لوڪ ادب، لساني ۽ ادبي تحقيق

گلقند- ڀاڱو ٻيو(اصطلاح يا ورجيسون )

”گلقند : اصطلاح يا ورجيسون “ اوهان اڳيان پيش ڪجي ٿو. هي ڪتاب آنجهاني ڀيرومل مھرچند آڏواڻي جو سهيڙيل آهي جيڪو ورهاڱي کان اڳ 1928ع ۾ ڇپيو.
هيءُ ڪتاب ٻن ڀاڱن ۾ ورهايل آهي. پهرئين ڀاڱي ۾ 912 پهاڪا آهن. ٻئي ڀاڱي ۾ 1450 اصطلاح آهن جن مان ڪيترا ”گل“، ”سنڌي ٻوليءَ جي سونهن“، ”طلسم“، جوت اخبار، اخبار تعليم، شمس العلماء مرزا قليچ بيگ ۽ پنهنجن توڙي ٻين صاحبن جي ٺاهيل ڪتابن مان چوُنڊيا ويا آهن.
  • 4.5/5.0
  • 2359
  • 1088
  • آخري ڀيرو اپڊيٽ ٿيو:
  • ڇاپو 1
Title Cover of book گلقند- ڀاڱو ٻيو(اصطلاح يا ورجيسون )

سنڌ سلامت پاران

سنڌ سلامت سنڌي ٻوليء جي ڪتابن جي ذخيري کي دنيا جي ڪنڊ ڪڙڇ تائين پهچائڻ لاء ڊجيٽل بوڪ ايڊيشن جو سسلو شروع ڪيو آهي، ان سلسلي جو ڪتاب نمبر (209) ”گلقند : اصطلاح يا ورجيسون“ اوهان اڳيان پيش ڪجي ٿو. هي ڪتاب آنجهاني ڀيرومل مھرچند آڏواڻي جو سهيڙيل آهي جيڪو ورهاڱي کان اڳ 1928ع ۾ ڇپيو.
هيءُ ڪتاب ٻن ڀاڱن ۾ ورهايل آهي. پهرئين ڀاڱي ۾ 912 پهاڪا آهن. ٻئي ڀاڱي ۾ اصطلاح آهن جن مان ڪيترا ”گل“، ”سنڌي ٻوليءَ جي سونهن“، ”طلسم“، جوت اخبار، اخبار تعليم، شمس العلماء مرزا قليچ بيگ ۽ پنهنجن توڙي ٻين صاحبن جي ٺاهيل ڪتابن مان چوُنڊيا ويا آهن.
هي ڪتاب المنعم لائبرري لاڙڪاڻي پاران انجنيئر عبد الوهاب سهتي اي بوڪ ايڊيشن ۾ سندس ويب سائيٽ تي آندو آهي. ٿورائتا آهيون سائين عبد الوهاب سهتي جا جنهن هن قيمتي ۽ ناياب ڪتاب کي ٻيهر اسان تائين آندو ۽ سنڌ سلامت ڪتاب گهر ۾ پيش ڪرڻ جي اجازت ڏني.
اوهان سڀني دوستن، ڀائرن، سڄڻن، بزرگن ۽ ساڃاهه وندن جي قيمتي مشورن، راين، صلاحن ۽ رهنمائي جو منتظر.


محمد سليمان وساڻ
مينيجنگ ايڊيٽر ( اعزازي )
سنڌ سلامت ڊاٽ ڪام
sulemanwassan@gmail.com
www.sindhsalamat.com
 

منڍ

پهاڪن ۽ اصطلاحن ۾ اڪثر نج سنڌي آهي ۽ انهن جي ڪم آڻڻ ڪري مضمون نهايت سهڻو ۽ سلوُڻو ٿئي ٿو. مون ورهين کان ڪيتريون چوڻيون ڪٺيون پئي ڪيون آهن، جن مان حال اڍائي هزار کن هن ڪتاب ۾ آنديون اٿم.
هيءُ ڪتاب ٻن ڀاڱن ۾ ورهايل آهي. پهرين ڀاڱي ۾ ۹۱۲ پهاڪا آهن، جن مان ڪي “گلشڪر” ۽ ٻين پهاڪن جي ڪتابن مان چونڊي ڪڍيا اٿم ۽ ڪي اهڙا به پهاڪا ڏٺا اٿم، جي اڳي ڪنهن به ڪتاب ۾ ڇپجي پڌرا نه ٿيا آهن. ڪي چوڻيون ڪن قصن تي ٻڌل آهن تنهن ڪري اهي قصا به مختصر طرح ڏنا اٿم. ڪيترن سنڌي پهاڪن لاءِ انگريزي پهاڪا ڏنا اٿم جي فئلن صاحب، هينري بان ۽ ديوان روچيرام جي پهاڪن جي ڪتابن مان ورتل آهن. انهيءَ ڀاڱي کي ڌار جلد ٻڌائي ان جي قيمت فقط ڏهه آنا رکي ويئي آهي.
ٻئي ڀاڱي ۾ اصطلاح آهن جن مان ڪيترا “گل”، “سنڌي ٻوليءَ جي سونهن”، “طلسم”، جوت اخبار، اخبار تعليم، شمس العلماء مرزا قليچ ۽ پنهنجن توڙي ٻين صاحبن جي ٺاهيل ڪتابن مان چوُنڊيا ويا آهن. انهيءَ ڀاڱي جي قيمت فقط نؤ آنا آهي. اميد ته هي ٻئي ڀاڱا شاگردن توڙي سنڌي ٻوليءَ جي پيار وارن صاحبن کي گهڻو ڪارائتا ٿيندا.

ڪراچي ۸ مارچ ۱۹۲۸ع

ڀيرو مل مهر چند

 

