صوفي سونهون ـ ڀاڱو ٻيو

سنڌ سلامت پاران :

سنڌ سلامت ڊجيٽل بوڪ ايڊيشن سلسلي جو ڪتاب نمبر (352) اوهان اڳيان پيش ڪجي ٿو. هي ننڍڙو ڪتاب ”صوفي سونهون ـ ڀاڱو ٻيو“ نامياري بزرگ حضرت نصير محمد صاحب فقير صوفي القادري جن جي رهاڻ تي مشتمل آهي جنهن کي روپو ريجهو مل ڪرپالاڻي 1980ع ڌاري بمبئي مان ڇپائي پڌرو ڪيو.
اسان ٿورائتا آهيون عبد الجبار شيخ ۽ فقير طارق حيات لاشاري صاحب جن جا جنهن ڪتاب جي سافٽ ڪاپي سنڌ سلامت تي پيش ڪرڻ لاءِ موڪلي ڏني.
اوهان سڀني دوستن، ڀائرن، سڄڻن، بزرگن ۽ ساڃاهه وندن جي قيمتي مشورن، راين، صلاحن ۽ رهنمائي جو منتظر.


محمد سليمان وساڻ
مينيجنگ ايڊيٽر ( اعزازي )
سنڌ سلامت ڊاٽ ڪام
sulemanwassan@gmail.com
www.sindhsalamat.com

صوفي سونهون: ڀاڱو ٻيون

صوفي سونهون: ڀاڱو ٻيون

حضرت نصير محمد صاحب صوفي القادري جن جي رهاڻ


اِي ڪمپوزگ: عبدالجبار شيخ
تعاون: فقير طارق حيات لاشاري صاحب




سنڌ سلامت ڪتاب گهر

ٻه اکر عرض

ٻه اکر عرض
اسانجي مرشد سڳوري حضرت نصير محمد صاحب فقير صوفي القادري 16 ڊسمبر 1960ع جي وصال ڪيواٽڪل 1958ع ڌاري مونکي اچي رايو پيو جو سڄيءَ سنگت کان سندن خط ڪٺا ڪري انهن مان چونڊ ڪري ڌار ڌار وِن تي مضمون ٺاهيم. جهڙو مرشد، نام وغيره جن جي يادداشت اڳيان ڏنل آهي. مالڪن پنهنجي مهرباني سان اهو به رايو دل ۾ وڌو جو بيتن جو ڪتاب الڳ ٺاهيم.
1959ع ۾ جڏهن درگاه شريف تي ويس ته سڀ مضمون سائين جن کي پڙهي ٻڌايم ۽ پاڻ نوازش فرمائي ڪيتريون سمجهاڻيون ڏنائون. هڪ ڏينهن جي ڳالهه آهي شام جو 5 بجي ڌاري پاڻ اچي ويٺا ته مون به ڪيو مضمونن جو ڪتاب پڙهڻ شروع. جڏهن پورو ڪيم ته کڻي فرمايائون ته روپا ٻچو ايترو نه ڳالهرايو آئيني جو اصل سهڪوئي بند ٿي ويو آهي. ڪتاب جي ڇپائڻ جي به خوشي سان اجازت ڏنائون.
پوءِ کنيم بيتن جو ڪتاب جو بيت ته گهڻي قدر سمجهه ۾ نٿي آيم. بس اڃا هڪ ٻه بيت پڇم ته ئي ڪين ته فرمايائون ته ٻچو بيت کڻي ڇڏ! اصلئي من تان سڄو بار ئي لهي ويو. دائمان دلجاءِ ٿي. تڏهن کان وٺي مان بيتن جي پٺيان وقت نه وڃائندو آهيان.
جيتوڻيڪ سندن حڪم موجب هن ڪتاب ڇپائڻ جو خيال گهڻو اڳي هو پر اتفاق ائين بڻيو جو 1972ع ۾ پهريون صوفي سونهون تيار ڪري ڇپايوسين. تنهن وچ ۾ هندستان ۽ پاڪستان جي وچ ۾ آمد رفت به بند ٿي پيئي ۽ اسان جو شوق به البت ويجهڙائي ۾ جڏهن درگاه شريف تي ويس ته هر روز نيم ڪري ڇڏيم ته پرين صبح جو وڃي هن هٿ لکيل ڪتاب ٿلهي تي سائين ارشاد علي صاحبن ۽ سائين علي گلاب صاحبن جي اڳيان پڙهندو هوس. ۽ پوءِ وري سائين حسن بخش صاحبن وٽ سائين علي گل صاحب پنهنجي سر پڙهندا هئا.۽ ڪيترائي ڀيرا سائين ساڻن به ڪتاب جي باري ۾ ڳالهه ٻولهه ٿي. سڀني صاحبن ڏاڍو شوق ڏيکاريو ته ڪتاب جلد ئي ڇپائجي جو پوين لاءِ هڪ ناياب تحفو ٿيندو.
سائينجن جي نصيحت هدايت جا ڪيترائي گفتا ڪتاب ۾ وري وري ٿا اچن ان باري ۾ به درگاهه شريف فيصلو ٿيو ته اهي ڄڻڪ من کي مترڪا ٿا لڳن. جيئن سائينجن جي فرمان موجب هدايت به آخر وڃي پتي تي پوي ۽ اثر ڪري.
پنهنجو لنگ پالي، سمجهه ۽ همت بخشي پنهنجي نصيحت هدايت وشيه وار صورت ۾ لکائي اٿن تنهن لاءِ سندن لک لائق مون ۾ سندن شڪر ادا ڪرڻ جي نه لائقي نه توفيق!
پڇاڙيءَ ۾ وري به کين اهو عرض آهي ته شل سندن نوازش سان هرڪو پانڌيئڙو ڪتاب پڙهي. روحاني راحت حاصل ڪري ۽ معرفت جي ميدان ۾ وک اڳڀري وڌائي. آمين
روپو ريجومل ڪرپالاڻي

موجوده سجاده نشين درگاه جلالاڻي شريف

حضرت ارشاد علي صاحب صوفي القادري موجوده سجاده نشين درگاه جلالاڻي شريف
حضرت لطف علي صاحبن 23 اگست 1973ع جي وصال ڪيو ۽ سندن فرزند حضرت ارشاد علي صاحب گادي نشين ٿيا. ننڍي هوندي کان ئي کين رياضت جو ڏاڍو شوق هوندو هو. سڄي لنگر ۽ ٻنيءَ ٻاري جي نظر داري گايون، مينهون پنهنجي هٿن سان ڏهڻ ۽ مهمانن جي کارائڻ پيئارڻ ۽ رهائش جو بندوبست پنهنجي سر ڪندا هئا. بيهڪ ۾ قداور مڙس، بدن جا ڀريل، حسن ۽ هشمت وارا هئا. پر ساڳئي وقت طبيعت نهايت صابرين نماڻي ۽ نيا ڀري اٿن، مجاهدي ۽ خدائي خيال جا ڪوڏيا صوفي ڪلام ڳائڻ جو پڻ ڏاڍو شوق اٿن. بلند آواز ۽ سوز ڀرئي سر ۾ جو رات جو ڳائڻ وهن ته وقت جي سمڪ ئي ڪانه رهي. نه ٻڌندڙن کي نه کين ۽ مٿان اچي صبح ٿي. ڏاڍا قربدار آهن ۽ اڄ به وڃبو ته اهيئي اڳيون سڪون لاهيندا آهن. رهاڻ لاءِ عرض ڪجين ته فرمائن ته ادا اسانکي نه ڳالهائڻ اچيئي ڪونه توهين ڏاڏا جن جا جهونا صحبتي آهيو پاڻ ڪجهه اسان کي ٻڌايو سندن عمر هن وقت 50سال آهي.
اسان جو در داتا جي اهوئي عرض آهي ته کين اکٽ عمر ۽ سالم صحت بخشين جو معرفت جي ميدان ۾ مجاهدي جون موجون ماڻي جيئن ساري سنگت جو سينگار آهن تيئن هر هڪ ننڍي وڏي جي اندر ۾ صوفي سفر جو شوق ۽ اتساهه ڦوڪين. آمين.

مرشد

مرشد صورت الله جي آهي، جو هو پنهنجا سڀ وصف پنهنجن طالبن کي ڏئي ٿو. مرشد اهڙي شي بخشش ڪندو آهي جو سر ڏني به ماڻهو نه پڄي سگهي. مرشد جي ڏنل شيءِ ڏهون فراموشي نه ڪجي. مرشد ڪعبو قبلو آهي هر ڪنهن ڏي. مرشد به وحدت ٿو ڏسي، جيڪي مرشد ڏٺو آهي سو جيڪڏهن سڄو سر ماڻهو ڏيندو تڏهن به پورو نه پوندو.پر اهو قدر انهن کي پيو جن سڃاتو. جيڪي مرشد ڏنو آهي انهن کان واڌاري ٻيو ڇا آهي. جو ڏجي. جيڪي مرشد وٽان مليل آهي، محبت به انهن سان رکو. پر جيڪي اوهان کي ڏنل آهي سو اها شي سڃاڻو ته رب به اوهان کي سڃاڻندو.
هيءُ وجود هڪڙي خاڪ جي مٺ آهي، مرشد هڪڙي چڻنگ وجهندو آهي چولي ۾ جي ڪو ڦوڪيندو ته ڍانڍ به ٿيندو. هي سرير مٽڪي آهي.عقل يا شريعت ان ۾ کير آهي. مرشد ان ۾ طريقت جو سنبائڻ ٿو وجهي ته وصف شريعت وارا ڦري طريقت وارا ٿين.يعني فقيريءَ وارا وصف، پوءِ ايندو معرفت يعني سمجهه ۾، تڏهن ٿيو درويش، سڃاڻندو ته مان ڪير آهيان. انسان آهيان، هيءُ سر اسرار آهي، دل عرش عظيم آهي، جتي حق تعاليٰ جي ڪرسي آهي.
رات اٿس ڏهي ڄمائڻ لاءِ، کيرکير۾ نه ڄمي، پر سنبائڻ جي لپ هر ڪنهن لاءِ آهي، اها لسي ڇو ٿي ڄمائي؟ جو هن جي لونءَ لونءَ ماريل آهي محبت جي مانڌاڻيءَ سان، تڏهن ٿي ڄمائي، پوءِ ورلو ولوڙي ٿو مکڻ ڪڍي من مون. معرفت ولوڙي ٿي ۽ حقيقت ان جو مکڻ آهي. وري به معرفت مکڻ کي گهه ٿي ڪري. ڪي سڀيئي ولوڙين ٿا ڇا؟ هر گهٽ ۾ لعل آيل آهي. ڪنهن سنڀاريو، ڪنهن نه سنڀاريو.
الله سائين انسان کي ماڻهو ڪڏهن ٿو ڪري؟ جڏهن انسان معرفت ۾ آهي. معرفت ۽ ماڻهو اکر ئي هڪ آهي. معرفت کان ٻاهر آهي ته ماڻهپي کان ٻاهر آهي. معرفت ڇا کي ٿا چون.؟ معرفت چون ٿا ته جڏهن ماڻهو رب ۾ فنا کائي ٿو وڃي. سڀ سان هڪ ٿي، ٻيائي ٿو وڃائي. پوءِ پاڻ سڀ کي پيو وڻندو ۽ کيس سڀ پيا وڻندا تفاوت ئي ڪونه هوندو. ٻيائي وئي، توڙي هندو توڙي مسلمان ، معرفت ۾ ماڻهو ٿو ٿئي. معرفت معنيٰ سڃاتائين ، توحيد معني سمجهائين، توحيد ڪيائين معنيٰ ته ڳالهه ڳجهه جي سمجهائين. رب تعاليٰ جي نالي وٺندو ايندو ته اخلاق ڦرندا ايندس. جيئن ان طرف پوندو تيئن اخلاق ڦيري اچي معرفت ۾ پوندو. ڄڻ ته الله تعاليٰ ان کي ماڻهو ڪيو. ان ماڻهوءَ جي اٿڻي ويهڻي به نماز آهي. معرفت ۾ ماڻهو اچي ٿانهرجي ٿانءُ پيو ، ڄڻ ماڻهو پاڻ ۾ سمائجي ويو.
لٿي ڪڙه قلوب تون، وڏي سڏ ويو
جڏهن طريقت سمجهندو تڏهن معرفت کي پهچندو. پهرين طريقت پوءِ معرفت، معرفت ڄڻ مهرباني آهي.
شريعت : انصاف
طريقت : راه، سمجهه
معرفت : سڃاڻڻ پنهنجي رب کي
حقيقت : ڳالهه کي سمجهڻ، هيڪڙائي
جلال : جوش
جمال : صورت پچائڻ
جماليت کي پهتو ته صورت پچائي ٿانهرجي ٿانءِ پيو. ڪماليت کي پهتو ته عقل خانو ورتو.
مرشد جو ڪم آهي نصيحت هدايت ڪرڻ. ٻيو ته فقير ڪجهه به ڪونه ٿو ڪري. وڌيڪ سعيو ڪرڻ ڪم پنهنجو آهي. جي نه ڪندو ته اڳيان حساب ڏيڻو پوندا. جڏهن اڃا تائين راه رب جي تڏهن ڄڻ عقل ئي ٻيو آيس.جي ڪو پڇي ته مرشد وٽان ڇا وٺي آيا آهيوته چئجي ته نالو رب جو پاڻ سان وٺي آيا آهيون. هونئن به انسان ماءُجي پيٽ مان ڇا کڻي آيو آهي! هيءَ سڀ هدايت انسان کي آهي. حيوانن کي ته هدايتون نه ٿيون ڏجن. انسان اڄ ڪو ڪو آهي نه ته سڀ حيوان آهن. جيئن لٽو جيءَ سان هنڊائبو آهي تيئن نصيحت به دل سان هنڊائبي آهي. مرشد تي به پڇاڻو بيهي ٿو نصيحت ۽ هدايت جو.
مرشد واٽ سنئين وٺائندو آهي ۽ نصيحت هدايت ڪندو ايندين ته متان دوزخ ۾ نه پون. ڍورن لاءِ ڍڪ ٺهيل آهن، ڌنار ڍورن کي هڪل ڏيندو ايندو ته متان مال پرائي ٻنيءَ ۾ نه وڃي پوي. ۽ ڍور ڍڪ ۾ نه پون. جيئن مال لاءِ ڍڪ آهن تيئن انسان لاءِ دوزخ آهي. مرشد هروقت طالب کي هدايت ڪندو ٿو رهي ته متان طالب دوزخ ۾ نه پوي. مونکي ٻيو ڪو ڍور چارڻو ڪونهي. منهنجو مال آهين آهيو چوان ٿو ته متان ڍڪ ۾ پئو انهي مال جا ڍڪ دوزخ آهن.
مرشد جي چوائيءَ ۾ رهجي، مرشد تي بار به انهن جو آهي جيڪي چوائيءَ ۾ رهندا. مرشد تي طالب جو ايترو بار آهي جو نصيحت هدايت ڪري وڍي ٽڪي ڇڏيس. مرشد جو طالب تي بار آهي ته چوائيءَ ۾ اچي ۽ امر سان رهي. چوائيءَ ۾ هوندو ته خطا نه ڏسندو.
مرشڊ ڪامل، طالب هجي سچو، چوائيءَ ۾ هجي انهي تي ڦري وري مرشد عاشق ٿي ٿو پوي. ڪنهن ڪنهن طالب ۾ مرشد اميد رکندو آهي ته هيءُ هلڻ جهڙو آهي. انهي کي کڻي به ميل مرشد جو ٿو جو هن کان نٿو وسري پر
فقير ڦِرڻا، مريد ڦُرڻا،ٻئي جڳ ڳاري ڇڏڻا
ڪي مرشد مرڪايا ته ڪن مرشد لڄايا، هروڀرو مرشد مٿان ڪري به نه پئجي، مرشد ته مددگار آهي. پر پاڻ به ڪجهه نه ڪري! مرشد تي بار به انهن جو ٿو پوي. جيڪي چوائيءَ ۾ ٿا اچن.
الله ۽ مرشد ٻئي گڏيل آهن. نڪوالله بندي کان پري آهي نڪو مرشد پري آهي. جيئن مکڻ کير۾ گڏيل هجي ائين گڏيل آهن. مون به توهان کي ويجهو آهيان. پر هڪڙا پري آهن ته وري انهن مان هڪڙا ويجها آهن. ۽ هڪڙا ويجها اهن ته انهن مان هڪڙا پري آهن. مرشد جي پچر ڪيئن ڇڏبي. توڙي مئي کانپوءِ به بار انهيءَ تي آهي. مرشد ڌنار آهي هر سنڀاري ٿو ته متان ڪو منهنجو وهٽ ڍڪ ۾ وڃي پئي. ڌنار نه ڇڏجي. نه رب وسار نه رهبر وسار.
هي ڳرو ٻج آهي. نام جي نالي جو. مرشد هڪڙو اڪسير اندر۾روانو ڪندو آهي. اها زماني جي آزار جي دوا آهي. ٻار ننڍا هوندا آهن انهن کي مائٽ ڪوڙيون ستيون وجهندا آهن اولاد آخر پياري لڳندي آهي. پر ڪڙين ستين جي پڇاڙي ڏاڍي فائديمند چڱي ٿيندي آهي. ڏکيون ڳالهيون مرشد ٻڌائيندو آهي پر انهن جي پڇاڙي چڱي آهي. مون اوهان کي ڏک ٿو ڏسيان. باقي ٻيا مطلوب طالب کي ڏک نه ڏسيندا آهن.
ڏيکاريس ٿي ڏکن، نيئي گوندر گس پرينءَ جو،
سونهائي سورن ، وڃي ڪئي هيڪاندي هوت سين.
هر ڪو ئي مرشد وارو آهي، مائٽ مرشد ڪنهن ڪنهن کي ملندو آهي. مون کي به مائٽ مرشد مليو هو، اوهان کي به مائٽ مرشد مليو آهي. انشاءَ الله تعاليٰ الله سائين، جيئري ته جدا نه ڪندو پر مئي به نه ڪندو. مرشد کان مئي به جدا نه رهبو آهي، باقي جيئري جدا ڪيئن چئجي؟ بندا الله جا آهيو، مون اوهان جو آهيان ۽ اوهين منهنجا آهيو.
دم دم ساڏي دل تي، هِنِ سڄڻان ديان ڳالهيان
ڇو جدا پاڻ کي سمجهندا آهيو؟ اوهان منجهه نٿو ڏجي، ڳولي لهو. جيڪي منهنجا صحبتي آهيو انهن جون پارتون شهنشاهه کي ڏنل آهن.
طوطي کي پڙهائيندا آهن، آڏو آئينو ڏيندا اٿس.اولائتو بيهي ڳالهائيندا اٿس. آئيني ۾ طوطو پاڻ کي پيو ڏسندو، سمجهائڻ وارو ظاهر نظر کان ڳجهو هوندو. طوطو سمجهندو ته اهو ڳالهاءُ آئيني واري طوطي جو آهي، آهي ته اوريان به پاڻ، پريان به پاڻ.پر پاڻ کي آئيني مرشد جي ۾ ڏسندو. هي ڪجهه سمجهڻو آهي.
مرشد صورت معنيٰ الله
اها سڀ خبر وحدت مان پونديس.
پنهنجو خيال به ، خيال مرشد جي سان گڏي ته ڏسجي! ڀلي حلال وجهه جو ڪم هجي، پر جيئن ته دليئون دوست نه وسري. دوست ڪنهن کي چوندا آهن.؟ دوست چوندا آهن جيڪو هيڻن کي هٿ ڏئي. ٻيو جيڪو دل جيئري رکي پنهنجي رب ڏانهن . اهي سڀ ڪم انهي لڪ ۾ سمجهڻا آهن.
انسان ٻوٽي آهي.سنياسيءَ ٻوٽي باهه ۾ وڌي ته نظر ۾ رکندس ته متان زيان نه ٿي پوي، مرشد به جنهن کي ڏکن۾ وڌو ته نظر ۾ رکندس ته متان مست نه ٿي پوي. سنياسي ٻوٽي ماري ٿو.مرشد شناسي آهي، پاڻ ئي ٻوٽي آهي، هڪ دفعي مون ۽ هڪ ٻيو ساٿي گڏيا پئي ريل ۾ وياسين، ڏٺوسين ته مٿي هڪ گيڙو ڪپڙن سان ماڻهو ليٽيو پيو آهي هن اسان کي ڏٺو ۽ اٿي ويٺو.اسان کانئس پڇيو ته ابا تون ڪير آهين؟ چيائين ته سنياسي آهيان. اسان کان پڇيائين ته توهين ڪير آهيو؟ مون چيس ته اسين شناسي آهيون. ويچارو منجهي پيو. تنهن تي مون چيومانس ته سنياسي جهنگ جي ٻوٽي ماري اڪسير ٺاهيندا آهن. شناسي انسان کي ساڙيندو آهي جو انسان پاڻ ٻوٽي آهي. جنهنڪري عبديت مان احمديت ٿو ثابت ڪري يا ٿي ٿو پوي.
ڀلي مرشد وٺجي، نبي ڪريم ﷺ حديث ۾ چيو آهي ته جنهن جو مرشد ورتل نه آهي، انهي جو مرشد شيطان.
لاشيخ الهو ولا شيخ الشيطان
اهي اولياءَ قلندر سڀ مرشد وارا آهن. پريان هر ڪو ئي پنهنجي واٽ سان آيو آهي. پوءِ سڀني هدايتون هتان اچي سونهان ساڻ کنيان آهن. ڀلي مرشد وٺجي پر تڪڙ نه ڪجي، ڏسي وائسي وٺجي، ڪهڻيءَ وارو ، ڪتابن جي ڊگهين ڳالهين ڪرڻ وارو نه وٺجي، رهڻيءَ وارو وٺجي. الله سائين جا پيارا ٻانهان هر جاءِ آهن. مرشد ڪامل وٺڻ گهرجي.
جي ٻڪري ڪهبي آهي، ته هندو به کائيندو آهي ۽ مسلمان به کائيندو آهي پر جي مري ويندي ته ڪير نه کائيندو. انسان به ائين آهي جي بيگرو ٿي مرندو ته ڪوبه ڪونه پڇندس. مرشد رهنما رستو ڏيکاريندڙ آهي.
مرشد هڪڙو وٺجي، فيض ڀلي ڪري سڀني کان گهري، دعا رن زال کان نه گهري. هڪ جو پٽ سڏبو ڄڻي ڄڻي جو نه سڏبو. تڪڙ ڪري مرشد نه وٺجي. سالڪ در در ڪين گهمندو. هو ته پاڻ ۾ راض ٿيو ويٺو هوندو. ڪهڻيءَ وارا گهڻا آهن رهڻيءَ وارو ڪو ڪو آهي.ٻچو مرشد وارا ته آهيو، بيگرا نه آهيو. مرشد گروءَ وارا آهيو. بيگرو ماڻهو شل صبوح جو نه سامهون نه اچي ته چڱو آهي. صوفي رهبر وٺندا آهن. قلندرن غوثن سڀني سونهان هتان ساڻ کنيان. اهي قلندر غوث سڀ رهبرن وارا آهن. ڪي بيگرا ڪين آهن.
هر گز هردي حاضر ناظر، جتي امڙ نڪ ابو،
ٻيون سڀيئي ٻن ڏيو، هڪ نام صاحب جيو
ٻيون ڳالهيون جي ٻڻ ڏيو. سو بچو شڪر ڪريو جو مرشد وارا ته آهيو، بي مرشدا ته ناهيو.اول مرشد ڳو ٿا پڇن. هر هڪوئي پنهنجن وسيلن سان اهي. اوهين به پنهنجا وسيلا نه وساريو جو هو هڪل سان حامي آهن. جن واحد وسيلا ورتا ان کي باهيون باغ ٿيون. جن وڻ وسيلا ورتا تن تي ڪرٽ وڙها. حضرت ذڪريا ع تي ڪرٽ وڙهو ته به رب نه وساريائين.
هڪوئي رانجهو لکان جيها
لڄ لڏ جو بار انهي تي رکو
اوهان لکيو آهي ته گرونان جو چوڻ آهي ته جيڪي الله ۽ مرشد ڪري، اوهان کي انهي حال ۾ ۽ فيض جي وڻڻ ۾ ڪنهن آندو آهي. انهيءَ ٻوليءَ ۾ ڪنهن وڌو آهي اوهان کي! اهو سمجهڻ جو ڦير آهي. سمجهجي ته اتي الله ۽ مرشد آندو آهي، ٻيو ڪنهن آندو آهي. سڃاتي قدر پوندو آهي.
جي وَر وائيءَ لهين ته وائي ٻي نه سک،
هو هڏهين هڪ، ٻڌڻ ۾ ٻه ٿيا
مرداني کي گرونانڪ بهاري به ڏيکاريندو هو ۽ غم به ڏيکاريندو هو توکي ڪير ٿو بهاري ۽ غم ڏيکاري! گروناڪ ان ڇوڪري سان مهرباني ڪئي هئي. شاه شهيد ڇا ڏٺو هو مريدن کي جو گنج ٺهيا پيا اهن. شهيدن جا سائين قلندر ذات پير چورن تي مهرباني ڪري مٿانئن ولايت بيهاري ڇڏي. اوهان کي سائي صادق شاهه جو احوال ايندو هوندو پوءِ چوندو ويو
آهيان پاڻ الله، ير ساريان ٿو صديق کي
تون ته انهن کي پرتل آهين جيڪي چورن کي ايتري قدر مهربان آهن. رڳو پاڻ سنڀار.
مون در مرشد جي اچڻ وڃڻ واري ڳلي جهلي بيٺو آهيان. گهڻا سال ٿي ويا آهن. ڪڏهين نه پڇيائون ته ڇو بيٺو آهين. سنگت ساري لنگهي ويئي، سڀيئي سوار تن منجهه پيادو هڪڙو مون آهيان، مرشد کانپوءِ سهاڳ جي رات هڪ به نه ڏٺيم، اميد نه ٿو لاهيان، من ڪا سهاڳ جي رات اچي وڃي،اوهين سڀيئي سهاڳڻيون آهيو. هر ڪوئي سچائي ڇڏيو ٿو وڃي جو پنڌ جي جڏي آهيان
اها مڙيئي مان ڏانهن ، هوتن ڏوهه نه هڪڙو،
در به انهن جو جهليو اٿم جي نالايق نواز آهن.
اهڙي ڪا آهيان جا تنهنجي ٿوري کي ٿورو چوان!
مرشد کان الله گهريو آهي يا ڪرامت گهري آهي؟مرشد وٽان هڪڙن الله گهريو هڪڙن ڪرامت گهري. جن الله گهريو تن کي ڪرامتون به ٿيون. جن ڪرامت گهري تن کي الله به ويو وسري، ۽ ڪرامت به نه ڏٺائون.
مرشد کان به دعا اها گهرجي ته مون کي پنهنجو ڪجو، دعا گهرجي ته
تون سمو آءُ گندري مون ۾ عيبن ويهه،
ڏسي واڻڪي ڌيءَ، متان مونڏانهن منهن مٽين.

تون سمو آءٌ گندري، مون عيب هزار،
ڏسي واڻڪو ٻار، متان مونڏانهن منهن مٽين.

تون سمو آءٌ گندري مون ۾ عيب لک،
ڪارڻ رب الک، متان مونڏانهن منهن مٽين

طمع چڱي نه آهي. بڇڙي ۾ بڇڙي شي آهي طمعداري،
طمع تلوارون تکي، جنهن طمع سر نوايا،
لک لعنت تنهن طمع ڪون، جنهن جاني جدا ڪرايا
پر ٻچو هڪڙي طمع چڱي آهي مرشد جي راض ۾ طالب هميشه طمعدار آهي. سائينءَ جي راض ۾ هر ڪو طمعدار آهي.
طالب لاءِ مرشد جيڪي ڪري ٿو تنهنجي سڌ طالب کي ڪانهي. مرشد کا نٿو ڪري طالب لاءِ ٻچو عشق جي منظوري به مرشد وٺي ڏيندس. گهر ويٺي فتويٰ به اول مرشد آڻي ڏيندس.
مرشد صورت معنيٰ الله
هڪڙو پکي آهي تنهن کي ٻچا ٿين ته اکيون پوريلون هونديون اٿن. اهو پکي پوءِ جبل ڍوڍي پارس هٿ ڪري اچي ۽ ٻچن کي اکين تي لائي ته انهن جو اکيون کلن. مرشد به ائين آهي. ڪيتري محنت ۽ تڪليف طالبن لاءِ ڪرڻي ٿي پويس سا کيس خبر! جيئن عقل گهڻو تيئن مرشد لاءِ چيٺ.
اک مطلوب جي ڇا نٿي ڪري طالب لاءِ، نهارڻ سان نشو ڏيئي ڇڏيس عشق جو، جيڪي مرشد جي اکين سان ڏسي سگهيو سو پنهنجي اکين سان نه ڏسي سگهيو. مرشڊ ساڀيان طالب وٽ ويٺو آهي. مرشد سر آهي طالب ڪرسي آهي سر ڄڻ مرشد جو اچي ويٺو.مرشد سر آهي، طالب ڪرسي آهي سر ڄڻ مرشد جو اچي ويٺو.
الله ۽مرشد جي ساراهه ڪجي. جيتري گهڻي اوتري ٿوري، هلندڙ طالب هوندو ته ساراهه الله ۽ مرشد جي ڪندو. جيتري به ڪندو ته اها ٿوري پيو سمجهندو.
طالب پهرين عاشق آهي ۽ مرشد معشوق. جڏهن ساري چال سڌاري ٿو تڏهن وڻي ٿو اچي. جڏهن وڻي آيو ته پوءِ مرشد عاشق آهيس. هيءُ طالب ڪڏهن عاشق آهي ته ڪڏهن معشوق. پهرين سخا طالب جي آهي پر پوءِ مطلوب جي سخا اهڙي آهيس جو ٻئي جهان ٺاهي ڇڏيندس.
مرشد ۽ طالب به وڻن وانگر پيوند ٿا ٿين. بي سرن جا سر ٿا بي سرن سان پيوند ٿين. وڻ پيوند ڪري پوءِ مصريءَ جو پاڻي ڏيندا آهن ته سندس ميوو مٺو ٿئي. اک جي محبت ڄڻ مصريءَ جو پاڻي آهي.
ڪتيو ڪتيندينءَ ڪيترو وڃي ڪر سوداگر يار
سوداگر چوندا آهن رهنما کي رهنما مرشد کي چوندا آهن جيڪو دل وٺندڙ آهي. سوداگر به مرشد کي چوندا آهن. انهي سوداگر يار کي اکين منجهه جاءِ ڏبي آهي. تنهنجي اکين جو سرمو اهو آهي سو هميشه اکين ۾ هجي. لڪل نه ٿجي ۽ اکين مان نه ڪڍجي.
صورت مرشد معنيٰ الله
پوءِ اکيون اهيئي پسندي پاڪ ٿيون. صورت سان اک ٻڌل رهندي ته عام خيال گهڻا نه ٿيندا، دم سان ياري هجي،
گهر مان ڪڍي گهل، وڃي صلح ڪر سلطان سين
جو تون تنهين جي در ڏهاڙيون ڏڻ لهين.
سلطان به صورت مرشد جي آهي
سخن سڻي شيخ جو تون ويسهجي ويهه،
ته ڏاتار سندو ڏيهه، تو اندر اثبات ٿئي
شيخ به مرشد کي چوندا آهن
محبوب صورت مرشد جي آهي اک صورت ۾ مقيد هجي. رهبر جي ضرورت آهي سو اک مان نه ڪڍجي، هر وقت نظر ۾ رکجي. سونهون نظر مان نه ڪڍجي جو سونهين جي وڏي درڪار آهي. ان سان گڏيو وڃجي. اهو اکين جو قيد آهي.
جنبيو وڃ جهاز گڏيو غورابن سين،
پوريندءِ پرڏيهه ۾ ساڄا رکج ساز،
اچن ٿا آواز سٽاڻي تنهن سمنڊ جا.
جهاز ۽ غوراب بدن کي چوندا آهن.
صورت اک ۾ رکجي، نظر نظر ۾ هجي ته سڄوئي منهن نظر اچي۽ نگاهه نگاهه مون هلي وڃي. سڌڙيو نه هلي سگهندو. بي خوفائيءَ ۾ رب وسري ٿو. صورت به وساري ٿو. صورت گڏيل آهي مگر جا دل فراموش آهي اها ننڊ آهي. فراموشيءَ مان اک پٽجي. اک پاڻ خيال رکندڙ آهي. مگر دوست پنهنجي کي نظر ۾ رکي جتي هجي تتي.
فڪر دليل تيسين تائين جيتر اک ٻڌل نه آهي. اک صورت سان ٻڌبي آهي. اک اصل صورت سان ٻڌل اهي. درجي بدرجي هلي ويندو هيءُ پنڌ اکين جو آهي. ماڻهو اڳ وسوڙيل آهي، تنهنڪري سونهون نظر مان نه ڪڍجي. اک گڏي ڏسجي سهڻي سائينءَ کي اکين ۾ وهارجي، سونهپ جي ضرور درڪار آهي. مرشد جي صورت حقيق به آهي، مجاز به آهي،ٿڌي ڪوسيءَ سج نظر ۾ هوندو ته اوندهه ڪنهن به ملڪ ۾ نه ڏسبي. فراموشي سڀ گمراهي آهي، سج منهن ۾ جيڪو رکندو، اهو ڪنهين ملڪ ۾ اوندهه نه ڏسندو. ماڻهو وڃي ته هونئن ئي پيو ٿو. سج منهن ۾ ڏيئي هلجي. سج آهي صورت پنهنجي هيڪلائي سنڀارجي ۽ سونهون اک مان نه ڪڍجي.
گم هوڪي ويک نظارا،
آب سارا، محبوب ڪي صورت ۾
مرشد جي صورت جيڪي اکين ۾ رکندا ته انهن کي اڳيئون اوندهه نه بيهندي. ڇو ته انهن رهبر سج اکين ۾ رکيو آهي. اهو ڪنهن به ملڪ اوندهه نه ڏسندو. خبردار ٿجي جيئن اوندهه جي ملڪ مان نڪري وڃجي.
تون آءُ اچي اکين ۾ ويهه، آءٌ اکيون کڻي ٻوٽيان،
ٻيو ڏسي نه ڏيهه ، ۽ آءٌ نه ڏسان ٻئي کي
سج نظر ۾ رکبو ته انهن کي سج نظر ۾ ايندو. اوندهه نظر ۾ رکبي ته انهن کي اوندهه نظر ۾ ايندي. اندر منجهئون حقيقت وارو سج اڀرندو تڏهن اوندهه ٽرندي،
اڀريو سج حقيقت وارو، اوندهه جو اسباب ويو،
خبردار ٿيڻ گهرجي، هي هلندڙ قافلو آهي، جيئن اوندهه جي ملڪ مان نڪري وڃجي، مرڻ تائين به سج منهن ۾ هجي.
صورت گڏيل آهي پر دليل آڏا اچيو ٿا وڃن. دليل وجود تون مٽيندو وڃجي. هي انسان پاڻيءَ جو پتلو آهي، جي پاڻيءَ ۾ ٽٻي هڻندو ته نه اندريون آواز ، نه ٻاهريون آواز ٻڌندو دليلن جو دلو آهي تنهنڪري ان ۾ دليل اٿن ٿا، اهي دليل خطرا هر ڪنهن پوندا آهن، جيسين خيال وڃي محويت وٺي. دليل اوليائن کي به پوندا آهن پر پوءِ جيئن وهندڙ درياهه ۾ ڍونڍ لڙهي وڃي، اک ٻڌل هجي ته دليل نه پوندا.
سونهون به نظر مان نه ڪڍجي جو هيءُ بيابان آهي، ڪو ڪنهن جو ساٿي ڪونهي. اتي سونهون گهرجي ساڻ، جنهن راه وٺرائي آهي اهو سونهون نظر مان نه ڪڍجي، سونهون ساڻ آهي ۽ اهڙي دوست کي اکين ۾ جاءِ ڏبي آهي.
مرشد جي صورت سڀني ڏٺي پر هڪڙن رات جو صورت ڏٺي ته ڪن وري ڏينهن جوڏٺي. رات جو صورت چٽي نه ڏسبي.مطلب ته جڏهن صورت چٽي نٿي ڏسجي ته ان کي رات جي صورت چٽي ٿي. پر ڏينهن جي صورت صاف ڏسجي ٿي. مرشد اهو ئي پوءِ ڪيڏانهن ڏينهن جو ڏسڻ ڪيڏانهن رات جو ڏسڻ.
مرشد جي صورت جو روبرو فوٽو مرشد جي صورت جو عڪس آهي. تنهنڪري ان جو ادب ڪجي. طالب کي کپي ادب، بت اهي اهن جيڪي پٿر ۽ ٺڪر جا ٺهيل آهن. انهن کي بت چئجي. طالب رهي انهيءَ صورت سان جيڪا روبرو صورت ڏنل آهي. مرشد جي صورت ۽ خدائي نام جو ٻج ڳرو آهي.
هيءَ جماعت بادشاه پير جي آهي جو شاه شهيد ذڪر بادشاه پير جي پوٽي کان ورتو هو، خواجه خضر پئي ويو اڌ رات جو درياءَ جي ڪپ سان ته هڪ لاٽ ڏٺائين ويجهو آيو ته ڏسي ته ڪو سمهيو پيو آهي. ڌڪو ڏيئي چيائينس ته اُٿ هيءُ وقت سمهڻ جو ناهي. چي خواجه خضر هن مهل جاڳايو اٿيئي. خواجه خضر پڇيو ته تون ڪير آهين جو مونکي سڃاڻين ٿو، پر مان توکي نٿو سڃاڻان؟ هن جواب ڪونه ڏنو، رلي ويڙهي سمهي پيو. خواجه خضر وري اڳيان هليو ته وري به نور جي لاٽ ڏٺائين. اڳڀرو اچي ڏٺائين ته هڪ زال سمهي پيئي آهي. ان کي به جاڳايائين، زال چيو هوڏانهن منهنجي مڙس کي اٿاريوَ ۽ هينئر وري مونکي اتاريوَ. خواجه خضر پڇيو ته اوهين ڪير آهيو؟ اها زال به رلي ويڙهي سمهي پيئي. اتي خواجه خضر عرض ڪيو ته سائين مان ته توهان جي سڀني عاشقن کي سڃاڻان. پر هي ٻه ڪير آهن؟ اتي آواز ٿيو ته تون منهنجي عاشقن کي ته سڀني کي سڃاڻين. پر هي اُهي آهن جن تي مان عاشق آهيان وري سوال ڪيائين ته هي ڪنهن جا طالب آهن؟ آواز ٿيو ته حضرت محبوب سبحاني جا.
شاه شهيد عليه رحه جن جو ميلو هڪ اڪبري حج آهي. جيڪي آيا سي اگهيا اهو سندن فرمان آهي، ڀيرو نه ميرو، ڪچيءَ ڍڪڻيءَ ۽ منڊيءَ ماڪوڙيءَ جو سندن اقرار ڪيل آهي. سو هرگز نه ڇڏيندا. ميلي تي خير سان اچجي جو دعا جي جاءِ آهي. در جي وڏي لڄ ٿي پوي. هلي درڏسو ، ميلي جي گل ٿيڻ تائين مڙيئي اتي هججي، اها وک ئي الله سائين قبول ٿو ڪري.
پاڻ وٽ ميلو ڪيو، اهو چڱو ڪيو اٿوَ، پنهنجي ميلي تي ميلي ڌڻي پاڻ آيا هوندا، پاڻ وٽ ميلي جي سنڀار ڀلي ڪري ڪريو . اهو ڏينهن چڱو آهي. اوهين رب نه وساريو ته اوهين به نه وسرندا. جيڪو نه ٿو وساري ته اهو سدائين ميلي ۾ آهي.
فقير ڪنهن کي سڏجي؟ فقير اهو جنهن جي ڏٺي رب ياد پوي ۽ ڪيل گناهه بخش ٿي وڃن.
جنهن جي سڀ ريءَ سري،
پر گهر پني ڪينڪي، پر گهرئون به ڪين گهري،
جيڪو مانيءَ لاءِ مري، سو سامي سڏجي ڪينڪي.

ڏني ڏکوئجي، ري ڏني راضي رهي
فقير وٽ وڃڻ سان ڇا ٿو ملي؟ جيئن تون اتان روانو ٿئين ته ان گهڙيءَ ملائڪن کي حڪم ٿيو ته پڇوس ته ڪاڏي ٿو وڃين؟ ملائڪ روح کان پڇن ٿا ته ڪاڏي هليو آهين؟ جواب آيو ته الله جي ٻانهڙي ڏي. ملائڪن کي حڪم ٿيو ته پڇوس ته ڇو ٿو وڃين؟ ڪنهن دنيا جي ڪم سان ڪين الله لاءِ؟ جي الله لڳ ته انهيءَ گهڙي کان وٺي ٿي مٿس رحمت وسي، سڄو وقت جيسين تائين پويان پير ڪري اچي گهر پهچي. رحمت جي خبر مرڻ وقت پونديس، ڪو پئسو ڏوڪڙ ته ڪونهي جو هڪدم خبر پوي!
فقير کان دعا گهرجي، ڇو ته رضا جي گودڙي ۾ فقير لڪي ويو. مثنويءَ واري صاحب فرمايو ته الله فقيرن جي ائين مڃي جيئن مائٽ ننڍن ٻارن جي. رضا جي گودڙي فقير تي آئي.
جيڪا رب رضا، نڪي پٽ ڪي دعا
وڏي ۾ وڏي ڪرامت فقير لاءِ آهي ته سڀ ڪجهه سامائجي وڃي. ڌن، زال، مال جتان ڪٿان ٿو ملي. فقير اهو جو انسان جي چال سڌاري. سڄيءَ حياتي ۾ هڪ زماني جي عادت ڇڏيائين ته لک ٿيو.
مشڪلاتون قسمين آهن پر فقير لاءِ مشڪل ۾ مشڪل آهي:
هي آءٌ نه گڏيس پرينءَ کي
وڏي ۾ وڏي مشڪل اٿس، جدائي پنهنجي رب کون، مشڪل آهي ته مشڪل ڪشا به پٺيان اٿس. جيئن رات جي پٺيان ڏينهن آهي.
الفراق اشد من الموت، آءٌ هت نه هوندياس،
آڏا لڪ لطيف چوي، وڃي جبل جهاڳينداس،
آس نه لاهينداس، من جيئري جت ڏسي مران

هي آءٌ نه مليس پرين کي، تون ٿو لهين سج،
منهنجا نيئي پرين کي سنيها ڏج،
وڃي ائين چئج، ته ويچاري واٽ مئي.

هي آءٌ نه مليس پرينءَ کي، پورا ٿيا پساهه،
سڪان ٿي سڪرات ۾ رويو پڇان راه،
پيئي کڻي پساهه،پسڻ ڪارڻ پرينءَ جي

فقيرن وٽ نه ولهان پيا دکن درد فراق جا، جي دکايا دوستن،
فقير ڳجهيون ڳالهيون پنهنجون پاڻ سمجهن. صادق سائين دلي سان به رهاڻ ڪندو هو.
اوليائن جا به تصرف ٿيندا آهن، سعدي اچي ته بهاري، جامي اچي ته جوش، عطار ته قلب کليو پون، عطار الف ۽ ميم ڪڍي کتوريءَ ۾ وجهندو هو.
عطار نود خدا بود،او پاک وجود پاک وجود
ميران اچي ته سڄيءَ ڪچهريءَ تي غم ڇانئجي وڃي جو ميران تي درد گهڻو بيٺل هو. ميران ٻائي جي گلا هئي. جڏهن جيئري هئي تڏهن هن پيڪا به لڄايا ۽ ساهرا به لڄايا. هيءُ قدر مئي کانپوءِ ٿيو اٿس. ان سان گڏ به چار فقير پيا گهمندا هئا ڏاڙهيءَ سان، ويچاري جو رئو به لاهي وجھندا هئا پر چوندي ڪجهه به ڪانه هئي. هت اچي ته ميران وهي ته جيڪر هر ڪو ان ڏانهن نهاري، ٻئي پاسي نهاريئي ڪونه!
سخي قبول محمد وڏو قربدار هو، مونکي چيائين ته تون الله آهين جو مون کيس چيو ته تون سچل آهين. پوءِ چيائين ته هي لوڙهو ۽ هو (جهوڪ شريف) ٻئي تنهنجا آهن. مون چيو ته برابر، جو مون ٻنهي جو ٻهاريدار آهيان. تنهن تي چيائين ته کسڪي وئين. مون سچل فقير جو هڪ خليفو ڏٺو وڏيءَ عمر وارو هو، ڳالهه ڪيائين ميرانپور جي، چي هڪ ڀيري ويو هوس، اُتي هڪ گل ڏٺم جنهن جهڙو جهان ۾ ڪونه هو.
انسانيت جو به هڪڙو درخت آهي. ڪلهن کان مٿي جيڪو سر آهي سڀ پيوند ڪري مرشد جي صورت رکجي. پنهنجو سر نه سمجهجي. ائين ڄاڻجي ته ڪلهن کان مٿي جيڪو سر مبارڪ آهي سو مرشد جو آهي. مراقبي ۾ ويهجي ته پاڻ وچ ۾ نه آڻجي. ائين ڄاڻجي ته مرشد ويٺو آهي.اک پٽئي به صورت مرشد جي سمجهجي. هڪ ٿيءُ ته پوءِ ٻيائيءَ جي ملڪ مان نڪرندين.ويٺي کانپوءِ وجود وسريل هجي ۽ محويت ۾ هججي.

