ڏسڻ جي هڪ مڪمل ڪوشش ڪئي آهي. سماج جو اهي حقيقتون بيان ڪيون آهن جيڪي لکڻ ۽ انھن کي گهرائي سان سمجهڻ دل گردي جو ڪم آهي. هڪ اديب جي حيثيت سان هن پنھنجي قلم سان ڪنھن حد تائين چڱي ريت نڀاءُ ڪيو آهي مان سمجهان ٿي احسان آڪاش جي هن ڪتاب پڙهڻ کانپوءِ انسان جي سوچ ۽ ڪردار تي هاڪاري اثر پوندا. آئون هن کي شاھہ سائين جي هن وانگر ڏسندي ۽ سمجهندي آهيان.

ڪيئن ڦاٿي ڪيوڙا، ٻٽ ٻَٻرُ سين ٻيلھه،
پن تنھنجا پَشم ڙا، سامھون جَهلين سيلھہَ،
عقل جا اَڻ ويلھہ، ڪيئن ڦاٿي ڪم ذات سان. (شاھہ)

نثري احساس

---

نثراڻي ترتيب

- زندگي:
زندگي هڪ خوبصورت تحفو آهي. پر تحفا هميشہ پيٽ ڀريل جي هٿن ۾ سُونھندا آهن. بُکئي پيٽ واري جي زندگي بہ انجي جسامت جيان نِٻل هوندي آهي. سڀئي رنگ اميرن جي ٿالھہ ۾ جرڪڻ لاءِ آتا هوندا آهن، جڏهن تہ غريب جي جهُڳي ۾ پِيلو رنگ (چُلھہ) بہ اڻلڀ هوندو آهي. مون وٽ اهڙي زندگي جي ۽ اهڙن رنگن جي ڪائي ٻي تشريح ناهي، انھي لاءِ تہ مان توکي ”زندگي“ ناهيان ڪوٺيندو.


-

- حساب ڪتاب:
هُن جي Math اڪثر ڪمزور هوندي آهي، شيون، کاڌو يا ٻيو ڪجهہ ونڊيندي هميشہ پاڇي ”ٻُڙي“ بچائيندي آهي.

- خواب:
خوابن جو تعلق ننڊ سان آهي ۽ مان صدين کان اوجاڳن جو مسافر آهيان.

- اُڀ جي ڇاتي:
مان ازل کان اُڀ جي ڇاتي چيرڻ لاءِ، ڇُري ٺاهڻ جي ڪوشش ۾ پنھنجا هٿ وڍي ويھندو آهيان.

- ڌپ:
منافقت، ذلالت، حرامپائي، بي غيرتي، ٻيائي وات جي ڌپ جيان هوندي آهي، پنھنجي جي خبر ناهي پوندي ۽ ٻي جي بُري لڳندي آهي.

- لعنت:
بُک سڀني لعنتن جي ماءُ آهي. (1)



___________________________
• (لعنت) سعادت حسن منٽو جي مضمون مان موضوع کنيو ويو.


- سياست:
جمھوريت جي تن تان سمورا ڪپڙا لاهي ان سان زبردستي زنا ڪرڻ ئي اڄ جي سياست جو واضع چھرو آهي.


- ادب:
تاريخ جي سيني ۾ اڄ بہ طوائفن جي ڪوٺن تان سرجيل بھترين غزل دفن آهن.


- عورت:
دنيا جي هڪ انتھائي خوبصورت تخليق، جنھن جي وجود سان هن پُوري ڪائنات جو وجود آهي. عورت فطرت جو هڪ سھڻو تحفو آهي.


- ڊوڙ:
مان گذريل 39 سالن کان ڊوڙ ۾ آهيان، مون سان گڏ ڪُل عالمِ انسان پنھنجي پنھنجي هڪ مخصوص ڊوڙ ۾ رُڌل آهي. هر هڪ ماڻھو ٻئي ماڻھو کان اڳ ڪڍڻ، گوءِ کڻڻ، جي چڪر ۾ آهي. ٻي کي مات ڏيڻ جي لاءِ هر وقت جھڙوڪ آتو نظر اچي رهيو آهي. پر مان پنھنجي ڊوڙ ٻين جي ڊوڙ کان الڳ ڪري ڇڏي آهي، مان پنھنجو پاڻ کي ڳولڻ لاءِ ڊوڙي رهيو آهيان. پنھنجي وجود جي شناخت کي تلاشي رهيو آهيان، پنھنجي اندر جو اڌ گم ٿيل حصو ڳولھي رهيو آهيان، پر گذريل 39 سالن ۾ مون وٽ صرف ڊوڙ کانسواءِ ٻيو ڪجهہ بہ ناهي.



- هُڳاءُ:
مينھوڳي کانپوءِ ڪچي زمين مان اٿندڙ مٽيءَ جي خوشبوءِ مون کي بي حد وڻندي آهي. فطرت جا انيڪ رنگ مون کي موهي وجهندا آهن. منھنجي جيون ۾ هُڳاءُ واسي ڇڏيندا آهن. شام جي پھر ۾ کُليل آسمان هيٺ ڪچي ڇِڻڪاريل پڌر تي کٽ تي ويهي فطرت جا رنگ پسڻ لاءِ من ماندو هوندو آهي. ڪڏهن ڪڏهن مان تنھنجي ٽھڪن ۽ ڀاڪرن مان اها اڪير پوري ڪري وٺندو آهيان. تنھنجو هُڳاءُ مون کي هميشہ وشال ڌرتي جيان محسوس ٿيندو آهي.


- رشتا:
انتھائي ويجهن رشتن جي موجودگي ۾ بہ جڏهن اوهان پاڻ کي اڪيلو ۽ تنھا محسوس ڪريو تہ پوءِ يقين ڄاڻو دنيا جو ڪو بہ ڪُلھو اوهان جي لاءِ مضبوط ثابت نہ ٿيندو.


