ڪھاڻيون

ڊهندڙ ليڪا

ڪيهر شوڪت لکي ٿو:
”رزاق مهر جي ڪهاڻين جا مجبور، دٻايل، ستايل، جڪڙيل، ڦاٿل، وساريل، بيمار، ڊنل، بي آرام، سڪون ۽ سلامتيءَ جي ڳولا ۾ ڀٽڪندڙ، زندگيءَ ۽ موت جو چاهه ۽ ڊپ کڻي جيئندڙ ڪردار ۽ انهن جي بي رحم، ظالم، مفادپرست، اوپري، ويساهه گهات، قياس جوڳي ۽ ڀوائتي دنيا. ان سڀ کي رزاق مهر فيشن پرستيءَ، نعريبازيءَ، ذات پرستيءَ ۽ وات ڳاڙهائپ کان هٽي ڪري جنهن سنجيدگيءَ، گهرائيءَ ۽ فنڪاريءَ سان پيش ڪيو آهي اُن رزاق کي اڄ جي مکيه جوابدار ۽ وڏن ڪهاڻيڪارن ۾ کڻي بيهاريو آهي.“

4.5/5.0
1572
639
آخري ڀيرو اپڊيٽ ٿيو:
ڇاپو 1

سنڌ سلامت پاران

سنڌ سلامت ڊجيٽل بوڪ ايڊيشن سلسلي جو نئون ڪتاب ”ڊهندڙ ليڪا“ اوهان اڳيان پيش آهي. هي ڪتاب نامياري ليکڪ، شاعر، ڊراما نگار ۽ ڪهاڻيڪار رزاق مهر جي ڪهاڻين جو مجموعو آهي.
ڪيهر شوڪت لکي ٿو:
”رزاق مهر جي ڪهاڻين جا مجبور، دٻايل، ستايل، جڪڙيل، ڦاٿل، وساريل، بيمار، ڊنل، بي آرام، سڪون ۽ سلامتيءَ جي ڳولا ۾ ڀٽڪندڙ، زندگيءَ ۽ موت جو چاهه ۽ ڊپ کڻي جيئندڙ ڪردار ۽ انهن جي بي رحم، ظالم، مفادپرست، اوپري، ويساهه گهات، قياس جوڳي ۽ ڀوائتي دنيا. ان سڀ کي رزاق مهر فيشن پرستيءَ، نعريبازيءَ، ذات پرستيءَ ۽ وات ڳاڙهائپ کان هٽي ڪري جنهن سنجيدگيءَ، گهرائيءَ ۽ فنڪاريءَ سان پيش ڪيو آهي اُن رزاق کي اڄ جي مکيه جوابدار ۽ وڏن ڪهاڻيڪارن ۾ کڻي بيهاريو آهي.“

هي ڪتاب ڪاڇو پبليڪيشن پاران 2009ع ۾ ڇپايو ويو. ٿورائتا آهيون آَصف رزاق مهر جا جنهن پنهنجي والد جي ڪتاب جي ڪمپوز ڪاپي موڪلي سنڌ سلامت ڪتاب گهر ۾ پيش ڪرڻ جي اجازت ڏني.

اوهان سڀني دوستن، ڀائرن، سڄڻن، بزرگن ۽ ساڃاهه وندن جي قيمتي مشورن، راين، صلاحن ۽ رهنمائي جو منتظر.

[b]محمد سليمان وساڻ
[/b]مينيجنگ ايڊيٽر ( اعزازي )
سنڌ سلامت ڊاٽ ڪام
sulemanwassan@gmail.com
www.sindhsalamat.com
books.sindhsalamat.com

بابا ڪردارن جو اصل روپ پاڻ هو : آصف رزاق مهر

اديب، شاعر ۽ ساڃھ وندن جي زندگيءَ ۾ جيڪي تڪليفون اينديون آهن سي سڀ انهن جي لکڻين جو روپ وٺي پيش ٿينديون آهن. ڪڏهن شاعري بڻجي تخليق ٿينديون آهن ته ڪڏهن ناٽڪ جو روپ وٺي نڪرنديون آهن. صحيح معنيٰ ۾ اديب اهو آهي جيڪو پنهنجي ذاتي غمن سان گڏوگڏ ٻين جي تڪليفن کي به سمجهي. غور ڪندي محسوس ٿو ٿئي ته هو انهن منجهان ڪيترن ڪردارن جو اصل روپ پاڻ هو. لکڻ دوران روئيندو به هوته کلندو به هو.
بابا جي وصال کان چار پنج ڏينهن اڳ پڇيومانس ته، ”بابا توهان ايڏو المياتيtragic ڪردارن ۾ پيهي ڇو ويا آهيو .
موٽ ۾ چيائين ته، ”حقيقت اها آهي ته دنيا ۾ اڌ کان وڌ تقريباَ ٽي حصا دنيا انهن تلخ حالتن ۾ گذاري ٿي ۽ مان به انهي دنيا جو رهاڪو آهيان.“
بابا جو گهڻو خيال هو ته زندگيءَ ۾ جيڪو ڪجھ انسان وڃائي ٿو، اهو سڀ (Tragedy) آهي ۽ ٽريجڊي حقيقت ۾ تڏهن هوندي آهي، جڏهن ان ۾ ڪا شيءِ وڃائجي وڃي، ختم ٿي وڃي. انهي تسلسل ۾ ويچارڻ سان محسوس ٿئي ٿو ته اسان جيڪي بابا جا پوئلڳ، جيڪي ان جو اولاد آهيون، اسان به ان ٽريجڊيءَ جو شڪار ٿي وياسين ۽ هڪ سٺو پيءُ ۽ اديب وڃائي ويٺاسين. بابا اهو رائيٽر هو، جيڪو ڪتاب ۾ به ساڳيو ته عملي زندگيءَ ۾ به ساڳيو، يعني قول ۽ فعل جو سچو ۽ شفاف انسان. هن جي زندگيءَ جو ڳچ حصو اڻ ڳڻين تڪليفن جو باب هو، جيڪو هن جي يتيم ٿيڻ کان پوءِ شروع ٿي چڪو هو، پنج سالن جي عمر ۾ هو اهڙن ماڻهن جي سرپرستيءَ ۾ رهيو جيڪي ”مار ئي سنوار“ سمجهندا هئا ۽ هرهڪ پنهنجي وڏي هجڻ جو فرض نڀائڻ ضروري سمجهندو هو.
مائٽن جي رواجي بي حسي ان مان ظاهر پئي ٿئي جو هڪ دفعي جڏهن بابا کي پنجين درجي جو امتحان ڏيڻو هو ۽ ڪتابن جي نه هجڻ جي ڪري هو پنهنجي مائٽ جي گهر وڃي ان جي ڀرسان ويٺو ۽ هن جو ڪتاب پڙهڻ لڳو ۽ ٿوري دير کان پوءِ ڇوڪري جي ماءُ بابا کي اٿاريو ۽ چيائين ته، ”ابا تون هن جي ڀرسان نه ويھ، متان منهنجي پٽ کان سبق نه وسري وڃي.“
بابا جي جوانيءَ وارو دور چاچا واجد منگي، چاچا ڪيهر شوڪت، چاچا زيب سنڌي ۽ محبوب دوست چاچا محمد علي پٺاڻ سان گڏ گذريو، چاچا محمد علي به بابا کان محروم ٿي ويو، خبر نه آهي ته مقدر اها راند اڄ تائين الائي ڪيترن انسانن سان کيڏي آهي. هي دنيا به عجيب آهي، روز خوشين جا کٽولا کڄن ٿا ۽ روز غمن جون ڇپون ٿيون ڪرن.
15 آگسٽ 2002ع تي اهو کٽولو اسان جي گهر مان کڄي اوڏانهن ويو، جتان اڄ تائين ڪو به واپس ناهي وريو. بابا جي ٽيبل تي خالي پيل پنا، اڃا ان تيز ڌار جهڙي قلم جا منتظر آهن، جيڪو سماجي اوڻاين کي بي ڊپو ٿي نروار ڪندو هو. مون کي پڪ آهي ته سندس ڊرامن جا اڻ مٽ ڪردار هن سماج جا ترجمان ضرور ٿيندا.

[b]آصف رزاق مهر
[/b]

ڪھاڻيون

---

آڙاھ

سوچي ٿو، جي مري ويو ته هيڏي وڏي دنيا ۾ ڪير هن جي ٻارن جي سار لهندو، ڪير انهن جي ننڍڙين ننڍڙين خواهشن جو مان رکندو. هن وانگي انهن جا انگل پورا ڪندو، ۽ لاڏ ڪوڏ سان انهن کي پاليندو. اکين ۾ ڳوڙها ڀرجي ٿا وڃنس. ننڍي اک وڌيڪ ننڍي ۽ وڏي اک وڌيڪ وڏي ٿي وڃيس ٿي. ڦريل واڇ ۾ کُٻ پئجي وڃيس ٿو. انهن لمحن ۾ هن کي ايئن لڳي ٿو، ڄڻ ته هن جو گهر ديوارن کان آزاد ٿي ويو هجي. کليل آسمان هيٺان هو سڀني ڀاتين سميت پاڻ کي ڪنهن اهڙي هنڌ ڏسي ٿو، جتي ماڻهن جو بي پناھ هجوم آهي، ڪارون آهن، موٽرون آهن. بي قابو ٽرئفڪ آهي، ۽ انهن ماڻهن کي ڄڻ ته هڪ جنون ٿي ويو آهي ته ڪنهن طرح اڳتي نڪري وڃجي. اهڙي سمي ڪو به هنن جي تباھ حال زندگيءَ متعلق نه ٿو سوچي، ڪو به ساڻن همدردي نه ٿو ڪري. هر ڪنهن کي فقط اڳتي نڪري وڃڻ جي ڇڪتاڻ آهي، بس.
”بابا.....“ هن جو پنجن سالن جو ساجد هن جي ڀر ۾ اچي بيهي ٿو، ”بابا قلفي وارو آيو آ، قلفي وٺي ڏي.“
هو اڃا ڪجھ ڳالهائي، ان کان اڳ ٻار وري چوي ٿو، ”وٺي ڏيندين نه ـ هان؟“
هو سڄو ٿڙڪڻ لڳي ٿو. چچريل لفظن ۾ کيس چوڻ ٿو چاهي ته ماءُ کان وڃي وٺ، پر ٻار ڪجھ به سمجهي نه ٿو سگهي.
”بابا ڏي نه، هليو ويندو.“
”زبيده.....او زبيده.“
”وري ڇا ٿيو؟“ ٻاهران جوڻس جو چڙ ڀريل آواز اچي ٿو.
”ساجد کي پئسا ڏي.“
”هان؟“
”ساجد کي پئسا ڏي ته قلفي وڃي وٺي.“
”قلفي؟ هاڻي تون قلفي کائيندين؟“
هو پنهنجي ان بيوسيءَ تي روئڻ لڳي ٿو، ۽ ٻار قلفي کائڻ جي خواهش دل ۾ دٻائي چپ چاپ پيءُ جي پيراندي کان وڃي بيهي ٿو.
مڙس جي روئڻ تي زال هن ڏانهن وڌي اچي ٿي. هن جا هٿ ٿانون ملڻ ڪري، ڪارنهن ۾ آلا ٿيل آهن، جن مان ڪارا ريڳاڙا وهندا رهن ٿا.
”ڇاٿيو؟ ڪنهن تي پيو پار ڪڍين؟“ جوڻس جي آواز ۾ ڏک ۽ چڙ ٻئي ملي ويا آهن.
”پنهنجي نصيبن تي پيو روئان!“ هٻڪي هٻڪي ايئن ڳالهائي ٿو، جيئن اڌ رنگ جي زد ۾ آيل اڪثر بد نصيب ڳالهائيندا آهن، جن جي زندگي بي رحم تماشو بڻجي ويندي آهي.
”قلفي کائيندين نه؟“ هاڻي الاءِ ڪيئن جوڻس کي ترس اچي وڃي ٿو ۽ هوءَ هن جي ان گُهر ڪيل خواهش کي پورو ڪرڻ لاءِ تيار ٿي وڃي ٿي. ”گهرائي ٿي ڏيانءِ. پر ڏس نه، تو کي ته ٿڌيون شيون نقصان ڏينديون آهن، پوءِ ڇو ڪرڻ لڳندو آهين اهي فرمائشون. هان؟!“
” نه.... مان نه“ هو ڪنڌ کي نهڪر ۾ لوڏي ٿو.“ ساجد کي پئسا ڏي ته اهو وڃي وٺي.“ هو هڪ هڪ لفظ الڳ ڪري وضاحت ڪري ٿو.
۽ زال غلط سمجهڻ تي ڪجھ ڦڪائي محسوس ڪندي اٿي ٿي ۽ سامهون وارو ڪٻٽ کولي، ان مان اٺ آنا ڪڍي ٻار کي ڏئي ٿي. ٻار ننڍڙيون ننڍڙيون وکون کڻي ٻاهر نڪري وڃي ٿو.
” مان غلط سمجهيو هو، سڄو ڏينهن ڳڻتين ۽ فڪرن ۾ ڪو هوش ئي ڪو نه ٿو رهي.“ هوءَ صفائي پيش ڪندي انتهائي پاٻوھ منجهان وراڻي ٿي.
هو وري ڳالهائڻ جي ڪوشش ڪري ٿو، ”زبيده.....هتي ويھ. هتي ويھ. منهنجي ڀر ۾ ٿي ويھ.“
زال هن جي ڀر سان سري اچي ٿي ته هن جي اندر ۾ سمنڊ جي ڇولين جهڙو اضطراب ڦهلجي وڃي ٿو. هو وري روئڻ لڳي ٿو. لانڍ ۾، جيئن پريان ڪا ريل جي انجڻ ڪوڪ ڪري رهي هجي. ”اون....اون.....اون.“
”بس ڪر...هاڻي صبر ڪر.“ زال گهرو شوڪارو ڀري ٿي. “روئڻ سان ڪجھ ورندو ڇا، جو روئين ٿو.“ کيس ماٺ ڪرائڻ لاءِ رويي ۾ اڃا به گهڻي نرمي ڀري ٿي ڇڏي.
پر هو ماٺ نه ٿو ڪري. ڀلا ماٺ به ڪيئن ڪري. وڏي عرصي بعد ئي ته هن کي موقعو مليو آهي، زال جي دل ۾ همدردي پيدا ڪرڻ جو. هن جي ويجهي ٿيڻ جو اهو احساس ئي ته آهي جو هن کي روئاري ٿو، ۽ هو چاهي ٿو ته ايئن ئي روئيندو رهي. ۽ هن جي زال بار بار هن کي آٿت ڏيندي رهي. هن کي پرچائيندي رهي. ان روڄ سان هن کي هڪ قسم جي آسودگي ملي رهي آهي. ذهني سڪون ملي رهيو آهي.
اوچتو هن جي ڦريل واڇ وٽان گِگَ جي هڪڙي ڊگهي لار وهي، هن جي کاڏيءَ وٽ مڙي بيهي رهي ٿي، جنهن کي ڏسندي ئي زال جي منهن ۾ اڻ وڻندڙ گهنج پئجي وڃن ٿا. پوءِ هوءَ اتان اٿي ٻاهر وڃي ويهي ٿي ۽ هو ساڳيءَ ريت روئندو رهي ٿو، پنهنجي بيوسيءَ تي پنهنجي تباهيءَ تي، پنهنجي حال ۽ آئندي تي.
ڪڏهن ته هو به ماڻهو هوندو هو. هڪ اهڙو ماڻهو، جو سوسائٽي ۾ عزت ڏئي ۽ وٺي ڄاڻندو هو. پيشي جي لحاذ کان هيڊ ڪلارڪ هو. تڏهن بيمار نه ٿيو هو. پوءِ جڏهن ڪريو ته دنيا ئي بدلجي ويس. دوستن جو وسيع حلقو ٽٽي ويس. زنده دل ليکيو ويندڙ ساڳيو شخص، بور، چچڙ ۽ جهڳي هڻندڙ مشهور ٿي ويو. رستي تان هلندو هو ته ڏٺل دڳ مٽائي ويندا هئا. جي ڪنهن کي وڃي زوري چنبڙندو هو ته ”ها، هون“، کان وڌيڪ موٽ نه ڏيندا هئس. تڏهن بيحد دکي ٿي، گهر جي هڪ ڪنڊ ۾ وڃي سڏڪندو هو.
ڪڏهن ڪڏهن ته دل ۾ ايندو هيس ته رڙهندو رڙهندو ريل جي پٽڙين تي وڃي پهچي ۽ پنهنجو انت آڻي ڇڏي. ڀلا ڇا رکيو هو ان زندگيءَ ۾، جا رڳو ڏکن، سورن ۽ اذيتن سان ڀريل هئي. پر هر ڀيري هو پاڻ مارڻ واري خيال کي عملي صورت بخشڻ کان رهجي ٿي ويو ۽ زندگيءَ جي اڻ ڳڻين ذلتن ۾ وڃي ٿي ڪريو. هن جي نه مرڻ جو ڪارڻ اهو هرگز نه هو ته ڪو هو موت کان ڊنو ٿي. موت، اهڙي زندگيءَ کان وڌيڪ اذيت رسائيندڙ هو ڇا؟ ان زندگيءَ کان وڌيڪ به ڪو ڀوائتو روپ ٿي سگهيو ٿي ڇا؟، جو هو خودڪشي نه ڪري ها. پر هن جي اهڙين حالتن ۾ به جيئڻ ۽ جيئڻ جي نالي ۾ مرڻ جو هڪڙو ڪارڻ هو، ۽ اهو هو هن جو ساجد. پنجن سالن جو ننڍڙو ساجد، جيڪو هن جي ڪمزوري بڻجي ويو هو، جو هر وقت هن جي حواسن تي ڇانيل رهندو هو.
هو جڏهن ڀتين سان ڳالهائڻ چاهيندو هو، تڏهن ساجد ئي هوندو هو، جو کيس ٻڌندو هو ۽ هو ٻڌائيندو هو دنيا جون منافقيون، خود غرضيون ۽ دکن ۽ سورن جون ڪهاڻيون ۽ وري جي ساجد ڳالهائيندو ته دل پئي چوندس پيو ڳالهائي. ويٺو ڳالهائي ۽ هو ٻڌندو رهي.
”بابا مان توکي پارو (پيارو) آهيان.“
”ها.“
”ڪيترو.“
”تمام گهڻو.”
”ڀلا ساجو، مان تو کي پيارو آهيان؟“
”ها، تون به مون کي پارو آهين....بابا، ماني کاڌي ٿئي......پاڻي ڏيانءِ.“
خود غرضي ۽ منافقي جڏهن هر چهري پٺيان هن کي صاف نظر ايندي هئي، تڏهن ساجد ئي هوندو هو، جنهن وٽ هن کي خالص پيار ملندو هو. جنهن وٽ ڪا ملاوٽ ڪا نه هئي. چور بازاريءَ جي هن دور ۾ ننڍڙو ساجد ڪنهن ليڪٽو ميٽرlactometer جيان ئي ته هو، کري ۽ کوٽي جي سڃاڻپ ڪرائيندڙ.
هڪ ڏينهن الاءِ ڪيئن هو ساجد کي چئي ويٺو، ”ساجد مان جي مري وڃان ته روئندين؟“ ”ڇو مرين ڏاڻ (ڏائڻ) الله پنا (پناھ) ڏئي.“ وڏن کان ٻڌل جملو ورجايو هئائين. تڏهن پيءُ جي اکين ۾ ڳوڙها ڀرجي ويا هئا ۽ اهڙين حالتن ۾ پاڻ کي جيئڻ لاءِ آٿت ڏني هئائين. هو ٻيو