نام

نام سان خبردار رهجي فقط هڪ مالڪ جي نام کي بقا آهي، ٻي سڀ فنا آهي. سو سندس نام کان فراموش نه ٿيو. پوتل رهجي جو جيئن ماڻهو اڳيان به وڻي اچي.
هت مئجن منا ماڻ، اڳئيون ڀريا ٿا گهرجن ڀيڙ ۾
هت ٿورو وقت بيهڻو آهي سو مرد ٿي وٺو نالي رب ڪريم جي کي، نه وساريو جو اها ڳالهه وسارڻ جهڙي نه آهي.
جنين وساريو نام، تن پت وڃائي پانهنجي
نه وسري نه وساريو، وسري نه وري ٿو اڃا به جيئڻ ٿورو آهي پنڌ گهڻو آهي سو سندس نالو وڏو فرض آهي. اوهان هر حاجت ۾ به مالڪ جو نام ياد ڪريو. دم سان پريت رکو. سڀني ڪمن ۾ وڏي ۾ وڏو ڪم اهو آهي ته رب نه وسري، سندس نام وسريو ته ماڻهو بيراهه ٿيو.
جيئاريس ئي سنڀار، آءٌ ملي ڪنديس ڪوهه!
هڪڙن کي الله سائين سنجرندي سمجهائي ڇڏيو، هڪڙن کي ڄمندئي، نه ته به وهيءَ ۾ سنڀاري وڃڻ اها عادت نيڪن جي آهي، سو به انهيءَ نام جي نانوَ سان.
اوهان کي فقط هڪ رب جو نام ڏسيل آهي، باقي زماني جا ڪم سڀڪوئي ڄاڻي ٿو. اوهان کي اهڙي شيءِ مليل آهي جو سر ڏئي به نه پڄي سگهجي. انهيءَ شي جو سڃاتي قدر پوندو. هينئر سمجهه رکو،
سمجهه ويکين اڪ سمجهڻ نقطا، سالڪ سمجهي سوءِ،
بساطميءَ ڪيهي بات ڪهي، ڪوئي سمجهڻ والا هوءِ.
جيڪي اوهان کي مليو آهي سو سڃاڻو جو سڃاڻڻ کانپوءِ قدر پوندو. جنهن جي نالي وتي لکيا ڏوهه لهي وڃڻ اهو نه وساريو. رمز پاڻ ۾ لڳل هجي. بادشاهن بادشاهيءَ کي ترڪ ڏيئي ڪاٺ جون مانيون پيٽ سان ٻڌيون. انهيءَ رمز بازيءَ ۾ آيا. ميران ٻائي به انهيءَ رمزبازيءَ ۾ آئي.
مالڪ جي نام کي ائين وٺو جيئن وري چئي نه سگهو. الله جي نالي کي ائين وٺي وڃو جيئن وڻ ويڙهي وٺي وڻ کي، ذڪر کي ائين وٺي وڃجي جيئن وري پاڻ نه ڇٽي سگهي.
الله تون ايوين ياد رکين، جيوين ناگر ڪي چت گهاگهر ۾
اها راهه نه ڇڏيو ۽ راه سان پيا رڙهو. ڪو رب جي نالي سان چڱيءَ طرح رهي ته ڏسي ته رب جو نانءُ قلب جا طاق ئي ڪڍي ڇڏيندس. انهيءَ دردن جي دنبوري کي وڄايو ٻوليءَ حق جي سان، اهو خاڪي خرقو آهي.
دنبورا درد جي ٻولي ڪا ٻڌاءِ
جي الله ئي الله ٻيو فنا فاني جندڙو
الله نه وساريو، ٻنهي جهانن ۾ مٺو نالو الله سائينءَ جو آهي. مٺو نالو آهي رام جو،تون هنڊائي ڏس هنئين، اهو نالو ساڻ محبت جي گهرجي. دم دم تي سعيو هجي. سرت رکجي نالي رب جي سين.منالو رب جو جيڪو ئي بدن م پيو وهائيندو غير وجودئون تڏهن ٽرندو.هر درد جي دوا ته الله سائينءَ جو نالو آهي، اهو نه وساريندا ته الله ۽ مرشد مرڻ وقت به گڏ هوندو.
جنهن کي مالڪ جو نام وڻندڙ ٿئي ٿو ته اهو پاڻ مالڪ کي وڻندو آهي. اوهين اهو هڪ سبق پاس ڪريو ته توهان جا سڀيئي ڪم پاس ٿي وڃن، ظاهر جا، ڇا باطن جا، نالو رب جو نالائق ٿو نوازي وجهي. ههڙي مهل وري هٿ اچڻي ناهي. بادشاهن بادشاهي ڇڏي به رب گهريو آهي، اها ڪا ٿوري ڳالهه ڪانهي! اهو قدر پوندو اک ٻوٽئي کان پوءِ، نيٺ اک ٻوٽڻي آهي ۽ خدا سان ڪم پوڻو آهي.امتحان ۾ پاس ٿيڻ جي خبر اڳ ۾ ئي پيئي آهي. شڪرانا آهن، اوهان کي مبارڪ هجي، ڪيترو علم پاس ڪيو اٿو! اوهين اهو هڪ سبق پاس ڪريو ته جيڪو علم پڙهيو اٿو تنهن کان اهو هڪ سبق ڀلو آه. منزل جيڪا اڳي باري ۾ آهي هاڻ انهيءَ ۾ پاس ٿيو ۽ پهچو. هيءُ وڏو سفر آهي جيئن مول سلامت هلي پهچي. ساري علم ۾ نقطه سمجهڻ وارو سمجهجي. گهڻائي کي ڇا ڪبو! گهڻائي آسمان ۾ تارن جي به آهي. پر درڪار هڪ سج جي آهي. جيڪو سبق اوهان کي ڏنل آهي اهو هڪڙو سبق ياد ڪريو ته ٻئي جهان موچارا ٿي وڃنوَ. سبق جيڪو مليل اٿوَ اهو ياد ڪندا جو انجو امتحان آخر ڏيڻو پوندو. غير وجودئون تڏهن ٽرندو جڏهن صيقل پيو وهائيندو . صيقلوهندو، تڏهن غير جو ڳنڍو ڳرندو. جيڪو صيقل وهائيندو انجو سينو صاف رهندو. صيقل اهو آهي جيڪو مرشد ڏسيو آهي.
علم ٻن قسمن جا اهن هڪ ذاتي ٻيو صفاتي. ذاتيءَ سان هدايتوند آهن ۽ صفاتيءَ سان عام آهن.
بي حسابو، بي کتالو، بي اديب
اوليان را حق کند علم نصيب

"لا" پڙهن، لاهوتي لوڪان پڙهه نه ڄاتي،
حق دا نالا نفي ڪرن، آپ ڪرن اثباتي
خير محمد خاصان دي مُنجهه ڳئي مصحلاتي (عقل)
ذاتي ۽ صفاتيءَ ۾ ڪهڙو فرق آهي؟ ڄڻ رات ۽ ڏينهن جو فرق آهي. ذاتيءَ وارو ڏينهن ۾ بيٺو آهي ۽ صفاتيءَ وارو رات وانگر اوندهه ۾ ٿو هٿ هڻي.
مون توهانکي هڪ الله ڏسيو آهي ته الله نه وساريو. جيڪي سڀاڻي وساري هليو اهو اڄ وساريو. ٻارن ننڍن ۾ مخمور نه ٿجي ۽ خدائي خيال رکجي. خيال سنڀارجي ۽ اک پٽجي جو موت آيو بيٺو آهي. ڪيترو ننڍي ٻار وانگر هنج تي کڻيو هاڻي ٻاراڻي والد ڇڏي مرد ٿيو. اهو پنڌ مرداڻو آهي. دل جي ديگ تپائجي جو موت وسري ويو اٿوَ. ڪهڙو ڪم اٿوَ هتي جو ويهي رهيا آهيو! هيءُ خيال جو ڪم آهي. خدائي خيال کي خيال چئبو آهي. ٻئي خيال کي بي خيالي چئبو آهي. اوهين راز سان هجر جو راز عجب آهي. ٻڌل راز سان هججي.
بقا هڪ نالي رب جي کي آهي، سو انهيءَ ۾ گم هجو ٻي سڀ فنا آهي. ٻيون ڳالهيون نيون نه سکجن. اهي وهم ويٺي کانپوءِ مراقبي واري کي پيا چوندا دل ۾ ڪتابن واريون ڳالهيون. جڏهن بقا نالي رب جي کي آهي. ۽ اوهان کي مليل به آهي ته انهيءَ کون وڌيڪ ڪهڙي ڳالهه آهي جو ڪتابن جون ڳالهيون ٿا ڳوليو. اهي سهنجائيءَ جون ڳالهيون ڇڏي ڏکن واريون ڳالهيون ڳوليو. جڏهن ٻڌل مون سان آهيو پوءِ هيڏي هوڏي ڏسندو. ڇٽي نه سگهندو. نه ڏسو هيڏي هوڏي جيڪي اوهان کي مليل آهي انهي ڏانهن ڏسو. جنهن سان ٻڌل آهيو تنهن کي ڏسو. اوهين خيال ۾ وهندا هوندو ته به اوهان کي ياد وري وري به اهي ڪتابن واريون ڳالهيون اينديون هونديون. هلندڙ خيال کي وري ٻتڙ ٿي پوي. جي مراقبه ۾ وهندوَ ته وري اهي ڪتابن واريون ڳالهيون ياد ڪندو.توڻي چڱيون ته به رب جي مٽ نه چئبيون. جيڪي اوهان کي مليل آهي انهيءَ قبوليت سان هلو. ڪتابن ۾ وري وڏو الله ملندو ڇا! گهڻيون ڳالهيون چڱيون نه آهن هلندڙ کي. ڪتاب رڳو تقرير ٿا سيکارين. صلح ته اصل ڪونه ڪن. تقرير رڳو صفاتي ٿيندي آهي.دل پوءِ شاخون کولي ڪونڪو سولو پيچرو ڪڍيو وڃي. پنهنجي سک لاءِ ۽ وڃيو صفاق ۾ وجهي. ڪتابن ڪئي رب حاصل نه ٿيندو آهي، رب ڪئي رب حاصل ٿيندو آهي. ڪتابن ۾ رڳو وسوسا آهن. توهان کي رڳو امر الله سائينءَ جو ڪيل آهي. الله سائينءَ جي طرف کان وري نفس اجايا رايا وجهندو آهي. ڪتابن جا، اهي ڪتاب ماڻهوءَ کي هوش کان ڪڍي ڇڏيندا آهن. هاڻي هوش رکو هڪ نالي رب جي سان.
اکر پڙهه الف جو، ٻيا ورق سڀيئي وسار،
اندر کڻي اوجار، ٻيا پنا پڙهندين ڪيترا.
ماڻهو پاڻ به هڪڙو جيئرو ڪتاب آهي. ٻيا ڪتاب به انهي جيئري ڪتاب منجهان اتريل آهن. علم به جيڪو انسان کي پنهنجي کل ۾ آيل آهي سو اصل سان رهڻ گهرجي. ٻاهر ته بيان آهي. فڪر جي ڦرهي ، سورن جا سبق ، ماٺ مطالعو، اهو علم آهي. ساري علم مان درڪار هڪ نقطه جي آهي، اهو نقطه پاس ريو ته ٻئي جهان لهي وڃنوَ. علم جيڪو آهي اهو پنهنجي کل ۾ آهي. اهو علم ڀلو آهي. اهڙو علم ٻئي پاسي نه ڏسي سگهبو.
بدن ڪتاب آهي. علم جي معنيٰ آهي تعريف حق جي، علم ۽ تعليم آهي رب جي تعريف، جي واقف ٿيو ته لُونءَ لُونءَ تعريف آهي. ٻيا ٻاهران انهن اکرن ۾ منجهي مري ويا. اوهان اثبات پنهنجي الله کي ڪريو. هڪڙا سکن ته وري هڪڙا سمجهن، ڳالهيون ڇڏي ڏيو، حال کي وٺو، طالب جو ڪم آهي ته گهڻين ڳالهين نه پوي.
ڳالهين گهر کاريا، چشن ڀڳا هڏ،
سي ڪيئن سڻن سڏ، اديون عجيبن جا.
ماڻهو ٻچو سڀني وصفن سان اهي. اهو ڪتاب آهي جيئرو، انهيءَ ڪتاب تان ٻيا ڪتاب اترن ٿا. ٻيو جهنگ مان ڪونه ٿا آڻين، اهو ڪتاب ٺاهيل ڪنهن جو آهي! علم ڪنهنجو آيل آهي انهيءَ ۾.
گر نبودي ذات حق اندر وجود، آب گل را کي کند ملک سجود
ڪتابن ۾ صحبت پنهنجي رب جي ٿا ڏسو. ڏسڻ ۽ سمجهڻ ۾ وڏو ڦير آهي. هي دوست دوئيءَ کان ڌوئڻا آهن.
بقا هڪ مالڪ سائينءَ جي نام کي آهي. باقي سڀ وهامندو ٿو وڃي، پوتل هججي جنهن لڙهيءَ جو موتي آهي تنهن لڙهيءَ ۾. ساري علم مون دراڙ به هڪ نقطه جي آهي. اوهان کي اهو نقطه سمجهايل آهي. اهو ڪجهه سمجهڻو آهي. مرشد وٽون به ڪجهه سمجهڻو آهي. جي سمجهي ڏسين ته ساري علم جي بحر مون درڪار هڪ نقطه جي آهي. فقط اهو آهي سندس لطف جو، جيئن هڪ الله نه وسري، اهو فقط هڪ، جو سر ويا سبق نه ڀلا.
سر ته ويو ڪاني ڪاڻ ۾، هو ڪي ٻيو ٿا گهرن.
انهيءَ نقطه اوهين نه ڇڏيو. ائين وٺي وڃو جو پاڻ ان مان ڇٽي نه سگهيو.
نقطه ڇا کي چوندا آهن.؟ جو سر ويا سبق نه ڀلا. منصور کي ڦاسيءَ تي چاڙهڻ کان اڳي سندس ڪرايون ڪپيائون.کلي پيو، پڇائيونس ته منصور کلين ڇو ٿو؟ چي جن هٿن سان مون ڪم ڪندو آهيان سو اوهان کي نظرئي ڪين ٿا اچن. وري پير ڪپيائونس ته به کلي پيو، پڇيائونس ته منصور ڇاهي؟ چي جن پيرن سان پنڌ ڪندو آهيان سي ته اوهان کي نظر به ڪين ٿا اچن! پوءِ ڪلهن کان ڪري ٻانهون ڪپيائونس. رت جو پيو وهي سو ڏاڙهيءَ کي لائي ڇڏيائين. پڇيائونس ته منصور ڇا ٿو ڪرين؟ چي وضو ٿو ڪران. پڇيائونس ته وضو ائين ڪبو آهي؟ جواب ڏنائين ته جن سان مون جهڙي ٿيندي آهي. سي وضو ائين ڪندا آهن. ٻچو سبق ياد هو. اوهان هڪ سبق جو امتحان به اڃا نه ڏنو آهي. جنين عملدارن مونکي هت وهاريو آهي اهي به پڇن ٿا ته سبق پڪا يا ڪچا؟ پوءِ مان اوهانجي سبق جو ڪهڙو جواب ڏيان. پڪو آهي ڪين ڪچو؟ خبردار رهجي پنهنجي صاحب سان، باطن جي قدرت جو صاحب به خبردار آهي. تون ڪاليج ۾ پراوا ٻار ٿو پڙهائين. مان وري ڪاليج ۾ پنهنجا ٻار ٿو پڙهايان.ڪيترا امتحان تو وٽ پراون ٻارن جا اچن ٿا. توکي عملدار سمجهن ٿا، ڏسو ته تن ۾ ڪڪيون به پڙهايو ٿا. مان به ڪڪيون پڙهايان ٿو.
اوهان کي خبر آهي ته حضرت يونس نبي هو، انکي وڏي مڇي اُڳري ويئي هئي. مڇيءَ جي پيٽ ۾ ته به الله نه وساريائين. مخدوم بلاول فقير هو. گهاڻي ۾ پيٺائونس. هڏ پيا ٺڪاوَ ڏين ته پاڻ پيو کلي! ته به انهيءَ گهاڻي ۾ الله نه وساريائين. حضرت ايوب کي سڄي جان ۾ ڪيڙا هئا ته به رب ڪريم نه وساريائين. انهيءَ پنڌ ميران ٻائيءَ کي ڪيترن غمن گوندرن ۾ وڏو ته به نه مڙي. اڃا ته خرار مان هڪ چوٿائي نه پيٺي آهي. اڳيئي ٿا دانهن ڪريو غمن جي! غمن جو ملڪ ته اڃا اڳڀرو آهي.
رڻ تتو رائو متو، پٽڻيون ٿيون پٽين،
سڏ ڪيو سورٺ کي، ٿيون اُڀيون اوسارين.
سڄي بحر علم جي ۾ ، درڪار هڪ نقطه جي آهي. اوهين گهڻين ڳالهين کي ڇا ڪندا! جيڪڏهن ماڻهو انهي نقطه سان آهي ته سڀ علم سان آهي. ٻيو ڄڻ ليڪن ۾ پيو گهمندو.
وري به انهي نقطه تي ايندو تڏهن مطلب کي لهندو. سو اهو نقطه نه ڇڏجي. درڪار هڪڙي الله جي آهي ٻيو انهن ليڪن کان ڀڄ پري، محبت پنهنجي رب سان رکجي، قدر سڃاتي کانپوءِ پوندو آهي. اهي پيغام انهي صورت کي ٿا ملن. پوءِ ڪنهن سنڀاريو ڪنهن نه سنڀاريو. گهڻائي لکجي ٿي صحبت جي واسطي نه ته درڪار هڪ نقطه جي آهي، اهو پڪو ڪجي!
وٺو نالي رب جي کي، رب کانسواءِ ٻي ڪهڙي تات ڪجي، اسين اوهان ڏي لکندا آهيون اٽو توهين لکندا آهيو گهوٻاٽو، جنهن جي نالي وتي دليون پيئون ٿيون نوازجن اهو نام نه وساريجي.
دنبوار درد جي ٻولي ڪا ٻڌاءِ،
جي الله ئي الله ٻيو فنا فاني جندڙو
جيڪي به نيڪ ، اولياءَ، انبياءَ آهن سي سڀ مالڪ جي نام نوازيا آهن. اوهان کي به اها راهه وٺرايل آهي. اها راهه وڃي حضور پهچائيندي آهي. سواءِ الله جي ٻي ڪهڙي صحبت ڪجي! راه نه ڇڏجي جو جيئن مئي جيئري گڏ هججي. انهيءَ رب جي پاسي جي اهل به چڱي آهي.
جيڪي به نام سان آهن اهي مون وٽ آهن ۽ مون انهن وٽ آهيان. اوهان کي سمنڊ آڏو آهي. جن کي الله سائين ياد آهي. تن کي سمنڊ هڪ سُرڪَ به ڪانه آهي. پاڻ کان جدا نه سمجهو. اوهان اسان جا آهيو اسان اوهان جا آهيون. مائٽ مٽ جي طرف کان ڇڏي هلبو.باقي مرشد جي طرف کان مئي به جدا نه ٿيندو. اوهين پري ٿا پاڻ کي سمجهو! مون کئون ته پري نه آهيو. پر مونکي گهڻو مٺا ٿا لڳو. جڏهن پاڻ ۾ گڏجو ٿا ٻيو جيڪو اوهان کان ڳالهرائي ٿو انهي کي ڏسي سگهو ٿا؟ ڏسندو پر جڏهن ڏسڻ مان ڏسو. اوهان پاڻ ۾ ٻه يا ٽي ويهي گڏجي الله ۽ مرشد جي صحبت ڪندا آهيو. مون به اوهان سان ويٺو ٿو صحبت ڪريان توڙي هتي ويٺو آهيان. اوهان منهنجي ڀاڪرين آهيو. انشاءَ الله ڀاڪرين گڏباسين. اوهين ڳالهائيندا آهيو اها تعريف رب جي اوهان کان ڪير ٿو ڪرائي! اوهين ته اڳي گونگا ٻاتا هئا انهي طرف ڏانهن! اوهان کي ان ڳالهائي ڪنهن وڌو آهي. تعريف ويٺا ٿا ڪريو هڪ الله جي ٻي مرشد جي، اهو چڱو آهي.
خدائي جيڪي اَمر آهن انهن به چيو، مرشد به امر چيو، پوءِ الله ۽ مرشد جو فرمان به وٺڻ گهرجي.ڪجهه فڪر ڪريو ۽ امر سان رهو. انسان امر جو بندو آهي، امر ڇڏي پاڻ وڻندي نه ڪجي. رب هادي هدايت ڪندڙ آهي مگر سندس امر ۾ رهجي، جيئن مالڪ کي ماڻهو وڻي اچي. ڪم هاج ڀلي ڪجي، نيڪ نيت سان ڪجي هججي امر الله سائينءَ جي ۾.
امر جي نه مڃين سي ڏوٿي ڏولائي پيا
جوئي امر ۾ هوندو سوئي ملندو. رب ٿو چوي ته تون مونکي راضي ڪر ته مان توکي راضي ڪريان. پوءِ رب کي ڇا ۾ راضي ڪري سگهبو؟ امر مڃڻ ۾، جيئن امر مڃيندڙ پٽ پيءُ کي وڻندو آهي. ڏينهن جو حلال وجه جي ڪم سان رهو، باقي رات جو الله سائينءَ جي نام سان گذاريو، هدايت کانسواءِ ماڻهو حيوان آهي. حيوان به جهنگل ۾ پيٽ ڀريو ٿا گهمن پيا. ماڻهو لٽو ڪپڙي ڪري ٿو پر جهڙو ماڻهو هدايت سان ٿو لهي، تهڙو لٽي ڪپڙي ۽ ٻئي ڪنهن نموني سان نٿو ٺهي. جي ماڻهو پاڻ هدايت وارو هوندو ته هدايت پيو ڏسندو. جي ٻي هدايت ماڻهو هوندو ته بي هدايتي پيو ڏسندو. پنهنجو پاڻ سنڀارڻو آهي. هدايت جي ڳالهين ۾ رب راضي ٿيندو آهي. بي هدايتيءَ کان الله سائين رکي وٺندو.
نام جو قدر اک ٻوٽئي کانپوءِ سڀ کي پوندو. ڪن سالڪن کي اهو نام جو قدر جيئري ٿي پيو.
طاهر نه بيني، باطن کُجا است
رازق، مالڪ، خالق هر ڪنهن جو آهي، باقي هادي ٿي هدايت ڪنهن ڪنهن سان ٿو ڪري. ڏسو ته هدايتوند ماڻهو به ٿورو آهي. ڪو ڏسجي ٿو! ٻي خلق خدا جي گهڻي آهي. دم اجايا نه ڇڏجن. مالڪ جي نام سان جيئن ڀريا ڀرپور اچن. هدايت وارن لاءِ نصيحت اثرائتي ٿيندي آهي.
جيڪي نٿا ڄاڻن نيڪي بدي، تن کي هدايت ڇا ڪندي!
هر شيءِ امر مالڪ جي سان آهي. سندس امر کانسواءِ ڪک به نٿو چري سگهي. اوهين امر ۾ رهو. امر سان ٻڌل رهو. ٻڌل ڍور لاءِ ڍڪ ئي ڪونهي. سو ٻڌل رهجي. اڄ حال اهڙو آهي جو ٻڌل به رسو ڇني ٿا کڏين. پوءِ ته مال ئي کڄيو وڃي. رب جو ڊپ ئي ماڻهن ۾ ڪونهي.
امر سان رهجي، امر مڃجي. جي رب جي نام سان محبت رکيل هجي ته ٻيا ڦرنا ئي ڪين پون.
جسي ٻيلي وچ شير پيا، ڪل جناور ڇپ گيا
آوڻ نال گروڙ جنهيندي، ڪل جناور بي وطن ٿيا
اڳ وچ شير پڇي ڦيڪاري، سارا جهنگل سنا ڳيا
جتان هوسين شير هڪوهڪ . اتي رهسين ڪونه ٻيا،
سچل دا وس نه ڪوئي، نينهن ازل دي نروار نيا.
خيالات جو ٻيلو آهي، شينهن نالو رب جو اچي پيو،
خيال خدائيءَ سان رهجي ٻيو اجاين خيالن کي ڇا ڪبو! سجايو خيال هڪ رب جو يادگيرو آهي. دوست پنهنجي دل ۾ حاضر ناظر ياد ڪجي. چوڻ وٺجي، ماڻهو امر جو بندو آهي. چوائي ۾ هوندوَ ته ڏک ۽ خطا نه ڏسندو.
ماڻهو زماني ۾ وڇانئجي ويا آهن. پر امر مڃجي. چوي ٿو ته ذڪر ڪريو. ذڪر ائين ڪريو جيئن وجود وسري وڃي. ذڪر سان سڀ شي آهي. هي وڻ به ذڪر سان آهن. ماڻهو ڪونه هوندو هو پوءِ کنڊل کان پڇندو هوس ته وڻن ۾ ذڪر ٻڌين ٿي؟ جي هائو سائي وڻ سڀ ذڪر پيا ڪن. جا شيءِ ذائقو موت جو چکي ٿي. سڀ شيءِ کي دوست دل ۾ ياد آهي.
خدائي خيال کي ختم ڪري ٻين ڪمن کي ٿا وٺو. خدائي خيال کي وٺو جنهن سان اول آخر ڪم آهي، ظاهر باطن ڪم آهي. دليل سڀ دور ڪندا وڃو. ڪهڙو به چڱو دليل ته به رب جي مٽ نه، دليل ٽاريا وڃجن. جيئن رب جي نالي کي ورتو اٿو تيئن نه ڇڏجو. پارس پرين هينئر ويجهو آهي، رڱڻ چڙهي پيئي آهي.اهو پنڌ مردانو آهي.
سهڻو شاهه لطيف چوي اڳيئون شال وڻان
خدائي ٻج ڳرو آهي. سامائجڻ کانپوءِ خبر پوندي آهي. درجه بدرجه سامائبو ويندو. رب جي نالي جو ٻج ڳرو آهي. بدن ملڪ آهي. جيئن لونءَ لونءَ ۾ سامائبو وڃي. مراقبه ۾ ويهجي ته جيئن وجود وسري وڃي. لونءَ لونءَ ۾ ذڪر هلي ٿو. لونءَ لونءَ رب گهري ته اهو ڀلو آهي. مان وري راضي تڏهن ٿيندس جڏهن توهان لونءَ لونءَ نالر رب جي ساڻ پيئي وڄي.
الله سائين جي اڻ تڻ ڀلي ڪري اوهان منجهه هجي. پوءِ جيئن ٻهاريءَ سان ملجي. رب ڪريم جي نام سان جيئن سدائين سهاڳڻ هججي. سواءِ الله سائينءَ جي ٻيا ڪهڙا ڳهه وجهڻا آهن!
ذڪر تئون ڪندو آهي. بازين منجهه بازي دم جي آهي. مونجهه به نه مڙجي. صحبت ڪانهي تڏهن ٿي مونجهه ٿئي. خيال خدائي پاڻ ۾ هڻي ڇڏجي. رمز پاڻ ۾ لڳل هجي. توڙي ماڻهن ۾ ويٺي به گهڻو نه ڳالهائجي. خيال بهاري نه وٺندو جيسين پنهنجو خيال هن خيال سان نه گڏبو. ڄڻ ذات صفات گڏي ڏسجي، درجه بدرجه،
ٽُٻن پوءِ ٽبي آهي بي انت ۾
خيال عام کان يگانو هجي. اهو ڄڻ جوڳه منجهه آهي.
پري ڪين آهيو. ويجها آهيو. ٻيڙو تري پوندو. سچ جو ٻيڙو لڏندو ٻڏندو ڪونه. منڊي ماڪوڙي ڪچي ڍڪڻي فقير پنهنجي ڪين ڇڏيندو. مطلب ته سبق ياد هجي. وسري نه،
ائين چرخو چور جيئن ڀونءِ وڻڪوئي نه ٿئي
تنهان پوءِ وڃي تور ته سون برابر سُٽ ٿئي
ائين چرخو چور جيئن ستن کي پيئي سار ٿئي
تنهان پوءِ وڃي تور ته ماڻڪن مٽ ٿئي.
تکي تار تن سان لائجي ته ماڻهو اڳيئون صرافن ۾ وڻي اچي. تکي تار تن واري اسان چئي هئي. ولايت جي خبر اوزار پهچائي ٿو. توهان جي اوزار کي به وڄ جو پاڻي آيل آهي. ڀڙڪو ڏيندو پر جڏهين ڇرڪ پويس. تار ڳنڍيل هجي، تار به بادشاهه جي بنگلي تي ٿيندي آهي. ڪو عام وٽ ته نه هوندي! هي ڳالهيون نه آهن حال آهن. حال بيحالن سان نه ڪجي. ڳالهه ڳالهه آهي، حال حال آهي.
ارمان آهي اوهان جو جو جيڪي اوهان کي مليل آهي تنهنکي سر ڏئي به نه پڄي سگهبو. اهو ارمان آهي جو نه سڃاتو نه سمجهوَ. اها نصيحت ۽ هدايت جيڪا اوهان سان ڪيل آهي سا جي پٿر سان ڪچي ته پٿر ئي ڦاٽي پوي. ۽ جيڪي اوهان کي مليل آهي ان کان واڌاري ڪا شي هجي ته چئجي. حيف اوهانجي عقل کي هجي جو رب نه سڃاتوَ. الله جا امر ڇڏي ڏنوَ، ڪجهه نه سمجهوَ، ارمان آهي ڪيتري نصيحت هدايت ٿي آهي پر اثر ذرو به نه ٿيو آهي. نصيحت به اها اثر ڪندي جا پتي تي پوندي. پتو به اوهان ماڻهن کي آهي الائي ڪونهي! ليکي لل ڪونهي!
گنبذ تان گولي کڻي ڇڏ ته ٺڪاو وڃي هيٺ ڪندي. ڳالهه کڻي ڪر ته اها دل تان ڪري پيئي. وري ٻي ڳالهه ياد اٿو؟ چي الاجي تو ڇا چيو! ڪنهن ڪنهن کي ڪل پيئي آهي. پر اهو به صبر ۾ رهيته چڱو آهي.
جي سموري سرڪار توکي مينگها ملندي ماٺ ۾
اوليا صاحب ٿو چوي ته
صبر دا ڏي لوڙها ميان شاهه باهو دم راکا ٻلهاوين
چي صبر ڪري ويهي دم هلاءِ
ٻچو، اڄ گڏهن کي هيرا ماڻڪ ٻڌي ٿا ڇڏين يعني سڀ جن کي رستو ٿا ڏسين يا نام ٿا بخشين سي ماڻهو ڪونهن، ڪيترا گڏهن مثل آهن.
توهان جو ڪهڙو ڪم آهي عام سان! فقط نام ۾ گم هجو. ٻيون ڳالهيون ئي نه سکو، جو مراقبه ۾ وهڻ کانپوءِ وهم ۽ اهي ڳالهيون اچي وسوسا وجهنديون. اوهين اهي سوليون ڳالهيون ڇڏي ڏکيون ڳالهيون قبول ڪريو.
ٻچو، مونکي سائينجن ذڪر ڏسيو، پر مونکان وسري ويو. ٻئي ڀيري جڏهن ويس ته هڪ ڏينهن فرمايائون ته بدنو کڻي ٻاهر هل. ٻاهر هلي چيائون ته اسان کي ريلي يا ڪاڪوس جو خيال ڪونه هو، توکان ذڪر وسري ويو آهي سو ويهه ته توکي وري سمجهايون. موٽي جاءِ تي آياسين ته مونکي خيال آيو ته فقط انهيءَ اکر کين ايڏي ءَ حد تي رسايو آهي! اتيئي پاڻ مون ڏانهن نهاري فرمايون ته نينگر سڀ پير پيغمبر اولياءَ انهي نالي رب جي پئي نوازيا آهن.
چوي ٿو مون توکي پنهنجو ڪري خلقيو آهي. چوي ٿو ته نڪو مون توکان پري آهيان. چوي ٿو ته تون مونکي پنهنجو ڪر. رب رحيم ڪريم آهي. گهري وٺو. جي نه ملي ته ماڻهو ڇو گهرن. جنهن جي دل کي طلب هوندي آهي ته اها گهرندي آهي. رب جي رحم ڏانهن اميدوار ٿجي. اول نالو الله، الله الله جو نالو نهال ڪندو. رب ڏانهن سڻائي آهي ته سڀ ڏانهن سڻائي آهي.
اوهان لکيو آهي ته ڪري ڪل ئي پاڻ ٿو ۽ ادم به پاڻ ڪرايو آهيس. وري تعليم به سڀ شي ٿي گهري. ۽ محنت به سڀ شي ٿي هري. وتايو فقير مست هو. چوندو پيو وڃي ته جيڪي ڪري سو الله. اوچتو ڇوڪر هنيس پٿر ته پٺيءَ ۾ زور سان ڌڪ لڳس. پٺتي ڏسي ڇوڪر ڏي بيهي رهيو. ڇوڪر وري جواب ڏنس ته جيڪي ڪري سو الله! ته وري وتائي فقير چيو ته قيامت پنهنجي به وڃائين ٿا. ٻچو دشمن ۽ دوست ٻئي ڏيل اٿس. رب جي حڪم کانسواءِ ته پن به نٿو چري. پوءِ جي دشمن ي رايو پوي ته فڪر ڪري. ڪين برو ڪم ڪري وهي؟ فڪر ڪري.
هڪ قاضي هو پرر وڏو درويش هو. هڪ ڏينهن مون وٽ آيو ۽ ڳالهه ڪيائين ته هڪ دفعي ذڪر بيهي ويو. پٽڪو ۽ چولو لاهي اچي بازار مان لنگهيس. جهنگ ۾ وڃي ڪائنچ به لاٿيم ۽ وري به اچي بازار مان لنگهيس. ماڻهن چريو چريو ڪري اچي ورتو چي قاضي چريو ٿيو آهي. بس! نفس ڦڪو ٿيو ته ذڪر کلي پيو.

وحدت

ماڻهو وڻجارو وحدت جو آهي. وحدت هيڪڙائيءَ کي چئبو آهي. هيءُ موڪليل بندو آهي. هيءُ انسان الله سائينءَ پيدا ڪيو آهي. هيءُ وڻجارو ئي وحدت جو آهي. انسان ڪري چئجي جو وحدت سان هجي. حياتيءَ جو خزانو سرڪار ڏنو آهيس ڪاڻ وحدت جي، وحدت جو دڪان ڪٿي آهي؟ هي وجود وحدت جو دڪان آهي. ڪنهن سنڀاريو ڪنهن نه سنڀاريو. هيءُ آتڻ آهي، گوڏا ٻئي مونا آهن، پاسريون تاڙيون آهن ڪن چموٽيون آهن، تار خيال آهي،
چرخو چندن عاج جو، ويهي آتڻ ڪت
سنهون ڪتڻ نه اچي ته رنڊا روڙجن ته به تار نه توڙجي، جي ڇڄي ته وري ڳنڍجي.
ڪت گهڻو، گهم ٿورو، ٻاهر ٻانهن نه لوڏ، تاجي نيندو آن توڙ، تندون تندون ڪري جوڙ، متان سڌ پويئي صراف کي، تاجي آهن اٿڻي ويهڻي اها به چڱي ڪجي.
ڪتيو ڪتيندين ڪيترو وڃي ڪر سوداگر يار
سوداگر به مرشد کي چوندا آهن. اهو ته سودا پيو ٿو ڪري وحدت جي دڪان تي سج لهي ٿو وڃيس. بس منهنجو فرمان اهو اٿو ته وحدت نه ڇڏيو. هر گهڙيءَ وحدت سان رهو.وحدت منجهه به دم ٿوم نيئي وجهي.
وحدت جو دڪان اهو وجود آهي. اولياءَ ۽ انبياءَ هر ڪوئي پاڻ مان راضي ٿيندو ويو آهي. سڀيئي نالي رب جي پئي نوازيا آهن. خيالات بي ڇڏي خيال رکو تڏهن انهيءَ ٻوليءَ مان واقف ٿيو. خيال عجب چيز آهي، خيال خدائي
وڄن ٿيون وجود ۾ ريءَ تنبيءَ تارون
جڏهن وحدت ڇڏي ٿو ته زمانو ڪثرت آهي. اهو هن کي کنيو ٿو وڃي. ڪثرت ڇڏي وحدت ۾ پئبو آهي. اوهان وحدت ڇڏي وري ڪثرت ۾ گهڙيا آهيو. اڪبر ڇڏي وڃي اصغر ۾ ٿيا آهيو. اهي سڀ رايا نفساني آهن. گهڻو وحدت سان رهو. ڪيترو فنا ۾ رهبو! ڪثرت ڇڏي وحدت کي وٺو، جو ڪثرت ۾ ويهي نه سگهبو . وٺو وحدت کي، وحدت کانسواءِ ڪثرت کڻي ويندي. سنڀرندي سج لهي ويندو. اهو سنڀرڻ به سَڌَ آهي.
ٻيائيءَ جي ملڪ مان به هيڪڙائي ڪڍنديس. هيڪڙائي وحدت کي چوندا آهن.ماڻهوءَ کي آهيئي سمجهه جي مار، گهڻائيءَ ۾ پيئي هڪ نقطه نه وسارجي. سڄي علم ۾ درڪار کي هڪ نقطه جي آهي. اتاهون انسان مالڪ سائينءَ سان اقرار ڪري هليو آهي نه توکي نه وساريندس. سو
اقرار نه ڦيرائڻ، آهي مردن جي شان ۾،
پير مغان ايوين فرمايا، وحدت والا راه بنايا
ٻيو زماني جي اجاين غوطن مان ڇا ٿيندو؟ پوءِ به جيڪي رب ڪندو اهو ٿيندو. رات ڏينهن وحدت ۾ هججي. دل وحدت ڏي وڃي ٻيو زمانو ته هر ڪوئي ڇڏيندو ٿو وڃي. جن وحدت وساري سي اڳيئون هلي انڌا ، گونگا ۽ ٻوڙا ٿيا. وحدت سان رهو، وحدت سڀ سيکارينديس. هي ڪثرت جو جهان آهي. ان مان وحدت کڻنديس. ڄڻ رات مان ڏينهن ٿي ايندو۾ وڃيو پون، يعني ڏينهن . ڪي وري وحدت مان ڪثرت مان رات ۾.
هي جهان دنيا جو آهي. دنيا ۾ رڳو غم آهي. اونده مان سج روشن ٿيندو آهي. اوهان لکيو آهي ته زماني جي لهرن مان نڪري نٿا سگهون. انهن لهرن مان وحدت ڪڍنديس. اها وحدت واري هوا، کڻنديس ئي اها، وحدت کانسواءِ ڪثرت کڻي وينديس.
درياه جي ڪپ تي وڃي بيهجي. پڇجي ڇا آهي؟ چي درياه . وٽو ڀري پڇجي ته ڇا آهي؟ چي پاڻي. پوءِ وري وٺي درياه ۾ وجهجي پڇجي ته ڇا آهي؟ چي درياه . تيئن هي انسان به هڪ قطرو آهي، سو بحر ۾ سامائڻو آهي.
هر ڪوئي پنهنجي منصب سان آهي. اوهان پنهنجو منصب وڄايو هڪ الله سان. گهڻائي نه ٻڌو جو منجهي ٿو پوي ماڻهو. گهڻا ته تاون ۾ به آهي پر درڪار هڪ سج جي آهي. ٻنهي جهانن ۾ درڪار هڪ رب جي آهي.
وحدت جن وجود، ڪعبه ڪوڏيو تنين جو،
بيدل ڳَل وحدت دي من تون،
الف اندر ۾ ڪيو ڪاپڙين
حرف ڌاران هڪڙي ٻيو تان نه ٻڌن.
انهيءَ حرف هڪڙي سان محڪم رهو. “ ب” پروڙڻ آهي. بيوساهي “ ب” اکر اچي “ بي ادب” ، “ بي عقل” وغيره ۾، “ ز” اکر لڙائي ڪرائيندڙ آهي، زن، زر ۽ زمين.
هڪڙن جي زمانو وحدت آهي. هدايتوند ڪم زماني جو، حلال وجه جو ڪن ٿا پر رهن وحدت ۾ ٿا. ڪم ڪريو پر رهو وحدت ۾. گهڻائيءَ ڏي ته ڪن به نه ڏيو. فقط هيڪڙائيءَ کي وٺيون بيٺا هجو.
صفات يعني اوندهه سان ذات ۾ ڪيئن وڃجي؟ وحدت وينديس صفات جا وصف ڦيرائيندي. سيکارينديس ئي سڀ وحدت، سمجهه به وحدت ڏينديس. جي اڳيئون لاءِ سالڪي گهرين ٿو ته وٺ وحدت کي.
ڪتابن ۾ گهڻائي لکيل آهي. سو اوهان گهڻائيءَ کي ڇڏي هيڪڙائيءَ کي وٺو. جو ڪم به هڪ رب ڪريم سان آهي. باقي ڪتاب ته منجهائي وجهندا آهن. ڪتابن ۾ رڳيون ڳالهيون آهن، سي به چون ٿيون ته اثبات ڪر الله کي.
وحدت آهي محبت رب ڪريم جي. پوءِ جيڪو رکي، گهڻي علم کان گهڻو يقين ڀلو آهي. يار يقين جنهن جو آهي، ڪشش اها کڻنديس. ٻي راه ئي نه پڇائجي. ماڻهو آيو ئي ايتري لاءِ آهي. سڀ خبرون وحدت مون پونديس. پر ان طرف پوندو وڃي. پوءِ زال مان الله سائين پيو ٿو ڪري مرد ڪري ۽ حيوانن مون ماڻهو ڪري. اهڙي رڱڻ چڙهي بيٺي آهي. هيءُ لڪ ئي اهڙو آهي.
رب ٿو چوي ته مون جنهن مطلب تي توکي بيهاريو آهي. اهو مطلب تو ڇڏي ڏنو آهي. جنهن مطلب تي مون حيوانن کي بيهاريو آهي. حيوان ائين انهي مطلب تي بيٺا آهن، تون حيوانن کان به پري آهين. مطلب وحدت کي ۽ وحدت هيڪڙائيءَ کي چوندا اهن.
جي ڀانئين جوڳي ٿيان ته رلي کڻي مَ رُلُ
رلي چوندا آهن وهمن کي ۽ توهان کڻي وهم ويڙهيا آهن پاڻ کي اهي وهم وساريو. هاڻي ويڙهي وهو هيڪڙائيءَ جو هُل. ٻَنِ ڏيووهمن کي. چڱيءَ طرح رب سان رهو. پوءِ ڪريو انصاف اهو ته رب چڱو يا وهم چڱا. رب هادي هدايت وارو آهي. ۽ وهم سڀ نفس جو رايو آهن.
وحدت دي درياءَ اڇليا سر رهيا نه پير
هتان بي سر پي پائي ٿي هلجي. اوهين مريد به ب ي سرن جا آهيو اوهان ڏي صحبت به بي سرن جي ٿي موڪلجي. خود نه ٿجي بي خود ٿجي.
بي خودي دا باب ، جوئي پڙهي سولي هوش گنوائي
الله سائين کائي ڇا ٿو؟ خودي
وکر ڍيرئون ڍير، پر وهائو ويسلا
بازار ۾ آيو آهي يار پيارو. هاڻي هلو ته اها بازار ڏسون، رڳو ڪنڌ ڦيراءِ ته سڄڻ سامهون بيٺو آهي. ٻُوڙي ٻُوڙي ۾ شينه آهي. گهٽ گهٽ ۾ لعل آيل آهي.
تن مڪه، من مدينو، دل ڪعبه ڪر ڄاڻي،
رب رسول ڏونهين وچ بيٺي، نال يقين سڃاڻي،
تن من قال ڏيوين تون سجدا، لاشڪ شِرڪُ نه آڻي،
حج حضور هي اٿاهين ميان مراد، جي ڄاڻ سڪين تان ڄاڻي
انهيءَ ڳالهه ۾ شرڪ نه آڻجي، اڄ انهي طرف جو خريدار ڪٿي آهي! ڪٿي ڪٿي ٽمڪي ٿي باهڙي.
ڪشمير ڏي وڃڻ جو ڪو ضرور ته ڪونه آهي. وحدت ۾ ڀلي وڃ.
وحدت جن وجود، ڪعبه ڪوڏيو تن جو.
اهو وڃڻ ئي چڱو آهي. انهي وڃڻ ڏانهن عارفبازي آهي.
بادشاهن تخت ڇڏي اها راند ڪئي.
طالب جو ڪم آهي ته گهڻين ڳالهين ۾ نه پوي.
ڳالهين گهر کاريا، چشن ڀڳا هڏ،
سي ڪيئن سڻن سڏ، اديون عجيبن جا
جهنگ اوري ،جهوڪان پري، تنهان ڳوٺ پراهون ڳوٺ،
ڪار ويارڻي ڪوٺ، اڃا به آڳاهين چئجي.
عشق مذاق ناهي، نه ٻاراڻي راند آهي. هي جهلجي گهڻين ڳالهين کان ٿو. گهڻين ڳالهين منجهان دل وڃي سودا ۾ پوندي آهي.
هڪڙي طالب طريقت دي، تو گهِنُ حقيقت هيڪا،
هڪڙي مردي مذهب ڪيئي تون ڏي دوئي تون ڌڪا
خوش خير محمد دين ڪفر وچ، عشق نهين رهندا لڪا
هيءُ پنڌ مردانو آهي. ستن جو پنڌ ناهي، بادشاهن پيٽ سان ڪاٺ جون مانيون ٻڌي، ته به پنهنجو الله اثبات ڪيائون. سو جڏهن گهڻائي وساري ڇڏبي تڏهن هيڪڙائيءَ ۾ اچبو. ٻيا خيالات ته ڪيترائي ٿا هٿ ڪريو مگر هڪ خيال به ته هٿ ڪريو. سواءِ الله جي ٻي سڀ خيالات آهي. جيڪر هلي پئو، پر موت وساري ڇڏيو اٿو. ۽ ٻي خيالا ٿي پيا آهيو، سواءِ رب جي ٻيون ڳالهيون ڇو سکجن! جاهل گمراه آهي سو ڇا ڏانهن؟ راز ڏهون گمراه آهي.
اکران دي وچ جوئي اڙيا،
عشق دي چاڙهي مول نه چڙهيا
ڇو جو اکرن وارو هيڪڙائي ڇڏي وڃي گهڻائيءَ ۾ پوندو آهي. سو گهڻائي گمراه ڪندڙ آهي. ٻيون سڀ ڳالهيون ڇڏي وحدت کي وٺو نه ته گهڻيون ڳالهيون سودا جاڳائنديون. اوهان پنهنجي جدائي سنڀاريو. هيءَ علم ، عقل جي ڳالهه نه آهي. رب وساري سهنجايون ڳوليندا ٿا وتو، هيڪڙائي ياد ڪريو جو گهڻائي آخر فنا آهي.
هڪ بادشاه هو جنهن کي الله سائينءَ ٻه ڇوڪر خدمت لاءِ ڏنا هئا هڪ آهي وات چٻو يعني جنهنجي وائيءَ ور پيا، جو وحدت جي ڳالهه ڪري هيڏهون جي ڳالهه نه ڪري. ٻيو آهي چالاڪ.چالاڪ کي وچ ۾ وهاريون ويٺا آهن ۽ سڀ سندس چوائيءَ ۾ آهن، وات چٻي دانهن ڪئي ته اسان ٻنهي کي غلام ڪري وٺي آيا آهيو. چالاڪ سان پيا ٿا ڳالهايو مون سان نٿا ڳالهايو؟ هنن چيو ته تنهنجو وات چٻو آهي. چي مون ته نٿو ڏسان اوهين ٿا چئو. هنن چيو ته هي چالاڪ ڏاڍيون سٺيون ڳالهيون ڪندو آهي. وات چٻي چيو ته هينئر چڱو ٿو چوي پر پوءِ سڀني جي ٻانهن پڄائي ڀڄي ويندو.چالاڪ چيو ته هيءُ اصل مون تي ڪوڙ ٻڌندو آهي. وات چٻي چيو ته مان اصل ڪوڙ ڪونه ٻڌندو آهيان. چالاڪ چيو ته توهين پڇوس ته سهين ته ڇا ٿو چوين وات چٻا؟ هنن پڇيس ته تون ڇا ٿو چوين وات؟ چٻا؟وات چٻي چيو ته ڏينهن آهي ٿورو پنڌ آهي گهڻو، حياتيءَ تي ڪهڙو ڀروسو آهي ۽ لکپڙه به اچي ويئي آهي ته مرڻ کان اڳ مري آءُ. چالاڪ چيو ته ڏسو ته مرڻ کانسواءِ ٻي ڪا ڳالهه ڏسيوَ به ٿو. چالاڪ ڪنهن به درويش جي ڪچهريءَ ۾ اندر نه ايندو. لڄي پيو لڳندو. ٻاهر در تي بيٺو هوندو. رڳو ٻانهن پڄائي سيني جي، نڪتو هليو ويندو. جي اچي ته ڦڪو پيو لڳي. وات چٻو اهو آهي جنهن جي وائيءَ ور پيا.
هڪڙو ماڻهو ڪنهن اوليا وٽ آيو. چيائينس ته توهين چئو ٿا ته الله آهي هڪڙو پر اهي ڪٿي ۽ وسي به هر ڪنهن ۾ ٿو. تنهن جي ثابتي؟ سج مٿي چڙهي آيو ته اولياءَ ڪجهه پاٽيون گهرائي پاڻيءَ سان ڀرائي رکايون. ۽ ان ماڻهوءَ کي چيائون ته هاڻي ڏس ته ڪهڙي ءَ پاٽ ۾ سج ڪونهي. پريان ڪڙيو پيو وهي ۽ واهه به پيو وهي، انهن ۾ به نظر هڻي اچ.