- اڪيلائي:
اڪيلائي ”ڪُتيءَ“ جيان هوندي آهي، جيڪا اڪثر مون کي کائيندي رهندي آهي.


- سماج:
هي سماج ¼ ۾ ٺھيل آهي. هڪ حصو توهانجو ۽ باقي 3 حصا سماج جا. سو پاڻ کي 3 حصن جي لالچ ڏئي ڪري پنھنجو هڪ حصو نہ وڃايو. پنھنجي ئي هڪ حصي ۾ جيون گهارڻ سِکي وٺو.


- سگهہ:
ها ! مان توکي وساري ناهيان سگهيو !
39 بھارون ڏسي چڪو آهيان پر 39 سيڪنڊن جيتري ملاقات جي لاءِ اڄ بہ دل سَٽون کائيندي آهي.


- پھرين چُمي:
تنھنجي طرفان ڏنل پھرين چُمي، جنھن ۾ ڪائنات جا سمورا رنگ ۽ احساس سمايل هئا، انھيءَ چُمي جو لَمس اڄ بہ مون کي ڪڏهن ڪڏهن محسوس ٿيندو آهي.

- ننڊ:
مان اڪثر رات جو جاڳندو آهيان، شايد ازل کان ڪنھن ڏوھہ جو ڄڻ ڏوهي هجان ۽ عمر قيد جي سزا ۾ ننڊ مون کان ڪوهين ڏُور آهي ۽ مان سمھڻ کان هاڻي ڊڄڻ لڳو آهيان.


- آنڌ مانڌ:
منھنجو من بي قرار ۽ بي چين آهي هڪ عجيب قسم جي بي چيني مون کي ورائي وئي آهي. ڇا جي ۽ ڇا لاءِ بي چين آهيان؟ ڪا خبر ناهي ! پر من ۾ آنڌ مانڌ جاري آهي ۽ مسلسل دل جو ڌڌڪو وڌندو پيو وڃي، محسوس ائين پيو ٿئي تہ اِجهو ساھہ جي تند ٽُٽي ويندي. خبر ناهي مان ڪيئي سالن کان انھي آنڌ مانڌ ۾ ڇو آهيان. . . . !!!؟؟؟



- پيسو:
جانور کي جيڪڏهن وات ۾ ڊالر وجهي ۽ ڳچيءَ ۾ سونا ڳٽ پارائي بازار مان چڪر لڳائي اچبو تہ. . . . . تہ بہ جانور، جانور ئي رهندو. پيسي سان معيار ناهي ماپبو.


- محبت ۽ نفرت:
مان محبتن جو متلاشي آهيان مون هميشہ محبتون تلاش ڪيون آهن. نفرتن جي ٻيٽ ۾ منھنجو گذارو ئي ڪونھي. نہ مان توهان جھڙو ٿيندس ۽ نہ توهان مون جھڙا.


- ڀاڳ:
ادب جي آبياري لاءِ اوهان جو ڀاڳوند هجڻ تمام ضروري آهي. نہ تہ ننڌڻڪائي اوهان جي مقدر ۾ آهي ئي. . . . . . مون کي اڪثر دوست ائين چوندا رهندا آهن !


- ڪشڪول:
وقت جي ڪشڪول مان منھنجي عمر جا 39 کوٽا سِڪا ڪِري پيا آهن.


- خواهش:
تنھنجي ساٿ هجڻ سان، هڪ احساس بار بار جنم ورتو آهي تہ توکانسواءِ مان ڪجهہ بہ ناهيان . . . . !!!


- ڪُن فيڪون:
ڪالھہ رات منھنجي سپنن ۾ هڪ خودڪش بم ڦاٽو ۽ منھنجي خوابن جا چٿڙيل لاشا روڊن تي پکڙيل پيا رهيا.


- گهڙي:
مون اڄ تائين گهڙي ناهي ورتي، مون کي امر نہ ٿيو ۽ توکي ڪڏهن الھام نہ ٿيو. هٿ جي ڪارائي اڄ بہ تنھنجي وڇوڙي جي شاهد آهي.


- زندگي جون اکيون:
منھنجي زندگي جون اکيون زخمي آهن. انھن اکين ۾ وقت جي ويرين سُيون ٽنبي ڇڏيون آهن.


- ڪوجهائپ:
ڊيڄاريندڙ، مڪروه چھرا، اذيت ڏيندڙ نظرون، ڦوٽاريل دوڏا، ٿلھا، بي ڊولا ڪارا جسم، وڏا پيٽ، ڪِنا اڻڀا چيڙهيل وار، پيلا بدبودار ڏند، ڪاراٽيل چَپ_____ هي سمورا نقش منھنجي ارد گرد جي ڪوجهن وجودن جا آهن. ڇو جو اهي ڪوجها وجود رت ۽ ٻين اهڙن رشتن سان مون سان سلھاڙيل آهن. جيڪي منھنجي ذهني صلاحيتين کي پڻ ڪوجهائپ جي اثر هيٺ آڻي رهيا آهن.


- ماڻھپو:
تو ۾ جي ماڻھپو ناهي تہ تنھنجو وجود مون لاءِ ڌُوڙ مثل ئي آهي. . . . !!!


- داغ:
داغيل ٻوٿ ۾ ڪڏهن بہ خوشين جا عڪس واضع نظر ناهن ايندا.


- نظر:
دنيا جي وشال پڌر تي منھنجو پتڪڙو وجود. . . . . . . ! تنھنجي نظر کان مٿانھون آهي. ڇو تہ تون ظاهري اکين سان مون کي تلاشي رهيو آهين جڏهن تہ تنھنجي اندر جي اڏاوت ۾ منھنجي عمر جو اڌ حصو لڳل آهي.