ڪجھ ڪري نه ٿي سگهيو ته، گهٽ ۾ گهٽ ننڍڙي ساجد لاءِ هڪ ڳالهائيندڙ ۽ گهمندڙ ڦرندڙ رانديڪي جو ڪم ته ڏئي ٿي سگهيو، جو بازار مان خريد ڪرڻ ڪيڏو مشڪل هو.
۽ ڪڏهن ڪڏهن ته هو صفا بِر ٿي ويندو هو، انسان هو، تڪليف پهچڻ تي ڀڄي ڀري پوندو هو، تڏهن ڪجھ به نه وڻندو هوس، نفرت ٿي ويندي هئس پنهنجو پاڻ کان، رشتن ناتن کان ۽ دنيا کان. تڏهن دل ۾ ايندو هوس ته دنيا تباه ٿي وڃي. لمحن جي وڇوٽيءَ اندر هر شيءِ تهس نهس ٿي وڃي. ڌرتي ۽ آسمان جي وچ ۾ زندگي نه بچي، تباهيءَ جا آثار بچن، کنڊر بچن ۽ موت جهڙي ماٺ رهجي وڃي.
پر ائين ڪٿي ممڪن هو. ماڻهوءَ جي وس ۾ هجي ها ته، هن دنيا ۾ اچي ئي ڇو ها. جتي ڄمڻ کان وٺي مرڻ تائين رڳو ڏک آهن. اذيتون آهن. جا ڀوڳنائن جي دنيا آهي، جتي ماڻهپي ڪنهن گمنام جاءِ تي وڃي پناھ ورتي آهي. جتي بيوفائي آهي، خود غرضي آهي، مفاد پرستي آهي ۽ ماڻهوءَ جي ماڻهوءَ سان ويساه گهاتي آهي، اهڙي دنيا جي تباهيءَ لاءِ هو سوچيندو هو. پر جڏهن ڪجھ به نه ورندو هوس تڏهن زهر جو ڍڪ ڀري ماٺ ٿي ويندو هو، ۽ اهڙا زهريلا ڍڪ هن کي ڏينهن ۾ ڪيئي ڀيرا ڀرڻا پوندا هئا.
هن کي سڀ کان وڌيڪ اذيت ڏيندڙ هن جي زال هوندي هئي، جا هن کي ٻڌو اڻ ٻڌو ڪري ڇڏيندي هئي. هن جي هٻڪي هٻڪي ڳالهائڻ تي هن کي دڙڪا ڏيندي هئي. مٿس چٿرون ڪندي هئي. پر ان ۾ هن جو ڏوھ به ڪهڙو هو. هو ته گهڻي ئي ڪوشش ڪندو هو ته چٽو ڳالهائي، پر ڪٿي نه ڪٿي الجهي ضرور ويندو هو.
”تو کي به وينڌي ڪرڻ جي عادت پئجي وئي آهي.“ هن جي هٻڪي هٻڪي ڳالهائڻ تي جوڻس ٽوڪيو هو، ”بيزار ڪري ڇڏيو اٿئي سڀني کي.“
تڏهن هو روح تائين رتوڇاڻ ٿي پيو هو. ”تو کي به مون کان بيزاري ٿيڻ لڳي آ زبيده.“ هڪ هڪ لفظ الڳ ڪري ڏوراپو ڏنو هئائين ته جيئن هو دل کي رسيل چوٽ جو احساس ڏياري سگهي.
”پنهنجو ڳالهائڻ ڏٺو اٿئي. ايندو آ ڪنهن کي سمجھ ۾. اڃا بيزاري نه ٿيندي؟“
”ان ۾ منهنجو ڪهڙو ڏوھ آ. مان ڪو ڄاڻي واڻي ته ايئن ڪو نه ٿو ڪريان.“
”منهجي ئي قسمت ڦٽل آهي جو تون ڪرمن ۾ لڳي وئين. منهنجو ئي ڏوھ آ.“
زال جي اهڙي بي رخيءَ تي هن کي ڀنواٽي اچي وئي هئي. جيئن ننڍ پڻ ۾ چيڪلي تان چڪر ڪاٽيندي ڪري پيو هجي.
جڏهن نئين نئين شادي ٿي هئس ته زال ڪيڏو نه خيال رکندي هئس. ڪيڏو نه فخر محسوس ڪندي هئي جو سلجهيل ۽ اعتدال پسند مڙس مليو هوس. جنهن وٽ عورت جو تصور روايتي مرد وانگر پير جي جتي نه هو، جو گهر جي ڪم ڪار ۾ ڪنهن سٺي دوست وانگر هن جي مدد ڪرڻ ۾ عيب نه سمجهندو هو، ۽ جنهن سگهڙ هئڻ جي اعتراف ۾ گهر جي هر شيءِ زال جي هٿن ۾ ڏئي ڇڏي هئي. اهو ساڳيو شخص جڏهن ڪريو ته شروع ۾ زال به وسان ڪو نه گهٽايو. جيڪو پڄي سگهيس سو ڪيائين. پر جڏهن پينشن جا پئسا اڌ کان وڌيڪ سندس بيماري تي خرچ ٿي ويا ته وٺي ڌاڙ ڌاڙ ڪيائين مهانگائي جو پٽڻو پٽيائين. ماضي وساري حال ۽ مستقبل جو اونو ڪرڻ لڳي، ۽ هڪ ڏينهن صفا پڙ ڪڍي بيهي رهي.
”هاڻي علاج ٻلاج جي سڌ ڇڏ، اهو ڪي سوچ جنهن سان گهر جو چرخو هلائي سگهجي.“
”مان ٺيڪ ٿي ويندس ته سڀ ٺيڪ ويندو زبيده!“
”تون خوش ٿيندين ۽ ڏيھ ڏسندو. اجايو ٿو پاڻي ولوڙڻ جون ڳالهيون ڪرين.“
زال جي سرد مهريءَ جي نتيجي ۾ دوا درمل بند ٿي ويس. نه صرف ايترو پر اعلاج موجب هلندڙ کاڌو به جڏهن رڪجي ويو ته مرض وڌيڪ بگڙي ويو، ۽ هو تيزيءَ سان تباهي ڏانهن ڌڪجڻ لڳو.
هاڻي ته چوڏهن سالن جي ڌيءَ به ماءُ سان ٻٽ ٿي بيهي رهي هئي. ان وٽ به هن لاءِ ڪا همدردي ڪا پنهنجائپ نه رهي هئي. تنهن ڏينهن جي ئي ته ڳالھ آهي، ڌيڻس صفحي ۾ کٽ رکڻ جي ڪيئن نه کليل لفظن ۾ مخالفت ڪئي هئي، ۽ پيءُ ڏکويل لهجي ۾ رڳو ايترو چيو هو، ”مان جڏهن ٺيڪ هئس تڏهن به اتي ئي سمهندو هوس، پوءِ هاڻي ڇو جاءِ مٽايان؟“
”هاڻي تون بيمار آهين بابا. آيو ويو اچي ٿو، ڪجھ ان جو خيال ڪر. ڪمري جو حال ته ڏس ڇا ٿي ويو آهي. سچ مون کي ته ٻڏڻ ٿو اچي.“
هو ڏک ۽ پشيمانيءَ جي شديد احساس کان هڪ لفظ به ڪڇي نه سگهيو هو. ماٺ ڪري ورانڊي ۾ کٽ کڻائي آيو هو.
ڪالھ ته بي عزتي ڪرڻ ۾ زال انتها ڪري ڇڏي. تڏهن ڌيڻس ڪجھ نه چوندي به ڄڻ ته گهڻو ڪجھ چئي ورتو هو. اُگرو، تکو ۽ دل کي مُٺ ۾ پڪڙي نپوڙڻ جهڙو.
جوڻس ڪاڪڙو وٺي ڪيو هو. ”مئا، مان ڪا تنهنجي غلام آهيان جو سڄو ڏينهن تنهنجون ٿڪون ۽ کانگهارا ويهي ميڙيان، واڇ ڦري اٿئي، انڌو ته ڪو نه ٿيو آن، جو ڏسين ئي نه ٿو. ڪيڏن حيلن سان فرش ڌوتم ته ان جو کڻي ستياناس ڪري ڇڏيئي، گدلا، بد فضيلتا.“
تڏهن هو هڪو ٻڪو ٿي ويو هو. هيڏي وڏي تذليل ۽ هيڏي بي عزتي ٿيندي هن جي، هن ته ڪڏهن سوچيو ئي نه هو. پنهنجو پاسو کڻڻ لاءِ ڌيءَ ڏانهن ڏٺائين ته وڌيڪ ٽٽي پيو. ڌيڻس نڪ تي رئو ڏئي اندر صفحي ۾ وڃي ويٺي. پوءِ هو اٿيو، رڙهندو رڙهندو نلڪي ۾ ويو ۽ اتان پاڻيءَ ۾ پُسيل ٽپڙيءَ جو ٽڪرو کڻي واپس اچي، فرش جو اهو حصو صاف ڪيائين، جنهن جي خراب ٿيڻ تي جوڻس گهر کڻي مٿي تي کنيو هو.
”بابا، قلفي کائيندس؟“ ننڍڙو ساجد پيءُ جي ڀر سان اچي چوي ٿو.
”نه.......“ پيءُ ننهڪر ڪري ٿو.
”کاءُ نه.“ هو تيليءَ ۾ چنبڙيل مائي جو ذرو چٽي وري چوي ٿو.
”ٻاهر هلندين ساجد....هان؟“
”هل.....هل نه.....“ ٻار ڄڻ ته اڳ ۾ ئي تيار آهي.
هو اٿي ٿو، پير جي گيساڙي تي جوڻس ٻاهران ئي پڇي ٿي. ”ڪاڏي ٿو وڃين؟“
”ٿورو ٻاهر.....“
”ٻاهر وڃي گلا جو گهانگهو نه ڏجانءِ. آئي وئي سان ٿو شڪايتون ڪرين، ڪجھ غيرت به ڌار. منهنجي گلا ڪري پنهنجو ئي ڪپڙو ٿو لاهين.“
هو ڪو به جواب نه ٿو ڏئي، ۽ چپ چاپ ٻاهر نڪري ٿو اچي.
ٻاهر جون جي مهيني جي ڪچڙي منجهند پنهنجي عروج تي آهي. سج ڪنهن ماٽيلي ماءُ وانگر پڄري، بغض جي باه دنيا تي اڇلائي رهيو آهي. گرمي معمول کان وڌيڪ ٿي ڀاسجي. هو سامهون موريءَ تي نظر ايندڙ سرهن جي وڻ ڏانهن ڏسي ٿو، ۽ پوءِ اوڏانهن وڌڻ لڳي ٿو، ڪنهن نئين پنڌ ڪندڙ ٻار وانگر، جنهن کي ڊپ هوندو آهي ته ڪنهن وقت به پاڻ نه سنڀالي هيٺ وڃي ڪرندو. حال به ته اهڙو ئي ٿي ويو اٿس نه. ساڄو پاسو فالج هجڻ سبب ٽنگ ۽ ٻانهن ڦري ويئي اٿس. جنهن ڪري هلي ٿو ته هڪ پير سان گيساڙو ڏئي پوءِ ٿو هلي.
وڏي مشڪل سان پاڻ گهليندو، ساهيون پٽيندو، پنجن منٽن جو پنڌ ويهن منٽن ۾ طئي ڪري موريءَ تي پهچي ٿو. پوءِ هلندو سرهن جي گهاٽي ڇانو ڏانهن وڌي وڃي ٿو، جتي اڪثر اچي ويهندو آهي.
ننڍڙو ساجد آڱر ڇڏائي ڀر سان واھ جي ڪڙ تي اچي بيهي ٿو.
”ساجد.....هيڏانهن اچ.....هيڏانهن اچ پٽ، ڪٿي پير نه ترڪي وڃئي.“
پيءُ خوف وچان کيس سڏ ڪري ٿو. ٻار تجسس ڀريل نظرن سان واھ سان گذرندڙ هڪ ننڍي ٽاريءَ ڏانهن ڏسي ٿو، جنهن جي پنن تي ٻه ماڪوڙا پاڻيءَ کان پاڻ بچائڻ لاءِ هيڏانهن هوڏانهن وڃي رهيا آهن.
پيءُ کيس وري سڏ ڪري ٿو ته هو اتان هٽي پيءُ جي ڀر ۾ ويهي ٿو.
انهن لمحن ۾ هڪ ستن ـ اٺن سالن جو ٻار ظاهر ٿئي ٿو، ان جي مٿي تي گجرن جو ٿالھ آهي. پيرن ۾ رٻڙائي چمپل اٿس. منهن جو رنگ اُس ۾ رلڻ ڪري ڪاراٽيل لڳيس ٿو. هو ڪمزور آواز ۾ هوڪو ڏئي ٿو، پوءِ ٿالھ سرهن جي پاڙ ۾ رکي نلڪي ڏانهن وڌي وڃي ٿو. پهريان پاڻي پيئي ٿو، پوءِ ننڍا ننڍا ٻڪ ڀري منهن تي هڻي ٿو. آخر ۾ پير ڌوئي گوڏ جي پلوَ سان منهن اگهي ٿو. هاڻي هو سامت ۾ اچي پهريائين جي ڀيٽ ۾ ڪڙڪ آواز ۾ هوڪو ڏئي ٿو. ”گجر.....مٺي لاهوري گجر.“
ننڍڙو ساجد گجر وٺڻ جي خواهش ظاهر ڪري ٿو. ”بابا گجر وٺي ڏي.“ ”گجر وارا، هيڏي آ، گجر ڏي.“
گجر وارو گهورڙيو ٻار ساجد جي ويجهو سرڪي اچي ٿو. پيءُ کي خبر آهي ته هن جي کيسي ۾ پئسا ڪونهن، پوءِ به اوپري ٻار اڳيان ڪوڙو ڀرم رکڻ لاءِ ايئن ئي کاٻو هٿ قميص جي کيسي ڏانهن کڻي وڃي ٿو.
گجرن وارو تياري وٺي ٿو. کيس پڪ ٿي وڃي ٿي ته گجرون ضرور وڪامنديون.
”پئسا ته هت ڪو نه آهن.“ ڪجھ ڦڪائي سان پيءُ چوي ٿو.
”پر سائين گهرجن گهڻي جون؟“ گجرن وارو گراهڪ وڃائڻ نه ٿو چاهي.
”روپئي کن جون گهرجن پر........“
”پرواه ناهي، مان شام توهان جي گهر اچي وٺي ويندس.“
”تون مون کي سڃاڻندو آهين ڇا؟“
اٽلندو ٻار پنهنجي سڃاڻپ ڪرائي ٿو، ”سائين!ٰ مون کي نه ٿا سڃاڻو، مان جمال الدين جو پٽ آهيان.“
”ڪهڙو جمال الدين ؟“
”جمال الدين مستري سائين! هو جنهن جو ويلڊنگ جو دوڪان نه هوندو هو جاڙل شاه جي ڀرسان. او جيڪو اڳئين سال بجليءَ جي ڪرنٽ لڳڻ ڪري گذاري ويو هو. مان ان جو پٽ آهيان.“
”هان، تون جمال الدين جو پٽ آهين!“ هو حيرت ۽ ڏک منجهان ٻارڙي ڏانهن ڏسي ٿو. پيءُ جي موت جو ذڪر ايندي ٻار اداس ٿي وڃي ٿو. هن جي اکين ۾ ڳوڙها ڀرجي وڃن ٿا، جن کي روڪڻ لاءِ هو تڪڙيون تڪڙيون اکيون ڇنڀڻ لڳي ٿو، پر جڏهن ڳوڙها هن جي وس کان ٻاهر ٿي وڃن ٿا ته پگهر اگهڻ جي بهاني گوڏ جي پلئه سان منهن اگهي ٿو.
پيءُ هاڻي ساجد ڏانهن ڏسڻ لڳي ٿو ۽ گهورڙيو ٻار پنهنجي ننڍڙن ننڍڙن هٿن سان چاقو کولي اخباري ڪاغذ جي ننڍڙي ٽڪر تي گجر جا ننڍا ننڍا ٽڪر ڪٽي ساجد جي اڳيان رکي ٿو. ساجد ڏاڍي شوق منجهان بي فڪر ٿي گجر کائڻ لڳي ٿو. پوءِ گهورڙيو ٻار اتان اٿي ٿو. ننڍڙو معصومڙو ننڍي وجود تي ٿالھ جو وڏو بار کڻي گهلجڻ لڳي ٿو.
اوچتو پيءُ کي لڳي ٿو. پريان پگهريل ۽ ڪاراٽيل چمڙي ۽ گجرن جي ٿالھ جو بار کڻي هلندڙ ٻارڙو هن جو ساجد هجي، جو گهر جي ضرورتن جو شڪار ٿي، تتل ڏينهن ۾ هوڪا ڏيندو هجي. هن کي الائجي ڇو اهو ٻار ساجد جو مستقبل ٿو لڳي. شايد ڏک ۽ اندر جي ڪنهن اونهي عذاب کان دل ۾ وڍ پويس ٿو. هو ٿورو سُري ساجد کي ڳراٽڙي پائي ٿو ۽ ساجد اهو سمجهي ته بابو شايد گجر کائڻ ٿو چاهي، پيءُ جي وات ۾ گجر جو هڪ ٽڪر وجهي ٿو. پيءُ اوڇنگارون ڏئي ٿو.