دم

دم

دم پساه مالڪ جا آهن ۽ معرفت جا موتي آهن. اهي اجايا نه وڃائجن. دم ساري جسم مان ڀريل اچي ۽ ڀريل وڃي. رمز پاڻ ۾ لڳل هجي.نالي رب ڪريم جي کي ائين وٺي وڃجي جيئن وڻ ويڙهي وڻ کي وٺندي آهي. جيئن وري نام کان پاڻ ڇٽي نه سگهي. اصلي موتين جو پورهيو لڳي ته ٻيا پورهيا سڀ ڇڏي ڏجن. اهي ڌنڌا انهن ڪيا جن کي دل سان لڳي آئي. باقي عام کي ته هٿ سان لڳي آئي. هٿ تڏهن ڍرا ٿيا جڏهن دل سان لڳي آئي. جن کان صورت وسريل آهي ته اهو پنڌ انهن جو ناهي. محبت پنهنجي رب جي دم سان رکو. جيئن دم خالي نه وڃي.
خيال رکين هڪو هڪ دم دا
دم ٽٻيو اچي ٽٻيو وڃي، ڪو هاج ۾، اٿڻ ويهڻ ۾، کائڻ پيئڻ ۾ دم سان هججي. پريت رکي، دم سان دوستي رکي، ٻيو ڪهڙو ڪم اوهان کي ڏسجي؟ دم اجايا نه وڃايو. الله سائينءَ جا ڏنل آهن. ٻيو ڪونه ڏيئي سگهندو. دم وڏي غنيمت آهي.
گذريءَ کي ڇڏي ڏيو، رهندا وڃن ٿا جيڪي دم ، سي هٿ ڪريو، مور ته نه وڃايو. پياري ۾ پياري شي آهي ساهه. اها ته گهران پيئي وڃي ئي وڃي.
جو دم حياتي هووي، رهِ يار نال آوي
اهي دم آهن معرفت جا موتي پر ڪنهن سنڀاريو. ڪنهن نه سنڀاريو، جيڪي به دم سندس نام سان هلن ٿا اهي سجايا آهن. بنا نام وارا دم اجايا آهن. ڪنهن سڃاتا ڪنهن نه سڃاتا.
پويان پساهه آهن سي پنهنجي رب کي هاڻي ڏيو. هينئر پويان پون آهن. رب کانسواءِ اجايا ٿا وڃايو. جيڪي به دم آهن سي هلايو نام الله جي سان. جن کي دم جو قدر پيو انهن مان اها ٻولي نڪتي ته برابر رات هڪ دم مونکان سواءِ نالي رب جي ڇٽي ويو. دم جڏهن ختم ٿيندا ته هڪ دم لاءِ به سڪندو. لک ڪروڙ ڏيندو ه به هڪ دم نه ملندس. سج جيسين بيٺو آهي تيسين ڪو ڪونه ٿو نهاريس پر لٿي کانپوءِ قدر ٿو پوي.
ڏنل دم رب جا سي ماريندا ٿا وڃو! اهي اهڙا دم آهن جي لکن ڪروڙن ۾ به هڪ نه ٿو ملي. اهي تو زيان ڪري ماڻهو. رڳو زيان خور به نه ٿجي. زيان خور ڇا چوندا آهن؟ اهي زيان نه آهن جيڪي روز پيا ٿا ڪريو. جيئرا دم بنا رب جي اجايا پيا ٿا وڃايو. زيان ئي زيان پيو ڪري ته زيان خور نه چئبو! اولياءَ هجي ڪامل، ان کي ٻئي جهان ڏيو ته تون هڪ دم ڏي ، هو ته ڏيندو جو هن جو دم الله جي نام سان آهي. هن جي دم دم ۾ الله سمايل آهي. هي ٻئي جهان الله جي مٽ ته نه آهن. جنين سڃاتو سي هڪ دم ئي نٿا ڏين ٻنهي جهانن تي. پوءِ اهي دم ٿا وڃائجن پيا جو ٻنهي جهانن تي هڪ دم به نه ڏجي.
دم جي ڪاهه ڪريو ۽ دم جي سرت رکو
دم دم ڌمال دم ڪي، ڪرني نه فراموش،
موسيٰ به ڪوه ڪهتا، رب ارني نه فراموش
جڏهن سڀ دم ماڻهو ڏيئي بيهندو، پوءِ قدر پوندو، دم دم تي سعيو هجي، ڀريو اچي ڀريو وڃي، سعيو ڀلي هجي پوءِ جيڪو پڄي سگهي. وسان نه گهٽائجي. سعيو ڪجي جو اندر جا هٿ به سعيو چوريندو آهي.
چولي اندر جوئي ٻولي .سو ساڌو ساڌِ کڙا هٿ چولي،تنهن تان وويسان اولي گهولي.
نئون دم نئون سعيو. بندي تي آهي سعيو.سعيو به انهن کي کپي جن کي مليل آهي. جنهن جو هادي پنهنجو رب ٿو ٿئي، آدم ۽ سعيو به انهن ڪيو. دم سان پريت رکجي. هيءَ رمز بازي آهي. دم نه وسارجي، جيئن هڪ دم به بنا رب جي خالي نه وڃي. اٺن پهرن ۾.
جو دم غافل سو دم ڪافر
همٿ ڪريو. همٿ سعيي کي چوندا آهن. همٿ ادم کي چئبو آهي. همٿ اها آهي جو نه وسري نه وسارجي. خيال سان محبت گهڻي هجي. هي سارو جهان خود خيال آهي. زال جو خيال پنهنجو، مڙس جو خيال پنهنجو. پيتي کانپوءِ خيال بيخود ٿيندو آهي. اهو واپار جو اهڙي دستو آهي. جيڪا ڳالهه الله سائينءَ وس ۾ ڪري ڏني آهي. انهيءَ ۾ نه گهٽائجي. ڄڻ ادم ۽ سعيو وس ڪري ڏٺا اٿس. مجرو به همٿ کي آهي.
سعيو ڪريو. رب ڪريم پيارو ڪريو يا پنهنجي جان پياري ڪريو، اها واردات سر جي آهي. پوين گناهن ڪنهن جي ڪانه ڪئي آهي.طالب هر ڪوئي پيئي ٿو پيو پر هرڪوئي طلب سارو ٿو پيئي. جي سعيو ڪندو ته رب ڪريم مهربان ٿيندس. لاهي پاهي به رڳو پيٽ واري پاسي بيهڻ اجايو آهي. هينئر پارس پرين ويجهو آهي تڏهن ٿو سعيو ڪرائجي. همٿ سعيي کي چوندا آهن.مرد به همٿ سان آهي، مجرو به همٿ کي آهي، نيڪن جو ڪم آهي هتان سمجهي هلڻ، باقي مئي کانپوءِ ڇا ٿيندو! هر ڪنهن سعيو ڪيو آهي. جو هيءُ سڏ سرڪار جو اهڙو آهي جو محل ماڙيون ڇڏي هليا.
جن همٿ ڪئي تن حق ڏٺو ٻيا نسبت نادان.
ڄڻ ان طرف ڏانهن همٿ ڪريو. سعيو هجي. ٻين ڪمن جو سعيو ڪريو ٿا ته اهي ڪم پورا ٿي ٿا اچن. هيءُ به سعيو ڪريو. جو سعيي سان هي ڪم به پورو ٿي ٿو اچي. هر حال هر گهڙيءَ سعيو هجي، سعيو ڪرڻ رب ڪريم جي طرف ڏي هر هڪ انسان جوفرض آهي.ڪم هاج ۾ به نه وسري نه وسارجي. سعيو اهوئي ڪجي.
حياتي ساعتڙي آهي. همٿ سان بيٺو هججي. مدد به همٿ سان آهي. نيٺ خدا سان ڪم پوڻو آهي. خاص خداوند آهي. حق پاڪ خداوند آهي. اوهان هڪ رب راضي ڪريو ته پوءِ چوطرفيون مددون ملن.
پڙهيا آهيو پر مطلب سمجهوئي نٿا. اوهان لکيو هو ته جيڪي تقدير ۾ هوندو اهو ٿيندو. باقي ادم ڪرڻ اجايو آهي. اهو توهانجو چوڻ اجايو آهي. تقدير تي ڀاڙڻ اها عادت زالن جي آهي مرد ادم ڪندو آهي. مرد تي ادم جو حڪم آهي ته ادم ڪريو. پر نه سڀ مرد مرد آهي، نه سڀ زالان زالان آهن. ادم ڇڏي پرائيت تي بيهڻ اها به زال آهي. همٿ ادم کي به چئبو آهي. زالاڻي وصفن مان نڪري مرد ٿيءُ. جيڪي ادم ڇڏي ويٺا آهن اهي ڀنيون رليون آهن. مرد تي امر ادم جو ٿيل آهي. ادم ڪريو. جنهن ڪم تي ادم ڪري اٿبو ته ڪم پورو ٿي ويندو آهي.ادم ڇڏي ويٺو هوندو ته اهو ڪم ئي رلي ويندو. اهو ادم ڇڏڻ جو رايو توهانکي جنهن وڌو اهو دشمن آهي. اهو رايو ماري ٿو. ڪاملن جو دم دم تي ادم آهي. ادم مهرباني آهي. جي ادم هوندو ته ڪم سان هوندو. جيڪڏهن ادم ئي نه هوندوته بي ڪمو ٿيو ويٺو هوندو. موت آهي رسريل، ماڻهو بيخوفو ٿيو ٿو پوي. بيخوفي کان ادم ٿي نه سگهندو.
ڪريو يادگيرو موت جو، جو وڏي عبادت آهي،
جنين موت وساريو، واءِ تنين لاءِ واءِ.
يادگيرو به ادم ڪبو ته ايندو. ادم نه ڇڏيو، مرد ٿيو، زالون نه ٿيو. رڱڻ چڙهي بيٺي آهي. زالن مان پيو ٿو مرد ڪري، ڍڳن مئون پيو ٿو ماڻهو ڪري، پر جن ادم ڪيو. نه سڀ زال زال آهي نه سڀ مرد مرد آهي. قدم قدم تي سعيو هجي جو آخر خدا سان ڪم پوڻو آهي. اڄ جي محنت سڀان تائين نه رکجي. چرخي کي ڏور تاريڪ پيا تئين وجهو.
دم کي ڪماليت وٺرايو. ٻيون ڳالهيون سکڻيون ته نه آهن. امتحان توهان جو تڏهن پڪو ٿيندو جڏهن پون ڪماليت وٺندو. جيڪي پون بنا رب جي ٿا وڃن اهي زواليت ۾ ٿا وڃن. حياتي ئي زواليت ۾ وڃي. موت ڇڏيو اٿوَ تڏهن ٿا پون وڃن بنا رب جي. دم سان پريت هوندي ته دم ڪماليت وٺندو. نئون دم نئون خيال. سندس دن عطا ٿيل سي به وڃن ٿا، تار سان رهو. بي تاري اولاد ئي چڱي ناهي. دم جي ڪاه هجي. پوءِ جي ماڻهو منزل رسيو ته لک ٿيو نه ته راه جو مرڻ به ڀلو آهي. فقط سعيو هجي، دم دم جو سعيو وقت بوقت اوهان کي ڪبو آهي. باقي ٻيا ائين نه ڪندا آهن. دم جي ڪاه هجي. ۽ سونهون نظر مان نه ڪڍجي. اها چڱائي ڪنهن جي آهي؟ نيٺ هدايت پنهنجن کي ڪبي آهي. نه وسري نه وساريو. سهڻي جي اڳيئون سهڻا لڳو. جيڪي مرشد چيو آهي ان تي ويساه ڪجي ته دم ڪماليت وٺي. اها خبر سڀ وحدت مان پوندي. جيئن آهسته آهسته وڌيڪ وهڪ ڪبي ۽ دم چڱيءَ طرح هلائبو. تيئن دم بدن ۾ وهندو ويندو.۽ هڏن مان به آواز نڪرندو. سو خيال سان پوتل رهجي.رمز پون سان گڏيل هجي. وسري ياد ڪجي.
پنڌ ڪندي پرينءَ ڏي جو مون کٽن ڏينهن،
هوند منهنجي نينهن اَپر لاوان لڌيون.
دم سان پريت رکجي. اها ٿوري ڳالهه ناهي جو وڃڻ جو وارو به آيو آهي. اڃا ريل ڪانٽي مٽ ڪري ٿي، ماڻهو ايترو به نٿو بيهي. دم سان پريت هجي. ۽ سونهون به نظر مان نه ڪڍجي. پريم به پنهنجي دم سان رکجي. ٻيو رهبر به نظر منجهان نه ڪڍڻ کپي. دم جي ڪاه ڪريو. دم خالي نه ڇڏيو، ۽ سونهون نظر مان نه ڪڍو. ماڻ خالي نه ڀرجن، ماڻ ٽٻيو اچي ٽٻيو وڃي. ماڻ دمن جو. فقير درويش انهي کي چئجي، رات جو جنهنجو پيٽ خالي هجي طعام کون، دم سڀيئي نام سان ٽٻيا اچن، ٽٻيا وڃن. نه خالي بنا رب جي.
اڪ دم هو وڻ نال الله دي، بهتر ڪنون بادشاهي،
ڪيا جو مَلِڪُ سليمان هويا، جنهندا لشڪر لک سپاهي،
ديوان پريان امر وچ رهندي، جيهي آهي تيهي ناهي،
تنهين ڪنون به اڳي ميان سچل سائين، وچ ڏيندا هي دم اوگاهي.
ڪهڻيءَ واري سان به گهڻو نه ڳالهائجي. رهڻي واري سان ڀلي ڪري ڳالهائجي . پر سر ڀلو آهي. پر صبر به خدا ڪارڻ ڪجي. متان دم اجايا وڃن. اجائي گهڻي ڳالهائڻ ۾ دم اجايو نه وڃي. سواءِ رب جي. اجائي اٿڻ وهڻ کان به ڪِري ڪجي. اجايو گهمڻ ڪو چڱو آهي ڇا! اجائي وک ئي چڱي ناهي. ائين اهو ڪم اهڙو آهي جو ٻنهي جهانن ۾ سهڻو ڪندو، انهي ڪم سان لڳل هوندا ته، توهانجي وڻي به مات ٿي. جيئن پوءِ تيئن دل تازي ٿيندي ويندي. ڪنن ڏهون به ٻوڙا ٿيو، آدم به تڏهن اهي جڏهن دم سان آهي. جي دم سان ناهي ته آدم ناهي، ڪا ٻي صورت آهي.
صبر سکجي. جيڪو خواب ڏسو ٿا وري ٻين کي ڏسيو ٿا. صابرين ماڻهوءَ جي دل ڳوڙهي رنگ جيان رچندي آهي. اهو نالو رب جيڪو پنهنجي اندر ۾ وهائيندو ، انهي کي قسمين قسمين خواب ٿيندا. عام سان ڳالهه نه کولبي آهي، جهليو پاڻ کي، توهان جي دل دانهن کان نٿي رهي. جيڪو خواب خيال جي ڳالهه ظاهر ٻين سان ڪندو، انهي کي ايمان جاڳندي ويرم نه ٿيندي.
ماٺ ڪر مَ ڪُڇ
صبر سکجي، رب ڪريم کي سڀ ستر معلوم آهي، توڙي ماڻهو کڻي هجي، صبر عجب آهي. هُت صبر به معلوم آهي، ستر چئبو آهي صبر کي. هيءُ حال احوال به سڀ معلوم آهي. هي اچڻ وڃڻ به سڀ معلوم آهي. ڪڇهريءَ ۾ ڪو ڳالهاءُ اهڙو آهي جو ڳالهه ڪندي ماڻهو ڪافر ٿي ٿو وڃي. وري ڪا اهڙي ڳالهه آهي جو ڳالهه ڪندي رب پيو راضي ٿيندو. اها به ڳالهه، هوءَ به ڳالهه.
جي ياد ڪر نه ته پوءِ ياد ڪندين
اڇو ٿيو آهين پر اندر اچوئي نه ڪرين،
اڳين عبادتن کان لِک نٿو لاهين،
انهيءَ ۾ دغا جا دانهين، ٿيندين لک لطيف چئي.
پوءِ ڇا ڪجي؟ چي ماٺ ڪجي.
ماٺ ڪر مَ چو ڪوجهو ڪهين مَ ڪَهه
منديون سنديون ڳالهڙيون تون سڀني جون سهه،
ته تنهنجو گپ مان گڏهه، پوري سوڌو ٻاهر ٿئي.
پر ايترو به ڪو سهي نه! بارگير آهي، اهو سهندو جيڪو بارگير ٿيندو. پر وهٽ ئي بارگير پيو وڻندو. بارگير ڀلو آهي. پوءِ ڪهڙي صلاح آهي؟ سبحان الله ، ويکيا درشن اتريا پاپ!
نٿو ڦري قول بادشاهن جو، بادشاهه اهو جنهن ” فاذڪروني اذڪرڪم” چيو. چي تون گهر مونکي ته مان گهران توکي. جيڪو دم سان رهي سو رب سان گڏ آهي. سالڪ کي ٻئي جهان ڏي نه هو هڪ دم جو منصب نه ڏيندو. جو هنجي دم دم ۾ رب سمايل آهي.
چون ٿا ته ٻه ملائڪ ڪلهن تي ويٺا آهن هڪ چڱا ڪم پيو لکي ٻيو برا ڪم. جڏهن ڪو دم سان ٿو رهي ته الله سائين چڱن ڪمن لکڻ واري ملائڪ کي حڪم ٿو ڪري ته اهي تون نه لک، اهي تنهنجي لکڻ کان گهڻو مٿي آهن اهي مان لکندس. تڏهن ٿو چئجي ته:
گهڙيءَ ۾ ته گهڻو ، نه ته به هڪ دم،
لهن ئي گوندر غم، محشر جا مراد چوي.
مون ته راڳ ڪونه ٻڌندو آهيان ٻچو مان ٻوڙو آهيان. ٻچو اجايا دم ٿا وڃائجن. ڄڻ خدائي خيال ختم ٿو ڪري تڏهن ٻئي پاسي ٿڳ ٻڌي، ٻئي سان ڳالهائي ٿو، ڄڻ پنهنجو خيال ٻئي کي ٿو ڏئي. هي جو ڳالهائجي ٿو، ڪو ماڻهو ٿو ڳالهائي ڇا؟ اهو خيال ٿو ڳالهائي، نه ٻئي کي خيال ڏجي:
ساهيون ساهيون ٻڌ، سور پتڻ وڏو سندرو،
ڪيچ اڳاهون پنڌ، متان ڇپر ۾ ڇڙي پوي
اهو سندرو ٻڌڻو آهي. رڳو چويٿو ته سندرو نه ٻڌ، پنڌ ته اڃا پري ٿيو.
قرآن شريف ۾ لکيل آهي ته کائو پيئو ڀلي، زيان نه ڪريو. ملن جي معنيٰ آهي ته کائو ماني ۽ ميوا پيئو پاني ۽ خرچ اجايو نه ڪريو. انهن جي حقيقي معنيٰ آهي ته کائو خودي، پيئو شراب وحدت جو ۽ زيان نه ڪريو اجايا دم.
جنين ڪين ڏٺوسي ڪين ٿيا. ڪين ۾ موتي ٿيندا آهن. ڪين ۾ ايترا موتي ٿيندا آهن جو شاه سڪندر وٽ به نه هوا. سمنڊ به ڪين ۾ ٿو وهي جو بي انت آهي. ڪين هيڪڙائيءَ کي چئبو آهي. اهي دم جيڪي اچن ٿا تو منجهون ، اهي معرفت جا موتي آهن. نه وڃايو اجايا دم. اهي دم موتي معرفت جا نه وڃايو. قدر پوندو جڏهن سڀ دم ڏيئي ويٺو پوءِ، سڀڪو تعريف دم جي ڪندو ويو آهي. دم زنده هجي، دل ۾ دوست پچائجي، وحدت منجهه به دم ٿو نيئي وجهي.
نئون دم نئون خيال. خيال خدائيءَ کي ختم ڪري پوءِ ٿا وٺو ڪم کي. ڪم هاج ۾ خيال خدائيءَ ته پوءِ به ڇڏڻو نه آهي.بي ڪمون ماڻهو گهر ۾ به نٿو وڻي. درويش لوڪ ڳالهه الله سائينءَ جي ڪري، اوهين وري ڪريو پنهنجي بيماريءَ جي ڳالهه، اوهين رب وساري پيو ڳالهيون ٿا ياد ڪريو. دم دم ئي سعيو هجي جو ماڻهو هلڻ وارو آهي. گوهي گاگن واري ڇڏ متان پوءِ هٿ هڻين!
جي ماڻڪ موتيءَ جو پورهيو هٿ لڳي ته ٻيا پورهيا ڇڏي ڏجن. رات سمنڊ آهي، جنهن ۾ ونجهه ڪونه ٿو لڳي. موتين جو پورهيو به انهي سمنڊ۾ آهي. جيڪو ساهي منجهائيندو انهي وات ۾، اهو موتين جو پورهيو ڪندو، موتي معرفت جا. هيڏي سج لهي هوڏي اڀري انهي وچ ۾ هڪ دم به خالي نه وڃي.
مفتي منجه وهار ته لهيئي ڪاڻ قاضيءَ جي
پڇاڻو ئي لهي وڃي.
هيءَ گهنٽي جيڪا دم جي لڳي پيئي ٿي اها چڙهائي آهي. ٽيم ڀرجي ٿي وڃيس.
دو جڳه اپنا جوئي گنوائي، سوئي منصب پاوينگا
ٻنهي ۾ هن جو ڇا آهي؟ ٻڻهي جهانن ۾ هن جو ڪم رڳو رب سان آهي، ٻئي جهان ڀلي جيڪي گهرن انهن کي ڏئي. رڳو سندس راز کپي ، من سچائي!
جيڪو دم قدم ٿي نه ڄاڻي، نال تنهيندي ڪم ڪيها
تنهن سان ڪهڙو ڪم جيڪو پنهنجو دم ئي نٿو سڃاڻي، جن کي ساه کنئين سڌ نه پوي تن سان سور ويهي ڪهڙو سلجي، انهن جون وري ڪهڙيون ڳالهيون ڪجن. اجايو ڳالهائڻ آهي، جن کي پنهنجي ساهه جي ئي خبر ناهي، جن کي پنهنجي دم جي خبر ڪانهي.
دم آهي پکي ننڍڙو ، نه پير، نه چهنب، نه پر، کائي موتي، دم سائو اهي روح به سائو آهي. انڪري ساول وڻي ٿي.

رب جو يادگيرو

رب جو يادگيرو

رب جو يادگيرو سڀ ڪنهن جي مٿان فرض آهي. رب ڪريم جو يادگيرونه وساريو. يادگيري کان فراموش نه ٿيڻ گهرجي. يادگيرو آهي ته ماڻهو ڄڻ ميلي ۾ آهي. دل جيئري به يادگيرو رکندو آهي. هونئن به يادگيرو هميشه چڱو آهي. ياد وارو ياد ۾ آهي. اوهين ڳالهائيندا آهيو، اهي تعريف رب جي اوهان کان ڪير ٿو ڪرائي، اوهين ته اڳي گونگا ٻاتا هئا انهي طرف ڏانهن! اوهان کي انهي ڳالهائي ڪنهن وڌو آهي.تعريف ويٺا ٿا ڪريو هڪ الله جي ٻي مرشد جي، اهو چڱو آهي، مالڪ جي يادگيري ۾ مرڻ به عجب آهي. ماڻهو وڃي ته هونئن ئي ٿو. رب رب ڪندو هلجي. پنهنجي مالڪ سائينءَ کي پاڻ سان دائم قائم سمجهڻ گهرجي.
ڪيچي ڪهندا ويا چوندا ويا ته وٺجو واٽ وندر جي
انسان کي رب پيدا ڪيوآهي پنهنجي يادگيري واسطي.يادگيرو به انسان لاءِ آهي.ٻي ته اڄڪلهه حيواني گهڻي آهي،رب ڪريم شل ڪنهن کي انسان ڪري ماري ته چڱو آهي.انهي پنهنجي وطن جو به يادگيرو ڪجي جو به يادگيرو ڪجي جو آخر انهي وطن ڏي هلڻو آهي.بيهي نه رهو جو بيهي نه سگهبو.هينئرهلڻ چڱو آهي،اڃا الائي ڪهڙا وقت بيهندا.رب بيپرواهه آهي. ياد ڪريو نه ته پوءِ ياد ڪندو.
هيءَ نه هت وهاڻي تون آڳہ ڪراڳ جي.
جنهن کي الله سائين پنهنجوڪندو آهي انهي کي يادگيرا به پنهنجا ڏيندو آهي. اهوپنڌ عارفن جو آهي. دل کي به زنده مالڪ جويادگيرو رکندو آهي. دل جيئري رکندو آهي يادگيرو رب جو. دشمن جو ته ڪم آهي راه مارڻ.اول کان اوهان کي رب جو ڏسيل آهي،جنهنجي نالي ورتي ئي لکيا ڏوهه لهي وڃن. بي عيب هڪ الله سائين آهي.ٻيو هر ڪوئي گناهن سان ڀريل آهي. جهڙي تهڙي حال سان به رب قبولڪريو.سواءِ رب جي ٻي ڪهڙي آه وسنئن وچ تي! سواءِ رب جي ٻيو ڪهڙو تڪيه آه؟ وڃي ٿي رضامندي.هر حال ۾ به طرف رب جي رهجي. انسان کي الله سائينءَ پيدا ڪيو آهي خاص پنهنجي محبت ۽ پنهنجي يادگيري واسطي. سو سندس يادگيرو نه وساريو. فقط پنهنجي مالڪ کي مالڪ ڪري سمجهو. سڀني ڪمن جي جوابداري انهي مالڪ تي آهي. باقي بندو اجايو ٿيو آهي. سندس يادگيري جا وقت هٿان نه وڃايو. مالڪ بيڏوهو آهي. اوهان کي اول کان چيل آهي ته مالڪ جو يادگيرو نه وساريو. آخر ٻيو سڀ فنا آهي. بقا فقط هڪ مالڪ جي نام کي آهي.
اڳيئون به ڪامل ڪنبندا ويا آهن. رب جو يادگيرو رکڻ اها نيڪن جي عادت آهي. ڪم هاج ۾ پوتل هججي. وسري وري ياد ڪجي، رب ڪريم جي پنڌ ۾ ڪوبه اعتراض نٿو جڳائي. اهي سڀ اعتراض ڇڏي اٿي پنڌ ڪريو. رب ڪريم جي پنڌ کان بس ڪرڻ جي باس ئي نه باسيو. انهي پنڌ جو قدر پوندو پر اک ٻوٽئي کانپوءِ. هينئر صحبت ٻڌي اٿو ڪجهه گهڻي تنهن ۾ ڍاپي پيا آهيو. کاريل آهيو منهنجي هٿ جا، مرشدن تي به پڇاڻو بيهي ٿو نصيحت ۽ هدايت جو، آيوئي ماڻهو ڪنهن هدايت لاءِ آهي. انهي هلڻ ڏانهن اعتراض ڪهڙا ٿا ڏيو! ڪاٿي چوي ته مونکي کُک ۾ سور آهي. ڪاٿي چوي ته مونکي ريزش ٿي پيئي آهي، ڪاٿي چوي ته منهنجو خيال پورو نٿو لهي، ڪاٿي چوي ته مان ويهي نٿي سگهان! جتان خط اچن ٿا سڀ ائين پيا لکن. مون ته هوند توهان جي گهڻي ڪهل ڪريان پر رب جي بيپرواهين جي اوهان کي خبر ناهي! رب جون ڀلڪارو اهڙيون انسان تي آهن جيئن درياه ۾ ڇولون پيئون اچن.
اسان وٽ هت رکيل آهن سورن جاسامان. توهان کي ڪنهن چيو ته اهڙن دردمندن سان گڏجو! هاڻي جي گڏيا آهيو ته ڀلي ڪري اچو، وک وڌائيندا هلو. مان ته توهان کي سڏيندو ٿو وڃان. رنن جهڙا مڙس آهيو. اوهان کي زال به چڱي. نيٺ پنڌ ڪندي جند ڇٽندس. اوهين رڳو زماني جي ڪا اوهان کي خبر ڪانهي ته آءٌ ڪو آيل آهيان بمبئي ۾. هيڏي هوڏي نه نهاريو.
چي لڪن جا لوڏا هل ثاب پونئي سسئي
رب رب ڪندا هلو، هيڏي هوڏي نه ڏسو سواءِ رب جي.
کيڏڻ دي دن چار
چار ڏينهن لنگهي ويا، رهندا به وڃن ٿا. هن زماني جي راند ۽ رهلي (لاري) سارو جهان جهلي وڏو آهي. ريس نه ڪريو ڪنهن سان، اوهين هلڻ پنهنجو سکو.
يادگيرو پنهنجي رب جو هر ڪنهن تي فرض آهي. ٽيم حياتيءَ جو ڀريو ٿو وڃي. وڃي ٿي وهامندي، ڪنهن سنڀاريو ڪنهن نه سنڀاريو. نفعي نقصان جي خبر لهجي ٿي، پر بندگيءَ وقت بيخبر! ٻئي جهان وسارين ته وسار پر هڪ رب ڪريم نه وسار. نيٺ خدا سان ڪم پوڻو آه، انهي مالڪ جي روبرو ٿيڻو آه. رڳو بيخوفو نه ٿجي، پوتل هججي، يادگيري جو اوسيئڙو ٿڌيءَ ڪوسيءَ بيٺو هجي.
ٿڌيءَ ڪوسيءَ ڪاه، ڪانهي ويل وهڻ جي،
متان ٿئي اونداه، پوءِ پير نه لهندينءَ پرينءَ جو
چيل آهي ۽ هاڻ به چئجي ٿو ته سندس يادگيرو ڪا چرچي بازي ناهي، جن کي خبر پيئي تن دانهان ڪيون، چوائيءَ ۾ هوندو ته خطا نه ڏسندو. اهو توهان تي ڪم رکيل آهي رب جي يادگيري جو. هر هاج ۾ رب ڪريم نه وساريو. رب جو يادگيرو فرض آهي ماڻهوءَ تي. يادگيرو پيو ته دل کي سڏ ٿيو. نه وسري نه وسارجي، وسري نه وري ياد ڪجي.
جو دم غافل سو دم ڪافر
ڪيچي ڪهندا ويا، چوندا ويا، وٺجو واٽ وندر جو
رب جو يادگيرو فرض آهي، زال تي توڙي مرد تي، خدائي حال کانسواءِ ماڻهو بيحال آهي. مالڪ جي راضي ته ٻئي جهان موچارا ڪري ڇڏي.
اهو چڻتو بيٺوئي بيٺو هجي. سالڪ سالڪ آهي ۽ بيخبر بيخبر آهي. بيخبرو انهي کي چئبو آهي، جيڪو رب ڏانهن بيخبرو آهي. جنهن کي رب ڪريم پنهنجو ڪندو آهي، انهي کي يادگيرائي پنهنجا پيو ڏيندو آهي. ڄاڻ ته الله سائينءَ هنکي پنهنجو ڪيو آهي. پر سڀ جي تعليم گهرندي آهي. جيئن هي عام ظاهر وارو تعليم گهرندو آهي. تيئن هو علم به تعليم ٿو گهري.
علم حق در علم صوفي گم شود
اين سخن کي باور مردم شود
صوفيءَ جو علم رڳي ذات حق جي آهي. صفات پاڻيهي ذات سان اچي گڏبي. لاري صوفين جي سڀيئي لڳل آهن. اهو عجب لارو آهي. صوفين وٽ رڳو الله آهي. خريدار به هجي! جيئن هتي ماڻهو کي پٽ ڄائو تيئن هُن طرف وري مرد ٿي آيو، جنهن کي رب جو نالو وڻي ٿو. اهو پاڻ رب کي وڻي ٿو.اهو اڳيان وڻي ٿو. هتان ٺهي جڙي هلي اهو ڀلو آه. مرد به هتان ٿي هلي.
ڪجهه وطن جو يادگيرو به ڪجي جو آخر وطن به هلڻو آهي، هيءُ وڏو سفر آهي. رمز پاڻ ۾ لڳل هجي.
ريل مڙيئي ريل، پر رمز تکي آهي ريل کان،
درجي بدرجي خيالات ٻڌبي اچجي۽ يادگيري رب جي سان هججي. ڪنڀر جي مٽي به جيئن ڪمائڻ ۾ ايندي ويندي تيئن ميلاپ ۾ ايندي ويندي. هيءُ به ميلاپ ۾ تڏهن ايندو جڏهن ڪمائيندو هلندو. هيءُ به مٽيءَ جي مٺ آهي نه! ٻئي جهان وسري وڃن ته وساري ڇڏيو پر هڪ رب نه وساريو، ملڻ نه ملڻ وسري وڃن ته وساري ڇڏيو پر هڪ رب نه وساريو. ملڻ نه ملڻ سائينءَ جي وس آهي.
بندا بيراڳي ڪر ڪا وطن ورڻ جي،
وطن جن وساريو حيف تنين کي هوءِ.
اوهان رب راضي ڪريو ته رب اوهانکي راضي ڪري. رب سائينءَ جي محبت نه ڇڏيو. رب ڪريم جي يادگيري کانسواءِ ٻيو سڀ فنا آهي. پوءِ فنا جي ڪهڙي تعريف ڪجي! تعريف به مالڪ جي جڳائيندڙ آهي. ۽ انهي جي ڪجي. مجلس محبوب ري، ٻيو سڀ تقويٰ (اجائي هستي) آهي. فقط رب ڪريم نه وساريو ٻيو وڏين عبادتن کي ڇا ڪبو! رب جي مٽ ڪابه عبادت ڪانهي. نه شاهن کي ڳالهه دل سان لڳي آهي ته ڪاٺ جون مانيون ٻڌي رب گهريائون. خدا جو خوف وڏي عبادت آهي.
سچو طالب اهو چئبو آهي جيڪو سختيءَ ۾ به پنهنجو محبوب نه وساري، حياتيءَ جو ٽيم به ڀريو ٿو وڃي. هاڻي هليا وڃن، اڏويا وڃن اُٺ، رب رب ڪندا هلو، ٻيو ڪهڙو ڀرجهلو آهي وچتي! ٻيو فنا ۾ ڪهڙا هٿ هڻبا!
بقا نالي رب جي کي آهي. اوهان پڇيو آهي ڪو سولو رستو! بنا اعتراض ، مالڪ جي طرف جيڪو رستو اوهان کي بتايل آهي. اهڙو ٻيو ڪونهي. سو اهو رستو نه ڇڏيو.
جيسين ٿا جيئو رڙهو پيا انهيءَ راهه ۾،
تُر مردان، پُر مردان، ٻه مردان، جُهر مردان.
اوهان هر حاجت ۾ به مالڪ جو نام ياد ڪريو. دم سان پريت رکو. سڀني ڪمن ۾ وڏي ۾ وڏو ڪم اهو آهي ته رب نه وسري. توهين انهي ڪم کي وٺو جنهن ڪم اوهان کي لائي ڇڏيو اٿئون. اوهان جي ڪمن جو الله ۽ فقير نگهبان آهي. وڏو ڪم اهو آهي ته اثبات ڪريو الله کي، سو وراڪي ڳنڍ هڪ، هڪ الله نه وساريو، سندس ناموسريو ته ماڻهو بيراه ٿيو.
جيئاريس ئي سنڀار، آءٌ ملي ڪنديس ڪوه!
يادگيرو دل کي پيو ته سڏ ٿيو. اوهان کي ڪشش به ڪجي ٿي ۽ سڏ به ڪجي ٿو پر سمجهو نٿا پيا. جيڪي به صحبتي آهيو انهن کي سڏ ٿيندو آهي.
هيڏي هوڏي جي ڀٽڪ ڇڏ، ويهي پنهنجو رب ڪريم ياد ڪر، هڪ ٿيءُ ته پوءِ ٻيائيءَ جي ملڪ مان نڪرندين. ويٺي کانپوءِ جيئن وجود وسريل هجي ۽ محويت ۾ هججي. نالو رب ڪريم جو ڳرو ٻج آهي. بدن به ملڪ آهي، سو ڀلي ڪري لونءَ لونءَ ۾ سامائبو اچي. جيئڻ ٿورو آهي ۽ پنڌ گهڻو آهي. مرد ٿيءُ ته پوءِ معرفت جي ميدان ۾ اچين. معرفت ماڻهو اکر هڪ آهي. هينئرپويان پساه آهن. نالي رب جي کي ائين وٺي وڃ.جيئن پاڻ نه ڇٽي سگهي. اک جي محبت سر سان هجي، ٿڌيءَ ڪوسيءَ پوتل هججي. انهي ڪم کي وٺ، بو علي قلندر جو چوڻ آهي ته مرد ٿي وٺ انهي ڪم کي، نه ته کدڙن وانگي تاڙيون وڄائيندي سج لهي ويندءِ.
رب کانسواءِ ٻيو اوهان کي ڪهڙو ڪم ڏسجي! جي رب جي محبت سان آهن اهي مئي به مون سان گڏ آهن. جيڪي هڪ راه سان هلندڙ آهن اهي گڏ آهن، مئي به جدا نه آهن. الله سائينءَ کانسواءِ ٻي ڪهڙي صلاح ڏيان؟ سواءِ رب جي ٻيو ڪهڙو يادگيرو رکجي. مالڪ سائينءَ جو يادگيرو دل کي جيئرو رکندو آهي. اهو خيال رب ڪريم پنهنجو بندو ڪيو آهي. پر بندو به پنهنجي خالق مالڪ کي مالڪ ڪري ته ڏسي. سندس فرمان مبارڪ آهي ته بندي جي سڀني ڪمن جي جوابداري مون تي آهي. فقط بندو مونکي نه وساري ۽ منهنجي محبت ڇڏي اوندهه ۾ اجايا هٿ نه پيو هڻي. سواءِ رب جي ٻيو اونده ۾ هٿ هڻڻا آهن. بڇڙو ڪتو ڌڻي پُڻائي. بي خيالي نه ٿجي. خيال چوندا آهن رب جي يادگيري کي. ٻيا دليل آهن زماني جا. خيال سان رهجي.
يادگيري جو اوسيئڙو ٿڌيءَ ڪرسيءَ بيٺو هجي. رب سائين نه وساريو، دم سنڀاريندا هلو. زماني جي گردش ۾ قابو ماڻهو به ڀلي پوندو آهي. هاڻي هلڻ ۾ دير ڪانهي. مون به توهان کي فقط رب ڪريم جي يادگيري جو چيو آهي. يادگيرو ڪندا ته ياد ۾ ايندا ويندا. وسري ته وري ياد ڪجي. جڏهن ماڻهو سمجهي به ٿو. پوءِ وري هٺ ٿو ڪري، ڄڻ خطا ٿو ڪري. رب ياد ڪريو، هر حال ۾ رب نه وساريو. ڪٿي به هجو ته پنهنجو رب نه وساريو جو پوءِ جدا نه رهندو.
چڱاين ۽ چڱن ڪمن مٿون الله سائينءَ جو يادگيرو ڪرڻ، ڪيل اعمال آهن سي سڀ اڳيئون هلي ڏسندا. تڏهن ٿو چئجي ته ڪريم جي محبت نه ڇڏيو. هر ڪوئي پنهنجي اعمالن سان ٿو هلي. اوهين ٿا چئو ته اسين ڪجهه ڏسون. سڀ ڏسندو اعمالن سوڌو. اعمال هڪ رب قبول ڪيو بيٺا هجن.
لارو رب جو نيئي ڏيکاري ٿو در دوست جو.
سواءِ لاري رب ڪريم جي ٻيو ڪهڙو لارو آهي جو وٺجي. جي اهو لارو نه هجيئي ها ته تنهنجو اهو هوش ڪٿي هيو! پنهنجي رب جي پيش پيل هج. من سهاڳه جي رات ڪنهن وقت اچي به وڃي! اڳيئون به سهاڳڻ تڏهن سڏبينءَ.
ڏينهن جو حلال وجه جو ڪم ڪجي، اڌ رات کانپوءِ رب گهرجي. هول حسيني مٿي ۾ وجهي لڙائي ڪجي. پنڌ ڏانهن سست نه ٿجي. هرڻ جيڪڏهن هليو وڃي نه توبچيءَ جي ڌڪ کان هليو وڃي. جيڪڏهن ڪنڌ ڦيرائي ڏٺائين ته هو به توبچي آهي، ٺڪاءُ بندوق هڻندو، هليو وڃجي پوئتي نه نهارجي. بادشاه جي سلام تي جو ويندو سو جي هيڏي هوڏي ڏسندو ته چئبو ته پوري هوش سان نٿو وڃي. هلو به ٿا، هيڏي هوڏي ڏسندا، پوري هوش سان نه. سرت هجي. مراقبه ۾ ويهجي ته سرت سان ويهجي. ڌڪ ڌڪ تي لڳندو ته فراق جاڳندو، غم جاڳندو، سرت سان هججي. ڏينهن آهي ٿورو پنڌ آهي گهڻو. ڍرو نه ٿجي جو بر بيابان آهي، ڪوبه ڪنهن جو ساٿي ڪونهي.
تنهنجي دوا آهي يادگيرو رب جو. ٻي ڪري آهي تنهنجي صبر جي. رب ياد ڪريو ته هلو. رب ياد ڪجي. فقير جي اولاد آهيو سو هر حال ۾ رب ڪريم نه وساريو. اوهان تي اهوئي فرض آهي جو مرڻ تائين به مال جو يادگيرو نه ڇڏيو. منهنجي دل ۾ اهو يادگيرو رهندو آهي ته جيئن اوهان کان مالڪ نه وسري. اڃا وڍ ٽڪ اوهان کي ڪانه ڪئي اٿم، ٻي نصيحت هدايت آخر مرشد تي حق آهي. فقير جي اولاد آهيو اوهين ته هوند شڪر ڪريو. ڪم هاج ۾ وڏو ڪم فرضي اهو آهي جيڪو توهان کي توهان جو باو ٿو ڏسي. جيئن دليئون دوست نه وسري، جو هيءَ حياتي هڪڙي ساعتڙي آهي، پر اها به وهامندي پيئي وڃي. رب نه وساريو. انهي ڪم هاج ۾ وڏو ڪم خدائي ڪم آهي. انهن نوڪرين ۽ ٻين جي هٿن ۾ ماڻهو مري ويندو. غفلت پنهنجي رب ۾ اميدوار ٿيو ته رب نه وساريو. جيڪو وساري ٿو سو پاڻ وسري ٿو. ٻانهي رسي ته به ٻانهي مسي، سائين رسي ته به ٻانهي مسي. خدائي امر به آهن. فقير جا طالب آهيو، انڪري ٿو چئجي جو نيٺ خدا سان ڪم پوڻو آهي. ٻيا پنهنجا مسڻ قبر سڀ جوابداريون هن تي اهن، ياد ڪري، اهي سڀ مٿي تي اٿس. ٻيو حلال وجه جا ڪم نبين به ڪيا آهن، اهي ڀلي ڪري، پر واندو نه رهجي. اک به صورت ۾ لڳل هوئي جيئن ننڍو ٻار هجي. ننڍو ٻار مائٽ جي پويان هلندو آهي، هيءُ به اولاد آهي نه،،، سونهون نظر مان نه ڪڍجي. ڄاڻ ماڻهو هيڪلو ٿيو.
اهو اڻڏٺو پنڌ آهي. انهي ۾ غم به ٿيندا آهن ۽ مونجهه به ٿيندي آهي. اجايا ڦرنا به ٿيندا آهن، اهو هر ڪنهن طالب کي ائين ٿيندو آهي. ته به خيال کي هنيون ويندا آهن. غم کائيندو وڃجي. جيڪو غم کائي ٿو سو ظاهر به وڻي ٿو. باطن به وڻي ٿو اڻڏٺو ويساهه آهي پنهنجي رب تي رکڻو، پنڌ به وڌايو ۽ اعتقاد به وڌايو پنهنجي رب ڏانهن. اهو پنڌ جو اهڙو آهي، ميران ٻائيءَ کان بادشاهي ڇڏائي ڇڏيائين. مالڪ سائينءَ جي پنڌ هلڻ ۾ ڪوبه اعتراض نٿو جڳائي. جو اهو خدائي پنڌ اصل اهڙي قسم جو آهي.
پنڌ ساروئي ڪيچ جوٿو مٽي آهه،
اهو پنهل پڇاءِ جو منزلان معاف ڪري.

هت پٽڻ بيحد، هُت پرينءَ پرواهه ناه ڪا.

هينئر گهر جو مالڪ پنهنجي گهر ۾ آيل آهي، اهو نه وساريو. پنهنجي مالڪ سائينءَ جي طرف ڏي دل کي خبردار ڪجي ۽ خبردار رکجي. اونده ۾ ماڻهو ڪيترا هٿ هڻڻدو. جنهن دل ۾ هي هي نه آهي، ته اها دل غير آباد آهي. رب جو چڻتو بيٺو هجي.

هَي هَي جي نه هوءِ ته جيڪر جيءُ جلي وڃي!
جيڪر سُرن وانگر دلاسا ڏيانوَ پر اهو پنڌ جو اهڙو آهي. ساڀيان هلڻو آهي جيئڻ ٿورو آهي پنڌ گهڻو آهي. اها راه جيڪا ورتي اٿو اها راه نه ڇڏيو. آخر اها راه وڃي حضور مالڪن جو ڏيکاريندو. ٿوري جيئڻ لاءِ هيءَ عمر سڳوري اجائي نه وڃائجي. رڳو زماني ۾ مخمور نه ٿجي.
حب دنيا، سر خطا

ڏينهن ٿورو منزل ڏور
ويهي ڪين وڃاءِ، توکي وري به هلڻو پوندو انهي هوت ڏي.
ڏينهن ٿورو پنڌ گهڻو، ڊوڙڻو اٿيئي ته ڊوڙ،
جنن راهه ۾ پوندو ماڻ اها راهه جهليندي ڪيترو!