ڀاڱو ٻيو : اصطلاح يا ورجيسون

---

1 کان 500

(۱) آباد هجين!- وڌين ويجهين! ڀيٽيو- سائو هجين!
(۲) آبادي ٿي!- وڏي ڳالهه نه ٿي. “ٽن مهنن ۾ سوَ رپيا ڪمايائين ته ڏاڍي ڪا آبادي ٿي!
(۳) آبرو ڌوپي ويس-عزت بنهه ويس. ڀيٽيو- آبرو ئي خاڪ! آبرو مٽيئين سان ملي ويس.
(۴) آڏو ڦرڻ- برخلاف يا اُبتڙ هلت ڪرڻ. “ مائٽن جي مرضيءَ کي آڏو ڦرڻ نه گهرجي”. ڏسو “اڳ ڦرڻ”.
(۵) آڏو وڏائي- آديا شروع کان وڏن جي ريت، اباڻو دستور، “غريبن جي سار لهڻ هنن جي آڏ وڏائي آهي”.
(۶) آر ڪم ڪرڻ- بيفائدا ڪم ڪرڻ. “ ڇوڪريون داڻا پوئن ۽ ٻيا آر ڪم ڪن، تنهن کان سبڻ ۽ رڌڻ سکن ته اهو چڱو”.
(۷) آرو رکڻ- خوش ڪرڻ، مرضيءَ موجب هلت ڪرڻ، “ٻار جو جئن آر رکبو، تئن کربو”.To humour.
(۸) آسر پوٽاڻيون ڳالهيون- واحيات يا اجايون ڳالهيون. “اهي آسر پوٽاڻيو ڳالهيون ڇڏي؛ ڪا عقل جي ڳالهه ڪر”. (آسر پوٽا، هاڪارا بيعقل).
(۹) آسمان سان ڳالهيون ڪرڻ يا چوٽي گسڻ- تمام اونچو يا مٿي هئڻ. “ ڪي منارا اهڙا اونچا ٿين ٿا جو اُنهن جي چوٽي آسمان سان پيئي گسي يا ڳالهيون ڪري”.
(۱۰) آسمان سان لاتائينس- گهڻو پڏايائينس.
(۱۱) آسمان يا اُڀ مان تارا لاهڻ- ڪهڙو به ڏکيو ڪم ڪرڻ. “تو لائين جيڪر آسمان مان تارا به لاهي اچي”.
(۱۲) (فقير) آڪاسي ورت تي آهن- روزگار مقرر ٿيل ڪو نه اٿن. جڏهن ڌڻي ڏيارين تڏهن کائين. “ورت” يا “ورتي” معني گزران، روزگار جو وسيلو.
(۱۳) آڪڙ ڪري- سوُر سببان. “ڦرڙيءَ جي آڪڙ ڪري تپ ٿيس”. آڪڙ sympathy
(۱۴) آڪڙ- “آ” معني بلڪل ۽ “ڪڙ” ڦونڊ سنسڪرت- “ڪڍ” معنيٰ ڦوُنڊجڻ. آڪڙ ڪرڻ- هٺ يا بيپرواهي ڏيکارڻ. آڪڙيو وتي- مغروري يا شوخي ٿو ڏيکاري.
(۱۵) آگ لاهڻ- بيدليو يا مٿاڇري طرح ڪم ڪرڻ.
(۱۶) آڳت يا جمع ڪرڻ- بنديءَ ۾ جمع واري پاسي credit side ۾ پئسا داخل ڪرڻ. To credit “اها رقم آڳت ڪري ڇڏ”.
(۱۷) آڳو پيڇوڳڻڻ- ڳڻ ڳوت ڪرڻ، نفع نقصان جاچڻ.To weigh pros and cons.
(۱۸) آلو نور- نڪمو “نوڪر مليو اٿئون آلو نور”.
(۱۹) آما موڙهڻ- گتي هئڻ- “الاجي ڪهڙا آما موڙها اٿس جو هر هر ايڏانهين ڀڳو بيٺو آهي”.
(۲۰) آندي نيندي تي آهن- پوري پنيءَ حالت وارا آهن جڏهين ڪجهه ڪمائي اچن تڏهين خرچ کائين.
(۲۱) آنڊا ڪڍي وجهندو سانءِ- ڏاڍي مار ڏيندو سانءِ ڀيٽيو – جنا خون ڪڍڻ، اوجهه ڪڍڻ، اوجهه پٽي ڪڍڻ.
(۲۲) آنڊا ڪلوُس ڪلوُس ٿا ڪن- بک سببان بت پيو وسامي.
(۲۴) آنڊو - اولاد. “آنڊو ڪتي ٻلي کي به پيارو آهي”.
(۲۵) آنڊي جي ڄر- اولاد جي وڇوڙي سببان مائٽ جي دل کي جو سيڪ اچي يا درد پهچي (ڄر= باهه جي لهس)
(۲۶) آنڊي ۾ ٽانڊو- پنهنجن ۾ ساڙ وير ۷۶۹
(۲۷) آنڙيءَ مان ڪانڙي ڪيائين- خسيس يا ٿوري ڳالهه کي وڌائي اهڙو ڪيائين جو معاملو ٿئي. آنڙي جا اک ۾ نڪري A sty. ڪانڙي= ننڍڙو ڪان يا تير.
(۲۷) آڻڻ ۽ چاڙهڻ- سقيم حال وارو هئڻ.To live From hand to mouth. جڏهن چار پئسا ڪمائجن، تڏهن ديگڙو چلهه تي چاڙهي کائجي. “آڻيون ۽ چاڙهيون ڏٿ ڏهاڙي سومرا”.
(۲۸) آهو کڻڻ- آسرو پلڻ. “ هو انهيءَ رقم تان آهو ڪين کڻندو”.
(۲۹) آءٌ ۽ ڪانءُ – آءٌ اڪيلو يا هڪڙو ڄڻو. (ٻيو ڪانءُ پيو ڪان ڪان ڪري). “پليگ سببان پاڙيوارا لڏي ويا. سڄي گهٽيءَ ۾ آءٌ ۽ ڪانءُ، ٻيو ڌڻيءَ جو نانءُ”.
(۳۰) آيو پايو- اڳو پوئين، هميشه لاءِ For good “مون هن کي اهو ڪتاب آيو پايو ڏنو”.
(۳۱) اُبتا ٽوپا ڏيڻ- اڍنگي هلت ڪرڻ. “هن اُبتا ٽوپا ڏيئي رقم ئي پوري ڪئي”. ٽوپو = سيبو.
(۳۲) اُبتو پير کڻڻ- اڍنگي هلت ڪرڻ (مٿين جهڙو)
(۳۳) (پاڻ ۾) اَبدو ابدو آهن-(پاڻ ۾) وڙهيل آهن.
(۳۴) اَبوبحر ۾ پيو - وڏي يا ڊگهي ڳالهه ڪيائين يا بڪ ۾ پيو .ابو بحر معني سمنڊ جي بابي(جيڏي ڳالهه)
(۳۵) اُٻاسيون ڏيڻ- نکمڻو وهڻ، سستيءَ ۾ ڪوقت وڃائڻ. “نوڪري ڇڏي هاڻ گهر ويٺو اُٻاسيون ڏئي”
(۳۶) اُڀ اکيين پيو ڏسجي-ڳالهه پڌري پيئي آهي. “هيءُ هاڻ بيماريءَ مان نه چڙهندو. اُڀ اکيين پيو ڏسجي”.
(۳۷) اُڀ پيو گجي، سو نيٺ ڦاٽندو- بيمار هيڏي بيماري پيو ڏسي، سو ڪين بچندو(مرندو).
(۳۸) اُڀ ڦاڙڻ-ٻٽاڪون يا يٽ (زٽ) هڻڻ.
(۳۹) اُڀ ۾ تراريون هڻڻ- ڦونڊجڻ، ٽانئين يا وڏائي ڪرڻ. “پنجويهن رپين جي نوڪري ملي اٿس، ته وتي اُڀ ۾ تراريون هڻندو، ڀانئين ته ڪا وڏي کيپ کٽي اٿس”.
(۴۰) اُڀ ۾ ڪڪر ٿيڻ-اميد وري ٿيڻ.”مس مس اڀ ۾ ڪڪر ٿيو آهي.ڌڻي شال ڪو مٺو مينهن وسائي!يعني پٽ ڏئي.”ڪڪر” جي اصطلاحي معني ٻاجهه.
(۴۱) اُڀامنديون چٽڻ-ڪم کان نٽائي، گهڙيءَ ڪٿي گهڙي ڪٿي بيهڻ. ڌيان ڏيئي ڪم نه ڪرڻ.
(۴۲) اُڀري وٺڻ-ڪنهن تي ڏوه رکڻ يا اوچتو اچي مٿان پوڻ.(۱) هن کي اُڀري ورتائين ته تو چوري ڪئي آهي.(۲) ڪتي اڀري ٽنگ کان ورتس.
(۴۳) اوتيتو يا اُتوتي-مٿان ڄاول، هڪ ڀاءَ کان پوءِ جو ٻيو ڀاءُ ڄمي. اهي اڪثر پاڻ ۾ نه ٺهن، تنهنڪري “اُتيتا آهن”. معني پاڻ ۾ نٿا ٺهن.
(۴۴) اَٿا مار تي هلڻ-مٿاڇري يا بيپرواهيءَ سان ڪم ڪرڻ. To do things off hand. “هيءُ نوڪر ته رڳو اُٿا مار تي ٿو هلي، ۽ اُڀامنديون پيو چٽي”.
(۴۵) اُٿلي پوڻ- (۱) درياه اٿليو معني ٻوڏ ڪيائين. (۲) ڦٽ اٿليو معني کلي پيو، وهيو. (۳)هوُ اٿلي پيو آهي معني متو آهي.
(۴۶) اَٿو مٿو نه هئڻ-حد نه هئڻ-بيشمار هئڻ. “منڇر ڍنڍ تي ايترا پکي ٿا اچن، جنجو نڪو اٿو نڪو مٿو”.
(۴۷) اِٽ هڻي بيهڻ-اجائي هوڏ ٻڌڻ.”هلڻ لائين زور ڪيائينس، پر اِٽ هڻي بهي رهيو”.
(۴۸) (ٽڪيوُن) اَٽو آٽڻ ٿيون-ڀري پييون، چور ٿيون
(۴۹) (پوليس) اٽو ٻڌي پٺيان پيس-بي اونو يا هڪ چتو ٿي پٺيان پيس.( اٽو ٻڌل هوندو ته ماني جو اونو نه رهندو).
(۵۰) بخت کي اٽيون ٿو هڻي-ڌڪو ٿو ڏئي، “نوڪري مليس ٿي ته نٿو ڪري! بخت کي اٽيون ٿو هڻي”.(اِٽ =گڏهه جي لت، تنهنڪري “اٽون هڻڻ” آهي گڏهپائي( بيعقلي بي قدري، بي شڪري).
(۵۱) اٽي پاءُ هرڪو ٿو کائي- رواجي سمجهه سڀ ڪنهنکي آهي. تون سياڻو آحين ته اٽي پاءُ اسين به ٿا کائون (رواجي سمجهه اٿئون)، تنهنجون اٽڪلون سمجهون ٿا.
(۵۲) اٽي جو ڏئو-ڊڄڻو. ٻهراڙيءَ جو واڻيو اٽي جو ڏئو، سو پوليس کي ڪئَن سامهون ٿيو هوندو؟ “ اٽي جو ڏئو، گهر ۾ کائينس ڪئا، ٻاهر کائينس ڪانءِ” (پهاڪو) ڀيٽيو- رڍ جهڙو مڙس، رليءَ جهڙو مڙس، چونڪي جو ڦوسڻو= ڊڄڻو (اکري معني رنڌڻي جو ٻلو)
(۵۳) اُٽي ڪرڻ- ياراڻي ڇنڻ-
(۵۴) اٽي ۾ لوڻ- بلڪل ٿورو انداز يا عدد، جنهنجي لک يا ڄاڻ نه پوي (۱) “رقمون اٽي ۾ لوڻ ڪري کاڌائين”. (۲) ميلي تي ماڻهو آيا اٽي ۾ لوڻ يعني ٿورا.
(۵۵) اُٺ تي بلا کاڌس-نه ٿيڻ جهڙي ڳالهه ساڻس ٿي، کٽي کينس “ ڏس جو اُٺ تي ٿي بلا کائيس جو هلندي گاڏي ۾ ٿي چڙهيو ته اونڌو ڪريو” اشارو- “اُٺ چڙهئي به ڪڏهن نانگ کائي”؟ پهاڪو.
(۵۶) اَٺڙيو- تريناڪ يا اٽڪلي (اٺڙيو= اٺين معني ڄاول)
(۵۷) اَٺڪاٺيو ڪم- تمام ڏکيو ڪم، جو گهڻي محنت پڇي Herculean task ڊڪشنري ٺاهڻ اٺڪاٺيو ڪم آهي.
(۵۸) اُڦٽ ماري وجهڻ- (۱) ڏاڍي مار ڏيڻ (۲) صفا ماري ڪهي ڇڏڻ To kill outright (اُڦٽ= اُتي جو اُتي)
(۵۹) اڄ اچي ته سڀان ٻيو ڏينهن ٿئي-هن جي اچڻ لاءِ آتو آهيان.
(۶۰) اڄ سڀان - اڄوڪي ڏينهن يا سڀاڻي، ڏينهن ٻن ۾، جلد.
(۶۱) اڄ سڀان ڪرڻ-ڍل يا دير وجهڻ To procrastinate
(۶۲) اڄ ڪلهه - هاڻي، هن زماني ۾ Now a days “اڄ ڪلهه ڪنهن سانڀ ڳالهائڻ ڪونهي”.
(۶۳) اِجها ڪي ڪجها- هنئر يا ٿورو پوئين. سگهوئي
(۶۴) اُچائي کنيو اٿس- ستايو يا آزاريو اٿس.
(۶۵) اڇ - اصل معني اڇاڻ پوءِ معنيٰ ]۱[ پاڻيءَ جي لس، درياهه .[۲۱] سڃ. “هتي اڇ لڳي پيئي آهي” (۳) لسي.
(۶۶) اُڇ ڪرائين- لسي يا جهڻ پيار. (ٻهراڙيءَ جو رواج).
(۶۷) اڇا- اڇا وار. “اڇا اچي کريا آهن”.
(۶۸) اڇا ڪڍڻ – مٿي ۾ اڇا وار ڄمڻ، پوڙهو ٿيڻ.
(۶۹) اڇا به تانهري اٿيئي- نه ڪئي به ناموس ٿي پويئي. ]تنهنجا اڇا چانور (بنا کنڊ) به تانهري ليکجن ٿا[
(۷۰) اڇا ڪارا پڌرا ٿيڻ- سچي ڳالهه ظاهر ٿيڻ.
(۷۱) اُڇل - (ا) ٽپو. مثلاً من اُڇل = دل جي اُڇل.An impulse of the mind. (۲) ٻانهن جي لوڏ. “هن مڙس جي اُڇل ته ڏسو”. (۳) هٺ. وڏائي. “ٻاهر اُڇلون اهڙيون ٿو ڏئي جوگهر ۾ ڄڻ ته لک کيا اٿس”.
(۷۲) اڇن ڏي ڏس- اڇن وارن (پيريءَ) کي مان ڏي.”منهنجن اڇن ڏي ڏسي، اهو ڪم ڪري ڏي”.
(۷۳) اڇو ڏجي اڇو وٺجي- (۱) وهنوار يا ڀائيواري ۾ ٺڳي نه ڪجي. (۲) چڱي شيءِ ڏجي، چڱا پئسا وٺجن.
(۷۴) اڇي تي ڪارو لکجي ويو- داخلا ٿي ويئي. ڪا داخلا ڪو ڪوڙي سمجهي ته چون “ائين اڇي تي ڪارو ڪير لکندو؟ يعني ائين ڪوڙيون داخلائون ڪير ڪندو؟
(۷۵) اَڇي ڪڇي ڇٽي آيو- بنا ڏوهه ثابت ٿيڻ جي ڇٽي آيو.
(۷۶) اڌ ڳالهايو ڪم ڪيائين- ٿوري چوڻ سان ڪم ڪيائين.
(۷۷) اڌهيون ڪيائون – (ڀائر پاڻ ۾) وڙهي، ڌار ٿيا.
(۷۸) اڏ تي بيهي رهڻ- ٿوري خرچ يا ڪم ۾ منجهي بيهڻ. “يا ته تري درياهه يا ته اڏ تي بيهي رهي”. (پهاڪو)
(۷۹) اڍائي - سڀ. سنڌ ۾ هڪ گهر مسلمان جو، هڪ هندوءَ جو ۽ اڌ گهر ٻاليشاهيءَ جو ليکين، تنهن ڪري “اڍائي” معني سڀ. “گهر ۾ ماءُ ڌيءَ اڍائي ڄڻيون”. يعني ڪل آڪهه ايتري. ننڍي آڪهه لاءِ ائين چون.
(۸۰) اڍائي گهرن جو زيانخور - جهيڙا لڳائيندڙ (جو سڀني گهرن کي نقصان پهچائي). “ ڇيڻا ڀور ٻه گهر ٻاروُ”.
(۸۱) اَڍ ڇڪڻ - مائٽاڻي عادت يا ڪا بيماري ورثي ۾ ملڻ To inherit a trait of character. “ ماءُ کي سلهه هوندي ته اولاد به اڍ ڇڪيندو. ساڳي بيماري ٿينديس.
(۸۲) (مائٽن جي) اَڍ ڪڍ تي هلجي- (مائٽن جي) حال يا پڄنديءَ سارو خرچ ڪجي؛ يا جئن پاڻ نيتائتو هلندا هجن، تئن هلجي. (اَڍ=بڻ، بنياد. ڪڍ=ڇڪ).
(۸۳) اربع خطا – ڳرو يا وڏو ڏوهه. “تنهنجي چوڪ تو کي ٻڌايم، ته انهيءَ ۾ ڪهڙي اربع خطا ڪيم”؟
(۸۴) اُس ۾ اَڇا ڪين ڪڍيا اٿم- آزمودو اٿم. (ماڻهو جئن پوڙهو ٿئي تئن آزمودو پرائي) ۴۷.
(۸۵) (پڙهي) اڪ ڪارا ڪيائين، ڪين (پڙهيائين). اڪ ڪري “نه” يا “ڪين” جي معني نڪري ٿي.
(۸۶) اک - اصطلاحي معنيٰ نظر، ڌيان، نظرداري يا سنڀال مثلاً (۱) اک ۾ رکڻ معنيٰ نظر يا ڌيان ۾ رکڻ. To have in view(۲) ٻار اک کان ٻاهر نه ڪڍجي يعني نظرداريءَ يا سنڀال کان ٻاهر نه ڪڍجي.
(۸۷) اک ڇنڀ ۾ - جهٽ پٽ In the twinkling of an eye.
(۸۸) اک ڏيکارڻ – تاب دڙڪو ڪرڻ، ڇينڀڻ.
(۸۹) اک ڊيگهه يا اک ٽيٽ ڪرڻ – اڻ لکو نهارڻ.
(۹۰) اک ڪڍڻ - (۱) اُڀرڻ، جئن سج اک ڪڍي. (۲) مکڙي ڄمڻ (ٻوٽي اک ڪڍي). (۳) اک ڪڍڻ سولي پر وجهڻ اولي ]پهاڪو[ يعني ڪنهن کي نقصان پهچڻ سهنجو، پر فائدو پهچائڻ ڏکيو.
(۹۱) اک لائڻ يا لڳائڻ- ننڊ ڪرڻ. اک نه لڳي = ننڊ نه آئي.
(۹۲) اک نه اُٿندءِ - ٿوري به بيماري يا تڪليف نه ڏسندين!
(۹۳) اک نه ٻڏڻ- نه ليکڻ، ڌيان ۾ نه آڻڻ، پرواهه نه ڪرڻ. هن پهلوان جي ٻن ٽن مڙسن ۾ اک به نٿي ٻڏي”.
(۹۴) اک نه ڏسي مڇ کي- هوش جائين نه هئڻ ]نشي سببان[ “ايترو شراب پيتائين، جو اک نه ڏسي مڇ کي”. اشارو- پنهنجون مڇون پنهنجن اکين سان تڏهن ڏسي سگهبيون جڏهن هوش جاءِ هوندو، نه ته نه.
(۹۵) اکين اڳيان انڌيون آيس- حيران ٿيو، مونجهاري ۾ پيو. “پٽ گم ٿي ويس ته اکين اڳيان انڌيون آيس”.
(۹۶) اکين اڳيان ڦرڻ- سمجهڻ يا ياد پوڻ. ڪو ماڻهو مري يا ڪا شيءِ وڃي ته چئبو “ اکين اڳيان پيو ]پيئي[ ڦري يعني ائين پيو سمجهان ته اکين اڳيان اٿم.
(۹۷) اکين تي پردا چڙهيا اٿس- ڏسو “انڌو ٿيو آهي”.
(۹۸) اکين تي رکڻ- خوشيءَ سان قبولڻ. هن کي جيڪي پٽ ساهرو ملي، سو وٺي اکين تي رکي”.
(۹۹) اکين تي هلڪو آهينم- تنهنجي ڪري ڪا به تڪليف نه ٿيندي. ]ڪنهن کي کارائڻ يا ٽڪائڻ لائين خوشي يا راضپي ظاهري ڪرڻ مهل ائين چون[.
(۱۰۰) اکين جو آسا بند- اکين جو آسرو؛ پيارو پٽ، جنهن بنا جيڪر اکين اڳيان انڌيون اچن.
(۱۰۱) اکين جو ڍءُ- ٿورو آٿت يا آسرو ]پي جنهنڪري رڳو دل خوش ٿئي، پر پيٽ نه ڀرجي [.(۱) “سيڻڪو پئسو اکين جو ڍءُ آهي؛ آيو کاڌو”. (۲) “ گود ۾ پٽ وٺبو، ته رڳو اکين جو ڍءُ ٿيندو”
(۱۰۲) اکين سان! گهڻي خوشيءَ سان ڀيٽيو-چشمن سان، مٺي نور سان، دل جان سان.
(۱۰۳) اکين کان وڏو-انڌو]مانائتو ڳالهاءِ [.
(۱۰۴) اکين ۾ ٿيڻ- نظر يا ڌيان ۾ هئڻ، تڪڻ. “مون وٽ جيڪا شيءِ ڏسي، سا اکين ۾ ٿيئَس”.
(۱۰۵) اکين ۾ ديد ڪونهيس-ساڃهه ڪانهيس، بي حيا آهي،
(۱۰۶) اکين ۾ سرمو پائي وڃڻ- ڪا به شيءِ اهڙي طرح تڳائي کڻي وڃڻ، جو ڪنهن کي پتو نه پوي.
(۱۰۷) اکيون آهوُءَ جهڙيون، نڪ آمي جي ڦار-هرڻ جهڙيون اکيون ]وڏيون ۽ ڊوَلائتو [. سهڻي شڪل واري لاءِ چئبو.
(۱۰۸) ]منهنجون[ اکيون ٿڌيون- آءٌ راضي آهيان؛ رنج نه ٿيندس.”اها شيءِ توکي ملي ته به منهنجون اکيون ٿڌيون”.
(۱۰۹) اکيون پائي وهڻ-ڪنهنجي اوسيڙي يا انتظار ۾ وهڻ.”آءٌ اکيون پائي ويٺس، ته اجهو ٿو اچين”.
(۱۱۰) اکيون پٽ يا جاءِ ڪر-سنڀال، خبردار ٿيءُ.
(۱۱۱) اکيون پوري ڪم ڪرڻ-بنا ويچار يا ڳڻتيءَ جي ڪم ڪرڻ “اها مائٽي اکيون پوري ڪريو”.
(۱۱۲) اکيون چرخ ٿيڻ-حيرت ياعجب ۾ پوڻ.
(۱۱۳) اکيون ڏرا ڏيئي آيون اٿس- هيڻو ٿيو آهي.
(۱۱۴) اکيون رت ڇڏڻ-گهڻي ڪاوڙ لڳڻ،جوش ۾ ڀرجڻ. “هن پليت کي ٿو ڏسان ته اکيون ٿيون رت ڇڏين”.
(۱۱۵) اکيون ڪاپار ۾ اٿس-هٺيلو يا بي خيال آهي.
(۱۱۶) اکيون ڪڍي ٿو نهاري-شوُڪي ٿو.
(۱۱۷) اکيون وٺي ويٺو-انڌو ٿي پيو.
(۱۱۸) اکيون هيٺ ڪيائين-لڄ آيس،شرمندو ٿيو.
(۱۱۹) اکيون هيٺ ڪري هل-ڌيان يا ويچار سان هل.
(۱۲۰) (رقم) اکو ڦلو ڪيائين-وڃائي پوري ڪيائين.
(۱۲۱) اگر نگر چٽ-سڀ ملڪيت ناس، پئسا خلاص. (“اگر” جنهن ۾ دڪاندار وڪري جا پئسا رکن.) ڀيٽيو ۱۲۲
(۱۲۲) الو تلو چٽ.
(۱۲۳) جهڳوئي چؤر.
(۱۲۴) ڀنگوئي ڀينگ.ڀنگو يا ڀونگو = جهڳو، گهر.
(۱۲۵) اڳ ڦرڻ-رنڊڪ يا اٽڪ وجهڻ.” سڀ ڪنهن ڳالهه ۾ تون ٿو مون کي اڳ ڦرين”. (آڏو اچين).
(۱۲۶) اڳرائي ڪرڻ-معاملي لاءِ پهريائين سبب ڏيڻ. “اڳ اڳرائي جو ڪري خطا سو کائي”. (شاهه).
(۱۲۷) اُگهاڙو-ننگو، بيشرم. اُگهاڙا لفظ= گندا لفظ.
(۱۲۸) اگهامڻ يا اگهه پوڻ – قدر يا ملهه ٿيڻ، مائٽي ٿيڻ. “هڪڙو ڪاڻو ڪٿي نٿي اگهاڻو؛ نيٺ اگهه پيس”.
(۱۲۹) اَگهه مدا پائڻ- بيحياءُ ٿي سوال پڇڻ (دلالن وانگر ٻول ڪرڻ). مثلاً مائٽي ڪندي ڪو پڇي ته ڪيترا پئسا ڏيندا؟ ته اهي آهن اگهه مدا.
(۱۳۰) اُگهي آگهاري ڪڍڻ - سڃو ڪري ڪڍڻ.
(۱۳۱) الوليون ماڻڻ – موجون ڪرڻ. “جتي پوليس ننڊ ۾ آهي، تتي چور وتن الوليون ماڻيندا”.