اجهل هوا

نيري بس ڊوڙي رهي آهي سڄي ڏينهن جي تپي ويل ڏامر جي روڊ مٿان. ويھ منٽ اڳ جڏهن شهر جي حدن مان نڪري موڙ وٽان مُڙي هئي، تڏهن وشال آڪاش مٿان ڦهليل ميرانجهڙي ڳاڙهاڻ ڪنهن سڄاڻ چترڪار جي لڳايل رنگن جهڙي ڏاڍي خوبصورت ۽ بي پناھ ڇڪ رکندڙ نظر اچي رهي هئي، ۽ تڏهن جمالياتي ذوق رکندڙ ماڻهو درين منجهان منهن ٻاهر ڪڍي ان فطرتي نظاري جي سونهن ۾ کوئجي ويا هئا.
پر هاڻ جڏهن ڌرتيءَ کان آسمان تائين مٽيءَ جا وڏا وڏا واچوڙا طوفاني شڪل اختيار ڪري چڪا آهن ۽ سڄاڻ چترڪار جي خوبصورت رنگن جهڙي ميرانجهڙي ڳاڙهاڻ ڌوڙ جي گهاٽن تھن وچ ۾ دٻجي سموري سندرتا وڃائي چڪي آهي، تڏهن بس ۾ ويٺل هر هڪ ماڻهوءَ جي چهري تي بيزاري جهلڪڻ لڳي آهي. ڪڏهن ڪڏهن ڪو ماڻهو مٽيءَ جي چادر اوڙهيل ان گدلي گدلي آسمان ڏانهن ڏسي ٿو وٺي ۽ وري ساڳيا ئي اڻ وڻندڙ ڀاوَ منهن تي آڻي ڪپڙن ۽ انهن اندر پگهرجي ويل جسم مٿان مٽيءَ کي ڇنڊڻ جي ناڪام ڪوشش ڪرڻ لڳي ٿو. مٽيءَ کان بچڻ لاءِ ڪجھ ماڻهو دريون بند ڪري رهيا آهن، جنهن ڪري بس اندر سخت گهٽ ۽ ٻوسٽ ڦهلجڻ لڳي آهي، ۽ ان گهٽ کان بچڻ لاءِ ڪي ماڻهو درين کولڻ جي حق ۾ نظر اچن ٿا. جڏهن ته دريون بند ڪرڻ جي راءِ رکندڙ ڪجھ ماڻهن کي جسم تي چنبڙيل مٽيءَ کان ڏاڍي بڇان ٿي لڳي ۽ اهي دريون بند ڪرائڻ لاءِ هلڪو گوڙ ڪن ٿا.
بس اندر زندگيءَ جي هر شعبي سان تعلق رکندڙ ماڻهو سفر ڪري رهيا آهن. هر هڪ چاهي ٿو ته، ڪنهن نه ڪنهن نموني ان بور ڪندڙ سفر مان جلد نجات حاصل ڪري وٺي.
مين گيٽ جي لڳو لڳ ٻن ماڻهن جي ويهڻ واري سيٽ تي هڪ ناڪام فلمن جو فلاپ ايڪٽر ويٺل آهي. هن جي هٿ ۾ سستي معيار جو هڪ فلمي رسالو پڪڙيل آهي، جنهن جي هڪ صفحي کي هو بار بار ايئن اٿلائي پٿلائي ڏسي رهيو آهي، جيئن ڪو کڙپيل دڪاندار ڪنهن نوٽ کي باريڪ بينيءَ سان ڏسي اهو اطمينان ڪرڻ چاهيندو آهي ته ڪٿي کيس نقلي نوٽ نه مليو هجي. ٺيڪ اهڙيءَ ريت هو به رسالي جي هر صفحي کي بار بار اٿلائي پٿلائي ڏسي رهيو آهي. جنهن ۾ هن جي ايندڙ فلم متعلق هڪ ٻن انچن جيتري غير اهم خبر لڳل آهي. هن جي ذهن جي اسڪرين تي هڪ ڊائمنڊ جوبلي فلم هلي رهي آهي، جنهن اندر ملڪ جي سُپر هِٽ اداڪارن وچ ۾ هو لازوال پرفارمنس ڏيندي فن جي بلندين کي ڇهندو ڏسي رهيو آهي. اوچتو هن جي روئڻ جو ڪلوز اپ اسڪرين مٿان اڀرڻ لڳي ٿو ۽ هو خاص فلمي انداز ٺاهي، پنهنجي محبوبه کي ڏوراپو ڏئي ٿو. سندس کاڏي ۽ چپ ڏڪڻ لڳن ٿا. هن جو وات ”او“ چوڻ جي انداز ۾ گول ٿي وڃي ٿو ۽ ٻن ڀروئن جي وچ ۾ وڏي ليڪ اڀري هن جي اندر جي المناڪ ڪيفيت کي ظاهر ڪرڻ لڳي ٿي ۽ انهي لمحي هو زمان ۽ مڪان جون سموريون حدون اورانگهي هلندڙ بس ۾ ئي خاموش ايڪٽنگ جو مظاهرو ڪرڻ لڳي ٿو. هو بنھ روئڻ لڳي ٿو.
هن جي آڏو واري سيٽ مٿان کٿل کنڀن واري ولايتي ڪڪڙ سان مشابهت رکندڙ هڪ پوڙهي عورت ويٺي آهي، جنهن جي ٿلهي مٿي تان لڙڪندڙ ڳاڙهو ماس، سندس مالي خوشحاليءَ جي شاهدي ڏئي رهيو آهي.
پوڙهي عورت جي اڳيان هڪ بيروزگار شاعر ويٺو آهي، جو دريءَ منجهان روڊ جي ڀرسان گذرندڙ هڪ عورت کي ڏسي رهيو آهي، جنهن جي مٿي تي جهنگ جي ڪاٺين جي ڀري رکيل آهي. هو لاڳيتو عورت ڏانهن ئي ڏسندو رهي ٿو، جا اهڙي طوفان جي پرواه ڪرڻ بنا رڻ ۾ اڪيلي وڃي رهي آهي. جنهن جي اوسي پاسي جي هر شيءِ ۾ اڪيلائيءَ جو شديد احساس سمايل آهي. ڏور ڏور تائين سڃ ئي سڃ ڦهليل آهي ۽ انهيءَ خوفناڪ سڃ ۾ ڪاٺين جي ڀريءَ جو بار کڻي هوءَ زنده رهڻ جو جتن ڪري رهي آهي. شاعر هوا جي زور تي اڏامندڙ مٽيءَ ۾ گم ٿيل عورت ڏانهن لاڳيتو گهوريندو، هن جي حال، هن جي مستقبل تي لکڻ لاءِ اکيون پوري ڇڏي ٿو.
شاعر جي اڳيان واري سيٽ تي هڪ صحافي پنهنجي سنهڙي ڳچيءَ ۾ لڙڪيل وزني ڪيمرا ڏانهن ڏسي ٿو، جا بس جي ڌڏڪن ۾ هن جي جهول مٿان لڏي لمي رهي آهي. هو ڪيمرا جي چمڙي واري پٽيءَ کي پنهنجي آڱرين تي ويڙهي وري کولي ٿو ڇڏي. هن جي انهيءَ عمل مان هن جي ذهني بي چيني بکڻ لڳي ٿي. اوچتو هن جي نظر ڊرائيور جي ڀرسان واري سيٽ مٿان بيٺل هڪ نهايت ئي بي ڊولي شخص ڏانهن کڄي وڃي ٿي، ته کن لاءِ هن کان ڇرڪ نڪري وڃي ٿو، پر اهو ڇرڪ هن کان غلط فهميءَ وچان نڪتو آهي. اهو بي ڊولو ۽ ٿلهو شخص هن جي اخبار جو ايڊيٽر قطعي نه آهي، جنهن جي چهري تي هن ڪڏهن به مرڪ جهڙي ڪنهن شيءِ کي ناهي ڏٺو ۽ جو هن مٿان ان ڪري ڪڏهن به مهربان ناهي رهيو جو سندس چوڻ موجب، ”هو ڪم جو صحافي ناهي،“ ۽ واقعي هن جي ايڊيٽر جو اهو چوڻ غلط به ڪونهي، ڇاڪاڻ ته هو هيل تائين اهڙي ڪنهن به خبر هٿ ڪرڻ ۾ ناڪام ويو آهي، جنهن کي ”بينر هيڊ لائين،“ يا ”فرسٽ لِيڊ اسٽوريءَ،“ جو درجو مليو هجي. هن جو ايڊيٽر گهڻائي ڀيرا هن کي وارننگ ڏئي چڪو آهي ته هو پنهنجي ڪم مان کيس مطمئن ڪري، نه ته، ٻيءَ صورت ۾، هن جي جاءِ تي ڪنهن اهل شخص کي مقرر ڪيو ويندو. ”تڏهن هو ڇا ڪندو؟“ ۽ اهڙين گهڙين ۾ هميشه هو اداس ۽ پريشان ٿي ويندو آهي.
هاڻي ته سچ پچ هن کي پنهنجي پيشي کان نفرت ٿي وئي آهي. هو زندگيءَ ڀر خواب ئي ته ڏسندو رهيو آهي. سڀ خواب اڻ مڪمل، سڀ تصور ڀوائتي حقيقت ئي ته کڻي ٽٽا آهن، هن جي سامهون. زندگيءَ جي هر شعبي ۾ ناڪامي ملي اٿس ۽ تڏهن ئي شايد امتحان ۾ فيل ٿيندڙ شاگرد واري بي دليائي واسو ڪري ويئي آهي هن جي وجود ۾.
هاڻي هن کي انهن سڀني صحافين تي چڙ اچي رهي آهي، جيڪي هن جي منزل ڏانهن کنيل وکن ۾ هميشه ڏانوڻ بڻجي حائل ٿيندا رهيا آهن. چار ڏينهن اڳ جڏهن غير ملڪي سفير جي خوبصورت زال گم ٿي وئي هئي ۽ جڏهن ملڪ جي سڀني اخبارن ۾ ”اغوا“ واري خبر ”فرسٽ ليڊ اسٽوري“ ٿي لڳي هئي، تڏهن هن کي الائجي ڇو يقين ٿي ويو هو ته ان غير ملڪي عورت جي واپسيءَ واري خبر هن جي هٿان ئي ”فليش اپ“ ٿيندي. هن جي ڪيمرا مان نڪتل تصويرون ملڪ جي وڏين وڏين اخبارن ۾ شايع ٿينديون ۽ تڏهن هن جي ايڊيٽر کي پنهنجي ان راءِ کي بدلائڻو پوندو ته ”هو ڪم جو صحافي ڪونهي.“
۽ ان ڳالھ کي ثابت ڪرڻ لاءِ ڪنهن انٽيليجنس جي پگهاردار ملازم جيان ان عورت جي تلاش ۾ نڪري پيو هو. ٿاڻن کان آفيس، آفيس کان وري وڌايل سوشل ڪانٽيڪٽ ۾ گم ٿيڻ ۽ پريس ڪلب مان حاصل ڪيل راين ۽ اڳڪٿين جا تجزيا ڪرڻ، هنن جو معمول بڻجي ويو هو.
۽ نيٺ اڄ هن ايڊيٽر جي نالي ۾ آيل ٽيليفون تان اها خبر رِسيو ڪئي هئي. اها ٽيليفون اغوا ڪندڙن طرفان ڪئي وئي هئي، جن رضاڪارانه طور تي ان عورت کي ڇڏڻ جي هام ڀري هئي. تڏهن هو ڪيئن نه تيزيءَ سان ڏسيل ان ويراني ۾ پهتو هو، جتي سفير جي خوبصورت زال هن زندگيءَ جي اهم خبر بڻجڻ کان سواءِ ئي هلي وئي هئي. هو ڪڏيون نه خوشيون کڻي اتي پهتو هو ۽ هن جون اهي خوشيون ڪيئن نه پاڻيءَ جي ڦوٽي جيان مختصر عمر جون ثابت ٿيون هيون. هو ناڪامي ۽ مايوسيءَ جو هڪ سوال بڻجي رهجي ويو هو، جڏهن کيس ٻڌايو ويو ته هن کان اڳ ئي ملڪ جي ڪافي اخبارن جا عيوضي پهتا هئا، جيڪي خبرون ٺاهي ۽ تصويرون وٺي هليا ويا هئا. هينئر ان هنڌ تي هاريل پاڻي، سگريٽن جا ٽوٽا ۽ ڪيمرا جا رنگ برنگي خالي کوکا ٽڙيا پکڙيا پيا هئا، جيڪي ڄڻ ته ڪنهن شرارتي ٻار جيان هن جا ويچارا ڪڍڻ لڳا هئا ۽ تڏهن هو سڌو ان بس ۾ اچي چڙهيو آهي، جا طوفان سبب ٻه ڀيرا روڊ تي ڪجھ لمحن لاءِ بيهي رهي آهي. طوفان جو زور ڪجھ ساعتن لاءِ جيئن ئي ٽٽي ٿو ته بس وري هلڻ لڳي ٿي.
هاڻي هن کي ور ور ڪري ايڊيٽر جا سخت جملا ياد اچڻ لڳن ٿا، جن ۾ هن جي تمام گهڻي بي عزتي ڪيل هوندي آهي. هو اندران ئي اندران ان غم کان کاڄي رهيو آهي، ته ڪِرڙيءَ جي پيٽ جهڙي چهري وارو ايڊيٽر هن کي سخت لفظن ۾ تنبيھ ڪندو، ڪم چور چوندو، نا اهل چوندو ۽ پوءِ هن کي خاموشيءَ سان ڪنڌ جهڪائي ٻاهر اچڻو پوندو.
هو سوچي رهيو آهي ته جيڪڏهن هو ايڊيٽر کي پنهنجي ڪم سان متاٿر ڪري نه سگهيو ته هڪ ڏينهن ڪنهن بگڙيل ڪارٽون جهڙو چهرو کڻي هو ٻاهر نڪري ايندو. کيس نوڪريءَ مان ٻاهر ڪڍيو ويندو. انهيءَ ڳالھ تي هن کي سخت رنج ٿيڻ لڳي ٿو. ڪجھ لمحن لاءِ هو پنهنجي پويان ويٺل شخص ڏانهن ڏسڻ لڳي ٿو، جو زور زور سان کنگهي رهيو آهي. هن جي زرد چهري ۽ پهريل ڪپڙن مان هو ڪنهن مِل جو مزدور ٿو لڳي. سندس وڌيل ڏاڙهيءَ جي ڪارن ۽ اڇن وارن تي ڪپھ جي دز چنبڙيل آهي.
سنهڙو صحافي مل جي انهيءَ مزدور مان نظرون ڪڍي بس جي آڏو واري شيشي ڏانهن ڏسي ٿو، جتي جيئن پوءِ تيئن طوفان جو زور وڌندڙ محسوس ٿئي ٿو.
اوچتو سست رفتار هلندڙ بس اندر ويٺل ماڻهن جي چهرن سان مٽيءَ جو هڪڙو واچوڙو ٽڪرائجي وڃي ٿو، تڏهن ويٺل سڀئي ماڻهو منهن تي هٿ ڏئي مٽيءَ کان پاڻ کي بچائڻ جي ڀرپور ڪوشش ڪن ٿا. پر هوا کي ڪو به روڪي نه ٿو سگهي. بس اندر ويٺل ماڻهن مٿان جيئن پوءِ تيئن مٽيءَ جو وسڪارو تيز ٿي وڃي ٿو. امالڪ بس جي ڦيٿن مان چرڙاٽ نڪرن ٿا. هڪدم بريڪ لڳڻ سبب ماڻهو پنهجي سيٽن تان اٿل کائي پاسي وارين درين سان ٽڪرائجي وڃن ٿا. هوا جي زوردار حملي سبب ورهين کان بيٺل هڪ جهونو وڻ رستي جي وچ ڏانهن ڪرڻ لڳي ٿو. هوا رڙيون ڪندي، سامهون ايندڙ هر شيءِ سان ٽڪرائيندي ايئن ڌوڪيندي پئي وڃي ڄڻ ته مڇريل هاٿين جي وڏي اٽالي پٺيان ڪي شڪاري ٻرندڙ اُماڙيون کڻي ڊوڙندا هجن. هوا جي شدت سبب ڪمزور ۽ سڪل وڻ پاڙن سوڌا اکڙجڻ لڳن ٿا.