عمر سڳوري بيراهي نه وڃائجي، پنڌ ڏانهن ويهي نه رهجي جو ويهي نه سگهيو. جا گهڙي ويٺو هججي ته ويٺي وڃائجي نه، اڳيئون به طالب حق جا وڻن ٿا، طالب دنيا جا نٿا وڻن. هيءُ هلندڙ قافلو آهي، ٽڪيٽ يقين جو پختو رکجي. آهي به يقين، ڪاه نه وڌي ته اعتقاد وڌايو. چڪور پکيءَ وانگر
اپني توڙ نباه، اُسڪي او جاني
الله سائينءَ جي پنڌ کان ۽ طرف کان بي ڪما نه ٿيو. بي ڪمو انسان ماتا پتا کي به نٿو وڻي.
سلا اهي جيڪي انگورئون ڀلا
جهڙي تهڙي حال سان به هلو. راه جو مرڻ ئي چڱو آهي. پنهنجي رب جو طرف وٺيون بيٺو هججي. گذر جو ته هڪ پاسو آهي، ٻيا پاسا به نيٺ آهن، ماڻهو هلندڙ آهي، نيٺ اُها منزل ڏسبي. صبوح شام پنڌ ۾ آهي، منزل به باري آهي، جو ڪامل ڪنبندا ويا، جيئن پوءِ تيئن منزل کي ويجهو پوندو ٿو وڃي.هيءُ هڪ وڏو سفر آهي، ماڻهو اچي منزل کي ويجهو ٿيو آهي. ڪنهن سنڀاريو ڪنهن نه سنڀاريو. هينئر “ ونحن اقرب” ويجهو آهي. هتي ڪجهه به نه آهي. جيڪي آهي سو اڳتي آهي. هيءُ هلندڙ قافلو آهي. انهي ۾ غم به آجن ته بهاري به آهي. جڏهن الله به آهي ته پوءِ غم ڇو پيا ڪريو؟ هر ڪو اميدوار پنهنجي الله ۾ آهي.
ماندي ٿيءُ نه مارئي جو الله به آهي،
متان ٿي ماندي جو ويجها اٿيئي وڻ وندر جا.
تاڪيد اها اٿو ته جهڙي تهڙي حال سان به هلو. هيءُ وڏو سفر آهي، ماڻهو اچي وطن کي ويجهو ٿيو آهي. ٻيو ته نه اجهونه آسرو اڳتي آهي.
خدائي پنڌ ۾ غم گوندر به آهن، زماني جي بهاريءَ کان رب جي طرف جو غم به ڀلو آهي. انهي پنڌ ۾ غم گوندر کائيندا پيا هلو، منجهه ڏسي به رب ڪريم جو يادگيرو نه وسارجي، جو آهي منجهه ظلمات حياتي. ظلمات اونده کي چوندا آهن. هيءُ پنڌ نياز جو آهي، سڃ جو پنڌ آهي. اڃا ڏک انهي پنڌ جا اوهان ڏٺا نه آهن. رڳو ٻڌا اٿو. ٻيو جي ڏک نه پڄي ته هڪ رب نه وسارجي.
ڏيکاريي ئي ڏکن، نيئي گوندر گس پرينءَ جو،
سونهائي سورن وڃي ڪيئي هيڪاندي هوت سين.
رب ياد ڪجي ساڻ خوشيءَ ۽ بهاريءَ جي، غم اچي ته کائيندو وڃجي.
غم کائڻ غم پيئڻ، غم جي ڪريو غِذا،
دليل ڇڏي ويهجي. خيال بهاري تڏهن وٺندو جڏهن پنهنجو خيال وڃي هُن سان گڏجي. ڄڻ ذات صفات گڏي. گڏي ڏسجي پر درجه بدرجه.
ٽٻن پوءِ ٽٻي، آهي بي انت ۾.
اهو پنڌ سارو انسان کي مٿي تي آهي. پوءِ جيئري ڪري يا مُئي ڪري. ڪُريز ڏجيس ته پوءِ سکندو. اها ڪريز شهبازن لاءِ آهي. ڪريز انهي لاءِ ڏجي ته جيئن پراڻا پن ڇڻن ۽ پوءِ نوان پن ڄمن. پنڌ اهو سيکارڻ گهرجي جو ته نه آهي. ڪجهه سمجهڻو آهي. اهو پنڌ سڱن سان لاڳو نه آهي. بي سر ٿي هلجي. لاڳاپن واري سر جي طلب ٿا ڪن. پنڌ ڪريو. توهين لاهي پاهي رڳو پيٽ تي بيهي رهيا آهيو. ٻار کي هوندو هڪ ببو وات ۾، ٻيو هٿ ۾ ته ٽئين لاءِ پيو واجهائيندو. هن انسان کي هڪ گرهه وات ۾، ٻيو هٿ ۾ ته ٽئين لاءِ پيو ڏسي. هر ڪوئي پنهنجي اعمالن سان آهي. وڃي ان جي دامن وٺجي.خيال خدائيءَ کي مرد ٿي وٺجي.جو اهو پنڌ مرداڻو آهي. هيءُ پنڌ پهلوانن جو آهي. ظاهر ۾ پورا باطن ۾ پورا. خيال سان به خيال رکجي. سڌڙيو نه ٿجي. سڌڙيي جو ڪم نه آهي، پوتل هججي. لڙهيءَ جو موتي آهي، انهيءَ لڙهيءَ ۾. پيراهي وک به چڱي ناهي، سو راه سان وک وڌائيندو هلو.
پنڌ پراهون ۽ منزل ڏور
هيءُ اڻ سڏيو پنڌ آهي. توڪل ڪجي جو وڃڻو ضروري آهي. پنهنجي هيڪلائي ڏسي سونهون نظر مان نه ڪڍجي. ريس نه ڪجي ڪنهن سان. سونهون رهبر هميشه پنڌ وارن کي نظر ۾ هجي. واندو نه رهجي نام کان، جو آخرين وقت آهي. انهي دردن جي دنبوري کي هاڻ وڄاءِ ٻوليءَ حق جي سان. اهو خاڪي خرقو آهي. خدائي پنڌ ۾ تڪڙ نه ڪبي آهي. سڀ شيءِ درجه بدرجه ٿيندي آهي. مگر وک وڌندڙ هجي. عمر جو پنڌ آهي تڪڙ نه ڪجي، درجه بدرجه.
راه کان بيراه جو مرڻ ئي ڀلو آهي. چڙهيا ته اوهين به گهوڙن تي ويٺا آهيو، پر ڄڻ ته جَڙَ گهوڙن تي آهيو جو وقتي راه تي، وقتي بيراه ٿو هلي، لغام هٿ ۾ هجي. ڇڏائجي وڃي ته وري جهلجيس. آخر گهوڙو وهو ٿي ويندو. ۽ پوءِ ته راهه تي پيوهلندو.بيراهو ماڻهوچڱوناهي. جيڪا راهه ورتل اٿو انهيءَ ۾قدم واڌاري ڪندا هلو.هر حال ۾ وک وڌايو، سعيو ڪريو، آخر خدا سان ڪم پوڻو آه. خبردار پنهنجي رب سان ٿيو، مطلب ته اهو پنڌ اهڙو آه. پهريون ڏک آهن پوءِ باغ بهاري. انهي پنڌ مان نه ورچجي. عام لاءِ ناهي، جنهن کي رب پنهنجو ٿو ڪري انهن کي غم گوندر طرف انهي جا پيا پوندا. پر الله ڏي به وڃجي جو اهو وڃڻ سهڻو آه.
هٿين پيرين مولڙين ڪاهج پر ڪاپار،
متان چوري ڇڏئين پرين جي پچار،
توتي سنت سسئي آهي لوچڻ جي لغار،
هوتن لک هزار، تون پاڙج ڪين پنهل سان.
ڪارين ۾ ڪار چڱي ڪورين جي، جو ڇڄي ته وري ڳنڍين. هونءَ به وسري ته وري ياد ڪجي، وسري ته وري ياد ڪجي. پوءِ رب ڪريم چوندو ته هن به نه وساريو، اهو ڄڻ وسريل ڪين چئبو. ٻولين ۾ ٻولي چڱي ڪنهن جي؟ جتن جي، صبح ٿيندوئي ڪين ته سويلئي لڏ پلاڻ جون هڪلون ڪندا. جي اٿو يار اٿو، پلاڻيو. پوءِ به هونگاريندا هلندا، پڄندا ويندا.
هر ڪوئي موڪليل بندو آهي. بي ٽاري اولاد ئي چڱي ناهي. تار تن سان لائجي. اها ٿوري ڳالهه ڪانهي. الله سائين جنهن بندي کي پنهنجو ڪندو آهي انهي کي رايا به پنهنجا وجهندا آهي. مڙيوئي تار ڳنڍيل هجي. رازق رب ڪريم آهي، جنهنجي دائم ديگ چڙهيل آهي. جيڪو هر شيءِ کي پيو پهچائي. پالڻهار هر شيءِ جو اهو مالڪ الملڪ آهي، باقي سڀ بهانو آهي. اهو رب نه وساريو جو بخشيشن جو صاحب آهي. ياد ۾ ياد رهي.
هت سچل سنڀاريا، هُت سنڀار سچل جي،
راه جو هلڻ چڱو آهي، راه ورتيون وڃ. هيڏانهن هوڏانهن ڇا ٿو نهارين؟ بيراهي وک به چڱي ناهي. جڏهن بيخوفو ٿيو آهين تڏهن ٿو وقت وڃائين ۽ تڏهن ٿو اِهي ڪم ڪرين، جا شي وڃي پيئي ٿي هٿن مان نڪرندي، انجو سعيو ڪجي، ويٺو آهي تڏهن به وڃي ٿو، ستو آهي تڏهن به وڃي ٿو،
ڪيچي ڪهندا ويا، چوندا ويا ته وٺجو واٽ وندر جي،
ڄڻ راه وٺجو اها جيڪا سنئين ٿي اچي، اها راه پنهنجي رب وٺرائي آهي جيڪا سنئين واٽ تي وڃي رب ڏي. اها واٽ چڱي آهي، ڪنهن کي رڳو بيراهو چئبو ته ڪاوڙجي پوندو. چي بيراه ماٺ ڪر، ۽ هجي به بيراهو ته به ڪاوڙجي پوندو. ڪنهن کي کڻي چو ته ڪين ٿيو آهين ته به ڪاوڙجي پوندو. ڪين ۾ وري موتي اهڙا آهن جو شاه سڪندر وٽ به نه هوا ايترا. ڪين نٿو ٿئي، هاڻي ٿو ته مان ڀي آهيان.
اڄ جي محنت سڀان تائين به نه رکجي. اڄ جهڙي مهل وري هٿ نه اينديس. درويش پنڌ ڏکيو آهي. ڳالهو تي خيال ڏٺائين ته خدائي خيال کي خطرو آهي. ڳالهوتي خدائي خيال کي خطرو آهي. هيءُ خدائي پنڌ هڪ خيال جو ڪم آهي. هرڻ جنهن کي کٿوري دن ۾ هوندي آهي سو چرندو ٻين سان آهي پر وهڪ الڳ هوندي اٿس. درويش لوڪن جو به اهو ڪم آهي ته تنهائيءَ ۾ ويهي، حرف به هڪڙو ٻڌي ٻيو نه ٻڌي. جيڪو محبوبن جو چيل آهي اهو ٻڌي. اهو ڪاه وارن جو ڪم آهي. اٺئي پهر يادگيرو اهو نبين جو ڪم آهي. ميران ٻائيءَ چيو آهي ته ڏينهن اٿيئي ٿورو، پنڌ گهڻو، ڊوڙڻو اٿئي ته ڊوڙ. تکو به اهڙو وڃجي جو مرڻ کان اڳي وڃي حياتي کڻجي.
گهڻي محبت منجهائي وجهندي آهي. تون هڪ الله اثبات ڪر. رب جو يادگيرو رکجي. وجود وسري وڃي. وجود خود دليل آهي. پنهنجي دل ۾ دوست پڄائجي. دل وجان سان پيو رب ياد ڪجي. جهڙي تهڙي حال سان به رب جي طرف پيل هججي. بندا به رب جا آهيو. اثبات ڪريو پنهنجي الله کي. الله اثبات ڪرڻ آهي نبين جو نيهو. ماڻهو هت آيو به اثبات ڪرڻ پنهنجي رب کي آهي.
ويهجي به نه، وڃجي به نه، رڳو لُڙُ مئون نڪرجي ته چٽو پنهنجو الله ڏسجي. پنهنجو وڃڻ به ياد ڪجي، پنهنجي هيڪلائي به ڏسجي، پوءِ ڪيئن ويهي رهجي! هينئر پارس پرين ويجهو آه، دشمن به گهر منجهه آهي،لڙائي ڪجي، جيئن اڳيئون فقير جو پٽ سڏين، دوست دشمن جو خيال ۽ رايو سمجهجي، دشمن راه ماريندڙ آهي،
وٺيو وڃج واٽ، ڪنڌ نه ڦيرج ڪاڏهين،
متان لونڻي سر لپاٽ لڳيئي شاهه لطيف چوي.
اهي بيت نه ڪري سمجهو، ته ساري ڳالهه توهان جي ٿا ڪن، اوهين پنهنجيون ڳالهيون ٻڌي سڻي ماٺ ڪري ويهي رهيا آهيو، ڪاهه وڌائجي، جي ڪاه نه وڌي سگهي ته يقين وڌائجي. درجه بدرجه نڪرجي. انهي گهر مون، اڌ رات کانپوءِ مٿي ۾ هول (پهلواني ٽوپي) وجهجي، جو اڪبري لڙائي آهي، هينئر حياتيءَ جي سچ بيٺي لڙائي ڪجي. ائين ڄاڻو ته جيڪو توهان کي راهه رب جي کون رنڊائي ٿو سڄڻ نه آهي. اڄڻ اهو آهي جيڪو دل جيئري ٿو ڪري، دلاسو به وڏو ڏڍ آهي. دلاسي تي پنڌ ڏانهن بيهي وڃبو آهي، جهڙي جان ٿا پياري رکو اهڙو الله پيارو رکو ته جيڪر وڃي قبول جو،
آهي اجهاڳه اهو پنڌ ڙي اديون
هو جهڙو آهي صاحب، تهڙا اٿس اٽالا (سامان) اچي ته وري گُسيئي ڪين.
رڳو عبادت جي رب کي پرواه آهي ڇا! نه ٻچو ، نيت به هجي، نيتان ٿيون قبول پون. عادتون به مِٽ ڪندو وڃي ته ماڻهو ٿي پوندو ۽ اخلاق به ڦرندا ايندا. درجه بدرجه پوءِ ماڻهو ٿي پوندو. رڳو پنهنجن وصفن ماڻهوءَ کي مُٺو آهي. ماڻهو گلا نيڪيءَ کان ڊڄن ٿا، خدا کان نٿا ڊڄن.
انهي رب جي پاسي جي اهل به چڱي آهي. جي عبادت نه پڄيس ته چپ جو دڪان کولي وهي. ڳالهائڻ جي واندڪائي نه هجيس ۽ پوتل هجي. نڪو چور جو خوف نه ٻئي ڪنهن جو. چپ ۾ رهي. ڪو کارائيس ته کائي نه ته ائين ئي رهي. جنهنجو سڄوئي آهي ان طرف پيل هجي. اهو به دڪان آهي. ٿورن ڏينهن ۾ پوءِ گهڻي آمدرفت ٿيندي، ڪو زال لاءِ ڪو ڌن لاءِ، پر ڪو دڪان به ته کولي. پوءِ دشمن کي گوڏي هيٺان ٻوڙيو ويٺو هجي.
لائي ترار “لا” جي کڻي خچر کي مار،
ته سموري سرڪار مينگها ملندءِ ماٺ ۾.
“ لا” جي ترار اها آهي جيڪا توهان کي هتان ٻڌرائي اٿئون.
رب ڏانهن گاگن واري کوهي نه ڪريو جو ساڀيان رب ڏانهن هلڻو آهي، پنهنجي رب تي ساڀيان ويساهه ڪريو، رمز وارو گهوڙو ئي وڻندو آهي. رمز چئبو آهي ٽور کي. جي رمز نه هوندي ته رڳو ڊُگَ هلندو. ڦڦڙ ئي ڇني ڇڏيندو. رمز کانسواءِ زمانو رڳو ڊگ آهي. ٻيو ڇا آهي. وهندڙ پاڻي چڱو آهي. بيٺل پاڻي بانس ڪري ويندو آهي. هيءُ به پاڻي جو پتلو آهي، هلندو ته بانس نه ڪندو. پر جي بيٺ ته بانس ڪندو. اها آهي پاڻيءَ جي بيماري .اجهو آسرو پنهنجي الله سائينءَ وٺو جيڪو بخشيشن جو صاحب آهي. ماتا جي پيٽ مان ڇا آندو هيو جو هت سڀ ڪجهه پيو ٿو کارائي. رب ڪريم لطف فضل جو صاحب آهي، جو جيڪڏهن لطف موڪلي يا فضل موڪلي ته وس وارو آهي جو انهي وٽ ڪمي ڪانهي،
علم عقل جي جاءِ نه ڪائي
فضل رحم جي جاءِ آهي، گهري وڃجي، چوي ٿو ته منهنجي رحم ڏانهن اميد نه ٿيءُ، گهري وٺ، ماڻهو سمجهي ته ظاهر باطن خوش رهان ته پوءِ مالڪ سائينءَ کي راضي ڪجي. راض گهري وٺو پنهنجي رب کان، جو هو بخشيشن جو صاحب آهي. رازق، مالڪ، خالق، رب آهي باقي ٻيو سڀ بهانو آهي. زمين آسمان جي وچ ۾ ٻئي ڪنهن جو حق ئي ڪونهي،هي مهمان آهي، سڀ سرڪار جو آهي، چڱا ڪم سڀيئي انهي مالڪ جي راضي سان ٿين ٿا.الله سائينءَ جڏهن تنهنجي اڃ بک به لاهي ڇڏي آهي تڏهن تون هاڻي رب راضي ڪر. ڪنهن کي جو موڪلجي ته وڃي مصري وٺي اچ، پر جي هو وڃي ڦٽڪي وٺي اچي ته ڪيئن وڻندو! انسان کي رب جي سرڪار حياتيءَ جو خزانو ڏيئي موڪليو آهي ته
وڃي وکر سو وهاءِ، جيڪو پَئي پراڻو نه ٿئي
اهو وکر اهي نالي رب جي جو ته وڃي رب جو يادگيرو ڪر. هيءُ وري ٻين اجاين ڪمن ۾ پيو آهي. نيٺ ته سرڪار جي روبرو به ٿيڻو آهي.پوءِ اڳيان ڪهڙي آبرو ملنديس.
جي ٻئي جهان وسرن ته ڀلي وساري ڇڏي پر هڪ الله نه وساري. يادگيرو هر جاءِ هر هنڌ ۽ هروقت پنهنجي رب ڪريم جو رکو. تڪيو به پنهنجي مالڪ جو وٺو. توهين سڄا الله جا آهيو سو توهين به سڄائي انهي طرف بيٺل رهو. پنهنجو الله پاڻ سان دائم قائم سمجهو. ڪهڙا سالڪ ماڻهو آهيو جو گهر جو مالڪ پنهنجي گهر ۾ وڃائي ويهي رهيا آهيو! ڏيئو کڻي هٿ تي ڪو سج ڳولهيو آهي ڇا! جڏهن رب پاڻ سان دائم قائم ڏسجي تڏهن ڇو ٿا ڊڄو؟
ٻئي جهان وسارجن ته ڀلي وسري وڃن پر هڪ الله نه وسارجي. رب پنهنجي دل تان نه وسارجي. ٻيو سارو جهان وساري هليو،محل ماڙين سميت. الله ياد ڪريو. زمانو ڪيترو ياد ڪيو! پاڻيءَ منجهه آهي مانڌاڻي، هر ڪوئي ولوڙيندو ڇڏيندو ويو.پنهنجي وڃڻ به ياد ڪريو. ڪيترو اڳ اڳ ڪيو، ڪجهه پوئتي به نهاريو. مرڻو به ضرور آهي، شل پنهنجو ڪري ماري. جيئن رب ڪريم جي يادگيري ۾ مري وڃجي. عبادت جي هت پرواهه ڪانهي پر امر مڃڻو آهي. ڏس پوندو ٿو وڃي پر هي پنڌ انهن جا آهن جيڪي پنڌ پيا. هت تون ياد ڪندين ته هت تنهنجو يادگيرو آهي. ڇڏڻ واريون شيون وتو ٿا سنڀاريندا.سنڀارجي پنهنجي رب کي. عام کان خيال کي ڇڏائجي. پوءِ جڏهن هيڪلو ٿيو پوءِ مدد سنڀاريندو.تون رب ڪريم جو يادگيرو سنڀار ته تون به سنڀار ۾ اچين. خيال سان خبردرا! اک پاڻ سان اٽڪاءِ، مردانو پنڌ آهي.
انهي پنڌ ۾ خشڪي به ٿيندي آهي.خشڪيون ٻن قسمن جون ٿينديون آهن. هڪ خشڪيءَ جي بيماري ٿيندي آهي. ٻي خشڪي اها جا پنڌ ۾ لڙائي ڪندي آهي، اها خشڪي چڱي آهي جو غير کي جلائي ٿي.
منهنجو ماڻهو بندو آهي اهو هينئر ويجهو آهي.لڄ لڏ ۽بهاني تي رکي ته به هلو. هيءَ ڪنهن جي ترسڻ جي جاءِ ناهي. گهڻو ئي ترسيو آهي باقي الائجي ڇا آهي.اهو هلڻ اهڙو آهي فقط هلو پيا. جهڙي تهڙي حال سان ته به هلو، اهو پنڌ نبين ۽ اوليائن جو آهي. اهو پنڌ مردن ۽ عارفن جو آهي.جيئري ملياسون ته لک آهي نه ته مري نه ملون! هٿين پيرين هر ڪوئي ٿو هلي
تون هل هيئين سين هوت ڏي، پيرين پنڌ وسار
اٿي رب جي پنڌ جي ڪريو، مٿي ڀر به هلو جو آيو ٽڪيئي ڪونه ٿو.
وک وڌائجي ته چڱو آهي نه ته اعتقاد وڌائجي. انهي پنڌ ۾ ڪاه ڪجي، ڪاه کي وڌايو ، وک وڌائجي، ڪاه گهڻي جيڪڏهن نه پهچي ۽ نه وڌي ته يقين کي وڌايو. آهي به يقين. مذهبن کي ڇا ڪبو، يقين رکجي اهو ڀلو آهي، زماني جا ڪم انشاءَ الله تعاليٰ پيا ٿيندا، اوهان پنهنجي گهر جو ڪم ڪرڻ آيو آهي. جنهن کان پنهنجوگهرئي وسري ويو، انهي کي ماڻهو نه چئبو. ڪجهه ماڻهو ٿيو، معرفت ۾ ماڻهو اچي ٿانهرجي ٿانء ٿو ٿئي.

محبت

محبت

محبت هڪ مالڪ سان هجي جو محبوب به مالڪ کي چوندا آهن.محبت رب ڪريم جي کانسواءِ ٻيو سڀ وسار. سواءِ سندس محبت جي ٻيو ڪجهه ڪونهي. محبت رب جيءَ ۾ رهو. محبت الله جي کون سواءِ اجايو وقت نه وڃائجي.سڀ وقت هٿئون پيا ٿا وڃن.
ريءَ محبت آهي منهن ڪارو، سچيڏنا ڪونه سنڀاري ٿو. محبت کانسواءِ دل مرده آهي. جيئن رب جي محبت ۾ پيو ايندو، تيئن اخلاق به مٽ ڪندا ويندا ۽ خلط به ماڻهوءَ جا مٽ ڪندا ويندا. رب ڪريم جي محبت ۽ يادگيري ۾ گهڻو رهجي.سواءِ محبت رب جي ٻيو هتان مال ڪهڙو ماڻهو کڻي هلندو! سواءِ ذات حق جي ٻي وسنئن ڪانهي وچ تي. محبت موليٰ جي عجب آهي. مخمور پنهنجي رب جي محبت ۾ ٿيڻ گهرجي. دنيا جي مخموري آخر فنا آهي، سواءِ رب جي محبت جي نه ٻي اجائي بڪ بڪ آهي.
وکر رکيل هوندو ته خريدار پيا ايندا.ماڻهن جي لش پش ڇا ڪبي! هڪ رب کي پنهنجو ڪجي. دم دم تي سعيو جي، محبت رب جي رکجي. وڏي عبادت محبت مالڪ جي آهي. سواءِ محبت مالڪ جي ٻيو اجايو دم نه وڃائجن. رب جي محبت سان رهندا ته زماني جا غم به لهي ويندا، محبت رب جي نه ڇڏيو، پنهنجو اصل سنڀاريو.
محبت سهڻي جي لڳو، جنين جي محبت الله سائينءَ هڪ ڪئي آهي، اهي مئي به گڏ آهن، جيئن جيئري آڪهه گڏ هوندي آهي. محبت مالڪ ۾ جيڪي آهن، اهي مئي به گڏ آهن، جدا نه ٿيندا.اوهان به مالڪ جي محبت ۾ رهو، جيڪي مالڪ جي محبت ۾ آهن، اهي جدا نه آهن، مونسان گڏ آهن، رب ڪريم جي محبت کانسواءِ ٻيون سڀ محبتون زماني جون ڇڏڻيون آهن، ڇڏيندو به وڃي ٿو پيو. زماني جي محبت کان مالڪ جي محبت ڀلي آهي. زماني جي محبت ڏانءِ اچيو ٿي، باقي محبت مالڪ جي ڏانءِ نٿي اچيوَ.اوهان وکر وِهايو پر محبت رب ڪريم جو. باقي سڀ فنا آهي، سو فنا جي محبت ڪيتري ڪبي، آخر فنا فنا آهي.اصل پنهنجو ياد ڪريو، باقي نقل ۾ ڪيترو بيهبو! جيئن وصال وڃي محبت رب جيءَ ۾ ٿئي.ماڻهو مري ٿو وڃي پر محبت نٿي مري.محبت رب جي نه ڇڏيو. اها نيت ئي ڀلي آهي،پنهنجي رب ڏي رکڻ جي.
محبتي ميڙي ڳوٺ ٻڌجي هڪڙو،
تنين جي ويڙهي، هلي ايندو بادشاهه.

ماڻهو محبت رب جيءَ ۾ گم هجي. محبت جو مرڻ به ڀلو آهي. محبت مالڪ جيءَ ۾ مرڻ عجب آهي ۽ ٻئي جهان موچارا ٿين ٿا. دانهون به محبت ڪرائيندي آهي. خبر اٿو ته ٽائيم حياتيءَ جو ڀرجي آيو آهي؟ اوهان وٽ محبت ڪانهي.پاڻ سمجهايو جيئن محبت رب جيءَ ۾ رهو ته رب نگهبان ٿئي.ايڪيتاليهون حصو هججي زماني ۾ چاليهه حصا پنهنجي رب جي محبت ۾ هججي. مالڪ جي نام سان محبت رکجي جو آخر مالڪ سان ڪم پوڻو آهه.اها محبت ڪو ڪو رکندو آهي.سالڪ رکندا آهن.
مالڪ جي محبت کانسواءِ عمر بيراهي ٿي وڃي.پنهنجي مالڪ جي محبت ۾ رهجي. هر حال هر هاج ۾ مالڪ جي محبت نه ڇڏجي. گهر ۾ ڀلي ڪري مالڪ جي ٻولي هجي.
ڪو ڀورڙو يا گهٽ عقل وارو ماڻهو اچي ته پاڻ ماڻهو ان تي کلون ٿا، پر اهي پاڻ کان چڱا آهن جو عقل ٿورو اٿن.هيءَ سڄي مار ئي عقل تي آهي. هڪ ڪراچيءَ جي سکر ماڻهوءَ وڏي وڪيل کان پڇيوسين ته ٻچو محبت الله جي چڱي يا دنيا جي؟ وڪيل جواب ڏنو ته قبلا سائين محبت الله جي چڱي. اسان چيس ته ٻچو تون چريو آهين.وڪيل ويچارو ماٺ ڪري ويهي رهيو. تڏهن چيونسينس ته ٻچو اڳيئون چريا انهن کي چوندا جيڪي سمجهيون ويٺا آهن پوءِ به نٿا هلن. سڄي مارئي عقل وارن ۽ سمجهه وارن تي آهي.
محبت ظاهر جي به عجب آهي، دل جيئري رکندڙ آهي. نه ته جيڪا شي اوهان کي مليل آهي اها اڃاڻو نه سهين! انهي کان وڌيڪ اوهان کي ٻي شي سمجهڻ ۾ اچي ته اها مون ڏي لکي موڪليو. جيڪڏهن ظاهر جي امن گهرو ته محبت رب جيءَ منجهه رهو، مون توهان کي ستيون ئي وڌيون آهن محبت رب جيءَ جون. ستي اوهان کي اهڙي وڌل آهي! مائٽ اولاد کي ڪوڙيون ستيون وجهندا آهن، سو اهڙي ستي ٻنهي جهانن ۾ ملندي، جيڪا اوهان کي پيل آهي.
هي زمانو اهڙو آهي جو رب جي محبت کان رنڊائي ٿو ڇڏي. جن جون سچيون دليون الله سائين ٿو ڪري ، اهي هليا ٿا هلن.
سچا ٿا رکن سچائي، ناهي ڪم ڪچن جو
ريءَ محبت آهي منهن ڪارو سچيڏنا ڪونه سنڀاري ٿو،
صادق شاهه سائين ٿو فرمائي ته
جي مونکان پڇن سپرين ته پريت ڪهڙا پار،
مئا مور نه ڪن مٿي سرسينگار.
اجايون هيڏي هوڏي جون ڳالهيون دل ۾ نه رکو. هڪ ڳالهه رکو. اها آهي محبت پنهنجي رب جي. ٻه زبانون ڳوهه رکندي آهي، توهين هڪ زبان رکو، هڪ پنهنجو الله قبول ڪريو، زماني ۾ واجبيءَ مناسبيءَ سان رهو. چاليهه حصا پنهنجي رب سان هجو باقي ايڪيتاليهون حصو زماني سان رهو. طلب دنيا جي ڇڏي طلب پنهنجي رب ڪريم جي رکو ته وڻي اچو پنهنجي رب ڪريم کي. زماني جي محبت مان به پنهنجي رب جي ٻي باس ئي نه باسيو. ماڻهو هميشه گڏيل هجي. سواءِ رب جي ڄڻ ماڻهو جدا آهي. ظاهر باطن فقير کي پرتل آهيو.
لارو رب جو نيئن ڏيکاري ٿو در دوست جو.
رب جي طلب رکجي. پوءِ دوزخ بهشت سڀ انهي جي وس آهن. ماڻهو لاري لڳل هجي. ماڻهو ماڻهوءَ جي لاري لڳي ٿو ته ماڻهو ڪيتري ٿو ڪري انهي جي. پر جي ڪو رب جي لاري لڳي ته رب هنجي ڪندو ئي ڪونه ڇا! ڦري نگهبان ٿو ٿئيس جيڪو سندس لاري ٿو لڳي. پوءِ
سي ڪيئن اجهامن مچ، جنجا سنڀاليندڙ سپرين،
ملي ته ملندياس ، نه ته گهوري جند جتن تان.

مليو ته لک آهي نه ته به قربانيءَ ۾ نه آيو. قربانيءَ جون ڪڪريون ئي قبول ڪري ٿو. سواءِ لاري رب ڪريم جي ٻيو ڪهڙو لارو آهي جو اهو وٺجي! جي اهو لارو نه هجيوَ ها ته اوهانجو اهو هوش ڪٿي هيو! پنهنجي رب جي پيش پيل هجو. من سهاڳه جي رات ڪنهن وقت اچي به وڃي! اڳيئون به سهاڳڻ تڏهن سبينءَ. خط لکڻ جو رايو ڪونه ٿو پويوَ. جو پريت ناهي. گهگير ٿي پيا آهيو انهيءَ ڪري جو موت جو ڇرڪ ڪونه اٿوَ.
انسان جو شان آهي قرب سان. قرب ڇڏيائين ته ڄڻ شان وڃايائين. شان به قرب سان آهي. هي دليون به پنهنجون قرب گڏيون آهن، قرب سان آهي ته ماڻهو شان سان آهي.
انهي طرف جي رڳي سڪ به عجب آهي. اهي به لک شڪرانا پنهنجي مالڪ جا جو اها سڪ ڏنائين. جي ڪنهن ٻئي طرف جي سڪ ڏئي ته به وس وارو آهي. اهي سڀ سندس مهربانيون آهن جو وري به پنهنجا يادگيرا ته ڏئي ٿو. جي ڪنهن ٻيءَ راند ۾ ريجهائي ڇڏي ته به وس وارو آهي. بس توهين رڳو پنهنجو رب نه وساريو.

عشق

عشق

عشق اسرار آهي. عشق الاهي آتش آهي جا ساري غير کي جلائي ٿي. عشق ماري وري جياريندو آهي. عشق عقاب شتاب آهي، بازن وانگي بکيو آهي. عشق چرچيبازي نه آهي. مرداني راند آهي، عارفبازي آهي، اوليائن جي راند آهي. سائين شاه شهيد بادشاه جو بيت آهي ته
عشق نه آهي راند، جان جان کيڏن ڳڀرو،
جيءَ جسي جند جان جي، ڀڃي حج هيڪاند،
سسي نيزي پاندِ، اڇل ته اڌ ٿئي.
مطلب ته عشق آهي محبت رب جي، عشق ۾ فراق آهي، عشق ۾ گوندي آهن، عشق جي پٺيان گلا آهي، اڻڏٺو هيءُ ويساهه آهي، کٽڻ هارائڻ جي جاءِ اها آهي، وري نه اهڙو وارو ايندس. اها دل مرڻ جي نه آهي جيڪا عشق جاڳائي، ديدار کانسواءِ ٻي دوا ڪانهي انهيءَ بيماريءَ جي، هيءَ دانهن سڀ جدائي ٿي ڪرائي. جنهن دل ۾ هي هي نه آهي اها دل آباد ناهي.اهو پنڌ پتنگن جو آهي،
عاشقن تي اندوهه سدائين معشوقن جو،
جي هجين عاشق ته مينهن محبت جو وساءِ،
جي رکين سانگو سر جو ته پير هن پڙ ۾ نه پاءِ.
اها راهه جيڪا ورتي اٿو، سو اهائي راه وڃي عشق جي بازار ۾ وجهنديوَ.
عشق آتش بازي آهي، سسئي پنهون اهي جي ڳايا اٿن، اها آڙ ڪئي اٿن. ڳالهه مڙيائي پنهنجي ٿا ڪن،بندوق جا توبچي هڻندو سا آڙ ٺاهي هڻندو. اهي آڙون ٺاهيون اٿن ڳالهه رڳي پنهنجي ٿا ڪن. هيءُ پيدا ٿي عشق مان ٿيل آهي. ڀت بنياد تي ويندي آهي، عشق کانسواءِ ماڻهو حيوان آهي.
عشق بلا شاهه دا اوکا اڻاگا، ڪائي رين نهين واندي.
سو حيراني خيال ڇڏي پنهنجو رب اثبات ڪريو جو نيٺ پنهنجي رب سان ڪم پوڻو آهي. جن کي دل سان لڳي آئي سي دانهان ڪندا ويا. جنهين جي دل ۾ اَٺ ئي پهر الله آهي. اهي بي فيضا نه آهن، باقي عشق ته اڃا ڳڀرو آهي. ماڻهو هن جهان ۾ آيو به ڪنهن فيض جي واسطي آهي. اهو فيض آهي جو دانهون ٿو ڪرائي.
جنهن دل کي طلب هوندي آهي اها دل گهرندي آهي. هن تڙ جي اُڃ اهڙي اهي جو پيتي ئي نه لهي. جيئن ويجهو پوندو ايندو تيئن چوندو ته ڄڻ مون ڪجهه به نه ڏٺو. چڪور پکي آهي چنڊ تي عاشق. چنڊ ۾ چار ئي پهر اکيون وجهي بيٺو هوندو، ننڊ نه هوندس. ٻيا پکي طعنا هڻندا اٿس ڏينهن جو ته ساري رات حيران آهين، چنڊ توسان ڪڏهن به ڳالهايو به؟ چي نه تو لاءِ ڪڏهن بيٺو به؟ چي نه. پوءِ تون ڇا تي حيران ٿيو آهين؟ چڪور جواب ڏنو ته
اپني توڙ نباه، اُسڪي او جاني
هن تي به اهو حق آهي ته
ملي ته ملندياس نه ته گهوري جند جتن تان.
رب جي راهه سان نباهڻ مشڪل بازي آهي. جهڙي تهڙي حال سان به هلڻ کپي. اولياءُ ٿو هڪڙو چوي ته توهان جو ارمان آهي اسان کي جو گهر جو مالڪ ۾ وساري ويهي رهيا آهيو،اولياءَ پيو ٿو ارمان ڪري. رب جو عشق گهري وٺو، ملي ٿو. جي نه ملي ته ماڻهو ڇوگهرن!
هي جهان هڪڙو ميدان آهي، تنهن ۾ ٻه جماعتون لنگهي آيل آهن. ننڍي عقل اچي ڏٽي ڏڪر کنيون آهن. غازين وري عشق جي تاڙي هنئين، سر گوءِ رکيائون. اوهان کي انهيءَ راند ۾ ڇڏيو اٿئون، عاشقن راند ۾، ٻاراڻي راند نه آهي. مرد ٿي وٺجي انهي پنڌ کي. عشق جي تاڙي لڳي ته سر گوءِ رکجي. زماني ۾ ته غم گهڻا آهن پر عشق جو غم آهي ٻيءَ طرح.
ڪافر ٿئي عشق ڏي، عقل ڊڄي ٿو ته متان شينهن عشق جو، ننڊ ۾ آهي سو اٿي گهُر نٿو ڪري.
لوڪ لهوارو لڙهيو، هليا عاشق اوڀارا.
عاشق پنهنجي رب تي ٿجي. عاشق ٿي پئجي پنهنجي معشوق تي، عاشق ٻڪرا معشوق ڪاسائي، جڏهن ڪسڻ قبول ڪري! جي قبول ڪيو انهن جو حال ڏٻرو آهي. سي ڏٻرا آهن ۽ عاقل متارا آهن. ڏٻرا ڪاساين به نه قبولا پر جيڪو فراق انهن ڏٻرن ۾ آهي سو متارن ۾ ڪونهي.
قرب جي ڪاتي حياوَ سان ٿي ڪُهي ۽ انسان کي خبر ئي نٿي پوي. جيسين بلڪل ڪسجي وڃي. هڪڙا قرب جا ڪٺل آهن، ٻيا لوهه جي ڪاتين سان ڪٺل آهن. عاشق معشوقن جا ڪٺل آهن. ڪٺلن مان دانهن نه ٿيندي آهي پر جيڪي ڪسندا پيا سي دانهن ڪندا.
معشوق پنهنجي رايي وارا آهن. پر عاشق وري معشوق کان پري هوندو ڇا! عاشق ۽ معشوق گڏيل آهن. هي سمجهه جو ڦير آهي. معشوق اولائتو پيو رئندو عاشق کي مَنجهه نه ڏيندو. عاشق ۽ معشوق ٻئي باحجاب رهندا آهن، گستاخ پاڻ ۾ نه ٿيندا اهن. عاشق معشوق کان جدا نه آهي، جيڪي حيران ٿي ٿا پون ۽ ملي نٿا سگهن. ويجهائي اهي آهن، عاشق ۽ معشوق جو ملڻ ٿيندو آهي، سپنو نه آهي ساڀيان آهي.
جيڪڏهن عشق گهرين ته حرام کاءُ، جڏهن حرام کائيندين تڏهن حلال کي پهچندين. حرام جيسيتائين نه کائبو تيسيتائين حلال جي خبر نه پوندي. حرام آهي پنهنجو ماس.
خاص طعام لحم گفتہ مرسلان،
لحم خود گفتہ نه لحم ديگران.
ڪسندي حلال شيءِ آهي. حلال کي حرام نه چئبو آهي. حلالين کي حلال ٿو کارائي، حرامين کي حرام ٿو کارائي.
سوري ۽ سڪڻ جي اکر هڪڙو آهن.
هوءَ وهاري واتن تي ، هوءَ رئاري ضروري،
ٻنهي جي پوري، جيءَ ڏئي ريءَ نه رهي.
توکي اڃا نه واٽن تي وهاريو اٿس نڪو وري رئاريو اٿس، تون ته اڳ ۾ پنهنجي ٿڪڻ جون ڳالهيون ٿو ٻڌائين، مٿي ڀر به هل. پر جي مٿي ڀر نه هلي سگهين ته پاسي پر به هل. ٻيو اهڙي صلاح جهان ۾ ڪونه ڏيندو.
پکي هڪڙو درياه جي اورينءَ ڀر ۽ ٻيو وري پرينءَ ڀر. انهن مان هڪڙو ٻولي ڪندو آهي، انهي ٻوليءَ تي ٻئي پکي اڏامندا آهن پر ملي نه سگهندا آهن. وري ماريءَ ماري هڪ ڳوٿريءَ ۾ وڌا. پر وري مارڻ واري کي پيا دعائون ڪن ته تو اسان جو ميلو ڪرايو آهي.
پکي جڏهن ٻئي هڪ ٻوليءَ ۾ هوا ته ماريءَ به قصد ڪيو، پر انهن مان هڪ پکيءَ وري ٻوليءَ جي مٽ ڪئي. تڏهن ماري به قصد کڻي ڇڏيو. هاڻي وري جڏهن ٻئي پکي ساڳي ٻولي ڪن تڏهن ته ماري به تيار ٿيندو.
ٻيون ٻوليون سڀ وهم آهن ڇڏي ڏيو، هڪ رب جي محبت ۾ رهو. دل مان هڪ ڪڍي حق سان رهو، فقط هڪ ٻوليءَ سان. رب راضي ڪريو ۽ رب جي امر سان رهو. پنهنجو پاڻکي سمجهائجي. رب ڇڏي ٻيءَ ٻوليءَ ۾ ماڻهو پيو ته ڄڻڪ ٻتڙ ۾ پيو.
ٻچو هي کير به جيڪر نه پئجي پر قبضي نٿي ڇڏي. ادهم سلطان بخارا جو بادشاه هو انهي ڪهڙا کير پيتا ۽ ڪهڙيون قبضيون ٿيس! نين وزير هو اهو ساڻس وزيري ڇڏي نڪتو ۽ گڏ هوس. انهي پنهنجي شعر ۾ چيو آهي ته سلطان طعام اهڙا کائيندو هو جو ديگڙا هميشه چڙهيا پيا هوندا هوا ته بادشاهه الائي ڪيڏي مهل کاڌي جي طلب ڪري. سندس خوراڪ هر وقت تازي هوندي هئي ۽ رات ڏينهن بورچيخانو تيار رهندو هو. انهي بادشاه کي اڄ ڪاٺ جي ماني ٻڌل آهي. سلطان جي پوشاڪ درزي هميشه سبندا ئي سبندا هئا. ڪپڙا اهڙا پهريندو هو جو پنج دڪا ڪپڙن جي تور هجي. اڃا ڪپڙو بدن تي پاتو ته لاهي وري ٻيا ڪندو هو. سو وري اڍائي مڻن جي گودڙي کنيائين. گهوڙن جي سواري ائين ڪندو هو جو ڏينهن ۾ ڪيترن ابلق گهوڙن تي سواري هوندي هيس. اهو جبل جي چوٽيءَ تي لانگ ورائي سوار ٿيو. اتي بٺ لڳو پيو هو. الله سائينءَ پنهنجي پياري لاءِ هرڻين کي حڪم ڪيو. اتي کٻڙا آهن اهي اچي انهن ۾ کير هاري وينديون هيون. ادهم سلطان پنهنجي نفس کي چوندو هو ته گهرج هجيئي ته ڀلي کاءُ پيءُ، هي ڪاٺ جي ماني اٿيئي ۽ هو ڪونڊا کير جا. مونکي طلب ڪانهي، توکي آهي ته تون کاءُ. ظاهري بادشاهه ۽ نازڪ بدن هو مگر عشق ته اهڙا ڪم ڪرائي ٿو پيو. باقي زمانو ته ٻاراڻي راند آهي، سو ميدان ۾ مرد ٿي مرداني راند کيڏڻ گهرجي.