- احساس:
منھنجا احساس ڊسٽ بن ۾ اڇلايل ردي ڪاغذ جيان آهن. جنھن جي هجڻ ۽ نہ هجڻ سان ڪنھن تي ڪو فرق نہ ٿو پوي.


- ڪمرو:
منھنجي زندگي جو احاطو صرف هڪ ڪمري کان وڌ ڪونھي.


- پالڻھار:
هڪ دفعو ٻيھر توکي ياد ڏيارڻ ٿو چاهيان اي پالڻھار !
تہ اڄ کان 39 سال اڳ اوهان جي هٿن، منھنجي وجود جي مٽي بہ ڳوهي هئي.


- سپنا
منھنجا سپنا سمنڊ ڪناري پيل انھن سِپين جيان آهن جن ۾ ڪي بہ
موتي ناهن هوندا. . . . .


- دُعا
منھنجو خلوص ئي تو لئہ دعا مثل آ تون گهٻراءِ نہ مو ربّ کان صرف
تو کي ئي گهريو آهي.


- سسئي ۽ صدا
اي سکي ! منھنجي ڪمري ۾ اڄ بہ تنھنجا ٽھڪ پڙاڏو بڻجي گونجندا آهن مان صدين کان تنھنجي راھہ پيو ڏسان ۽ تون صدين کان سسئي جيان ننڊ پئي آهين. . . .


- مايا
هي ڪائنات صرف هڪ ڌوڪو آهي، هڪ مايا آهي ٻيو ڪجهہ بہ ناهي، هتي سڀ ڪو جادوگر آهي، هر ڪو پنھنجو پنھنجو کيل رچائي ماڻھن کي مُنجهايو ويٺو آهي.


- اهميت
هٿ جي تَري جيتري ڪاغذ جي اهميت اڄ اسان جي قدن کان وڌيڪ قدآور آهي. ماڻھپي جو معيار صرف قارونيت وارو آهي. موسى جي سين وارو زمانو لنگهي ويو، هاڻي چوڏس فرعونيت کي فروغ آهي.


- وجود
منھنجي سڀ کان وڏي بدقسمتي اها آهي تہ مان هن دور جو رهاڪو آهيان، منھنجي سوچن، منھنجي خلوص، منھنجي حساسيت ۽ منھنجي سچائي جي تن جا ڪپڙا لاٿا ويا آهن، مان زنا جي بستري جھڙي هن سماج جو هڪ اگهاڙو فرد آهيان. منھنجي وجود کي ڍڪڻ لاءِ ڪنھن کي ڪا بہ ضرورت محسوس نہ ٿي ٿئي، ڇو تہ مان فرعونيت کان فرار ٿي ويل فرد آهيان ۽ سماج منھنجي جسم تان جيئري کَل لاهڻ جي فتوى ڏئي ڪري منھنجي تن تان سمورا ڪپڙا لاهي ڦِٽي ڪيا آهن.


- هڪ سوچ:
زندگي جي هن مختصر ڊوڙ ۾ اسين هميشہ اڳيان وڌڻ چاهيندا آهيون. پر اسين اهيو وساري ويھندا آهيون تہ اڳيان وڌڻ جي لاءِ لازماً اسان کي ڪنھن نہ ڪنھن کي پوئتي ڇڏڻو ئي پوندو آهي. ڇا اهو بھتر نہ آهي تہ بجاءِ ڪنھن کي پوئتي ڇڏڻ جي ان سان گڏ گڏ سفر ڪجي. . . !!!


- فاسشسٽ:
قرت العين حيدر جون سٽون آهن تہ: ”اسين سڀ حقيقت ۾ فاشسٽ ٿي ويا آهيون، اسان پنھنجي هٿيارن جا منھن هڪٻئي ڏانھن ڪري ڇڏيا آهن.” اڄ جي هن دور ۾ ڪنھن وٽ بہ وقت ڪونھي جو ڪير ڪنھن جا درد پنھنجي جهولي ۾ کڻي. . . . . انھن دردن جو ڪو درمان ٿئي. . . . . تاريخ پنھنجو پاڻ کي انھن ماڻھن جي سامھون هڪ دفعو ضرور ورجائيندي آهي جيڪي تاريخ کي وساري ويھندا آهن.


- حِرص ۽ مفاد:
دنيا ۾ جتي اهلِ درد ۽ انسانيت دوست آهن اتي اهڙا ماڻھو بہ آهن جن جو گهڻو وقت تلوارون ۽ ڇُرين کي تيز ڪرڻ ۾ گذرندو آهي. جيڪي هر وقت اهڙي موقعي جي تلاش ۾ هوندا آهن تہ پنھنجا تيار ڪيل هٿيار ماڻھن جي هٿن ۾ ڏئي خونريزي جو تماشو ڏسن ۽ پوءِ رت جي انھي حوض مان پنھنجي حرص ۽ مفاد جي اُڃ اُجهائين . . . . !!!! (2)

_________________
سعادت حسن منٽو جي مضمون مان کنيل.

- ظرف:
ظرف جو ٿانوَ جيڪڏهن ننڍو هجي تہ گهڻيون شيون سنڀالي ناهي سگهندو، پوءِ چاهي علم هجي، دولت هجي، تقوي هجي، عزت هجي، شھرت هجي. نيٺ ان ٿانوَ مان هارجي ويندو آهي(3)

- قدر:
اخلاق جو قدر بہ دولت ۽ طاقت سان آهي. (4)


- لفظ:
لفظ هميشہ مٺا ڳالھايو. . . ڇو تہ؟ جيڪڏهن اهي لفظ ڪڏهن اوهان کي واپس وٺڻا پون تہ ڪڙا نہ لڳن. . . . . . !!!! (6)