پوئتي ڇڏي آيل مسافرن جي ذهنن کان تيز ڊوڙندڙ هيءَ هوا لڳي ٿو ڄڻ ڪڏهن نه ختم ٿيڻ لاءِ ڌرتيءَ جي سيني تي لهي آئي هجي. تيزيءَ سان ڊوڙندڙ هوا جي لپيٽ ۾ هڪڙو ننڍڙو ڳوٺ اچي وڃي ٿو. هوا جي بي پناھ ڊوڙ سبب گهرن جا در، دريون ۽ ڪانن مان بڻايل پترون کَڙڪي رهيون آهن. گهرن جا در زور زور سان کلي رهيا آهن ۽ ساڳي ئي زور سان بند ٿي رڙيون ڪري رهيا آهن.
هوا هڪ ڪچي گهر جي صفحي منجهان داخل ٿئي ٿي. گهر جا رهواسي ڪوٺيءَ ۾ رکيل ٻن کٽن تي خاموش ويٺل آهن. سڀني جا منهن لٿل آهن. هڪ پوڙهو شخص، جنهن جي ڳالهائڻ ڪري اڇن وارن سان جهنجهيل کاڏي ڏڪي رهي آهي، سو هيٺ جهڪي کٽ تي ستل ٻارڙي کي چمي ڏئي ٿو.
”مڙس ٿجانءِ شَبن.....يَر سڀاڻي تائين......“ هن جو آواز شديد غم وچان ڦاسي پوي ٿو. ”صبح ٿيڻ ڏي شبن....اڙي وڏي کان وڏي ڊاڪٽر وٽ وٺي هلندو سانءِ........تنهنجو علاج.....“
”پر بابا...........؟“ پوڙهي جي ڀر ۾ ويٺل اداس سنڌوءَ جهڙي اکين واري ڇوڪري هڪ لمحي لاءِ چپ کولي ٿي ۽ وري ماٺ ٿي وڃي ٿي. پوءِ هوءَ پنجن سالن جي بيمار شبن ڏانهن فقط اڻتڻ وچان ڏسڻ لڳي ٿي.
”پر ڇا.......؟“ پوڙهي کي ڏک سان گڏ ڪاوڙ اچي ٿي. هن جي اڇن وارن سان جهنجهيل کاڏي اندر جي ڪنهن اونهي عذاب کان وڌيڪ ڪنبڻ لڳي ٿي. عمر جي لڳل جهولن سبب ڪاراٽجي ويل منهن ۾ رت مڙي اچيس ٿو. ”ويھ ورهيه اڳ جڏهن اُرڙِيءَ مان بدلي هئينءَ.......تڏهن ڪير هو.......جيڪو تنهنجي مٿان گهول ويندو هو........ڪير ڀڳو هو حڪيمن ۽ ڊاڪٽرن ڏي.........“ هن کي کنگھ جو هڪ دورو پئجي وڃي ٿو. تڏهن هوا جو هڪ بي لغام جهوٽو اندر گهڙي اچي ٿو ۽ جاري ۾ رکيل لالٽين جي زرد روشنيءَ ۾ نظر ايندڙ ڌنڌلا ڌنڌلا چهرا اونده ۾ گم ٿي وڃن ٿا.
ننڍڙي شبن جا ڊگها ڊگها ساه گهري اونده ۾ جاري آهن. ٿڪل ماڻڪين واري جهور پوڙهي سان عمر ڀر جو ساٿ نڀائيندڙ پوڙهي عورت جهٽ ۾ قرآن واري جاري ڏانهن وڌي وڃي ٿي. هوا جي زور سان صفحي جي درن جا طاق پاڻ ۾ ٽڪرائجي آواز پيدا ڪرڻ لڳن ٿا. هوا کي ڪو به روڪي نه ٿو سگهي......
هوا هڪ وڏي شور سان هڪ ٻئي گهر جي روشن دان مان اندر ڪاهي ٿي اچي.
”امان ..... او امان.......“ هڪ ٻارڙو هڪ نوجوان عورت جي چوليءَ کي پنهنجن پتڪڙن هٿن سان سٽون ڏئي ٿو. هن جو ڌيان دل جي ڪنهن ننڍڙي خواهش ڏانهن ڇڪائي ٿو. هو ڏاڍو بيتاب نظر اچي ٿو.
”ائي امان ٻڌين نه ٿي .......؟“
”ڇاهي .......ڇا تي مٿو ٿو هڻين.....؟“ عورت چڙ ۾ چوي ٿي. ”ٻاهر ڏس ته سهي.......ڪيڏي نه غضب جي انڌاري آهي.........اي رب منهنجا تون ٻاجھ ڪر............“ هوءَ گهٻراهٽ وچان رب کان دعا گهري ٿي.
”امان.......اون.....اونهون.....جيجڙِي امان...... ٻڌنِي...........“ ٻار چلولائي سان چوي ٿو، ”امان ٻاهر وڃان......“
”اڙي...........اڙي لخ لعنت ٿئي..............“ ڀونڊو، جيڪو نفرت جي علامت آهي، کلي ٿو پر ان ۾ به ٻار لاءِ ڪا ڌڪار ناهي........ڪا نفرت ناهي.......... ”اسان جا ٿا ڏوھ ڏڪن ۽ هن ڇوري کي ڏس ته سهي، ڪيڏي نه هورا کورا آهي.......“ اوچتو ٻاهريون در زور زور سان کڙڪڻ لڳي ٿو ۽ ماءُ بي خيالي وچان چوي ٿي، ”وڃ ٻاهر ڏس شايد پڻهين آيو آهي.....“ ٻار خوشيءَ وچان ماءُ جي ڀر مان ٽپ ڏئي ٿو، ”تون ويھ .......... مان پاڻ ٿي وڃي ڏسانس...........“ ماءُ جي آواز سان خوشيءَ ۾ ٽمڪندڙ ننڍڙيون اکيون وري اداس ٿي وڃن ٿيون. ماءُ ٻاهر اچي ٿي هوا ۾ مليل ڌوڙ هن جي منهن ۾ زور سان لڳي ٿي ۽ انهيءَ لمحي در زور سان کلي وري بند ٿي وڃي ٿو. هوءَ زور زور سان کڙڪندڙ در ٻيهر بند ڪري اندر اچي ٿي ۽ لٿل منهن واري ٻارڙي کي هنج ۾ کڻي هن جي مٿي تي هٿ گهمائڻ لڳي ٿي. سندس دل ڪنهن اڻڄاتل خوف کان زور زور سان ڌڙڪڻ لڳي ٿي.
ٻارڙو وري هڪ نئين خواهش جي پورائي لاءِ ماءُ جي خوف ڀريل اکين ۾ ڊپ کان بي نياز نظرون وجهي ٿو. ”امان.....“
”هون......“
”ڀلا ماني ڏي......“
خاموشي.....
”ڏي نه ماني........ نه ته مان ٻاهر ٿو وڃان.........“
ماءُ جي لهجي ۾ ممتا وارو پيار اوتجي اچي ٿو، ”ماني.......ماني کوڙ پنهنجي بابلي کي...........“ مٿي تي هٿ گهمائي چمي ڏئيس ٿي. ”ٿورو ترس مٺا.........پڻهين سيڌو وٺي اجهو آيو.......۽ پوءِ............“ در وري کڙڪڻ لڳي ٿو. بي خياليءَ وچان ڳالهائڻ، ”ڏس شڪيل........هاڻي پڻهين ضرور آيو هوندو..........وڃ در کولينس.......“ ٻار وري ٽپ ڏئي ٿو. ماءُ جي آواز ۾ هڪدم خوف ڀرجي وڃي ٿو، ”نه ٻاهر نه وڃجانءِ.............ٻاهر سخت طوفان هلي رهيو آهي......ننڍڙين اکين ۾ مٽي پئجي ويندءِ.....“ ٻار هڪ ڀيرو وري اداس ٿي ماءُ کي ٻاهر ويندو ڏسي ٿو. هوءَ ٻاهر اچي ٿي. پر در تي ڪو به موجود ناهي. امالڪ مٽيءَ جو هڪڙو تيز واچوڙو هن کي وڪوڙي وڃي ٿو، هوا کي ڪو به روڪي نه ٿو سگهي.....
هوا ڪنهن ڀڳل بند مان نڪتل پاڻيءَ جيان هر شيءِ کي پنهنجي تيز وهڪري سان ڌوڪيندي پئي وڃي، ڌوڙ ئي ڌوڙ پکڙيل آهي هر طرف.........
هوا تيزيءَ سان هڪ بند ٿيل دروازي جي چير مان اندر گهڙي وڃي ٿي. سامهون بيزار بيزار چهرن وارا ڀاتي هڪٻئي ڏانهن تڪي رهيا آهن.
”نه ٿي گهرجي اهڙي مائٽي.......“ هڪ نوجوان سٺ واري بلب جي روشنيءَ ۾ پنهنجي وڏي ڀيڻ سان مخاطب آهي، ”روز ڏس ته نيون ڳالهيون.....آخر ڇا سمجهيو اٿئون اسان کي......“
”آهستي ڳالهاءِ....... مان چوانءِ ٿي آهستي ڦاٽ......“ هڪ اڌڙ عمر واري عورت، جا کاڏيءَ تي هٿ رکي بيزار بيزار ويٺي هئي، اوچتو ڏند ڪرٽي ڳالهائڻ لڳي ٿي، ”ڏسين به سهي ٿو، ته وچ ۾ رڳو هڪ ڀت آهي......جي پريان ڪنهن ٻڌي ورتو ته ڪير وسائيندو ان مچ کي.....“
”تو ئي ته سڀني جو نڪ ٻوڙيو آهي.....“ نوجوان سخت ڪاوڙ مان ماءُ ڏانهن نهاري چوي ٿو، ”رڳو ٻه ڏينهن جيڪڏهن زبان بند رکين ته قرآن جو قسم آ......اهي گيسيون پائيندا، در تي اچي آڻ مڃني ..... پر ڪير سمجهاءِ تو کي ...... ٿي پئي آن ماءُ ماتا نه ته .......“
”ٺهيو ٺهيو.........جيڪا وري تو ۾ بردباري آهي........ان جي به ڏيھ کي خبر آهي.......اڙي ڪير ويو هو ناس پتو ٻوڙي شاهوءَ کي ايلاز ڪرڻ ..... ڪنهن ٻانهون ٻڌي پٽڪا ميڙ ڪئي هئس ...... مان يا تو.....“
”ڪير ٿو چوي ..... ظاهر ڪرينس ته ڪڍانس ته آنڊا........“
”بڪ نه ڪر بيهودا........“ ورانڊي ۾ رکيل کٽ تي آهليل پيلي چهري وارو بيمار شخص اٿي ٿو.
”تون آن بيهودو ....... “ نوجوان جو نئون رت جوش ۾ اچي وڃي ٿو.
”اڙي............“ بيمار چهري وارو وڏو ڀاءُ ٿڙندڙ قدمن سان وڃي لٺ کڻي ٿو.
”او ابا.......“
”او ادا....... ٻيلي خدا جو واسطو اٿئي ...........“ گهر جون پريشان عورتون ٻن حصن ۾ ورهائجي وڃن ٿيون.
طوفان نه صرف پنهنجي آڏو ايندڙ هر شيءِ کي ڊاهيندو اڳتي ڌوڪيندو پيو وڃي، پر ڌرتيءَ تي رهندڙ ماڻهن جي رشتن جون ديوارون به ان طوفان ۾ ڪري رهيون آهن. ڊهي رهيون آهن ۽ هوا کي ڪو به روڪي نه ٿو سگهي......
هوا جي ارڏائي سبب ڳوٺ جي خاموش گهٽين ۽ گهرن مان رڙين جون صدائون بلند ٿيڻ لڳن ٿيون، ٻارن ۽ عورتن جون آسمان جي سيني ڏانهن ويندڙ آهون ۽ دانهون جاري آهن ۽ هوا مڇريل هاٿين جي ٽولي جيان سڀڪجھ لتاڙيندي پئي اچي. هن جي بي رحم حملي سبب ڪچن گهرن جون ڇتيون رڙيون ڪرڻ لڳن ٿيون. بجليءَ جا ٿنڀا ڌرتيءَ جي سيني تان اٿيل مٽيءَ جي طوفان ۾ زور زور سان لڏڻ لڳن ٿا. گهرن ۾ بيٺل وڻ ڌرتيءَ ڏانهن نوڙي گهرن ۾ رهندڙن تي موت جهڙي هيبت طاري ڪن ٿا. ماڻهو ٻي واه نه ڏسي قرآن شريف کڻي بيهن ٿا.
هڪ گهر ۾ بيٺل کجيءَ جو پراڻو وڻ وڏي ٺڪاءَ سان ڪري ٿو. گهر ۾ رهندڙ هڪ ماءُ جي هنج ۾ جهليل ٻار طوفان جي ان ڏاڍ کي آخري ڀيرو ڏسي ٿو. زخمي ماءُ چرين جيان رڙيون ڪرڻ لڳي ٿي. اوچتو انسانن ۽ بي جان قوتن جي وچ ۾ مهاڀاري جنگ شروع ٿي وڃي ٿي. هڪ ڪکائين گهر جي مٿان بيٺل طاقتور پول هوا جي آڏو ڪمزور بڻجي وڃي ٿو ۽ ڌڙام ڪري ٻن گهرن مٿان ڪري ٿو ۽ تڏهن گهر ۾ ماڻهن جا هراسيل ڪيئي آواز گونجن ٿا. انساني زندگيءَ آڏو موت جو رقص شروع ٿي وڃي ٿو. اليڪٽرڪ تارن جي وجود مان اٿيل باھ جا اُلا چوطرف ڦهليل ڪانن ۾ باھ جو هڪ سمنڊ پکيڙي ڇڏين ٿا. لمحن جي وڇوٽيءَ ۾ هيڏو سارو ڳوٺ باه جي ڀڀ ۾ اچي وڃي ٿو، گهر گهر ۾ قيامت جو دونهو لهي اچي ٿو، دونهي جي وچ ۾ گهٽيل، دانهون ۽ باھ جي ڄر ۾ سڙندڙ ماڻهن جون خوفناڪ رڙيون ۽ ڪوڪون.