رب جو خوف

رب جو خوف

رب جي خوف کان بيخوفا نه رهو جو ڪامل ڪنبندا ويا آهن. بيخوفائيءَ ۾ رب وسري ويندو آهي. خدائي خوف رکجي جو اول آخر خدا سان ڪم پوڻو آهي. جنهن جو خوف رکجي وري اميد به انهي ۾ رکجي. جنهن مالڪ جو موڪليل بندو آهي، وري به انهي سرڪار جي روبرو ٿيڻو آهي. هر ڪوئي موڪليل بندو آهي، حياتيءَ جي خزاني سان.
اڄ ماڻهو گلا نيڪيءَ کان ڊڄن ٿا پر الله سائينءَ کان نٿا ڊڄن. خدا جو خوف وڏي عبادت آهي. بيپرواهي نه انهي مالڪ کي جڳائي. جيڪڏهن اوهين سندس طرف کان بيپرواهي ڪندا ته آسمان چٻو نه ٿيندو! پر سڀ ڪنهن کي آئي خبر پوندي الله سائينءَ به پنهنجا امر واقف سڀ ڪنهن کي ڪري ڇڏيا اهن. مرشد به چئي رهيا آهن، ڪامل به ڪنبندا ويا آهن، ته توهين الائي ڇو بيخوفا ٿيا آهيو! بيخوفا ئي هر گز چڱي ناهي.اوهان کي مالڪ جي بيپرواهيءَ جي خبر ڪانهي تڏهن بيخوفا ٿيا آهيو. خدا جو خوف رکو ۽ پنهنجو مدايون به سنڀاريو.
هو ته دوست ڪهائي دادلا ٿو محب مارائي،
خاص خليلن کي ٿو سختيون سهائي،
پوءِ ڀُلن ۾ آهي مومل جي منزل جي.
جنهن به شيءِ جو خوف هوندو آهي ته اها شيءِ وسرندي ناهي. ماڻهو جيڪڏهن بيخوفو ٿيندو آهي رب ڪريم جي طرف کان، ته پوءِ رب به وساريندو آهي، جنهن سرڪار هت موڪليو آهي حياتيءَ جي خزاني سان، سو وري به انهي مالڪ جي روبرو ٿيڻو آهي. اهي گاگن واريون گوهيون به پنهنجي مالڪ جي خوف کان ٿا ڪريو!
باه جي سيڪ مان سيءُ لهندو، سيءُ لهندو، سوڙ ۾ به سيءُ لهندو،پر سالڪ ،باه جي اوڏو،توڙي سوڙ ۾، ته به پيو ڏڪندو،خدا جي خوف جو سيانٽو بيٺو هوندس. خوف جو فڪر سو به سالڪن تي بيهي ٿو.سالڪ بيخبر ناهي ڪنهن به تات کون.بيخبر اهي آهن جن هتي اچي پنهنجو الله وساريو آهي. سالڪ سالڪ آهي، بيخبر انهي کي چئبو آهي جيڪو رب ڏانهن بيخبر آهي. سالڪن جو چوڻ آهي ته :
لُکان لک لڳن ته به پير نه ڇڏج پنهل جو.
جاهل به انهي کي چوندا آهن جو پاڻ پنهنجي طرف کان بيخبر آهي. جيڪو پاڻ کان بيخبر آهي. سو گمراهه آهي، جاهل ڪري چئجي جو پاڻ نه سڃاڻي. عقل به جيڪو وهيءَ ۾ هٿ آيو سو آيو نه ته پيريءَ ۾ اڳيون به وڃي ٿو. جيڪي عقل کي پهتا سي ائين گهگير نه ٿيا، جيئن اوهان ٿيا آهيو، ڇو جو بيخوفائيءَ ۾ رب وسري ٿو وڃي. بادشاهن کي خدا جو خوف پئجي ويودل سان لڳي آئي، تخت بخت سڀ وسري ويا، هڪ رب ياد اچي ويو. بادشاهن کي دل سان لڳي آئي، لنگ لڳي ويو، بادشاهيون ڇٽي ويئون. پيرن کي جڏهن ڳالهه دل سان لڳي آئي، تنبو طولان ڇٽي ويا، بنديون سيراندي ڪري سمهيا. ڇڏي ٻاراڻيون عادتون وڃي مرداني عادت سکو، ڇڏي زالاڻي وک، مرداني وک کڻو.
اول آخر خدا سان ڪم پوڻوآهي ، سوخالق مالڪ جي طرف کان بيخوفا نه ٿيو. ڪڏهن خبر نه پوندي جو سودو صرافن جو اچي ويندو. انسان کي انهي طرف کان رهايو به بيخوفائيءَ آهي. خدائي خوف ڪونهي. جنهن کي خدا جو خوف ڪونهي اهو ماڻهو ڇا چئبو؟جن کي خدا جو خوف ناهي انهن بيخوفن کان نبي به ڊڄن ٿا، اولياءَ به انهن کان ڊڄن ٿا. چون ٿا ته هڪڙو ڪتو اٺن پهرن۾ سوڪوهه ڪري ويو. ڪيئن ڪري ويو؟خوف پنڌ ڪرايس، موت جي خوف، هن کي به موت جو خوف پنڌ ڪرائيندو. خوف سان رهجي.
ڪنهن اوهان کي هيتري عزت آبرو ڏني آهي، تنهن خدا جو خوف اوهان کي ماڻهن کي نٿو پوي!وجود پيارو ڪريو، توڙي رب پيار ڪريو،بيخوفا هرگز نه رهو. نيٺ خدا سان ڪم پوڻو آهه، ننڍن ٻارن وانگر روند ۾ رهجيو يا آهيو،جنهن اوهان کي هت موڪليو آهي وري انهي مالڪ جي روبرو ٿيڻو آهي. حياتيءَ جو خزانو سرڪار اجايو وڃائڻ لاءِ ته ڪونه ڏنو آهي!سو سجايو ڪجي. انهي سرڪار جي بيپرواهيءَ جي خبر نه اٿو!
اوهان پنهنجي رب کان ڊڄو. ماڻهن کان ڪيترو ڊڄيو! هيءُ سارو جهان ڌاريءَ رب جي سان ٿو تڳي، جيڪو لطف فضل جو سائين آهي. ٻئي سندس نوڪر هارا (نوڪر آهن) جي فضل جو سائين آهي. جي فضل منجهي ته به وس وارو آهي. جي لطف منجهي ته به وس وارو آهي (لطف ،مهرباني، فضل آزادي سڀني غمن کون) رحم ۽ لطف پيا گهرو پنهنجي رب کون ، جنهن وٽ ڪمي ڪانهي ڪا، هوڏانهن گهٽ ڪانهي، گهٽ رڳي پاڻ ۾ آهي. ٻنهي رب جي رحم ڏانهن بي اميد نه ٿيو جنهن جا بندا آهيو. رب نالائق نواز آهي. پنهنجي رحم ڏهون الله سائينءَ ڪنهن کي بي اميد نه ڪيو آهي. اوهين به اميدوار ٿي رهو ۽ اميد رکوپنهنجي الله سائينءَ جي رحم ۾. نيت صاف ته مرادان حاصل، ڏسجي ته مان انهي الله جو بندو آهيان. جيڪو بخشيشن جو صاحب آهي. انهي جا ٿي، اهو در هڪ ڏسو. بي اميد پنهنجي رب ڏهون نه ٿجي. الله سائينءَ کان امن امان پيا گهرو. ماڻهن کان نه ڊڄو، الله سائينءَ کان ڊڄو. انهي سوڙهه سنگهوڙ ۾ هر ڪوئي پنهنجا وسيلا سنڀاريندو آهه. ڊڄو خدا جي خوف کان. اٺ مست پويون لڳو ٿو اچي، خبر نه اٿو نه ته هلڻ کان جيڪر ڊوڙڻ ڏانءِ اچيو.
پنهنجي رب کان گهرو. امان ڏيندڙ آهي. رب جي رحم ڏانهن بي اميد نه ٿجي. رب رحيم آهي، وڏا خزانا خير جا اٿس. رب ڪريم پنهنجي امن امان ۽ پڙهده پناه سان ڍڪي وٺندو آهي.
سرڪار اعليٰ بي پرواهه سرڪار آهي جتي چوڻ چائڻ جو ڪنهن کي اختيار ڪونهي. رب لاشريڪ جنهن جو شريڪ نڪوثاني. نه حجت جي جاءِ نه ڏوراپي جي جاءِ. باقي سندس لطف ۾ هر وقت اميدوار رهجي. ٿڌيءَ ڪوسيءَ رب نه وسارجي. سواءِ سندس رحم ۽ ڪرم جي ٻيو چارو ڪونهي. الله سائينءَ جو فرمان آهي ته منهنجي رحمت مان اميد نه لاهيو. رب ٿو چوي ته جيڪو مونکان ڊڄي ٿو سو قبر قيامت جي تڪليف کان نه ڊڄي. اوهان کي الله سائين پنهنجو ڪري. جيڪي الله کي پنهنجو ڪري سمجهن ٿا، الله سائين به انهن کي پنهنجو ڪيو آهي.رب بيپرواهه آهي جنهن کان ڪامل ڪنبندا ويا آهن. خوف رڳو اڳ جو پيل اٿن ته الله شل پنهنجو ڪري.
رب بيپرواهه آهي ۽ بيپرواهيءَ تي بيٺو آهي۽ ڪيل اعمالن جي شامت آهي. رب بيڏوهو آهي. جڏهن مالڪ راضي ٿيو ته دير ڪانهي. اهو پنهنجو رحم مخلوق تي فرمائيندو. اڄ رڳو اسان بندن ۾ بيخوفي آهي. خدا جي خوف اصل ڪونهي، تڏهن مالڪ الملڪ بيپرواهيءَ تي بيٺو آهي. جڏهن راب راضي ٿيندو تڏهن ملڪ ٺهندو. اڄ ماڻهو بلڪل ٿورو آهي ۽ حيواني گهڻي آهي. بيخوفي خلق تنهن ۾ خدا جو خوف ئي ڪونهي. منزل جي خبر ئي ڪانهي.
خدا سڀ گناهه بخشي ٿو جو بخشيش جو صاحب آهي، باقي هڪ بيگناهه خون نٿو بخشي. بخشيش به گنهگارن تي ٿيندي آهي. ديوان حافظ ٿو چوي ته ڪرامت جا حقدار به گنهگار آهن.، سخيءَ جي ڪرامت به گنهگارن تي ٿيندي آهي.الله سائين راضي ٿي وري انهن کي بهشت ۾ وجهندو آهي. سواءِ گناهن جي سخيءَ وٽ ويندو ته گنهگار ٿي پوندو ته ڇو آيو آهين سواءِ ڪم جي! رب ٿو فرمائي ته مون توکي پنهنجو محتاج ڪري موڪليو آهي، تون وڃين منهنجي محتاجن جو محتاج ٿيو آهين!.
گرفتم دامن از تو شاه مردان،
مرا محتاجه نامردان مگردان .
(اي مردن جا سردار تنهنجي دامن جهلي اٿم مونکي ڪنهن نامرد جو محتاج نه ڪج)
روزا، نمازون ۽ عبادتون اهي سڀ عاجزيءَ جون نشانيون آهن. سڀ کان پياري شي ساه آهي، سو وڃي ٿو پيو، انجي ڳڻ ڪريو. سڀ کان ويجهي قيامت آهي سا به آئي بيٺي آهي.
رب جو قدر پوندو پر اهو ڏينهن ويجهو پوندو ٿو اچي. بيخوفي ڇڏي ڏيو، رب ياد ڪريو.
مَين ماريا ڪاپڙي مَين نه ماريائون،
چاريءَ جو چيو ڪري وڳ نه واريائون،
تنهان پوءِ ساريائون جڏهن هاڃين جو هل پيو.
پوءِ وڃي سنڀاريائون . پچر ئي ڪانهي. بيخوفي خلق پوءِ انهن کي ڇا ڪبو!
هڪڙي ڪامل جو قول آهي ته باه جي اُلن جي برسات پوندي. پوندي ضرور پر خبر ڪانهي ته ڪڏهن. پوءِ وري ڏکڻ کان ڪڪر ايندو اهو اچي برسات وسائي اها باهه وسائيندو.قدرت آهي! مڇيءَ جي برسات به ڪجهه سال ٿيا ته پيئي، مون به اها مڇي کاڌي. پر مڇيءَ جي برسات کانپوءِ ڏيڏرن جي برسات پئي. چوڻ وارا چوندا هئا ته هڪ ڀيري جوئر جي برسات به پيئي.
الله سائين شل ماڻهو ڪري ماري. ماڻهپي جا ڪهڙا به وقف آهن؟ ذڪر ۽ فڪر، حياءُ ۽ خدا جو خوف . اول حياءُ پوءِ يقين. حياءُ آهي پاڙ، يقين ميوو. الله سائين جنهن کي ماڻهو ٿو ڪري، انهي جي اٿڻي ويهڻي بندگي آهي. برهمڻ به بندگيءَ سان آهه. بندگيءَ کانسواءِ برهمڻ ناهي. بندو سهڻو به بندگيءَ سان آهي.

فراموشي ـ ننڊ

فراموشي ـ ننڊ

فراموشي سڀ ننڊ آهي، جي فراموشي ٿو ڪري ته پاڻ فراموش ٿو ٿئي پنهنجي رب ڏانهن. رب ڪريم جي راز سان هجو. رب ڪريم ماڻهو وساري ٿو ته راه کان بيراه ٿو ٿئي. جيڪا راه ورتل اٿو اها راه نه ڇڏيو. هيءُ هلندڙ قافلو آهي، پاڻ به هلندڙ ٿي. رڳو هَل هلان لڳي پيئي آهي. ڪنهن به شي کي بيهڪ ناهي، اوهين به بيهڪ نه ڪريو. وهندڙ پاڻي چڱو آهي. جو بيٺل پاڻي بانس ڪري ويندو آهي. هياءُ به پاڻي جو پتلو آهي، هلندو ته بانس نه ڪندو پر بيٺو ته بانس ڪندو. اها آهي پاڻيءَ جي بيماري. ٿڌيءَ ڪوسيءَ پوتل هججي. ماڻهو آخر وڃي منزل ڏسندو. هت ٿورو بيهڻو آهي. ٻئي جهان وساري ڇڏجن پر هڪ الله نه وسارجي.
جنين وساريو نام، تن پت وڃائي پانهنجي.
جي دل سهڻي جي يادگيري۾ رهندي ته اها دل پيئي سهڻي ٿيندي. سواءِ رب جي ماڻهو نٿو ٺهي. هتان ٺهي جڙي هلو، انهن کي اڳيان وَسو( ڀولو) نه آهي. هت جڃ ڀائي آهن، ڀنڊڻ ڀائي ته ڪونهي. پنهنجي ڀنڊڻ جي به ڳڻ ڪجي. هي وڃڻ وارو آهي، تنهنڪري رب جي طرف کان فراموشي نه ٿيڻ گهرجي.
فراموشي جاهلي آهي جاهل به بيخبر کي چوندا آهن. جيڪو مالڪ سائينءَ جي طرف کان بيخبر آهي سو جاهل جو ڪم آهي جهل سان رهڻ. حياتي درگذر ۾ آهي.
فراموشي مکن اي يار جاني،
اگر دورم مرا نزديک داني.
فراموشي بيخوفائيءَ ۾ رهندي آهي. فراموشي گمراهي آهي. جيڪو الله کي وساري ٿو ته اها دل گمراهيءَ ۾ رهندي آهي. آخر انڌا اهي سڏبا جن هت نه ڏٺو هُو ڏيهه. فراموشي ته روبرو به چڱي ناهي. اوهان کي رب ڪريم فراموشيءَ کان رکي وٺندو، پنهنجو ڪندوَ. هر حال ۾ رب نه وسارجي، ڪم هاج ۾ رب نه وسارجي. اصل نه وسري نه وسارجي. خيال عام کان يگانو هجي. اهو ڄڻ جوڳ منجهه آهي.جيڪو فراموش ٿئي ٿو، سو اها ڳالهه ناجڳائيندڙ ڳالهه آهي.پنهنجو رب نه وساريو، دل پنهنجي رب ڏي رجوع ڪريو.
فراموشي سڀ سپنو آهي. اوهين ننڊ ڦٽي ڪريو.رڳو زماني ۾ مخمور نه ٿيو. فراموشي رڳي اونده آهي. فراموشي سڀ ننڊ آهي. ننڊ نڀاڳن ساسن گڏيل آهي. ننڊ ۽ نڀاڳ اکر ئي هڪڙو آهي. جاڳ سهاڳ اکر هڪ آهي. جا دل فراموش آهي. ڄڻ اڃا اک ئي ته پئي اٿس. نادان آهي. ٻنڌڻن ۾ ٻڌل آهي. رڳو پنهنجي وصفن ۽ ٻين عادتن ۾ ٻڌو ويٺو آهي. ڇرڪ ڪونهيس. ڇرڪ ڪونهيس ڇرڪ هجيس ته سڀيئي ٻنڌڻ ڇني وجهي، پر ڇرڪ ڪونهي، بيخوفائي آهي. اک پٽيندو پر جڏهين نظر صرافن جي چڙهندو. پري کان ئي هڪل ٿيندس ته خبردار، هاڻي گهمي ڦري اهڙي جهان ۾ آيو آهين جو تو لاءِ ايتري زمين ناهي جو اٿي پير رکين . پوءِ اک پٽيندو، پر پوءِ انهي کي ڇا ڪبو!
سانگهارا( پاڻيءَ جا پويان ڏينهن)ٿيندا آهن، پوءِ ڪڙمي ننڊ ڦٽائيندا آهن. هينئر حياتيءَ کي به سنگهارا آهن. انهي ڪم لاءِ به ڪڙمي ٿي ننڊ ڦٽائي ڌڻيءَ کي ياد ڪجي.هر ڪوئي ماڻهو جنهن ڪم لاءِ آيو آهي، ان جو ڪڙمي آهي.رب سائينءَ جي پاسي جو چڻتو ٿي بيٺو هجي، جو فراموشي سڀ ننڊ آهي.اها اڻ ڀلي هجي .سانگهارن ۾ ڪڙمي ننڊ گهڻي نه ڪندو آهي، جو پويون پاڻي هوندو آهي. پويان پساه هيئنر رب سان ملايو. اهي ڏيو رب کي. اهي ڏيئي ڇڏجن نانءَ الله جي.
فراموشي ڇڏيو ۽ اک کوليو. اڃا اک به نه کولي اٿو. ظاهر باطن جو سک گهرو ته الله نه وساريو. مالڪ جي طرف جو خيال هر دم دل تي قابو بيٺل هجي، خيال عام کان يگانو هجي، اهو ڄڻ جوڳ ۾ آهي. مالڪ ياد هوندو ته اوهان به ياد ۾ هوندو،ٻيائيءَ کي ٻوڙي رب ياد ڪريو.
چت پنهنجي مالڪ سان لايو. وسري نه وري آدم ڪري سندس يادگيرو ڪجي. اول آخر ظاهر باطن الله سائينءَ سان ڪم پوڻو آهي. مالڪ توهان جي سڀني ڪمن جي جوابداري پاڻ تي ڪئي آهي. اوهان فقط مالڪ جي طرف کان فراموش نه يو، رب نه وساريو. انهي ڪم هاج ۾ وڏو ڪم خدائي آهي. جو غفلت پنهنجي رب ڏانهن ڪرڻ، سو چڱو ناهي، جي پنهنجي رب ۾ اميدوار ٿيو ته رب نه وساريو. سندس نالو وڏو فرض آهي، مگر ڪنهن سنڀاريو ڪنهن نه سنڀاريو.هدايت وارا سڀيئي چوندا ٿا وڃن ۽ اشارا سڀيئي رب جي طرف جا ڏيندا ٿا وڃن
.ڪيرظاهر باطن ’’جا الله سائينءَ تي آهن. سجايا ڪم انهن جا آهن،جن ظاهر باطن پنهنجو الله نه وساريو آهي. اوهان رب راضي ڪريو. نه وساريو ته گڏ ئي گڏ آهيون، جدائي نه سمجهو. مونکي هر وقت ياد آهيو. اوهين به نه وساريو. گڏ هجو جيئن جدا نه ٿيو. اها سنگت جيئن ڇڄي نه. مئي به گڏ هجون. اوهان رب راضي ڪريو ته اوهان کي به رب راضي ڪري.
جنهن جي دائم ديگ چڙهيل آهي، جو جتي سو تتي، هو هر ڪنهن کي پهچائي ٿو ڏئي. ٿرين، برين، شهرين، بحرين، هر ڪنهن کي راضي ڪيو بيٺو آهي، سڀ ڪنهن ڏانهن رازق آهي. رڳو رب نه وساريو. هيءُ لڪ اهڙو آهي. هيءُ به هڪ لڪ آهي، اڃا ڀي لڪ لنگهڻا آهن.
اوهان کي فقط هڪ ڪم چئجي ٿو جيئن نه وسري ۽ نه وساريو. اهو هڪ ڪم اوهان کي جيڪو چيل آهي. ان تي محڪم رهندا. وڏوڪم نه خدائي پنڌ جو فرض آهي. ماڻهو وڃڻ وارو آهي سو پنڌ خدائي نه ڇڏجي. بوعلي سائينءَ جو چوڻ آهي ته چپ ٻڌ زماني جي اجائي جي اجائي گفتار کان، متان دم خالي وڃن. اک ٻڌ غير ڏهون ، ڪن ٻڌ گلا نيڪي ءَ ڏهون ،پوءِ چئو الله ڏس تون. اهو
سر سي سکن جنکي ويڙهيچا وجود ۾.
حضرت عيسيٰ نبي هو. تنهن تي ٻولي ٿي ته منهنجو يادگيرو ڪهڙي وقت نه ڪندا آهيو؟حضرت عيسيٰ جواب ڏنو ته وقت ٿوري جي وسرو نه ٿا، پر ڪجهه وساريون ٿا. وري ٻولي ٿي ته اوهان جي ٿوري جي بندش ڪجي ته ڪنهن کي ياد ڪندو؟ حضرت عيسيٰ جواب ڏنو ته انهيءَ وقت به توکي ياد ڪنداسين. وري ٻولي ٿي ته توکي انهي وقت به توکي ياد ڪنداسين. وري ٻولي ٿي ته مونکي انهيءَ وقت به نه وساريو.جڏهن ماڻهو سمجهي به ٿو، پوءِ وري هٺ
ٿو ڪري،ڄڻ خطا ٿو ڪري. هر حال ۾ به رب نه وساريو،رب ياد ڪريو. غفلت ڇڏي ڏيو. پنهنجي رب ڏانهن. رب راضي ته جڳ ئي راضي. من اٺن پهرن ۾ ڪو دم هٿ اچي وڃي ته لک ٿيو. جيڪو نٿو وساري ته اهو سدائين ميلي ۾ آهي.
چريا اهي آهن جن هتي اچي پنهنجو الله وساريو آهي. خلق عقل ۾ ڦاٿل آهي. انهن تي گهڻوغم گذر جو بيهي ويو آهي. پنهنجو موت وساري ڇڏيو اٿن تڏهن رب ڏهون بتال ٿيا آهن. اهو علم ٿي اهڙو آهي. خيال سنڀارجي، دشمن اجايا ڦرنا پيو وجهندو آهي. هڪ دليئون دوست نه وسري، ٻئي جهان تڏهن چڱا ٿيندو. زماني جون لذتون هڻنديون وڃن، وهم وجودئون ترندا وڃن، ڇا ننڊ ڏانهن، ڇا غفلت ڏانهن، مشرڪ اهو آهي جو رب جو در ڇڏي ٻين درن کي چڪي. دنيادار اهو آهي جيڪو پنهنجي رب ڏهون فراموش آهي. عبادت اها جيڪا خالص پنهنجي رب کي راضي ڪرڻ لاءِ ڪجي. هڪڙا ماڻهن کي ڏيکارڻ لاءِ عبادت ڪندا آهن. رب انجو اجورو به ڏئي ٿو پر موالين کي. سو رب ياد ڪريو پر دل سان ماڻهو دل ڏيئي ڇڏي پنهنجي رب ڪريم کي. بندگي به نياز آهي. بندگي بنا نياز جي بيفائدي آهي.
فراموشي ظاهر به چڱي ناهي، باطن لاءِ به چڱي ناهي. گهر جو مالڪ گهر ۾ آيل آهي پر وساري ويهي رهيا آهيو. ارمان آهي اوهان جو جو رب جهڙي شي وساري ويهي رهيا آهيو. ارمان آهي اوهان جو رب جهڙي شيءِ وساري ويهي رهيا آهيو. هينئر پنهنجي مند سنڀاريو ۽ فراموشي ڇڏي ڏيو. اوهان ماڻهن پنهنجو رب وساري ڇڏيو آهي، انڪري سڀ ڪنهن کي پنهنجا اعمال پيش آهن. پوءِ سڪا ساوا ٿا گڏجن. حياتيءَ جو خزانو برباد ڪرڻ لاءِ ته ڏنل ڪونهي!
يا ننڊ پياري ڪريو يا الله پيارو ڪريو. غفلت سڀ ننڊ آهي، توکي پيا ٿا جاڳائين تون دل جا جوش جاڳاءِ. جوش کان سواءِ غير نه جلندو. مرشد هڪ چڻنگ چولي ۾ وجهندو آهي، جي ڪو ڦوڪيندو ته ڍانڍ به ٿي پوندو. جوش جاڳائيندس هڪ اوجاڳو، جيئن ٻئي سان ڳالهائڻ جي واندڪائي نه هجيس. جدائي پنهنجي ياد ڪجي
ٻريئي ته ٻار نه ته ڦوڪ ته لڳي انبرين.
انبر وڏي ڳالهه کي چئبو آهي.
ڪيترن وري ننڊ ڏيئي هڪ اوجاڳو ورتو. سڀ سک ڏيئي هڪڙن وڳا ڏک ورتا. اهو به ڌنڌو آهي.
صوفي سر مست سودا دست بدست
سوداگر ڪونهي. ڏي وٺ ڪبي تڏهن سودو ٺهندو. ننڊ ويرياڻي آهي. سڀ ننڊ ڏبي تڏهن اوجاڳو ملندو. سڀ سک ڏبا تڏهن هڪ ڏک ملندو.
ننڊ نڀاڳ، جاڳ سهاڳ.
رب جي طرف کان غافل نه ٿجي. غافل غفلت ۾ رهجي ويندو آهي. سڄو منهن توهان ڏي آهي، ڪيتريون دعائون۽ فهمايشون به ڪجن ٿيون!. پنهنجو اندر اوجارجي ۽ ٻيا سڀ وهم وسارجن. ڪيتري توهان سان هدايت ڪجي ٿي! سمجهه کان ٻاهر نه وڃو. پنهنجي حياتيءَ جو خير گهرجي، اجايو برباد نه ڪجي. مونکي ته گهڻو ئي پيارا ٿا لڳو پر توهان کڻي پنهنجا عضوا پيارا ڪيا آهن. انهن وهمن مان خيال کڻو. مون ته گهڻو دعائون ڪريانوَ ٿو. پر توهين ته نهاريو به ڪونه، رڳو پنهنجو هڏ چم پيا ڏسو، هڏ نه روليو . رب ياد ڪريو.
توهان الله ۽ مرشد ڏانهن کڻي اکيون ٻوٽيون آهن. صاحب توهان جي من ۾ توهين هوش رکو. ڇا ڏٺو اٿوَ جو هوش کان بيهوش ٿيا آهيو!توهين جنهن کي ڏسڻ آهيو انهي کي ڏسو، اهي پيا ٿا اوهان کي ڏسن. اجايو بيهوش ٿي بيگانن خيالن ۾ خيال وجهو ٿا. ڪيتري توهان سان نصيحت ٿي ٿئي. رمز پاڻ ۾ هڻو، الله کي سڃاڻو.صاحب اٿوَ پنهنجي من ۾. پوءِ متان هٿ هڻو، چوائي وٺو. جيڪر منهنجو چوڻ وٺو ته هوند بيخوفا نه رهو، جڏهن الله ۽ مرشد هادي بيٺا آهن. جي رب نه وساريندا ته الله ۽ مرشد مرڻ وقت به گڏ هوندو.
اهو عقل ئي ٻن پوي، جيڪو جدا ڪري پنهنجي رب کان. اهو گذر ئي ٻن پوي. جيڪو جدا ڪري پنهنجي رب کان. اها اولاد ئي ٻن پوي. جيڪا جدا ڪري پنهنجي رب کان. جيڪي ڳالهيون گمراهه ڪرڻ جهڙيون آهن اهي نه ٻڌجن. ٻڌجن اهي مرشد واريون ڳالهيون. الله کانسواءِ ٻي ڳالهه ئي نٿو چوي. ذوُئين جي ويڙهي ۾ وڃي ٿا وهو. “ب” وڃي ٻين کي ڏيو. توهين اُلف سان رهو. مان توهان کي الله چيو آهي، دليل ڏي خيال نه ڪريو، الله ڏي خيال ڪريو.
دشمن گهر منجهه آهي، جيڪو راه مساريندڙ آهي، اجايا دليل اجايا ڦرڻا اهو دشمن ٿو وجهي.دشمن جي چواڻي ڇڏي ڏجي، توڙي چڱا دليل هجن ته به رب جي مٽ ناهن.
سوڍا ملن سوَ تهبه مٽ نه ڀانئج مينڌري.
جي دشمن سان لڙائي ڪرين ته لڙائيءَ وارا هٿيار ٻڌ. بي هٿيارو ڪهڙي فتح ڪندو! رهندو غلام ٿي پوندو. هٿيار چار توکي ڏسيل آهن، لڙائي اصغري ۽ اڪبري ٻئي لڳيون بيٺيون آهن. اڪبر ڇڏي وڃي اصغر ۾ پيا آهيو. اصغر پاسي گهڻا تون اڪبر پاسي آءُ. مرد اهو جيڪو اڪبريءَ لڙائيءَ ۾ بيهي. وري به پنهنجي عادتن سان لڙائي ڪرڻي اٿس. عادت عضوو آهي، عادتن پنهنجين سان لڙائي آهي. اڪبري لڙائي آهي.
نفس سان وڙهڻ لاءِ چار هٿيار آهن. خنجر صبر جو، ترار بک جي، نيزو عام کان تنهائيءَ جو ۽ ترڪ ننڊ جو. شيخ عطار اولياء جو ائين چيل آهي. ۽ چيو اٿس ته جيڪو منهنجي صلاح نه وٺندو، نفس ان جي چوائيءَ ۾ نه ايندو. سالڪ نفس جي اڳيان مري لنگهيا. نفس نامراد ڪتو آهي. نفس دشمن آهي مائٽا.اوهين ان سان لڙائي ڪريو. جڏهن الله سائينءَ نفس پيدا ڪيو تڏهن پڇيائينس ته ڪير آهين؟ جي تون تون آهين، مان مان آهيان. ملائڪن کي حڪم ٿيو ته تون بيابانن ۾ روليوس. پوءِ پڇيائونس ته هاڻي ٻڌاءِ ته ڪير آهين؟ چي تون مون آهين. مون مون آهيان. پوءِ وري ملائڪن کي حڪم ٿيو ته بحرن ۾ ٻوڙيوس. ملائڪن بحرن ۾ ٻوڙي وٺي آيس ته به وري ساڳيو جواب ڏنائين ته تون تون آهين ۽ مون مون آهيان.اتي ملائڪن کي حڪم ٿيو ته اوجاڳا ۽ بکون ڏيوس. پوءِ پڇيائونس ته تون ڪير آهين؟ چي تون خالق مان مخلوق!
بدن ملڪ آهي، خيالات ٻيلو آهي، ۽ خلط حيوان آهن. سڀ ڪنهن ۾ چار خلط ٿيندا آهن (انهن کي عناصر به چوندا آهن) پهريون خاڪي (کائڻ پيئڻ) ٻيو بادي( واءُ، حرص)ٽيون آهي آبي(ننڊ ۽ فراموشي) ۽ چوٿون (آتشي (شهوت) . جڏهن خاڪي بک سان ماريائون تڏهن ٻيا عناصر پاڻيهي پيا ڇٽڻ لاءِ زور لائيندا. بادشاهي پهرين جي وٺي، پهرئين کي قابو ڪري ته ٻيا پنهنجو پاڻ جند ڇڏائڻ جي ڪندا. بک ڪڍي ته ننڊ (آبي) پنهنجو پاڻ ڇڏائي وينديس، بادي به ويندي رهندي.
اوهين ڀڄي وڃو. ڀڄڻ ڏانءُ اچيوَ ٿو ته ڀڄجي ڇا ڏانهن؟ بدن سان جيڪي لذتون لاڳو آهن. انهن کان ڀڄي وڃو ننڊ سميت، ننڊ جي اهڙي منع ٿا ڪن، هل به نٿا ٻڌو رات جو! اِهو گم آهي ماڻهو ننڊ ۾.
گم ٿيوين وچ ذات،تڏهان صفات سڃاڻين،
وحدت وادي وچ لڙهه جاوين، قطرا قلزمنال رُلاوين،
فرق ڳيا فرقات، رليا پاڻي دي وچ پاڻي.
پاڻي پاڻيءَ ۾ گهڻو ٿيندو ته ٻڏندو نه. ڄڻ وڃڻ وارو آهي، مسافر جيئن هجي، ننڊ هڪ ڪچي، جيڪو رات جو هڪ ننڊ ٿو ڪري سو ڀلي ڏينهن جو به هڪ ننڊ ڪري، وڌيڪ نه، نه ته رات وارو نشو به لهي ويندس. پر صفا ننڊ به نه ڦٽائجي. سمهي الله الله ڪرڻ کان ويٺي جي ننڊ به ڀلي آهي، سو ويٺو رهجي. پيٽ ڀريل آهيس تڏهن ٿي ننڊ اچيس.جي پيٽ خالي هوندس ته ننڊ به ڪانه اينديس ۽ خيال به سٺو هلندس. جيڪي به زماني جا ساز آهن، دهل، دلا، تنبورا وغيره سي وڃن ٿا تڏهن، جڏهن سندن پيٽ خالي آهي. هيءُ انسان به تنبورو آهي. تارون آهن رڳون جي وڄنديون ۽ انهن مان آواز نڪرندو. هڪ هڪ رڳ نالي رب جي سان وڄندي.
ڪنهن ڪنهن منڱڻهار،سڌ پيئي انهي ساوَ جي
انسان پاڻ به ساز آهي. خيال وارا وڄائيندا آهن، بي خيالا نه وڄائيندا آهن. هڪڙا خدائي خيال ختم ڪري پوءِ ٻيا خيال ڪمائيندا آهن. بيخيالن سان صحبت نه ڪجي جو هو ڪيترائي بيخيال ڪري وجهندا آهن.

حياتي

حياتي

حياتيءَ جي هڪ بادشاهي الله سائينءَ ڏني آهي انسان کي. سا ساري بادشاهي ٿي وٺجيس. ۽ بادشاهه هڪڙيءَ بادشاهيءَ ۾ نه سمائبا آهن،جڏهن اها بادشاهي حياتي جي ورتائينس ته پوءِ وري ملڪ ٿي پيو ڏيکاري ڇڏيندس. حياتيءَ جو ٽائيم اچي نزديڪ ٿيو آهي. هيءَ حياتيءَ جي مهل عجب آهي. جيڪي ڪجهه ڪري هلڻو آهي سو هتان ڪري هلڻو آهي. پر ڪنهن سنڀاريو ڪنهن نه سنڀاريو.
وهاڻي ويندياءِ پوءِ گهڻا هڻڻدين هٿڙا.
عمر سڳوري آهي. ساري عمر ماڻهو پنهنجي هٿان پيو ٿو وڃائي. عمر جي ڌڪ کان به الله سائينءَ رکي وٺي. پنهنجي عمر سڳوري جو خير گهرجي. ساري عمر به شل افراد ڪنهن جي ته وڃي. هيءَ بازار به تيتر کليل آهي جيتر اک کليل آهي. اک بند ته بازاربه بند، هن کليل بازار مان ڪجهه ڪريو.
حياتيءَ جي عجب بادشاهي آهي. سڄي حياتيءَ جي بادشاهي برباد نه ڪجي. هيءَ حياتيءَ جي هڪ ساعتڙي آهي. ساعتڙيءَ ڪري سڄي عمر جي ڌڪ کان به الله سائين بچائي وٺي. باقي عمر ۾ رهيو ڇا آهي! ماڻهو آيو بيٺو آهي. اها ساعتڙي به وهامندي ٿي وڃي. همٿ به انهي ساعتڙيءَ ۾ رکجي.، ٿوري جيئڻ لاءِ پنهنجي عمر اجائي نه وڃائجي. هيءُ جهان هيري لعل جو هان آهي. اوهان کي جيڪا چال سڌارڻي آهي سا هت سڌاريو جو اڳيان حاڪم بيپرواهه آهن. حياتيءَ جي بدليءَ ۾ دير ڪانهي. ٽائيم ڀريو ٿو وڃي، تڪڙ ڪريو انهي طرف جي، جنهن طرف ضرور وڃڻو آهي.
هيءَ والد عمر ساري آهي چلپل جو چٽڪو.
حياتيءَ جي هڪ مهل آهي. وري اهڙي مهل هٿ اچڻي ڪانهي. سو ڪجهه ڪري وٺجي. هاڻي انهي رب جي پنڌ ۾ اندر سوايو ڪجي.
هيءَ عمر ته هڪ ساعتڙي آهي، هميشه رهڻ وارو جهان سچو اڳتي آهي. هتان ٺهي هلو ته اڳيئون انهن کي خطرو ڪونهي. هن فنا ۾ٿوري جيئڻ جي ڪري عمر سڳوري برباد نه وڃائجي. ۽ عمر سڳوري آباد ڪجي. سڀ شي آباد ڀلي آهي. هيءَ عمر هڪ خواب جي نشاني آهي. وهامندي ٿي وڃي. ياد به وسامندي وسامندي وسامي ويندي آهي. ڦوڪيندو ته ٽانڊڙيءَ مان ڍانڍ ٻري پوندس.
ڪجهه پنهنجي عمر سڳوريءَ جو خير گهرو جو اها درگذر ۾ آهي. هيءَ عمر هڪ ساعت آهي. ٿوري جيئڻ لاءِ رب ڪريم نه وساريو جو اهڙو حياتيءَ جهڙو وقت وري نه ڏسبو. هتئون ٺهي جڙي جيڪو هلندو انهي کي وسوئي ڪونهي. يادگيري جووقت به اهو آهي سو وڃي ٿو وهامندو. سعيو ڪريو ته جو وڃي ٿي وهامندي. اهڙي حياتيءَ جهڙي مهل وري هت نه ايندي. انهي ٿوري جيئڻ مان سالڪ سمجهندا آهن.درڪار هڪ رب جي رکو.رب ڪريم جي راز کانسواءِ عمر اجائي ٿي وڃي. هينئر پرين ساهه پساهه سان گڏيل آهي. رب ڪريم نه وساريو.
اجائي شل ڪنهن جي ڪڪڙ به نه وڃي. سو هيءَ ته عمر سڳوري آهي!حياتيءَ ڏانهن وقت گذرندا پيا وڃن. ڪهڙوڀروسو آهي حياتيءَ جو، ڪهڙو ڀروسو آهي هن سنسار جو! ڀروسو آهي ذات جو رکجي. ڪامل ڪنبندا ويا.
جيڪي آهه اڄ، صبح ناهه صديق چوي،
واڄي جيئن وڄ، مٿو مڙسي ڪري.
سدائين نه هوندا ساه سين، اهي ميلائي جا مينهن،
هن وڻ هتي جا، آهن ڏسڻ به ٽي ڏينهن.
عمر عزيز اجائي ٿي وڃي، ان جو به خيال ڪريو. ڪنهن به انسان جي شل گڏهه اجائي نه وڃي.سو هيءَ ته عمر سڳوري آهي.جيڪا شي نقصان ۾ وڃي ٿي انهي جو انتظار ڪريو.. سڄي حياتيءَ جي بادشاهي برباد نه ڪجي. ٻاراڻي راند ڇڏي ڏجي، عقل جاڳائجي. ڪيترا ڏينهن اتي اڃا ترسو! ڪا سدائين آڪهين ۾ ويٺو به ڏٺوَ. اتان به نيٺ اُٿڻو آهي. هي هان ميدان آهي، لڙائي اصغري ۽ اڪبري ٻئي لڳيون بيٺيون آهن. اڪبر ڇڏي وڃي اصغر ۾ پيا آهيو.
اصغر پاسي گهڻا تون اڪبر پاسي آءُ
مرد اُهو جيڪو اڪبري لڙائيءَ ۾ بيهي. لاڏاڻ لڳي پئي آهي،هاڻي عارف بازي کيڏ، سلطاني راند.
اهومالڪ هيئنر نزديڪ آهي،چوي ٿو ته مون توکي حياتيءَ جي بادشاهي ڏني آهي. سا پيو ٿو وڃائين، وڃي اجايو ٿيو آهين! هيءَ حياتيءَ جهڙي بادشاهي پيئي ٿي وٺجي، تون پيو ٿو ننڊان ڪرين! غافل غفلت ڇوڙ. محبوب ٿو چوي ته تو مون سان جيڪي قول ڪيا آهن، اهي پاڙ ته مون توسان سڀ پاڙيندس. اهو اقرار ته هر ڪوئي ڪري آيو آهي ته تنهنجو مان ويهي يادگيرو ڪندس. توڙي ماءُ جي پيٽ ۾ به دانهان ڪيائين ته ابتو ٽنگيل آهيان، ڪڍ هن ابتي ٽنگڙ مان، هن انڌاريءَ جي ڪوٺيءَمان ، چي تون ڪهڙوڪم ڪندين؟ چي مان ويهي تنهنجو يادگيرو ڪندس.هيءُ ته عبرت خانو آهي منهن ڪڍڻ سان ڦري ويو. ڪنهن ڪنهن کي ڪل وڃي پيئي. ڪنهن ڪنهن کي الله سائينءَ راهه سان وڃي لاتو.جي پنهنجو مالڪ سائين سڃاتو آهي ته انهن کي مالڪ به سڃاتو. هر ڪوئي پاڻ مان راضي ٿيندو ويو.سندس راز گهرجي۽ راز سان رهجي.
چوي ٿو ته تنهنجي سڀني ڪمن جي جوابداري مون تي آهي. تون وري مونکانسواءِ اجايو ٿو ٿين،اجايو ٿوڀٽڪين. توکي مون حياتيءَ جي بادشاهي ڏيئي ڇڏي آهي ۽ تون پيو ٿو اها اجائي وڃائين. اجايو انهن کي ٿا چوجن مالڪ وساريو. الله سائين اوهان کي اجايو نه ڪندو. جيئن الله سائين هن صورت کي ٿو کارائي تيئن جانورن کي کارائي ٿو ڇا! گڏهه کي کڻي پٽ پهراءِ ته به ڪرندو ڪيريءَ ۾. سو هن انسان کي سائين جن بادشاهي ڏيئي ڇڏي آهي، جي اها اجائي وڃائيندوته ڏوهه اٿس. عمر سڳوري اجائي نه وڃائجي.
رب ٿو فرمائي ته مون اوهان کي سون ڏنو، چاندي ڏني، اولاد ڏني، اهو سڀ ڪجهه اوهان کي اکين جو ڍو ڪري ڏنم. پر اهي سڀ دشمن اٿو، اوهان جو ڪم ته وري به مون سان آهي.
هيءَ حياتيءَ جي مهل ڏاڍي چڱي آهي. گذريءَ کي ڇڏي ڏجي، فڪر رکو رهنديءَ عمر جو.
گهڻو کٽيو ته گهوريو متان وڃائين مور.
هينئر پارس پرين ويجهو آهي، ڪنهن سنڀاريو ڪنهن نه سنڀاريو. ياد ڪريو نه ته پوءِ ياد ڪندو. جيئن لوهه پارس سان گسندو تيئن سون ٿيندو ويندو. هينئر ڪعبه قبله انسان منجهه آهي. اک ٻوٽئي کانپوءِ وٿيون لڳنديون. اک ٻوٽيائين ته ساري جهان ڏانهن ڄڻ در اچي ويا، حٽتاڙ(هڙتال) ٿي ويئي. وکر وڪامي ويو،سڱ به سڀ ڇڄي ويا. سج لٿي کانپوءِ پير به وڃائي وهندو. هينئر گهر جو مالڪ پنهنجي گهر ۾ آيل آهي ۽ هينئر پارس پرين ويجهو آهي، پنهنجي جهڳي جي ٽپڙن تي وهايو نه ته جنهن پارس ڏٺو آهي سو سج بيٺي وٺندو. هڪڙو غريب هو سو هڪ فقير وٽ آيو.فقير کي چيائين ته منهنجا ٻچا ٿا بک مرن، ڪو حيلو ڏس. فقيرپارس ڏنس ته گهر ۾ جيڪي لوهه جا ٽڪر هجن ئي انهن کي هڻ ته تولاءِ اهو ئي گهڻو آهي. مگر سج بيٺي پهچائي وڃجانءِ. پارس کڻي غريب روانو ٿيو، وتي دڪانن تي لوهه چڪائيندو.لوهه چڪائيندي هن کي دڪانن تي سج لهي ويو. فقير ڏٺو ته هي اڃا پارس ڪونه آندو. پوءِ فقير وٽس ويو. چيائينس ته هاڻي پارس مونکي ڏي. سج لهي ويوآهي. هن چيو ته مون ته اڃا لوهه پيو چڪايان!
سڻيا هي سمڌا نهين، ميٽيا نه من ڪا موهه،
پارس ڪون پنهنجا نهين، رهيا لوهه ڪا لوهه.
ماڻهو ڄڻڪ اُڏامندو پيو وڃي. اڃا پکي به ڪا گهڙي وڻ تي وهي ٿو. سو ٿوري جيئڻ ڪري سڄي عمر زماني ۾ گم نه ڪجي. هيءَ حياتي هڪ ساعت آهي، انهن تي ڪهڙو ڀروسو آ تڪيه پنهنجي رب جو ورتل هجي. حياتيءَ جي خزاني مان جي به گهري، هر جاءِ وکر اٿس. اها بازار به بند، وکر وڪامي ويو. تون حياتيءَ جي خزاني مان جتي به گهري، هرجاءِ وکر اٿس. اها بازار به تيتر کليل آهي،جيتر سندي اک کليل آهي. اک بند ٿي ته بازار به بند، وک وڪامي ويو. تون حياتيءَ جوخزانو کڻي وڻجارو ٿي هتي آيو آهين. حياتيءَ جي خزاني مان وکر وهايو. وڃي ٿي وهامندي. نيٺ حياتيءَ ڏانهن به سج لهڻو آهي. سج لٿي کانپوءِ پير نه لڳندو آهي. هينئر حياتي جو سج بيٺو آهي.انهي سج بيٺي ڊوڙڻ سکجي. ڏينهن ٿورو آهي پنڌ گهڻو، جي ڊوڙڻو اٿيئي ته ڊوڙ. رات لڏي ويئي، ڏينهن لڏي ويو.هيءُ سارو جهان لڏيو ٿو وڃي. هن ميدان ۾ ڏينهن ٿورو ڏسي هڪڙا گهوڙا سنڀاريندا ويا، هڪڙن حياتيءَ جوڏينهن ٿورو ڏٺو، پاڻ سنڀاريندا ويا.
مرد سوئي مردفان جيڪو آپ نون آپ پڇائي.