(۱۳۲) اِلهو ٻلهو ڪرڻ- جهڙو تهڙو يا مٿاڇري طرح ڪم ڪرڻ. “نوڪر اچي ته الهو ٻلهو ڪري، سويل ئي هليو وڃي”.
(۱۳۳) امرت ويلو - پرهه ڦٽي، ڀيڄ ڀني، پويون صبح.
(۱۳۴) اُميد واري آهي - پيٽ سان آهي.
(۱۳۵) ان جل- قسمت. ڀيٽيو-داڻو پاڻي.
(۱۳۶) اندر سڙندي کي اڳڙيون ٿو وجهي- دل جي درد لڪائڻ لاءِ ٻاهران سرهائي ٿو ڏيکاري.
(۱۳۷) اندر ڪارو آهي- بڇڙي نيت وارو آهي. ڀيٽيو- اندر ۾ ڇريون اٿس.” اندر ڪاري کان منهن ڪارو چڱو”
(۱۳۸) انڌو ٿيو آهي- ساڃهه ويئي اٿس. اصطلاح ۹۷.
(۱۳۹) انڌي ڪفايت- بيهودي يا ڪوڙي ڪفايت.
(۱۴۰) انگ اَڙيو- مائٽي ٿي.” انگ اڙيو ڇوڪر کريو”.
(۱۴۱) انگ ڀيٽ ته کپي-ڪپڙو ۽ کاڌو ته ضرور گهرجي.
(۱۴۲) انگوُر-سلو، اصطلاحي معني نتيجو.
(۱۴۳) اڻ رٿيون ٿو رٿي- ڪوڙي تهمت ٿو رکي. ڀيٽيو- “جا ڄائي نه هوندي، سا مرندي ڪٿان”؟
(۱۴۴) اڻ گهڙيو ڪاٺ آهي- بلڪل بي آزمودگار يا مورک آهي.(ڪنهن گهڙي ٺاهي سوڌو نه ڪيو اٿس)
(۱۴۵) اوٽي به پاڻ ته موکي به پاڻ- سوال به پاڻ ٿو پڇي ته جواب به پاڻ ٿو ڏئي.
(۱۴۶) اوجهه ڏيڻ- مرڻ. “ڦاڙهو جاتي کائي تاتي اوجهه ڏئي”
(۱۴۷) اوڏو وڃڻ - ويجهو وڃڻ، ڪم آڻڻ. “شراب کي ڪڏهين اوڏو نه وڃجي”.
(۱۴۸) اوهيرا ڪري ٿو وسي- واءَ جي زور تي مينهن اُڇل سان ٿو پوي. اوهيرو Driving: rain
(۱۴۹) اُها ماس اُهو پياس- بلڪل ساڳيو. “هيءُ به اهو ڪپڙو آهي، جو تو ورتو هو. اها ماس اهو پياس”. (ماڻس پڻس يعني جوڙيندڙ ساڳيو اٿس).
(۱۵۰) اهڙي جٺ ڪيائينس جهڙي ٻرڙي ڪئي ٻارن سان يعني ڏاڍي جٺ ڪيائينس. اشارو – ڪي هاري ناري پنهنجا ٻار ڪنهن ٻرڙي جي حوالي ڪري، پاڻ ٻنيءَ ڏي ويا. ٻارن هلاک ڪيس ته ٻرڙي اها جٺ ڪين جوگنديءَ ۾ کڻي بند ڪيائين.۷۸۴
(۱۵۱) اهڙي مار کاڌائين جهڙي اُٺ پتڻ تي کائي يعني ڏاڍي مار کاڌائين.(اٺ پٽڻ تي مار سان چڙهي).
(۱۵۲) ائين ڀڳو جيئن کاري هيٺان ڪانءُ- تڪڙو ڀڳو.
(۱۵۳) ايندو- آمدني، پيداش. ضد-ويندو= خرچ ۴۶۹.
(۱۵۴) بادشاهه گردي- ظلم، ڦرلٽ.” منهنجا پئسا نه ڏيندو سو ڪا بادشاهه گردي آهي ڪئَن “؟
(۱۵۵) بازار-جتان ٻور ٻاري ملي. (اَبا = ٻور+ زار= جاءِ) اصطلاحي معني ڌنڌو يا واپار، جنسن جا اگهه.
(۱۵۶) بازار آڪري يا تيز آهي- اگهه وڌيل آهن.
(۱۵۷) بازار ڪريل يا گهٽ آهي - اگهه لٿل آهن.
(۱۵۸) واپار جي بازار گرم آهي- واپار چڱو ٿو هلي.
(۱۵۹) بازار ماٺي يا موڳي آهي- واپار گهڻو نٿو هلي.
(۱۶۰) باز اچڻ- (ڪنهن ڳالهه تان) مڙڻ.
(۱۶۱) ڪهڙي باغ جي موري آهين؟ تون شيءِ ڪهڙي آهين؟ يعني ليکي نڪي چوکي آهين.
(۱۶۲) بان ڀريائين- توبهه ڪيائين.
(۱۶۳) ھرجانو ڀريائين.
(۱۶۴) گيسي ڪيائين.
(۱۶۵) باهه ٿي ويو- باهه جو روپ (ڳاڙهو) ٿي ويو، گهڻو ڪاوڙيو.
(۱۶۶) باهه ڏيانس- مون کي نه گهرجي] ڌڪار جو ڳالهاءُ[. ڀيٽيو – ۱۶۷ تا ۱۷۴
(۱۶۷) بٺ پوي. ]چلهي ۾ پوي [
(۱۶۸) ٻن پوي] بن ۾ پوي [.
(۱۶۹) کڏ پوي.
(۱۷۰) کہ پوي] کوهه ۾ پوي [
(۱۷۱) مچ ۾ هڻانس.
(۱۷۲) جهنم ۾ پوي ] جهنم= دوزخ [
(۱۷۳) اوڙاهه جي تري ۾ پوي.
(۱۷۴) خير ٿو گهرجي ] مانائتو ڳالهاءُ [
(۱۷۵) باهه لڳڻ- ڪاوڙ لڳڻ. توکي به ٿوري ڳالهه تان باهه لڳي، (۲) مهانگو ٿيڻ. “ سڀ شيءِ کي باهه لڳي ويئي آهي؛ يا سڀڪا شي ٻري ويئي آهي”.
(۱۷۶) بتانو ڪڍي وٺڻ - ڳجهي ڳالهه ڪڍي ظاهر ڪرڻ. “توکان ڳالهيون لڪائي ٿو، پر آءٌ جيڪر بتانو به ڪڍي وٺانس” ]بتانو يعني ڪپڙي ٽڪر، جو پڳڙي جي اندران هن لاءِ وجهن ته پڳڙي ڪجهه وڏي ڏسڻ ۾ اچي يا ڀت ۽ پاسا کڙا ٿي بيهن [ . ۳۲۷.
(۱۷۷) بت بنجي ويٺو آهي- ماٺ ڪري ويٺو آهي. ڪم نٿو ڪري. ] مٽي جي ماڻهوءَ وانگر چري پري نٿو [
(۱۷۸) بٽئي ڪرڻ حصو يا پتي کڻڻ ] فصل مان [. “پراون لڏن مان ٻه لڏون هن بٽئي ڪيا”.
(۱۷۹) بربلا ٽڪا- حرام جا پئسا، ill-golten money “مون وٽ بربلا ٽڪا ڪينهن جو آءٌ اهڙا خرچ ڪريان”. “پراڻي ڳوٿري بربلا ٽڪا”.]پهاڪو [ .
(۱۸۰) برميچڻ- برابري ڪرڻ. ڀيٽيو- “ڪلهو هڻڻ”. قابليت ۾ هن سان ڪو به بريمچي نه سگهندو”.
(۱۸۱) برهما پيو نچي- سڃ لڳي پيئي آهي. ڀيٽيو-
(۱۸۲) هتي ڪڪڙ پيا دس هڻن.
(۱۸۳) ڪنگ پيا رڙن. ”]يعني سڃ لڳي پيئي آهي[.
(۱۸۴) ڀيٽيو- “بازار مصطفي جي خريدار خدا!“
(۱۸۵) بريز بريز لائڻ- اجائي گهڻي تڪڙ ڪرڻ. ]ڄڻ ته ڪا مصيبت پيئي اٿس [. اچين ته بريز بريز لايو ڏين”.
(۱۸۶) بزدل- (ٻڪريءَ جي دل جهڙو) ڊڄڻو، گيدي.
(۱۸۷) بز نه بز جي بها- “مون کان ڪتاب ورتائين پوئين نه بز .....بها”. نه ڪتاب نه اُن جا پئسا ڏنائين. الي ويو.
(۱۸۸) بستري داخل ٿيڻ- بيمار پوڻ “کٽ وٺي پوڻ”. “هو مهني کن کان بستري داخل آهي”.
(۱۸۹) بسڙ ۾ پير هنيائين- سڌي جواب ڏيڻ کان نٽايائين. ]بسڙ يعني جهجهي ڌڌڙ، جنهن ۾ پير اندر هليو وڃي[.
(۱۹۰) بصر ڇلڻ- عيب يا ويڪون ڪڍڻ. (ٻين مان)
(۱۹۱) بک ۾ پاهه ٿيڻ - بک سببان ڳرڻ يا ضعيف ٿيڻ. “ڏڪار ۾ ٿري ماڻهو بک ۾ پيا پاهه ٿين”.
(۱۹۲) بگلو ڀڳت- ٻاهران ساڌو، پر اندر اَٺوري.
(۱۹۳) ازرق فقير ۲۱۱. Hypocrite
(۱۹۴) بل پيو کائي – ڦٿڪي يا لڇي پيو ]سور سببان[.
(۱۹۵) بوتو بنائڻ- ڪوڙي ڳالهه ٺاهڻ، يٽ (زٽ) هڻڻ.
(۱۹۶) بود آيو- سامت ۾ آيو، چڱو ڀلو ٿيو” (بيماريءَ مان)
(۱۹۷) بود ڀريو آهي- خوشيءَ ۾ آيو آهي-
(۱۹۸) بهار بهار ٿيڻ- ٽڙڻ، گهڻو خوش ٿيڻ. “چمن جو چهچٽو ڏسي دل بهار بهار ٿئي ٿي”. ڏسو؛ ۱۹۹
(۱۹۹) باغ باغ ٿيڻ. “ تنهنجي ڏٺي منهنجي دل باغ باغ ٿي آهي”.
(۲۰۰) بيٺ ٻڌڻ- ڪنهن ڪم لائين اُدم يا ڪشالو ڪرڻ.
(۲۰۱) ڪمر ڪشڻ (۲۰۲) سندرو ٻڌڻ.
(۲۰۳) بيٺل ماڻهو - مرتبي يا عهدي وارو، وڏو ماڻهو. ]پينشن وارو “ويٺل” سڏجي ٿو[. “بيٺل ته لک جو، ڪريو ته ڪک جو”. ]پهاڪو[
(۲۰۴) بيٺي ٻني- بيٺلائي” “بيٺي ٻنيءَ مان ٻه نياڻيون اُڪلايائين ۽ جائين به جوڙيائين”. ]نوڪريءَ يا عهدي ۾ هئڻ جي ڀيٽ فصل تيار ٿيل ٻنيءَ سان[.
(۲۰۵) بيٺي پير ٿو اچان- بنا دير يا اجهو ٿو اچان.
(۲۰۶) بينو چاڙهڻ- پيشانيءَ ۾ گهنڊ وجهڻ (ڪاوڙ يا روسامي سببان). To knit the browڀيٽيو؛ ۲۰۷ ۽ ۲۰۸
(۲۰۷) سونڊ پائڻ.
(۲۰۸) سڄي مڄي وهڻ.
(۲۰۹) بيءَ ۾ رکڻ يا رهڻ- ڪا ڳالهه فيصل ڪرڻ ڌاران حال ڇڏي ڏيڻ. Hold in abeyance.
(۲۱۰) ٻاٿون کائڻ- ساهه گهٽي زور ڏيڻ ۽ پوءِ معني ]اجائي[ ڪوشش ڪرڻ. “نوڪريءَ لاءِ وتي ٻاٿون کائيندو يعني تڪليفون ڪندو (رلڻ ساب نٿو پويس)”
(۲۱۱) ٻارڻ چاڙهڻ- (پنهنجي)ڪمائي ڪرڻ. اکري معني پنهنجي باهه ٻاري پنهنجو ديگڙو چاڙهڻ. “مائٽن تي ڀاڙڻ بدران پنهنجي ٻار چاڙهه”.
(۲۱۲)
(۲۱۳) ٻانڊ وجهڻ - اجايو وڃائڻ. “ هيتريون مانيون ٻانڊ وجهندس ڇا؟ ٿوريون ڏيو”. ]ٻانڊ= ندي، درياه[
(۲۱۴) ٻاڦ نه ڪڍج- ڳالهه ظاهر نه ڪج.
(۲۱۵) ٻارڻ ٻارڻ- معاملو پيدا ڪرڻ. هن چغلي هڻي ٻارڻ ٻاريو.
(۲۱۶) ٻاڙو نه ٻولجي - کهرو يا اڻ وڻندڙ نه ڳالهائجي.
(۲۱۷) ٻانڊ ٿو ٻهاري- ڇتو يا چريو ٿيو آهي. ]ٻانڊ= پورو بنڊ[ ڀيٽيو- ۲۱۸
(۲۱۸) ڪک ڪپڙيون ٿو ميڙي.
(۲۱۹) ڪل ٿرڪي اٿس.
(۲۲۰) ٻانهن لڳڻ- دم هڻڻ، وڏائي ڏيکارڻ. “هن جي ته رڳو سڃ جي ٻانهن پيئي لڳي”. يعني اجايو هٺ ڪري ٿو.
(۲۲۱) ٻانهن ٻيلي- همراهه يا مددگار
(۲۲۲) ٻانهون ڊگهيون اٿو - وڏيءَ پڄنديءَ وارا آهيو.
(۲۲۳) ٻاڻ لڳڻ - سوڀارو ٿيڻ، مراد پوري ٿيڻ “نوڪريءَ لائين ڪوشش ڪيائين، پر ٻاڻ ڪو نه لڳس”.
(۴۲۴) ٻاهتريو آهي يا ٻاهتر ۾ آيو آهي- عقل کٿو اٿس.
(۲۲۵) ٻاهريون ٻنو رکڻ- ٻاهريون مان يا ڊول (نمونو) رکڻ. (۱) پئسو ڪونهيس ته به ٻاهريون ٻنو رکي پيو هلي. (۲) پاڻ ۾ ٺهيل ڪينهن ته به ٻاهريون ٻنون رکن پيا. يعني ٻاهريون نمونو اهڙو اٿن، ڄڻ ته پاڻ ۾ ٺهيل آهن.
(۲۲۶) ٻائي نڪا ٻٽي اٿس- ڇڙو ڇانڊ آهي.
(۲۲۷) سڀني سان ٻٻر پوکيا اٿس- سڀني سان اڍنگو هليو آهي.
(۲۲۸) ٻٻرن کان ٿو ٻير گهري- نامراد ۾ ٿو اُميد رکي ۸۵.
(۲۲۹) ٻٻيون منجهڻ- مونجهاري ۾ پوڻ. To be at sixes and sevens.
(۲۳۰) ٻٽ ٻڌڻ- اکين کان سوائين ٻيو سڄو منهن ۽ مٿو ڍڪڻ. “ٻٽ ٻڌي هوائين، تنهن ڪري سڃاڻڻ ۾ نٿي آيو”.
(۲۳۱) ٻٽڻ متي اٿس- ٻنهي طرفن کان فائدو ٿيو اٿس.
(۲۳۲) ٻٽي ٻڪري به در تي ڪانهيس- کٽل آهي.
(۲۳۳) ٻپهرو ڪرڻ- منجهند جو وقت گذارڻ.
(۲۳۴) ٻڏل رقم تاري آيو- نه ملڻ واري رقم وصول ڪيائين.
(۲۳۵) ٻڏڻ ويو آهي نڪري لڏڻ آيو آهي ياد- شرم نٿو اچيس، پاڻ مرڪي.
(۲۳۶) ٻڏي وڃڻ (شرم ۾)- شرمندو ٿيڻ.
(۲۳۷) ٻرنديءَ کان پاسو ڪجي- پليگ يا ٻي ڪنهن آفت کان ڀڄي پاسو ڪجي. (ٻرندي = باهه) ۱۷۴
(۲۳۸) ٻري اچڻ - ڪا مصيبت يا الزام اچڻ. “سرڪاري پئسا کاڌائين ته هاڻ ٻري آئي اٿس”.
(۲۳۹) ٻري وڃڻ- تمام مهانگو ٿيڻ. ڏسو اصطلاح ۱۷۵.
(۲۴۰) ٻڙي ڏيڻ- وارڻ، رد ڪرڻ. “رقم کي ٻڙي ڏيئي ڇڏ”.
(۲۴۱) ٻڪر ٻوُساٽ- زبردستي، جنهن ڪري ڪڇڻ نه ملي. “ڌاڙيل ٻڪر ٻوُساٽ ڪري. سڀ مال ڦري ويس”.
(۲۴۲) تنهنجي ٻڪري کاڌيم- تنهنجو ڏوهي آهيان. ڪاوڙيل کي ماٺ ڪرائڻ لاءِ چون ته “تنهنجي ٻڪري کاڌيم (خطا ڪيم)، هاڻ معاف ڪر”.
(۲۴۳) ٻه گهر ٻارڻ- ٻن ڌرين جي وچ ۾ جهيڙو ڪرائڻ.
(۲۴۴) ٻن باهين ۾ آهيان- هڪ ڌر جي مرضي ٿو رکان ته ٻي ڌر رنج ٿي ٿئي. ۴۰۸.
(۲۴۵) ٻن ٻيڙين ۾ آهيان- ٻن خيالن ۾ آهيان. (مٿين جهڙو)
(۲۴۶) ٻنڀو پٽيس- پٽ ڄائس.
(۲۴۷) ٻنڀو پوريس- جيڪو اولاد هوس سو مري ويس (هاڻ اُهو ڪونهي، جو سندس جاءِ جو ٻنڀو پٽي وهي).
(۲۴۸) ٻنجو ڏيڻ- بند ڪرڻ، روڪڻ (خرابيءَ وغيره کي).
(۲۴۹) ٻنڌ ڀڄڻ. عام جام يا هر گهڙيءَ اچڻ- “فقيرن جي ٻنڌ ڀڄي پيئي آهي؛ هڪڙي کي بکيا ڏي ته ٻيو بيٺو ئي آهي”. (ٻنڌ=بند، پاڻيءَ کي روڪڻ لاءِ).
(۲۵۰) ٻن سين ۾ سج- منجهند جي مهل، ڌرتتي، مڌيان.
(۲۵۱) ٻنو ڀڄي ٻاري پيس- چڱو فائدو ٿيس، ڀاڳ وريس.
(۲۵۲) ٻوٽو ٻارڻ- مڙسي يا همت ڪرڻ. “سوجهرو ڪرڻ”.
(۲۵۳) ٻول ۾ ٻڌل آهيان- قول ۾ قابو آهيان، انجام ڪيل اٿم.
(۲۵۴) ٻئي اکيون برابر ڪرڻ- سڀني کي هڪ جهڙو سمجهڻ.
(۲۵۵) ٻئي جهان ويس- ڪو به فائدو نه ٿيس.
(۲۵۶) ٻيجاري ڏٺائين- انجام نه پاڙڻ ڪري تڪليف وڌائين.
(۲۵۷) ٻيڙا ٻني لڳس- مراد پوري ٿيس، ڪم راس ٿيس.
(۲۵۸) ٻيڙي ٻوڙڻ- ڪنهن کي وڏو نقصان يا خرابي پهچائڻ
(۲۵۹) ٻيڙيءَ چاڙهي ڦرهو لاٿائين – ٻيجاري ڏٺائين، دلاسو ڏيئي ڦري ويو (ٻيجاري= دغا).
(۲۶۰) ٻيگهي مچڻ – چڱو وجهه ملڻ. “ ماستر ٿو ڪلاس ڇڏي ته ڇوڪرن جي ٻيگهي ٿي مچي”.
(۲۶۱) ڀاڄيءَ واٽ - شيءِ شڪل ڏيڻ وٺڻ جو رستو. “ههڙن ماڻهن سان ڀاڄيءَ واٽ رکڻ ئي نه گهرجي”.
(۲۶۲) ڀاڳ ڀريو- سڀاڳو، سدورو، چڱي سڀاءِوارو.
(۲۶۳) ڀاڱي ڀائي - حصيدار، پتيار، ڀائيوار.
(۲۶۴) ڀال ڀلائڻ - (۱) نيڪي ڪرڻ. (۲) پرچاڻي ڪرڻ.
(۲۶۵) ڀان ڀان ڪرڻ. سکڻو يا سڃو هئڻ، پورو آواز ڪرڻ. (۱) ماڻهو لڏي ويا ته سڄو پاڙو پيو ڀان ڀان ڪري. (۲) ضعف سببان مغز پيو ڀان ڀان يا ڌان ڌان ڪري.
(۲۶۶) ڀانوا ڏور لڳو اٿس- ڀنڻ پيو اٿس، سک ڦٽو اٿس.
(۲۶۷) ڀاڻي ۾ ڀنو رهڻ- ڌڻيءَ جي رضا تي راضي رهڻ.
(۲۶۸) ڀانءِ پوڻ - طبيعت کي وڻڻ. ڀيٽيو؛ ۸۷۱
(۲۶۹) ڀت جو ٽنڊڻ آهي- غريب سڀاءَ جو آهي.
(۲۷۰) ڀترين لڳڻ - گهڻا ٿيڻ، سستو ٿيڻ. “انب هيل ڀترين لڳا آهن”. ايترا گهڻا جو ڀترن سان ملي سگهن ٿا يا ڀترن وانگر جام آهن.
(۲۷۱) ڀت سان منهن لڳس - پشيمان يا شرمندو ٿيو.
(۲۷۲) ڀت گهاٽو ٿيڻ - وڌيڪ فائدو ٿيڻ. “ پمنهنجو حصو به تون کڻ؛ ڀلي ته تنهنجو ڀت گهاٽو ٿئي”.
(۲۷۳) ڀت ۾ ڪٻر وڌائين - ٺهيو ٺڪيو ڪم کاريائين: اجايو رڳڙو ڪيائين. ڀيٽيو- (۲۷۴) کوهه ۾ کودو وڌائين.
(۲۷۵) ڀتو ڀاڻ- سڙيل يا پراڻي شيءِ. ڀيٽيو؛ ۲۷۶
(۲۷۶) سڙيو ساڙ.
(۲۷۷) ڀتيءَ ڀر تي آهي - مرڻ کي ويجهو آهي.
(۲۷۸) ڀڃ گهڙ - ڳڻ ڳوت، عقل (ڪئن ڀڃجي ۽ گهڙجي)
(۲۷۹) ڀرجي اچڻ- پورو ٿيڻ. موڪل ڀرجي آئي، باقي ٻه ڏينهن.
(۲۸۰) ڀريءَ ٻير هيٺ بک مرڻ- هوندي سوندي لنگهڻ ڪڍڻ. To strave in a cook-shop. ڀيٽيو- ۲۸۱
(۲۸۱) “پاڻيءَ مٿي جهوپڙا مورک اُڃ مرن”.
(۲۸۲) ڀري لاهڻي اٿس - ڪم کي بار ٿو سمجهي، دل ڏيئي ڪم نٿو ڪري.
(۲۸۳) ڀڳڙن وانگر ڀڄڻ- هڪ ٻئي پٺيان گهڻن جو مرڻ.
(۲۸۴) ڀلي ڪري آئين! هليو وڃ. “نوڪري نٿو ڪرين ته ڀلي ڪري آئين”.
(۲۸۵) ڀن ڀرڻ- نقصان يا خرچ ڀري ڏيڻ.
(۲۸۶) ڀنجر ڀرڻ- ويچار يا ڏک ٿيڻ، قياس پوڻ، (ڀنجر =پنبڻي)” سورتيءَ سوُر، اوريو اڻ سوريتيءَ سين، هن جو ڀنجر نه ڀريو، هوءَ وڃي ٿي وهلور، ڪو جو پرايائين پوُر، اڳي کان به اڳرو”.
(۲۸۷) ڀوُ ڏکڻا ٿيڻ- اجايو خرچ ٿيڻ. (رقم).
(۲۸۸) ڀورو ڀاءُ ڪر- جا ڳالهه ڪرين پيو، سا بند رک.
(۲۸۹) ڀورو ڀڳو- ڳجهارت يا ڳجهي ڳالهه سمجهه ۾ آئي.
(۲۹۰) ڀوڳنا ڀوڳيائين- بيمار پيو، بيماريءَ جا ڏک ڏٺائين.
(۲۹۱) ڀون ڀون ڪري وٺڻ- مکين وانگر ويڙهي وڃڻ، چيڙائڻ. “اهو ڪم ڪندين ته سڀ ڪو ڀون ڀون ڪري وٺندئين”. ڀيٽيو ۲۹۲
(۲۹۲) کٿ ڪرڻ.
(۲۹۳) ڀيڏي هڻڻ- تور ۾ ٺڳڻ (ڀيڏي=ڪرائيءَ جو ڪنڊو).
(۲۹۴) ڀيرا ڪرڻ- پنڌ ڪرڻ، وري وري وڃڻ.
(۲۹۵) ڀيرو ڀڃڻ- وارو گسائڻ- جو ماڻهو ڪنهن وٽ روز ڀيرو ڪندو (ويندو)هوندو، سو جي ڪنهن ڏينهن نه ويندو، ته چئبو ته هن ڀيرو ڀڳو (وارو گسايائين)
(۲۹۶) تاب دڙڪو ڪرينس- ڌمڪائينس.
(۲۹۷) تاب ۾ رکينس- ڊپ ۾ رکينس.
(۲۹۸) تاڃي پيٽو پيو ڪڍي- اچ وڃ پيو ڪري، رلي ٿو. ڀيٽيو؛ ۲۹۹ تا ۳۰۱
(۲۹۹) پنجا ستا پيو ڪڇي.
(۳۰۰) چرخ شماري پيو ڪري.
(۳۰۱) ڌرم جا ڌڪا کائڻ.
(۳۰۲) تاڃيءَ پيٽي پٽ آهي- وڄ چڱو مڙس (چڱي زال) آهي.
(۳۰۳) تار ڪرڻ- چوٽيءَ تائين ڀرڻ، ڍئي ڇڏڻ.
(۳۰۴) (پاڻي) تاڙ ڏيئي يا تاڙ کائي ويو- کپي يا کٽي ويو.
(۳۰۵) تال موُل گم ٿيس- وائڙو يا حيران ٿي ويو.
(۳۰۶) تاهوُت لاتائين- تڪڙ يا تاڪيد ڪيائين.
(۳۰۷) تاءُ اُڀرڻ يا اچڻ- ڪنهن جو گهڻو خيال ٿيڻ. To feel strongly” ڀاءُ جو تاءُ ڇو نه اُڀرندس”.
(۳۰۸) تبل ٿو هلائي- اختياري يا حڪم ٿو هلائي (ڄڻ ته اسين سندس زيردست آهيون).
(۳۰۹) تتر ڏيکاري ڀتر ڏنائين- وڏا انجام ڪري پوءِ پوري طرح نه پاڙيائين. گهڻو باسي بلڪل ٿورو ڏنائين.
(۳۱۰) نت وهندو- جهٽ پٽ – With speed.
(۳۱۱) تتي تاءِس- ٺهه پهه، يڪدم.While the iron is hot
(۳۱۲) تٿان پٿان پيو آهي- مرڻينگ پيو آهي، ڄاڻ ته مئو.
(۳۱۳) تپائي ڏنو يا کنيون اٿس- گهڻو آزاريو يا ستايو اٿس.
(۳۱۴) باهه ٻاري ڏني اٿس.
(۳۱۵) اُچايو اٿس.
(۳۱۶) تپي ڳاڙهو يا لوهه ٿي ويو، تمام گهڻو ڪاوڙيو.
(۳۱۷) تخت تي چڙهيو ويٺو آهي- تمام گهڻو سکي آهي.