سڙندڙ ڳوٺ کان پريان روڊ جي سيني تي بس جي ڦيٿن مان بريڪ لڳڻ ڪري چرڙاٽ ٿئي ٿو. ڊرائيور بس جي گرم ٿيل مشين کي ڪجھ لمحن لاءِ بند ڪري ٿو. بس ۾ ويٺل ماڻهو چهرن تي عجيب عجيب ڀاوَ آڻي سڙندڙ ڳوٺ مان اٿيل دونهي ڏانهن ڏسڻ لڳن ٿا. جنهن ۾ انساني جسمن جي سڙاند ڦهلجي وئي آهي. سيٽن جي ڀرسان بڻايل شيشن وارين درين مان ماڻهو منڍيون ٻاهر ڪڍي انسانن ۽ باھ جي وچ ۾ ڇڙيل ڇتي ويڙه متعلق ڳالهيون ڪن ٿا.
”هيءَ باھ ڳوٺ جي هر فرد کي ساڙي رک ڪري ڇڏيندي.........“ فلاپ ايڪٽر هڪ ماڻهوءَ جي ڪلهي ۾ هٿ وجهي پنهنجي ڳالھ جاري رکي ٿو، ”تو ٽاورنگ انفرنو فلم ڏٺي هئي.......؟“
بس جي وچ ۾ مسافرن جي رکيل سامان ۾ ڦاٿل سنهڙو صحافي اوچتو چرڪ ڀري ٿو. ڏور سڙندڙ ڳوٺ مان ماڻهن جون رڙيون اڃا به تيز ٿي وڃن ٿيون. صحافي پنهنجي سنهڙي ڳچيءَ ۾ لڙڪيل وزني ڪيميرا ڏانهن ڏسي ٿو. هن کي لڳي ٿو ته هو جنهن خير لاءِ هڪ عرصي کان ڀٽڪيو آهي. اها هن کي انهيءَ سڙندڙ ڳوٺ مان ضرور ملي ويندي.
ڊرائيور گاڏي اسٽارٽ ڪري ٿو. ان مهل سنهڙو صحافي بي ترتيبيءَ سان ٽڙيل پکڙيل سامان مان پاڻ ڪڍي ڊرائيور جي سيٽ ڏانهن وڌي وڃي ٿو. ڊرائيور گيئر بدلائڻ لاءِ هٿ کي حرڪت ۾ آڻي، بس ۾ ويٺل ماڻهن جي چر پر معلوم ڪرڻ واري پنهنجي مٿان لڳل آئيني ۾ ڏسي ٿو. صحافي ڊرائيور سان مخاطب ٿئي ٿو، ”استاد!.......ڪجھ گهڙين لاءِ گاڏي روڪيو.“
هڪ پل لاءِ ڊرائيور ڪو به جواب نه سوچي هن ڏانهن ڏسي ٿو.
”ڇا استاد !................توهان گاڏي روڪي نه ٿا سگهو.“
”پر ڇو روڪجي بابا.............!“
سڙندڙ ڳوٺ مان ماڻهن جون دانهون ۽ ڪوڪون اچڻ جاري آهن. هراس ۽ دهشت ۾ ٻڏل آواز هوا سان شامل ٿي بس ۾ ويٺل ماڻهن جي ذهنن سان ٽڪرائجي رهيا آهن.
”انهن ماڻهن لاءِ.....استاد!......انهن ماڻهن لاءِ........“
ڊرائيور بدران فرنٽ سيٽ تي ويٺل هڪ شخص ڳالهائي ٿو، ”انهن سان همدردي ڪرڻ جو تو واھ جو دڳ ورتو آ......يعني روزي رکڻ جو شوق هجي توکي ۽ احترام ۾ پاڻي ۽ ماني وري اسان جو بند ٿئي......“
هو ان ماڻهوءَ کي جواب نه ٿو ڏئي. ڊرائيور سان ڳالهائي ٿو، ”استاد!.............. مان هڪ اخبار جو صحافي آهيان ........اها ڳالھ منهنجي ذميوارين ۾ شامل آهي ته مان انهن بي پهچ ماڻهن جون تصويرون ڇڪي حڪومت جو ڌيان انهن جي تباهيءَ ڏانهن ڇڪرايان .......همدرديون پيدا ڪريان .......استاد! هي هڪ انساني مسئلو آهي ......ڪجھ منٽن لاءِ استاد......رڳو ڪجھ منٽن لاءِ گاڏيءَ کي بيهاريو.......“
بس ۾ ويٺل ماڻهو، بس کي هلائڻ لاءِ ”ڊبل ڊبل“ چئي درين کي ڌڪ هڻن ٿا. ڏسندي ڏسندي بس اندر هڪ شور وڌي وڃي ٿو. جنهن ۾ سنهڙي صحافي جو آواز دٻجي وڃي ٿو، هو اڪيلو رهجي وڃي ٿو ۽ ان اڪيلائي جي احساس سبب هو ڏاڍو ککو وکو ٿي وڃي ٿو.
گاڏيءَ جي انجڻ مان ڪَلچ تي پير جي دٻاءُ سبب ڪجھ آواز نڪرن ٿا. اوچتو ڊرائيور ڪجھ سوچي ڪَلچ تان پير هٽائي گاڏي بند ڪري ڇڏي ٿو، ”ٺيڪ آهي........تون وڃ.....“
گاڏي بند ٿيڻ سان گاڏيءَ ۾ شور وڌي وڃي ٿو.
”گاڏي نه هلندي........“ ڊرائيور پنهنجي سيٽ تان اٿي ٿو. ”هي صحافي جيستائين نه موٽندو ...... گاڏي نه هلندي.......“ هو پنهنجو فيصلو ويٺلن تي مڙهي ٿو.
ڊرائيور جو بدليل لهجو ڏسي مجبور ٿي ماڻهو آهستي آهستي خاموشي اختيار ڪن ٿا، پر آخري سيٽ تي ويٺل ٽي فيشن ايبل نوجوان ساڳيءَ طرح ”ڊبل اي....ڊبل اي....“ چوندا رهن ٿا. انهن جي گوڙ جو ڊرائيور مٿان ڪو به اثر نه ٿو ٿئي. هو صحافيءَ سان گڏ هيٺ لهي اچي ٿو.
”اچڻ جي جلدي ڪجانءِ......هتي جو حال ڏسيو ٿو وڃي.......“
صحافي شڪر گذار نظرن سان سندس ٿورو مڃي ٿو ۽ پوءِ سڙندڙ ڳوٺ ڏانهن وڌڻ لڳي ٿو. هن جي چهري تي اهڙو ٺهر ڦهليل آهي، جهڙو ڪنهن وڏي پهاڙ کي سر ڪندڙ اڳواڻ جي چهري تي هوندو آهي. هو انهيءَ پهاڙ کي سر ڪرڻ لاءِ چند وکن جي فاصلي تي پهچي وڃي ٿو. باھ ۽ طوفان جي حملي هيٺ پيڙجندڙ ماڻهن جون رڙيون ۽ دانهون ٻڌندو هو هڪ گهر جي آڏو بيهي رهي ٿو. باھ جي جسم سان ساڙيندڙ ڄر سبب هن جي چهري تي ڪجھ کنن لاءِ ايذاءَ جا گهنج پئجي وڃن ٿا، پر پوءِ جڏهن هڪ جهور پوڙهو چرين جيان هڪ پاسي کان ٻئي پاسي ڏانهن ڊوڙڻ لڳي ٿو، تڏهن صحافيءَ جي چهري تي باھ جي تپش کان وڌيڪ ان ڳالھ جي ڪري ڳڻتي ظاهر ٿئي ٿي ته هو، ان بدحواس پوڙهي کي ڪنهن ريت ڪيميرا جي زد ۾ آڻي سگهي. پوڙهو باٽليون کڻي ڊوڙندڙ ماڻهن جي آڏو ليلائيندو رهي ٿو، ”اڙي منهنجو بيمار شبن .....اڙي منهنجي شبن کي ڪو بچائي.....“ اوچتو هڪ لمحو اهڙو به اچي ٿو، جڏهن اهو پوڙهو ماڻهن آڏو آزي نيزاري ڪرڻ بجاءِ سڙندڙ گهر ۾ ڪاهي پوي ٿو، پر هو جيئن ئي اٻهرائيءَ مان وڌي ٿو ته هن جي اڳيان ڪريل بجليءَ جون ننگيون تارون هن جو دڳ روڪي ڇڏين ٿيون. ماڻهن جي رڙين ۽ دانهن ۾ هڪ وڏي دانهن جو اضافو ٿئي ٿو ۽ هو انهن خوني تارن مٿان ڦٿڪڻ لڳي ٿو. ڦٿڪندڙ پوڙهو ”ڪلڪ“ ڪري ڪيميرا ۾ محفوظ ٿي وڃي ٿو.
صحافي پريان کان نظر ايندڙ هڪ نوجوان عورت ڏانهن ڏسي ٿو، جا ڌرتيءَ تي پلٿي ماري پار ڪڍي روئي رهي آهي. صحافي هن ڏانهن وڌي وڃي ٿو ۽ پوءِ خبر ناهي الائي ڪهڙي جذبي کان ان روئيندڙ عورت جو فوٽو ڪڍي ٿو.
صحافي هڪڙي سڙندڙ جهڳيءَ ڏانهن وڌي وڃي ٿو، جتي ماڻهو مشين واري چر پر سان پاڻيءَ جون ٻاٽليون هاري رهيا آهن. انهن ماڻهن کان پر ڀرو هڪ ننڍڙو ٻار، جو شايد پنهنجي ماءُ جي چولي کي پنهنجن پتڪڙن هٿن سان سٽون ڏيڻ ٿو چاهي، جو باھ ۽ طوفان جي هن ڏاڍ ڏانهن پنهنجي ماءُ جو ڌيان ڇڪائڻ ٿو چاهي، ڏاڍي بيوسيءَ وچان روئي رهيو آهي. زنجيرن جهڙو مضبوط رشتو ڪڙيون ڪڙيون ٿي انهيءَ جهڳيءَ ۾ سڙي رهيو آهي ۽ ٻار انهيءَ ڏاڍ خلاف دانهون ڪري رهيو آهي. انهيءَ ٻارڙي اوچتو ڪيميرا جي وات مان ”ڪلڪ“ جو آواز ٻڌي ورتو آهي ۽ الائي ڪهڙي ڳالھ کان هراسجي ماڻهن ۽ باھ جي شور کان دور ڀڄڻ لڳو آهي.
ماڻهو جيئن پوءِ تيئن انهيءَ بي قابو ٿيندڙ باھ مٿان بالٽيون پاڻيءَ جون هاري رهيا آهن. باھ جو دوزخ هوا جي زور تي هڪ گهر کان ٻئي گهر ڏانهن ڦهلجي رهيو آهي.
ماڻهن سان گڏ گهرن ۾ رهندڙ چوپايو مال به دانهون ڪندي بدحواسيءَ ۾ ڊوڙندي نظر اچي ٿو، صحافي هڪ ماڻهوءَ کان باھ جو سبب معلوم ڪرڻ لاءِ هن کي روڪڻ ٿو چاهي. پر اهو ماڻهو بيهڻ بدران زري گهٽ هن کي ڪيريندو هڪ پاسي ڊوڙي وڃي ٿو. هو پاڻ سنڀالي هڪ ٻئي شخص ڏانهن وڌي وڃي ٿو، جنهن جو گهر مڪمل طور تي باھ جو کاڄ بڻجي ويو آهي ۽ هو اڌ بچيل سامان ڏانهن ڏک ۽ اچرج ۾ ڏسي رهيو آهي.
صحافي ان شخص کان به سبب معلوم ڪري نه ٿو سگهي ۽ ان کي به غمن جي غفائن ۾ اڪيلو ڇڏي اڳيان وڌي ٿو اچي.
رستي تي بيٺل بس جو هارن زور زور سان صحافيءَ کي سڏڻ لڳي ٿو. جواب ۾ هو هڪ اگهاڙي گار بس ڏانهن منهن ڪري ڪڍي ٿو ۽ پوءِ هڪ پريشان عورت ڏانهن وڌي وڃي ٿو، جنهن جي گهر جي هر شيءِ سڙي ويئي آهي، هوءَ فقط هٿن ۾ جهليل قرآن شريف بچائي سگهي آهي.
”ڪلڪ“.
صحافي ڪيميرا هٿن ۾ لڙڪائي هڪ ٿڪل اکين واري پوڙهي عورت ڏانهن وڌي وڃي ٿو، جا بنا ڪنهن روڄ راڙي جي باھ ۾ سڙندڙ گهر ڏانهن خالي خالي نظرن سان ڏسي رهي آهي. هوءَ موهن جي دڙي جي اسٽوپا جيان اداس بيٺي آهي. صحافيءَ کي پهريون ڀيرو ان ساڪت ٿيل پوڙهي عورت مٿان حيرت ٿيڻ لڳي ٿي، جنهن جي گهر جي هر شيءِ سڙي رهي آهي، پر هوءَ ان تي ڪا دانهن نه ٿي ڪري. صحافي هن جي بلڪل ويجهو اچي وڃي ٿو، ”امڙ ..... اهو ٻڌائيندينءَ ته هيءَ باھ ڪيئن لڳي.....؟“
....... خاموشي.
”امڙ! ...... هي سڀ ڪجھ ڪيئن ٿيو .... ؟“
پوڙهيءَ جا پهريان چپ لڏن ٿا ۽ پوءِ کاڏي. اکين ۾ ڀريل ٻه ھوڙها ليڪا ٺاهي هن جي گهنجن واري چهري ۾ لڙي پون ٿا. پوڙهي ٽٽل لهجي ۾ چوي ٿي، ”بجليءَ جي ٿنڀي هي ڀڀڙ ٻاريو آ ابا ...... بجليءَ جي ٿنڀي......!“ ڪجھ لمحن لاءِ ان گهر ڏانهن خالي نظرن سان گهوري هوءَ واري خاموش ٿي وڃي ٿي.
صحافي مڪمل خبر وٺڻ لاءِ ان عورت کي کولڻ چاهي ٿو، ”امڙ! تون اهو ٻڌائيندينءَ ته تنهنجو هن گهر ۾ ڇا ڇا سڙيو آهي.....؟“
پوڙهي چپ ڀيڪوڙي ڪنڌ جي اشاري سان ننهڪر ڪري ٿي ۽ پوءِ اوچتو ڄڻ ته ٻرندڙ جبل ڦاٽي پوي ٿو. هوءَ رنڀون ڪري رو؟ن لڳي ٿي. صحافيءَ کي معلوم ٿي نه ٿو سگهي ته اها عورت حل نه ٿيندڙ مئٿميٽڪ جي سوال جيان ڇو ٿي وئي آهي. هو ان کي ساڳئي حال ۾ ڇڏي سامهون واري گهر ڏانهن وڌي وڃي ٿو، جنهن جي ڊهي ويل ديوار ڀرسان هڪ نوجوان بيهوش پيو آهي. صحافي ڪيميرا سنڀالي ٿو.
”ڪلڪ“. بس هڪ دفعو وري زور زور سان هارن ڏئي ٿي ۽ پٰو تيزيءَ سان رستي جي سيني مٿان ڊوڙڻ لڳي ٿي. صحافي حيران ۽ پريشان ڊوڙندڙ آخري بس پٺِان هٿ لوڏي ڊوڙڻ لڳي ٿو، پر بس بيهي نه ٿي، ويندي رهي ٿي.
هو شهر ڏانهن ويندڙ روڊ ۽ سڙندڙ ڳوٺ جي وچ واري حصي تي پهچي ويو آهي. ڳوٺ مان ماڻهن جون وحشتن ۾ ٻڏل دانهون ۽ ڪوڪون اڃا به جاري آهن. جاين جي ڪرڻ جا آواز ۽ ماڻهن جو شور اڃا پڙاڏجي رهيو آهي، پر هاڻ صحافيءَ کي انهن آوازن سان ڪا دلچسپي نه رهي آهي. هن کي ان ڳالھ جو فڪر آهي ته هن جي هيءَ خبر به هن کان اڳ ئي ”فليش اپ“ ٿي ويندي.