وکر سو وهاءِجيڪو پئي پراڻو نه ٿئي.
انسان حياتيءَ جوخزانو آندو آهي ڪاڻ وحدت جي. هي بندو ته وڻجارو وحدت جو آهي. وحدت هيڪڙائي کي چوندا آهن. وحدت جو دڪان به اهوئي بدن آهي. راز وارا سڀيئي پاڻ منجهان راضي ٿيندا.
هيءَ حياتي هڪ وڏو سفر آهي. پنهنجي حياتيءَ جو خيال رکجي. دوست دشمن گڏيل اٿس. سالڪ ٿئي ته دوست دشمن جو رايو سمجهي. ظالم نفس به ماڻهووءَ ساڻ آهي. نفس کي ماري نه سگهيو، پاڻ کي نفس جي اڳيان مارڻو آهي. ڪيترن جي راهه ماري ٿو سا به هلندڙن جي. مرشد رهنما آهي. رب هادي گهري وٺو. نفس جي عادت شتر مرغ جهڙي آهي ۽ اڏام نه اٺ، بار کڻ نه پکي.
هيءَ حياتي جهڙي مهل وري نه ايندي. تنهن ۾ هيڏانهن هوڏانهن نه نهارجي، جو هيڏي هوڏي نهاريندي سج لهي ويندو. دنيا جي لاري نه لڳجي، لاري رب ڪريم جي لڳجي، ڪم رب ڪريم سان پوڻو آهي. عمر خراب نه ڪجي جو نيٺ پنهنجي گهر هلڻو آهي. پيريءَ ۾ ٻيون مرادون ڇڏي رڳو هڪ مراد ملڻ جي رکجي. زماني جي جھڙپن کي ڇڏي ويهي رب ياد ڪجي. ٽائيم اچي ڀريو آهي، اڃا مرادون ٿيون ڳولجن!.
عمر سڳوري به شل بنا نام جي ڪنهن جي اجائي نه وڃي. پاڻ کي اڇي ڏاڙهيءَ سان ڏسي لڄي به نٿا جو حياتيءَ جي ٽيم اچي سولي ٿي آهي! هي ڏيساور آهي، هر ڪوئي پنهنجي ڪم لاءِ آيل آهي. پنهنجي گهر ڏانهن بي ڪما نه ٿيو جو اڳيئون پنهنجي گهر به وڻي اچو.
گهر چورن گهل، ٻاهر سنگت ڪرين ٿو ساڌن سان.
حياتي به وهامندي ٿي هلي، سو رب رب ڪندا هلو. هتي ڏپهري جي جاءِ آهي، باقي منزل جي جاءِ اڳتي آهي. پر پوءِ ڪنهن سنڀاريو ڪنهن نه سنڀاريو. سڀ وقت سندس يادگيري جا پنهنجي هٿان پيا ٿا وڃن. ساري حياتي هٿان پيئي ٿي وڃي. هڪ ڏينهن اچڻ جو ۽ ٻيو ڏينهن آهي وڃڻ جو.اچڻ ۾ ماڻهو اچي ويو آهي، هاڻي وڃڻ وارو ڏينهن باقي آهي. هي سج جيڪي وڃن ٿا سي حياتيءَجا ماڻ ٿا وَهن. عمرته وڃيئي، عمر سڳوري ساري فراموشيءَ ۾ وڃي ٿي. سعيو ڪريو. هي مرداڻو پنڌ آهي. اهو هڪ رب راضي ڪريو ته پووءِ چئن ئي طرفن کان مددون پيئي ملنديون. مدد به همٿ سان آهي. همٿ به چوندا آهن سعيي کي. همٿ جي مهل به اها آهي جيتر حياتي آهي. جيڪا همٿ ڪرڻي اٿو سا هتان ڪريو.
هيءَ حياتي هلندڙ آهي. هي جهان لڏيو ٿو وڃي. ڪجهه پنهنجي لڏ پلاڻ به ياد ڪجي، نه ته ويٺي حياتيءَ جو سج لهي ويندو. حياتيءَ جهڙي شيءِ ڳپلن کائيندي ٿي وڃي. هينئر حياتيءَ جي مند ڀي اچي ويئي آهي. هر ڪوئي هليو ٿو وڃي، پاڻ به هلڻ وارا آهيون. گهڻي عمر به چڱي ناهي. الله سائينءَ جيڪا ڏٺي سا بس آهي. نبين نه گهڻي عمر ورتي، نه گهڻي دنيا.
دم جي ڌمال لڳي پيئي ٿي. حياتيءَ جي چڙهائي جيڪا ڪالهه هئي سا رات نه هئي، جيڪا رات هئي سا هينئر نه آهي. حياتي هارتُو ئي هارتُو آهي. فڪر رکجي جو حياتي ويندي رهي ٿي. رات وڃي ننڊ ۾، ڏينهن وڃي بڪندي. سڀ کان پياري شي ڪهڙي آهي؟ حياتي سڀ کان پياري آهي. اها ته وڃي ٿي پيئي. ڪجهه انهيءَ جو به يادگيروڪريو. ڪو هتي ويهي سگهيو ڇا!
کيڏڻ جا ڏينهن چار آهن، تنهن ۾ به رات پنهنجي ڏينهن پرائو آهي، نيٺ انهي مهاڄار مان به نڪرڻو آهي. پوءِ به جنهن لڙهيءَ جو موتي آهي انهي لڙهيءَ ۾ وڃي پوئجي. ٽيم حياتيءَ جو اچي ويجهو ٿيو آهي. هاڻي انهي غيرگند مان هٿ ڌوئي، رب جي پنڌ ۾ قدم سوايو ڪجي جو ڏينهن آهي ٿورو پنڌ آهي گهڻو. سو محبت رب جي اختيارڪريو. زماني جون سڀ مرادون ڏٺيون اٿوَ، باقي رڳو موت رهيل آهي.
حسن ۽ حشمت به سڀ وهيءَ سان آهي، عقل به جوانيءَ ۾ آيو ته واهه، نه ته پيريءَ ۾ ته اڳيئون عقل به پوئتي ويندو رهندو. پوءِگهر ۾ ڳالهائڻ به ڪونه وڻندن، کنگهه به نه وڻندن. عقل به الله سائينءَ انهن کي عطا ڪيو، جن سڃاتو راهه رب جيءَ کي.۽ سڃاتائون پنهنجو رب. مشرڪ يا منافق اهو جو رب جو در ڇڏي ٻين درن ڏي ڊڪي، ڪافر جيڪو الله کي پاڻ کان جدا سمجهي.
ٻيائيءَ جي ملڪ مان هيڪڙائي ڪڍندي. هيءُ عجب وقت حياتيءَ جو آهي. هي پويان پساهه آهن، پنڌ جي ڪاهه ڪر.قدم قدم تي سعيو هجي جو باري منزل آهي، ڪيترا ڏينهن ننڍي ٻار وانگي پنهنجي پاڇولي سان پيو راند کيڏندين؟ ٻاراڻي راند ڇڏ، عارفاني عارفبازي ڪر، جيئن وصال وڃي رب جي محبت ۾ ٿئي.
زال هجي، چاهي مرد هجي، ڪنهن به ذات جو هجي، جنهن کان چڱا ڪم پيو ڪرائيندو ان کي وڏو شرف ٿو ملي. هن کي اهڙو لاچار آهي جو رات پنهنجي آهيس ۽ ڏينهن پرائو.پر هيءُ سمجهي ئي ڪونه ٿو، ڄڻڪ هتي رهڻ آيو آهي. وڃي ٿي وهامندي. خبر ئي نه پوندي، اوچتو سودو صرافن جو اچي ويندو. سنڀار جي مهل اها، حياتيءَ ۾ آهي. پوءِ
وهاڻي ويندياءِ، گهڻا هڻندين هٿڙا.
آيو ئي هت اوڏانهين جا ڪم ڪرڻ آهي. اهڙي صحبت، اهڙي حياتيءَ جهڙي مهل وري هٿ نه اينديوَ. اڄوڪي صحبت سڀان ئي نه رکجي. صحبت عجب آهي، صحبت روح جي راحت آهي.
جيترو ماتا جي پيٽ مان کڻي هت آيو آهي، وري به هتان اوترو کڻي هلندو. ماءُ جي پيٽ مان ماڻهوءَ ڇا آندو آهي ۽ هينئر بازر ۾ ايترا مال ڪير ٿو کارائي! لٽا ڪپڙا ماني ٽڪرڙا ڪير پيو کارائي پيئاري!هلندي وقت به ايترو جکڻندو جيترو ماتا جي پيٽ مان آندو اٿس. باقي شي سڀ سرڪار جي آهي. ماڻهو واٽان واهو آهي، هليو ويندو، ڪير ورائيندس! جنهن مهل اک ٻوٽي ڪو ورائي ايندس ڪير!
آندائين به ڪين، ويٺو به ڪين ۽ نيائين به ڪين!
مڇيءَ کي طلب پاڻيءَ جي هوندي آهي ۽ پاڻي کانسواءِ مري ويندي آهي. اها مئل مڇي کڻي درياهه ۾ وجهبي ته تڏهن به جيئري نه ٿيندي. ڇا ٿيو! سو جي ڪجهه ڪرڻو آهي ته زندگيءَ ۾ ڪرڻو آهي. حياتيءَ ڏانهن به هينئر آخري وقت آهي. حياتيءَ جي خزاني مان رب گهري وٺو. رب جي راز کانسواءِ ماڻهو ائين آهي جيئن جهنگل ۾ حيوان. پوتل هججي جنهن لڙهيءَ جو موتي آهي.
ماءُ جي پيٽ مان ماڻهو جيڪي آيو سو آيو. ههڙي بازار وري نه لهي سگهبي. جيڪي گهرو سو سڀ ملي ٿو. گهر رب، رب نه وساريو. گهري وٺو. گهُر وتئون. هينئر بازار کليل آهي جيڪو گهرو ٿا سو ملي ٿو. اوهين گهرو اهو جيڪي گهرڻ آيا آهيو. رب جي گهر نه ڇڏيو. گهرو جيڪي گهرڻو هجيوَ پر اهو به هتي حياتيءَ۾. اوهان ڀلي رب ڪريم کان ٻاجهه گهرو نه رب ڪريم مونکي تون پنهنجو ڪر.
گذر جو خيال هر شيءِ ۾ آهي. ڇا سمنڊن جون شيون، درياهن جا ٽولا، بيابانن جون شيون، اهي سڀ شيون گذر گهرن ٿيون. پر وڻ به گذر گهرن ٿا، گاهه به گهري ٿو. جنهن جي دائم ديڳ چڙهيل آهي، سو هر شي کي راضي ڪيون بيٺو آهي. هر شي کي پالڻهار رب ڪريم آهي، باقي سڀ بهانو آهي. لک چوراسي جُوَنۡ کي ڏئي ٿو، انهن مان انسان به هڪ صورت آهي. روٽيءَ جوڊپ ڪهڙو! جبلن ۾ بلائون آهن جي نه اَنُ کائين نه گاهه، پوءِ به مار ته متاريون. انسان کي پنهنجي اعمالن کڻي روليو آهي، باقي رب بيڏوهو آهي.

موت

موت

موت ياد ڪريو جو وڏي عبادت آهي. اهو مهمان اچڻو آهي، اهو ٽڪيٽ موت جو هر ڪوئي ڀريندو. موت نه وساريو.
ڪريو يادگيرو موت جو، اها وڏي عبادت آهي،
جنين موت وساريو ، واء تنين لاءِ واء
يادگيرو به ادم ڪبو ته ايندو. آخر خدا سان ڪم پوڻو آهي. ماڻهو موت جي طرفان ڪنوارو آهي. آخر اها به شادي ٿيڻي آهي. ٻيون مرادون سڀ پڄي آيون ۽ سوڻ به سڀ ٿيا. هاڻي موت سان شادي ٿيڻي آهي. هاڻي اٿي پنڌ ڪري. رڳي هاڻي پنهنجي فاتح رهيل آهي. هاڻي جنهن جي فاتح رهيل آهي تنهن کي جيئرو ڪيئن چئبو! موت دن بدن ويجهو ايندڙ آهي.
هيڪلائيءَ وارو ڏينهن ويجهو پوندو ٿووڃي. عاشق دانهون ڪندا ويا. باقي هاڻي اهو وڃي هڪڙوڏينهن رهيو آهي جو منزل هلي ماڻبي.
هاڻي وڃڻ جو وارو به اچي ويو آهي.هن جهان مان به اڪيلو هلڻو آهي.اهو ڏينهن ويجهو ٿيندو ٿو اچي پيو. هت آيو رهبر ساڻ ڪرڻ آهي. آيو رهيئي ڪونه ٿو پيو. اچڻ ۾ اچي ويو آهي، هاڻي وڃڻ ياد ڪريو. هيڪل آيو آهي، هيڪل وڃڻوآهي. سڄو سنسار هلندو ٿو وڃي.سڀ ڪنهن کي پنهنجا اعمال مٿي تي آهن.خدا جو خوف وڏي عبادت آهي. هاڻي ته ٽائيم به ڀرجي آيو آهي. هڪ ٽڪيٽ محڪم ڪريو، جو موت جو ٽڪيٽ به هٿ ۾ اٿس. جو اهو ماري پنهنجي ملڪ ۾ اٿس. موت آيو بيٺو آهي، اوهين پيا ٿا پهه پڇو!
نه ڄاڻان ڪيهي اڳيئون ڪندا پر پنوهار سين.
حياتي به الائي باقي ڇا آهي. موت ياد ڪريو ته رب ياد اچيوَ. هيءَگرم بازار آهي، هر ڪوئي هليو ٿو وڃي، سوپنهنجو وڃڻ به ياد ڪجي. نيٺ هيءُ وڃڻ وارو آهي. اها مهل به تيتر آهي. جيتر هيءَ حياتي آهي. ڪنهن سنڀاريو ڪنهن نه سنڀاريو. جيڪو پنهنجو موت وساري ٿو ته انهي کان بيخوفائيءَ ۾ رب حياتيءَ جو ٽائيم به ڀريو ٿو وڃي. موت گهري نه وٺي، رب گهري وٺجي.
جيئڻ ٿورو آهي، پنڌ گهڻو آهي. پنهنجي وڃڻ کان ماڻهو بيخبر ٿي پيو آهي، خبر به نه پوندي جو اوچتو سودو صرافن جو اچي ويندو. خير سان جيئن مول هلي سلامت پهچي. اڳيئون جيئن ماڻهو وڻي اچي. نيٺ پنهنجي گهر هلڻو آهي. بيڪمو ماڻهو هتي به پنهنجي ماتا پتا کي نٿو وڻي، سو اڳيئون شل پنهنجي گهر وڻي اچي. هيءُ وڏو سفر آهي. هيءُ ميلو جيئرن جو آهي. آخر اهو به گُل ٿيڻو آهي. جيئن پوءِ تيئن ماڻهو منزل کي ويجهو پوندو ٿو اچي.
موت ڇڏيو اٿو وساري، انهن ڳپلن تي ريجهي ويهي رهيا آهيو، الله ۽ موت ڏانهن بيخوفا ٿي پيا آهيو. بيخوفي ماڻهوءَ سان صحبت ئي نه ڪجي، پنهنجي رب ڏانهن ڪو اعتراض نٿو لهي، اوهين اعتراضي آهيو، رب قبول ڪريو. موت نه وساريو جو سڀ ڪنهن تي آيو بيٺو آهي. موت جو خوف هجي، جي هوندو ته ڊڪندو. هڪ ڪتو ملتان مان سوَ ڪوهه اَٺن پهرن ۾ ڊڪندو آيو، ڪنهن ڊڪايس؟ خوف. انسان کي به موت جو خوف هجي ته ڊڪي. فهمايش مان دل ورندي آهي. ماڻهوءَ جي، اسان ماڻهو حيواني آهيون جو فڪر ناهي موت جو.
سدائين نه هوندا ساهه سان اهي ميلائي جا مينهن.
سدائين به هيئن هجيوَ ڇا؟ ڪو سدائين انهن آڪهين ۾ ويهبو ڇا! ٻچو ماڻهو وڃڻ وارو آهي. اهو ويهي پنهنجو خيال ٻين کي ڏئي،اهو چڱو آهي ڇا! هر ڪوئي خيال سان وهي. خيال خدائيءَ کي ختم ڪري پوءِ ٿو ماڻهو ڳالهائي. ڳالهائجي ڀلي پر جيترو جڳائي. سڄو وقت ڳالهائڻ ۾ ڇا آهي! اها ڪهڙي ڀونڪ آهي سواءِ رب جي. جنهن جو دم ٽٻيل آهي نالي رب جي سان، اهو هڪڙوئي پاڻ ڏانهن خيال سان رهي. ماڻهو ڏسي ته اهو فهوو (بي انت) پنڌ آهي. خلق خدا سان ڏسي ويهي رهيا آهيو. پاڻ ۾ وهو ته ويهي خدائي ڳالهيون ڪريو.
جوانيءَ جي خُنود ۾ موت وسري ٿو وڃي. ليڪن جي عادت آهي جوانيءَ ۾ سنڀالي هلڻ، موت جي هڪل ائين آهي جيئن ٻيلي ۾ شينهن گجي. هينئر وڃڻ جو وارو به آيو، هڪ تنهنجو ٻيو منهنجو.
تم چلو هم آوت هين، اب ڪيا ڪرون ڪڇ بات،
تماري چٺي واچ گئي هماري هي هاٿ
ويهي ڪين وڃاءِ، توکي وري به هلڻو پوندوهوت ڏي.
هينئر سمجهه رکو؛
سمجهه ويکين اڪ سمجهڻ نقطا، سالڪ سمجهي سوءِ
الله سائين شل انسان ڪري ماري، حيوان ڪري شل نه ماري. اڄ انسانيت ٿوري آهي، حيوانيت گهڻي آهي جو آخرين وقت آهي حجت جي جاءِ ڪانهي.
موت اچي سڄي حياتيءَ جي بادشاهي ٿو وٺي. ٻه بادشاهه هڪڙيءَ بادشاهيءَ ۾ نه سامائبا آهن. جڏهن اها بادشاهي حياتيءَ جي ورتائين ته پوءِ وري ملڪ ئي ٻيو ڏيکاري ڇڏيندس.
بدن ملڪ آهي، ان ۾ هزار ڪوٺيون آهن. ساهه لڪي ٿو، پر جنهن به ڪوٺيءَ ۾ لڪي ٿو ته اتي اڳيئي عزازيل بيٺو آهي.
هڪ اولياءَ فرمايو آهي:
ڪريو يادگيرو موت جو وڏي عبادت آهي،
جنين موت وساريو،واءِ تنين لاءِ واءِ.
نون جي گهنٽي پيئي ٿي لڳي بنگلي سرڪار جي ۾. ٻئي اولياءَ وري چيو آهي ته رب فرمائي ٿو ته جي مونکان ڊڄين ٿو ته پوءِ ڪنهن کان نه ڊڄ. موت جو ڊپ چڱو آهي جو بي ڊپوئي کان رب وسري ويندو آهي.، ڪجهه موت ۽ مسڻ جو سمر به کڻو.
سمر کڻو ساٿيو، جو اڳيئون ان نه پاڻي.
ساٿ سنگت لڏي ويا، هاڻي وڃڻ جو وارو پنهنجو اچي ويو آهي. مٿئون ٽيم اچي ڀري آهي، تون وتين زماني جا ڌنڌا ڳوليندو! تون ڳول انهي کي جنهن کي ڳولڻ آيو آهين. اول ڳوليندڙ کي ڳول جنهن کي وڃائي ڇڏيو اٿئي. نه اها تنهنجي ذات، نه اهو تنهنجو نالو، نه انهي شهر جو ويٺل آهين، پهرين سڃاڻج پاڻ، ٻي سڀڪا صورت پوءِ.
جڏهن ذات پنهنجي ماڻهو وڃائي ويٺو ته اهو مطلب کي ڪيئن پهچي سگهندو! وڃي ساڳي صورت ٿيءُ. وٺ اصل کي، ڇڏ نقل کي. اهي گاگن واريون گوهيون ڇڏي ڏي.
هي جهان گذر جو آهي. جن لاءِ هي جهان رب ڪريم پيدا ڪيو آهي اهي به هن فاني جهان مان هليا ويا. حضرت سليمان عليه السلام نبي هو. ڪنهن به طرف هلندو هو ته پکي مٿان پرن جي ڇانو ڪري هلندا هئس. تڏهن به هن فاني جهان مان هليو ويو،سو ايترو رودن ڇو ڪجي؟ اها رب رضا جي گهر ٿئي ٿي. ڪجهه پوين جو خير گهرجي. رب بيپرواهه آهي، متان ڪا سينو ساهي. سڀاڻي پنهنجي مٿي تي به بيٺي ته پوءِ سڀ ڪجهه وسري ويندو. هي جهان سورن جو آهي. ڪهڙو زور پنهنجي رب سان لائبو! توهين پنهنجو موت ياد ڪريو. رب لاشريڪ آهي، ته جنهن جو شريڪ نه ثاني!نيٺ خدا سان ڪم پوڻو آهي. هر ڪنهن وٽان وڃن پيا ٿا هڪ تو وٽان ته نه ويا آهن! شاه سڪندر روءِ زمين جو بادشاهه هو تڏهن به هليو ويو. هي سارو جهان هليو پيو وڃي. ڪجهه وڃڻ پنهنجو به سنڀارجي. پنهنجا سور روئجن، ڪيتري نصيحت هدايت توهان کي ٿئي ٿي.!
تو منجهه چنچور چور ٿيا،تون پاهڻ ڪين لوهه.
سو اهڙي دل سخت پنهنجي رب ڏهون نه رکجي. هي سارو جهان اولاد سميت اکين جو ڍو آهي. مرد ٿيءُ.
ساهيون ساهيون ٻڌ، سور يتڻ وڏو سندرو.
ڇو جو هيءُ جهان سورن جو آهي. رضا تي هر ڪوئي راضي رهيو آهي. هتي جو روئڻ وري ويلن لاءِ چڱو ناهي. هو ته وڃي باغن بهارين ۾ ٿيا. پنهنجو رب نه وساريو. دل پنهنجي رب ڏي رجوع ڪريو. توهين پنهنجي دردن جي ڪريو جو نه پڄي سگهندو. رهندو وڃي نالو الله جو. نفس اچي راهه جهلي آهي. توهان کي خبر ئي ڪانه ٿي پوي. پاڻ سنڀاليو، جڏهن اوهين مون وٽ آهيو ۽ مون اوهان وٽ آهيان. اهو قدر اوهان کي پوندو. اها مهل ويجهي پوندي ٿي وڃي.
ياد ڪرين مرشد والي ڳالهين اڳين.
بيدردا نه ٿيو جو موت آيو بيٺو آهي. پنهنجي دائي ياد ڪريو ته جوش بيهن.
جاڳايا جوشن، دل ۾ دود پرين جا.
واندي گهر نه ويٺي، ڪر ڪا ڪار ڪتڻ جي.
جنهن شي سان جنهن جي مرڻ وقت خاطر هونديس. ته اهو نمونو ٿي مرندو.جانور سان حاضر هونديس ته جانور ٿي مرندو. زماني جو انهي وقت هڪ اکر به ياد بيهي ڪونه سگهندو. وري به علم حق واري جو سبق ياد بيهندو. اهو پڪو اهڙوڪجي جو سر هليو وڃي سبق نه وسري. خاطر ۽ پريت رب سان رکجي، پنهنجي دم سان رکجي. لڏپلاڻ لڳي پيئي آهي. اڇا آيا ته موت جا سلام آيا.
ساٿ سنگت چل گيا، آيا همارا وارا ري
انسان جي مٿان جوابداري گهڻي آهي. لکپڙهه اچي ويئي آهي ته مرڻ کان اڳي مري اچ. پوءِ جيڪي آبروءِ واراهئا سي پنڌ پيا. مرڻ کان اڳي اهو مرندو جيڪو مرڻ کان اڳي مرندو. موت جو يادگيرو ڪبو تڏهن مرڻ کان اڳي مري ويو. جنهن کان موت وسريل هوندو اهو مري مرندو، هينئر وڃڻ جو وارو به اچي ويو آهي. هي رهندن تي آهي.
هوندن اتي هُون، لاڳاپا لطيف چوي.
ساري جهان ۾ مڙس ۽ زال به ڪڏهن گڏ نه هوندا. تنهن ۾ جي مرڻو اٿيئي ته اڄ مر، نه ته سڀان سڀڪا مرندي.
صادق مارج موت کي جو وري نه ايندءِ وارو.
مرڻ کان اڳي ڪيئن مرجي؟ مرشد ۾ فنا کائي وڃجي ۽ ڪافر ٿي پئجي. مرشد ۾ فنا کائي، ان کي ڪافر چئبو آهي.
مردان دا ڪم مردان.
يعني ته مرڻ کان اڳي مري اچ. مرڻ کان اڳي اهي مرندا جنهين کي موت ياد هوندو. پهريون مرڻ سجايو آهي، پويون مرڻ اجايو آهي. پهريون مرڻ ڪا ڳالهه ڪرڻ جي آهي ڇا!
سر جو صرفو نه ڪر. صرفي ڪئي سوڀ ٿئي ٿي. سر قربان ڪر، نه ته نشان ڪر ته چُٽين ئي.
سر ته ويو ڪائي ڪاڻ ۾ هو ڪي ٻيو ٿا گهرن.
محويت پاڻ ۾ وٺجي. هينئر مند پنهنجي سنڀالجي. ٽيم اچي ڀري آهي.
ٻج گنگي پٺيان ٻانڀ ٿي اچيئي.
( گنگي : ماڻهو، ٻانڀ: موت)
صفات وارو چولو ڏيئي ذات وارو چولو وٺجي. پر انهي ڪپڙي جو خريدار ٿورو آهي. ڪپڙو ته دڪان تي کوڙ آهي.کنڊل چوندي هئي ته قبلا مونکي ڏاڙهي لٿل آهي، ڪڏهن گيڙو به ٻڌندي آهيان، يعني ته فنا کاڌائين، صفاتي چولو ڏيئي ذاتي چولو ورتائين.
جيڪي مرڻ کان اڳي مئا ته هو مري چڪا. پوءِ جيئن ڀاڳيو ماڻهو هجي، هتئون وانڊ پئي وري هن پاسي وجهي جتي گهڻو ويءُ هجي. هنن جو هلڻ ئي ائين آهي. اولياوَ جيڪي مرڻ کان اڳي مئا انهن تي وري ڪو ٻيهر موت ايندو ڇا! هڪڙن سان موت صلح ٿو ڪري.
يڪجاءِ ٿي ويهي رهڻ اهو به مرڻ کان اڳي مرڻ آهي. هڪ هنڌ وهندو ته سڀيئي اچي سلامي ٿينديس. جي گهمندو وتندو ته ڪتا پٺيئون لڳا گهمندس.
جز ۾ پڃرا ٻه آهن پر پکي هڪ آهي. هوڏانهن پکي ٻه آهن پر پڃرو هڪ آهي. پڃري جي قيد مان نڪرو.

رات

رات

ساري رات سبحان آهي، سبحان چوندا آهن پاڪ کي. اها گهرن جي اڳيئون وهيو ٿي وڃي، پر ڪنهن سنڀاريو ڪنهن نه سنڀاريو. سڄي رات نيٺ وڃي حضور ڏيکاريندي. جيڪو انسان رات جيئري ٿو رکي، تنهنجي الله سائين دل جيئري ٿو رکي، جنهن جي دل جيئري آهي، انهي جي الله سائين قبر به جيئري ٿو رکي. رات پنهنجي آهي، ڏينهن پرائو آهي.
لڏيو ٿي وڃي لڏ، تون به لڏيو وڃ لڏ سين.
رات لڏي ويئي ڏينهن به لڏي ويو، سارو جهان لڏيو ٿو وڃي. اوهين به غفلت ڦٽي ڪريو. رات بنا ننڊ جي، ڏينهن به بنا ننڊ جي، درياه به بنا ننڊ جي، وڻ به بنا ننڊ جي اُڀا ادب ۾ بيٺا آهن. ملڪن جو مالڪ به بنا ننڊ جي پوءِ اوهين ڪيئن ننڊ جا وڇائيت ٿيا آهيو! تون به بنا ننڊ جي ٿيءُ ته رات سان گڏجين. ان سان گڏيو وڃ ته وڃي صبوح اُتي ڪڍنديءِ.
رات آهي ويچار لاءِ. ويچار ڪهڙو؟ رب جو پار جو. پر اوهين سڄي رات بيخوفا ٿيا ستا پيا آهيو. خبر ناهي ته موت الائي ڪيڏي مهل اچي.
وڄ کڙنديءِ ويلا، تون ستو ڪهڙي ساءِ (سواد)،
ٿو جيڏا تو يار، ڪئين لهرن لهوارا ڪيا،
هيءَ ته هت وهاڻي، تون آڳہ ڪر اڳ جي.
ساري ماني کائي ساري رات سمهڻ اها حيوانن جي ريت آهي. ڏينهن جي نوڪري ڏيو پيٽ جي گذر لاءِ، رات جي نوڪري ڏيو خدا ڪارڻ. رات ساري چال۾ ٿي اچي. ٿڌي ڪوسي به چال ۾ اٿي اچي. جي ڪو چال سڌاريندو ته سرڪار وس واري آهي. اضافو ڏئيس، سروپاءِ ڍڪائيس يا آفرين نام ڏئيس.
ٿڌي ڪوسيءَ ڪاهه، ڪانهي ويل ويهڻ جي.
ماڻهوءَ جي اٿڻي ويهڻي بندگي آهي. سڀ ڳالهه چال ۾ ٿي اچي، جيڪو چال سڌاري! پوئين رات ننڊ نه ڪريو، پر ڏينهن جو به واندو نه رهجي، ٿڌيءَ ڪوسيءَ ڪاهجي.
ساري رات نه سمهجي. ساري رات جو ڀلا سوڙ ۾ پيو هوندو ته انهي کي لڍ چوندا آهن. اهو ڄڻ لڍن جي جماعت مان اٿندو. پوئين رات اٿجي. آهي ته اڌ رات کانپوءِ رات ڳالهائي ٿي پر ننڊ وارن سان. جيڪو ويٺو هوندو انهي نه چوندي. ڇا ٿي چوي؟ چوي ٿي حيف هجيئي، مون وهامندي ٿي وڃان، تون ننڊان ٿو ڪرين!َ اڌ رات کانپوءِ اٿجي . جي اڌ رات نه اٿين ته ڏيڍ پهر رات جو اٿ. انهي انسان جي صورت کي ٿو چئجي. انسان جي تعريف ڪلام الله شريف ۾ آهي، جنهن جو هادي رب ٿو ٿئي، انسانيت ۾ انهي کي ٿو آڻي.پر گهري وٺو. ڏسسو ته ڪهڙي بازار کڻي بيٺي آهي، ننڍو ٻار جي انگل ڪندو ته مائٽ وسيلو آهيس، ان سان ڳالهه ڪندو. هيءَ ٻي مخلوق جيڪا به آهي، حيوان وغيره سي سڀ پنهنجي رب کان گهرندا آهن، جيئن ٻار گهرندا آهن.
ٽپهريءَ ۽ اَسر جو پويون وقت چڱو آهي، ويهي رب ياد ڪجي. اَسر جو جيڪو اُٿي اهو سڀني کان اڳي سمهي رهي ڇو جو ٻين کي ته اٿڻو ناهي، هن کي اٿڻو آهي، مسافريءَ ۾ هوندا هواسون سائينءَ سان. پوءِ ماڻهو ٻه ٽي ٻه ٽي ٻڪريون ڪهندا هئا جو خلق سائين جن سان گهڻي هلندي هئي. رات جو پاڻ گرهه ڪو کاڌائون ته واهه نه ته کير ڍڪ پي سمهي رهندا هئا. ٻوڙ پلاءَ پيا ٻيا کائيندا هئا. پاڻ سويلئي سمهي رهندا هئا. ننڊ به ايتري ڪجي جيتري جڳائي، واڌاري ننڊ حرام آهي. غفلت سڀ ننڊ آهي ههڙي سفر ۾ غفلت ڇڏي ڏجي رات پنهنجي آهي، ڏينهن پرائو آهي. ڏينهن به واندو نه ويهجي. ڏينهن نه لڄائجن. اُٿئي ويٺي ڪم هاج ۾ دم سان هججي.
رات صفات آهي، ڏينهن ذات آهي،جيئن اوندهه ۽ سوجهرو. جنهن مهل حقيقت جو سج اُڀريو تنهن مهل صفات ويئي. رڳي ذات بچندي. الله سائينءَ کي سچ موڪلڻو هجي ته پهرين رات موڪلي ته جيئن ڏينهن وڌيڪ وڻي۽ قدر ٿئي. رات آئي ته ڏينهن جي اميد ٿي. رات مهر اچڻ جي نشاني آهي. ڏکن پٺيان سک آهن.
پنهنجن پيارن کي جيڪي سور ڏنا اٿس تن جي زماني وارن کي خبر ئي ڪانهي. سور پٺيءَ ۾ ايترو آهي جنهن جو ڪهڙو احوال ڪجي. پر شڪر آهي جو رات ته جاڳائي ٿو.

دل

دل

مالڪ جي طرف ڏي دل کي تازو رکجي. جهڙي تهڙي حال سان به دل ٻڌل پنهنجي رب سان هجي. اها دل پوءِ الله سائين سهڻي ٿو ڪري. دل سهڻي رکو پنهنجي رب ڏانهن . دليئون قبول ڪريو پنهنجو رب. جيڪي چڱيون دليون آهن انهن رب ڪريم قبول ڪيو. سهڻي جي صحبت ۾ پئي ڪيتريون دليون سهڻيون ٿيو وڃن. جي دل سهڻي جي يادگيري ۾ رهندي ته اها دل پيئي سهڻي ٿيندي. سهڻي کي وڻن ٿيون سهڻيون دليون. سهڻيءَ دل سان مرجي ته چڱو آهي. دل جاڳائجي، خدا جو خوف ڏيکارجيس. جو رب جي سرڪارڏاڍي آهي.
ڪا ڪا دل سهڻي ٿي ٿئي. جا دل رب قبول ٿي ڪري سا سهڻي آهي. نالي رب جي سان سڀ سونهي ٿو، سهڻيون دليون ڪئين دليون سهڻيون ٿيون ڪن.سهڻي شڪلوڻي زماني جي ماڻهن کي، دل سهڻي وري وڻي رب کي. نالو رب جو دل سهڻي ٿو رکي. ميران ٻائيءَ جي دل سهڻي به نالي رب جي ڪئي هئي.
دل کي جيئرو سندس يادگيرو رکندو آهي، جنهن دل ۾ الله آهي ته اها دل تازي آهي. اوهين ساڀيان پنهنجي دل الله سان ٻڌو. جا دل الله سان ٻڌل آهي، انهيءَ کي ٻيو ڪير ٻڌي! دل به چور جي پنهنجي رب جي طرف، باقي هن زماني ۾ ماڻهو ڪيترا هٿ هڻندو! هتي ڪجهه به نه آهي. جيڪي آهه سو اڳتي آهي. ٿڌيءَ ڪوسيءَ دل شروع ٿي بيٺي هجي پنهنجي رب ڏهون. ڪا ڪا دل به بجليءَ وانگر ٿي آهي. جيئن بجليءَ ۾ ڇڪ ٿي ٿئي تيئن دل جيڪا وڌيڪ ڇڪ يا ڪشش ٿي ڪري اها به بجليءَ وانگر آهي۽ ڇڪ ٿي ڪري.
دل تي نظر آهي محبوب جي.
هٿ ڪار ڏي، دل يار ڏي.
دل کي هاڻي وڃڻ جو ٻارڻ ٻارجي ته جوش جاڳن دل درياه آهي،ڀل ته دل تي ڇو ٿو بيهي. چولو عشق جو، يعني ته جڏهن زمانو وسري ۽ هن پاسي ميل پئجي وڃي. پنهنجي جدائي سنڀارجي جو ضرور اٿڻوآهي اِڌاهين.
ڪيترا ڏينهن هٿ چوريا! دل به چوريو، جڏهن دل سان جنهن کي لڳي آئي ته هٿ وارو انهي کان پاڻيهي ڍرو ٿي ويندو. هيءُ هڪ وڏو سفر آهي، ماڻهو اچي منزل کي ويجهو ٿيو آهي، ڪنهن سنڀاريو ڪنهن نه سنڀاريو. هيئنر “ ونحن اقرب” ويجهو آهي.
گهڻو ئي هٿ پيرکي وهايواٿو، هاڻي دل کي وهايوَ. جا دل شروع ٿيل آهي پنهنجي رب ڏهون، اها دل ڄڻڪ پنڌ ۾ آهي. هو سوَ مڻڪا سمرنيءَ جا ڦيرين تون هڪ مڻڪو دل جو ڦير نه اتي آرسي سڏبين.
آرسي جن ڪيو، اٺ نه ٻيلي تن جا،
پٿر پير ڊگها ڪري جڏهن ستيون جي،
تڏهن تنيين کسي، ساٿ ستيئي ڇڏيو.
جيسين ڳالهه دل سان نه لڳندي، تيسين هٿ واري نه وسرندي. جنهن کي لڳل ناهي ته لائي ڏسي. ڄڻ ڳالهه دل سان لائجي. پر سو به لڳل هونديس ته هي هي به هونديس. سڄو ڪيس مٿي تي آهيس اها خبر ئي ڪانهيس!
اي هينئان ننڌڪ، تون سڄڻ ساريو نه مرين!
جڏهن دل سان لڳي ائي ته پوءِ هٿ واري پاڻيهي وسرندي. جنهن کي لڳل ناهي ته لائي ڏسي. ڄڻ ڳالهه دل سان لائجي. پر سو به لڳل هونديس ته هي هي به هونديس. سڄو ڪيس مٿي تي آهيس، اها خبر ئي ڪانهيس!
اي هينئان ننڌڪ ، تون سڄڻ ساريو نه مرين!
جڏهن دل سان لڳي آئي ته پوءِ هٿ واري پاڻيهي وسرندي. پوءِ
سي ڪيئن اُجهامن من جنجا سنڀاليندڙ سپرين!
هي وڳ به ڪنهن جو ته آهي!
بادشاهن کي جڏهن دل سان لڳي آئي ته بادشاهيون ڇٽي ويون. پيرن مان جن کي دل سان لڳي آئي، تنبو طولان ڇڏي بنڊيون سيرانديءَ ڪري رب قبول ڪيائون.،
جنهن وقت دل سان لڳي آئي، ته پوءِ اها دل هڪ غنچ آهي رب گهرڻ جو. مالهي پڪو اهو آهي جو گلن تي بيٺو آهي باغ ۾.کليل خوشبوءَ واري گل تي ڀنور ايندا آهن. مالهيءَ جو ڪم آهي گل سنڀارڻ. گل دل کي چوندا آهن، ڀونر اک کي چوندا آهن. ڀلي دل جي مکڙي کلي ته پوءِ پاس ٿيندين. هر ڪوئي پاس ٿو ٿئي، توهين سبق پڪو ڪريو ته پاس ٿيو. دوست دل مون نه ڪڍجي، دل ۾ پچائجي.
وڃن ٿيون وجود ۾، لونءَ لونءَ ۾ سي لارون،
هادي فقير، ڪج ڪو درد جو دارون.
ظاهر باطن به الله انهن سان راضي آهي جيڪي دليون محبت رب ڪريم جي ۾ رهن ٿيون. محبت مالڪ جيءَ ۾ دليون سهڻيون ٿين ٿيون، ظاهر باطن، منهن سهڻي کان دل سهڻي چڱي آهي. سهڻي سائينءَ جي محبت ۾ دليون سهڻيون ٿينديون آهن. زماني وارن سان به گهڻو نه ڳالهائجي جو گهڻي ڳالهائڻ ۾ دم اجايا ٿا وڃائجن. دل ڀلي رب پنهنجي سان ڳالهائي، محبوب ٿو محلات ۾ ڳالهائي. سر قربان ڪر نه ته نشان ڪر ته چئينئي.
سيکارڻ جي ڳالهه ناهي. ڪجهه سمجهڻو آهي.
سڪ به لڪ به، پوءِءَ به لڪ لڪوٽيءَ لڪ،
ته تڏهن پسڻ ٿئي پرينءَ جو.
جنهن دل ۾ الله جو نالو اچي پيو ته اهو ڪيترائي نالا وساري ڇڏيندو.هڪڙي درويش وٽ هڪ دنيا ماڻهو پنهنجو پٽ ننڍي هوندي ئي ڇڏي ويو. ڇوڪرو اتي ڪم ڪار ڪندو هو. روز صبوح جو فقير کانئس پڇندو هو ت ابا تنهنجو نالو ڇا آهي؟ ڇوڪرو به هر روز پنهنجو نالو ٻڌائيندو هو.ائين ڪندي ڇوڪر اچي جوان ٿيو ۽ مٿون اڇي ڏاڙهي مچ لٿيس. فقير اڃا به ڇوڪر کان نالو پڇندو اچي. هڪ ڏينهن ڇوڪر فقير کي چيو ته قبلا ورهيه ٿي ويا آهن روز پيا نالو پڇو، منهنجو نالو اوهان کان وسري ٿو وڃي ڪيئن؟فقير چيو ته ابا اسان هڪ نالو ياد ڪيو آهي ۽ اهو اندر ۾ اهڙو ته وُڙهي ويو آهي جو ٻيا نالا سڀ وساري ڇڏيا اٿس. من ۾ چڱو نالو اچي پوي ته رب جي مٽ نه. خيال رب سان ٻڌل هجي. هن ڪ۾ ئي خيال جو آهي.نالي رب جي کي ختم ڪري ٻين ڳالهين سان لڳڻ، اهو جاهلن جو ڪم آهي، جاهل انهيءَ کي چئجي جيڪو پاڻ ڏانهن بيخبر آهي. اهو علم ئي اهڙو آهي.

ننڊ نڀاڳ، جاڳ سهاڳ!

ننڊ نڀاڳ، جاڳ سهاڳ!

خيال خدائيءَ کي مرد ٿي وٺجي جو هيءُ پنڌ مردانو آهي. هينئر وقت حياتيءَ جو به آخرين آهي. پوءِ انهن کي اڳيئون اوکي ڪانهي جن کي اٺ ئي پهر دل ۾ سندس نام آهي.
جن جي دل ۾ اٺ ئي پهر الله آهي، اهي ماڻهو بي قبضا نه چئب.ماڻهو هن جهان ۾ آيو آهي ڪنهن جي فيض لاءِ. سو الله ئي وساريو. اهي ڳالهيون ساڀيان آهن. جيڪي ڳالهيون ساڀيان آهن سي ساڀيان سمجهجن. اٺن پهرن ۾ من ڪو دم هٿ اچي! ماڻهو اهڙو به نه آهي. ڄاڻجي ته اهڙي به نه هيس.
چريون ڏيئي چار، بيوان وٺجي هڪڙي،
پوءِ بيوان سندو بار چريون چوريئي نه سگهن.
چري به دل، بيوان به دل. چري اها دل آهي جنهن پنهنجو رب وساريو آهي. بيوان اها دل آهي جنهن کي نام جو نشو هر دم بيٺو آهي.
هيڪر دل ڏيئي وري کڻي نه وٺجي. دل کي جڏهن يادگيرو ٿو پوي ته اهو دل کي ڄڻ سڏ پهتو. دل جو ڪم آهي ته نه وسري نه وسارجي.
هٿ هاج ۾ دل دوست ڏي.
جا دل فراموش آهي، انهيءَ کي ننڊ چوندا آهن. فراموشيءَ ۾ دل مري ويندي آهي. ڄمار وڏيءَ کان سمجهه وڏي ڀلي آهي. توکي ٻيا ٿا جاڳائين تون دل جا جوش جاڳاءِ. جوشن کانسواءِ غير نه جلندو. غمزا به غمن سان لڳندا آهن. جيڪا دل رمزن ۽ غمزن ۾ آئي، اها خبر انهي کي رهندي. محبت رب جيءَ کانسواءِ دليون ويران ٿي ٿيون وڃن. هٿ، پير، ڏات چوريو ٿا باقي دل نٿا چوريو!
ٻريئي ته ٻار نه ته ڦوڪ ته لڳي انبرين(انبر:وڏي ڳالهه) نه ته جيئن باهه وسامندي وسامندي وسامي ويندي آهي. تيئن وري دل به زماني ۾ وسامي ويندي آهي. دل کي زنده به رب جو يادگيرو رکندو آهي. دل جيئري رکندو آهي رب جو يادگيرو. چڻتو رب جو اصل دل تان نه لاهجي. چڻتو مڙيوئي مالڪ جي طرف ڏانهن هي. جا دل حاضر ناظر آهي.تنهن دل کان رب نه وسرندو.
مالڪ جي نام جو دل تان يادگيرو اصل نه لاهجي، نه ته اڳيئون ٻي ڪا وسئن آهي اصل ڪانه. هلڻو به ضرور آهي. اهي توهانجي نه دلين کي چهبوڪ هڻجن ٿا پيا. بيخوفائي اصل نه ڪجي. دل نه قبول ڪري ته به رب قبول ڪرائجيس. جيڪا دل مالڪ جي محبت نٿي قبول ڪرائجيس. جيڪا دل مالڪ جي محبت نٿي قبول ڪري اها کوٽي آهي. ادم ڪري به پنهنجي من کي سمجهائجي ۽ دل کي قبول ڪرائجي جو ههڙي مهل، ههڙي حياتي وري هٿ اچڻي ناهي.
دل کي اجايا گهنگهرو ٻڌا اٿو جو اجايو هيڏي هوڏي جون ڳالهيون پيا دل ۾ رکو. هڪ ڳالهه محبت پنهنجي رب جي. پنهنجي عضون سان پيا ٿا کيڏيو. ايتري پنهنجي رب سان ڇو نه محبت رکو ته لکيا ڏوهه لهي وڃن! ڇڏيو اهي ٻاراڻيون رانديون. رب ياد ڪريو نه ته پوءِ ياد ڪندو.
دليون موهيون ويٺيون آهن زماني ۾. هن پاسي ۾ جڏهن دل موهجي ٿي ته طرف ئي انهي وڃي پيو. زمانو آخر فنا ڏٺائين، ڪم ڪندو وتيو ته به معنيٰ سان رهيو. جيڪو معنيٰ سان رهيو. جيڪو معنيٰ ئي نه سمجهي ان سان ڪم ڪيهو. معنيٰ ئي پنهنجي سمهي، پاڻ ئي ڪتاب آهي. پر جي ڪتاب ۾ منهن هڻبو ته جيڪو سو نقطو نظر ايندو. ڪتاب ۾ منهن هڻي ته ڏسي. علم مان گهڻو واقف هجي پر جي پاڻ ڏانهن بيخبر آهي ته جاهل آهي. پاڻ ئي جيئرو ڪتاب آهي.
جيڪا دل رب نٿي قبول ڪري ته اها دل ڪڍي ڪتن کي ڏجي ته من ڪتن کاڌي ڪو درجو ٿئي! رب جي نالي ۾ وڏي طاقت آهي. ڪو چڱيءَ طرح رهي ته ڏسي ته قلب جا طاق ئي ڪڍي ڇڏيندس.
بيدردي دل مئي کانپوءِ نه زال آهي نه مرد،کدڙي آهي. جنهن دل ۾ هي هي نه آهي اها دل آباد نه آهي.پر سو به تڳل هونديس ته هي هي به هونديس.اُڻ تڻ پنهنجي رب سائينءَ جي دل ۾ هجي. اڻ تڻ مالڪ جي دل تي دائم هجي.
ڪڏهن من ماڪوڙي، ڪڏهن ڪيهر شينهن،
سرتيون سارو ڏينهن، هينئون ته هڪ جاءِ ڪڏهين.
درد جاڳائجي. درد مالڪ جي نام سان جاڳايو جو نيٺ مالڪ سان اول آخر ڪم پوڻو آهي. مالڪ جي طرف کان دل کي بيدرد نه ڪجي. بادل وسن ٿا، برپٽ جا گل به ٽڙيون پون. هيءَ دل به ائين آهي. رب جي نظر دلين تي آهي. بيدردو نه گهمجي. سواءِ رب جي دل بيدردي ٿئي ٿي. رب جي محبت دليون ويجهيون ڪندي ايندي.
دردمندان ديان دانهان سڻ ڪر آپ خداوند کڙيا،
دل درياهه، من ٻيڙا محبت والا، ٿي مردان تريئي.
ڪنهن پڇيوته قبلا هيتري نصيحت هدايت ٿا ڪريو، ٻڌون به ٿا، سمجهون به ٿا، پر دل جاڳيئي نٿي سو ڇو؟ چي ننڊ هجي ته جاڳي! هتي دليون ئي مري ويون آهن. پر ميون کلون رڱجن ٿيون، باقي ميون دليون ته رڱبيون! هُن ۾ مصالح ٿا پون. مئيءَ دل جو مصالح آهي نيڪن صحبت. ليڪن جي صحبت ۾ دل رَچي ويندي آهي. يا نه ته به ڪڪورجي نه ويندي،( پڇندي ايندي ميوي وانگر) ۽ نيٺ رچي ويندي. ٻيو ڪلجڳ به آهي، انهي طرف جو ڪوبه خريدار ڪونهي. سو ٻين سان ريس نه ڪريو اوهين سعيو ڪريو.
کلن ۾ مصالح وجهندا اٿن. پوءِ اٺ ٽي پهر بنا ننڊ جي اڀيون ادب ۾ بيٺيون هونديون آهن. هيءُ به اٺيئي پهر ادب ۾ بنا ننڊ جي اُڀو رهي ته رڱجي پوندو. صابرين دل ڳوڙهي رڱيل ٿيندي آهي.
ڳوليانءِ ڦوليانءِ هوت، شال نه ملانءِ هوت،
من اندر جي اوت ملنديئي مات ٿئي،
ويجهو ٿي ٿو ورنائي دانهون دردمندن جون.
اهي هڪڙن لاءِ بيت آهن، هڻ وارن لاءِ وڏيون هدايتون آهن. ليڪن جي صحبت اها آهي. اهي دل سان هنڊائجن، راز ڏي ٿا ڇڪين. راز کانسواءِ ملي نه سگهندو. راز گهري وٺجي پاڻ منجهان. هينئر ويجهو آهي.
دل جي آزار جو دوائون چار آهن. هڪ ته صحبت ليڪن جي هجي، ٻيو علم حق جو هجيس، ٽيون رات جو اوجاڳو هيس ۽ چوٿين مٺي بک هميشه لاءِ. سواءِ ديدار جي ٻي دوا ڪانهي مرض منهنجي جي. ويجهو هججي ته ڏاڍو سٺو آهي. صحبت دل کي تازو ٿي ڪري.
دل سهاڳڻ اها آهي جا پنهنجي گهر جو ڪم ڪري، جتان آئي آهي هت ڏيساور ۾. پنهنجي گهر جو ڪم ڪريو، پينون رليون نه ٿيو، پنڌ ڪريو. اڄ ڪلهه مريد مرشد کي پنيون رليون ٿيو پون. پنڌ ڪريو، اوهين لاهي پائي رڳو پيٽ تي بيهي رهيا آهيو. ٻار کي هڪ ٿڻ وات ۾، ٻيو هٿ ۾، ته ٽئين لاءِ پيو ڏسي. هر ڪوئي پنهنجي اعمالن سان آهي. وڃي انجي دامن وٺو. جيڪا دل مرشد جي چوائيءَ ۾ آهي، اها دل فيض لهي ٿي. جيڪا به دل سهاڳڻ هوندي آهي. اها دل هتان هدايت جا زيور پائيندي آهي، اڳيئون سهاڳ جيئن ملي. جيڪا به اڳ سهاڳڻ هوندي، انهيءَ دل ۾ ڪٺمال (رحمت جي مالها) رب جي يادگيري تي ٻڌل هوندي.
گلا براءِ هڪ دفعي عرض ڪيو ته قبلا جلد گهرايو ته ديدار نصيب ٿئي. ٻچو دل جيئري رکجي ته ماڻهو ڄڻڪ مليو پيو آهي. پري پاڻ چڱو.
جيئاريس ئي سنڀار، ملي ڪنديس ڪوهه!
ويرون تار وجود ۾ آهي پرينءَ جي پچار،
سي ساجن ڪيئن چئجن ڌار، جيڪي هنئين ۾ حل ٿيا.
ڪهاڙي وهائيندي وهائيندي مڏي ٿي پوندا آهي ته لوهار جي دڪان تي کڻي وڃي آهي لارائڻ. هيءَ دل به هڪ ماس جو ٽڪر آهي. زماني ۾ رهندي رهندي ڪيئن نه مڏي ٿيندي! دل کي زماني کان جهلي هڪ رب ياد ڪريو. اوهان پنهنجو دوست رکو دل ۾ ته اوهان کي پنهنجو دوست آڏو ايندو. دل مان شڪ ڪڍي حق سان رهو. رب ڇڏي ٻيءَ ٻوڳليءَ پيو ته ڄڻ ماڻهو ٻتڙ ۾ پيو. ديوان حافظ ٿو چوي ته دل ۾ هڪ جي جاءِ آهي، جي گهڻائي آهي ته مسافرخانو آهي.
يقين جو درخت آهي مومن جي قلب تي. ايمان انهي درخت جو ڦر آهي مومن جو قلب تي. ايمان انهي درخت جو ڦر آهي، جنهن کي حياءُ هوندو. ايمان به انهي کي ٿيندو. پر جي حياءُ ئي نه هوندس ته ايمان ڪٿان ايندس! مومن معنيٰ موم دل يا عابد. ڪوجهيءَ دل کي جهان ئي ڪوجهو ۽ سهڻيءَ دل کي جهان ئي سهڻو پيو نظر ايندو. پاڻ چڱو ته ان کي جهان ئي چڱو نظر ايندو. مومنن جي دل ۾ الله آهي، عام جي دل ۾ ڪتا آهن،ڏسيو فقيرن کي، ڀونڪون ٿا ڪن.دل ڏسي ٿي، ٻه اکيون ٻه ڪن دل به رکندڙ آهي.