(۳۱۸) تڏو کڻايائينس- هڪالي ڪڍيائينس.
(۳۱۹) تڏي تؤنريءَ تي- جتي زالون يا مرد اعزا پرسيءَ لاءِ وڃن.
(۳۲۰) تڏي ويڙهه آهي يعني ايترا ماڻهو ٿا مرن جو فقط تڏي ۾ ويڙهي کڻجن ٿا (ڪفن يا ڪائيَ بنا).
(۳۲۱) تر- موجودات. “تر رکبو” يعني ڪجهه موجودات رکبي-
(۳۲۲) تر ڀاءُ لهه- خبر چار ڪڍ، سڌ سماءُ وٺ.
(۳۲۳) تر جيترو- ٿورڙو تر جؤ=ذرو پرزو.
(۳۲۴) ترجيح ڏيڻ- پٺڀرائي ڪرڻ، ٽيڪو ڏيڻ.
(۳۲۵) ترڪتال جو ڪم ڪيائين- مٿاڇرو ڪم ڪيائين.
(۳۲۶) ترڪ هنيائين يا هڻي ويو- (پڙهڻ ۾ ڪو ٽڪر) ڇڏي ويو.
(۳۲۷) تر کان اڳي بر کائي ويندو- نفعي کان اڳي موڙي کائي ويندو (دغا باز يا کوٽي ماڻهوءَ لاءِ ائين چئبو).
(۳۲۸) ترو ئي لڳي ويس- ساڳيو جهڙو
(۳۲۹) اندر جلي ويس
(۳۳۰) سڙي ويو.
(۳۳۱) ڪارو ٿي ويو. To be utterly mortified or discomfited.
(۳۳۲) تريءَ تي بهشت کپيس- ڪم جو پورائو ٺهه پهه کپيس. ڀيٽيو- ۳۳۳
(۳۳۳) ڏينهن پڪا ڏاڙهون ٿو گهري.
(۳۳۴) تريءَ تيل نه لڳڻ- نه مڃڻ يا نه قبولڻ. “مارئيءَ کي عمر سومري پرڻجڻ لاءِ ڏاڍا زور ڪيا، پر هوءَ چوي ته هن تريءَ تيل نه لڳي” يعني ڪين پرڻبيس.
(۳۳۵) تري کڙي- ٺهه پهه، جهٽ پٽ.
(۳۳۶) ترين ڀر ٿيڻ- بلڪل سقيم حالت کي پهچڻ. “ جن گهرن جا اڍنگا خرچ، سي سگهو ئي ترين ڀر ٿيندا.”
(۳۳۷) تڙ تانگهڻ- (۱) ڦولهه يا جاچ ڪرڻ، “ڌيءَ لائين گهڻئي تڙ تانگهيائين پر مائٽي اڃا ڪا نه ٿي آهي”.(۲) آزمودو پرائڻ. “هن جيڪي تڙ تانگهيا آهن، تن مان تو اڃا پاڻي نه پيتو آهي يعني جيترو آزمودو هن کي آهي تنهن جي توکي پتي به ڪانهي.
(۳۳۸) تڙي ڏنائينس- ڌمڪايائينس. ڀيٽيو- ۳۳۹
(۳۳۹) ڌمال ڪڍيائينس، ڌمڪي چاڙهيائينس.
(۳۴۰) تلف تاراج ٿي ويو- ناس يا چٽ ٿي ويو (ملڪ وغيره)
(۳۴۱) تل ڪيائين- لڪايائين- (پئسا وغيره)
(۳۴۲) (ڪپڙو) تندون تارا ٿي ويو - کسي ڌاڳا، يا سڳا ٿي ويو.
(۳۴۳) تن کي تسو- بدن کي سختي (اُڃ بک سهڻ جي). ڀيٽيو- ۳۴۴ ۽ ۳۴۵
(۳۴۴) جيءَ کي جفا
(۳۴۵) ڏيل کي ڏاکڙو.
(۳۴۶) هن جي اها ئي تندري واري تار هلي اچي- ساڳي ڳالهه وري وري پيو ڪري.
(۳۴۷) ساڳيو سر پيو آلاپي. Harping on the same subject.
(۳۴۸) تڻ مڻ تپائي ڏنائين- بلڪل بيزار يا هلاک ڪيائين،
(۳۴۹) تور تريو- ساهميءَ ۾ تريل، پورو وزن. “هر هڪ قيديءَ کي تور تريو هڪ پاءُ اٽي جو ويلي تي ملي ٿو”.
(۳۵۰) توڪل جو ترهو ٻڌڻ – ڌڻيءَ تي ڀاڙڻ، ڌڻي ۾ آسرو.
(۳۵۱) تير تڪلي تي- مٿاڇري طرح. ڏسو “ترڪتال” ۳۲۵.
(۳۵۲) تيل ترين مان ويو- جيڪو فائدو ٿيڻو هو سو اُتي ئي ويو
(۳۵۳) تيليءَ مان ٿنڀ ڪرڻ- ٿوريءَ ڳالهه جو وڏو وڌاءُ ڪرڻ ڀيٽيو- ۳۵۴
(۳۵۴) نوڙيءَ مان نانگ ڪرڻ ۽ ڏسو “آنڙيءَ مان ڪانڙي”. To make mountain of a mole-hill
(۳۵۵) (جهاز) تيليون تيليون يا تيليون تاڪ ٿيو- پرزا پرزا ٿيو.
(۳۵۶) تين ۾ نه تيرهن ۾- ڪنهن به ليکي يا شمار ۾ نه. “اهو تين ۾ نه تيرهن ۾، انهيءَ کي پڇي ڪير ٿو”؟
(۳۵۷) ٿالهيون لاهڻ- نيات مان ڪڍڻ. Excommunicate
(۳۵۸) ٿان سڌ ڪرڻ- خيرات ڪرڻ، ٻين کي مفت کارائڻ “هو پرائي مال تي ٿانءُ سڌ ڪرڻ ويٺو آهي”.
(۳۵۹) ٿانءُ پائڻ- ٽڪاءُ يا جٽاءُ ڪرڻ. “ هيءُ نوڪر ڪٿي به ٿانءُ نه پائيندو”.
(۳۶۰) ٿڌا ڪپڙا- سوٽي ڪپڙا ( جي بت کي ٿڌا لڳن).
(۳۶۱) ٿڌ ۾ ئي- (۱) صبوح جي ٿڌي پهر ۾ ئي. “ٿڌ ۾ ئي ڪم لاهي اچ” (۲)سويلئي “ٿڌ ۾ ڪو علاج ڪر”.
(۳۶۲) ٿڌو ٿيو- ٺريو، ڪاوڙ گهٽيس.
(۳۶۳) ٿڌو ٺڪر- بي همت، ليلهڙ “تو جهڙو نر مڙس ڪئن ٿڌو ٺڪر ٿي ويٺو آهي”؟
(۳۶۴) ٿڌو ساهه کڻڻ- ڏک يا ارمان مان ساهه کڻڻ.
(۳۶۵) ٿڌو ڪرڻ- وسائڻ “ڏئو ٿڌو ڪر”
(۳۶۶) ٿڌو مانجهاندو ڪرڻ- جو ڪم ڪرڻو هجي تنهنجو سعيو نه ڪرڻ، آلسي يا سست ٿي وهڻ “اِتي ٿڌو مانجهاندو ڪري ويٺا آهيو؛ ڪم تي نه چڙهندا ڇا؟
(۳۶۷) ٿڌي ڪوسي- گرمي سردي، سک دک، مشڪلات. “مڙس اُهو جو ٿڌي ڪوسي صبر سان سهي”
(۳۶۸) ٿڌيون ڪوسيون ڏيڻ- چٽ به ڪرڻ ۽ دڙڪو به ڏيڻ، سڀ اپاءَ ڪم آڻڻ “ گهڻئي ٿڌيون ڪوسيون ڏنيونمانس پر ڪين سچي ڪيائين”.
(۳۶۹) ٿڏي تي (جهليائونس) – اُتي جو اُتي.
(۳۷۰) ٿڪ ڦٽي ڪري نه چٽجي- انجام ڪري ڦري نه وڃجي.
(۳۷۱) ٿورڙو ٿانءُ- جو ڳالهه دل ۾ نه سانڍي، ٽرڙو. ڀيٽيو؛ ۳۷۲ ۽ ۳۷۳
(۳۷۲) هلڪو؛
(۳۷۳) هلڪ هورو.
(۳۷۴) ٿورو لائڻ=ڀلائي ڪرڻ- ٿڌو ٿورو ڪرڻ ڪنهن مطلب لائين ڪنهن سان ڀلائي ڪرڻ
(۳۷۵) ٿيڙ ڏيڻ- کارڻ ڏسو- “پير هيٺان ٺڪري ڏيڻ”.
(۳۷۶) ٽارو ٿيڻ- سڪڻ، سخت ٿيڻ “ڪم ڪري ڪري ٻانهون ٽارو ٿي ويون آهن”.
(۳۷۷) ٽاڪلا گهڙڻ- اجايا ڪم ڪرڻ “ ڪرت ڪار نه ڪندو ته گهر ۾ ويهي ٽاڪلا گهڙيندو ڇا”؟ (ٽاڪلو=تيزي).
(۳۷۸) ٽامڻي هڻڻ يا ٿيڻ- منهن ڳاڙهو ٿيڻ. (ٽامي جهڙو) ڪاوڙ يا اُس لڳڻ سببان To be sunburnt.
(۳۷۹) ٽان ٽان مچائڻ- بڪ ڪرڻ “ٻارن ٽان ٽان مچائي آهي”
(۳۸۰) ٽانڊيءَ تپڻو آهي-جهٽ چڙي پوندو آهي.
(۳۸۱) ٽانڊي ۾ آهوتي وجهڻ- معاملو وڌائڻ.
(۳۸۲) ٽٻ پڙهڻ- اجائي يا ڪوڙي ڳالهه ڪرڻ “ هن ويٺي ويٺي ٽٻ پڙهيو ته پنج ڏينهن نل بند ٿيندا”.
(۳۸۳) ٽٻر ۾ ٽاڻو- ٽيڏو ماڻهو. Squint-eyed
(۳۸۴) (۱) ٽٻيءَ ۾ پئجي ويو. ٽٻي = ويچار. (۲) صبح ويو سانجهي آيو، هڪڙيائي ٽٻي = گهت.
(۳۸۵) ٽٻيون ڏيئي- گهوتا کائي، سختيون سهي، جئن تئن ڪري. “ ٽٻيون ڏيئي مس مس قرض لاٿائين”.
(۳۸۶) ٽپ ٽپ تي- ٿوري ٿوري پنڌ کان پوءِ، جلد جلد.
(۳۸۷) ٽپڙ ٻڌائڻ يا ڪلهي تي کڻائڻ- لڏائي يا هڪالي ڪڍڻ “عملدار سان اڍنگو هلندو ته اُتي ئي ٽپڙ ٻڌائيندس.
(۳۸۸) ٽپڙ ٽيشن تي- رقم چٽ. “ سٽا هڻندو ته ٽپڙ ٽيشن تي”.
(۳۸۹) ٽپڙ ڪونهيس- (۱) وسعت يا پئسو ڪونهيس. (۲) افعال يا لڇڻ ڪونهيس.
(۳۹۰) ٽڪر ڪري گيهه ۾ پيس- مفت ۾ فائدو ٿيس.
(۳۹۱) ٽڪ مان ور لٿس- سيکت کائي سڌو ٿيو.
(۳۹۲) ٽڪو ڏيئي ٽانڊو کڻائڻ- (اجائي) وڏ ماڻهپي ڪرڻ.
(۳۹۳) ٽڳا ٽوڙڻ- واسطا ڇنڻ، لاڳاپو نه رکڻ.
(۳۹۴) ٽنڊ تي ٽوپي رکڻ- وڏائي ڏيکارڻ، هٺ ڪرڻ.
(۳۹۵) ٽنگ ڀرڻ- کوٽ جو پورائو ڪرڻ. ڏسو”ڀن ڀرڻ”.
(۳۹۶) (رقم) ۾ ٽنگ پيو- کٽي، کوٽ ٿي.
(۳۹۷) ٽنگ کڻي بيهڻ- (۱) کٽڻ. رقم ٽنگ کڻي بيٺي يعني کٽي پيئي. (۲) منڊو ٿيڻ. وهٽ ٽنگ کڻي بيٺو.
(۳۹۸) ٽڻ ڊاهڻ- رٿ ڦيرائڻ، خيال لاهڻ.
(۳۹۹) ٽڻ ڀڃڻ يا گسائڻ- وجهه وڃائڻ.
(۴۰۰) ٽوپو-(سيبو)- هلت، “درويش جا ٽوپائي پنهنجا”
(۴۰۱) ٽولا ڪا کائڻ، تڪليفون سهڻ، رلڻ، “نوڪري لاءِ گهڻئي ٽولاڪا کاڌائين، پر ڪانه مليس.”
(۴۰۲) ٽي داڻيون وڌائين-سوڀارو نه ٿيو.
(۴۰۳) ٽيهئي ٽويا ڇڏيم- سڀ واسطا ڇڏيم.
(۴۰۴) ٽيئونءَ ماءُ پنجوءَ وارو حساب- لڳئي جو حساب. اشارو- هڪ واڻيو ان وغيره وڪڻندڙ هو ته زال کي چوندو هو ته”ٽيئونءَ ماءُ، سير کڻي ڏيم.” تنهنجي معنيٰ ته سير اهڙو ڏيم جنهنجي تور ٽي پاءَ هجي. اَن خريد ڪرڻ مهل”پنجوءَ ماءُ” ڪري سڏ ڪندو هوس ته هوءَ پنج پائو سير ڏيندي هيس. ائين تور ۾ ٺڳيون ڪندو هو.
(۴۰۵) ٺاٺارڪي ٻلي آهي- نٺر آهي، ڌڪ بجي تي هريل آهي.(ٻلي اڳيان ٺڪاءُ ڪبو ته ڀڄندي، پر ٺاٺارن جي ٻلي ٺڪ ٺڪ ٻڌڻ تي هريل ، سا نه ڀڄندي)
(۴۰۶) ٺاٺ وڃي ٺڪر آيو- چڱو ماڻهو ويو ۽ خراب مليو.
(۴۰۷) ٺالهي ٻڌا ٽڪا ڪمائيان- جهجهو ناڻو ڪمايائين.
(۴۰۸) ٺپ ٺريس- راضي يا خوش ٿيو. (ٺپ=ڦٽ).
(۴۰۹) ٺپي سنئون ڪرڻ- ڏسو ٽڪ مان ورلاهڻ”.
(۴۱۰) ٺڪاءُ ڪرڻ- پهچڻ. “ڳوٺ وڃي ٺڪاءُ ڪيوسين”.
(۴۱۱) ٺڪر ڀڄڻ- ڪلنڪ اچڻ، ڏوهه پوڻ.۱۷۲
(۴۱۲) ٺڪي ٺوڪي- جاچي جوچي، ٻولائي ٻولائي.
(۴۱۳) ٺڪرين تي نچائڻ- تعدي يا جٺ ڪرڻ. “اشراف کي آدر ڏجي، پر لچ کي ٺڪرين تي نچائجي” (ٺڪرين تي نچڻ ڪري پير ڦٽبا، تنهن ڪري اها معني.)
(۴۱۴) ٺوڪر کاڌائين- نقصان پيس، خرابي پهتيس.
(۴۱۵) ٺهه ٺپ يا ٺهه پهه- جهٽ پٽ، ترت.
(۴۱۶) ٺينگيمڙدي- فڪل يا بي پرواهيءَ سان. “هو ٺينگيمڙدي پيو گهمي، ڪنهن جي ڪاڻ ڪانهيس”.
(۴۱۷) پاٽ پاڻيءَ ۾ نه ٻڏ- ٿوري ڪم ۾ نه منجهه
(۴۱۸) پاٽوڙا کوڙي کائڻ لڳو- گهڻي کائڻ لاءِ ٺهي ٺڪي سنڀري ويٺو. (پاٽوڙا کوڙڻ= پلٿي مارڻ).
(۴۱۹) پاپڙ ٿو ويلي- خسيس ڪم ٿو ڪري، جن مان گهڻو فائدو يا ڍءُ نه ٿئي.
(۴۲۰) پار پوڻ- لنگهڻ (ڪنهن ڏکئي ڪم يا بيماري مان).
(۴۲۱) پاڙون پٽي ڪڍڻ- بنياد ڪڍڻ. “اهڙين پنگتي خرابين جون پاڙون پٽي ڪڍڻ گهرجن”.
(۴۲۲) پاسا ٿو ڪوئي- ڀڄڻ جا سعيا ٿو ڪري
(۴۲۳) پاسو کوڙڻ - (۴) مرڻ. “پڻس پاسو کوڙيو ته هن سڀ ملڪيت لٽي پوري ڪئي. (۲) کٽڻ- “سٽا هنيائين ته سگهوئي پاسو کوڙيائين”.
(۴۲۴) پاسو وٺڻ- طرفداري ڪرڻ، ڪنهن جي فائدي ۾ ڳالهائڻ. “سڀ ڪنهن ڳالهه ۾ تون هن جو پاسو ٿو وٺين”.
(۴۲۵) پاڪوڙا پاتائين- حيلا اپاءَ ڪيائين، پاڻ پتوڙيائين.
(۴۲۶) پاند اڙائڻ- (پلوَ اٽڪائڻ) وهنوار يا واسطو رکڻ.
(۴۲۷) پاند پاتائين- (ڳچي ۾ ڪپڙو پائي) نيزاري ڪيائين.
(۴۲۸) پاند ۾ پائڻ- (جهولي ۾ جهلڻ) حاصل ڪرڻ.
(۴۲۹) پاڻ ڀرو- (۱) جو پنهنجي مدد پاڻ ڪري (۲) جو پاڻيهي هلي چلي (بيماريءَ مان اُٿڻ کان پوئين).
(۴۳۰) پاڻ ڀلايائين- پنهنجا لائق يا نيڪي ڪيائين.
(۴۳۱) پاڻ پتوريائين يا ولوڙيائين- پاڻ کي گهڻي تڪليف ڏنائين
(۴۳۲) پاڻ بچائڻ- من مارڻ. پاڻ کي سختيون ڏيڻ “ههڙي زبردست عملدار سان پاڻ بچائي هلڻو آهي”.
(۴۳۳) پاڻ ڪڍائي ويو- پنهنجي جند ڇڏائي ويو.
(۴۳۴) (کاڌو) پاڻ ڪڍي ويو- سواد ڇڏيائين، بيسوادي ٿيو.
(۴۳۵) پاڻ کنيون اٿس- پاڻ ڀرو ٿيو آهي، زور ورتو اٿس.
(۴۳۶) پاڻ ڳڻائڻ-نالو ڪرڻ. “هو وهانءَ ۾ آيو، پر مدد ڪا نه ڪيائين. رڳو پاڻ ڳڻائي ويو”
(۴۳۷) پاڻ مارڻ- آپو يا خودي (اهنڪار) ڇڏڻ.
(۴۳۸) پاڻ ۾ پيئي يا لڳي اٿن- پاڻ ۾ وڙهيا آهن.
(۴۳۹) منهن ۾ پاڻي آيس- سرهو يا خوش ٿيو.
(۴۴۰) پاڻي پيو ٻري- ظلم لڳو پيو آهي.
(۴۴۱) انجام کي پاڻي ڏي- انجام پاڙيا پورو ڪر.
(۴۴۲) هن جا پاڻي ڪنهن جي تانگهڻ جا نه آهن- لحاظ يا نيڪي ۾ هن جو مٽ ڪونهي.
(۴۴۳) پاڻي تي ليڪو-بي بقا، يڪدم ڦرڻ جهڙو.”هن جون ڳالهيون آهن پاڻيءَ تي ليڪو” يعني نه بيهنديون.
(۴۴۴) پٿر تي ليڪو- بقاءَ وارو، قائم رهڻ جهڙو.
(۴۴۵) پاڻي کان اڳي ڪپڙا لاهڻ اڳواٽ اجايا خيال ڪرڻ. “آب نديده موزه کشيده” ۲۹.
(۴۴۶) پاڻي کان ڪڍيائينس- چريو ڪيائينس.
(۴۴۷) پاڻي مان نڪري ويو آهي- هوش ويو اٿس.
(۴۴۸) پاڻي وراءُ ٿج- ڳالهائڻ ۾ واهر ڪج، پٺڀرائي ڪج.
(۴۴۹) پاڻيءَ ورائڻ وارو- مدد ڪرڻ يا رٿ کي زور وٺائڻ وارو.”تنهنجي پاران ميونسپالٽيءَ ۾ ڪو پاڻي ورائڻ وارو ڪونهي”.
(۴۵۰) پاڻي ولوڙڻ- بي مطلب ڳالهائڻ، اجائي ڪوشش ڪرڻ.
(۴۵۱) پاهه ٿيڻ (بک ۾)- ڳرڻ، ماندو ٿيڻ
(۴۵۲) پائو ٿي پوڻ- زور ڪري ٻئي تي بار ٿيڻ “ ڀاءُ تي پائو ٿي پيو آهي، پنهنجي نٿو ٻاري چاڙهي”.
(۴۵۳) پاءُ ٽڪي جهڙي آسامي- بلڪل سپتيو ماڻهو.
(۴۵۴) پائڻ لڳڻ- ٻوڙڻ شروع ڪرڻ، ٻوڙڻ (درياه)
(۴۵۵) پائي کنيون اٿس. اُچايو يا آزاريو اٿس.
(۴۵۶) پت ڏوپي ويس- آبرو بنهه ويس. اصطلاح ۴.
(۴۵۷) (منهنجي) پت رک- لڄ يا آبرو بچائين.
(۴۵۸) چرين جي پت وڃائي اٿس- وڏو چريو يا بيوقوف آهي.
(۴۵۹) پت ويچارڻ- عيب ياويڪون ڪڍڻ.
(۴۶۰) پتڪون ڪڍيائينس- ڏاڍي مار ڏنائينس.
(۴۶۱) پتليون پڙهائڻ- (ڳالهين) ۾ لڳڻ، ڀنڀلائڻ. “اهي پتليون ٻين کي پڙهاءِ؛ آءٌ تنهنجو به گرو آهيان”.يعني اهڙيون حرفتون آءٌ پاڻ توکي سيکاريان
(۴۶۲) پتو ڌار- همٿ جهل. (پتو= دل)
(۴۶۳) پتو مارڻ- ڪاوڙ روڪڻ، من مارڻ ۵۷۴.
(۴۶۳) پتيجائو پائڻ- (خراب) نتيجو ڏسڻ ۶.
(۴۶۵) پٿر- جو پٿيرجي يا وڇائجي، فراسي، ٽپڙ وغيره. اهو هنڌ جتي موت ٿيڻ ڪري ماڻهو اعزا پرسي لائين اچن. “پرائي پٿر پٽي سڀڪا پنهنجا”
(۴۶۶) پٿر کان پري آهي- تمام سخت آهي.
(۴۶۷) پٽ پٽيهر- ريشمي وڳا، اُچا ڪپڙا.
(۴۶۸) پٽ پوڻ- (۱) (ماءُ جي پيٽ مان نڪري) پٽ تي پوڻ، ڄمڻ.”سسئي جئن پٽ پيئي تئن درياهه ۾ لوڙهي ڇڏيائونس (۲) گهڻو گهٽجڻ- اگهه وڃي پٽ پيا.
(۴۶۹) پٽ نه پوي- ترت وڪامجي وڃي. “بازار ۾ ههڙي سٺي شي اچي جيڪر پٽ نه پوي”.
(۴۷۰) (پاڻي) پتا ڏيئي ويو آهي- گهڻو لهي ويو آهي.
(۴۷۱) (پئسن جي) پٽي سٽي پورائي ڪر- ڪجهه ڪنهن کان ڪجهه ڪنهن کان وٺي پورائي ڪر.
(۴۷۲) پٺ- پٺي، پٺيون پاسو، زور، مدد.
(۴۷۳) پٺڀرائي ڪيائين- مدد ڪيائين، شامل ٿيو.
(۴۷۴) پٺ ڀرڻ- ڌڻي پٺ ڀريندئين (۱) اولاد ڏيندئين.(۲) همراه ٿيندئين. هنڊي وغيره جي پٺ ڀرڻ معني پٺيان صحيح پائڻ. To endorse.
(۴۷۵) پٺتي پوڻ- ڪوتاهي ڪرڻ، گهٽجڻ يا واڌارو نه ڪرڻ. (۱) مهمان نوازي ۾ پٺتي نه پوندو. (۲) ديسي هنر پٺتي پئجي ويا آهن.
(۴۷۶) پٺ پڌري ٿيس- پٽ ڄائس( جو نالو قائم رکندس).
(۴۷۷) پٺ ڏيڻ- (۱) وڃڻ” تو پٺ ڏني ته نوڪر ڀڄي ويو”.
(۴۷۸) پٺ ورائي ڏسڻ- (۱) پنهنجا اڳيان عيب جاچڻ ۳۳۱. ٻين مان ٿو ويڪون ڪڍين، پنهنجي پٺ ورائي ڏس”
(۴۷۹) پٺيان پيو اٿس- (۱) دشمن ٿي لڳو اٿس، نقصان پهچائڻ لاءِ. (۲) زور يا منٿون ٿو ڪريس.
(۴۸۰) پٺي ٽپريائينس- دعا يا آسيس ڪيائينس.
(۴۸۱) پڄاڻي ڪيائين- حد ڪري چڪو، ڪين گهٽايائين.
(۴۸۲) پڇ پائي ڀڳو- تڪڙو يا لڪي ڀڳو ( ڪانئَرن وانگر).
(۴۸۳) مال پڇ پئجي ويو آهي- وهٽ ضعيف ٿي ويا آهن.
(۴۸۴) پڇاڙي سرهي ٿيس- (۱) حياتي جو پويون وقت خير سان گذريس (۲) مرڻي جو ڪرتب چڱو ٿيس. “پڇاڙي سرهي ڪيائين- توڙ تائين لائق ڪيائين ۹۴.
(۴۸۵) پڇڙيون ٺوڪياءَ- ڦٿڪيو (مڇيءَ وانگر) حيلا ڪيائين.
(۴۸۶) (ڳالهه) پڌر پيئي ظاهر ٿي.
(۴۸۷) پڌري پٽ- ظاهر ظهور، کليو کلايو.
(۴۸۸) پور پاتائين- حيلا يا ادم ڪيائين (ڪنهن ڪم لائين).
(۴۸۹) پر يا سونا پر ڪونه پاتا اٿس- وڏو ماڻهو ڪونهي. (اسان جهڙو رواجي ماڻهو آهي).
(۴۹۰) پرديس ڀوڳيائين- ٻين ملڪن جو سفر ڪيائين
(۴۹۱) پردو رکيائين- ڍڪ ڍڪيائين، ڳالهه پڌري نه ڪيائين،
(۴۹۲) پردو لاٿائين- پت وڃايائين، عيب پڌرا ڪيائين.
(۴۹۳) پرسوئڻ لڳو- ڀڄڻ يا وڃڻ جي تياري ڪرڻ لڳو.
(۴۹۴) پرڳڻا پنايائين- ڏاڍو رلايائين، گهڻو هلاکه ڪيائين.
(۴۹۵) پرگهور لڌائين- سنڀال يا خاطري ڪيائين.
(۴۹۶) پرلوڪ پڌاريو يا سڌاريو- مري ويو. پرلوڪ= ٻيو جهان
(۴۹۷) پر ۾ لڪائي، پنهنجي منهن. “پنهنجي پر ۾ سمجهائينس ته وري اهڙو ڪم نه ڪري”
(۴۹۸) پر وٺي ڀڳي- ڳالهه جو مطلب سمجهڻ ۾ آيو.
(۴۹۹) پڙ ڪڍي بيٺو- بنهه ناڪار ڪيائين، چوڻ نه مڃيائين. (پڙ= لڙائي جو ميدان، تنهنڪري معني ميدان ۾ ٿي بيٺو يعني چوڻ لڳو ته وڙهندس، پر ڳالهه نه مڃيندس).
(۵۰۰) (ڳالهه) پسي پيئي- ڍر يا دير پيئي، فيصل نه ٿي.