______________________________________
• هي مٿيان ٽئي موضوع سماجي رابطن واري ويب سائيٽ تان انسپائريشن طور کنيا ويا آهن.

- دوست ۽ فنڪار:
زندگي گذاريندي گهڻن ئي ماڻھن سان واسطو پيو نظر تہ ائين آيو ڄڻ اهي اسانجو وڏو خيال رکندا هجن پر هاڻي پوئتي مڙي نھارڻ کانپوءِ حقيقت سمجهہ ۾ آئي آهي تہ انھن مان چند سھڻا دوست هئا ۽ ٻيا سھڻا فنڪار هئا. (5)

____________________________________
• هي موضوع سماجي رابطن واري ويب سائيٽ تان انسپائريشن طور کنيو ويو آهي.

- سبق:
زندگي جا سمورا مھانگا سبق هميشہ سستا ماڻھو ئي سيکاريندا آهن اهڙن سستن ماڻھن جي پنھنجي حياتي ۾ قدر ڪريو. (7)


- هڪ ڳالھہ:
هڪ ڳالھہ هميشہ ياد رکي ڇڏيو تہ:
اخلاق ڪڏهن بہ نہ ٿو هارائي، ۽ تڪبر وري ڪڏهن بہ کٽي نہ ٿو سگهي !!! (8)

______________________________________
• هي ٻئي موضوع سماجي رابطن واري ويب سائيٽ تان انسپائريشن طور کنيو ويو آهي.

- صرف افسوس ئي ڪري سگهجي ٿو:
اڪثر ڏٺو ويو آهي تہ ڪجهہ ماڻھو ٻين جي ڪلھن تي پير رکي ڪري، نابينن جي جيان ٻين جون آڱريون جهلي ڪري، ۽ Corporate (هڪ مخصوص حلقو) کان صرف واه واه ڪرائي پنھنجي جڳھہ ٺاهيندا آهن. شارٽ ڪٽ وارو، چاپلوسيءَ وارو رستو اختيار ڪندا آهن، پنھنجي تعريف جا ڪوڙا بند ٻين کان ٻَڌرائيندا آهن ۽ زندگي پنھنجي اهڙي ريت گذاريندا آهن.


- بس هڪ ڏينھن مرڻ لاءِ:
جيڪو ٺھيو آهي اهو ڊهندو ضرور . . . . هر شيءَ فنا آهي سواءِ منھنجي پالڻھار جي هستي جي باقي سڀ ڪجهہ فنا آهي. . . . بقا جي ذات صرف رب جي ذات کي آهي. زندگي جي پل جي بہ خبر ناهي تہ ايندڙ پل، لمحو، ڪا گهڙي، ڪا ساعت اسان جي دامن ۾ ڇا کڻي ايندي؟ پيدا ٿياسين آذان ٿي، مري وياسين تہ نماز ٿي، آذان کان نماز تائين جي مختصر حصي جو نالو زندگي آهي. ۽ ان مختصر حصي جي زندگي ۾ اسان توهان ڪڏهن ڪڏهن ڪيڏا بي حِس ۽ ڪڏا ظالم ٿي ويندا آهيون جو اسان جي اردگرد رهندڙ انسانن جا ڏُک، درد تڪليف ۽ اهنج وغيره نظر بہ نہ ايندا آهن. بس جيئندا ويندا آهيون جيئندا ويندا آهيون صرف هڪ ڏينھن مرڻ لاءِ . . . . . . !!!!


- تقدس !
محبتن، دوستين ۽ رشتن جو تقدس پائمال ٿيندو پيو وڃي انسان، انسان کان پري ٿيندو پيو وڃي. ننڍ وڏائي ختم ٿيندي پئي وڃي. اسان هڪ اهڙي دنيا ۾ ساھہ کڻي رهيا آهيون جتي صرف مفاد، صرف پنھنجي ذات لاءِ جيئڻ، بغض، ساڙ، حسد وغيره سان سڄو ماحول ڀريو پيو آهي. ڪنھن کي ڪو فرق نہ ٿو پوي اسان هي آخر ڪري ڇا رهيا آهيون؟ ڪھڙو ٻِچ ڇَٽي رهيا آهيون. . . . . !!!؟


- ڏُک ۽ سُک:
ڏک ۽ سُک اسان جي زندگي جي سِڪي جا ٻہ پاسا آهن. انھن جا پاڇا هر انساني جيون تي پوندا آهن. اهنجن، سھنجن مان گذري پنھنجي منزل کي ماڻڻ ئي اصل زندگي آهي. باقي چوگرد هڪ آرٽيفيشل زندگي گذارڻ جو حلقو وڌندو پيو وڃي، هر انسان تي ڏکيو وقت اچڻو آهي پر ٻئي جي چپن تان دردن جون دانھون وٺي ڪري انھن جي چپن تي مرڪ ڏيڻ ئي انسانيت آهي.


- ويڙھہ:
هو هر ڪنھن سان وڙهندو رهندو هو، ڪڏهن غربت سان ويڙھہ، ڪڏهن پيٽ جي ٻن ويلن جي ٽڪر لاءِ پٿرن سان ويڙھہ، ڪڏهن بُک ۽ بدحالي سان ويڙھہ، ڪڏهن سماج جي اڻ برابري وارن روين سان ويڙھہ، مطلب تہ سموري حياتي هو ڪنھن نہ ڪنھن سان ويڙھہ ۾ جُنبيل هوندو هو. ڪڏهن بہ شانتي سان هڪ ڏينھن بہ نہ گهاريائين. . . . . . ائين وڙهندي وڙهندي نيٺ اڄ هو زندگي کان هارائي ويٺو ۽ هميشہ لاءِ شانت ٿي ويو.


- علامت:
روئڻ زندگي جي علامت آهي.


- شيون:
جيڪي شيون اوهان جي هٿ وس آهن اهي حقيقت آهن ۽ جيڪي شيون اوهان جي هٿ وس ناهن اهي صرف خواب آهن. . . .