اک

اک

دل وارين اکين سان ڏسجي ٿو. اوهين به هوند مونکي ڏسو، پر جڏهن انهي طرف واري اک کوليندوَ ته پوءِ ڏسندوَ. ڪو خبردار اک کوليندو آهي، جو مالڪ جي نام سان خبردار هجي. وري به دل جي اکين سان ڏسندو.
اکيون به اهيئي پسندي پاڪ ٿيون.
باقي هيءَ اک ظاهر واري دنيا جي جهان ۾ ڦاٿل آهي. هيءَ بازار اوتري تائين کليل آهي، جيتر پنهنجي اک کليل آهي. اک بند ته بازار به بند.
اک به اها کلندي جا صورت محبوب جي سان ٻڌل مقيم رهندي آهي. جنهن اک کي ترڪڻ بازي لڳي پيئي هوندي، هيڏي هوڏي پيئي واجهائيندي، ته اها اک ڪيئن کلندي! اک نه کلندي آهي. غافل رب جي طرف کان به نه ٿيڻ گهرجي. اهو پنڌ به اکين جو آهي ۽ گهرندي به اک آهي. سڀاڻي ٻوٽبيون، ڄڻ مهل ٿي ويئي.
فڪر دليل تيسيتائين آهن جيتر اک ٻڌل نه آهي. اک صورت سان ٻڌبي آهي. اک صورت سان ٻڌل رکجي پوءِ انهي ڦرنا نه پوندا. جنهن جي اک صورت سان ٻڌل آهي، درجي بدرجي هلي ويندو. ماڻهو اهو وسوڙيل آهي. تنهنڪري سونهون نظر مان نه ڪڍجي، مرشد جي صورت اک مان نه ڪڍجي. اک گڏي ڏسجي. اک به هيرجي. جي ڏسڻ مئون ڏسجي ته سڄڻ سامهون آهي. هينئر پارس پرين ويجهو آهي. اک پوئتي وٿيون لڳنديون. اکيون ماروئڙن لاءِ پکا آهن، پنهنجي محبوب وسيلن لاءِ، جيڪي ڏسندي ڏسندي پراڻا ٿي ويا آهن.
ڦرنا ۽ دليل جيڪي پون ٿا سو اک ٻڌل نه آهي. دليل اک کي به پون ٿا سو اک کي نشان ڏجي. پوءِ اک نشان ۾ لڳل هجي. صورت مرشد جي نشان ڏجيس. اک دونالي آهي. ڀلي ڪري نشان ۾ لڳل هجي. اک ٻڌجي. بادشاهه جي سلام تي وڃجي ته هليو وڃجي، اک هيڏي هوڏي نه ڦيرائجي. ٻڌل ڀلو آهي ماڻهو. پر اک به ٻڌل ڀلي آهي مرشد جي صورت سان. ٻڌل کي ٻيو ٻڌي نه سگهندو. اک عام کان ڦيرائي صورت ئي آڻجي. اها تعليم ئي ٻيءَ طرح آهي. سڀ شيءِ تعليم ٿي گهري.
اک جي محبت سونهين سان هجي. اک جي محبت سر سان هجي. پيوند سان اک جي محبت رکجي. اک به سونهين رهبر سان هيرجي. اک پيئي درجه بدرجه هيرجي مرشد جي صورت سان. اک به ڀلي ڪم لڳل هجي. نگاه نگاه ۾ گڏيل هجي. نگاه نگاه ۾ وجهه ته نين سفاري رهن، ٻين ڏانهن سڱ ته ڇني هلندا!.
ڳهه کي اوجاريو ته چمڪندو. اک کي اوجارجي اوجاڳي سان. اوجاڳو اداسي نيڻ ڪري ٿو. ڀلي اک اک نيراني ٿئي. اک کي نيرانو ڪجي، جيئن اکين سان الله گهرجي. اک بکي رهي. جڏهن اک بکي رهندي تڏهن طلب رکندي. اهي ڳالهيون عام لاءِ نه آهن. انهن لاءِ آهن جن کي مليل آهي.
اوهان سان منهنجي هينئڙي جي آهي هير،
نال پرين لايو آهي نيڻن نانوَ.
هيءَ دنيا جي اک پٽيل آهي حرص سان ، اها به پيڙجي. سڀ آهي سا سمنڊ ۾ ٿي رهي. انهيءَ ۾ اَبر آسمان جي منجهئون قطرو هڪڙو پاڻيءَ جو ٿو پوي ته پوءِ وات کڻي ڀيڙيندي، وڃي موتي لاهيندي آهي. اوهين به اک ڀيڙيو ته معرفت جا موتي وڃي لاهيوته ٻئي جهان چڱا ٿي وڃنوَ.
هينئر پنهنجو محبوب گهر ۾ آيو اٿوَ. يا سر نشان ڪريو يا قربان ڪريو. سک ته محبوب کان جدا ڪندڙ آهن.
جيڪي اکين آڏا سپرين سي پري ڪيئن چئجن!
سو اک واندي نه ڇڏجي. آخر هڪڙي ڏينهن ته قدر پوندو جڏهن ساري جهان مان هيڪلو ٿيندو. سو اهو ڏينهن ويجهو ٿيندو پيو اچي. اک واندي نه ڇڏجي،دم خالي نه ڇڏجي. اسرار اکين منجهه آهي.
اکين جي ملڪ ۾ هلو ته اکيون به عيدون ٿيون ڪن. جيئن ماڻهن تي نالا آهن تيئن اکين تي به تالا آهن. ڪا اک رانجهن آهي ۽ ان جي نظر هير آهي جا نالائق پيئي ٿي نوازي. ليليٰ معنيٰ دل جا محبوب جي سٿي رهي. مجنون معنيٰ اک، اکين سان هلجي. اکين جو پورهيو ماڻهوءَ کي پيارو ٿو لڳي، هٿ جي پورهئي کان. اوجاڳا به اک ڪري ۽ سودو به اک ڪري.
نين سوداگر دلبر سودا، عشق دلال ڪيتوسي،
اک مجنون ته دل ليليٰ آهي، اک پوتر ته دل گل آهي.
صبح جو گل پاڪ آهي جي ڪو پاڪ ڪري ڏسي. پر جي ڪو غير ڪري ڏسي ته ان لاءِ غير آهي. هي سڄو سمجهه جو ڦير آهي. حسن جو گل پاڪ آهي ۽ اک پوتر آهي. جڏهن پوتر گل ئي پيو ته پوءِ راضي ٿيندو. پوتر جو ڪم آهي گل تي ويهي مشتاقي ڪندو آهي،مشتاقي وٺي وري اڏرندو آهي . ٻاهرئون سير ڪري وري به اچي گل تي ويهندو آهي. پر جي وري اڏرندو آهي ته سير ڪري اچي گل تي ويهندو آهي.زنبق جو گل پنهنجي اندر ۾ به لڳل آهي. اها رمز بازي آهي، ڪاملن جو پنڌ آهي. پنهنجي دل کي ڪامل رکجي پنهنجي رب سان. رحمت جو ڪڪر الله سائينءَ جي مهر سان اوچتو اچي مٿان وسندو اهو توڪل جو پنڌ آهي. رب نگهبان آهي دل کي رڳو رب قبول ڪرائجي. سواءِ رب جي ٻيو ڪهڙيءَ ڳالهه جا ڀروسا رکبا!.
اک به جڏهن ٻئي پاسي کان ٻڌندو تڏهن سونهين پاڻ تي ٿيندي. ماڻهو ڳوليئي پاڻ کي ٿو. ڀونر وانگر گل تي مشتاقي وٺو. وري اڏري ٻاهران سيرڪري وري به گل تي ويهجي. اوهان به جهاتي پاڻ ۾ پايو.
هيءُ پنڌ ئي اکين جو آهي ۽ سمجهڻ به اکين جو آهي. سڀ ڪم اک جو آهي. اکين کي عادتون سيکارجن. گڏهه گابو به هيءَ اک ڏسندي. اگر صراف آهي. اک واري صراف چوندا آهن. باقي بازار ۾ خلق گهڻي آهي. هيرن جي هار جي خبر به صراف کي پوندي. لقاپور ۾ لقا پيئي ٿي لٽجي. لقا کي به اک لٽيندي آهي. (لقا پور: هي جهان ، لقا : راز الاهي)
اڄ فيصلا اهي ٿا ڪن جن کي پنهنجي ڪيس جي ئي خبر ڪانهي. هيري لعل جواهر جو ملڪ به هيءُ آهي. صراف ٿورو آهي يعني اک وارو ٿورو آهي.
جهان بحر آهي، بدن ٻيڙو آهي. بدن جهاز ۽ اک ناکئون آهي. ناکئون زمين تي لهندو آهي ته به ننڊ نه ڪندو آهي. بچڪو کولي ته واپاري اچي سودو ڪن. جهاز تي ڪهڙو سامان آهي؟ خزانو حياتيءَ جو اٿس. دوست به انهي جهاز تي چڙهيل اٿس ۽ دشمن به انهي جهاز تي چڙهيل اٿس. ماري به انهي جهاز تي آهي. تنهنڪري فراموشي ڇڏي اک کوليو. آخر هلڻو به آهي. قبر مسڻ به سجهن ٿا يا نه؟
راتيون جي جاڳن آءٌ سيئي ڪنديس سيڻ،
تنين سندا نيڻ، اوجاڳي اوجاريا.
اک جو پورهيو آهي وڏي ۾ وڏو. اک آهي ڪپتان جهاز جو ۽ دل آهي قبل نما، راه ڏيکاريندڙ.
هي بدن جهاز آهي، دل قبل نما آهي، اک ناکئون آهي. سڀني وصفن سان آهي. جيڪي وصف آهن سڀني سان آهي، پر سڃاڻي پاڻ کي. پر يڪي مرشد جي اک سان سڃاڻي سگهندو سو پنهنجي هنن اکين سان نه سڃاڻندو، ڇو جو هي صفات ۾ ڦاٿل آهن، هوءَ ذات ۾ آيل آهي. ذات صفات ائين آهي، جيئن هيءَ رات جا آهي، سا صفات آهي. هن صفات ۾ جيڪو سج ٿو اڀري اهو ڄڻ ذات ظهور ڪيو آهي صفات ۾. تيئن انهي بدن ۾ صفات آهي، انهي ۾ ذات ظهور ٿي ڪري. جهڙي هتي اونده آهي تهڙي اونده ماڻهوءَ کي پنهنجي اندر ۾ به آهي. پوءِ اونده ۾ نه دوست جي خبر نه دشمن جي خبر. اونده ۾ ڪهڙي خبر پوندي دوست دشمن جي، ماڻهو سوجهري ۾ اچي. اک مطلوب جي ڇا نٿي ڪري طالب لاءِ. نهارڻ سان نشو ڏيئي ڇڏيس( عشق جو) ! جيڪي مرشد جي اکين سان ڏسي سگهبو سو پنهنجي اکين سان نه ڏسي سگهبو. مرشد ساڀيان طالب وٽ ويٺو آهي. مرشد سر آهي طالب ڪرسي آهي، سر ڄڻ مرشد جو اچي ويٺو.
وڏي ۾ وڏو حيوان آهي هاڻي، هستيءَ جو هاٿي نفس. اهو رهي ٿو ڪجلي بن ۾. اک آهي ڪجلي بن. اک آهي نفس جي رهڻ جي جاءِ. ايمان ڪٿي ٿو رهي؟ لٽي ۾ رهي ٿو، جُتيءَ ۾ رهي ٿو. کاڌي ۾ به ايمان رهي ٿو. پر ڏسي وري به اک ٿي. سو اک جڏهن پنهنجو پاڇو ٿي ڏسي ۽ خيال آيس ته مان به ڪجهه آهيان ته ڄڻ ايمان ٿيس ۽ هڏ ئي وڪڻي ڇڏيائين. اک به ڪڏهن تجلي ٿي ڪري. بجلي ڀريل ڪڪر ۾ ٿيندي آهي. جن اکين کي قرار آهي ته ساري جان قرار ۾ آهي. جي اک بيقرار آهي ته ساري جان بيقرار آهي.
شڪاري ڪنهن کي چئجي؟ طالب شڪاري آهي جو دليل خطرا شڪار ڪندو ٿو وڃي. شڪار ڪهڙو عضوو ڪندو آهي؟ اک شڪار ڪندي آهي جو دليل ساڀ اک کسي ٿا پون. وڻج به اک وهائيندي آهي.
جيڪي وصف، سڀ پاڻ ۾ اٿس. پرڏيهه ئي ماڻهوءَ کي ڏيهه آهي، پنهنجي ڏيهه ڏي ڀلي ڪري وڃي.پر اکين سان وڃي.اکر مڙيوئي ادب جي ڌاري. بي ادب آسماني رسيدو ٿيندو ڇا! آسمان پاڪ جايون آهن. ملائڪ پاڪ جاين تي هلندڙ آهن. اکين کي ادب سيکاريائون.

زمانو

زمانو

هي زمانو ڏيساور آهي. وطن ڇڏي ماڻهو هتي ڏيساور ۾ ڪنهن ڪم سان آيو آهي. اهو وساري ماڻهو هتي وطن ڪري ويهي رهيو آهي. وطن کان ماڻهو بي وطن آهي. وطن جي تانگهه ئي ڇڏي ڏني اٿس.
بندا بيراڳي ڪر ڪا وطن ورڻ جي،
وطن جن وساريو، حيف تنين کي هوءِ.
جنهن جو مڪان هتي ڪونهي، تنهن تي ڪهڙو ويساهه ڪجي!ٰ
وطن ڪنون بي وطن ٿياسون،
ٽٽ ڳئي تانگهه وطن دي، قسم حسن دي،
ديس ڪنون پرديس ٿياسون،
ڪل پئيسون دشمن دي، قسم حسن دي،
باغان دي وچ ٻوٽي ڪوماڻي،
گلچمن دي، قسم حسن دي.
هي جهان باغ آهي. گل چمن اها دل ملول ٿي آهي، چمن جي مٿان گل بيٺو آهي زنبيق جو. ڳالهه رڳو پنهنجي آهي، انهيءَ صورت جي. ڪتابن جو ڳالهيون ٻڌندو ٻين جون، سو سکندو! پاڻ کي سمجهائجي.
آخر انڌا اهي سڏبا جن هت نه ڏٺو هو ڏيهه. پنهنجو پاڻ کي سمجهائجي. نيٺ پنهنجي وطن هلڻو آهي، پنهنجي گهر هلڻو آهي. آخر انهي سچي جهان ڏي هلڻو آهي، جيئن انهي سچي جهان ۾ نيڪن جي روبرو ماڻهو پشيمان نه ٿئي، جو هميشه رهڻ وارو ملڪ به اهو آهي. وڻڪار به اهي ويا جن هت اچي سنڀاريو. جيئاريس ئي سنڀار. هڪ گهر ڇڏي ٻئي گهر ماڻهو مهمان آيو آهي. ابا اما نه جھلي سگهيا، سو پراوا پٽ ڪيترو جهلي سگهندا! ساري جهان مان هيڪلو ئي هلبو. پهرين رات اتي پوڻي آهي جتي نڪو امڙ نڪو ابو.
بيڪمو ماڻهو هت هن گهر ۾ به نٿو وڻي. جيڪو اصل پنهنجو هر اٿو انهي کان بيڪما نه ٿيو. آخر پنهنجي گهر هلڻو آهي، هتي پنهنجي گهر ۾ جنهن گهر جي ڪم لاءِ آيا آهيو، انهي گهر ڏانهن ماڻهو بيڪمو آهي. هيءُ وڏو سفر آهي، جيئن ماڻهو اڳيئون وڻي اچي. نيٺ پنهنجي گهر به هلڻ ٿيندو.هڪ گهر ڇڏي ٻئي گهر ماڻهو مهمان آهي. ماڻهو بي وطن کان بيوطن آهي. وطن جي وڻن کي اچي ويجهو ٿيو آهي. نيٺ پنهنجي گهر گهر هلڻو آهي. جيڪي پنهنجي گهر ويا سي وري نه آيا، انهي پنهنجي گهر جو ڪم نه وسارجي. انهي گهر جو ڪم به هت ڪرڻو آهي. جيڪا سهاڳڻ هوندي، اها پنهنجي گهر جي ڪم سان لڳل هوندي. ڏهاڳڻ کي گهر ئي ياد ڪونه هوندو.
ڪتڻ ٻاجهئون ڪيئن اڳيئون هلي ڪاڏهون ڪندينءَ ڪپڙا!
بيڪار ماڻهو گهر ۾ به نه وڻندو آهي سو جنهن گهر جي ڪم لاءِ هتي آيا آهيو سو گهر نه وسارجي. جهڙي تهڙي حال سان به پنهنجو ڪم نه ڇڏيو.
جنهن ڪم لاءِ هتي آيا آهيو اهو ڪم پورو ڪريو ته ٻيا ڪم پورا ٿيندوَ. هتان فيض سان ٿي هلو. جيئن الله سائينءَ کي وڻي اچو. بندا به الله سائينءَجا آهيو ۽ وري به سرڪار رب جي روبرو ٿيڻا آهيو پنهنجي الله جي طرف کان گونگو ۽ ٻوڙو نه ٿيڻ کپي. اهو مالڪ ويجهو آهي، ٻڌي به پيو ۽ ڏسي به پيو. هڪڙا گونگا ٻوڙا ۽ انڌا هوندا آهن. جنهن زبان هتي حق جي ٻولي نه ٻڌي آهي اهي ٻوڙا ۽ جن اکين هتي حق نه ڏٺو سي اڳيان انڌا آهن.
سدائين زماني ۾ ڪونه رهبو. زماني ۾ ڪيتري محويت وٺبي جو زمانو آخر فنا آهي. زماني مان به ماڻهو نڪرندو پيو وڃي. الله ياد ڪريو، زمانو ڪيترو ياد ڪبو! زمانو گذرگاههآهي ۽ آخفنا آهي، نيٺ هڪڙي ڏينهن ڇڏي هلبپ. بقا به سندس نالي کي آهي فنا ۾ ماڻهو ڪيترا هٿ هڻندو! ماڻهو نا جي ملڪ ۾ ويٺو آهي. بقا وري به سندس نالي کي آهي. سو رهڻ به بقا ۾ گهرجي. زماني جي ماڻهن لاءِ زمانو ذڪر آهي. هر ڪوئي پنهنجي ڪم جو منصور آهي.
هي سڀيئي منصور ڪهي ڪهندين ڪيترا
ڪهڙو فاني جهان جو ڀروسو آهي، ڪهڙو بي بقا حياتيءَ جو ڀروسو آهي! پنهنجي زندگيءَ جو خير گهرجي. هيڏي هوڏي ڏسندي سج لهي ويندو! هي ته هڪ ساعت آهي. باقي منزل اڳڀري آهي. هينئر آخرين وقت آهي. سالڪ لنگهي ويا، جيئن راهه کڄي وڃي، باقي وڃي ڪڍي بچي، تيئن اسين ماڻهو ڪڍي آهيون. سالڪ لنگهي ويا. تنهنڪري زماني ۾ مخمور نه رهجي. هن زماني ۾ ظاهري جيڪي ڏسندا ٿا رهو اهو سڀ فنا آهي. بقا آهي فقط مالڪ جي نام کي اهو نه وسارجي. زماني جي تماشي کان اک ٻڌي ڇڏيو.
طالب دنيا جا ڪيترا ڏينهن ٿيندوَ! سو طالب حق جا ٿيو، ته اڳيان به وڻو. باقي هتي ڇا رهڻو آهي! رڳو بيخود نه رهو.نيٺ اولاد آدم جي آهيو ۽ طرف انهي ڏي سعيو ڪريو جنهن طرف ڏي هاڻي جلد هلڻو به آهي. نه ڄاڻو دنيا جو ڀروسو ، نه ڄاڻو حياتيءَ جو ڀروسو نه ڄاڻو محل ماڙيون، جو اهي اوهان کي ڪنهن ڏنيون آهن؟ دنيا دولت اها ڪنهن ڏنيوَ ۽ ساري جهان ۾ هيتري آبرو اوهانکي ڪنهن ڏٺي آهي؟ جنهن هيتري آبرو هت ڏٺي اٿو اهو نه وساريو ته هزار ڀاڱا واڌاري آبرو اڳيئون ملنديوَ. سندس راز گهرجي ۽ راز سان رهجي. عزت ذلت خدا جي اختيار آهي.
رڳو زماني ۾ به مخمور نه ٿيڻ گهرجي. زماني جي مخموري وڃي مغروري ڏيکاريندي آهي. زمانو واجبي مناسبيءَ سان آهي. زماني مان به ماڻهو نڪرندو پيو وڃي. سانجهيءَ صبوح وڃي پيو ٿو. ستل ويٺل به وڃي پيو. سانجهيءَ صبوح وڃي پيو ٿو. ستل ويٺل به وڃي پيو ٿو. جي ويٺو آهي ته به وڃي ٿو. جي ستل آهي ته به وڃي ٿو.ڪجهه پنهنجو اچڻ وڃڻ به ياد ڪجي. هي جهان اهڙو آهي جو آيو ٽڪيئي ڪونه. هاڻي هتان نيڪال ٿيڻ ۾ دير ڪانهي. هن فاني جهان مان ماڻهو ڊوڙ وڃي ٿو پيو. فنا جي ملڪ ۾ ويهي رهيا آهيو، اوهين بقا جي ملڪ ڏين ٿا هلو جو موت وساري ڇڏيو اٿوَ. اَٺ ئي پهر اونده ۾ پيا هٿ هڻو! رب جي نالي کي ختم ٿا ڪريو. رب ڏانهن اعتراض نه ڏيو، ساڀيان هلڻو آهي، اعتراض رڳو رب ڏانهن ڏيو ٿا سي اڻ ٺهنديون ڳالهيون آهن. هيءُ جهان ٻيائيءَ جو آهي، ٻيائيءَ جون ڳالهيون سمجهو ٿا، باقي هيڪڙائيءَ ڏي بيخبر! خدا جو خوف رکو. وحدت کي وٺو جو ڪثرت ۾ بيهي نه سگهبو. پويان پساه آهن، اهي رب جي نالي سان هجن. هاڻي پنهنجي مند به سنڀارجي.
هي زمانو اهڙو آهي جو ڪيئن داناه ديوانا ڪري ڇڏي. زمانو اصل نه ڇڏيندو. جي ماڻهو بيمار ٿي پوندو ته دوا ڏيئي به اٿرائندا. آخر تڏهن ڇڏيندو جڏهن فيض صفا بيهي ويندي. هن زماني جي دردن جون دانهون هلي اتي محبوبن کي پيش ڪنداسون.
هي زمانو سارو آزار آهي. زماني ۾ ڪيترو رهبو! نيٺ خدا سان ڪم پوڻو آهي. هينئر ٽائيم اچي ڀريو آهي. اوهين پنهنجي آزار جي ڳڻ ڪريو. اها دوا تنهنجي ورتل آهي. اڪسير روانو ڪيل آهي. پر ڪري به هجي نه،
آهي گهڻو اگهن جو ترس طبيبن،
وس ڪيا ويڄن، مگر ڪريءَ ريءَ ڪين ٿيو.
زماني جي آزار جي دوا اوهان کي ڏسي ئي ڇڏجي. عاجزيءَ جون پاڙون۽ توبه جون هريڙون امر جي حمام ۾ قناعت جي دستي سان ڪٽي سنهيون ڪجن. پوءِ پرهيزگاريءَ جي ديڳڙيءَ ۾ وجهي حياوَ جو پاڻي گڏي، محبت جا مچ مچائجن ته دوا ٺهي پوندي. پوءِ شڪراني جي پيالي ۾ وجهي. الحمد جي چمچي سان کائجي. جيڪو ائين ڪندو تنهنکي زماني جو آزار ڇڏي ويندو.
هي جهان سور بري ۽ لڳائيءَ چڱائيءَ جو آهي. دوائون آهن ئي بيمار جون. هڪ ته اها شرعي جيڪا طبيب ڪندا آهن. جي انهن مان چڙهي ته لک، نه ته پوءِ اڱڻ جي اڳيان خيراتڙي پيئي بکئي اڃئي کي کارائجي. اها به دوا آهي. جيڪي پڄي سگهي اوترو واٽ الله جي اڱڻ جي اڳيان خيرات ڪجي. اها خيرات، رڌل طعام ، جيڪي بکيا ماڻهو رستي تي ستل هوندا آهن تنکي به کارائجن. جي انهن مان چڙهيو ته واه نه ته دعا دوا آهي. دعا سدائين سٺي آهي. دعا وڏي دوا آهي. پر جي اصلي پڄاڻي هوندي ته نڪا دوائي لڳندي نڪا دعا لڳندي. پر دوائون اهي ئي آهن. اول شرعي ، نه ته پوءِ اڱڻ جي اڳيان خيراتڙي پيئي هلي، بکيو اڃيو ڀلي کائي وڃي اها به دوا آهي نه ته پوءِ دعا دوا آهيس.
پنهنجو لاش ماڻهو وچ ۾ نه رولي جو هيءُ بر بيابان آهي، ڪو ڪنهن جو ساٿي ڪونهي. هن بر ۾ آيو ٽڪيئي ڪونه ٿو، هر ڪوئي هليو ٿو وڃي. خبردار رهجي پنهنجي رب سان. وقت هاڻي ٿورو بيهڻو آهي، وقت تنگ آهي. اهيءَ تنگ وقت ۾ رب نه وساريو.
جيڪي آهي اڄ سو صبوح ٺاهي صديق چوي،
ويهي ڪين وڃاءِ، توکي وري به هلڻو پوندو هوت ڏي،
جيڏانهن وڃي ڪهه، اڄ به وڃي ٿي اوڏاهين.
چوي ٿو ته تون وڃي ڏس. منهنجي ڪهڙي قدرت نٿو مڃين! هيءَ سڀ قدرت انهي جي آهي. هيءُ جيڪا ٻولي ٿو ڪري اها قدرت به انهي جي آهي. هن کي هنر ڪنهن سيکاريو!
آپ ڪري ڪل ڪام، اوران هنر بتاويگا،
ڪم ڪندڙ ئي پاڻ آهي، ٻين کي هنر پيو ڏَسي. رب سالڪ آهي، رب ڏاهو آهي. هر ڪوئي سرڪار جو موڪليل بندو آهي، وري به روبرو ٿيڻو آهي. اڄ زمانو اهڙو آهي جو ماٺ ۾ مري وڃجي. مون وٽ هڪ ڏينهن هڪ مست آيو. ٻه سيد به آيا. انهن مان هڪ مست کي چماٽ هڻي ڪڍي. مست ٻيو پاسو ڏيئي چين نه ادا هيءُ پاسو رهجي ويو آهي ان کي به سيکت ڏيئي ڇڏ. سيد ٻئي لڄ جا ماريا هليا ويا. سو ٽپڙ اڇلي ڏيو، پنهنجي جان بچايون ويٺا هجو. هيءُ عبرتخانو آهي. هيڏي هوڏي ڏسندي ٻڌئي ڦري ويئي آهيس.
دنيا گذرگاه، محشر ڪا خدا حافظ.
هي جهان هيري لعل جواهر جو آهي. هيءُ جهان ڏاڍو چڱو آهي پر ڇڏي وڃبو. رات کي قرار ڪونهي ڏينهن کي قرارڪونهي، درياه کي قرار ڪونهي، حياتيءَ کي به قرار ڪونهي. هن فاني جهان ۾ ڪيتريون ننڊان ڪبيون! هن صفات ۾ ماڻهو ڪيترا هٿ هڻندو! ماڻهو گهڻو ئي بيٺو آهي، باقي الائجي ڪيترو بيهندو! هي جهان اصل جو لکل آهي، ٻين سان ريس نه ڪريو جو ملڪ ۾ مجهولي ۽ حيواني گهڻي ٿي پيئي آهي. فقط مالڪ جي نالي کي بقا آهي، رب ڪريم راضي ڪريو.
پهه جڳه سارا جهان سينا، ايسي نيند مين ڪيون سويا!

سي ته ٿيندء ساٿي، جيڪي تو پنهنجا ٿي ڀانئيان،
هاڙيهي هلندء ڪونڪو، ڀاءُ نڪو ڀائي.