اوندھ پٺيان سوجهرو

هو پٽيوالو هو، گهٽتائي جو احساس کڻي هلندڙ پٽيوالو، سڄو ڏينهن هلندو، رلندو، هڪ ٽيبل کان ٻي ٽيبل تائين ڊڪندو اله دين جي جن وانگر ڪم پيو ڪندو. ٿڪجي پوندو، سهڪندو ته مٿس ڪو ڪهل نه کائيندو.
”شدن هيڏانهن اچجانءِ.“
”شدن پنا ته کڻي ڏي.“
”شدن پاڻي ته پيارجانءِ.“
”شدن هي ڪم ڪري آءُ.“
۽ شدن اسٽول تان هيٺ لهندو. مشيني انداز ۾ سڀ ڪم ڪري ڏيکاريندو. سدائين حڪم جو منتظر.
ڏينهن گذرندو رات ايندي، هو اڪيلو ٿيندو ته اڪيلي ڪوٺيءَ ۾ پيو ڇت جا ڪانا ڳڻيندو. ڪو به حال اوريندڙ ڪو نه، ڪو به راز سڻندڙ ڪو نه، سڀڪو، پنهنجيءَ ۾ پورو، شدن ڇت ۾ ڪانا پيو ڳڻيندو.
شدن جڏهن ڳوٺ ۾ هيو تڏهن به ساڳيو ئي حال هيس. پڻس پوڙهو ضعيف. سج لٿي پيو کنگهندو، پيو ڪنجهندو. ساڻا هڏا هلڻ کان هلاڪ، سدائين بيمار، نتيجي ۾ شدن ڍورن جيان ڳهندڙ.
گهر ۾ اڻپوري ۽ زري گهٽ بيروزگاري. هڪ ڏينهن مزدوري لڳيس ته ٻي ڏينهن نکمڻائي، لنگهڻ، جانورن جهڙي حياتي. ان حياتيءَ مان نڪرڻ جا هميشه جتن ڪيائين.
ننڍي لاڪر ٻڪرين سان ويندي، ٻارن کان اسڪول جون ڳالهيون ٻڌائين. شوق وڌيس ته پيءُ مٿان ظاهر ڪيائين. پڻس ڏاڍو ڪاوڙيو. مثال ڏنائين، ابي ڏاڏي جا مثال. پنهنجا مثال. پر هو ضد تان لهي ئي ڪو نه. ”ابا مان اسڪول ويندس.“ اکين مان لڙڪ وهي هليس. بس ئي نه ڪري. وڏن حيلن کان پوءِ پڻس مڃيو.
پوءِ صبح جو اسڪول، منجهند جو گاھ پٺو، شام جو مال جي لاءِ ڪُتر ۽ رات ٿيندي ته ماستر جا ٻڌايل شهري قصا ۽ ريل گاڏيون، ڪارون ۽ موٽرون خوابن ۾ ڏسڻ لڳندو.
ڳوٺاڻي شدن نيٺ پنج درجا پاس ڪيا. ماڻس خوش ٿي. پڻس جو چهرو ڪومائجي ويو. پيءُ کي پٽ ايلاز ڪيا، ڏوراپا ڏنا، ”بابا مان ماستر ٿيندس.“
پڻس تري ئي هڪ هنئي، ”ڪٿي آ ايڏي سگھ جو توکي وڌيڪ پڙهايان. مون جيڏو قد اچي ٿيو اٿئي،، ڪجھ احساس ڪر، تون به ساٿ نه ڏيندين ته شريڪن کي ڪسوٽو ايندو ڇا؟“
شدن وڃي ڪوڏر کنئي. ڳوٺ ۾ ئي ڪڏهن بيگر، ڪڏهن کاٽي، ته ڪڏهن مزدوري تي هارپو، پڻس چار پيسا ڏسندو ته اول گهول ويندس. دعائون پيو ڏيندس.
هڪ ڏينهن ماڻهس هڪ نئين ڳالھ ڪري ويٺي. ڀيڻس ڪن ۾ سس پس ڪئي ته ٽڙي پيو. خواب جاڳي پيس. ننڍپڻ ياد آيس.
جڏهن ننڍو هو، اٻاڻڪو ٿيندو هو ته زينيءَ جي گهر وڃي زينيءَ سان راند ڪندو هو. ڪڏهن اکٻوٽ ته ڪڏهن گڏين راند. ”هي گڏي ساهرين گهر ۾ ڏاڍي ڏکي آهي.“ ننڍڙي زينيءَ ڳالهايو، ”سس ڏائڻ ڏاڍو ٿي وڙهيس.“
”مان ٺونشو هڻي هن جا ڏند ڀڃي ڇڏيندس.“ هن جو هٿ امالڪ هڪ پوڙهي گڏيءَ ڏانهن کڄي ويو.
”اڙي اڙي ايڏو نه مارينس، مري ويندي. بس بس، توبھ ٿي ڪري. هاڻي ڇڏينس.“ پوءِ ٽهڪڙا ٽهڪن ۾. پڇيائين، ”هيءَ گڏي توکي ڪيئن ٿي لڳي؟“
ڪنوار گڏيءَ کي هٿ ۾ کڻي ٿورو لڄارو ٿي وراڻيائين، ”ڏاڍي سٺي.“
زينيءَ سان شاديءَ جي ڳالھ پڪي ٿي شدن کي ائين لڳو ڄڻ نٽھڻ اس ۾ ٿڪجي ٽٽي ڪنهن گهاٽي وڻ جي ڇانو ۾ اچي ليٽيو هجي.
هاڻ هو ڪم ڪندي ڪلام پيو جهونگاريندو. شام جو تيل سرما ڪري ڳوٺ جي هوٽل تي وڃي جلال چانڊئي کي ٻڌندو ته هنيانءُ ٺري پوندس.
شادي ٿيس ته کٿو نه ٿي ماپيو، پهريان ڏينهن ڏاڍو خوش ٿي گذاريائين، پر پوءِ ستت ئي مينهن جي کنڀيءَ جيان اجڙ ٿي ويو، اڳي چار ڀاتي، هاڻ زيني به شامل. گهر ۾ اڻپوري. نفسا نفسي. ڪڏهن وڏيري جي بيگر، ڪڏهن ڏهاڙي نه ملڻ جي توائي. گهر ۾ لنگهڻ. پڻس هر وقت پيو کنگهندو. پيو ڪنجهندو. شدن ڳوٺ ڇڏي شهر هليو آيو. شهر جا رستا ويڪرا، ماڻهو اوپرا، شدن پريشان، هڪ ڪنڊ کان ٻي ڪنڊ تائين ايندو ويندو رهيو، پر ڪٿي به روزگار ملي نه سگهيس. هو هشام ماڻهن جي وچ ۾ بيٺل نا اميد، مايوس ۽ بکيو، ته اوچتو شهري قصن ۽ ڪهاڻين ٻڌائڻ وارو پوڙهو ماستر ملي ويس. شدن پيرن تي ڪري پيس. هن کيس کڻي ڳلي سان لاتو، حال احوال ٿيا. ڳوٺ جون ڳالهيون، اسڪول جون ساروڻيون، شدن پنهنجي در بدر ڀٽڪڻ جو ذڪر ڪيس ته ماستر پٺي ٺپيس. شدن کي ساھ پئجي ويو.
ٻئي ڏينهن هڪ آفيس ۾ شدن پٽيوالي جي جاءِ حاصل ڪري ورتي. پوڙهي ماستر جي پيرن ۾ ويهي هن جا احسان مڃيائين. ماستر آفيسر جا احسان مڃيا. خوشيءَ ۾ شدن روئي پيو.
گهر وارن ڏانهن خط لکيائين. هاڻ هو ڏاڍو خوش هو. روز روز جي ڏچن مان نجات ملي ويس. نوڪريءَ لڱ ئي ٺاري ڇڏيس. پهرين پگهار ورتائين ته هٿ ڏڪيس، دل ڌڙڪيس. اکين ۾ خوشيءَ جي چمڪ هن جي اندر کي ظاهر ڪرڻ لڳي.
پر اها خوشي به چند ڏينهن جي ثابت ٿي. پوءِ ساڳي ئي هڪجهڙائي. ساڳي بيگر. گهر کان دور، زينيءَ کان دور، سڄو ڏينهن هلندو، رلندو، هڪ ٽيبل کان ٻي ٽيبل تائين ڊڪندو. الا دين جي جن وانگر ڪم پيو ڪندو. ٿڪجي پوندو، سهڪندو ته مٿس ڪو ڪهل نه کائيندو. ڏينهن گذرندو، رات ايندي، هو اڪيلو ٿيندو ته اڪيلي ڪوٺيءَ ۾ پيو ڇت جا ڪانا ڳڻيندو. ڪو به حال اوريندڙ ڪو نه، ڪو به راز سڻندڙ ڪو نه. سڀڪو پنهنجيءَ ۾ پورو شدن ڇت ۾ ڪانا ۾ پيو ڳڻيندو.
هڪ ڏينهن صاحب گهرايس. ڀر ۾ بيهڻ لاءِ چيائينس ته شدن حيران، ڳوٺاڻي اٻوجهائي سان ڇرڪي ڇرڪي ويجهو ويس.
”هتي ڪڏهن کان آيو آهين؟“ صاحب پڇيس.
”ڏيڍ سال کن ٿيندو.“
”رهين ڪٿي؟“
شدن ڳوٺ جو نالو ٻڌايس.
”منهنجو مطلب آهي ته هن وقت ڪٿي ٿو رهين؟“
”سائين جن جي ڀر ۾ اٺين نمبر ڪوارٽر ۾ رهان ٿو.“
”شام جاءِ تي اچجانءِ، تو ۾ ڪم پيو آ. ڪم ڪندين ته توسان دوستي رکبي.“
شدن هاڪار ڪري ٻاهر نڪري آيو. خوشيءَ ۾ نه ٿي ماپيو. چال ڦري ويس. ٻانهن ٿي لڳس. صاحب جو هٿ ڀانيائين ڄڻ ته آفيس سپريٽنڊنٽ ٿي ويو هجي.