501 کان 1000

(۵۰۱) ڪپڙا پڪا ڪر- ڌئاڻيءَ جو حساب ٻڌ-
(۵۰۲) پڪيءَ ٻير ۾ ڀتر هڻڻ- فائدي واري هنڌان فائدي وٺڻ جي ڪوشش ڪرڻ.۳۲۶.
(۵۰۳) پڪين تي- (پڪل مانين) ٺهي ٺڪئي ڪم تي. “نئين ڪارخاني کولڻ جون تڪليفون ٻين ڪيون ۽ هي بختاور وڃي پڪين تي پيو”.
(۵۰۴) پکو وجهڻ صورتي وجهڻ. To cast lots.
(۵۰۵) پکي پوڻ- نصيب ٿيڻ” جيڪي دک پکي پيا سي ڀوڳيا
(۵۰۶) پڳ- پڳڙي يا ڇٽ، جو گادي نشين کي ڍڪائين. تنهنڪري پڳ اچڻ يا ٻڌڻ معني گادي ملڻ، آبرو جو درجو، اختياري يا جوابداري جو ڪم ملڻ.
(۵۰۷) پڳ جو پيچ جتي ٿو اچيس اُتي ٿو ورائي يعني جئن پنهنجو سهنج ٿو ڏسي تئن ڪري ٿو
(۵۰۸) پڳڙيون (۱) قضيئي جي ٽيئين ڏينهن( معرڪي تي) ڪانڌين کي پڳڙيون ٻڌائڻ. (۲) پڄاڻي ٿيڻ. “سود يشي هل چل جي ڪري بزازين جون پڳڙيون ٿيون”. يعني پورا ٿيا، بند ٿي ويا.
(۵۰۹) پڳ مٽ-ثاني. “هو انهي رئس جو پڳ مٽ آهي”
(۵۱۰) پڳڙي وڌائي رکو- پڳڙي لاهي رکو.
(۵۱۱) پگهر جي ڪمائي- ٻانهن جي پورهئي جي ڪمائي.
(۵۱۲) پگهر سڪائڻ نٿو ملي- آرام ڪرڻ جو وقت نٿو ملي.
(۵۱۳) پنهنجي پگهر ۾ ٻڏي ويو- پاڻمرادو شرمندو ٿيو.
(۵۱۴) پلوءَ اٽڪڻ- واسطو ٿيڻ.”هو ٻاٻري ڪنڊ آهي، هن سان شل ڪنهنجو پلؤ نه اٽڪي”.
(۵۱۵) ٻاٻري ڪنڊ يعني ٻٻر جي ڪنڊ ۾ هڪ هنڌان پلؤ ڇڏائبو ته ٻئي هنڌ اٽڪندو تنهنڪري معني اڙيون يا اڙنيون وجهندڙ، جنهن کان جند ڇڏائڻ مشڪل.
(۵۱۶) پلوءُ پائڻ (۱) پلاند جهلڻ(آسيس گهرڻ لائين) هندڪو رواج. (۲) “نيزاري ڪرڻ” ڏسو “پاند پائڻ”.
(۵۱۷) پلوَ جهلڻ- پلاند (جهولي وانگر) جهلڻ، گارين وغيره سهڻ لاءِ. “ڳالهاءِ جيڪي ڳالهائڻو هجيئي، اسان وڏوئي پلوءُ جهليو آهي”.
(۵۱۸) پلؤ ڏيڻ- ونهوار ۾ سولو يا سوڌو رستو ڏيڻ. “چوي ٿو ته يا شيءِ موٽاءِ يا پئسا ڏي؛ اهو ته سولو پلؤ ٿو ڏئي”.
(۵۱۹) پلوَ وٺڻ- بدر يا عيوض وٺڻ.
(۵۲۰) پلئي پوڻ- حاصل ٿيڻ، ملڻ- “ حق پلئي پيس”.
(۵۲۱) پنبو ڪڍي ويٺو آهي- پئسا نٿو ڏئي؛ کٽو آهي.
(۵۲۲) پنبهيون ٿو هڻي- خوش ٿيو آهي، ٽپ ٿو ڇڏي.
(۵۲۳) پنج اسناني- ٻه هٿ، ٻه پير ۽ منهن ڌئڻ. “وضو”.
(۵۲۴) پنجوءَ جي پڻ سان ٿو هڻي- واجبيءَ کان وڌيڪ ٿو گهري پنجوءَ نالي هڪ واڻئي جو پڻ( ان ماپڻ لائين) رواجي پڻ کان وڏو هو).
(۵۲۵) پنج ئي گيهه ۾ اٿس- وڏو فائدو يا سڀ سڻائي اٿس.
(۵۲۶) پنڌ پڇڻ- واٽ يا مفاصلو پڇڻ، احوال پڇڻ. ۴۱۵. “تو ۾ سو سر سارو جنهنجا تون پنڌ پڇين ٿو”. بيدل
(۵۲۷) پنهنجو پاپ پيو کائي- ڪيل کوٽا ڪم سجهن ٿا.
(۵۲۸) پنهنجو مٽ پاڻ آهي- جهڙس ٻيو ڪونهي.
(۵۲۹) پنهنجي ٻڌي پنهنجي ڇوڙي- پنهنجي مت وارو آهي،.
(۵۳۰) پنهنجي تي اچڻ- سچو ٿي ڪم ڪرڻ” پنهنجي تي اچي ته ڪم جهٽ ڪري ڏئي”.
(۵۳۱) پنهنجي پاڇي ڀر پيو ڊڄي- گهڻو ڊڄڻو آهي.
(۵۳۲) پنءُ ٻارهن- سوڀ، فتح. ضد “ ٽي داڻيون”.
(۵۳۳) پنءُ سٽ- انهيءَ دم، جهٽ پٽ “تت وهندي”، “پنءُ سٽ پيرن ڀر، اُٿي خان کڙو ٿيو” (مومل راڻو).
(۵۳۴) بوتي ڪڇي ڇڏڻ- وت جاچي ڇڏڻ، افعالن جي سڌ هئڻ. “چورن پوليس جي پوتي ڪڇي ڇڏي آهي، تنهنڪري وتن راڱا ڪندا”.
(۵۳۵) پوتي پيو آهي- مرڻينگ آهي.
(۵۳۶) توکي چڱيون پوپٽيون پڙهائيندو- اُستاد ٿي ملندئين حرفت سان کٽي ويندو. To out- trick.
(۵۳۷) پورو هڏ اٿس- زور ڪونهيس (بدن ۾ يا پئسي جو)
(۵۳۸) پوُڻو پيو آهي- بدن ۾ گهٽ يا ضعيف (مرڻينگ ) آهي.
(۵۳۹) پويان پير ڪيائين- پٺتي موٽيو، هٽيو
(۵۴۰) پهروُ پاتائون- ٻڪرو ڪٺائون.
(۵۴۱) پهري سجاڳ- خبردار. Alert.
(۵۴۲) پئسي پرکڻ جي مهل- صفا صبوح( جنهن مهل ايترو سوجهرو هجي جو خبر پوي ته پئسو سچو يا ڪوڙو).
(۵۴۳) پيٽ- کاڌو يا روزگار. (۱) “پيٽ جي باهه اٿس يعني کاڌي جي هٻڇ اٿس. (۲) “ڪنهن جي پيٽ تي لت نه ڏجي”- يعني ڪنهن جو روزگار نه کسجي.
(۵۴۴) پيٽ- پيٽ يا دل واري ڳالهه، منجهه، ڳجهه. “منهنجو پيٽ نه پٽاءِ” يعني اندر ۾ جيڪي اٿم سو مون کان نه چواراءِ. “پيٽ ڪڍيائين= منهجه لڌائين”.
(۵۴۵) پيٽ- اولاد. “ هن جو پنهنجو ئي پيٽ وڏو آهي”.
(۵۴۶) پيٽ- (۱) بريا ويڪر. مثلا درياه جو پيٽ= ويڪر. (۲) مقدار، پرماڻ “ هيءُ اڌ مڻ مس ٿيندو. مڻ جو اڃا پيٽ پيو آهي”. يعني مڻ ٿيڻ ۾ اڃا گهرجي.
(۵۴۷) پيٽ ڀريواٿس- مستي يا مغروري ٿي اٿس.
(۵۴۸) پيٽ پٺيءَ سان لڳو اٿس- ضعيف ٿيو آهي.
(۵۴۹) پيٽ پوڻ- ڀائين پوڻ ۸۷۱.
(۵۵۰) پيٽ کي پٽي ۽ انگ کي اڳڙي ٻڌائين- کاڌي ۽ ڪپڙي جون پاڻ کي سختيون ڏنائين. (صرفي لائين)
(۵۵۱) پيٽ کير ڀريس- اولاد چڱو ڀلو ٿيس.
(۵۵۲) پيٽ ۾ ساهه پيس- دلجائين ٿيس.
(۵۵۳) پير ڀرڻ- چڱي يامهرباني جي هلت ڪرڻ. “ وقت تي ڀاءُ ڀرائي سان پير ڀرڻ گهرجي”.
(۵۵۴) پير تپي پيا اٿس- رهڻ نٿو چاهي، وڃڻ لاءِ آتو آهي.
(۵۵۵) پير تي ڪهاڙو هنيائين- پنهنجي خرابي پاڻ ڪيائين.
(۵۵۶) پير پير ۾ پئي آيو- تمام آهستي پئي آيو.
(۵۵۷) پير مان لاهي پنهنجي منهن ۾ هڻڻ- پنهنجي بدنامي پاڻ ڪرڻ “ پنهنجي اولاد جي گلا ڪرڻ آهي پنهنجي”.
(۵۵۸) پير ۾ پدم اٿس- وڏي ڀاڳ وارو آهي.
(۵۵۹) پير هيٺان ٺڪري ڏنائين- ڳالهه کان ٿيڙيءِ يا ڦيرايائين.
(۵۶۰) پيرين سيرين ٿيو- هلڻ چلڻ جهڙو يا چڱي حال وارو ٿيو.
(۵۶۱) ڦاٽ ڦاٽو- منصوبو يا ڳجهي ڳالهه پڌري ٿي.
(۵۶۲) ڦاٽوڙودهل- جو دل ۾ ڳالهه نه سانڍي.
(۵۶۳)
(۵۶۴) ڦٽاڪا ڇوڙڻ- بنا مطلب يا اجائي ڳالهه ڪرڻ. “پرائي ڳالهه جي وچ ۾ پئي ڦٽاڪا ڇوڙيائين”.
(۵۶۵) ڦٽن تي لوڻ وڌائينس- دل جو درد وڌايائينس.
(۵۶۶) ڦڦڙي ڦرڪڻي پيس- ڏڪڻ لڳو( هيبت سببان).
(۵۶۷) ڦرڪ ڦريو- ڳالهه ڦري ويئي، رٿ ٻئي طرح ٿي.
(۵۶۸) ڦر کان اڳي ڄر ڇڏڻ” پاڻي کان اڳي ڪپڙا لاهڻ”. ]مادي ويامي ته اول ڦر (ٻچو) ڄڻي ۽ پوءِ اؤر نڪري[
(۵۶۹) ڦڙتي کاڌائين- ڳالهه ڪري وري ڦري ويو.
(۵۷۰) ڦرهو ٿي پيو آهي- ڊگهو ٿي سمهيو آهي.(ڦرهو= تختو)
(۵۷۱) ڦڪا ڪانا چوُپڻ- پيشماني کان سواءِ ڪجهه به نه حاصل ٿيڻ.” جرمنيءَ جو لشڪر ڦڪا ڪانا چوپي موٽيو”.
(۵۷۲) ڦڪڙ ڦاڙيائينس. منصوبو يا ڳجهي ڳالهه پڌري ڪيائين.
(۵۷۳) ڦل پائڻ- نتيجو حاصل ڪرڻ.
(۵۷۴) ڦلڙي رکڻ- عتاب يا ڏوه رکڻ.
(۵۷۵) ڦلهير ۾ ٿو ڦوڪون ڏئي- اجايا ڪشالا ٿو ڪري-
(۵۷۶) ڦڻي ڦوڪارو- بت جو ٺاهه ٺوهه.
(۵۷۷) (ڳالهه) ڦوٽي تي ڦاڙياءُ- اُتيجو اُتي پڌري ڪيائين.
(۵۷۸) ڦوٽي ڦاڙ- ٿورڙي سوکڙي. “آءٌ ڪڏهن هن جي ڦوٽي ڦار به نه سنڀران”
(۵۷۹) ڦورو ڦولهڻ- عيب جاچڻ، ويڪون ڪڍڻ. (سٽ جو ويڙهو کولي ڏسن ته سٽ سٺويا خراب).
(۵۸۰) ڦلن مٺ- غريباڻي سوکڙي( جا پڄنديءَ ساروُ ڏجي).
(۵۸۱) ڦيريءَ تي ويو آهي- مال کڻي وڪڻڻ ويو آهي.
(۵۸۲) جامو يا چولو ڇڏيائين- ديهي ڇڏيائين، مري ويا.
(۵۸۳) جاوا ڪيائين- ڍءُ ڪيائين، موجون ماڻيائين.
(۵۸۴) جائين نه آهي- پڄڻ ڪونهي، برابري ڪري نه سگهبي.
(۵۸۵) (ڪنهنجي) جتيءَ ۾ پير پائڻ- برابري ڪرڻ، مٽ پوڻ “ ساڌو هيرانند جي جتيءَ ۾ ڪير پير پائي سگهندو”؟
(۵۸۶) جتي مکي بيٺو آهي- (نوڪريءَ وغيره لائين) پنڌ ڪري ٿو.
(۵۸۷) جڃ ٿي بيٺو آهي- وڃي ٿو ڏيندويا خرچيندو.
(۵۸۸) جزا لوڙيائين- سيکت مليس. “ڪيتو لوڙيائين”.
(۵۸۹) جڪ کاڌائين- ڪاوڙ دل ۾ سانڍايائين (ڪڇيائين ڪين).
(۵۹۰) جک جگ ڪرڻ يا جک مارڻ- بڪڻ، اجايوڳالهائڻ. “هو ڀلي پيو جک ماري، تون ماٺ ڪيو ويٺو هج”.
(۵۹۱) جنڊ ڪاهڻ يا ڪڍڻ- ان پيهڻ، سخت پورهيو ڪرڻ.
(۵۹۲) جنڊڙي جوئي اٿن- جهيڙو ڪيو اٿن، وڙهيا آهن.
(۵۹۳) جنڊو پاڙو لکي ڏيڻ- گهر ۾ يا نزديڪ رهڻ جو انجام ڪرڻ. “ سسئَي جي سڱ ڏيڻ کان اڳ پنهونءَ کان جنڊو پاڙو لکائي ورتائون”.
(۵۹۴) جنڊو جنڊي سان ڏيئي ويٺا آهيون- پاڙيسري آهيون.
(۵۹۵) جوانيءَ ۾ جوُن پييون اٿس- جوانيءَ ۾ ڪم نٿو پڄيس.
(۵۹۶) جوت جاڳائين- ڏئو يا بتي ٻار.
(۵۹۸) جوڳ پچايم- ڪشالا تڪليفون ڪيم.
(۵۹۹) جوڙ پڄايائينس- مار ڏنائينس.
(۶۰۰) جيئرو ڪوڙ ڳالهايائين- نسورو يا صفا ڪوڙ ڳالهايائين.
(۶۰۱) ڄاريون مڙي ويس- بيهوش يا وائڙو ٿي ويو.
(۶۰۲) ڄڀ ڪڍي ڪلهي تي وڌي اٿس- گهڻو ٿو ڳالهائي.
(۶۰۳) ڄڙهه ڪڍيائين- بيخ يا پاڙ ڪڍيائين، گهڻو ٿڪايائين.
(۶۰۴) ڄنگهون يا ٽنگون ساهڻ- هوا کائڻ، ٿورو گهمڻ. “باغ ۾ ٻه گهڙيون ڄنگهون ساهي پوئين گهر آيس”.
(۶۰۵) ڄنگهون هنيون اٿم- پنڌ ڪيو اٿم.
(۶۰۶) ڄور ٿي لڳو- چنبڙي پيو، ( جئن ٻار ماءُ کي چنبڙي).
(۶۰۷) جهاڙو ورتائون- بدن ياگهر جي تلاشي ورتائون.
(۶۰۸) جهاڳ لنگهائي اٿس- وڏي بيماري ڪاٽي اٿس.
(۶۰۹) جهڙي ڦڙي ٿي- برسات پيئي.
(۶۱۰) جهول پوندو ٿو وڃي- وڌيڪ بيمار ٿيندو ٿو وڃي.
(۶۱۱) چاٽي چکڻ- چوش يا هير پوڻ. “ڏاٺ هرڻ”. هڪ لڱا اُڌارو ڏنو مانس ته، اها چاٽي چکي، هاڻ هر هر اوڌر پيو گهري”.
(۶۱۲) چاٽي لڳي اٿس- مزو آيو اٿس هير پيئي اٿس.
(۶۱۳) چاچي به ڪوٺيائين چهنڊڙي به پاتائين، ڳالهه جي ڳالهه به ڪيائين ۽ طعني جو طعنو به هنيائين.
(۶۱۴) چار ئي پلؤ چڪ ۾ (اٿئون) سڀين پارين يا هر طرح گنهگار.
(۶۱۵) چار ئي واهوُن چڪيون- ڪا به واهه (واٽ) نه رهي. اشارو-مومل سان راڻو سوڍو هڪ واري رٺو ته وري نه پرتو تنهنڪري پهاڪو ته “چارئي واهون چڪن تڏهن سوڍا سيڻ ڪجن.” يعني “جڏهن ڏاڍو لاچار پوي تڏهن ضدي يا زبردست ماڻهن ۾ سڱ ڏجي”.
(۶۱۶) چان چون- سوال جواب، ڳڙ ٻڙ. ”مون سان چان چوُن نه ڪندو”
(۶۱۷) چاندي آهي- “ڪپڙي جي واپارين جي هيل چاندي آهي” يعني گهڻو فائدو اٿن.
(۶۱۸) چانڊيا مگسي آهن- پاڻ ۾ ڪين ٺهندا آهن.( چانڊيا ۽ مگسي ذاتين جا مسلمان هڪ ٻئي جا دشمن).
(۶۱۹) چت ورڻ - دل يا چاهه ٿيڻ. ”ڪم تي چت نه ٿو وريس.”
(۶۲۰) چٽيو واڱڻ- رڳو ڏسڻ جو سهڻو؛ پر منجهس افعال ڪوبه نه. “ڏسڻ جو ٽوهه”. ۲۲۴
(۶۲۱) چٻي چٿي ڳالهائين- ويچار سان ڳالهائين، سمجهي ڳالهائين.
(۶۲۲) چپ پوڻ- بنا سبب وڙهڻ.”مون سان چپ پيو”.
(۶۲۳) چپ چورڻ (۱) ٿورو ڳالهائڻ. “اڃا چپ چوريائين ته اُڀري ورتائونس” (۲) ٿورو کائڻ سڄو ڏينهن چپ نه چوريو اٿم يعني ذرو نه کاڌو اٿم.
(۶۲۴) چپن کي چنو هنيائين- ماٺ ڪري ويٺو، جواب نه ڏنائين.
(۶۲۵) چپو چوُرو ڪيائين- ٿورو کائي پاڻ کي تازو ڪيائين.
(۶۲۶) چر چر ڪرڻ- کائڻ. سڄو ڏينهن پيو چر چر ڪري.
(۶۲۷) چرغو- ائٽ يا نار، اصطلاحي معني ڪارخانو يا ڪارخانو يا ڪاربار
(۶۲۸) چڙها ٻڌڻ - دلبو ڪرڻ، ٺڳڻ. چڙها ٻڌي مائٽي ڪرايائونس.
(۶۲۹) چڙهو چڙهندي ٿيندييئين- ڏينهون ڏينهن وڌ هوندين.
(۶۳۰) چڙهه ڪياسون- ڍءَ تي کاڌو سون.
(۶۳۱) چڪ وڌو مانس- سوال ڪيو مانس(ڪنهن شيئين لائين)
(۶۳۲) چکا چوکي ڪرڻ- ٿورو سواد وٺڻ يا کائڻ “ هن جي مٺائي مان ٻين به چکا چوکي ڪئي”
(۶۳۳) چلڻ چڪا اٿس- چري نٿو سگهي.
(۶۳۴) چلهه تي چڙهيو ويٺو آهي- گڏ گذاري ٿو.
(۶۳۵) چماٽ لڳڻ- هرج پوڻ، نقصان ٿيڻ.” هيل ان جي واپارين کي ڏاڍي چماٽ لڳي آهي”.
(۶۳۶) چمچوس (جو چم چوسي يا چوپي) ڪنجوس.
(۶۳۷) چمڙا پوش ڪرڻ- پنهنجي شڪل ۽ پوشاڪ اهڙي طرح بدلائڻ جو ڪو سڃاڻي نه سگهي.
(۶۳۸) چنگ چاڙهيائينس- بدنام ڪيائينس.
(۶۳۹) چوٽي ڏيڻ- سمورو مال (ٻهاري) کڻي وڃڻ.
(۶۴۰) چڪري کاڌائون- چٽاڀيٽي ڪيائون وڙهيا.
(۶۴۱) چڪنا چور- پرزا پرزا “ جبل تان ڪريو ته چڪنا چور”.
(۶۴۲) چوُٻولو- (۱) تڪرار. Altercation. (۲) چؤ پچؤ، پچار.
(۶۴۳) چوٻو آهي- گهڻو ٿو کائي. ڀيٽيو- کائڻ جو ملهه آهي. ]مٿرا جا چوٻا (چتر ويدي) برهمڻ کائڻ جا ملهه آهن.[
(۶۴۴) (هڪٻئي سان) چوٿون چندرما اٿن- دشمني يا وير اٿن.
(۶۴۵) چوٽ آيس- ڌڪ لڳس، ايذاءُ آيس.
(۶۴۶) چوٽان چوٽ- چوٽيءَ تائين ڀريل. ڀيٽيو ڪنا ڪن.
(۶۴۷) چوٽ چڙهڻ- مٿاهين منزل يا حد تي پهچڻ، گهڻو مهانگو ٿيڻ. ڪڻڪ هيل وڃي چوٽ چڙهي آهي.
(۶۴۸) چوٽ ڏيڻ (۱) ڌڪ هڻڻ، ايذاءُ يا نقصان پهچائڻ، شڪست ڏيڻ- “رائين ڏياچ جي پٽ سنڌ ۾ اچي سومرن کي ڏاڍي چوٽ ڏني”.(۲) نيلام ۾ واڪ ڏيڻ. “ هن آرسي جي ڪٻٽ لائين چوٽ ڏني”.
(۶۴۹) چوٽ ڪرڻ- چوتي تائين ڀرڻ. “ڪٽورو وغيره”.
(۶۵۰) چوٽ کائڻ- پڄي نه سگهڻ، هارائڻ. “ انيراءَ گرنار تي ڪاهه ڪئي، پر چوٽ کائي موٽيو”.
(۶۵۱) چوٽيءَ ڀر (ڪريو) مٿي ڌارو. Headlong.
(۶۵۲) چوٽيءَ چنڊو آهي- نڀاڳو آهي، ڪنهن جي ڪم نه اچي.
(۶۵۳) چوُچڙي دکائين يا لاتائين- جهيڙو ڪريائين يا وڌيائين.
(۶۵۴) چوُچڙي ڏنائينس- ڇيڙيائينس( جهيڙي لائين).
(۶۵۵) چوُچڙي لڳيس- ڪاوڙ آيس، ڪاوڙجي پيو.
(۶۵۶) چور- جو ڪجهه نه قبولي، يا عيوض نه ڏئي. مثلا “ڳڻچور” جو ڳڻ نه مڃي. “ملهه چور”.
(۶۵۷) چور دروازو- جائين جي پٺين پاسي وارويا ڳجهو دروازو.
(۶۵۹) چوُر- چوُرو، پرزا پرزا. اصطلاحي معني چٽ. ڀيٽيو(۱) غرق ٿيل. (۲) ٻڏل “ پڃرو جو پاپن جو سو چوٽيء تائين چوُر. “نشي ۾ چور هئڻ= غرق يا ٻڏل هئڻ.
(۶۶۰) چؤرا کؤرا- اُڻ تڻ، هرکر ڳڻتي.
(۶۶۱) چوڙ ٿڌو اٿس- هنڍائڻ يا پهرڻ جو کوهو گهٽ اٿس. يعني ڪپڙو يا جتي وغيره جلد نٿو کسائي. ضد “ڏنؤ ڏار آهي” يعني “جيڪو ڪپڙو پائي سو جلد ڦاڙي”.
(۶۶۲) چوڪڙو- ٿڪ. چوڪڙو ڀڳائين يا لاٿائين- ٿڪجڻ کان پوئين آرام ڪيائين ڀيٽيو- ٿڪ ڀڳائين، ساهي کنيائين.
(۶۶۳) (سون) چوکو آهي- سچو ، نجو يا تکو آهي.
(۶۶۴) چوکو ٿيڻ- بيپرواهه يا بي ڊپو ٿيڻ. “ جئَن نٿو ڪڇجيس تئن وڃي ٿو چوکو ٿيندو”. باهه پئي چوکو ٿيو آهي= تڪليفون سهي آزمائش مان پار لنگهڻ ڪري بيپر واهه يا بي ڊپو ٿيو آهي.
(۶۶۵) چلو ڇڏيائين- ديهي ڏيائين، مري ويو.
(۶۶۶) چولو مٽائڻ- ٻي جوُڻ وٺڻ.Transmigrate
(۶۶۷) چوُن نه ڪيائين – ٻڙڪ يا حرف به نه ڪڇيائين.
(۶۶۸) چوُڻو نه اوُڻو- رزق جي تنگي ته ڏسندين! (دعا).چوڻو= رزق. اوُڻو= گهٽ.
(۶۶۹) چؤ چؤ ڪرڻ- هر گهڙيءَ ڇينڀڻ يا ڇڙٻڻ. “ٻار کي گهڻي چؤ چؤ ڪبي ته نٺر ٿي پوندو”.
(۶۷۰) چؤ چؤ پيٽ پئجي ويئي اٿس – چوڻ چائڻ جو اثر ڪونهيس.
(۶۷۱) چهڙ پاتائين- ڇتو يا ڪاوڙ مان ڳالهيائين.
(۶۷۲) چئن چڱن کان پڇ- ڪن نيڪ مردن سان صلاح ڪر.
(۶۷۳) چئن ۾ اُٿڻ وهڻ جهڙو- مان ڀريو يا لڇڻن وارو.
(۶۷۴) چيتو جاءِ ڪر-هوش ڌار، سنڀال.
(۶۷۵) چيٽ ٿو پوي- کهرو يا ڪاوڙ مان ڳالهائي.
(۶۷۶) چيٺ- سنڀال. “بيمار اڃا چيٺ پڇي” يعني سندس دوا ستيءَ ۽ کاڌي پيتي جي اڃا گهڻو وقت سنڀال کپي.
(۶۷۷) ڏاڍي چيٺ چيٺي اٿس- گهڻي بيماري ڀوڳي اٿس.
(۶۷۸) چيچٽ اُڀريس- دک مان دانهن ڪيائين. “تاءُ اُڀريس”.
(۶۷۹) ڇاتي اٿس يا ڇاتيَ وارو آهي- همت اٿس، پهلوان آهي.
(۶۸۰) ڇاتيءَ تي هٿ رکي ڏس- دل ۾ ويچار ڪر ( ته توسان جي اهڙي هلت ٿئي ته توکي ڪيتري قدر وڻي).
(۶۸۱) ڇاڇر ۾ ڇيرون ڪرڻ- ڇاڇر يعني پاڻيءَ جي ڇر يا ٿوري پاڻيءَ ۾ ڊوڙون پائڻ. “شاهه لطيف گهڻو اونهو ويو آهي، باقي ٻين شاعرن جون اڪثر آهن ڇاڇر ۾ ڇيرون يا تانگهي ۾ ٿاڦوڙا هنيان اٿن”.
(۶۸۲) ڇاڪاٽو وجهڻ- بگيڙڻ “ جتي مائٽي چوري اُتي ٻيا وڃي ڇاڪاٽو وجهن”. ڇاڪاٽو= بگيڙو، رولو.
(۶۸۳) ڇاڪ ڇٽي ويس- زور نڪري ويس، ڪمزور ٿيو-
(۶۸۴) ڇاڻي پيڻ چڱو آهي- اڳواٽ صفائي يا ٻول ڪري ڪو ڪم ڪرڻ چڱو آهي.
(۶۸۵) ڇائي ڇٽا ڀيو پائي-اجايو رلي پيو.
(۶۸۶) ڇايا- ڇانءَ- ٻاجهه. “توهان تي ڌڻيءَ جي ڇانءَ آهي”.
(۶۸۷) ڇايا پيس- (۱) اونداهو يا ڪارو ٿيو. “چنڊ کي هنئر ڇايا پيئي آهي (گرهڻ ڪري). (۲) مون کي ڏٺائين ته ڇايا پئجي ويس= منهن جو رنگ ڦريس.
(۶۸۸) (ڳالهه) ڇٻٽ ڪيائين- لڪايائين.
(۶۸۹) ڇٻيءَ ٻج- گهڻين ذاتين جا ماڻهو. “نيلام تي ڇٻيءَ ٻج اچي گڏ ٿيو، تنهن ڪري ميلاپ ڪو نه هون؛ هڪٻئي تي پئي چڙهت ڪيائون”.
(۶۹۰) ڇترن جي ساهيري- ننڍي هوندي جي ساهيري.
(۶۹۱) ڇتري اُڏائي ڇڏيائون- اگهه مهانگو ڪري ڇڏيائون.
(۶۹۲) ڇتي ڪتي وانگي ٿو چڪ پائي ياڏاڙهي- تمام شوخيءَ سان ٿو ڳالهائي.
(۶۹۳) ڇٽو لڳ اٿس- چريائي جو پوُر آيو اٿس.
(۶۹۴) ڇٺ ڇماهيءَ- ڪنهن قضاني، اتفاق سان.
(۶۹۵) ڇپ يا ڇهه ماري وهڻ- لڪي،ترسي وهڻ.
(۶۹۶) ڇڙ ڇڙ گابڙا آهن- پاڻ ۾ ٻڌي نه اٿن.
(۶۹۷) ڇڙڪ جواب ڏنائينس- ٺهه پهه ناڪار ڪيائينس-
(۶۹۸) ڇڙيو پڇڙيو ڳالهائڻ- بنا حجاب ڳالهائڻ، جيڪي اچي سوچوڻ. “سهري جي اڳيان ڇڙيو پڇڙيو پيئي ڳالهائي”.
(۶۹۹) ڇڪ پنءُ تي آهي. (۱) مرڻ جي ڪنڌيءَ تي آهي. (۲) ڳالهه فيصل ٿيڻ تي آهي.
(۷۰۰) ڇڪيوُن پائي وٺڻ- وريءَ وٺڻ (پئسو وغيره).
(۷۰۱) ڇلپٽ- مڻيو منڊي، زيور، جواهرات، قيمتي مال.
(۷۰۲) ڇنڇري لاٿائينس- ڌمال ڪڍيائينس، ڇينڀيائينس.
(۷۰۳) ڇنڊا پوڻ- ٿورو گهڻو الزام اچڻ يا ڏوهه پوڻ. “ماجسٽريٽ تي ڇنڊا پيا جو قدمو چڱيءَ طرح نه هلايائين”.
(۷۰۴) ڇنڊ ڪڍيائينس- ڌمڪايائينس.
(۷۰۵) ڇني ڦاڙي وهڻ- مائٽي يا رستو بنهه نه رکڻ. “زال جي چوڻ تي مائٽن سان ڇني ڦاڙي وهڻ نه گهرجي”.
(۷۰۶) ڇوڏا لاٿائينس- سيکت ڏيئي سڌو ڪيائينس.
(۷۰۷) ڇوهه ڇنڊيائين- ڪاوڙ سببان جيڪي چوڻو هوس سو چيائين.
(۷۰۸) ڇهه ڇڄڻ- (۱) ڊڄي وڃڻ- “ڳالهه ٻڌڻ سان منهنجا ڇهه ڇڄي پيا”. (۲) طاقت وڃڻ- پٽ جي مرڻ کان پوئين ويچاري جا ڇهه ڇڄي پيا.]ڇهه = سڪل پن ۽ ڏانڊيون جي وڻ مان ڇڄي پٽ تي ڪرن[.
(۷۰۹) ڇيڙو ڇٽو- معاملي جو ڪم پورو ٿيو.
(۷۱۰) ڇيڻا ٿو ڀوري- معاملو ٿو ڪرائي. ( دکيل ڇيڻو ڀوربو ته باهه ٻرندي- معاملو مچندو). “ڇيڻا ڀور” کي چون:-
اڍائي گهرن جو زيانخور، ٻه گهر ٻاروُ، لوُتيوُن لائيندڙ، لوُئا لائوُ، ناردي سڀاءُ وارو، کڏهرو، کڏن کوٽ.
(۷۱۱) حاضري ڀرڻ- ڪنهن وٽ سلام ڪرڻ لائين وڃڻ.
(۷۱۲) حد ڪيائين – جيڪي ڪرڻو هوس سو ڪري چڪو.
(۷۱۳) حرف- (۱) اکر “حرف پٽي ڪڍڻ”= گاريون ڏيڻ. (۲) ڏوهه يا ميار- حرف رکڻ= ڏوهه يا ميار رکڻ.
(۷۱۴) حرفي- ڏوهي. “حرفي ڪرڻ=ڏوهي ٺهرائڻ، ميار رکڻ. “نيات وارا جنهن جو ڏوهه ڏسن ٿا تنهن کي حرفي ڪن ٿا”. (سنڌي ستون ڪتاب).
(۷۱۵) حق بخشي ويٺي- سڄي عمر ڪنئاري رهي.
(۷۱۶) حياتي جو ماڻ ڀرجي آيس- عمر پوري ٿيس.
(۷۱۷) خار آيس يا لڳس – بڇان يا ڪاوڙ آيس.
(۷۱۸) (مڪان) خاڪ سياهه ڪيائون- ساڙي رک ڪيائون.
(۷۱۹) خانو آباد هوندءَ – وڌندين ويجهندي! (دعا).
(۷۲۰) خانو خراب ڪيائينس- گهڻو هرج پهچايائينس. ڀيٽيو- ٻيڙي ٻوڙيائينس.
(۷۲۱) ختمو ڏيڻ- غريبن ۽ ملن کي کارائي، قرآن شريف جي سوُر فاتح پڙهي، اُن جو ثواب مئل ماڻهوءَ جي روح کي بخشڻ (مسلماني رواج). خاتمو معني پڄاڻي يا پڇاڙي ۽ ختمو معني پڇاڙيءَ جي دعا. ڏسو ۴۴۴.
(۷۲۲) خرچ ڪرڻ- ڪتب آڻڻ. “حياتي چڱن ڪمن ۾ خرچ ڪيائين”
(۷۲۳) خشڪيون يا خفقان پچائڻ- چريائي جا يا اجايا خيال ڪرڻ.
(۷۲۴) خط لهڻيم ڇا؟ - قرض لهڻيم ڇا؟
(۷۲۵) خلم ٻاريائين- وڏي حرڪت يا خرابي پيدا ڪيائين.
(۷۲۶) خواب خيال نه هئڻ- ٿوري قدر به خيال ۾ نه هئڻ. “مون کي اها ڳالهه خواب خيال به ڪا نه هئي”.
(۷۲۷) خير گهر- سڀاڳي وائي وات مان ڪڍ. ]خير ٿو گهرجي- نه کپي. ڏسو “باهه ڏيانس”[
(۷۲۸) دادي نه اِستادي- ري ڏني ري ورتي، بي گناهه.
(۷۲۹) داغ ڏنائين- (۱) گيهه ساڙي وڌائين. (۲) ڪلنڪ ڏنائين- “رن پٽ کي لڳي ڀاڳه ڏئي جواري اٽي داڳه”. (داغ).
(۷۳۰) دال روٽيءَ وارو- غريباڻي يا پوري پني وسعت وارو “وڌيڪ شاهوڪار لائين چون “ مڇي- مانيءَ وارو يا ڌيڻيوارو”.
(۷۳۱) دال ۾ ڪڇ ڪالا هي-ڳالهه ۾ ڪو رولو آهي. ]دال ۾ ڪجهه ڪاري شيءِ (مک جهڙي) هوندي ته رولو ٿيو[.
(۷۳۲) دال نه ڳرندي- پڄي نه سگهبو.
(۷۳۳) دانهينءَ واري دانهن ڪرڻ- بلڪل گهڻو پڪارڻ.
(۷۳۴) داڻو پاڻي- ان جل، قسمت.
(۷۳۵) دت دتائي بيٺو- ٺٺر ٿي يا هوڏ ڪري بهي رهيو-
(۷۳۶) در ٻر دؤنس- زبردستي.
(۷۳۷) دردن جا داستان کوليائين- ڏکن جون ڳالهيون ڪيائين.
(۷۳۸) دروازو قائم آهي- دروازو بند آهي- (درگاهه جو).
(۷۳۹) در بدر ڪيائين- حيران يا پريشان ڪيائين، رلايائين.
(۷۴۰) در وني بر وني- اندر ٻهريو، جو اندر ۾ هڪڙي رکي ۽ ٻاهران ٻي ڪري Double-faced. ۲۱۱ ۽ ۸۸۲
(۷۴۱) دڙيون ٽپڻ- خوشيءَ مان ٽپ ڇڏڻ، خوشيون ڪرڻ. ٻئي جو خانو خراب ٿئي ته حاسد دڙيون ٽپي”.
(۷۴۲) دخل ۾ نه آڻڻ- ذرو به ويچار نه ڪرڻ، بنهه نه ليکڻ. “اهڙيون ڳالهيون اسين دخل ۾ به ڪين آڻيون”.
(۷۴۳) دعا دل سان ئي نٿي لڳي- ڳالهه اعتبار ۾ نٿي اچي.
(۷۴۴) دڦ ڪرڻ- خلاص ڪرڻ، اجائي طرح خرچ ڪري وڃائڻ. “ پيءُ جي سموري ملڪيت دڦ ڪيائين”.
(۷۴۵) دفع ڪرڻ- ٽارڻ “ڌڻي درد دفع ڪندئين”.
(۷۴۶) دڳ لائڻ- واٽ ڏيکارڻ. “مونکي دڳ لائي ڇڏ”.
(۷۴۷) دڳو ڄمائڻ- اختياري يا حڪومت جو بنياد وجهڻ. “سمن ۽ سومرن کي وڙهندو ڏسي راجپوتن وڃي ٿر ۾ دڳو ڄمايو”.
(۷۴۸) دل ڀڄي پيئي- چاهه نه ٿيو.
(۷۴۹) دل تان لهي ويم- وسري ويم.
(۷۵۰) دل تي تري آيم- ياد پيم.
(۷۵۱) دل جهل- همت ڌار.
(۷۵۲) دل دٻليءَ ۾ رک- دلجائين ڪر.
(۷۵۳) دل سان لڳي ٿي- اعتبار ۾ يا ياد اچي ٿي.
(۷۵۴) دل کٽي ٿي پيس- بيزار يا ڪڪ ٿي پيو.
(۷۵۵) دل گڏيل نه آهي – ميلاپ ڪونهي.
(۷۵۶) دل لاهي هٿ ۾ ڪئي اٿس- ڊڄي ويو آهي.