- اميد:
اميد ڪڏهن بہ لاهڻ نہ گهرجي، ڇو تہ دنيا اميدن تي قائم و دائم آهي. سو منھنجو سھڻو رب اوهان لاءِ اتان بہ رستو ٺاهي ڏيندو آهي جتان رستو نڪرڻ جي اميد بہ نہ هوندي آهي.


- مضبوطي:
جيڪڏهن اوهان پنھنجي زندگي ۾ پاڻ کي مضبوط ڪرڻ چاهيو ٿا پوءِ زندگي ۾ هر ڏکئي حالات سان اوهان کي اڪيلي سر وڙهڻو پوندو. . . . .

- مثبت رُخ:
هڪ سِڌي ۽ مثبت رُخ ۾ اوهان جو ڪيل ڪم هڪ نہ هڪ ڏينھن ضرور سڦلتا ماڻيندو. سامھون واري جي ڪم ۾ ڪيترا نقص آهن؟ ان ۾ ڪھڙا گُڻ آهن؟ اهڙي سوچ کي نندي ڪري صرف پنھنجي حصي جي ڪم تي ڌيان ڏئي اڳيان وڌندڙ پنھنجي منزلِ مقصود تي ضرور رسندا آهن. مسلسل محنت، جاکوڙ ۽ سچائي جي جذبي تحت ڪم ڪرڻ سان اوهان سماج ۾ هڪ سُٺي ۽ معياري ساک ضرور بڻائيندا. . .


- اڌوري لکڻي:
تون اڪثر مون کان پڇندي آهين تہ منھنجي هر لکڻي اڌوري ڇو هوندي آهي. . . !!!؟
ڇو تہ منھنجي زندگي جي لکڻي اڃان اڌوري آهي. . . . !!!


- ياد:
ها اهو سچ آهي تہ مان توکي اڄ بہ ياد ڪندو آهيان، ڇو ڪندو آهيان مون کي ڄاڻ ناهي، پر تنھنجي ياد جي اچڻ سان منھنجي وجود اندر اڄ بہ ساڳي عجيب ڀڃ ڊاھہ شروع ٿي ويندي آهي.


- رب ۽ ڪُفر:
تون مون کي ايڏو پيار ڇو ڪندو آهين !؟ هڪ دفعي پڇي ورتو هيئي. . . . .
”مان تو ۾ پنھنجي رب کي پَسيو آهي. “
”تون صفا ڪو چريو آهين، ائين نہ چئبو آهي، ڪُفر ٿو ڪرين!“
”نہ مان چريو نہ آهيان، ڇو جو جيڪو پنھنجي رب کي پسي وٺي اهو چريو نہ هوندو آهي. . . . !!!“
”ٻڌُ . . . . اي سُندر روح واري ڇوڪري ! ڪُفر توکي پَسڻ ۾ نہ پر توکان مُنھن موڙڻ ۾ آهي. “



- اي منھنجي سپنا!:
مان پنھنجي باقي زندگي جا خوبصورت ڏينھن تنھنجي ئي محبتن جي ڀاڪرن ۾ گهارڻ کي دنيا جو عظيم تحفو سمجهان ٿو. ڇو تہ دنيا جي ٻي ڪا بہ عورت مون جھڙي اڻ گهڙيل شخص کي ڪڏهن بہ ايترو چاھہ ۽ مانُ نہ ڏيئي سگهي ها!


- برف:
منھنجا سمورا لھجا برف ٿي ويا آهن. تون پنھنجي ياد جي گرمي سان انھن کي پگهارڻ جي ڪوشش نہ ڪندي ڪر. ڇو تہ مون وٽ تو لاءِ ڪجهہ ناهي رهيو. . . . .



- فطرت:
خيرپور ناٿن شاھہ جي مٽي سان منھنجو جيءُ جڙيل آهي، مان جتي بہ رهان، دنيا جي ڪنھن بہ ڪُنڊ ۾ هجان پر اي منھنجي شھر جي مٽي! تولاءِ منھنجو من هميشہ اُٻاڻڪو رهندو !!!


- جڳ جا ويري:
تون ۽ مان جڳ کي ويري بڻائڻ لاءِ هڪٻئي کي ڀاڪرن ۾ ڀري ورتوسين. پنھنجن جو وير، زهر مِثل ٿيندو آهي، جيسين ماري نہ ٿو تيسين پورو نہ ٿو ٿئي. 10 سالن پڄاڻان اڄ بہ جڳ جي ويرين مُنھن ۾ آهيون. پر اهيا ٻي ڳالھہ آهي تہ هاڻي جڳ جو چھرو بدصورت کان بدصورت ٿي ويو آهي ۽ ان جي وات مان بدبو پڻ اچڻ لڳي آهي.

نثراڻا احساس (ڀڃ ڊاھہ)

