• مھاڳ
مان ڪير آھيان؟ ’دل جي دنيا‘ وارو شامو آھيان! ’پڙلاءَ‘ وارو ساجن آھيان! ’بارنيس اسٽريٽ جو غنڊو‘ آھيان! ’منھنجو ڏس آسمان کان پڇو‘ واريءَ ڪھاڻيءَ جو گوتم آھيان! ’اروڙ جو مست‘ ۾ عبدالرحمان ڌاڙيل آھيان! ’تاريخ جو ڪفن‘ ڪھاڻيءَ ۾ اياز مڪراني آھيان! ’جڏھن مان نھ ھوندس‘ ۾ ڦاھيءَ کان اڳ آخري ڪھاڻي لکڻ وارو قومپرست آھيان! مان ڪير آھيان؟ مان ڪنھن بھ نتيجي تي پھچي نھ سگھيو آھيان. اصل ۾، مان ڪنھن بھ نتيجي تي پھچڻ جو خواھشمند نھ آھيان. ائين برابر آھي تھ ڪوبھ ليکڪ پاڻ کي مڪمل طرح پنھنجين تحريرن کان جدا ڪري نھ سگھندو آھي؛ پر، ليکڪ کي سندس ڪھاڻين جي انيڪ ڪردارن مان ڪنھن بھ ھڪ ڪردار ۾ ڳولڻ، يا ان ڪردار سان وابستھ ڪرڻ ممڪن نھ آھي. بي معنيٰ زندگيءَ کي ڪا معنيٰ ڏيڻ لاءِ مان لکي رھيو آھيان. لکڻ منھنجي لاءِ اظھار، ۽ ھئڻ جي احساس جو ذريعو آھي. ويھھ – ٻاويھھ سال لاڳيتو ڪھاڻيون ۽ ڊراما لکڻ جي باوجود مان پاڻ کي پنھنجي ڪنھن بھ ھڪ ڪردار ۾ ڏسي نھ سگھيو آھيان. مان سچل سرمست جو معتقد آھيان –
ڪو ڪيئن چوي، ڪو ڪيئن چوي،
آئون جوئي آھيان، سوئي آھيان.
مان اڪثر ان ھيڪلي شخص جي باري ۾ سوچيندو آھيان، جيڪو آزمائش جي اسٽيڊيم ۾ بيٺو آھي، ۽ خونخوار چيتي جو انتظار ڪري رھيو آھي. اسٽيڊيم جي ڪنھن بھ ھڪ در مان چيتو ظاھر ٿيندو، ۽ ھيڪلي شخص تي حملو ڪندو. آدمخور چيتي جو مقابلو ڪرڻ لاءِ ھيڪلي شخص جي ھٿ ۾ تلوار نھ آھي. آسماني ڪتابن واري سيمسن وانگر ھو طاقتور بھ نھ آھي. ھو ٿڪل ٿڪل، نٻل ۽ ويڳاڻو آھي. ھو ٽئين دنيا جو ليکڪ آھي. ھن جي ھٿ ۾ قلم آھي. ھو اسٽيڊيم ۾ ’موجود خاموش تماشائين جي وچ ۾ پنھنجي موت جو منتظر آھي. ٽئين دنيا جي ڏتڙيل ليکڪ محسوس ڪري ورتو آھي تھ، قديم چواڻيءَ جي ابتڙ، قلم ڪنھن بھ صورت ۾ تلوار کان وڌيڪ طاقتور نھ آھي. ان ڄاڻ جي باوجود ٽئين دنيا جو ليکڪ لکي رھيو آھي، ۽ ادب جي بارگاھھ ۾ پنھنجي وجود جو نذرانو ڏيئي رھيو آھي.‘
امر جليل
شعبو – ايجوڪيشنل ٽيڪنالوجي
علامھ اقبال اوپن يونيورسٽي، اسلام آباد
25 فيبروري 1984ع