(۷۵۷) دل ۾ دهل وڄڻ لڳس- اندر ۾ خوش ٿيڻ لڳو.
(۷۵۸) دل ۾ ڪيائين- ڏک ٿيس.
(۷۵۹) دل نه لوڙهه- بي همت نه ٿيءُ، آسرو نه لاهه.
(۷۶۰) دل وٽان- دل جي پسنديءَ موجب، وڻندڙ.
(۷۶۱) دل هڻڻ- ويچار ڪرڻ، پڪو ٺهراءُ نه ڪرڻ. “دل پيو هڻان ته هنکي اهو ڪم چوان يا نه”.
(۷۶۲) دلي بادلي- ظاهر ظهور، کليو کلايو.
(۷۶۳) دم جهل- سانت ڪر، ترس.
(۷۶۴) دم درميان اٿس- ساهه نڪرڻ تي اٿس.
(۷۶۵) دم ڏنائين- ساهه ڇڏيائين، مري ويو.
(۷۶۶) دڻيون پاڻيون ويون- بنهه چٽ يا خراب ٿيو.
(۷۶۷) (راجا) ديگ تيغ جو مالڪ آهي- ڌنوان ۽ ٻلوان آهي.
(۷۶۸) ڌاڌڪ ناڻي جو - تمام گهڻا پئسا.
(۷۶۹) ڌاڪو وڌائين- ناماچار يا ناموس ٿيس.
(۷۷۰) ڌانئين ڌونئين- وهنجي سهنجي، کڙي تڙي ٿي (ويم يا بيماريءَ مان اُٿڻ کان پوئين). “شل ڌانئين ڌونئين جڳهه گهمندي”. (زنانو دعا ڪرڻ جو نمونو).
(۷۷۱) ڌڄا پيا پون- معاملا پيا ٿين (ڏي وٺ وغيره تان).
(۷۷۲) ڌڄ مڄ جهڙي ٻانهن- تمام سهڻي زال.
(۷۷۳) ڌڌڙ ۾ پير هنيائين- سچي يا پوري ڳالهه نه ڪيائين.
(۷۷۴) ڌرم ڌوتائين- جئن ڪرڻ ڌرم يا فرض هوس تئن نه ڪيائين. مثلاً پئسا وٺي الي وڃڻ ٿيو ڌرم ڌوئڻ.
(۷۷۵) ڌرنو ماري ويٺو- ڪم نه ٿيڻ تائين ضد ڪري ويٺو.
(۷۷۶) ڌرڻ ڏڪي ويس- گهڻو ڏڪي يا ڊڄي ويو. (اکري معني ته جنهن ڌرتيءَ تي بيٺو هو سا ڌرتي ڏڪي).
(۷۷۷) ڌڪ (۱) مصيبت جو ڌڪ، خرابي يا نقصان مثلاً اولاد مرڻ ياپئسي وڃڻ جو ڌڪ “ ڌڪ ۾ ڌڪ”= مصيبت ۾ مصيبت- (۲) ڪپڙو ڌڪ نه جهليندو= گهڻو جٽاءُ نه ڪندو. ڌڪ = سٽ، زور.
(۷۷۸) ڌڪامڻ- (۱) ٻيڙي ڌڪائي = ٻڏي (۲) ڪوٺي ڌڪاڻي=کٽي، ڏيوالو نڪتو.
(۷۷۹) ڌڪڙ تي اَٽو- معاملو ٿيو. (اَٽو لڳي ته ڌڪڙ وڄي).
(۷۸۰) ڌڪو کڻڻ- ڪنهن جي طرفان لٺ کڻي اٿڻ (وڙهڻ لائين). “ڌڪو کڻجي ڀاءُ لڳ، شاهدي ڏجي الله لڳ”.
(۷۸۱) ڌڪو هڻڻ- (۱) ڏنڊو هڻڻ (۲) اٽڪل روُئين چوڻ.
(۷۸۲) ڌمال- (۱) ڌمال ڪڍيائينس = ڌمڪايائينس. (۲) ڌمال لڳي يا وڳي = نغارو وڄيو (ٺهرايل وقت تي) (ڪڪڙن ڌمالون هنيون = ٻانگون ڏنائون.
(۷۸۳) منهن جي ڌمالهي ويس- منهن جو تيج گهٽيس. (of the face)Expression ڌمال His countenance fell.
(۷۸۴) ڌمچر مچايائون- گوڙ ڪيائون.
(۷۸۵) ڌن لاتائين- ڌيان ۾ ويٺو، محو ٿي ويو.
(۷۸۶) ڌنڌو وڍڻ- کنڌو لاهڻ، رقم چڪائڻ.
(۷۸۷) ڌوڏ ٻڌي اٿس- هوڏ ڪئي اٿس.
(۷۸۸) ڌوُڙ- ڪجهه نه “ڌوڙ ڪمايائين=ڪجهه نه ڪمايائين”.
(۷۸۹) ڌؤنر سرو- اَڇي مٿي وارو، پير مرد.
(۷۹۰) ڌيڻيوارو- ڏڌ مکڻ وارو، سکيو سهنجو، شاهوڪار.
(۷۹۱) ڏاٺ ڏيڻ- ڇتو يا کهرو ڳالهائڻ.
(۷۹۲) ڏاٺ هري اٿس- سواد آيو اٿس، هريو آهي “چاٽي لڳڻ”. “ مٺائيءَ تي ڏاٺ هري اٿس، ته روز روز پيو کائي”.
(۷۹۳) ڏاڙهيءَ ڏس ڏيڻ- ڪنهن وڏي ماڻهوءَ جو ڏس ڏيڻ. “پاڻ مون سان گڏجي ڪو نه هليو، رڳو ڏاڙهيءَ ڏس ڏنائين ته نسروانجيءَ (نوشيروانجي) جي ڇاپ وٽ رهي ٿو”
(۷۹۴) ڏاڙهي مڇ ۾ مڇ ڏاڙهيءَ ۾ ڏٺائين- جئن تئن ڪري پوُرائو ڪيائين (پئسن جو).
(۷۹۵) ڏاڪي تي اچي بيٺا آهيون- ڪم پوُري ڪرڻ تي آهيون.
(۷۹۶) ڏاند ڏهي آيو- بخيل مان ڪم ڪڍي آيو.
(۷۹۷) ڏانئين اچڻ- تجويز هئڻ. ڳالهه ڪرڻ ڏانئين نه آيس”.
(۷۹۸) ڏائي ڏنبي ڪانهيس- حرفت يا ٺڳي ٺوُڳي نه ڄاڻي.
(۷۹۹) ڏٻرو آچار- گهٽ ۾ گهٽ تخمينو. “ڏٻرو آچار ڪبو ته به توکي ٽي هزار رپيا کوٽ بلي ضرور ڏيڻا پوندا”.
(۸۰۰) ڏٻريءَ ڪين ڪيتو آهي- اڻويساهي ڪانهي، قرض يا ٿورو لاهي سگهبو. (اوڌر يا مهرباني گهرڻ مهل چون).
(۸۰۱) ڏٺو ڪيائينس- ٻين جي اڳيان بدنام ڪيائينس.
(۸۰۲) ڏٺي مک ڳيهڻ- غيرت جهڙو ڪم ڏسي وائسي ڪرڻ. “ڪتي جوُٺو ڪئن کائبو؟ اهڙي ڏٺي مک ڪير ڳيهندو؟
(۸۰۳) ڏس ڪاڻي ڪيائين- قرض کڻي ڀڄي ويو (ٻئي شهر). “ڏس ڪاڻيءَ کان اکه ڪاڻي چڱي” (پهاڪو)
(۸۰۴) ڏگهري لٿي اٿس- مرم شرم ڪونهيس (ڏگهري=ڪاٺ جي پٽي يا ميخ جاڪرسيءَ وغيره کي هڻجي).
(۸۰۵) ڏند پيو پيهين- شوخي يا ڪاوڙ ٿو ڏيکاري.
(۸۰۶) ڏند چپن سان لڳس- وسميءَ ۾ پيو، حيرت لڳيس.
(۸۰۷) ڏند ڏيڻ- تڪرار ڪرڻ. “ پنهنجائيءَ ۾ ڏند نه ڏبو”.
(۸۰۸) ڏندن واري مٺ- حيرت. هن کي اهائي ڏندن واري مٺ ته اهڙو عجيب ڪم ڪئن ٿيو”؟
(۸۰۹) ڏند هيٺ ڪڪرو اچڻ- غيرت اچڻ. “ههڙي لائق انسان جي گلا ڪندي ڏند هيٺ ڪڪرو نه آيس”.
(۸۱۰) ڏندين آڱريون ڪرڻ- حيرت ۾ پوڻ. اصطلاح ۸۰۶
(۸۱۱) ڏندين ڏاند آهي- آپي سمرٿ يا پاڻيهي پڄن جوڳو آهي
(۸۱۲) ڏنءَ ڇڏڻ ٽهڻ، ڇرڪڻ. (ڪنهن ڪم ڪرڻ کان).
(۸۱۳) ڏنءُ ڏائڻ- ڪو ڪم شروع ڪرڻ.
(۸۱۴) ڏؤنڪي ڄ اڃي- جو رڳو بهي ڏسي (ڪم نه ڪري).
(۸۱۵) ڏوئي ڍڪڻ گيهه!- سڀ سڻائي، جهجهو فائدو.
(۸۱۶) ڏهي ٽوڙڻ- واسطو ڇنڻ “ٽڳا ٽوڙڻ”.
(۷۱۷) ڏهين سوڌو اُڻڻ- توڙ يا حد ڪرڻ. “ اَنت سوڌڻ”.
(۸۱۸) ڏيڏري- ڪو خسيس ماڻهو ڪنهن عمدي ڪم مان ويڪون ڪڍي، ته ٽوڪ طرح چون “مار! ڏيڏريءَ کي به زڪام ٿيو آهي” يعني ههڙو خسيس ماڻهو به ڳوَرو ٿو ڳالهائي. (ويڪون ڪڍي ٿو).
(۸۱۹) ڏيڍ چانور ٿو ڏوُر رجهيس- پاڻ کي وڏو ٿو سمجهي.
(۸۲۰) ڏينهن پڪا ڏاڙهون ٿو گهري- “تريءَ تي بهشت”.
(۸۲۱) ڏينهن جو ڏئو ٻاريو اٿس- ڏيوالو ڪڍيو اٿس.
(۸۲۲) ڏيوي ڏارين ٽارين اٿس- ماتا ٿوري نڪتي اٿس.
(۸۲۳) ڏيويڻ لڳڻ- وڻڻ. “اهڙيون ڳالهيون هن کي ڏيوين ڪين لڳن”. ]هندن ۾ سڀڪنهن جا ڏيو پنهنجا[
(۸۲۴) ڏيئي وٺي رهيو آهي- زور ڪونهيس.
(۸۲۵) ڊانوا ڊول ٿيڻ- بگڙڻ، ڦٽڻ،چٽ ٿيڻ.
(۸۲۶) ڊڀ ڄمڻ- گهڻو سيڙاپو ڏيڻ. “ بهي بهي ڊڀ ڄمي ويم”.
(۸۲۷) ڊڀڙي جو ڪمي- جو بيگڙ ۾ وهي، نڌڻڪو.
(۸۲۸) ڊگهي واڳ اٿس- ڇوٽ اختياري اٿس.
(۸۲۹) ڊگهو منڌرو چوڻ- چڱو يا بڇڙو ڪوٺڻ، گلا ڪرڻ. “ڊگهو منڌرو نٿا چئونس، متان دل ۾ ڪري”.
(۸۳۰) ڊنو پهه يا ڊنو ڊپ ڪرڻ- ڪنهن تڪليف جي خيال کان اڳواٽ اُپاءُ ڪرڻ. “ڊنو ڊپ ڪري گهڻا پئسا کڻي ويس متان کٽي پون”.
(۸۳۱) ڊينب ڪڍيائينس- ڌمڪايائينس. ڏسو “ڌمال”.
(۸۳۲) ڍاڪوئي پڪو!- آبادي ٿي! ڪم يا فائدي جي اُميد نه رهي (ٽوڪ طرح چون). ]ڍاڪو=نار جو قسم[.
(۸۳۳) ڍڍر ڍر ڍرا ٿيس- ڦلهڙو يا بي همت ٿيو.
(۸۳۴) ڍر ڏيڻ- ڇڪتاڻ نه ڪرڻ، ڏور ڏيڻ. (۱) رقم نه پهچائي اٿس ته مون به کڻي ڍر ڏني اٿس. (۲) لغر کي ڍر ڏي يعني ڏور ڏي (ڇڪ نه)
(۸۳۵) ڍر وجهڻ- دير ڪرڻ “ تو ڪم ۾ ڏاڍي ڍر وڌي”.
(۸۳۶) ڍڪ ڀرڻ- (۱) پيڻ (ڏک، سور سهڻ)، نه ڪڇڻ. “نقصان پيس ته کڻي ڍڪ ڀويائين يعني سوُر پي ويو”. دانهن نه ڪيائين. (۲) ساراهه ڪرڻ. اڪبر بادشاهه جي انصاف جا اڄ تائين ماڻهو ڍڪ پيا ڀرين.
(۸۳۷) ڍڪر کائڻ-ڳڻتيون يا ويچار ڪرڻ. “ سؤدو ڪري هاڻ پيو ڍڪر کائي”. (ڍڪر = پنڪيون، جهوٽا).
(۸۳۸) ڍڪر لڳي ويس يا وٺي ويس. (۱) بيهوش ٿي ويو. “ڄاڙيون مڙي ويس”. (۲) وائڙو ٿي ويو. “تال موُل گم ٿيس”. (ڍڪر=غشي. ڍڪرجڻ= بيهوش ٿيڻ).
(۸۳۹) ڍڪڻ ٿيءُ- پردو يا لڄ رک. ڍڪڻهار= پرده پوش.
(۸۴۰) ڍڳي وانگر ٿو وهي- گهڻو پورهيو ٿو ڪري.
(۸۴۱) ڍنڍين ڍير- ڍڳن جا ڍڳ، تمام گهڻا.
(۸۴۲) ڍوري هڻڻ- مچڻ، متارو ٿيڻ (وهٽن). “مال ڍوري هنيون بيٺو آهي”.
(۶۴۳) ڍونگل پيو ڍاري- چرچا يا چٿرون پيو ڪري.
(۸۴۴) ڍيري ٿيڻ-ڊهڻ .” ڌڪ لڳس ته ڍيري ٿي پيو”.
(۸۴۵) ڍينگوئي ڍيري- رقم ئي چٽ ! (ڍينگو = نار).
(۸۴۶) رات اکين تي گذاريم – سڄي رات ننڊ نه ڪيم. ڀيٽيو- تارن ڳڻيندي رات وهايم يا گذاريم.
(۸۴۷) رات پڪا جؤ ٿو گهري- “ تري تي بهشت ٿو گهري”.
(۸۴۸) (چور) راتاهو ڏيئي ويس- رات جو ڦري ويس.
(۸۴۹) رات گڏيل هئي- اڃا اوندهه هئي. (صبح نه ٿيو هو).
(۸۵۰) راتو واهه ڀڄي ويو- رات جي وقت ۾ ڀڄي ويو.
(۸۵۱) راجا ريت- ٺهرايل دستور يا نرخ “ جيڪي راجا ريت هوندو سو ڏبو، نئين رسم ڪانه وجهبي”.
(۸۵۲) راڄونتيون ڇايوُن- جيوت جا لاڙها چاڙها. “ راڄونتيون ڇايوُن آهن، ڪڏهن سک ڪڏهن دک”. ۶۲۷
(۸۵۳) راڌا ويڌي ڪرڻ اڌو اڌ ويڌي ڪري نبيرڻ. “ هن سٺ گهريا، مون ۴۰ چيا، نيٺ راڌا ويڌي ڪئي سون (پنجاهه).
(۸۵۴) ربيع نه خريف-( چيٽ نه ڪتي) ڪوبه واسطو نه.
(۸۵۵) رتا وڇوڙڻ- سڳا مائٽ (ڀائر وغيره) وڇوڙي ڌار ڪرڻ.
(۸۵۶) رت ٿي ويا- پرتا “کير کنڊ ٿيا”.
(۸۵۷) رت ٽهڪيس- جوش آيس، گهڻي ڪاوڙ لڳيس.
(۸۵۸) رت ڏسي رمي هڻڻ- حال ساروُ تڪليف ڏئڻ “هو غريب ايترا پئسا ڪٿان ڏيئي سگهندئين؟ تون به رت ڏسي رمي هڻ يعني گهڻو نه پيڙينس. (رمي يا ڪنڙي Cupping-glass. رت واري هنڌ حڪيم هڻن).
(۸۵۹) رت رنائين- رت جا ڳوڙها ڳاڙيائين، زار زار رنائين.
(۸۶۰) رت ولوڙڻ- ڪشالو ڪرڻ. “گهڻو ئي رت ولوڙيائين پر ڀاڳه نه ڀرايس ته ڪشالا ئي ڪوُڙ ٿي ويس”.
(۸۶۱) رڇ ڪڏائي وجهڻ- پنهنجي مطلب جي ڳالهه ڪرڻ. “مان جيڪي چوان ٿو سو ٻڌيئي ڪين ٿو، وچ ۾ رڇ ڪڏائي وڌو اٿس”.
(۸۶۲) رڇ ۾ ئي ڪينهيس- منجهنس ڪو به حال ڪونهي.
(۸۶۳) رڏ ڪڏائڻ- نٺر يا بي چيو ٿيڻ. “ وڃڻ لائين چيائينس پر هوُ رڏ ڪڏائي بهي رهيو”.
(۸۶۴) رحلت ڪيائين- مري ويو.
(۸۶۵) رضا يا وفات ڪيائين
(۸۶۶) رقم ئي توبري ۾- رقم ئي چٽ! سڀ پئسا اجايا ويا. بنياد- هڪ واڻيو واهه اُڪرندي گهوڙي سوڌو ڪريو. پئسن جي هڙ توبري ۾ پيل هئس سا پاڻيءَ ۾ لڙهي ويس، تنهنڪري هئن به چون ته
(۸۶۷) هڙ ئي هلاک- رقم ئي چٽ.
(۸۶۸) پئسا پاڻيءَ ۾.
(۸۶۹) رڪ جي دانگي چڙهي آهي- ڏڪار ٿيو آهي.
(۸۷۰) رک رکاڻي نه ڪيائين- جيڪي چوڻو هوس سو چيائين.
(۸۷۱) رکو روُح- کهري سڀاءَ وارو، جو ملڻو يا ميلاپي نه هجي.
(۸۷۲) رڳن ٺارڻ واري ننهن مليس- اهڙي ننهن مليس جنهنجي لڇڻن ڪري دل کي گهڻي فرحت يا خوشي ٿيس”.
(۸۷۳) رڳن ۾ پيهي وڃڻ- دل کي گهڻو وڻڻ. “هو پنهنجي نيڪ سڀائين ڪري منهنجن رڳن ۾ پيهي ويو آهي”.
(۸۷۴) رندن ۾ رولڻ- ڀٽڪي خراب ٿيڻ.
(۸۷۵) رنڌڻي ۾ رولو پوڻ- گهر جي ڀاتين جي پاڻ ۾ اڻبڻت ٿيڻ.
(۸۷۶) روٽي روٽيءَ تي رکي نه کائڻ- ڏکيو بکيو يا ڪنگال ٿيڻ “سيٺين سان ڊوه ڪيو اٿس ته پاڻ به روٽي روٽيءَ تي يا ماني مانيءَ تي رکي ڪين کائيندو”.
(۸۷۷) روح ريلو ڏنو- دل جي ڇڪ يا سڪ ٿي.
(۸۷۸) روڪڙو جواب- صفا ناڪار Flat refusal.
(۸۷۹) رءُ ڪپڻ- وڌڻ نه ڏيڻ. “تو ٻٽاڪون پي هنيون پر هن وچ ۾ اهڙي ڳالهه ڪئي جو تنهنجو رءُ ڪپي ڇڏيائين”. To take wind out of one’s sails.
(۸۸۰) رئڻ ۾ ڇٽڪڻ- رودن ڪرڻ، زار زار يا گهڻو رئڻ. “پهريائين سوُر پئي پيتائين، پر پوئين اچي رئڻ ۾ ڇٽڪيو”.
(۸۸۱) زبان دراز (آهي) – گهڻ ڳالهائو (آهي). “وڏ واتو”.
(۸۸۲) زبان ڏنائين- انجام ڪيائين.
(۸۸۳) زبان ڪوڙي ڪيائين- انجام نه پاڙيائين.
(۸۸۴) زمين دوز ٿيڻ- ڊهي پٽ ٿيڻ، ڊهڻ. “ڌرتي ڌٻڻ ڪري ڪي جايون زمين دوز ٿي ويون”.
(۸۸۵) زور جي ميندي لڳڻ- ڪنهن کان سندس مرضيءَ جي برخلاف ڪو ڪم ڪرائڻ- “هن کي چوڻ طرح چئبو؛ جي نه مڃيندو ته زور جي ميندي ڪا نه لڳندي”.
(۸۸۶) زور ڏيئي بيٺو- جيڪي حيلا ڪرڻا هئس سي ڪيائين.
(۸۸۷) ساب پوڻ- سڦلو يا سجايو ٿيڻ. “ پورهيا ساب پيا”.
(۸۸۸) ساڄي لڳيس- چڱو وجهه مليس (فائدي جو).
(۸۸۹) ساري سر اٿس- نصيب زور اٿس.
(۸۹۰) ساسين سکالو ٿيو- سولائيءَ سان ساهه ويس. (مئو)
(۸۹۱) ساهه ٽنگجي پوڻ- گهڻي ڳڻتي يا ويچار ٿيڻ. “جيستائين تنهنجو خط نه ايندو تيستائين منهنجو ساهه ٽنگجي پوندو”.
(۸۹۲) ساهه پٽڻ- ساهي کڻڻ، ٿڪ ڀڃڻ.
(۸۹۳) ساهه مٺ ۾ ٿيڻ يا اچي وڃڻ- گهڻو ڊپ هئڻ يا مرڻ جو ڊپ ٿيڻ. “اهڙو طوفان لڳو جو سڀني جو ساهه مٺ ۾ اچي ويو”. (سنڌي پنجون ڪتاب).
(۸۹۴) سائو- آباد، شاهوڪار يا چڙهيل (عهدي وارو)
(۸۹۵) سائي سلي- شروع يا منڍ کان وٺي، ننڍي هوندي کان.
(۸۹۶) سڀ وٽ سان پوُرو- توسان تو جهڙو مونسان مون جهڙو.
(۸۹۷) ستي مک جاڳايائين- بند ٿيل جهيڙو شروع ڪريائين.
(۸۹۹) ستمي چوَر ٿيس- جيڪي هوس سو سڀ ويس.
(۹۰۰) سٿرا ساٿي آيس- ڏسو “ساسين سکالو ٿيو”.
(۹۰۱) سج ڪني ڪڍي- سج ٿورڙو اُڀريو.
(۹۰۲) سج لاڙائو ٿيو- سج لهڻ تي آيو. اصطلاح ۲۵۰
(۹۰۳) سج کي ڀتر هڻي کاڌائون- رات جي ماني سويلئي کاڌائون.
(۹۰۴) سڄي لڱين- سڄن يا سلامت لڱن سان، صحيح سلامت، چڱو ڀلو. “دشمنن مان سڄي لڱين ڪو نه بچو” يعني ڪي مئا ته ڪي ڦٽيا (پنجون ڪتاب).
(۹۰۵) سڃ پيئي واڪا ڪري- سڃ لڳي پيئي آهي.
(۹۰۶) سڌ تي ٻڌ- جهڙي حالت تهڙي رٿ. ۳۹۳.
(۹۰۷) سڏئي سڏ ڏيڻ- وقت تي مدد ڪرڻ. ۷۷۱ ۽ ۷۸۳
(۹۰۸) گهڻا سر اُٿلايا اٿس- گهڻا زمانا يا دنيا جا نمونا ڏٺا اٿس يعني گهڻو آزمودگار آهي. (سر= زمانا).
(۹۰۹) سرمو پائي ويو- اهڙي طرح شئي کڻي ويو جو پتو نه پيو.
(۹۱۰) سر ويچ - جر سر وڪڻي، سر جي سٽ ڏئي، پهلوان.
(۹۱۱) سڪيءَ ۾ ٽٻي هڻي ويو- پڌري ڳالهه بنهه الي ويو.
(۹۱۲) سڱن تي کنيائينس- چڱيءَ طرح ڌمڪايائينس.
(۹۱۳) سڱ ساهڻ- (۱) مائٽ سڏائڻ (۲) برابري ڪرڻ. “آءٌ ٻانهي ٻاروچن جي، سڱ نه ساهيندياس”. (شاهه).
(۹۱۴) سلا ساوا هوندائين! – آباد هوندين (دعا) ۵۸۱.
(۹۱۵) سلي کان اڳي سنگ ڳڻڻ- اڳ ڪٿيا ڪم ڪرڻ ۶۹.
(۹۱۶) سمي پائي- اتفاق سان. سمي ساروُ= وقت پٽاندر.
(۹۱۷) سوڙهو گهٽڻ – لاچار ڪرڻ. “ ووٽ لائين سوڙهو گهٽيائين”.
(۹۱۸) سوڪ ماني پچايائينس- ڏاڍي جٺ ڪيائينس.
(۹۱۹) سونا سڱ چاڙهي آيو- سونڊ پائي يا ڪاوڙجي آيو.
(۹۲۰) (هن لائين) سونو سج اُڀريو- سڀاڳو ڏينهن ٿيس.
(۹۲۱) سون ۾ سرهو آهي- بلڪل لائق يا سچو انسان آهي.
(۹۲۲) سونو ڪٽورو هٿ ۾ اٿس- پنڻ کان عار ڪو نه اٿس.
(۹۲۳) سوني ماڻ سان مئي ڏنائين- (پئسا) موٽائي نه ڏنائين.
(۹۲۴) سهڻي سمهڻ- ڀروسو رکي وهڻ. “تون انهيءَ سهڻي نه سمهه، ته هو تنهنجو ڪم ڪندو”. (سهڻو= سپنو).
(۹۲۵) (زال) سنئين مهني آهي- ويامڻ تي آهي.
(۹۲۶) پاڻيهي سئي سڳي کي سوريندي-پاڻيهي ڳالهه چرندي، ڳالهه تي ڳالهه کلندي.
(۹۲۷) سئيءَ ۾ سڳو- سڳو مائٽ.
(۹۲۸) سئيءَ سڳي سوُڌو- ذري پرزي، سموُرو.
(۹۲۹) سيج پڄايائينس- ڏاڍي مار ڏنائينس. ]اکري معني ته کٽ مقام يا مسڻ ۾ پهچايائينس[.
(۹۳۰) سيخ ٿيڻ- (۱) گهوڙو سيخ ٿيو- نرا کنيائين، پوين ٽنگن تي کڙو ٿي بيٺو. (۲) چنڊ سيخ ٿيو- اُڀريو. (۳) هو وڃي ٿو سيخ ٿيندو- گهڻو ڪاوڙبو.
(۹۳۱) سينڍ ڏيڻ- اڳواٽ چتائڻ “هن کي سينڍ ڏيئي ڇڏج ته سڀاڻي ماستر حساب پڇندس”. (سينڍ=سيٽ).
(۹۳۲) سيني تي مڱ ڏرڻ- حاسد جي روبرو اهڙو ڪم ڪرڻ جو هن کي ساڙ لڳن. “جو سڙي تنهنجي سيني تي هو مڱ ڏري”.
(۹۳۳) سيڻهه ٿي پوڻ- گهڻو ڀرجڻ “کائي سيڻهه ٿي پيو، هلي نٿي سگهيو”. (سيڻهه= ٻڪريءَ جي ڦوڪيل کل).
(۹۳۴) سيءُ وٺي ويم يا سياٽو پيم- ڏڪي يا ڊڄي ويس.
(۹۳۵) (سج) شاخون ڪڍيون- اُڀريو.
(۹۳۶) شاهاڻي ٽور هلي ٿو- آهستي ۽ فرحت سان هلي ٿو.
(۹۳۷) شب – ڍڪ، پردو. ڪيترا ڏينهن اها ڳالهه شب ۾ رکي (لڪائي) سگهبي. ڳالهه شب ۾ رهجي آئي=ڳالهه جي اوگهڙ يا اُپٽار نه ٿي.
(۹۳۸) شتر بي مهار- (ڇڙواڳ اُٺ) جنهن کي ڪو جهلڻ پلڻ وارو نه هجي، اَڍنگيءَ هلت وارو.
(۹۳۹) شد مد سان ڳالهايائين- چڱي زور يا فلڪ سان ڳالهايائين.
(۹۴۰) شڌو ٻڌو اٿس- (جائي) هوڏ ڪئي اٿس.
(۹۴۱) شرڙ ڦاڙيائين- جنن ڀوتن جون يا واحياتي ڳالهيون ڪيائين.
(۹۴۲) شر مچايائين- ٿوريءَ ڳالهه جو وڏو وڌاءُ ڪيائين.
(۹۴۳) شڪل پيئي شيشا ڀڃيس ( ته به چوي ته ٻانهن کپيم ڀت جي ڀوُري) – بدشڪل آهي (ته به چوي ته بلڪل سهڻي ٻانهن کپيم) - ]اکري معني ته منهن ۾ ايترو تيج اٿس جو اُن جي اثر ڪري شيشا ٽڙڪيو پون[.
(۹۴۴) (ب) شل ٿي پيو- سڪي ويو، نستو ٿيو (ٿڪ ڪري).
(۹۴۵) (ڳالهه جي) شنيدي ٿي- (ڳالهه) پڌري ٿي.
(۹۴۶) شهه کائي موٽيو- هارائي آيو.
(۹۴۷) شيءِ ٿيڻ- مطلب يا پورائو ٿيڻ. “حال ٽيهه رپيا مليا ته به منهنجي شيءِ ٿي”. انبن مان شيئين ڪيم = ڍءُ ڪيم.
(۹۴۸) شير پياز پڌرو ڪيائينس- سڀ عيب يا ڳجهه ظاهر ڪيائينس. ڀيٽيو- “ پڙ پڌرو ڪيائينس”.
(۹۴۹) شير شڪر- گهرا دوست. “هيءُ پاڻ ۾ شير شڪر آهن”.
(۹۵۰) شير مڙس- شينهن جهڙو مڙس، پهلوان، بهادر.
(۹۵۱) شينهن ڪلهي چڙهڻ- بي اونو يا سکي ٿيڻ. (۱) “قرض کان ڇٽي اچي شينهن ڪلهي چڙهيو آهي. (۲) هڪڙي نياڻي هيس سا به وڃي شينهن ڪلهي چڙهي يعني پرڻجي وڃي ساهري سکي ٿي.
)۹۵۲( (ڪپڙو) صابڻ چٽ ڏيئي ڌوءُ- صابڻ جو گهڪو ڏيئي (ٿورو صابڻ هڻي) ڌوءُ.
)۹۵۳( صدقي جي ٻڪري- جنهن کي ٻين جي پاران تڪليفون يا سختيون سهڻيون پون يا جو نڌڻڪو سمجهيو وڃي. A Scapegoat “توهين گهمڻ ٿا وڃو باقي آءٌ آهيان صدقي جي ٻڪري جو توهانجو ڪم ويهي پورو ڪريان”.
(۹۵۴) ضد تي چڙهيو آهي- ضد يا هوڏ ڪئي اٿس.
(۹۵۵) طبل ٿو هلائي- وڏائي ٿو ڪري، حڪم ٿو هلائي.
(۹۵۶) طبيبين تات پوڻ- (۱) علاج يا دوا ڪرڻ. “کاڌي پيتي جي سنڀال نه ڪبي ته طبيبين تات پئبو يا طبيبن جا در ڏسڻا پوندا”. (۲) ٻين جي محتاجي ڪڍڻ، ڪاڻيارو ٿيڻ. “ڪو به نازڪ ڪم سنڀالي نه ڪندا ته پوئين طبيبين تات پوندا”.
(۹۵۷) ظلم جو ٽڪر- ستائيندڙ. “ ڇوڪرو ظلم جو ٽڪر آهي”.
(۹۵۸) (ڳالهه) عالم آشڪار آهي- جڳ پڌري آهي.
(۹۵۹) عدم پيدا آهي- پيدا ڪونهي، گم آهي (ماڻهو يا شيئين).
(۹۶۰) عدول حڪمي ڪيائين- نافرماني ڪيائين، حڪم نه مڃيائين.
(۹۶۱) عقل جو وير آهي- بيعقل يا ڪم عقل آهي.
(۹۶۲) عقل چرخ ٿيس- وائڙو ٿيو، گهڻو عجب لڳس.
(۹۶۳) عقل ڳنڍيائين يا ويڙهايائين- چڱي سياڻپ يا اٽڪل ڪيائين.
(۹۶۴) (رپيا) علي الحساب ڏنائين. اڳواٽ ڏنائين، حساب پوئين ٿيندو.
(۹۶۵) عنقا جو شڪار. ناممڪن يا نه ٿيڻ جهڙي ڳالهه. “ويل جواني اهڙي هٿ اچي جهڙو عنقا جو شڪار ملي “ (چوندا آهن ته عنقا پکي آسمان ۾ رهي ٿو).
(۹۶۶) عيد اڳڙي- مانائتو ڪپڙو جو ڪنهن ڏينهن وار تي پائجي. “ نوان ڪپڙا پائي پورا ڪيائين، باقي جيڪا عيد اڳڙي بچي اٿس سا به اکين ۾ ٿي اٿس”.
(۹۶۷) غرقي- ٻڏل (پاڻيءَ ۾ پسيل) ان، ٿوري وسعت. “ گهر ۾ غرقي به نه لڀي ٻاهر دم هڻي ٺوڙهين جا”. ۶۴۷ (ٺوڙهي=اُچي ڪڻڪ جو قسم).
(۹۶۸) غم کاڌائين- ڏکه يا ڪاوڙ دل ۾ سانڍياءُ، نه ڪڇائين.
(۹۶۹) گهوتا (غوطا) - ٽٻيون، ڳڻتيون. “گهوتا پيو کائي”.
(۹۷۰) فاقا ڪڍيائين- لنگهڻ يا بکون ڪڍيائين، بنا کاڌي گذاريائين.
(۹۷۱) فتوُر جاڳايائين- معاملو ڪرايائين.
(۹۷۲) فرياد مچايائين- وڏيون دانهون ڪيائين.
(۹۷۳) فصل ٻٽيرو- سک ڦٽو، جنهن کي هڪ هنڌ آرام نه اچي.
(۹۷۴) فلڪ نه آڻڻ- ويچار نه ڪرڻ، نه ليکڻ. “ تو جهڙن تي هوُ جيڪر فلڪ به ڪين آڻي”.
(۹۷۵) فوت ٿيڻ- مرڻ. ڏسو “رحلت ڪرڻ”.
(۹۷۶) فهيون منجهائڻ- ستائي منجهائي ڇڏڻ. “پئسا نه مليس ته فهيون منجهائي ڇڏيائين”.
(۹۷۷) (سڄو ڏينهن) قاصداڻي ڪار ڪرڻي پوي ٿي- قاصدن جي ڪرت (ڊڪ ڊوڙ) ڪرڻي پوي ٿي.
(۹۷۸) (ڪنهن جي)قبر يا مسڻ ڪنو نه ڪجي- مئل ماڻهوءَ تي ڪو قرض رهيل هجي ته نه رکجي( پر لاهجي).
(۹۷۹) (دنيا ۾)قبو اُڏائي ڪو نه ويهبو- سدائين جيئرو نه رهبو.
(۹۸۰) قرض کڻي ڪنگڻ پائڻ- “هٽ کٽائي حلوا کائڻ”.
(۹۸۱) قرض ۾ ٻڏو پيو آهي- تمام گهڻو قرض اٿس.
(۹۸۲) قرض ۾ ٿو وهي- بيدليو يا مٿاڇري طرح ڪم ڪري ٿو.
(۹۸۳) قسمت سانگي آيو- اتفاق سان آيو. قضا ٿيڻ= ڀڄڻ.
(۹۸۴) قصا پيا ڪٽين- زٽ شٽ پيا هڻن، ڳالهيون پيا ڪن.
(۹۸۵) قضا قضا نه ٿئي- لکيو نه ٽري ۸۱۴.
(۹۸۶) (ڪنهن جي) قلعي کولي ڇڏڻ- ٽپڙ يا افعال پڌرا ڪرڻ.
(۹۸۷) قلم ئي ڪڍي ڇڏيائون- رواج ئي بند ڪري ڇڏيائون.
(۹۸۸) قلم وهي ويو- حڪم جاري ٿي چڪو.
(۹۸۹) ڪاتيءَ ڪسندي يا ڪنڌ تي ڪاتيءَ ايندي ائين ڪيائين- ڏاڍي لاچار ائين ڪيائين.
(۹۹۰) ڪاٺ ڪهاڙا لڳڻ- گهڻي سر جوشي ڪرڻ ڪنهن خرابي کي بند ڪرڻ يا ڪنهن بڇڙي کي روڪڻ لائين. مثلاً “چورن جي پٺيان پوليس ڪاٺ ڪهاڙا کڻي لڳي”.
(۹۹۱) ڪاٺي ڀڳي اٿس- نانگ يا بلا کاڌو اٿس؛ ڪکيو آهي.
(۹۹۲) ڪارڄڀو- ڪاريءَ ڄڀ وارو، نڀاڳو. (چون ته ڪار ڄڀو پٽي ته هن جي پٽ لڳي، تنهنڪري اها معني[.
(۹۹۳) ڪاريءَ وارا ڪک- سڃ، اڻ هوند. پريان ڀانئين ته شاندار شيَ آهي، پر ويجهو وڃي ڏس ته ڪاريءَ وارا ڪک يعني سڃ ۽ ڀينگ ۲۲۵.
(۹۹۴) ڪا شي ڪروٽ کاڌائين- گهڻيون سختيون سهي يا لاچار قرض کڻي ڪم پورو ڪيائين ]ڪا شيء ۾ اڳي ڪي هندو ڪروٽ يعني ڪارائيءَ سان پنهنجو بت وڍي مڪتيسر نالي کوهه ۾ وجهندا هئا جو سمجهندا هئا ته ائين مڪتي ملندي[.
(۹۹۵) ڪاغذ ڪيائون- حساب يا ليکو ڪيائون، نفعو نقصان جاچائون. “پوتا ميل ٻڌائون”.
(۹۹۶) ڪاڪياڻي ٿي پوي ته؟ - ڪو اتفاق يا خرابي ٿي پوي ته پوئين؟
(۹۹۷) ڪانڀ ڪڍي ويٺو آهي- (۱) ڪپڙو گوڏن ۽ پٺيءَ کي ٻڌي ٺهي جڙي ويٺو آهي. (ٿري ماڻهو عام طرح ڪانڀون ڪڍي وهن) (۲) ڪم جو اونو ڪو نه اٿس.
(۹۹۸) (تو لائين) ڪانگ اُڏايم- ڪانگن جي اُڏامڻ مان سوڻ ڳنڍيم (ته شل اچين).
(۹۹۹) ڪانگ ڪڍي ويٺو- ڳالهه جي ڊيگهه ڪيائين، گهڻو ڳالهايائين. (ڪانگ= ڪانءَ جي ڪان ڪان).
(۱۰۰۰) ڪانگيوُن ڊوڙايائين- تڪڙا نياپا موڪليائين. ]ڪانگ= تڪڙو نياپو، جو ڪانءَ جي هٿان موڪلجي[