هيءُ جهان آهي فنا جو، محل ماڙيون به فنا، تون آءٌ به فنا، ڏک ڏوراپا به فنا.
ڪهڙو ڀروسو آهي زماني جو، زماني ۾ آهي ڇا؟ ڪوڙي بات ته ڪوڙو بيان. ڪتي کنيو هو هڏو وات ۾، گهريو درياه ۾ ته پنهنجو پاڇولو ڏٺائين. ڀانيائين ته ٻيو ڪتو ڪو هڏو کنيو ٿو وڃي. سو هنجي هڏي کسڻ لاءِ جهٽ هنيائين ته سندس وات وارو هڏو به ڪري پيو پاڻيءَ ۾! ڄڻ سواءِ محبت رب جي ٻئي جهان ويا! زماني جو ڀروسو ڇڏي رب ڪريم جو ڀروسو ياد ۾ رکو.
اڳيئون به سوکو هوندو سو، جنهن جو عشق الله سان.
جيئن رب ڪريم جي يادگيري ۾ مري وڃجي. مرڻو به ضرور آهي، شل پنهنجو ڪري ماري، شل ماڻهوڪري ماري. زماني جي عادت سستي ڏيکاريندي آهي توڪل ڪجي.
هن پاڇولي پنهنجي پٺيان ڪيترو ڊوڙندوَ. فنا ۾ ڪيترو ويهبو! پنهنجو اصل ياد ڪجي. پاڇولي جي پٺيان ڊوڙندي سج لهي ويندو. سچي جهان ڏي پيو وڃجي. اڳيئون به نبي، نيڪ، غوث، قطب ۽ قلندر آهن انهن ڏي ٿو وڃجي. انهن نيڪن جي اڳيان الله سائين شل ڪنهن کي پشيمان نه ڪري. هتان ته ٽائيم اچي ڀريو آهي. هاڻي هلڻو ملڻو انهن سان آهي. اڳيئون شل مردن جي جماعت ۾ هلي ڪوئي پشيمان نه ٿئي.
ڪهڙو ڀروسو آهي زماني جو! جهڙو وقت اچ، رضا تي راضي رهجي. صبر ۽ شڪر ۾ رهجي. ٿورو ڏسي اَرهو نه ٿجي، گهڻو ڏسي سرهو نه ٿجي. هر حال ۾ خوش رهجي. جيئن هلائي تيئن هلجي. ڳڻتي ڪبي ته ڇا ٿيندو؟ ڪم سڀ الله سائينءَ تي آهن.
ڪنجون، قلف، ڪڙا،ٽيئي حوالي هوت جي.
هيءُ هلندڙ قافلو آهي، بعضي سوڙها لڪ بعضي سبيل. ڪو سدائين انهيءَ لڪ ۾ بيهي رهبو ڇا! اُها رات ئي نه آهي جيڪا سواءِ صبوح جي رهجي ويئي هجي.
جيڪي زماني ۾ سُوڌو ٿا هلن سي به فيض سان آهن پوءِ چاهي ذڪر فڪر سان هجن يا نه. عقل وارو هجي، چاهي ذڪر فڪر وارو نه هجي پر زماني ۾ پورو هجي ته ان کي به بي فيضو نه چئبو. زماني مان لنگهڻو به ضرور آهي. هن زماني جي بازيءَ ۾ عام رهيا. سالڪ جيڪي هوا سي عارفبازيءَ ۾ آيا. هي جهان فاني ۽ خوفناڪ آهي. جيئن ماڻهو خير سان هلي مول سلامت پهچي ته لک ٿيو. هي جهان سور ٻري جو جهان آهي، پر پوءِ به جهڙي تهڙي حال سان به رب ڪريم نه وسارجي. وقت ٿورو بيهڻو آهي، ٿوري وقت ۾ ڊوڙ ڪبي آهي. ٿوري جيئڻ لاءِ ڪري پنهنجو خيال نه ڦاسائجي زماني منجهه. ڪي ماڻهو زماني جي ڳالهه کڻي آيا ۽ اچي گوڙ ڪيائون. مون چيو ته ٻچو مون ته توهان جي ڳالهه نٿو سمجهان.گلاب راءِ چيوته سائين زماني جي ڳالهه کڻي آيا آهن. ماڻهن ڳالهائيندي هٿ پير به پئي هلايا. مون چين ٻچو مون ته ٻوڙو آهيان توهين علي گل کي وڃي ڳالهه سمجهايو ته هو اوهان جو فيصلو ڪندو. ماڻهو اٿي ويا. گلاب راءِ کي چيو ته رهاڻ ۾ زماني جو ماڻهو آيو ته ڄڻ ڇتو ڪتو آيو، زبان سان گڏ ٽنگون ٻانهون به پيئون هلنديس. زماني جي رنگ ۽ تماشي کان ڀڄ پري. رنگيءَ جا رنگ ڏس. عاشق عشق سان رهه. نه وسري نه وسار. اهي زماني جا رنگ اهي نفس جا رايا آهن. جيڪو اوهان کي مليل آهي اوهين انهي رنگ ۾ رهو. اها دل رچي ايندي جيڪا انهي رنگ ۾ رهندي. عام سان ريس نه ڪريو. هيءُ چوڏهون سن آهي ۽ ماڻهن۾بيخوفائي گهڻي آهي. بيخوفي سان صحبت ئي نه ڪجي، خوف خدائي رکجي.
سڄوئي زماني نه هججي. ماڻهو سڄو جنهن جو آهي، اوڏانهن هججي. زمانو هڪ سپنو آهي. زماني ۾ هٿ پير هڻجن ٿا اها هڪ زماني جي بيماري آهي. گشيءَ زماني جي ۾ ٿو هٿ پير هڻي. ايڪيتاليهون حصو هججي. زماني ۾ ۽ چاليهه حصا پنهنجي رب جي محبت ۾ هججي. ماڻهو نانگو آيو آهي ۽ بکيو ويندو . مگر ساري جهان مان اڪيلو هلڻو پوندو. هُن لڪ ۾ ٻول وچن ڪري، پوءِ ماڻهو آيو آهي. پر پوءِ ڪنهن سنڀاريو ڪنهن نه سنڀاريو. وري هتان سامان اهو کڻندو جيڪو ماتا جي ڀيٽ مان هت آندو هوندائين. پير فقير چئي چڪا، مرشد به چئي چڪو، الله سائين به امر ڪري چڪو. چوي ٿو ته مون توکي پنهنجوڪيو آهي، تون به مونکي پنهنجو ڪر. اهي سڀ مياران لاهي چڪا، ڪجهه سمجهه رکو، رب ڏاهو آهي. تنهنڪري چڱو ائين آهي ته
گهر مان ڪڍي گَهلِ، تون وڃي صلح ڪر سلطان سين،
ته تون تنهين جي در، ڏهاريون ڏاڻ لهين.
درياه جي سير وٺي ماڻهو ٻئي ٻانهون هڻي ترندو ته ٻئي ڪنارا ڏسيس. پرجي هڪ ڪنارو وٺي ترندو ته ٻيو ڪنارو پري ٿي پوندس. چئبو هڪ ٻانهن ڀڳل اٿس، مڙس ماڻهو نه آهي. طالب به دين ۽ دنيا ٻنهي پاسي پورو آهي ته چئبو ته مڙس ماڻهو آهي. درياه جي سير وٺو ته ٻئي ڀريون ڏسندا وڃو. مرد اهو جو ڪچهريءَ مان اٿي، ته ٻئي ڀريون ڏسندا وڃو. مرد اهو جو ڪچهريءَ مان اٿي، ته ٻئي ٻانهون هڻي اٿي، ظاهر به پورو ته باطن به پورو. اولياء ۽ انبياء جيڪي به پنهنجي محبوب جا رسيدا پيارا آهن. انهن ننگن ۽ ننگر تي نظر رکي آهي، باقي مستن تي ميار ڪانهي. جيڪي به جن جي چوائيءَ، ادب احترام ۾ ويٺا آهن، انهن جو به حق خدائي بار ٿئي ٿو.
حق دي ڳالهه نا حق نهين.
سڄي دنيا ترڪ ڪجي ته ڀلي ڪجي پر ٻه شيون ترڪ نه ڪجن، هڪ ننگ ۽ ٻيو ننگر. پر جي لاچار اچي ٿئي ته ننگر به ترڪ ڪجي پر ننگ اصل ترڪ نه ڪجن. نبي ڪريم صلعم جڏهن ڄاوا ته ملائڪن کي حڪم ٿيو ته هيانوَ کي شڪافُ ڏيون ۽ پوءِ اندر ڌوئي صاف ڪريون. ڌوتائون ڪوَثر شراب ۽ آبحيات سان پر تِر جيترو ٽِڪو رهجي ويو. تنهن تي ملائڪن صدا ڪئي، ٻولي ٿي ته اهو ٽِر جيترو ٽِڪو نه لهندو جو اهو ننگن جو آهي!
سواءِ رب ڪريم جي ٻيو ڪهڙو ٽپڙ هت آڻبو! ماڻهو جيڪي ڪم ڪري ٿو سي سڀ ڇڏڻ تي ڇڏڻ وارا. يڪي اڏي ٿو سو به ڪاڻ ڇڏڻ جي. ڪيترا ڏينهن ڇڏڻ وارا ڪم ڪبا؟ هلڻ وارو ڪم ڪريو. پنهنجو اصل ياد ڪريو. اصل ڇا کي چئجي؟ پاڻ “ کن” فرميائون ته ٻئي جهان لهي وڃن. مٿان وري ملائڪن چيو “ فيکون” ته ٻئي جهان لهي ويا. الله سائينءَجڏهن پهرين روح پيدا ڪيا ته ٻولي ٿي “ الست بربکم” مڃو ته مان اوهان جورب آهيان. اها ٻولي ٿي ٽن جماعتن تي. اتي روحن جي اڳينءَ جماعت واعدو ڪيو “ قالو بليٰ” تحقيق تون اسان جو رب آهين.
زماني منجهان به ماڻهو نبرندو ٿو وڃي. جيڪا به ساعت حياتيءَ جي هجي سا پنهنجي محبوب سان رهجي اچي. ڀلاسواءِ مالڪ جي ٻيو ڪهڙو ڪم چئجي يا لکجي؟ اڳيئون ٻي ڪهڙي آهي وسنئن وچ تي سواءِ رب جي! ڪيترو ٿو اوهان کي چئجي ته رڳي زماني جي تانگهه کڻو! وحدت سان رهو جو ماڻهو وڻجارو ئي وحدت جو آهي. هيءَ بازار اهڙي آهي جيڪي گهر سو ملي ٿو. ماڻهو جيڪيگهرڻ آيو آهي اهو گهري وٺي. ملي ٿو اميدوارن کي، سڀ وس انهن جي آهي. اوهين به وس انهن جي وڃي ٿيو. پوءِ ڌاران توڙي لوڌائين، ڳل ڳچيءَ پيل هججي. هوڏانهن نالو تڏهن توهان جو لکيو.
هت ڄڃ ڀائي آهن، ڀنڊڻ ڀائي ڪونهي، پنهنجي ڀنڊڻ جي ڳڻ ڪجي. ڪير مرڻ کان پوءِ جو روئي ٿو سو ائين جيئن ڪنهن جو ڪمائيندڙ اُٺ مري پوي. توهان مانگرمڇ وانگر ٻچن تي پئجي ويا آهيو. ڪيترا ڏينهن نگهبان ٿي سگهندا ٻچن جا! دل جي ديگ تپايو. اهي گهر پاڻ کانپوءِ به پيا هلندا چلندا. ٻارن ننڍن ۾ مخمور ٿجي. توهان کي ڇڏائجي ٿي زماني جي تانگهه، ماڻهو واٽا واهو،نه ترسي سگهندو. جنهين لاءِ هٿ پير ٿو هڻي اهي سڀ ڄڃ ڀائي آهن، ڀنڊڻ ڀائي ڪونهي ڪو. معنيٰ کڻنديس پر وصف پنهنجا، ٻين جي وصفن ڏانهن نه نهاري.
اَپني آپ نون سمجهاءِ، ٻنهان دي نال تيڏا ڪيا!
حب دنيا سِرُ خطا، لوڪ دنيا سِرُ عبادت.
بادشاهن بادشاهين کي ترڪ ڏيئي ڇڏيا. تون گهر جي ڪنڊ ڇڏي نٿو سگهين! نيٺ نظرصرافن جي چڙهڻو آهي. ميران ٻائي بادشاهزادي هئي. سڀاڻي مري ويندين ته به اهو گهر پيو هلندو. اها سموري آڪهه تنهنجي هڏ شريڪ آهي. دل شريڪ ته فقير اٿيئي جيڪو تنهنجي دل جاڳائي ٿو پيو. تون وري فقير ڏانهن مٽ ڪري زماني ۾ ٿو منهن هڻين! مون اوهان جو ابو امان آهيان. اوهين منهنجي آڪهه آهيو. انشاء الله تعاليٰ گڏ هجيو رب گڏ يا آهيو. اوهين هوند دل شريڪ آهيو. الله ۽ الله جو حبيب راضي هوندو.
توهان جو چوڻ آهي ته ٻارن کي اڪيلو ڇڏي نٿو سگهان. هڪ ته ڪوئو پاڻ نه لنگهي سگهي ٻر ۾، رهندا ڇڄ ٿو ٻڌي پنهنجي پڇ سان پوءِ ٿو دانهن ڪري. جيڪي آيا سي اگهيا. اچو وٺو دعوت لنگهڻ جي، فاقا ڪڍو.
فڪر ۽ فاقو آهي مَرڪ مارن جو.
ڪُيون آيون هيون صرافن وٽ. چيائون ته اسانجي تنگي لاهيو ته بهشت وڃون. صرافن سير سير سون جو پڇ سان ٻڌي ڇڏين. ويچاريون وڃي نه سگهن، تاريڪ پيئون سنڀرن! اهي دليل لاهي ڇڏجن دل تان.
اهي ٻار ٿا اوهان کي کيڏائن پيا اوهين نٿا کيڏايون. هي ڌوتين جو ويڙهو آهي، ساري عمر پنهنجي خراب نه ڪجي. اهي نفس جا رايا آهن. پنهنجي ساري واردات سنڀارجي. دليل سڀ دور ڪندو وڃجي. چڱو دليل ته به رب جي مٽ ته نه آهي! سڀ دليل ٽاريا وڃجن. نيٺ دعويٰ ڇڏجي پوءِ درشن ٿيندا. اک ٻوٽي پوءِ ٻيا ڇڏائيندا. درجه بدرجه پاڻ ڇڏيندو هلجي. جهان دنيا جو آهي ۽ دنيا رڳي غم آهي.
ٻاهر گذارجي،نه ته انهن ٻارن کون ۽ انهي عقل کون ماڻهو چريو ڀلو آهي. چرين تي ميار ئي ڪانهي. عقل تي مار آهي. پوءِ جنهن عقل ڏنو، يقين ڏنو جا شي ڏسو ٿا سڀ انهي جون ڏنل آهن، پوءِ اهو ڪيئن وسارجي! ماڻهو هجو ته پنهنجي ڪم کي وٺو. اهو سڀ ڪم اوهانجو ٿو توهان کي چئجي. اهڙي ملڪ ۾ وڃڻو اٿو جتي امڙ نڪو ابو. توهان کي ڪو خوف خدا جو ڪونه ٿو پوي! پنهنجي هيڪلائيءَ جا ڪشالا نٿا سجهنوَ. پوءِ ايتريون جدايون ڏسي ڪيئن ويهي رهيا آهيو؟ ارمان آهي مونکي اوهان جو. هاڻي مخموري زماني جي ڇڏي ڏيو. نانا ڏاڏا اچي ٿيا آهيو ته به اڃا خبر ڪانه پوندي آهي. جيڪي لنگهي ويا آهن. سي ڏاڍو ٿا ياد ڪن ته هي ڪڏهن پنهنجي گهر ايندا. جي انهي ملڪ جي رڳو بوءِ اچي زماني جي ماڻهن کي، ته هوند دانهان ڪن.
ڪيترو هن فاني جهان ۾ ماڻهو بيهندو! اول آخر، ظاهر باطن ڪم رب ڪريم سان پوڻو آهي. رب ڪريم اوهان راضي ڪريو ته اوهان کي به رب ڪريم جي رکو ته وڻي اچو پنهنجي رب کي. رب راضي ته جڳ راضي.
تو منجهه آهي سو سر سارو جنهنجا پنڌ پڇين ٿو.
هن زماني جي بهاريءَ کان محبوب جو غم ڀلو آهي. رات ۾ سج جا غمزا آهن، غمن ۾ وري محبوبن جا غمزا آهن. هاڻي سک ڇڏ، ڏک محبوب جو ڀلو آهي. ڏک سکن جي سونهن آهن. رڳا سک به جدا ڪندڙ آهن.
ماڻهو زماني ۾ ريجهه رکي بيهي رهيو آهي. رڳو زماني جي راند ۾ به ريجهجي نه بيهجي. زماني جي مخموري چڱي نه آهي. چڱو الله آهي ۽ الله جو نالو، جنهن جي نالي ورتي لکيا ڏوهه لهي وڃن.! زماني جا لاڳاپا ونگ وجهي ٿا ڇڏين هلڻ ڏانهن. هي وڏو سفر آهي، سڀاڻي پيا اچي ڇڏائيندا سو پاڻ ئي ڇڏي ڌجن اهي لاڳاپا. وحدت ۾ وڃي پئجي. جا گهڙي خيال سان ويهجي، زماني جا وهم وساري ويهجي. پوءِ به ڪُل سان هججي. اها به هڪ عارفن جي راند آهي، عارفبازي آهي، مرداني راند آهي.
زمانو گمراه ڪندڙ آهي مالڪ جي طرف کان. ڪر ته هونئن به الله سائينءَ تي آهن. دنيا ماڪري آهي، رڳو اهي مڪر ٻيا ٿا لکو. ڪيترو مَڪَرن ۾ گذاريو! رب ڏانهن مڪر ڇڏي ڏيو. هر ڪنهن جي خبر آئي ٿي پوي.
ڪنبو ڀي قهار
زمانو رڳو مشڪلات آهي، زمانو سارو سور آهي. سورن مٺ هر هڪ وٽ آهي. ڪٿي ڪٿي وري گهڻا آهن. هي جهان سور ٻري جو جهان آهي، جو پنهنجن پيارن کي به ڏنا هوائون، پر تڏهن به رب نه وساريائون.
سور سختيون سالڪن ڏي محب مهمانيون مڪا،
اهنج اوکيون عاشقن ڏي محب مهمانيون مڪا.
ڏک جا ڏينهن گهڻا ڏسڻ ۾ ايندا آهن. سک جي گهڙيءَ جو قدر ڪونه پوندو آهي. پر ڏک فقير لاءِ ڏاج آهي. ڏک جو نتيجو سک آهي. جهڙيءَ طرح ڪوڙيءَ دوا جو نتيجو صحت آهي. هي جهان دنيا جو رڳو غم آهي. بهاري مالڪ سائينءَ جي نام سان آهي. زماني جي اجاين غمن مان ڇا ٿيندو؟ پوءِ به جيڪي رب ڪندو اهو ٿيندو.
زماني ۾ رڳو اونده ۾ هٿ هڻڻا آهن. ڪيترا هٿ هڻي هڻي مري ويا ته به پاندي پوري نه ٿي.
گذريءَ نون ڇوڙ، فڪر ڪر اڳ دا،
هيءَ نه هت وهاڻي، تون آڳه ڪر اڳ دي.
اٺ ئي پهر اونده ۾ ٿا هٿ هڻجن. ڪجهه سوجهرو ڪريو ته دوست دشمن جي خبر پويوَ. ڪيترو پڙهيا آهيو! حلال حرام سڃاڻو ٿا؟
جنهن کي سمجهه نه آهي، تنهن سان تعدي آهي،
اهو مرد نه آهي، مادي آهي.
اٺ ئي پهر ماڻهو زماني جي غوطن ۾ آهي. انهن غوطن ۾ آهي. انهن غوطن پنهنجو اچڻ وڃڻ ئي وسارائي ڇڏيو آهي. منجهي پيا آهيو زماني جي بازر ۾، عشق جي بازار ۾ اچو. اڃا ڄاوائي ڪونه هيو ته ٻيا ڏسو ئي ڏسو ٿا. توهان جي ڏسندي جهان ٿو وڃي توهين پيا ڏسوئي ڏسو ٿا. ڏسو ڀلي پر انهن کي ڏسو جنهن کي ڏسڻ آيا آهيو. جي ڏسڻ منهجئون ڏسو ته سڄڻ سامهون آهي.
هي زمانو هڪڙي گپ آهي. زمانو سڄو ڍٻا آهي. سو هلڻ کان به انهن ڍٻن جهليو آهي، جيئن پوءِ تيئن ماڻهو قابو ٿيندو ٿو وڃي. زماني جڳن سڌان ماڻهوءَ کي سيڙائي ٿيون وجهن. خلق زماني ۾ گرفت ٿي ويئي آهي. يادگيروئي ڪونه ٿو پوين. هن فاني جهان ۾ ڪيترو زماني جي محبت سان هليو! محبت رب جيءَ منجهه رهجي. زماني جا پيوند درجي بدرجي ڇڏيندا اچو. جيئن انگريز ملڪ کلندي ڇڏيو آهي، تيئن ماڻهو هتان کلندي ڇڏي ته چڱو آهي.
ٿورو ڳالهائڻ ٿوروسمهڻ ۽ ٿورو کائڻ اها وڏي هدايت آهي. انهي کي بيماري گهٽ ٿيندي.خاصا کائڻ، خاصا ڪپڙا ۽ خاصن هنڌن تي سمهڻ انهي کي اولياء اويس قرني ، پيغمبر جو يار، بارگر رسول ٿو چوي ته دوزخ رڳن کان به ويجهو اٿس. اڄ ماڻهن لذتن ۾ ڪري پيا آهن. ماڻهو مرن ٿا مال لاءِ جيئن ڍونڍ مٿي ڪيڙا. لذتن سارو جهان جهلي وڌو آهي. اوهين رب قبول ڪريو، زماني جي حرص کي ڇڏي ڏيو.
هي جهان گپ آهي، هن ۾ ترڪڻبازي آهي ڏاڍي. ه ظاهر جي گپ ۾ پير ترڪن، زبان ترڪي، اک ترڪي ۽ هٿ ترڪن. اهو ڌڪ آهي ڳاٽي ڀر جو. جيئن پل صراط جو ڌڪ هجي. هيءَ پلصراط تان ٿو وڃي پيو. هتئون ڌڪن کان بچي هلي ته اڳيان ڌڪ ئي ڪونهي ڪو.
ماڻهو زماني ۾ وڇائجي ويو آهي.پير فقير مرشد چئي چڪا آهن پر اسان کي رڳو زماني جا اعمال ٿا وڻن. فنا جي ٺڪاڻي ۾ ماڻهو ويهي رهيو آهي. ٻڌ به الله ڏانهن ڦري ويئي آهي. اهڙي عقل کي ئي ٻن ڏجي. جيئن زماني جو خيال ڪندو تيئن خلط خراب ٿيندا ويندا. رات ڏينهن ماڻهوءَ کي نفسان نفسي لڳي پيئي آهي.جکندي جکندي عمر وهامي ويندي. زمانو ڪونه ٿو وٺي. ماڻهو پاڻ ٿو زماني کي وٺي. زمانو اوهان مان ڦاٿو آهي، اوهان زماني مان ڪونه ڦاٿا آهيو. هن زماني جي دردن جون دانهون هلي اتي محبوبن کي پيش ڪنداسون.
زماني ۾ نيڪ نبي سڀ گذاريندا آيا.، لاهي پائي زماني تي به نه بيهجي. هي جيئڻ ٿورو آهي پنڌ گهڻو آهي، سو ٿوري جيئڻ لاءِ رب ڪريم نه وساريو. هيءُ هلندڙ قافلو آهي، رڳي ڏپهري جي جاءِ آهي. هڪ ڏپهري لاءِ ڪري ساري عمر نه وڃائجي. جهان لڏيو ٿو وڃي، توهين به ڪا لڏ پلاڻ جي ڪريو. هي جهان گذر جو آهي. گذارو ڪيو هر ڪوئي هليو پيو وڃي. اڳي ملڪ ۾ فيض گهڻو هو جو ماڻهپو گهڻو هو. هيئنر ملڪ ۾ ماڻهو ٿورو آهي، حيواني گهڻي آهي. اڳي لٺ بانٺو ڪتي ٻلي لاءِ کڻبو هو، پر هاڻي ماڻهوءَ لاءِ ٿو کڻجي.
ساري عمر سانجڻ(چلهه) جي ڪم لاءِ ڀڄندا ٿا وتو. سانجڻ جي ٻاهران ڦرڻ اها ٻلن جي عادت آهي. سڀاڻي ٻلا ٿي مرندا.! ڦٽل ملڪ جي ڀروسي تي وهڻ اها عادت چٻرين جي آهي. پوءِ سڀاني چٻريون ٿي مرندو! ماءُ جي پيٽ مان آنڌاري ڪوٺيءَ مان نڪري وري به انڌاري ڪوٺي ۾ گهڙي ويهي رهيا آهيو. اها عادت چمڙن جي آهي. سڀاني چمڙا ٿي مرندا. فنا جي ملڪ تي ڀروسو رکڻ اها به چٻرن جي عادت آهي.
هن جهان دنيا جو آهي. ماڻهو دليلن جو دلو آهي. هن دنيا جي جهان ۾ ڪئين داناه ديوانا ٿي ويا. دنيا جي لاري نه لڳجي. لاري رب ڪريم جي لڳجي. هي خوف جو جهان آهي، الله سائينءَ کان پيا گهرو. الله نه وساريو. هي هلندڙ قافلو آهي. ٽڪيٽ پختو رکجي. متان زماني جي والد ۾ الله سائين وسري وڃي. وري ڀي الله. هر وقت پنهنجي رب جي رمز پاڻ ۾ لڳل هجي. سواءِ مالڪ جيٻيو هن فاني جهان جي ڪهڙي تعريف ڪجي!. تعريف به پنهنجي خالق مالڪ جي جڳائيندڙآهي. پنهنجي تعريف ڪرڻ شيطان جو ڪم آهي.
زمانو سڄو مرادن جو آهي. جيڪي ماڻهو ڏسڻ ٿا گهرن ته اها به هڪ مراد آهي. هي جهان ته مرادن سان ڀريل آهي. مگر فقير جو پنڌ نامراديءَ جو آهي. ظاهر باطن دوست دوئيءَ کان ڌوئي. نامراد اڃا نه ٿيو آهي. تنهنڪري رسيدو نٿو ٿئي.
نامراديءَ جي نجهري بيهي بس الله،
چٽو رباني راه، مرادن مخفي ڪيو.
جناب ٿر ڌڻي صاحبن پنهنجي جماعت کان پڇيو ته طالب مجاهدو به گهڻو ڪيو، پر تڏهن به ڪچهريءَ رسيدو نه ٿيو سو ڇو؟ مراد فقير جلالاڻي ٻوڙو هو، ان جواب ڏنو ته قبلا ڪِري ڪانهي. پاڻ فرمايائون واه ٻوڙا واه! آسمانين رسيدو هجي پر جي وار جيترو مرادن جو دليل پيس ته ٺڪاءُ اچي زمين تي ڪندو. کڻندس ڇڏيو.
حلال وجد سان ڀلي ڪري رهجي، مگر زماني جي هوا هن وقت ٻئي نموني آهي. ڪوبه سودو وغيره ڪرڻو هجي ته ڀلي ڪري ڪجي، پوءِ دل جي پسنديءَ پنهنجيءَ ۽ ٻئي جي به ڪجي. پاڻ وڻندي به سڀ ڪنهن ڪم نه ڪجي. انهيءَ جاءِ ۾ ويٺي به اهڙو ڪم ڪجي جو اڳيئون وڻي اچي.
سوئي ڪم ڪريجي جس وچ الله آپ بڻيجي.
اهڙيون جايون بهشت ۾ به آهن. حلال وجه جو ڪم ڀلي ڪريو پر ليڪن ۾ نه بيهي رهو. هڪ رب نه وساريو، طرف رب جو وٺيون بيٺا هجو. حلال وجه جو ڪم نيڪ به ڪري ويا آهن. پوتل هججي جنهن لڙهيءَ جو موتي آهي انهي لڙهيءَ ۾. بنا دوستيءَ رب جي ٻيءَ اجائيءَ کپت ۾ سج ٿو وڃي. کٽڻ هارائڻ جي جاءِ اها آهي. ڀلي حال وجه سان هجو. پر محبت رب جي ۾ رهو. زماني ۾ حلال وجه جا ڪم ڪجن پيا، مگر پنهنجي مالڪ جي طرف کان بيڪار نه رهجي. انهي زماني جي غفلت کان ماڻهو جيئن بچي هلي، جو وڏي گردش آهي. پوءِاڳيئون ڪوبه ڌڪ ڪونهي.
هي جهان دنيا جو آهي، ڪي ٻڏا ڪي تريا.
تارو وڃن تريا، ننڍا وڏا واهڙا،
اتي اڻ تارن، ڳرا مٿن مولهيا.
اهي بحر آڏا اچڻا آهن. هڪ ماڻهو اڻ تارو، ٻيو گناهن جو مولهيو باري ٿيو پوي. هي جهان هڪ بحر آهي. ڪو ٻڏو ته ڪو تريو. انسان پرڻيو ته ٻيڙيءَ تي چڙهيو. جي ٻارن منهن ڪڍيو ته ڄڻ ٻيڙي ٻڏي. دنيا بحر آهي ۽ هي گهوڙي تي چڙهيل آهي. سوار خبردار اهو آهي جو انهي خاني تان لهي پيو. خانو ڇا آهي؟ دنيا هٺ آهي. انهي هٺ تان لٿو ڄڻ خاني تان لهي پيو. سوار خبردار گهوڙو هنيو بحر ۾. بحر بي پايان، گهوڙو ساسي شيءِ، عضوا هڻي هي گهوڙو ٻڏڻ لڳو. سوار خبردار، رقيب ڇڏي لهي پيو! محبت جي ميدان ۾ انهي گهوڙي کي ٽهلائجي.جي رنگپور جي بازار ۾ ڦٽي پوي ته ڇا ڪجي؟ اوجاڳو ۽ بکون ڏجنس. سڌو نه هلي ته موت جو فڪر ڏيکارجيس. اهو آهي ٽوڻو.
سڀيئي گهوڙي تي چڙهيل آهيو پر واڳ هٿ ۾ هجي نه ته وڃي ٻوڙيندس. گهوڙو ڪهڙو؟ هٺ جي گهوڙي تي چڙهيل آهيو. واڳ هٿ هجي گهوڙي جي. واڳ اها آهي جو خدائي خيال هٿ هجي. خدائي خيال ڇڏيائين ڄڻ واڳ ڇڏيائين. خيال هٿ هوندو ڄڻ گهوڙي جي واڳ هٿ ۾ اٿس. دنيا جي عادت هٺ آهي. ماڻهو لهي به عادتن سان ۽ کري به عادتن سان. ڍيڍ اهو جو ڪنهن سان نه ٺهي. چڙهيا ته اوهين به گهوڙن تي ويٺا آهيو. پر ڄڻ جڙ گهوڙن تي آهيو جو وقتي راه تي، وقتي بيراهو ٿو هلي. لغام هٿ ۾ وجهي. لغام ڇڏائجي وڃي ته وري جھلجيس. آخر گهوڙو وَهو ٿي ويندو ۽ پوءِ پنهنجي راه تي پيو هلندو. بيراهو ماڻهو چڱو نه آهي. راه جو مرڻ به ڀلو اٿس.
هي انسان ايمان جي کوهه ۾ پيل آهي. اتان نڪرندو تڏهن جڏهن رسيءَ کي جھليندو. ڪڍندڙ جو هٿ تڏهن سگهندو جڏهن هٿ سوگهو جھليندو. ڪڍندڙ جو هٿ تڏهن ڪڍندس، جڏهن گوه واري جو هٿ محڪم هوندو. توهين چوندا ته رسيءَ ۾ هٿ به تڏهن پوندس جڏهن امر ٿيندس. هيءُ امر ڪنهن کي ٿيل آهي ته سعيو ڪري؟ هيءُ بيابان آهي. بيابان ان ملڪ کي چوندا آهن جتي ڪوئي ٽڪي نٿو، هر ڪوئي هليو وڃي. جنهن پنهنجو پاڻ ئي وساري ڇڏيو آهي سو ڇا سعيو ڪندو! تون نه هيءَ صورت آهين ته هيءَ ذات آهين. هُن صورت ۾ گم ٿجي. اصل ذات آهين حق جي. توهين وري چوندا ته اسين ٻار آهيون. سائين توهين کوه مان ڪڍو. پنهنجي رب جي لاءِ ٻار آهيو. ٻيا نفعا نقصان سمجهو ٿا. باقي رب ڏانه ٻار آهيو ۽ بيخبرا ٿي پيا آهيو. پنهنجو پاڻ کي سمجهائجي.
تون اپني آپ نون سمجهاءِ، ٻنهان دي نال تيڏا ڪيا!
سالڪ عقل کي هيٺ هڻي رب اثبات ڪندا آهن. ڪيترو سمجهائبو! سمجهه رکو. پنهنجو پاڻ کي سمجهائجي. وتو ٻين کي پيرين پوندا ۽ دعائون گهرندا! پنهنجو پاڻ کي سمجهايو ته ٻيا اچي اوهان کي پيرين پوَن.
رب بيپراوه آهي. زماني جو عقل ننڍو عقل آهي. هوعقل ڪُل عقل آهي. زماني جي راند اِٽي ڏڪر وانگي آهي. هوءِ راند وڏي راند آهي. دنيا جو عقل ائين آهي جيئن ڀيلو گهڙو هٿ ۾ هجي، نه واءُ سهي سگهي ته مينهن سهي سگهي. رشوت وٺڻ اهو ٻاراڻو عقل آهي. ٻار نه پرچي ته ٻه ٽي پئسا ڏجنس ته پرچي پوندو. آفيسر نه ٺهي ته ٻه ٽي سو ڏجنس ته پرچي پوندو. پوءِ اهو ٻاراڻو عقل ڪين چئبو.!
هي جهان هڪ سپنو آهي، طمع جو جهان آهي. هي دنيا جو جهان آهي. ۽ ڪل جي اڳيان جز آهي. جز ڇا جهل ڪل کي! هي عقل ڪل عقل جي جز آهي. ڪل عقل کي ڪيئن پهچجي؟پاڻ جنهن عقل سان ويٺا آهيون سو عقل صفائي آهي. هو ذاتي عقل آهي. ڪڙيو پيو وهي. ڪپر وٺي وڃبو ته وڃي درياه تي پهچبو. ذات سان گڏيل هوندو ته وڃي ڪل عقل کي پهچندو. هلي ته ڪل عقل کي پهچي. ڪل کي تڏهن پهچندو. هلي ته ڪل عقل کي پهچي، ڪل کي تڏهن پهچندو جڏهن فڪر رکندو. ڪل عقل انهيءَ کي ٿا چو جيڪو الله کي پاڻ سان دائم قائم سمجهي. جيڪي ڪل کي پهتا انهن کي سارو هڪڙي جز ڏسڻ ۾ آيو. هي ڪجهه سمجهڻو آهي. اها سمجهه به تڏهن پوندي جڏهن موت ياد ڪبو. الله سائينءَ جو نام ۽ موت ماڻهن وساري ڇڏيو آهي. چوطرف زماني جون دانهون لڳيون پيون آهن. رڳو زماني جي اڻ تڻ لڳي پيئي آهي. ڪم الله ايندو، هتي جا ڪم مڙيئي ڇڏڻ وارا آهن. هدايت وارن سمجهي ڇڏيا. جيڪي طالب موليٰ پاڪ جا آهن سي به ڪجهه ته پنڌ جي ڳالهه ٻڌائين!
هي جهان سارو هڪ خواب آهي.
ڪو سلام سهڻي يار جو مون خواب ۾ آيو،
خواب ۾ آيو، سهڻيءَ رات سهاڳ ۾ آيو.
يعني ته ڪا دل سهاڳڻ رهندي آهي انهي جي ڳالهه آهي.
ڪت گهڻو، گهم ٿورو، ٻاهر ٻانهن نه لوڏ،
ڍرائي نه ٻڌاءِ، وک اڳري ڪر.
ماهي يار دي نال دلڙي هوسين، نا هوسين ته به هوسين.
زماني جا ماڻهو نفعي نقصان جي خبر رکن ٿا باقي بندگيءَ ويلي بيخبر آهن. بيخبر سان صحبت گهڻي نه ڪجي. جو ماس جون دليون آهن، انهن جي صحبت ۾ اچيو ٿيون وڃن. خبردار رهجي پنهنجي مالڪ سان. ڪيترو لکيو ، پنهنجي پاڻ سمجهايو. زماني وارن جي صحبت ٻڌي وري به توکي زمانو ياد ۾ اچي ويو آهي. ڇرڪ ڪونه اٿيئي، وري به خيال کي زماني سان ٿو ٻڌين! شايد دل سان نه لڳي آهي. جن کي دل سان لڳي انهن کان بادشاهيون ڇٽي ويون. ڪجهه ته ڳالهه کي دل سان به لاءِ. اهو نفس جو آهي جو ڦيرائي زماني جيڪمن ۾ ٿو غلطان ڪري. زماني جي صحبت اهڙي آهي جو،
آپ نه کري پر ڏوجهان نون به کاري
عام سان ريس نه ڪجي جو اوهان کي مليل آهي. نڪو عام سان ايو آهي نڪو عام سان ويندو. جيئن سڄي جهان۾ هيڪلو آيو آهي تيئن ويندو به هيڪلو. اهو مالڪ ويجهو آهي، ٻڌي پيو، ڏسي پيو. عام اهي ڳالهيون نه پروڙيون آهن. ڪنهن سنڀاريو ڪنهن نهسنڀاريو. وقت تنگ آهي، وسيلا ياد ڪجن. پاڻ حامي آهن سچين دلين سان. الله ۽ مرشد اوهان سان گڏيل آهن. اوها جو ڪهڙو ڪم آهي عام سان! عام کان خيال ڇڏائي هٿ ڪجي، پوءِ جيڏي مهل تنها ٿيو ته مدد سنڀاريندو. عام کان پرهيز هجي. نه ڳالهائجي. ڳالهائڻ کان ڀلو آهي. عام جي صحبت چڱي نه آهي. ڪتابن جون ڊگهيون ڳالهيون پنڌ کان منجهائي وجهنديون آهن. راه به جڏهن ورتل اٿو تڏهن قدم وڌايو. هيڏانهن هوڏانهن جي صحبت پنڌ کان منجهائي وجهندي آهي. ڪهڻيءَ وارا ڪتاب کڻي وڏيون ڊگهيون ڳالهيون پيا ٻڌائين، مگر پاڻ وري ايمان جي کوهه ۾ پيا آهن. رهڻيءَ وارو ٿورو آهي. ڪهڻيءَ وارن جو ڪم اهو آهي جو
آپ نه کري، پر ڏوجهان نون به کاري.
هي جو خط ٿا اچن توهان ڏي، صحبت رب جي، ڳالهه مرشد جي! اهو توهانجو قوت آهي. غم گوندر پون ٿا من ۾ پوءِ امانجي ٿا پئو. پنهنجي رب جا ٿا پون. اهي فيض وارن کي پوندا آهن، ٻيو زماني وارن کي نه پوندا آهن. انهن کي زماني جا غم گوندر پوندا آهن. اهي حق جي نالي کي نفي ٿا ڪن، پاڻ کي اثبات ٿڪن. دنيا جي بهاريءَ کان محبوب جو غم ڀلو اهي. غم ته انهن کي ٿيندا جيڪو ڄاڻي ته منهنجو ذڪر ئي نه ٿو هلي. مالڪ جي طرف کاندل کي بيدرد نه ڪجي.
ڀولن جي ملڪ ۾ ٿو رهجي. ڀولن ۾ شينهن اچي ته ڀولا وٺي اکيون پورين هٿن سان. اها ڄڻ اونده ٿا ڪن. پوءِ شينهنجيڪو ٿلهو متارو ڀولو هوندو اهو کائيندو. ڀولو وٺي ڪيڪون ڪندو، تيئن ٻيا ڀولا وٺي اکين کي بند ڪرڻ تي زور رکندا، ڀڄي وڻن تي ڪين ويندا. اسين به ائين آهيون. ڀولا سڀ اسان ۾ اندر آهن. (ڀولو : ماڻهو زماني جو، شينهن : نالو رب جو)
اڀماني ماڻهوءَ جي صحبت نه لڳو.اهي ماڻهو حجت ٿا رکن پنهنجي الله سان.تنهنڪري انهن سان صحبت نه ڪريو اهي اڀماني آهن. اهي پاڻ ڀانئڻ ٿا سيکارين ته اسان ههڙا آهيون. پير فقير، اولياء سڀ رضا تي راضي رهيا آهن. اوهين به رضا تي راضي رهو. جا رب کي وڻي سا واه. موت ملاقات اوچتي ٿيندي آهي. ڪير دعويٰ ڳالهائي پنهنجي رب سان! وري به جهلجهي ٿو ته انهن جي صحبت نه لڳو، اهي ڳالهير ماڻهو آشهن، هلندڙ طالبن کي بيهاري ڇڏين. اوهان جهڙيتهڙي حال سن هلو. اهي ماڻهو ڀانئڻ ٿاڪن.
ڀانئڻ ڀتو ڀاڻ، لڳي چڻنگ چٽ ٿئي،
جنين ڀانيون پاڻ،ڪيائين توائي تنکي.
اهي اڀماني ماڻهو درويش به سڏائين ٿا. ڏسو ته صحبت ڪهڙي ٿا ڪن ۽ انهي صحبت ۾ ڪهڙو اثر آهي! ايمان ڇڏي ڏجي. جڏهن دعويٰ ڇڏبي تڏهن درسن ٿيندو.
هر ڪوئي جيڪي ڪري ٿو سو پاڻ سان ٿو ڪري. جي چڱائي ڪندو ته به پاڻ سان ٿو ڪري، جي مدائي ٿو ڪري ته به پاڻان ٿو ڪري. آئينه ۾ ڀونڊو ڏي يا پاڻيءَ ۾ ڏي ته اهو ڀونڊو پاڻ کي ايندو. آئينه ڏي نهار، ڪاوڙج ته ڪاوڙ ڏسين، کل ته کلڻ پسين. تيئن انسان به جيڪي ڪري ٿو سو پاڻ سان ٿو ڪري. پنهنجو سڄڻ به پاڻ آهي ته پنهنجو دشمن به پاڻ آهي. هر ڪنهن کي پنهنجا ٽپڙ مٿي تي آهن. زال کي پنهنجا اعمال مٿي تي آهن ته مڙس کي پنهنجا. ڪيل اعمال هر هڪ پنهنجا اڳيان هليڏسندو ۽ سڃاڻندو به. انهن مان هڪڙا پنهنجا اعمال ڏسي خوش پيا ٿيندا ۽ ٻيا وري ڏسي پيا ڊڄندا ۽ روئندا. تڏهن ٿو چئجي ته هتان ٺهي جڙي هلو.
هتي به گهڻيئي درجا آهن. ڪنهن کي ڏوهه معاف ڪرڻ ثواب جو ڪم آهي. ڪي ماڻهو ته خون به معاف ڪيو ٿا ڇڏين. اهو به وڏو ثواب آهي. بادشاهه هجي، اڌ بادشاهي هجي، اڌ بادشاهيڏئي واٽ خدا جي ۽ غريب هجي ان کي هڪ ماني هجي جنهن مان اڌ ڏئي واٽ خدا جي ته ٻنهي جو درجو هڪڙو آهي جو غريب کي مانيءَ جي بادشاهي ڏني اٿس.
خلق خراسب ڪهڙيءَ عادت ڪئي آهي؟ ٻچو خوديءَ خلق خراب ڪئي آهي. خاصا کائڻ کائڻ، خاصن هنڌنتي سمهڻ، خاصا لٽا ڪرڻ، انهن ڳالهين هنکي خراب ڪيو آهي. خودي لٽي ۾، کاڌي ۽ جتيءَ ۾ به آهي ۽ ڀانئڻ خرابٿو ڪري. لٽو ڪجي ٿلهو، سنهو لٽو نه ڪجي. جيڪو پاڻ کي نيڪ سمجهي نيڪن سن گڏيندو ته مان به نيڪ آهيان ته اهڙو بڇڙو ٻنهي جهانن ۾ ڪونهي.
اگر خود را به نيکان شمردي، بدي
تواضع ڪجي، مغرور نه ٿجي. پاڻ کي گهٽ سمجهجي.ڪئلي اٺ جي پير هيٺان ايندي ته مرندي ڪين، نڪتي ويندي. مٿان وڻ تان ڪرندي ته به مرندي ڪين. ماڻهو اٺ جي پير هيٺان اچي يا وڻ تان ڪري ته ڌڪ لڳندس. انسان ۾ خودي هوندي يا خدا هوندو. هي احديت جو مياڻ آهي.
ٻن ترارين جاءِ، ڪانهي هڪ مياڻ ۾.
خود نه ٿجي بيخود ٿجي. هتان بي سر بي پا ٿي هلجي. اوهين مريد به بي سرن جا آهيو. اوهان ڏي صحبت به بي سرن جي ٿي موڪلائجي. گلا نيڪيءَ سان هن جو ڪم ڪونهي. هن جو ڪم ڪم آهي الله سان. نمازون ۽ روزا اهي ڪم سڀ ثواب جا ڪم آهن، پر اهو ڪو رستو ئي ٻيو آهي جنهن سان پرينءَ کي پسجي.
سڀني خطائن جو منڍ آهي ڍو. اڀماني وصف سڀ اٿن ٿا ڍو مان. لنگهڻ ٻه ٽي ڏينهن ڏيئي ڏسجنس.حسن بخش کي گهوڙو هو جو تي چار ماڻهو جهلين تڏهن ڪو مس چرهي. گهوڙي ته اصل ويجهو بيهي نه سگهندي هئي. اهو وڪڻي ڇڏيائين. هڪڙي ڏينهن اهو گهوڙو ڪاهي آيا، اچي گهورين سان ٻڌائون. ٿورڙي هڻ هڻ پيو ڪري. مونکي چيائون ته گهوڙو سڃاتئه؟ چي حسن بخش وارو گهوڙو آهي. مون چيو ته ٻچو هاڻي ته گهوڙين سان بيٺو آهي. چيائون ته اسان وٽ ته داڻو به پورو نصيب ڪين اٿس. هونءَ به ڍوَ سڀني خرابين جا جڙ آهي. ڪريو ڏجنس ته پوءِ سکندو. اهو ڪريو شهبازن لاءِ آهي. ڪريز ڇو ڏجي؟ جيئن پراڻا پن يعني عادتون ڇڻي ۽ ۽ پوءِ نوان پن ڄمن. مٺي ۾ مٺو ۽ پاڪ ميوو بک آهي. بک اهڙو مٺو ميوو آهي جو هڪ دفعو کاڌائين ته وري وري پيو کائيندو.
قناعت چڱي آهي. شي پيو وڇائيندو، پيسو ڏوڪر اجايوپيو خرچ ڪندو ته ٻيو منع ڪندس.وري ٽيون چوندو ته اوهان جو ڇا ٿو وڃي، هو پنهنجو پيسو ٿو وڃائي. ڪير ٿو چوي ته پنهنجو پيسو اٿس؟ اهو سڀ مالڪ جو آهي، وڃائڻ سان ڏوهه پئجي ٿو وڃي. پير پاڳاري کي ڪنهن چيو ته سائين دنيا حرام آهي. فرمايائون ته حرامين حرام ڪئي آهي ۽ حلالين حلال ڪئي آهي. پيسو به ڪنهنچڱي پاسي خرچ ڪجي. دنيا کائجي ته ڪانوَ وانگر ونڊي ورهائي ۽ نه ڪتي وانگر. ڪانو هڪ سڌي لهندو ته ڪان ڪان ڪري ٻين کي سڏيندو. ڪتو مئل هاٿي ڏسندو ته هڪ هڪ ڪانو کي به ويجهو اچڻ نه ڏيندو. پاڻ کائي ٽنگ به نه سگهندو.
بکيو اڃيو اچي ته تڪليف ڪري به انهي کي کارائي پيئاري راضي ڪري ڇڏيو. توڙي اوير اچي توڙي سوير اچي ته به آيو راضي ٿي وڇي ته اهو ڀلو آهي.پوءِ هن جي ذات ڏي، ڪپڙن ڏي يا شڪل ڏي نه ڏسجي. پر هن جي پيٽ ڏي ڏسجي ۽ جي بکيو اڃيو هجي ته راضي ڪري ڇڏجيس. مهمان جيڪي به ڪنهن وٽ اچن ٿا سي ٻڪيءَ سان ٿا اچن. ڪنهن دڪان تي ڪو ماڻهو ئي نه اچي ته اهو دڪان بند ڪين هلندو؟ پر جي دڪان تي ماڻهو پيا اچن ته اهو دڪان بند ڪين ٿيندو. مهمان نه اچي ۽ جي ڪو آيو ويو بکيو اڃييو ٽڪر کائي نه ويو ته اها ڪمبختيءَ جي نشاني آهي. ڏاڏو نواب خان هڪ ڄڻي جي ماني هميشه پاسيري رکي ڇڏيندو هو.
تاريڪ ترڪ سٺو آهي. باقي هڪ ڏينهن سڀ ڏيئي ڇڏي پوءِ ائين ئي ويٺو هجي، تنهن کان تاريڪ ترڪ چڱو آهي جو صوفين ائين چيو آهي.

فڪر

فڪر


اوهين فڪر ڪريوپنهنجي الله سائينءَجو. هن انسان سڄوئي الله سائينءَ جو آهي. جنهن جو سڄوئي آهي ان طرف سڄوئي پيل هجي. پوءِ به ٻچو انجو آهي. چوي ٿو ته مون اوهان کي پنهنجو ڪري خلقيو آهي. چوي ٿو ته اوهين به مونکي پنهنجو ڪريو. مالڪ فرمائي ٿو ته اوهان جي سڀني ڪمن جي جوابداري مون تي آهي. فقط تون اجايو نه ٿيءُ. چوي ٿو ڇو ٿا بي وسيلا گهمو! چوي ٿو مون اوهان جو رب آهيان، اوهان جي نيڪين ۾ مان راضي آهيان، اوهين منهنجو امر مڃي مونکي راضي ڪريو ته مون به اوهان کي راضي ڪريان. رب جي راضپي سان سڀ ڪم ٿا ٿين. توڻي ظاهر توڻي باطن. سواءِ رب جي ظاهر باطن ٻيو ڇاهي وچ تي.
ديگر هرچه بيني، فنا را فنا.
ٻيو ڪم ڪهڙو اوهان کي ڏسجي! هت ماڻهو آيو آهي اثبات ڪرڻ الله کي. ٻين ڪمن جي جوابداري موڪليندڙ تي آهي. جنهن هت موڪليو آهي.
اي ڀوري ماءُ ڪا هينئين سين لاءِ.
ٻيو فڪر پنهنجي حياتيءَ جو به ڪريو. فڪر جي ڦرهي هجي، سورن جا سبق ۽ ماٺ مطالع هجي. روزگاريءَ جو دليل نه ڪريو جو رازق رب ڪريم آهي. هر شي کي پهچائيندڙ آهي. جيڪا شي رب پيدا ڪئي آهي، تنهن ۾ گذر جو خيال وجهي ڇڏيائين، جنهن جي دائم ديگ چڙهيل آهي، هر ڪنهن کي راضي ڪيو بيٺو آهي. اوهان کي به راضي ڪندو. انسان کي پنهنجن عادتن کڻي روليو آهي. رب بيڏوهو آهي. اوهين رب راضي ڪريو ته رب اوهان کي راضيڪري. جيئن ماڻهو عقل ۾ پوندو ويندو تيئن گذر جا غم پوندا ويندا. چريو ٿي پئجي ته غم ٻيا پيا کائيندس، چريوزماني ڏانهن ، جيئن رب نه وسري.
قسمت رب جي وس آهي، ڏور ڏاهي جي هٿ آهي. هر حال ۾ شڪر ۽ صبر هجي. ميرائي ۽ صبر سردار لوڪن جو فخر آهي. صبر معنيٰ طبيعت جي غريبي. رب جي رضا تي هميشه راضي رهجي، سندس نيڪ ٻانها اولياء ۽ انبياء به سندس رضا ئي راضي رهيا.
هڪ ڏينهن سڄيءَ عمر جي بادشاهي وٺبي سو فڪر ڪريو پنهنجي حياتيءَ جو. اهڙي مهل حياتيءَ جهڙي وري نه ڏسي سگهندو. اها به وهامي ٿي وڃي.
وهاڻي ويندياء، پوءِ گهڻا هڻندين هٿڙا.
رات ائين ٿي وهي جيئن درياه ٿو وهي. ڏينهن به ائين ٿو وهي جيئن درياه ٿو وهي. حياتي به ائين ٿي وهي جيئن دريا پيو وهي.
فڪر ڪريو جو حياتيءَ جهڙي شيءِ وڃي ٿي پيئي. فڪر جي ڦرهي هجي، سورن جا سبق ۽ ماٺ مطالعو هجي. جي ڪو مندو ڳالهائي ته ان سان پنهنجا چڱا اکر ڇو وڃائجن! نه پڄجي ته ماٺ ڪري وڃجي. ماٺ جهڙي ٻي ڳالهه ڪانهي. هُت به ماٺ ڪري وڃجي. ماٺ جهڙي ٻي ڳالهه ڪانهي. هُت به ماٺ معلوم آهي. عام سان خيال نه رکجي. دوستي پاڻان کان چڱي آهي، جوش به جاڳندس پر فڪر ڪونهيس. نٿو رکي پنهنجي حياتيءَ جي خبر ڄڻ غافل آهي. دشمن ۽ دوست ٻئي گڏيل اٿس. رب جي حڪم کانسواءِ ته پن به نٿو چري، پوءِجي دشمني رايو پوي ته فڪر ڪري، ڪين برو ڪم ڪري وهي؟فڪر ڪري.
پڙهڻ پڙهائڻ ۽ سيکارڻ جي هيءَ ڳالهه ڪانهي.هيءَ ساڀيان هلڻ ۽ سمجهڻ جي ڳالهه آهي. هينئر گهر جو مالڪ پنهنجي گهر ۾ آيل آهي ۽ پارس پرين ويجهو آهي. نيٺ فڪر رکجي پنهنجي موت جو. فڪر هجي انهي طرف ڏانهن، بيپرواهي رب ڏانهن نه هجي. هو ملڪ ڏاڍو بيپرواهيءَ سان آهي. هتان الله سائين ڪري ته ٺهي جڙي هلجي ته پوءِ اڳيئون وسوئي ڪونهي. قرب به هت آهي هن ملڪ ۾، جو موت جو خوف آهي. اڳتي ته بيپرواهي آهي. اک پوٽئي کانپوءِ اها جاءِ نه هونديس جتي پير رکي سگهي. ڏاڍا عذاب ٿا اچنس تڏهن دانهون ٿو ڪري . ان ئي الله سائينءَ وٽان آواز ٿو اچي ته تون دانهون ٿو ڪرين اهي تنهنجا اعمال آهن جي نه ڪيا آهن. مون ته توکي اڃا ڪجهه ڏنوئي ڪونهي ۽ ڏينهن قيامت جي مون ان کان سؤڻا وڌيڪ ڏک ڏيندوسانءِ. سو ٻچو هُت لاپرواهه بادشاهي آهي. سعيو ڪجي جو نيٺ خدا خدا سان ڪم پوڻو آهي. هتئون سمجهڻو آهي. الله ڪري جو هتئون سمجهي هلجي. ذڪر سان فڪر ڪريو، دم سان پريت رکو. راه راست سان هلندڙ ٿجي. سڌون نه ڪجي. مددگاريون به آهن پر خيال عام ڪڍي هٿ ڪجي.
دلق کي درياه ۾ اڇلن بهادر بي بها
دلق چوندا آهن وجود کي ۽ درياه وحدت جو ٿا چون.
فڪر سان ماني کائجي ۽ بکئي کي به کارائجي. توهان کي ته ماني کائجي ۽ بکئي کي به کارائجي. توهان کي ته ماني کائڻ به ڏانءُ نٿي اچي. جيئن ماڻهو کائيندا آهن. هاپو هاپو ته ڪتا ٻلا به پيا ڪن. فڪر سان ماڻي کائي، بکئي کي کارائي، انهن جي گهر کي کارائي، آڪهه کي کارائي ۽ پاڻ بک جهلي گهر ۾ به نه اچي ٻڌائي ته متان ڪروڌ ٿئي، ته ڄڻ ماني پاڻ کاڌائين پگهر جي پورهئي مئون ڪنهن بکئي جي بک لاهجي.
پنهنجي جدائي ڏسي روئجي. پنهنجي جدائي سنڀاري ته فراق جاڳيس. جدائي اهڙي آهي. اها به سنڀارجي فڪر ۾. جدائيءَ ۾ فراق آهي ڏاڍو. انهن کي جنکي لڳل آهي، اوهين به لائي ڏسو. دانهن رڳو جدائيءَ جي آهي. ڪنهن ڪنهن کي فراق چڱو آهي. فراق دردوند ڪري ٿو وجهي. فراق کانسواءِ ماڻهو بيدرد آهي. پنهنجي جدائي سنڀاريو. پري نه آهيو، ياد آهيو، اوهين نه وساريو. ائين آڏا ٿا گهمو. پنهنجي جدائي سنڀاريو ته جوش جاڳن.
جاڳيا جوش دل ۾ درسد پرين جا،
واندي گهم نه ويٺي ڪر ڪا ڪار ڪتڻ.
جدائي ۾ فراق آهي ڏاڍو.
الفراق اشد من الموت، آءٌهتي نه هوندياس،
آس نه لاهينداس،من جيئري جت ڏسين مران.
فراق اهڙي شي آهي. جدائي وارو ڏينهن ويجهو پوندو ٿو وڃي. هي بدن خاڪي خرقو آهي، تنهن ۾ جدائيءَ جي لار آهي.
چڙا توکي چوري، ٻوليءَ وڌو ڪن؟
ڏيئي ريهه رنگ جو، توکي جاڳايو جن،
وٽان تن، پرين لڳي لار فراق جي.
هي هي جي نه هوءِ ته جيڪر جيءَ جلي وڃي.
هي هي به جنهين کي لڳل هوندي انهن ۾ هوندي،
درد مند تڏهن ٿيندو جڏهن پنهنجي جدائي سنڀاريندو. مرشد وارا آهيو پاڻ سنڀاريو. هيءَ جيئري جي ڳالهه آهي، پوءِ مرشد کان طاسلب مئي به پري نه آهي. سو اوهان پري ڇو ٿا سمجهو پاڻ کي. هيءَ جدائيءَ جو هڪڙو ناز محبوب جو ٿيل آهي. باقي رب جيئري خواه مئي جدا نه ڪندوَ. پر جدائيءَ ۾ فراق آهي. جهڙي مونکي لائي ويا آهيو تهڙي اوهان کي به لڳل آهي. معشوق عاشق سان ڳالهائي ٿو پر ڳجهوو ٿو ڳالهائي. عاشق کي معشوق انت نه ڏيندو، ڇو ته ڀلي ڪري جدائيءَ جو فراق جاڳيس. جدائيءَجو عذاب موت کان به سخت آهي. پر جن کي لڳل هوندي. جدا نه رهو پنهنجي رب ڪريم کان. پوتل هججي جنهن لڙهيءَ جو موتي آهي تنهن لڙهيءَ ۾. ٻئي ڪنهن سان ريس نه ڪجي. جڏهن معنيٰ ۾ ايندو تڏهن درد جاڳندس. جي دانهن ڪري ته وجهجيس غمن جي کوهه ۾. اڃا درد جي دانهن ڪري ته غمن جو گيڙو ڏجيس.
ڪڪور ڪوهيار ڇپر ڇاٽان موڪليون،
هيڪر هنهيڻيءَ ئي ڀيرو ڪج ڀتار،
ساجن ترهون تار، ڏٺو ڏينهن قيام جي.
هتئون مڙيئي لڏ کڻڻي آهي، سو جيئري ئي سنڀارجي پنهنجي جدائي. هيئنر گهٽي سوڙهي آهي. انسان سوڙهيءَ گهٽيءَ مان آيل آهي، وڃي ٿو انهيءَ گهٽي مان به نڪرندو. مري لنگهڻو آهي، سرت رکو. اڳ وسوڙيل آهيو، اونهون نظر نظر مان نه ڪڍو. ريت رکو ڪا. جِنُ به ريت پت رکندو آهي، تون ته ماڻهوءَ جو ٻار آهين. عقل جا دانائو گهڻو، پر ڇا ڪجي جو پنهنجي ڳڻ ڪانه ڪئي اٿو. گهڻي علم کان گهڻو ويساه ڀلو آهي. عقل مان جڏهن نڪربو تڏهن خبر پوندي. ڪل عقل کي پوءِ پهچبو. ڪل کي تڏهن پهچندو جڏهن فڪر رکندو. هلي ته ڪل عقل پهچي. رب پاڪ جن کي عقل ڏنو ان سڃاتو پنهنجي رب کي ۽ سڃاتائون راهه رب جي. اڳيئون به سهڻا اها ٿا لڳن جن سڃاتو رب کي ۽سڃاتائون راهه رب جي. ماڻهو پاڻيهي هلي اهو ڀلو آهي، ٻيو ڀلو رب ڪريم آهي جو ڀلاين جو صاحب آهي. جن کي يادگيرا پنهنجا ٿو ڏيئي انهن سان ڀلائي آهي.

چونڊ گفتا

چونڊ گفتا
1.الله سائينءَ وٽ وڃجي ته اها شي کڻي وڃجي جا وتس نه هجي، نياز،ڇاڪاڻ ته هو بي نياز آهي
2. الله سائين کائي ڇا ٿو؟ خودي
3. موت گهري نه وٺجي، رب گهري وٺجي.
4. عيب ڪنهن جو نه کولجي. بي عيبو هڪڙو الله سائين آهي،ٻيو هر ڪوئي عيبن ڀريل آهي.
5. تعريف پنهنجي خالق، مالڪ جي جڳائيندڙ آهي، باقي پنهنجي تعريف ڪرڻ شيطان جو ڪم آهي.
6. جي چاهين ته رب ڪريم منهنجڳو فيصلو ڪري ته پاڻ پنهنجو عيپضو نه چڪاءِ.
7. ڪافر اهو جيڪو الله کي پاڻ کان جدا سمجهي.
8. دنيا دار اهو جيڪو رب ڏانهن فراموش آهي.
9. ڪامل اهو جو دشمن جي دل به تنگ نه ڪري.
10. جاهل اهو جو جيڪو علم مان گهڻو واقف هجي پر پاڻ ڏانهن بي خبر!
11. جي ڪو ڪنهن سان ڪوڙ ٿو ڳالهائي ته ائين سمجهجي ته سندس دل ڪنڊا جهليا آهن اڃا گل نه جهليو اٿس.
12. ٿورو ڏسي ارهو نه ٿجي، گهڻو ڏسي سرهو نه ٿجي. صبر ۽ شڪر ۾ رهجي.
13. سچ ڏئي ڏجي توڻي وڻي يا نه. پر اهو سچ نه چئجي جنهن مان ڪچهريءَ ۾ خلل پوي.
14. مٺي ۾ مٺو پاڪ ميوو آهي بک. بک اهڙو ته مٺو ميوو آهي جو هڪ دفعو کاڌائين ته وري وري پيو کائيندو.
15. ٿورو ڳالهائڻ، ٿورو سمهڻ ۽ ٿورو کائڻ وڏي هدايت آهي.
16. لڇمي ڏسڻ جي سهني، ڳهن ڳٺن سان سينگاريل، پر پٺ اٿس اُگهاڙي، اڳ اٿس، پر پٺ اصل ڪانهيس.
17.حرام ڇا اهي؟ هڪ بيگناه ڏکوئڻ، ٻيو ناحق ڪرڻ يعني ظلم ڪرڻ، ٽيون ڪنهن شي ۾ شڪ پوي ته حلال آهي يا حرام ته اها به نه کائجي جو اهو به حرام آهي.
18. چٺي لکي انڌي، پڙهي گونگي ۽ سمجهي ڪاڻي.( دنيا ڏانهن انڌو، دنيا ڏانهن گونگو ۽ ڪاڻو معنيٰ يڪ نظر)
19. “ ب” وڃي ڏيو ٻين کي، اوهين “ ا” سان رهو.
20. هي جهان آهي فنا جو. محل ماريون به فنا، تون آءٌ به فنا، ڏک ڏوراپا به فنا.
21. دعويٰ ڇوڙ ته درسن پاوين.