شام ٿي ته صاهب جي بنگلي تي ويو. ساڳي ئي لوڏ، ساڳي ئي رڳ رڳ ۾ خوشي ڊوڙندڙ، ساڳيو ئي اکين ۾ خوشيءَ جو چمڪو.
صاحب ويھڻ لاءِ چيس. هو گلم تي هيٺ ويهي رهيو. صاحب مٿي صوفي تي وڃي ويٺو ته اعتبار ئي نه ٿي آيس.
صاحب سگريٽ جو ڪش هنيو. دونهون ور وڪڙ کائيندو نيرن ڀروئن سان ٽڪرائجڻ لڳو.
شدن چپ دل سيني اندر اڇلون ڏيندڙ. ڌڪ ڌڪ جو تيز آواز.
”ڪنهن آفيسر سان اڳ ويجهو ٿيو آهين؟“
نهڪر ۾ ڪنڌ لوڏيائين.
”منهنجي دوستي ته قبوليندين نه؟“
شدن جي اکين ۾ ساڳيو چمڪو. جسم ۾ ساڳي لرزش، جهڙي پگهار وٺڻ واري پهرين ڏينهن ٿي هيس. ڳيت ڏئي هاڪار ڪيائين.
”توکي پنهنجي ڀر ۾ ويهاري مون دوستيءَ جي ابتدا ڪئي آهي. هاڻ نڀائڻ تنهنجو ڪم آهي.“
خوشيءَ ۾ شدن جا چپ ڪنبڻ لڳا. سيني ۾ دل اڇلون ڏيڻ لڳس. ڀانيائين ته دل ٻاهر نڪري ايندي.
صاحب وري ڳالھايو، ”معنيٰ ته دوستي پڪي، ڪيئن؟“
ڳوٺاڻو شدن ڇا ڳالھائي. مِڻ مِڻ. بي مطلب لفظ. جيئن آيس اوئين صاحب جو ٿورو مڃيائين.
اٿڻ مهل صاحب ڪجھ چيس. شدن جو منهن ٽامڻي هڻي ويو. ڳوٺاڻي غيرت ڀڙڪو ڏئي جاڳي پيس. منهن ۾ شور، اکين ۾ ڪروڌ، ڪجھ به ڳالھائڻ بنا اونداهي ڪوارٽر ۾ هليو آيو.
سڄي رات اڻ تڻ، بي چيني، ننڊ ڪوهين ڏور، اندر ۾ سڙڻ، پڄرڻ، لڇڻ، ڄڻ ته ڪنهن تيلي ٻاري بارود جي ڍير کي باھ ڏني هجي.
پوءِ فيصلو ڪيائين ته نوڪري ڇڏي ڏيندس.
تڏهن اونادهي ڪوٺيءَ ۾ پڻس جو چهرو اڀري آيو ضعيف هڏائون پڃرو، لک ساڻا، هر وقت شڪايت ڪندڙ. تڏهن هڪ ٻيو چهرو به پڻس جي ڀر ۾ اچي بيٺو جو هن جو پنهنجو چهرو هو. ڪوڏر هٿ ۾ بيگر، بيروزگاري، اڻپوري، ۽ زيني اڳيان مايوسيءَ منجهان لڙڪ وهائيندڙ چهرو.
”ڇا ڪريان؟” پنهنجو پاڻ سان وڙهڻ لڳو.
”چوڻ مڃانس؟ بيغيرت ٿيان!...........ڪمايان، ڇا ڪريان؟“
صبح جو شدن جو ڪنڌ جهڪيل. اکيون ڏرا ڏنل، ڀانءِ ته سڄي رات ڪنهن جنگ جي محاذ تي لڙي آيو هجي. ٿڪل قدمن سان آفيس ۾ داخل ٿيو. صاحب گهرايس. انڪار نه ڪيائين. صاحب هڪ سو روپيه انعام طور ڏنس.
شدن سڄو ڏينهن چپ رهيو. گم سم، خاموش. ڪنهن سان به نه ڳالھايائين. ڪم سان ڪم. کيس سدائين دڙڪا ڏيندڙ، رهڙ ڏئي ڳالھائيندڙ آفيس سپريٽينڊنٽ الائي ڪهڙي جذبي تحت مٿس راضي ٿي پيو. خاموشيءَ جو سبب پڇيائين، پر شدن ڇا ٻڌائي. همدردي ڪندڙ ان رُکي شخص کي ڇا ٻڌائي ته هن جي اندر ۾ ڇا هي، بهانو بڻائي ويو.
ستين بجي صاحب جي بنگلي تي وڃڻ لڳو. هيڏانهن هوڏانهن ڏسندو. پاڻ بچائيندو ڄڻ ته ڪا چوري ڪري رهيو هجي. ڪيترا ڀيرا اڳ ۾ ڏٺل صاحب جو بنگلو ڏاڍو اوپرو پئي لڳس.
بيل جي بٽڻ تي هٿ رکيائين. ٻي پاسي کان گهنڊڙين جهڙو آواز گونجيو. چوڪيدار در کوليو. شدن هڪ ٻڪو ٿي بيهي رهيو. هو ڪجھ چوي ئي چوي، پريان صاحب ظاهر ٿيو. هو ويجهو آيو. چوڪيدار کي موڪل ڏئي هن کي پاڻ سان اندر وٺي آيو. چوڪيدار جي سامهون ٿيڻ ڪري دل ۾ لڪل چوريءَ سبب پريشان ٿي ويو. ڳالھائڻ لاءِ لفظ نه ٿي اڪليس.
صاحب مرڪيو. شدن ڦڪو کليو. پوءِ ٻنهيءَ جي وچ ۾ اجايون سجايون ڳالهيون هليون، اوچتو صاحب مقصد جي ڳالھ ڪيس ۽ هو ٻاهر نڪري آيو.
روڊ تي ٽريفڪ جي اچ وڃ جاري هئي. ڪيترائي رڪشا آيا ويا پئي. ڪيترن رڪشن ۾ شرافت جي چادر اوڙهي شريف زاديون آيون ويون پئي. هڪ رڪشو جيڪو پريان کان ئي جهڪي رفتار ۾ پئي آيو سو هلندو مين گيٽ آڏو اچي بيٺو. رڪشي مان هڪ نوجوان عورت لٿي، کيس ڪارو برقعو اوڍيل هو.
هو عورت کي وٺي صاحب جي بنگلي اندر رسائي آيو ۽ پاڻ ٻاهر در تي اچي بيٺو.
دور ڪٿان گهڙيال يارنهن ڌڪ هنيا، ته دروازو کليو. شدن اڳتي وڌي آيو. صاحب گهر تائين ڇڏي اچڻ جو تاڪيد ڪيس.
شدن هڪ خالي رڪشا کي هٿ ڏنو. رڪشا واري سان شدن نه پر عورت ڳالھايو. شدن کي ڦڪائي ويڙهي ويئي. عورت ٽپ ڏئي سيٽ تي وڃي ويٺي. شدن ڪنڌ جهڪائي ٻئي پاسي کان اچي ويٺو. رڪشا هلڻ لڳو.
دور اوندھ جي هن پار شدن کي هڪ خوددار شدن نظر آيو. ڪوڏر نظر آئي. کاٽيءَ تان ڪمايل پيسا نظر آيا. رڪشا جي لوهي پائپ ۾ هن جو هٿ مضبوط ٿيندو ويو.
اوچتو هن وري ڏٺو. اوندھ پٺيان ڪم ڪندڙ شدن، شڪايت ڪندڙ پوڙهو پيءُ، جو مسلسل کنگهي رهيو هو، چنگهي رهيو هو. شدن ڏندن ڀڪوڙيا ۽ پوءِ هڪ گهرو ساھ کڻي پنهنجو پاڻ کي ڍلو ڇڏي ڏنو کيس پاڻ ۾ ۽ ان عورت ۾ ڪو به فرق محسوس نه ٿيو.
رڪشا هڪ گهر جي آڏو اچي بيٺي ته سامهون ويٺل هڪ شخص ۾ زندگي جاڳي پئي. هو ان ڏانهن وڌڻ لڳو. شدن بيهي رهيو. عورت مجبورين جي ٻڌل آواز ۾ سرگوشي ڪئي، ”بابا سان ملي وڃ. اڳتي ايندين ته اوپرائپ نه ٿيندئي.“
شدن پوڙهي کي پاڻ ڏانهن ايندو ڏسي هراسجي ويو. هو روح تائين ڪنبي ويو. ”ڪيئن ٿيان هن جي سامهون؟“ شهري قصا ۽ ڪهاڻيون ٻڌائڻ واري ان پوڙهي رٽائر ماستر اڳيان وڃڻ جو ست ساري نه سگهيو، تيزيءَ سان پوئتي موٽن لڳو. ٿلھن شيشن مان جهڪو ڏسندڙ ماستر شايد هن کي سڃاڻي نه سگهيو، ٻنهي جو ڀرم رهجي ويو.
شدن گهر موٽي آيو. گهر ۾ اهائي اڪيلائي. اڻ تڻ. بي چيني. ڪو حال ڀائي نه. سڄي رات ڇت جي ڪانن ۾ نظرون وجھي گذاري ڇڏيائين ماستر ۽ پاڻ تي سوچيندي. ٻنهي جون مجبوريون ڪيئن نه هڪٻئي جي آمهون سامهون اچي بيهي رهيون هيون! ماڻهو ڪيئن نه بدلجي ٿو وڃي! ماستر جي مجبوري، پنهنجا ڪپڙا ڦاڙي ڪيئن نه هن جي اڳيان ننگي ٿي بيهي رهي هئي!
صبح ٿي ته شدن سئو جو نوٽ وڃي صاحب جي ٽيبل تي سٽيو ۽ ٻاهر نڪري آيو. اڄ هن ۾ وڏو اعتماد هو، وڏو حوصلو هيو. پهريون ڀيرو پٽيوالي هجڻ تي گهٽتائيءَ جو احساس نه پئي ٿيس. ساڳيو ئي پيشو کيس ڏاڍو مانائتو پئي لڳو، ۽ وڏي ڳالھ ته رات اڪيلي ٿيڻ تي ڇت جا ڪانا به ڪو نه ڳڻيائين.