- تصويرِ زندگي !
زندگي قدرت طرفان هڪ انمول تحفو آهي. هي جيون انتھائي خوبصورت جيون آهي، کوڙ ساريون رنگينيون هن جيون سان جُڙيل هونديون آهن. پر بدقسمتيءَ سان هڪ تلخ حقيقت اهيا بہ آهي تہ اسان توهان کي هتي هميشہ ناهي رهڻو، سڀ ڪجهہ ڇڏي وڃڻو آهي. هڪ ڏينھن اسان توهان کي مرڻو آهي جڏهن هڪ ڏينھن مري وڃڻو آهي تہ پوءِ اسان توهان ۾ هي اجائي هوڏ، وڏائي، تڪبر، تعصب، حسد، بغض، ساڙ، ڪدورت، ڪينو، لالچ، لوڀ ڇو ۽ ڇا لاءِ آهي!؟
ان باري ۾ ڪير ڇو نہ ٿو ڌيان ڌري؟ ڪير ڇو نہ ٿو سوچي تہ اسان وٽ وڏائي جي لاءِ ڪجهہ ناهي رهڻو؟ چاهي امير هجي يا فقير، هر ڪنھن کي صرف 6 فوٽن جي ڌرتي نصيب ٿيڻي آهي، ڪٿي ڪٿي تہ زندگي جي تصوير پنھنجي رُخ بدلائيندي آهي تہ پوءِ موت بہ اسان کي آسان طريقي سان نصيب ناهي ٿي سگهندو، ڪٿي ٻُڏندا آهيون، ڪٿي سڙي ڀسم ٿي ويندا آهيون، ڪٿي حادثن جي منھن ۾ پوندا آهيون، ڪٿي گولين جو کاڄ ٿي ويندا آهيون، ڪٿي ڪيئن تہ ڪٿي ڪيئن، پر پوءِ بہ مري ضرور ويندا آهيون، ڌرتي جو نصيب ٿيڻ بہ غنيمت آهي. مرڻ کانپوءِ اوهان جا پونئر اوهان جي قبر تي ڪيترا ڏينھن لڙي ايندا؟ ڪير بہ نہ ٿو ڄاڻي؟ ڇو تہ هن دنيا کي مري ويلن جي نہ بلڪہ زنده زندگين جي ضرورت آهي.
ڪنھن کي بہ هتي ناهي رهڻو، آدم واري دور کان جيڪي مري ويا اهي بہ اڃان سُتا پيا آهن، اڃان بہ ان کان وڌ عرصو اسان توهان کي سمھڻو آهي، هڪ ابدي ننڊ اسان جي حصي ۾ بہ اچڻي آهي.


- لڳاءُ

هر انسان وٽ پنھنجو پنھنجو لڳاءُ هوندو آهي. لڳاءُ مطلب ڪشش، چھٽاءُ، وابستگي، شوق، نسبت، انسيت، واسطو وغيره. ڪنھن کي شراب سان تہ ڪنھن کي شباب سان لڳاءُ، ڪنھن کي سُٺن ڪپڙن سان تہ ڪنھن کي شاپنگ سان لڳاءُ، ڪنھن کي تصويرون ڪڍڻ ۾ تہ ڪنھن کي سير و سفر سان لڳاءُ، ڪنھن کي جانور پالڻ سان لڳاءُ، ڪنھن کي جوا سان تہ ڪنھن کي جھان سان لڳاءُ، ڪنھن کي شين سان لڳاءُ، ڪنھن کي عورت سان تہ ڪنھن کي مرد سان لڳاءُ، ڪنھن کي فطرت سان لڳاءُ، ڪنھن کي پڙهڻ سان لڳاءُ، ڪنھن کي لکڻ سان لڳاءُ، ڪنھن کي راندين سان تہ ڪنھن فلمن سان لڳاءُ، ڪنھن کي تعليم سان تہ ڪنھن کي پنھنجي نوڪري سان لڳاءُ، ڪنھن کي ٻين جي خدمت ڪرڻ سان لڳاءُ. . . . . !!!
علي بابا کي دريا سان بي حد لڳاءُ هيو. حسن درس کي وري سمنڊ سان لڳاءُ هيو، شيخ اياز بادل، مينھن سان لڳاءُ رکندڙ هيو. سعادت حسن منٽو کي شراب سان لڳاءُ هيو. منٽو چوي ٿو تہ “جڏهن ڏينھن مان شراب نہ پيئندو آهيان تہ مون کي ائين لڳندو آهي ڄڻ اڄ مان ڪپڙا نہ پاتا آهن”. سقراط کي سھڻن ڇوڪرن سان لڳاءُ هيو. هو پنھنجي اردگرد سھڻا ڇوڪرا رکندو هيو.
مطلب تہ هر ٻئي ماڻھو کي ڪو نہ ڪو لڳاءُ زندگي ۾ ضرور آهي. ڪنھن کي وري پيسي گڏ ڪرڻ جو لڳاءُ هوندو آهي. اڄ جي هن دور ۾ اهڙو(پيسن جو ميڙڻ) لڳاءُ هر ٻئي ماڻھو وٽ تمام گهڻو پلجي رهيو آهي.
سو اهڙي ريت مون کي بہ لڳاءُ آهي ۽ اهو لڳاءُ صرف ادب سان آهي، پنھنجي ٻولي سان آهي. ڇو تہ سنڌي ٻولي جي خدمت عين عبادتن مان هڪ عبادت پڻ آهي. مان پنھنجي ادبي خدمتن کي عين عبادت سمجهان ٿو، پوءِ انھي خدمتن ۾ منھنجي ٻچن جي روزي پڻ سلھاڙيل آهي. مان سمجهان ٿو تہ ادب ئي اهو آئينو آهي جنھن سان اوهان سماج جا مڪروح چھرا ڏسي سگهو ٿا. اهو لڳاءُ منھنجي خاندان کي ڇا ڏيندو يا نہ ڏيندو؟ ان سوچ کي رد ڪندي مان صرف اهيو ٿو چوان تہ مون لاءِ ادب آڪسيجن مثل آهي. هر ماڻھو کي پنھنجي منشا مطابق جيئڻ جو حق حاصل آهي سو منھنجي جيئڻ جي منشا پڻ ادب ۾ مبھم آهي.