1001 کان 1450

(۱۰۰۱) ڪانءُ- (۱) افلاطون، اُستاد،تريناڪ. “هو ڪانءُ آهي” (ڪانءُ سياڻو پکي). (۲) عيب- انهيءَ مائٽيءَ مان ڪهڙو ڪانءُ نڪتو جو توهان نه ڪئي”.؟
(۱۰۰۲) ڪانءَ جي چهنب ۾ موڪلج- بلڪل جلد موڪلج.
(۱۰۰۳) ڪاڻي کي ڪاڻو نه چئجي- ڪنهن ۾ ڪو عيب ڏسجي ته هن کي اهو منهن تي چئي نه ٻڌائجي.
(۱۰۰۴) ڪائو کائڻ- گهٽجڻ. پاڻيءَ ڪائو کاڌو- پاڻي گهٽيو يا لهي ويو. تپ ڪائو نه کاڌو- تپ نه گهٽيو.
(۱۰۰۵) اها ته ڪبير به ڪٿي آهي- اهو ته ٺهيو پيو آهي. ]اکري معني ته ڪبير ڀڳت به ائين چئي ويو آهي[.
(۱۰۰۶) ڪتر پوڻ- گهٽ ٿيڻ. “نشي ڪم آڻڻ ڪري ڄمار ۾ ڪتر پوي ٿي”.
(۱۰۰۷) ڪتن جي چٺ- بلڪل ميرو باسڻ (ڪتن چٽيل).
(۱۰۰۸) ڪتي ٻلي کان قابو آهي- بلڪل سوگهو آهي.
(۱۰۰۹) (دل تي) ڪٽ چڙهيس- خراب اثر ويٺس.
(۱۰۱۰) ڪپڙن ۾ نٿو ماپي- تمام گهڻو خوش ٿيو آهي. ]خوشيءَ سبب اهڙو متو جو ڪپڙا سوڙها ٿيس[.
(۱۰۱۱) ڪچ مئڻ- گارگند ڏيڻ، ڪنا لفظ ڪم آڻڻ.
(۱۰۱۲) ڪچو لائڻ- گلارو يا بدنام ڪرڻ، “سڄي ڪڙم کي ڪچو لاتائين”. (ڪچو- ڪلنڪ، عيب).
(۱۰۱۳) ڪچو کائڻ ٿو اچي- مارڻ يا وڙهڻ ٿو اچي.
(۱۰۱۴) ڪچو کير پيڻ- (۱) ڪنهن کان صلاح پڇڻ يا پوُري خاطري ڪرڻ ڌاران ڪو ڪم ڪرڻ. “ڪچو کير ڇو پئجي جو پوئين پڇتائجي؟” (۲) آزمايش نه هئڻ. “مون به ڪچو کير ڪو نه پيتو آهي- آزمودگار آهيان”.
(۱۰۱۵) ڪڇي ڦاڙجي- (۱) هوند ساروُ خرچ ڪجي. (۲) ڳڻتي ڳوتي ڪم ڪجي ۶۷۶.
(۱۰۱۶) اسان جي ڪڍ پيو اچي- اسان جي پٺيان پيو اچي.
(۱۰۱۷) (مال)ڪروُ مروُ ٿيو- زيان ٿيو، اجايو ويو.
(۱۰۱۸) ڪڪڙو ڪوُ لڳي پيئي آهي- سڃ لڳي پيئي آهي.
(۱۰۱۹) ڪک ڀڃي ٻه نٿو ڪري- ذرو ڪم نٿو ڪري.
(۱۰۲۰) ڪک ڪپڙيوُن پيو ميڙي- چريو ٿيو آهي.
(۱۰۲۱) (ڳالهه) ڪک ۾ لڳي بيٺي اٿم- گهڻو ويچار يا اونو اٿم.
(۱۰۲۲) ڪک وجهڻ يا ڪک وجهي ڍڪڻ- ڪنهنجا عيب يا ڪا گهٽتائي لڪائڻ. “ پٽس جي ڳالهه آهي ته ڏس ڪئن ڪک وجهي ٿو ڍڪيس”.
(۱۰۲۳) ڪلها گٺل اٿس- ڏاکڙن يا گهاٽن سهڻ تي هريل آهي.
(۱۰۲۴) شل ڪلها ڳاڙها ڪري ايندين!- ڳاڙهو ڊپٽو ڍڪي ايندين. (پٽ ساهرو). دعا ڪرڻ جو نمونو.
(۱۰۲۵) ڪلهو ڪلهي سان ڏيئي بيٺو- شامل يا مددگار ٿيو.
(۱۰۲۶) ڪلهو هڻڻ- برابري ڪرڻ. “ وڏن سان ڪلهو نه هڻ”.
(۱۰۲۷) ڪليوُن ڪنبڻ لڳيس- ڏڪڻ يا ڊڄڻ لڳو.
(۱۰۲۸) ڪنا گهڙڻ - اجايو سستيءَ ۾ وقت وڃائڻ. “نوڪري نه ڪندو ته گهر ۾ ويهي ڪنا گهڙيندو ڇا”؟
(۱۰۲۹) ڪن اوڙا ڪن ٻوڙا ڪيائين- ماٺ ۾ رهيو. (ائين ڏيکاريائين ڄڻ ته ڳالهه نه ٻڌايائين. ڀيٽيو- ڪن ٻوساٽيائين، ڪن لڪايائين (مرم واري ماڻهوءَ لائين چئبو).
(۱۰۳۰) ڪن ڀريائين- ڪوڙيون سچيون ڳالهيون ٻڌائي ڪاوڙايائين.
(۱۰۳۱) ڪنڀ ڪرڻ واري ننڊ- گهڻي وقت تائين ڳوڙهي ننڊ، گهڻي غفلت. “چورن باهه ٻاري ڏني. پر پوليس کي ڪنڀڪرڻ واري ننڊ هئي”. ]رانوڻ جو ڀاءُ ڪنڀڪرڻ ڇهن مهنن کان پوئين جاڳندو هو[.
(۱۰۳۲) (ڳالهه) ڪن تائين آيس يا ڪن پيس- ڳالهه ٻڌائين.
(۱۰۳۳) (ڳالهه) ڪن پٺيان ڪيائين- ڌيان ۾ نه آندائين.
(۱۰۳۴) ڪن ڇٽي آيا- موُر نڪتو (کوٽ نه ٿي).
(۱۰۳۵) ڪن ڇڏائي آيو- پلؤ آجا ڪري يا پاڻ ڇڏائي آيو.
(۱۰۳۶) ڪن يا ڪنڙو ڏنائين- ڳالهه لڪي ٻڌائين.
(۱۰۳۷) ڪن رس اٿس- راڳ ٻڌڻ جو شق اٿس.
(۱۰۳۸) ڪن سپرو آهي- ٻڌڻ جو تکو آهي.
(۱۰۳۹) ڪن سن ۾- ڳجهيءَ طرح، لڪائي.
(۱۰۴۰) ڪن ڪڍينس- ڳالهه چورينس، منجهه لهينس.
(۱۰۴۱) ڪن کائي ويو- ڪڪ ڪيائين. (ڳالهين سان).
(۱۰۴۲) ڪن کڙو ڪيائين- چتايائين، ڳالهه ڌيان تي آندائين.
(۱۰۴۳) ڪن يا ڪنڙو کڻينس- ڳالهه چورينس.
(۱۰۴۴) ڪن ۾ ڦوڪ ڏنائينس- ڇيڙيائينس.
(۱۰۴۵) (ڳالهه) ڪن وجهينس- ڌيان تي آڻينس، ٻڌائينس.
(۱۰۴۶) ڪن وزير- همراز A confidant. “هوُ ڇوڪرو پيءُ جو ڪن وزير آهي” (لڪائي ڳالهيون ڪريس).
(۱۰۴۷) (توکان) ڪن هڻي ٿو- (توکان) ڊڄي يا ٽهي ٿو.
(۱۰۴۸) ڪنڌ تي چڙهندو ٿو وڃي- گستاخ ٿيندو ٿو وڃي.
(۱۰۴۹) ڪنڌ ڪڍائڻ- ناڪار ڪرڻ. “ منهن موڙڻ”.
(۱۰۵۰) ڪنڌ کڻڻ- مانائتو ڏسڻ ۾ اچڻ، ٻين اڳيان پاڻ کي شرمندو نه سمجهڻ. “ قرض لاٿائين ته ڪنڌ کڻڻ جهڙو ٿيو”.
(۱۰۵۱) ڪنڌ کي وهاڻو ڏيئي ويٺو- (۱) بيپرواه ٿي يا دلجائين ڪري ويٺو. (۲) ڪم جو اونو نه ڪيائين.
(۱۰۵۲) ڪنڌ ۾ ڪلي اٿس- هٺيلو آهي ]ڪنڌ ۾ ڪلي ته ڪنڌ نمائڻ (نئڙت ڪرڻ) مشڪل[.
(۱۰۵۳) ڪنڌ يا منهن مٿي ٿيس- مان وڌيس.
(۱۰۵۴) ڪنڌ هيٺ ڪيائين- (۱) لڄ ڪيائين- (۲) شرمندو ٿيو.
(۱۰۵۵) (سڀني سان) ڪنڊا پوکيا اٿس- (سڀني سان) بڇڙيءَ طرح هليو آهي. “ڪنهن سان رهائي ڪا نه اٿس”.
(۱۰۵۶) ڪنڊ ۾ رئڻ- ڳجهيءَ طرح يا لڪائي ڏک ڪرڻ. “چور جي ماءُ ڪنڊ ۾ رئي”.
(۱۰۵۷) ڪنگڻ ڪڍي ويٺو آهي- کٽو آهي، پئسا نٿو ڏئي.
(۱۰۵۸) ڪنن مان ڪپهه ڪڍي ڇڏ- ڌيان ڏيئي ٻڌي ڇڏ.
(۱۰۵۹) ڪنو ڪڍينس- منجهه يا سماءُ لهينس.
(۱۰۶۰) ڪچي يا ڪچڙي ڪانڀ- ننڍڙا ٻار، اها آڪهه جنهن ۾ ننڍڙا هجن”، ويچارو ڪچڙي ڪانڀ ڇڏي ويو”.
(۱۰۶۱) ڪنو وٽي ڪيائون- سڱ ڏيئي سڱ ورتائون.
(۱۰۶۲) ڪنول ڦريو اٿس- چريو ٿيو آهي.
(۱۰۶۳) ڪني مڇي. نه وڪامڻ جهڙي يا نڪمي شيئين. “ڪٻٽ آهي، ڪني مڇي ڪانهي جا نه وڪامندي”.
(۱۰۶۴) ڪڻ ڇڏي تهه ميڙڻ- تنت مال يا چڱي شيئين ڇڏي خسيس شيئين قبولڻ، بيهودي چونڊ ڪرڻ، ليلا هار وٺي چنيسر ڇڏيو سو گويا ڪڻ ڇڏي تهه ميڙيائين.
(۱۰۶۵) ڪڻو قرارو ٿيس- ڀاڳ وريس، نصيب کليس.
(۱۰۶۶) ڪڻي گهٽ ڪاسو ٿيو- ٿورو کٽو، ٿوري تان ڳالهه گٿي.
(۱۰۶۷)
(۱۰۶۸) ڪوڏر هڻڻ- سخت پورهيو يا ڪشالو ڪرڻ. “ ڪهڙي ڪوڏر هنئين اٿس جو ٽنگون ٽيڙي پيو آهي”؟
(۱۰۶۸) ڪوڏيءَ ملهه ٿيس- بلڪل بيمانو ٿيو.
(۱۰۶۹) ڪوُڙ ڪڇن مان ڪڍڻ- سچو ٿيڻ. “ماڻهو ڪوُڙ ڪڇن مان ڪڍن ته ڏيتي ليتيءَ جي رسم بند ٿئي”.
(۱۰۷۰) ڪوُڙي ڪنين ٻڌم- افواهي طرح يا هل ٻڌم.
(۱۰۷۱) (شيئين) ڪوسا ڪهر ڪري وڪڻيائين- بلڪل گهٽ اگهه ۾ وڪڻيائين” (ڪوهري هوڪا ڏيئي وڪڻن).
(۱۰۷۲) ڪوَ کائڻ- ڊڄڻ، ٽهڻ. “هو توکان ڪؤ ٿو کائي”.
(۱۰۷۳) ڪئي يا ڪتي ڪن وڍيا- (سيکت ملڻ ڪري) وري ائين نه ڪيائين. “ چغلين هڻڻ ڪري هڪ ڀيرو مار کاڌائين ته وري ڪتي ڪن وڍيا”.
(۱۰۷۴) ڪياڙي کنهڻ- ويچار ۾ پوڻ، منجهي بيهڻ. “پهريون ئي سوال پڇو مانس ته لڳو ڪياڙي کنهڻ”.
(۱۰۷۵) (ڪم ڪر ته خبر پويئي ته) ڪيتري ويهين سؤ آهي- (ڪم ڪر ته) حقيقت جي سڌ پويئي.
(۱۰۷۶) ڪيچ ٿيو- گهڻو ئي ٿيو. “ اٺ انب مليا ته ڪيچ ٿيو”.
(۱۰۷۷) (چورن جو) ڪيرو قائم آهي- پيڙه پڪي آهي. ڪنهن جي هڪالڻ يا ڪڍڻ جا نه آهن (شهر مان).
(۱۰۷۸) ڪي مينهاڻو ڪي ريجاڻو آيو- ڪجهه پئسو ڪٿان ته ڪجهه ڪٿان مليو (ڪي پنهنجو پگهار ڪي ٻئي هنڌان مليو). ]اکري معنيٰ ته پوک لائين ڪجهه مينهن جو پاڻي ۽ ڪجهه ريج جو(واهه يا درياهه جو) مليو[.
(۱۰۷۹) کاٽا کٽايائين- وڏيون رقمون کٽايائين. (جنجي پوُرائي ڪري نه سگهيو). کاٽو=وڏي کڏ (جا ڀرڻ مشڪل).
(۱۰۸۰) کاڄ وڌي اچو- کاڄ ٿانون ۾ وجهي اچو. “ ماني پائي اچو”.
(۱۰۸۱) کاروُ کٻر- جو ٻين کي کاري يا بگاڙي
(۱۰۸۲) کاکڙ کوُکڙ- ڦوڳ، ردي مال.Riffraff
(۱۰۸۳) کام کاڌو يا کام کاڻو- حاسد( جو دل ۾ حسد وچان سڙي).
(۱۰۸۴) (هوُ) کاڻيءَ مانيءَ تان کل نه لاهي- ڪنجوس آهي.
(۱۰۸۵) کٻو لنوائڻ- چڱو سوڻ ڳنڍڻ “ اڄ کٻو لنوائي آيو آهين جو سڀ سڻائي ٿي اٿيئي”. ]چون ته تتر کٻي پاسي لوين ته اهو سوڻ سٺو، تنهنڪري هئن به چون ته “ڏائو تتر ٻولائي آيو آهي”.
(۱۰۸۶) کٿي سان مهٽيائين يا منهن کٿي سان مهٽيائين- پڇتايائين.
(۱۰۸۷) کٿي ۾ ٽنگ وڌائين- ڪپت يا بي ايماني ڪري پنهنجي نوڪري يا روزگار جو رستو وڃايائين (مزور جي کٿي ۾ ٽنگ هوندا ته اَن وغيره کڻڻ لائين ڪو نه ڏيندس).
(۱۰۸۸) کٽئي وارو- پئسا کٽندڙ، ڪمائيندڙ- “پٽ وڻي کٽئي وارو ننهن وڻي لڌي واري”. (پهاڪو).
(۱۰۸۹) کڦڻکوس- ڪنجوس. “ چمچوس”. کڦڻ=ڪفن.
(۱۰۹۰) کچر کلو لاتو اٿس- گهڻو گوڙ ڪيو اٿس.
(۱۰۹۱) کڏون کڻڻ- ٻئي لائين نقصان جون واٽون ٺاهڻ. ۷۶۴.
(۱۰۹۲) کڏهرو يا کڏن کوٽ- جهيڙا ڪرائيندڙ.
(۱۰۹۳) کري آسامي- اعتبار جوڳو ماڻهو. جو پئسا نه الي.
(۱۰۹۴) کريو کير آهي- کريل يا اڍنگيءَ هلت وارو آهي.
(۱۰۹۵) (ڪم مان) کڙ تيل ڪو نه نڪتو- فائدو ڪو نه نڪتو.
(۱۰۹۶) کڙهه لٿي اٿس- مرم يا لڄ ڪانهيس. کڙهه=دري، (وات جي دري لهي پيئي اٿس). “ڏگهري لهڻ”.
(۱۰۹۷) ککر ۾ کڙو هنيائين- معاملو ڪرايائين (ڪنهن کي ڇيڙڻ سان). ]ککرين جي ماناري ۾ کڙو يعني ڀتر هنيائين[.
(۱۰۹۸) پنهنجيءَ کل ڀر پيو ڊڄي- گهڻو ڊڄڻو آهي.
(۱۰۹۹) کل مان دل ٿي- چرچي مان معاملو ٿيو.
(۱۱۰۰) کنڊ ٿو کائي- دل کي خوش ٿوڪري.
(۱۱۰۱) (ڪم مان) کنڊ ڦڪي آيو- ڪجهه نه ڪمائي آيو.
(۱۱۰۲) کگنهي ڳالهائين- سمجهه يا ويچار سان ڳالهائين.
(۱۱۰۳) کڻ پاءُ ڪرڻ- شيئين هڪڙي هنڌان کڻي ٻئي هنڌ رکڻ. “ ڳالهه جي کڻ پاءُ” ڳالهه جو ورجاءُ.
(۱۱۰۴) کڻي ڏنو اٿس- اُچايو يا ستايو اٿس.
(۱۱۰۵) (زميندارن) کوڙيون وڌيون- اَن جون جدا جدا ڍڳيون ٺاهيائون-
(۱۱۰۶) کوڙيءَ کي گهمرو اٿن. سڀ هڪ جهڙا آهن.۴۵۱
(۱۱۰۷) کوکر ٿيو ويٺو آهي- اختياري يا پئسو ڪونهيس.
(۱۱۰۸) کونگهرو ڦيهيائين- ذڪر ڪيائين (انهيءَ ڳالهه جو جنهن جو دل ۾ ساڙيا ڏک هوس). “بخار ڪڍيائين”.
(۱۱۰۹) (ڪهڙي) کيپ کٽي آيو؟ - (ڪهڙي) سوڀ ڪري آيو؟
(۱۱۱۰) کير وهي ڀت ۾ پيس- ڀاڳ وريس، چڱو فائدو ٿيس.
(۱۱۱۱) کير پي ڏس- آزمودو لهي ڏس (ڪم جو).
(۱۱۱۲) کير کنڊ ٿيا- پرتا، ٺهي ويا. “رت ٿي ويا”.
(۱۱۱۳) کير کير ۽ پاڻي پاڻي ٿيندو- سچ سچ ۽ ڪوڙ ڪوڙ ٿيندو. پورو نياءُ ٿيندو.
(۱۱۱۴) کير ۾ کنڊ وڌائين- (۱)ميلاپ ڪرايائين. (۲) چڱي ڪم ۾ مدد ڪيائين.
(۱۱۱۵) کير ۾ موُري وڌائين- ٺهيل ڪم ۾ ڦيٽارو وڌائين.
(۱۱۱۶) گاموُن سچار- بلڪل سپتيو “گامون” نالو سچار جو.
(۱۱۱۷) (دل پيئي) گانئوُن مانئون ٿئي- ]اکري معني دل ويچار ۾ گم ٿي وڃي ٿي، گهوتا کائي ٿي[. لڏي ٿي، دل ۾ ڊپ ٿو ٿئي.
(۱۱۱۸) گپ جو ڪلو آهي- پر متڙيو آهي ۷۸۱
(۱۱۱۹) گجي وڏي ڌار- دل وڏي ڪر، بي همت نه ٿيءُ.
(۱۱۲۰) گدڙ گپ ٿي- ٿورو مينهن وسيو. ] ايتري ٿوري گپ جا گدڙ جي پير کي لڳي ته سڪل زمين نظر اچي[.
(۱۱۲۱) (بيماريءَ ۾) گڏهه ليٽ ٿي- ماڻهو ٿورو بيمار پئي وري جلد چڱا ڀلا ٿيا ٿي.( جئن گڏهه ليٽي وري جهٽ اُٿي).
(۱۱۲۲) (ڪنهن جو) گرهه اٽڪيل ڪو نه اٿم- (ڪنهن جو) ڪجهه کاڌو نه اٿم يا ٿورو نه کنيو اٿم.
(۱۱۲۳) گگ نه ڳاريائين- وات پاڻي نه ٿيس، دل نه سرڪيس.
(۱۱۲۴) گل ڇني منهن ۾ نه ڏجي- ڪنهن جو عيب ڪنهن کي روُبروُ چئي نه ٻڌائجي.
(۱۱۲۵) گل ڪرڻ- وسائڻ. “بتي يا ڏئو گل ڪر”.
(۱۱۲۶) گل ڪرڻ يا نڪرڻ- خراب نتيجا نڪرڻ. “اهو مقدمو گهڻا گل ڪندو”. مقدمي مان گل نڪتا.
(۱۱۲۷) گنديءَ مانيءَ چريو آهي- بنهه چريو آهي. ڪپڙي ۽ کاڌي مان ئي چريائي ظاهر).
(۱۱۲۸) گنگ ٿڙڪيو ڳالهايائين- چٽيءَ طرح ڳالهه نه ڪيائين.
(۱۱۲۹) گنگي گانئين آهي- بلڪل ماٺيڻو آهي.
(۱۱۳۰) گوڏن ڀر ٿيو آهي- سقيم حال وارو ٿيو آهي.
(۱۱۳۱) (خط) گوڏن هيٺ رکيائين- جواب نه ڏنائين.
(۱۱۳۲) گوروئي گنگا تي اٿس- حال ڪونهيس، چٽ آهي.
(۱۱۳۳) گوش گذار ڪرڻ- (۱) ڌيان تي آڻڻ. (۲) ڌيان نه ڏيڻ. “ ڪن پٺيان ڪرڻ”.
(۱۱۳۴) گوئين کڻي ويو- (ٻئي کان) سرس ٿيو، کٽي ويو.
(۱۱۳۵) گيگ ملايائين- مکر يا ڊؤل ڪيائين.
(۱۱۳۶) ڳاٽي ڀڳا خرچ- ڳرا خرچ (جي ڳاٽو يا ڪنڌ ڀڃن).
(۱۱۳۷) ڳاڙهي ماڻ سان مئي ڏنائين- پئسا موٽائي نه ڏنائين.
(۱۱۳۸) ڳالهه رکيائينس- چوڻ مڃيائينس.
(۱۱۳۹) ڳالهه ڳنڍ ٻڌي ڇڏ-ڳالهه سچي ڪري سمجهه.
(۱۱۴۰) ڳالهه مان ڳالهوڙو ٿي پيو- ٿوريءَ ڳالهه مان معاملو ٿي پيو.
(۱۱۴۱) ڳالهيون پيون ڳائبيون- ڳالهين جو ذڪر پيو ٿيندو
(۱۱۴۲) ڳائي گيهه جهڙي- گانئين جي گيهه جهڙي، چوکي. “انهيءَ جي رقم ڳائي گيهه جهڙي آهي؛ الي نه ويندو”.
(۱۱۴۳)
(۱۱۴۴) ڳاڻ ڳڻيا- پوراڳڻيل. “ڳاڻ ڳڻيا ويهه لڏون ڏنائين”.
(۱۱۴۵) ڳڀو راري- ٻار واري، جنهن زال کي ٻار ٿڻن تي هجي.
(۱۱۴۶) ڳجهه ۾ ڳنڍيس- اهڙيءَ طرح ڪم ٿيس يا آبرو رهجي آيس جو ڪنهن کي پتو به نه پيو.
(۱۱۴۷) (نشي سببان بت کي) ڳجهو کاٽ لڳي ٿو- اهڙيءَ طرح نقصان پهچي ٿو جو پتو به نٿو پوي.
(۱۱۴۸) ڳچ ڳريس- بت جو ماس ڇڻيس، ڏاڍو ڏک ٿيس.
(۱۱۴۹) ڳچيءَ ڳاري پيس- نيزاري ڪيائينس.
(۱۱۵۰) ڳر يا ڳلي لاتائينس- ڀاڪر پاتائينس.
(۱۱۵۱) (ڳالهه) ڳڙ ٿي پيئي- کرجي پيئي، مونجهارو ٿيو.
(۱۱۵۲) (قصو ئي) ڳڙ ڳڙ ڌاڻي ٿيو- کرجي يا منجهي پيو. شيون گڏجي مسجي وڃن ته چون مال ڳڙ ڳڙ ڌاڻي ٿيو.
(۱۱۵۳) ڳن ڏيڻ- (۱) (چانورن کي ڳن ڏي- ڪيويءَ سان اُٿلاهه. (۲) آءٌ پاڻيهي پيو ڳن ڏيندس- ڪم جي پورائي لائين پاڻيهي ڪشالو يا اُدم ڪندس. “ مٿا موُنا هڻندس”.]”ڳن”=اولوAn oar [.
(۱۱۵۴) ڳن مورڻ- ڳن يا اولو هلائي ٻيڙي هاڪارڻ.
(۱۱۵۵) (تو جهڙا) ڳنڍ ٻڌا پيا اٿس( تو جهڙن جي) پرواهه ڪانهيس.
(۱۱۵۶) ڳنڍ ڪوسي ڪري آيو- پئسا ڪمائي آيو.
(۱۱۵۷) ڳنڍ ڳنڍيل اٿن- هڪٻئي سان مائٽي يا لاڳاپو اٿن.
(۱۱۵۸) ڳنڍ ۾ ڪينهيس- پئسو ڪو نه اٿس.
(۱۱۵۹) ڳنڍ نٿو ڇوڙي- پئسو نٿو ڪڍي يا خرچي.
(۱۱۶۰) ڳنڍين ڳوڙهو متين موڙهو- پئسي وارو پر بيعقل.
(۱۱۶۱) ڳنر تي لت اچڻ- نه سهڻ جهڙي ڀيڙيا تڪليف اچڻ. ] ڪو آزاريندو ته چئبو ڳنر تي لت آئي[.
(۱۱۶۲) ڳڻي ڳوتي يا ڳڻي مئي ڳالهائين-ويچار سان ڳالهائين.
(۱۱۶۳) ڳؤرو ڳالهايائين- ڍرو يا آهستي ڳالهايائين.
(ناراضپي يا ڏک سبب).” ڳميو ڳالهايائين” = ڍرو ڳالهايائين ڳم= سستي. (زڪام سبب به ڳؤرو ڳالهائبو).
(۱۱۶۴) (ڳالهين) ڳوڙها ڪيا-( ڳالهين) منجهايو، پريشان ڪيو.
(۱۱۶۵) (سٽ) ڳوڙها يا ڳنڍيون ڳوڙها ٿيو- منجهو-
(۱۱۶۶) ڳوڙهو ٿي پيو آهين- متو آهين، ٿلهو ٿيو آهين.
(۱۱۶۷) ڳوڙهو ڳيهڻ- ڪجهه باسي پوئين نه ڏيڻ يا اُن جي پوُرائي نه ڪرڻ. مثلاً مائٽيءَ جي پڪ ڏيئي پوئين ڦرڻ.
(۱۱۶۸) ڳيتون ڏيئي قرض لاٿائين- قسطون ڪري يا تڪليفون سهي قرض لاٿائين.
(۱۱۶۹) گهاٽ جو سون- مٺو يا هلڪو سون.
(۱۱۷۰) گهاٽ يا گهاءُ گسايائين- ڪاوڙ جو وقت ٽاريائين.
(۱۱۷۱) گهاٽ گهڙڻ- (۱) رٿوُن رٿڻ. “ هن دل ۾ گهڻي گهاٽ گهڙيا (۲) ڪاريگريء جو ڊؤل يا نمونو بيهارڻ.
(۱۱۷۲) گهاٽي گهڙي پيس- مرڻ مهل گهڻي سختي ڏٺائين.
(۱۱۷۳) گهانگهو ڳچي پيس- ڦاٽو، وڏو بار سر تي کنيائين، پرڻيو. “(ڳٽ ڳچي پيس)”. گلا جو گهانگهو کنيائين= گلا پنهنجي گردن ۾ وڌائين يعني پاڻ تي گلا سٺائين. ] گهانگهو= ڳچي، ڀڳل مٽ يا ڪني وغيره جي[.
(۱۱۷۴) گهاءَ وڌائين- وڍ وڌائين، دل ڏکويائين.
(۱۱۷۵) (دهلارين) گهايوُن ڏنيون- دهل تڪڙا وڄايائون.
(۱۱۷۶) (سج) گهٽ به گهتان هو- لهڻ تي هو.
(۱۱۷۷) گهٽ ٻوُساٽ- زبردستي (ڪڇڻ نه ملي).
(۱۱۷۸) گهٽ گهٽيا اٿس- ڳالهائڻ بند ٿيو اٿس، ڪڇي نٿو.
(۱۱۷۹) گهچا ڪڍيائينس- ڏاڍي مار ڏنائينس.
(۱۱۸۰) گهر- زال (۱) ٻيو گهر پرڻيو آهي= ٻي شادي ڪئي اٿس. (۲) گهر ڊهي پيس وري جڏهن ڪي گهر ڪري يعني زال مري ويس وري جڏهن پرڻجي.
(۱۱۸۱) گهر ٻاري ڏياري ڪرڻ- ٿوري ساک يا ڏيکاءَ لائين پنهنجو گهڻو نقصان ڪرڻ ۲۲۰.
(۱۱۸۲) گهر ٻڌو- پاڻ ۾ ٺهو يا ميلاپ ڪريو- يڪمشت ٿيو.
(۱۱۸۳) گهر جي گهريتڙي آهي- گهر کان ٻاهر نه اڪرندو آهي.
(۱۱۸۴) گهر جهلڻ واري- جا گهر هلائي سگهي.
(۱۱۸۵) گهر ڪرڻ- (۱) ٺهي وهڻ .To marry and settle (۲) ٺهي وهڻ.” هن ڇوڪري کي ساهرا گهر ڪرڻ نه ڏيندا يعني پنهنجي گهر ۾ ٺهي وهڻ نه ڏيندس (سندس افعالن يا پنهنجي بڇڙي سڀاءَ ڪري).
(۱۱۸۶) مرض گهر ڪري ويو يا ويٺو- پڪو ٿيو.
(۱۱۸۷) گهر کي سولو ٿو وڃي- پنهنجو سهنج ڳولي ٿو.
(۱۱۸۸) گهر گهاٽ ڪونهيس- نڌڻڪو آهي. “رلي مئو آهي”
(۱۱۸۹) گهر گهلو پير کڻڻ- (۱) گهر کان جلد ٻاهر وڃڻ (پراون گهرن ۾) ۲۴۲. ڌيءُ توڙي زال کي گهر گهلو پير کڻڻ نه گهرجي. (۲) اُٻهرو ٿي ڪو ڪم ڪرڻ.
(۱۱۹۰) گهر مان پيئي يا لڳي اٿن- پاڻ ۾ دشمني ٿي اٿن.
(۱۱۹۱) (ٻارن) گهر مٿي کڻي ڏنو- گهڻو گوڙ ڪيائون.
(۱۱۹۲) گهرءُ ۾ گهارجي- رضا تي راضي رهجي.
(۱۱۹۳) گهڙا ڀرڻ- خدمت يا شيوا ڪرڻ (ديس جا گهڙا).
(۱۱۹۴) گهڙي ماٽي جي سڌ ڪانهيس- اَلڙ يا بي آزمودگار آهي. ]دلي ۽ ماٽي (مٽ يا چاڏي) جي تفاوت جي سڌ ڪانهيس[.
(۱۱۹۵) گهڙي جا گهڙيال- وقت جون حالتون “ گهڙيءَ جا گهڙيال آهن؛ ڪڏهن سکه ڪڏهن دکه.۶۲۷
(۱۱۹۶)
(۱۱۹۷) گهنڊڻي ٿي لڳو - پٺيان ڪاهي پيو (ڇڏيئي نه).
(۱۱۹۸) گهڻو- ڪجهه نه (اُلٽي معني سان) “تو مان ٿيو ئي گهڻو”.
(۱۱۹۹) گهوٽ پيءُ ٿي ويٺو هج- بيپرواهه يا بنا اُلڪي ويٺو هج
(۱۲۰۰) گهوڙا يا گهوڙا ! هائين هائين ! گهوڙا گهوڙا ڪيائين = دانهون ڪيائين. (ڦريل ماڻهوءَ وانگر). گهوڙو پويس- مصيبت پويس. اشارو- چون ته اڳي ڌاڙيلا گهوڙن تي چڙهي ايندا هئا ته ماڻهو پريائين “گهوڙا گهوڙا” ڪري پڪاريندا هئا هن معني سان ته ڦرياسون.
(۱۲۰۱) گهوڙي تي چڙهي آيو آهي- گهڻي تڪڙ ڪري ٿو.
(۱۲۰۲) گهوڙي ڪن برابر- ڀائپي ۾ سڀ هڪ جهڙا. ۶۱۴
(۱۲۰۳) گهيرو ڪرڻ- ويڙهي وڃڻ.To besiege
(۱۲۰۴) (پکي) لاتيون لنوين ٿو- ٻوليون ڪري ٿو.
(۱۲۰۵) لاٽوري ڏيئي ويس- (ڪجهه) چوري ڪري ويس.
(۱۲۰۶) لاشو به ڪونه لڀندس- بنهه چٽ ٿي ويندو.
(۱۲۰۷) لاک لاٿائينس- سيکت ڏنائينس، جٺ ڪيائينس.
(۱۲۰۸) لاکي جي مهل- سوير صبوح جو يا سج اُڀرڻ مهل.
(۱۲۰۹) لالا نگهري لڳڻ- ڪنهن تي آسرو رکڻ. ”هنجي لالا نگهري لڳندين ته ڪم نه ٿيندئين”.
(۱۲۱۰) لانگ ورايائين- چڙهيو( وهٽ تي، ٽنگ ورائي).
(۱۲۱۱) لاڻ نه لائينس- عيب نه لڳائينس، گلارو نه ڪرينس.
(۱۲۱۲) لاهه پاهه ڪيائين- (شي) هڪ باسڻ مان لاهي ٻئي ۾ وڌائين
(۱۲۱۳) لاهه لنگهايائين مٿاڇرو ڪم ڪري پوُرائو ڪيائين.
(۱۲۱۴) لاهڻي نه لاهينس- آبروُ نه وٺينس.
(۱۲۱۵) لاهي پاهي بيٺو – لوٺيو يا بي حيا ٿي بيٺو ۳۴۶.
(۱۲۱۶) ڪنهن لائقي لڳو –ڪنهن چڱي عهدي تي پهتو.
(۱۲۱۷) لائوُن- سنسڪرت” نمن” = نمائڻ ( گهوٽ ۽ ڪنئَار مٿا- وهانءَ مهل). لائوُن لڌائون = پرڻيا. پاڻ ۾ لائون اٿن= گهڻي محبت اٿن (زال مڙس جهيڙي).
(۱۲۱۸) لائي چائي ڪرڻ- چغلي هڻي جهيڙو ڪرائڻ.۴۳۴
(۱۲۱۹) (توکي) لائي ڳالهايائين- ٻين جي ڳالهه ڪندي (توکي) اَڻ سڌي طرح ٽوڪيائين.
(۱۲۲۰) (تيوڻ) لائي لائي کاءُ- ٿورو ٿورو ڪري کاءُ.
(۱۲۲۱) لايو سجايو ٿيو- ڪيل خرچ يا پورهيو سڦلو ٿيو.
(۱۲۲۲) لباس ٿو ٻڌي- ڳالهين ۾ ريبي يا ٺڳي ٿو.
(۱۲۲۳) لبيس- لباس زبان ۾ لبيس اٿس= مٺو ٿو ڳالهائي.
(۱۲۲۴) لٻ لٻ ڪرڻ يا لٻڻ- ڇڙٻون ڏيڻ، ستائڻ.
(۱۲۲۵) لٻي ٿٻي تي هليو-ترڪتال تي يا مفت ۾ پورائي ڪيائين.
(۱۲۲۶) لت ڳري ٿيس- تنهنجو بار پيس يا زور لڳس.
(۱۲۲۷) لتل ڦٽ اُکليا- دکن جي نئين سر يادگيري پيئي.
(۱۲۲۸) لٺ لڳي- لٺين سان مارا ماري ٿي، جهيڙو ٿيو.
(۱۲۲۹) لٽاڪو لٿو- مونجهاري جو يا ڏکيو ڪم پوُرو ٿيو.
(۱۲۳۰) اکين تي لٽ چڙهيو اٿس- ساڃهه ويئي اٿس.
(۱۲۳۱) لپو هڻڻ- ڪوڏر سان ڌڪ هڻي زمين کوٽڻ. کوهه جو لپو لڳو- کوهه کڻڻ جو ڪم شروع ٿيو- چڱو لپو لڳي ويس- چڱو وجهه مليس. لپا لائي ٿو کائي= وڏا وڏا گرهه ٿو کائي. ] لپو A spadeful [
(۱۲۳۲) لڄ آيس- لڄي ٿيو. لڄ ۾ پئي لڪو- شرمندو پئي ٿيو.
(۱۲۳۳) لڄ پت سان رهجي آئي - عزت آبروُ سان ڪم پوُرو ٿيو.
(۱۲۳۴) لڇ ڳنڍيل اٿن- پاڻ ۾ ٿورو ناتو اٿن. لڇ = ذرو.
(۱۲۳۵) پنهنجون لڏوُن ڀوري پنهنجي ٿالهيء ۾ کاڌائين- ڪنهن شريڪ کي ڪجهه سوکڙي طرح ڏنائين ته اُن جي موٽ مليس.
(۱۲۳۶) لڙڪ لڙي پيس- اکين مان ڳوڙها ڳڙيس، رئڻ آيس.
(۱۲۳۷) لڙهه لڳڻ- آڌار يا اجهو وٺڻ. ( لڙه= لٺ، آڌار).
(۱۲۳۸) (برسات) لڙهي لاتي- (مينهن) سانده ۽ گهڻو پيو.
(۱۲۳۹) لڪ لانچڻ- ڪمر ڪشڻ.(لڪ = چيلهه. لانچڻ= ڪشڻ)
(۱۲۴۰) لقب لاتائينس- تعديون يا جٺيون ڪيائينس.
(۱۲۴۱) لڪ لنگهايائين- تڪليف يا بيماري ڀوڳي چڙهيو.
(۱۲۴۲) لڪڙا ڏيڻ- مردو ساڙڻ. ( هندڪو رواج).
(۱۲۴۳) لک تي ڏئو ٿو ٻريس- وڏو شاهوڪار آهي.
(۱۲۴۴) لڳڻي ٻيڙي آهي- جتي اچيس تتي بيهو رهي.
(۱۲۴۵) لڱ ٿا مڙن- تپ ٿو اچي.
(۱۲۴۶) لل پيو مئَي- بڪي پيو، بيهودو ٿو ڳالهائي.
(۱۲۴۷) للي چپي ڪرڻ- ڪنهن جي لحاظ ڪري سموري سچي ڳالهه نه ڪرڻ، ڳالهائڻ ۾ خوشامد ڪرڻ.
(۱۲۴۸) لنبا ڏيڻ- ٻرندڙ ننڍين ڪاٺين سان چکيا کي باهه ڏيڻ
(۱۲۴۹) لنڊي خوشامد- بيهودي يا اجائي خوشامد.
(۱۲۵۰) لنگهڻ ڪڍيائين- کاڌي کان سوائين گذاريائين.
(۱۲۵۱) (اسانوٽ) لنوندي نه جهوندي- گوڙيا گهپي ناهي. ]نڪو زبان سان ڪو لنوين (ٻولي) ۽ نه لڱ جهنوين.
(۱۲۵۲) لنءَ لنءَ ٺريس- رڳ رڳ ٺريس، گهڻو خوش ٿيو.
(۱۲۵۳) لنءَ لنءَ ڪانڊاري - بت جو هڪ هڪ وارکڙو ٿي بيٺو.
(۱۲۵۴) لوڏ ئي لک لهيس- هن جي رڳو ٻانهن جي لوڏ جو ملهه لک رپيا آهي يعني نهايت شاندار ۽ وڻندڙ هلت اٿس.
(۱۲۵۵) لوڪ آهي ٻوڪ- ماڻهن کي جيڪي اچي سو پيا چون. ٻوڪ ڏيڻ- بڪڻ- “ وچ ۾ ٻوڪ نه ڏي”.
(۱۲۵۶) لولا لولا ٿيو- پريشان ٿيو( ڪنهن منجهائيندڙ ڳالهه سبب)
(۱۲۵۷) (ڀرت) لولا مانيون ڪيائين- بگاڙي يا کاري ڇڏيائين.
(۱۲۵۸) لولي جو لوڻ- نڪمو ماڻهو.
(۱۲۵۹) (هن مان) لولي جو لوڻ به نه ٿيندو- ڪجهه نه ٿيندو.
(۱۲۶۰) (مائٽي) لوڻ جي سمجهي ڪر ته کنڊ جي ٿي پوندي- حال ائين ئي سمجهه ته خراب آهي پر پوئين پاڻيهي ڏسندين ته سٺي آهي.
(۱۲۶۱) لوڻ وجهي ڀت ۾ ڀائيوار ٿو ٿئي! ڪين جهڙي مدد ڏيئي ڀائيوارن جهڙو حصو ٿو گهري ! ڀيٽيو-”دال گيهه تيرا آگ ڦوُڪ ميرا” (پهاڪو).
(۱۲۶۲) لوُڻي لڳي اٿس- فڪرات اٿس. “لوُڻاٽيو پيو آهي”.
(۱۲۶۳) لوهه ٿيو ويٺو هج- دل جو ڏاڍو ٿيو ويٺو هج.
(۱۲۶۴) لئا لائڻ- جهيڙو ڪرائڻ ڏسو “ڇيڻا ڀورڻ”.
(۱۲۶۵) ليڙو لهي پيو اٿس- وات کي ڏنل ڏٽو لٿو اٿس يعني بيشرمن وانگر ٿو ڳالهائي. ڀيٽيو- “ ڏگهري” ۽ “ کڙه”.
(۱۲۶۶) ليڪو لنگهي ويو آهي- حد لنگهي ويو آهي (حياءَ جي)
(۱۲۶۷) لينگها چٽي ٿو- پن مڱ تي گذاري ٿو.
(۱۲۶۸) ليوُن ٻوُڙن سان ٻوُڙا لين سان لاتائين- جهيڙا ڪرايائين
(۱۲۶۹) (ڳالهه) ليءُ مٽي ٿي- ڍڪجي ويئي (ليپو آيس).
(۱۲۷۰) ماڪ تي موريو آهي- ڪوُڙي دلاسي تي خوش ٿيو آهي. ]ماڪ تي وڻ ٽڻ مورجن يعني ساوا ٿين[
(۱۲۷۱) ماناکائي مٿي ٿيو آهي- ٻڍو ٿيو آهي. مانا= مانيون.
(۱۲۷۲) حياتي جو ماڻ ڀرجي آيو- حياتي يا عمر پوري ٿي.
(۱۲۷۳) مٿا موُنا هنيائين- گهڻا ڪشالا ڪيائين (موُنا= گوڏا).
(۱۲۷۴) مٿو تتس- اونو ٿيس.
(۱۲۷۵) مٿو يا منهن ڏيڻ- پڄڻ، تڪليف وٺڻ. “ڳن ڏيڻ”.
(۱۲۷۶) مٿو ڪوُڙائي ساک نه ڪڍجي- (ٿوري ناموس لائين اجايا خرچ نه ڪجن.
(۱۲۷۷) مٿي تي هٿ پنس- پڄنديء وارو ٿيو.
(۱۲۷۸) مٿي چڙهي ويو آهي- ڦوُنڊ ۾ ڀريو آهي.
(۱۲۷۹) مٽ پوڻ- برابر ٿيڻ شاعري ۾ شاه سان ڪير مٽ پوندو؟
(۱۲۸۰) مٽوُن ڦوُڪيائين- شوخي ڏيکاريائين، ڪاوڙيو.
(۱۲۸۱) مٽي ڏيڻ ويا- مردو پوُرڻ ويا. (مسلماني رواج).
(۱۲۸۲) (ٻڪري) مٽي ڪيائون- پاتائ‍‌‍‍ؤن، ڪٺائوُن،.
(۱۲۸۳) مٽيءَ پنوڙو هئڻ- موت لکيل هئڻ. “ڪئَمبيل صاحب جو حيدرآباد ۾ مٽي پنوڙو، سو ويچارو ولايت مان اچي ۱۸۹۲ع ۾ ڦليلي ۾ ٻڏو”.
(۱۲۸۴) مٺو ڪري ڀوڳيائين- صبر سان سٺائين.
(۱۲۸۵) مٺيون ڀڪوڙيائين يا پيٽ ۾ پاتائين - سور صبر سان سٺائين.
(۱۲۸۶) مچ مچايائين- خرابي ڪيائين، جهيڙو ڪرايائين.
(۱۲۸۷) مچي مڪر ٿيو آهي- ٿلهو ٿيو آهي. (مڪر، مڇي)
(۱۲۸۸) مڇي مانيءَ وارو آهي- چڱيءَ هوند وارو آهي.
(۱۲۸۹) مڇي بازار لاتي اٿن- کچر کلو يا گهڻو گوڙ ڪيو اٿن.
(۱۲۹۰) مڇيءَ مان ڪنڊا ٿو ڪڍي- اجايوُن ويڪوُن ٿو ڪڍي.
(۱۲۹۱) مدد جو هٿ ڊگهيريائين- مدد ڪيائين.
(۱۲۹۲) مدو اچي ڀريو- ٺهرايل وقت پوُري ٿيڻ تي آيو.
(۱۲۹۳) (ڳالهه ۾) مرچ مصالح گڏيائين- ڪوڙ سچ گڏيائين.
(۱۲۹۴) مرچ لڳس- ڳالهه نه وڻيس؛ ڪاوڙيو.
(۱۲۹۵) مڙس ٿيءُ- همت ڌار مڙسي = همت.
(۱۲۹۶) مڙهه مقام- گهر گهاٽ، رهڻ لائين ٺهرايل هنڌ.
(۱۲۹۷) مڪو متس- چڱو فائدو ٿيس.(مڪو= فائدو)
(۱۲۹۸) مکڻ- نرم دل. مکڻ جو گهڙو= رڄ چڱو مڙس.
(۱۲۹۹) مکڻ جي سيخ پچائڻ- ڏسو “ پاڻ پچائڻ”.
(۱۳۰۰) مکڻ مان وار ڪڍيائين- بلڪل چڱي طرح جا چي (ڪتاب وغيره) اهڙيون خاميون ڪڍيائين جن جو رواجي طرح جيڪر ڪنهن کي پتو به نه پوي.
(۱۳۰۱) ممڻ مچڻ- معاملو ٿيڻ. “ اکر ڪڇائين ته ممڻ متو”.
(۱۳۰۲) ممڻي سپ آهي- ڏسڻيء ماٺيڻو پر اندر جو نانگ.
(۱۳۰۳) من ڀرجي آيس- رئڻهارڪو ٿيو. من ڇنس = رٺائين.
(۱۳۰۴) منڊا چڙهيا اٿس- ڳالهائي نٿو سگهي (ڦيڻو لڳس).
(۱۳۰۵) منگوچا ماڻيائون- مؤجون ڪيائون
(۱۳۰۶) من متي آهي- پنهنجي مت تي هلندوآهي. “پاڻهرتو”.
(۱۳۰۷) من ۾ ڀرجي ويو- هٺ ٿيس ( اختياري ملڻ ڪري)
(۱۳۰۸) من ۾ چور ويٺس- ڪٻڌيا يا دل ۾ دغا پيس.
(۱۳۰۹) منهان پئجي ويو آهي- ڏٺو نٿو وڻي
(۱۳۱۰) منهن اونڌائي يا منهن ميرائي- سج لٿي جي مهل
(۱۳۱۱) منهن ٻريس پيو- منهن ۾ تجلو اٿس.
(۱۳۱۲) منهن ڀت سان لڳس- پشيمان ٿيو، پڇتايائين.
(۱۳۱۳) منهن تي نٿو پوي- سونهين يا ٺهي نٿو.
(۱۳۱۴) منهن جو پنو لهي ويس- منهن جي جوت گهٽيس. ]زيور تان پنو (ياقوت) لهندو ته سونهن وينديس[.
(۱۳۱۵) منهن ڏسي ٽڪڙو ڏنائين- جهڙو ماڻهو ڏٺائين تهڙي خوشامد ڪيائين.
(۱۳۱۶) منهن ڪنئرو- نرم سڀاءَ يا گهڻي لحاظ وارو.
(۱۳۱۷) منهن لهي ويس- موڳو ٿيو.
(۱۳۱۸) منهن مٿي ٿيس- آبرو يا مان وڌيس.
(۱۳۱۹) منهن مٽيائين- اڳين پريت ڇڏيائين.
(۱۳۲۰) منهن موڙڻ- دنيا کان منهن موڙيائين= پاسو ڪيائين ڪم چئبس ته منهن نه موڙيندو= ناڪار نه ڪندو.
(۱۳۲۱) منهن منهن تي چڙهيائين – ڦوڪيو، ڪاوڙ لڳيس.
(۱۳۲۲) منهن وڏو يا اڻاسو- بيشرم.”نڪ نرڄو”.
(۱۳۲۳) مهيء لڙڪيائون- بکيڙو يا گوڙ ڪيائون.
(۱۳۲۴) مئا هٿ هڻڻ- ٿورڙي ڪوشش ڪرڻ. “مئا هٿ هڻندس ته به پنج سؤ رپيا اُڌارا ملندم”.
(۱۳۲۵) ميٽ مٿي ۾ هجيؤ ته هتي اچي لاهجو- جلد اچجو.
(۱۳۲۶) (گهوڙي کي) ميدان کڻايائين- تکو دوڙيائين.
(۱۳۲۷) ميرو ماڻڪ- نهايت اصيل ماڻهو پر سادو سوُدو.
(۱۳۲۸) ميڪ ميڪ ڪرڻ يا ميڪڻ-سڏڪا ڀرڻ يا رئڻ.
(۱۳۲۹) مينڍ ۾ ڳائڻ- جهيڻي يا سنهي سر ۾ ڳائڻ، آهستي يا لڪائي ڳالهائڻ. مينڍ ۾ مارئي ڳائڻ= پڌري ڳالهه آهستي يا لڪائي ڪرڻ “ مائٽيء جي پڪ ٿي، مصري به ٿي کاڄي ۽ هيءُ اڃا مينڍ ۾ پيا مارئي ڳائين] مينڍ= ستار وغيره جا بند ڍلا ڪري سر جهڪو ڪرڻ[.
(۱۳۳۰) مينهن وسندي-گهرج مهل.۱۶۱
(۱۳۳۱) نابري واريائين- ناڪار ڪيائين ( ڪم ڪرڻ کان).
(۱۳۳۲) نادري حڪم جاري ڪيائين- اڍنگو حڪم ڪڍيائين. ]نادرشاه بادشاه سخت حڪم جاري ڪيا هئا[.
(۱۳۳۳) نادي ڪر- ڀائيواري نبير. شيئين ڇڏ يا کڻ.
(۱۳۳۴) ناس پتو يا نڪ چپ ڪونهيس- نرلڄو آهي.
(۱۳۳۵) ناگلي گجر نه آهي- سولو ٺڳجڻ جو نه آهي.
(۱۳۳۶) نالو بد ٿيس- بدنام يا گلارو ٿيو.
(۱۳۳۷) نالو پيو ڳائجيس- ساک پيئي ٿئيس.
(۱۳۳۸) نام چت ڪيائين- مري ويو.( هند ڪو اصطلاح).
(۱۳۳۹) ناناڻن اڳيان ڏاڏاڻا ٿو ساراهي- ( اسان پارا) جيڪي کيس چڱي طرح سڃاڻن تن جي اڳيان ٻٽاڪون هڻي ٿو.
(۱۳۴۰) ناناڻي ڍوري لنگهي ويو- ڀيٽيو” لاهي پاهي بيٺو”.
(۱۳۴۱) نانءَ چڙهيو- مشهور. “نامڪٺيو” “نامي گرامي”.
(۱۳۴۲) نٽهڻ اُس- ساڙيندڙ يا تکي اُس.
(۱۳۴۳) نڙيءَ مان پاڻي پيو بکيس- نهايت سهڻو آهي.
(۱۳۴۴) نظر يا اک مان ڪڍ- جاچي ڏس، تپاس، جاچ.
(۱۳۴۵) نظر بند ڪيائونس- جهلي پهري هيٺ رکيائونس.
(۱۳۴۶) نقش ٻوڙيائين- مان وڃايائين.
(۱۳۴۷) لڪ تائين پيٽ ڀريائين- تمام گهڻو کاڌائين.
(۱۳۴۸) نڪ کي مر نه لائبي- پاڻ کي لڄي يا گلارو نه ڪبو.
(۱۳۴۹) نڪ نرڄو يا نڪ وڍير-بيشرمو. نڪ نرڄائي= بيشرمي
(۱۳۵۰) نڪ وڍيائينس- جٺ ڦٺ ڪيائينس.
(۱۳۵۱) نڪون تار ٿي ڪيائين- بيوس يا لاچار ٿي ائين ڪيائين.
(۱۳۵۲) نڪون ساهه هرڪو ٿو کڻي- آبرو سڀ ڪنهن کي پياري آهي.
(۱۳۵۳) ننڊ ڦٽيس- بي آرامي يا چنتا (ڳڻتي) ٿيس.
(۱۳۵۴) ننڍي پوچ- ننڍي ٽهيءَ وارا.
(۱۳۵۵) ننو اکر واريائين- ناڪار ڪيائين.
(۱۳۵۶) نوُر نچويائين- اکين کي تڪليف ڏيئي پورهيو ڪيائين.
(۱۳۵۷) نوڙيء مان نانگ ڪيائين. ٿوريء ڳالهه جو وڏو وڌاءُ ڪيائين. ڏسو “آنڙي مان ڪانڙي” ۽ تيليء مان ٿنڀ.
(۱۳۵۸) نهوڙي نيڻ- پوُرو ڪرڻ، مارڻ.
(۱۳۵۹) نيروليء جي ڪن کري آهي- ڪوڙو هل ٻڌن ته ائين چون.
(۱۳۶۰) نهن چوٽي ڏڪي ويس- سڄوئي بت ڏڪيس.
(۱۳۶۱) نيري وهانءُ- گهوٽ مائٽن جو هڪڙو ئي پٽ ۽ ڪنئار مائٽن جي هڪڙيائي ڌيء تنجو وهانءُ. “ ڄيٺي مينهن پهريتي پٽ. نيري وهانءُ ڪن سڀاڳن سامهون”.
(۱۳۶۲) وات اُٿي پيو يا ڦلاريو - وات پڇي پيو.
(۱۳۶۳) وات ٽڪاڻي ڪيائين- مٿاڇري صلاح ڪيائين. ]وات ٽڪيائين ته متان پوئين ڏوراپو ملي[.
(۱۳۶۴) وات جا پلاءَ ٿو کائي يا وات جا ورا ٿو پچائي- ٻٽاڪون هڻي ٿو. “دل کي خوش ڪري ٿو”.
(۱۳۶۵) واترادو، وات ڏار يا وات وڏو- گهڻ ڳالهائو.
(۱۳۶۶) (ڪم جي) واٽ نٿو واري- (ڪم) نٿو ڪري.
(۱۳۶۷) وات رک- پرهيز يا ڪري ڪر ۸۶۵.
(۱۳۶۸) وات ڪيائين- گار گند ڪيائين” گهٽ وڌ ڳالهايائين”.
(۱۳۶۹) اوهان جي وات ۾ گلاب- پنهنجي ڪنهن ڳالهه ڪرڻ لائين ٻئي کي ڳالهائڻ جي وچ ۾ روڪڻ مهل ائين چون.
(۱۳۷۰) وات ۾ مڱ پيا اٿيئي ڇا؟ ڇو نٿو جواب ڏين؟
(۱۳۷۱) وات وجهڻ- سوال ڪرڻ. “ ٻين کي ڇو وات وجهجي”؟
(۱۳۷۲) وات وڪيل آهي- پنهنجي پاران پاڻ ڳالهائي سگهي ٿو
(۱۳۷۳) وار نه ونگو ٿيندئين! ذري تڪليف نه ڏسندين!
(۱۳۷۴) واساما يا واسانگا ڳائڻ- ڪنهن جي اوني ۾ رهڻ. “ڪيڏي مهل لاڪر تنهجا ويٺي واساما ڳايم”. (واسامو= ساهي. “ اجهواچي” چوڻ آهي واسا موڳائڻ).
(۱۳۷۵) واگهوءَ جي وات ۾ آهي- ڪنهن زبردست ماڻهوءَ جي نظر هيٺ يا هن جي ڊپ ۾ آهي.
(۱۳۷۶) واهه واهه پئجي ويس- گهڻي ناموس يا ساک ٿيس.
(۱۳۷۷) واهيري جي وير- آکيڙي ڏي موٽڻ جي مهل، نما شام.
(۱۳۷۸) (ڳالهه) وائين وائين ٿي- هلي ويئي، ظاهر ٿي.
(۱۳۷۹) وائي بادي (ڳالهيون) اعتبار ۾ نه آڻڻ جهڙيون.
(۱۳۸۰) وائيندي تي ٿو ڇڄ ڏئي- ٻئي جي مرضي پٽاندر ٿو ڳالهائي. ]ان وائرين ته هڪڙو ان هاري ٻيو ڇڄ هڻي[
(۱۳۸۱) وايون بتال يا ولليون ٿيس- ڳالهائڻ ۾ منجهو، وائڙو ٿيو.] بطال = منجهل. ولليون= بنا ڍنگ[.
(۱۳۸۲) وچ ڪڍيائينس- منجهه لڌائينس، سماءُ ورتائينس
(۱۳۸۳) وچ وهندين! وڏو مان ٿيندئين! (دعا).
(۱۳۸۴) وڏا پير ڪيا اٿس-ڀلائي ڪري آيو آهي.
(۱۳۸۵) وڏو ڳالهائڻ اٿس- گهڻو يا اجايو ڳالهائيندو آهي.
(۱۳۸۶) ور تي رسو ٿو ڀڃي- پنهنجي مطلب جي ڳالهه ڪري ٿو
(۱۳۸۷) (ٻار) وري آيو- مري ويو.
(۱۳۸۸) وڙهي ڍانگا ٿيا- وڏو تڪرار ڪيائون.
(۱۳۸۹) وصال ڪيائين- ڌڻي سان وڃي مليو، مري ويو.
(۱۳۹۰) وقت کي سلام ڪجي- سمي پٽاندر هلت ڪجي.
(۱۳۹۱) وڻ گهوڙو نه ٻڌائين (۱) بريز بريز يا اجائي تڪڙ ڪيائين، تحمل يا ڌيرج نه ڪيائين. (۲) اُچايائين، آزاريائين.]وڻ سان گهوڙو نه ٻڌائين، ساهي نه کنيائين[.
(۱۳۹۲) وڻ وڄائي ڇڏيائينس (۱) حيران يا پريشان ڪيائينس. (۲) طوفان انبن جا وڻ وڄائي ڇڏيا= انب ناس ٿيا.
(۱۳۹۳) وهڻ ولوڙيائين- گهڻا ڪشالا ڪيائين- (وهڻ =درياهه).
(۱۳۹۴) وهوُ ڍڳو - نار ۾ وهندڙ ڍڳو گهڻو ڪم ڪندڙ ماڻهوُ
(۱۳۹۵) ويهن ئي ننهن جا زور لاتائين- هر طرح جا حيلا ڪيائين.
(۱۳۹۶) هاريو ويريو پليَ پوندئين! جيڪو خرچ يا نقصان ٿيو اٿيئي سو شل موٽي ملندئين! (دعا جو نمونو)
(۱۳۹۷) (ڪم ڪرڻ جي) هائين ڀريائين- (ڪم ڪرڻ) قبوليائين.
(۱۳۹۸) (ڪم ڪرڻ جي) هام هنيائين- ٻٽاڪ هنيائين.
(۱۳۹۹) توسان ها ۾ ها ملائي ٿو- جئن تون چوين ٿو تئن پاڻ به چوي ٿو، توسان ٻٽ آهي.
(۱۴۰۰) هٿ اٽڪائڻ- (۱) وڙهڻ- ڪنهن مڙس ماڻهوئين سان هٿ اٽڪائين ته خبر پويئي. (۲) واسطو رکڻ. (توبه ڇڪي هن پليت سان هٿ اٽڪايو آهي”.
(۱۴۰۱) هٿ اچڻ- حاصل ٿيڻ. “کٿي ڏاڙهي هٿ نه اچي”.
(۱۴۰۲) هٿان پيس- خطا يا ڏوهه پاڻ ڪيائين پنهنجن هٿن سان). “ هٿان تو پيئي ٿي ڪچو ڪيچين کي ڪرين”.
(۱۴۰۳) هٿ تريا پيا اٿس- هٿ ۾ شيئين کڻي تورجي اٽڪل پوريءَ طرح ڪري سگهي ٿو (ساهميءَ ۾ تورڻ کان سواءِ).
(۱۴۰۴) هٿ ٽنگڻ- سوال ڪرڻ.
(۱۴۰۵) (خيرات) مان هٿ ٺاريائين- (خيرات) دل وٽان ڪيائين.
(۱۴۰۶) هٿ پير لڌائين- ويم ڪيائين، ٻار ڄڻيائين.
(۱۴۰۷) هٿ جس هئڻ- ڪيل ڪم لائين جس (ناموس) يا قدر هئڻ. “منهنجو هٿ جس ڪونهي. ڪنهن سان چڱائي ڪريان ته اهو پاڻ برائي پيو سمجهي”.
(۱۴۰۸) هٿ جو ڇوُٽ- سخي، جو وڏيءَ دل سان پئسو خرچي.
(۱۴۰۹) هٿ چيو نٿو ڪري- پئسي جو زور ڪونهي.
(۱۴۱۰) هٿ ڇوئي اٿس- شين چورائڻ جي عادت اٿس.
(۱۴۱۱) هٿ ڌوئي پٺيان پيو- پوُري ڪرڻ لائين سنڀريو.
(۱۴۱۲) هٿ ڪپي ڏنائين- لکي ڏنائين (صحيح پائي).
(۱۴۱۳) هٿ کڻڻ- واسطو ڇڏڻ. “انهيءَ ڪپڙي تان هٿ کڻ”.
(۱۴۱۴) هٿ نه منجهندئين! پئسي جي تنگي نه ڏسندين!
(۱۴۱۵) هٿن جا ليڪا ڊهڻ جا نه آهن- ويجهي مائٽي ڇنڻ جي نه آهي.
(۱۴۱۶) هن جي هٿن جو ڄاول آهي- کانئس ننڍو آهي.
(۱۴۱۷) هٿن مان ڪي ڪري پيس- دل کي صدمو پهتس، گهڻو ڏک ٿيس. ]دل کي ايڏو لوڏو آيس جو هٿن واري شيئين ڪري پيس. ڏسو “ڇهه ڇڄڻ”[.
(۱۴۱۸) هٿن ۾ هريوُن اٿس- هار وير يا ڀڃ ڊاهه ڪري ٿو، حرڪتي آهي. ]هريوُن = آڱرين جي وچ واريوُن وٿيون. ٻڪ ۾ پاڻي جهلبو ته هرين مان ڦڙا وهندا[.
(۱۴۱۹) هٿين پوڻ- هٿن سان وڙهڻ. “ هٿين ڇوٿو پوين”؟
(۱۴۲۰) هٽ کٽائي حلوا کاڌائين- پڄنديءَ کان وڌيڪ يا قرض کڻي خرچ ڪيائين. ڀيٽيو- “قرض کڻي ڪنگڻ پاتائين”
(۱۴۲۱) هٽ کڻي ڇڏيائين- دڪان هميشہ لائين بند ڪيائين.
(۱۴۲۲) هٽيءَ ساروُ هوڪو ڏجي- پڄنديءَ آهر خرچ ڪجي.
(۱۴۲۳) هٺون هيٺ نه لٿو- هوڏ ڪري بيٺو، نه مڙيو.
(۱۴۲۴) هجا هيرا پاتائين- ڏکيا يا سڃا (اجايا) ڏوراپا ڏنائين.
(۱۴۲۵) هڏ ڀڳل آهي- پورهئي ڪرڻ تي هريل آهي.
(۱۴۲۶) هڏ پورو اٿس- پئسي جو زور ڪونهيس.
(۱۴۲۷) هڏ رک- پنهنجن هڏن کي گسڻ کان رکي، سست.
(۱۴۲۸) هڏ گڏ ڀڳائينس- ڏاڍي مار ڏنائينس.
(۱۴۲۹) هڏ گڏيل نه اٿن- پاڻ ۾ ميلاپ ڪو نه اٿن.
(۱۴۳۰) هرديگي چمچو- “سڀ وٽ سان پورو”.
(۱۴۳۱) هرک هارڻ- دل ڪرڻ، ڪنهن سان پرڻجڻ يا ڪٿي مائٽي ڪرڻ جي “ راجا چنيسر ليلا ڏسي هرک هاريو”.
(۱۴۳۲) (ڪجهه) هڙ پليءَ نه پيس- (ڪجهه) حاصل نه ٿيس.
(۱۴۳۳) هڙ گسايائين- پئسا خر چيائين، نقصان سٺائين.
(۱۴۳۴) هڙون وڙون مدد ڪيائين- ڪجهه پاڻون مدد ڪيائين ۽ ڪجهه پنهنجا لائق ڪري ٻئي کان مدد وٺي ڏنائين.
(۱۴۳۵) هش تي خوش ٿيو- ڪوڙي خوشامد تي خوش ٿيو.
(۱۴۳۶) هڪ اک کلندييءَ ٻي رئندييئين- خوشيءَ توڙي رنج سان قبوليندين.
(۱۴۳۷) هڪ ڪن کان آيو ٻئي کان ويو- “ٻڌو اڻٻڌو”.
(۱۴۳۸) هڪ ڪلهي تان لهه ٻئي تي چڙهه- وهنواري پلؤ ڏي، ڏيتي ليتيءَ ۾ پورو رهه، منهنجي طلب نڪري ته مون کي ڏي ۽ تنهنجي نڪري ته تون وٺ.
(۱۴۳۹) هڪڙي کي سڄي اک ۽ ٻئي کي کٻي اک ڪرڻ هڪڙي سان هڪڙي ۽ ٻئي سان ٻي هلت ڪرڻ.
(۱۴۴۰) هنباريءَ رسيو-وڏي عهدي تي پهتو (هنباري= پالڪي).
(۱۴۴۱) هنيانءَ تي ڇنڊو پيس- دلجائين ٿيس، ڪاوڙ ڍري ٿيس
(۱۴۴۲) هنياءُ نه لوڙهه دلگير يا بي همت نه ٿيءُ.
(۱۴۴۳) نه هنئَينءَ ۾ نه کنئَينءَ ۾ آهي- نه ڪنهن جي نقصان نه فائدي ۾ آهي، ڪنهن جي به پچار نه اٿس.
(۱۴۴۴) هوا جي سٽ به ڪانهي- ذري هوا به نٿي لڳي.
(۱۴۴۵) هيٺ مٿ جي سڌ ڪانهيس- نفعي نقصان جي پروڙ يا ڳڻ ڳوت ڪانهيس.
(۱۴۴۶) هيٺاهين وٺڻ-نئَڙت ڪرڻ.
(۱۴۴۷) هيڪلي وڻ هيٺ آيو آهي- جن لڳو اٿس.
(۱۴۴۸) هڻ کڻ لڳي پيئي آهي- موت تڪڙو ٿو ٿئي.
(۱۴۴۹) هيري جي ڪڻي- رڄ چڱو مڙس يا چڱي زال.
)۱۴۵۰( يار ويس- ميلاپي، کلڻو ملڻو.

اشارو

اشارو-
اصطلاح يا ورجيس اُن کي چئجي ٿو، جنهنجي اکري معني هڪڙي ۽ رواج موجب ٻي آهي.
پهاڪو يا چوڻي اها آهي جنهن ۾ ڪا نصيحت يا نڪتو ٿورن پر مائيدار لفظن ۾ ڄاڻايل آهي.