- ذهني غربت:
ٻهراڙين ۾، ننڍن وڏن شھرن ۾ عموماً اسان سٺيون شيون مسئلاً (سُٺا ٿانوَ، گلاس، ڪوپ، هنڌ، بسترا، ويھاڻا وغيره) پنھنجي پنھنجي الماڙين ۾، صندوقن ۾، پيتين ۾ لڪائي رکندا آهيون. جڏهن ڪو مهمان وغيره ايندو آهي تہ پوءِ اسين اهي شيون ڪڍندا آهيون، پر پنھنجي ٻارن کي يا پاڻ کي انھن کان هميشہ محروم رکندا آهيون. جڏهن تہ هر سال نيون شيون مارڪيٽ ۾ اچن ٿيون ۽ انھن پراڻين شين جو مُلھہ روز بہ روز ڪرندو پڻ وڃي ٿو. جڏهن وري اچانڪ ڪنھن شادي هال جي دعوت تي يا سٺي ريسٽورنٽ ۾ فيملي سان وڃڻ ٿيندو آهي تہ اُتي پيش ٿيل جديد طرز جي نَون ٿانوَن کي Judge بہ نہ ڪري سگهندا آهيون تہ انھن ٿانون مان ڪھڙي ٿانوَ ۾ ڪھڙيون شيون کڻي سگهجن ٿيون؟ سچ تہ ان وقت صحيح معنى ۾ انھن ٿانون ۾ اسان کي ۽ ٻارن کي کائڻ بہ نہ ايندو آهي ڇو تہ اسان اهڙيون شيون پاڻ کان هميشہ پري جو رکيون آهن. شيون پراڻيون ڪري استعمال ۾ نہ آڻڻ آسودگي نہ بلڪہ هڪ ذهني غربت جي نشاني آهي.



- ماڻھن جو هڪڙو قسم هي بہ آهي:
دنيا تيزي سان ترقي جون منزلون طئي ڪندي، اڳتي وکون وڌائيندي پئي وڃي، پر اسان جي ماڻھن جي سُئي صرف (ٻئي کي برداشت نہ ڪرڻ) تي اٽڪي پئي هوندي آهي. برداشت بہ ڇو ڪيان؟ مون کان ڇا ۾ ڀلو آهي؟ فلان شخص کي تہ اچي ئي ڪجهہ ڪو نہ ٿو؟ اسان ڏاڏي آدم جي دور کان سکيل آهيون هي ويچارو فلان ابن فلان تہ اڃان سيکڙاٽ آهي، ڄاڻو ئي نہ آهي. . . . . ياد رهي جائز ڪم ڪرڻ دوران اوهان کي ناجائز طريقي سان پريشان پڻ ڪندا، اوهان جي ڪم ۾ رُخنو وجهندا، اوهان کي ڪم عقل پاڻ کي اڪابر سمجهندا، اوهان تي ٺٺوليون ڪندا، اوهان جي ڪم مان ڪيڙا ڪڍندا وغيره وغيره. . . . ان قسم جا سوال، تاثر، منفي سلوڪ ۽ ڳالھيون اوهان کي تڏهن ٻڌڻ ۾ اينديون آهن جڏهن اوهان انھن جي وچ ۾ پنھنجي قد سان اوچا بيٺا هوندا آهيو. ڇو تہ سائين جي ايم سيد چوي ٿو تہ: “هر ماڻھو تي پنھنجي پنھنجي نالي جو اثر بہ ٿيندو آهي. جڏهن اوهان ۾ ٻين جي نسبت ۾ ڪا خاص خاصيت ۽ خوبي نمايان ٿيڻ لڳندي آهي ته، پوءِ انھيءَ صفت کان ڊڄي ڪري وڏا وڏا نالا بہ اوهان جي مخالفت تي لھي ايندا آهن. “



- ادب:
اهو ادب ئي آهي جيڪو انسان کي انسان بڻائي ٿو. ادب ئي آهي جيڪو هڪ سڃاڻ رُخ مھيا ڪري ٿو تہ اوهان پنھنجي زندگي ڪھڙي رُخ ۾ گذاريو؟ ادب ئي آهي جيڪو اوهان جي اوگڻن کي ختم ڪري اوهان جي اندر ۾ ڪيئي نوان گُڻ پيدا ڪري ٿو. ادب ئي آهي جنھن تحت اسان هڪٻئي سان بنا ڪنھن ڄاڻ سڄاڻ جي هڪ رابطي ۾ آهيون. اهو ادب ئي آهي جنھن سان هر عام و خاص ماڻھو تائين ڌرتي جي دانھن، درد، هڳاءُ پھچي ٿو. ادب ئي آهي جيڪو اوهان کي ٻين هزارن جي موجودگي ۾ هڪ الڳ مقام ۽ معيار مھيا ڪري ٿو. ادب ئي آهي جيڪو اوهان ۾ ڪجهہ ڪرڻ جي سگهہ پيدا ڪري ٿو. ادب ئي آهي جيڪو اوهان ۾ نواڻ ۽ جدت پيدا ڪري ٿو.



- ڀڃ ڊاھہ
دل تي هڪ بوجهہ آهي، هڪ وزن آهي جيڪو لاهي بہ نہ ٿو سگهان، هڪ اڻڄاڻ درد حاوي آهي دل تي، جنھن مان آجو بہ نہ ٿو، ٿي سگهان- ڪجهہ آهي جيڪو بيقرار ڪري رهيو آهي. ڪجهہ آهي جيڪو سڀ ڪجهہ ڀڃي رهيو آهي، ڊاهي رهيو آهي. اُڻ تُڻ متل آهي. زندگي ۾ ساھہ ئي نہ رهيو آهي. جيون بي ساهو ٿي پيو آهي. منھنجي وقت جا پير انتھائي زخمي آهن، جنھن جو مرهم هن بي ساهي جيون ۾ ڪڏهن بہ ملي نہ سگهندو. خوشين جي جهرمر جهرمر لاٽ جو تعلق مونسان ڪڏهن ڪين رهيو آهي. شعور، خودداري ۽ خوامخواه جي انا جي پنڌ تي هلندي منھنجا پير پٿون آهن.
درد جي ڇاتي هميشہ مون لاءِ آتي رهي ٿي.
آفريڪا جي ان نپل ٻار وانگي جيڪو بُک جي شدت ۾
پنھنجي مئل ماءُ جي ٺوٺ ڇاتي سان چُھٽجي ويندو آهي.
مان بہ درد جي ڇاتيءَ سان ائين چُھٽجي ويو آهيان.
مان محسوس ڪيان ٿو تہ مان ڀُري رهيو آهيان،
ٽُٽي رهيو آهيان،
ڀڃي رهيو آهيان.
منھنجي وجود جا سوين ٽڪرا ٿي پيا هجن، جن کي ميڙڻ کان هر ساھہ رکندڙ وجود قاصر آهي.
مون روڊ، رستن، خالي گهرن، ديوارن ۽ زمينن سان پيار آهي. پر اهي سڀ شيون هاڻي مون ڊيڄاري رهيون آهن،
مون کي ڀؤ ٿو ٿئي انھن سڀني شين کان،
مان چاهيان ٿو تہ مان هڪ وڏي ڊڪ ڊُڪان-
ايترو ڊُڪان جو ٿڪجي بي ساهو ٿي روڊ تي ڊهي پوان ۽ روڊ پنھنجون ٻانھون کولي مون کي پنھنجي آغوش ۾ ڀري وٺي-
مون کي صرف فطرت گهرجي،
ڌرتي گهرجي
مينھوڳي کانپوءِ مٽيءَ جو هڳاءُ گهرجي. . . !
مون کي پيسا ناهن ڪمائڻا، منھنجو وجود ان لاءِ آهي ئي نه-
مون کي ان جهنجهٽ مان ٻاهر ڪڍي ڇو نہ ٿا ڇڏيو؟
مان هڪ الڳ وجود رکندڙ آهيان،
مون کي ڇڏيو تہ مان پاڻ سان مِلان - مون کي هن زهريلي سماج مان ٻاهر ڪڍو جتي منھنجو دم ٿو گهُٽجي- ساه ٿو نڪري-
پر هي سماج ڇتو ڪتو آهي جنھن مون کي ڏاڙهي وڌو آهي ۽ مان مسلسل زيرِ علاج آهيان. . . !!!


- محبت:
محبت ئي انسان جو حقيقي معيار ۽ معمار آهي. محبت درس ڏيئي ٿي زندگي جو، ۽ زندگي گذارڻ جو. محبت انسان کي نمايان بڻائي ٿي ۽ محبت انسانيت جي مفھوم کان چڱي ريت واقف ڪري ٿي. بقول خليل جبران جي تہ: ” بھشت ثوابن جي دنيا نہ پر محبت سان ٽمٽار دل جو ٻيو نالو آهي، ۽ دوزخ عذابن جو گهر نہ بلڪہ محبت کان خالي دل جو ٻيو نالو آهي“ انسانيت جنمي ئي محبت مان ٿي. ماءُ جي قدمن هيٺيان جنت ان لاءِ آهي تہ هُن پنھنجي من ۾ رڳو محبتون پاليون آهن. ماءُ محبت جو سرچشمو ۽ شاهڪار نمونو آهي. اچو تہ پنھنجي دل مان نفرتن کي تڙي ڪڍون هڪ دل کان ٻئي دل تائين رڳو محبتون پکيڙيون، محبتون ورهايون. . . . . پنھنجا من محبت جي آب سان ڌوئي اڇا اُجرا ڪيون معاشري ۾ محبت جون بھارون آڻيون پنھنجي دل ۾ محبتن جا چراغ روشن ڪيون . . . . . ڇو تہ ٻئي جي چپن تان درد جون دانھون وٺي محبت جي مرڪ ڏيڻ ئي دراصل هڪ انسانيت آهي. . . . !!!!!


- حرامي:
جڏهن هي سماج اوهان جي هر اُٿڻي ويھڻي کي صرف پيسي، دولت، وڏي رُتبي سان ماپڻ ۽ تورڻ لڳي تہ پوءِ پڪ ڄاڻي وٺو تہ اوهان جا جائز، ڪومل، نرمل، ڪونپل، نفيس، اڇا اُجرا، چاهتن ڀريا احساس اهڙن حرامين لاءِ وات جو زهر آهن.


- ٿورائتو:
مون هميشہ انھن ماڻھن مان پرايو آهي جيڪي مون سان، منھنجي ڪم سان، منھنجي شخصيت سان، منھنجي وجود سان، منھنجي قابليت سان، منھنجي هر ڳالھہ سان عداوت، ڪروڌ، ساڙ، بغض، حسد، نفرت، ناپسنديدگي ۽ ٻيا اهڙا ئي خراب جذبا پنھنجي دل ۾ رکندا آهن. ڇو تہ اهڙن ماڻھن مون کي هميشہ اڃان وڌيڪ مضبوط ڪيو آهي. وڌيڪ بُردبار ڪيو آهي، وڌيڪ محنت لاءِ اُتساهيو آهي. وڌيڪ همت ۽ جرئت پيدا ڪيو آهي. سو پنھنجي حلقهءِ احباب ۾ اهڙن ماڻھن جو ٿورائتو آهيان.



زندگي ! هڪ رولو ڪُتو . . .
زندگي ڄڻ رولو ڪُتي جيان
هيڏانھن کان هوڏانھن ڀٽڪندي ٿي وتي،
روڊن تي هر طرف هڏا پکڙيل آهن
۽ ڪُتن جي هڪ مخصوص
لوڌ انھن تي جامد آهي،
ڪُتو وفادار جانور آهي
پر هي ڪُتا وفا جي دار کان
گهڻو اڳتي نڪري چڪا آهن،
هنن ۾ هاڻي نہ دار آهي ۽ نہ وفا
صرف لوسائپ آهي،
هي سماج جا لوسي ڪتا آهن،
جيڪي صرف اُڇلايل هڏن تي
پنھنجو پُڇ لوڏيندا آهن.
۽ هي صرف ڪُتا ئي آهن
۽ ڪُتن جي وچ ۾ گذاريندي
زندگي ڄڻ رولو ڪُتي جيان بڻجي پئي آهي. . . !!!