تڏي تي ويٺل ماڻهو

انهيءَ شام، جڏهن ڏينهن جا ٿڪل پاڇا لڙي رهيا هئا، ۽ سج جي آخري ڪرڻن به اوندھ ۾ ٽٻي هڻي پنهنجي هستيءَ جي اجڙي وڃڻ جو اعلان ڪيو هو، تڏهن پيءُ وري اٿيو هو ۽ هلندو ان ساڳي در تي آيو هو، جتي اڳ ۾ به ڪيئي ڀيرا ان ڏينهن اچي چڪو هو ۽ ان ويل ته هوا ۾ ڀڙڪو ڏئي اجهامندڙ ڪنهن ڏيئي جي لاٽ وانگر اجھامي ويو، جڏهن ڊنل ۽ پشيمانيءَ جي احساس ۾ وڪوڙيل هڪ نوجوان ٻاهر آيو.
زلزلا رڳو ڌرتيءَ تي ئي ته نه ايندا آهن. ڪي زلزلا اهڙا به ايندا آهن، جيڪي اندر ئي اندر، انساني زندگين جي ڀڃ ڊاھ ڪري تباهي ڦهلائي ڇڏيندا آهن. نوجوان پٽ جي ٻڏڻ جو ٻڌي، پوڙهي پيءُ کي ائين لڳو هو، ڄڻ زلزلو اچي ويو هجي، ڄڻ وڏو ڌماڪو ٿيو هجي، جنهن ۾ اندر ئي اندر هو ننڍڙن ننڍڙن ٽڪرن ۾ ورهائجي ويو هجي.
۽ اڄ ٽيون ڏينهن هو، گهر ۾ اهڙو ئي زلزلو آيل هو، تباهي متل هئي، موت جهڙي ويراني گهر جي ڪنڊ ڪڙڇ ۾ پکڙيل هئي. مري وڃڻ کان پوءِ لاش نه ملڻ جو ڏک، اندر ئي اندر هن کي درياھ جي ڇوهي پاڻيءَ جيان ڪوريندو رهيو هو، ڀڃندو ۽ ڊاهيندو رهيو هو، هن جڏهن به پٽ جي جدائيءَ تي ويچار ڪيو هو، تڏهن پاڻ کي به اهڙي لاش وانگر محسوس ڪيو هئاين، جو کليل آسمان هيٺان بي ڪفن ڇڏيو ويو هجي ۽ وقت جون بي رحم ڳجهون جنهن جي ماس پٽڻ لاءِ تيز چهنبن ساب حملو ڪرڻ لاءِ پر ڦڙڪائينديون هجن!
هاڻي ڇا ٿيندو هن جو! شاهن ئي ته هن جي پوڙهپ جو آخري سهارو هو؛ هن جو دوست هو، همدرد هو. هاڻ ڪنهن سان ويهي ڏک سور اوريندو؟ ڪير هن جي گهر جو ٻوجھ شاهن وانگر پنهنجي ڪلهن تي کڻي هلندو.
هو خلائن ۾ گهورڻ لڳو. ڏور ديوارن ۽ وڏين عمارتن جي هن پار، ماضيءَ جي رڻ ۾ هڪ وڏو طوفان اچي ويو، پٺتي ڇڏيل گس نظر آيس. پوءِ گسن مٿان ڌنڌلا عڪس آهستي آهستي چٽا ٿيڻ لڳا ۽ هو شاهن ڏانهن ڏسڻ لڳو. ننڍڙو شاهن، ٻاتا ٻاتا ٻول ٻوليندڙ شاهن، جو ڄائو هو ته پيءُ ڪيڏو نه خوش ٿيو هو، ڪيڏي نه آسيس ملي هئس. جيئن ڪنهن اڃايل کي صحرا جي تپندڙ ميدانن ۾مٺي پاڻيءَ جو چشمو ملي ويو هجي. اهڙيءَ خوشيءَ جو احساس ڦهلجي ويو هو هن جي نس نس ۾. هن جو آئيندو شاهن ئي ته هو، شاهن ئي ته هن جي خوشين کان خالي اونداهي زندگيءَ ۾ روشنيءَ جي علامت هو.
هن پٽ کي پڙهايو، وڏن ڪشالن سان هن جي تعليم جي سلسلي کي جاري رکيائين، اهو سوچي ته پٽ وڏو ماڻهو بنجي، هن جا سڀ اهنج لاهي ڇڏيندو، پوءِ هو بنا ڪنهن خواهش جي مري سگهندو.
هو جڏهن سڄي ڏينهن جي هڻ وٺ کان پوءِ ٿڪجي ٽٽي، کٽ جي قبر ۾ داخل ٿيندو هو ته، هن جي خواهشن جا لاش زندھ ٿي هن سان سرگوشيون ڪرڻ لڳندا هئا. عمر جي سموري عرصي ۾ ڇا مليو هو هن کي؟ غربت، اڻپوريون خواهشون ۽ محروميون ئي ته پلئه ۾ ٻڌي هن زندگي گذاري هئي. هاڻي ته عمر جي ان حد کي پهچي ويو هو جتي پنهنجي آئيندي لاءِ ڪو موھ نه رهيو هئس. رڳو هڪ آس ئي بچي هئس ته، هو جيڪي سک نه ڏسي سگهيو، خوشيون ماڻي نه سگهيو، اهي سڀ پٽ حاصل ڪري سگهي. زماني ٻين ماڻهن وانگر مزدوريءَ جي پڙيءَ تي ويهي اهو عذاب سهڻو نه پوي، جو ڏينهن چڙهئي تائين، ڪڏهن ڪڏهن ڏهاڙي نه لڳڻ ڪري هن کي سهڻو پوندو هو.
شاهن جي بهتر مستقبل لاءِ هو دعائون گهرندو هو. پيرن جي مزارن تي اگر بتيون ٻاري خدا کي ٻاڏائيندو هو، ۽ هڪ ڏينهن شاهن کي بئنڪ ۾ ڪلارڪي ملي ويئي ته پيءُ کي ائين لڳو هو، ڄڻ هن جي ڪاڙهن سان لوساٽجي ويل جسم ۾، بهار جي مند ۾ گهلندڙ ٿڌڙي هير گهلي وئي هجي. ڪيڏو نه خوش ٿيو هو. پنجاھ سالن تائين موسمن جي بي رحم زد ۾ اچي هن جيڪو سخت پورهيو ڪيو هو، سرون ڍويون هئائين ۽ تغاريون کنيون هئائين، پٽ جي نوڪريءَ جو ٻڌي سمورو ٿڪ ۽ سمورو سور لهي ويو هئس. بي پناھ خوشيءَ جي احساس کان جسم ۾ ڦڙڪڻي اچي وئي هئس. ڪيڏو نه هلڪو محسوس ڪيو هئائين پاڻ کي.
ٻئي ڏينهن شاهن جي چوڻ تي، پڙيءَ تي وڃن ڇڏي ڏنو هئائين. هاڻ کيس ڦاٽل ۽ ميرا ڪپڙا پهريل نه هوندا هئا ۽ نه ئي ڏهاڙي لڳڻ ۽ نه لڳڻ جي اڻ تڻ هن جي اکين مان ليئا پائيندي هئي. اڇا اجرا ڪپڙا پهري هو ڪڏهن مسجد جي ٿڌي ڇانو ۾ وقت گذاريندو هو ۽ ڪڏهن گهر کان پريان جهوني سرنهن جي وڻ هيٺان، موريءَ تي وڃي ويهندو هو. اڳي زندگي ڪنهن دٻي جي بيٺل پاڻيءَ وانگر محسوس ٿيندي هئس ۽ هاڻ ڄڻ ته موريءَ هيٺان وهندڙ شفاف پاڻيءَ جهڙي رواني اچي وئي هئس ساڳي زندگيءَ ۾. وقت سٺو گذري رهيو هئس، ڪو غم، ڪا ڳڻتي نه هئن، پيءُ جي ناتي رڳو هڪ چنتا هئس ته جيترو جلد ٿي سگهي، نوجوان ڌيءَ جو بار لاهي ڇڏي.
پوءِ ڌيڻس جي شاديءَ جون ڳالھيون اڃا هلندڙ ئي هيون ته هڪ ڏينهن هو بيمار ٿي پيو. زندگي ڀر مايوسيون ۽ محروميون کڻي جيئندڙ پيءُ جڏهن کٽ تي ڪريو ته هن جو پنهنجو پاڻ مان ويساھ نڪري ويو، هن کي خوف ٿيڻ لڳو هو ته هو بچي نه سگهندو، مري ويندو، ۽ تڏهن ڪنهن سڪڻي ٻار واري بيوسي اکين ۾ آڻي، هڪ ٻي خواهش به ظاهر ڪري ويٺو هو، شاهن جي مٿي تي شاديءَ جا موڙ ڏسڻ جي خواهش، موٽ ۾ شاهن آٿت ڏني هئس، وچن ڏنو هئائينس ته پيءُ جي اها تمنا به ضرور پوري ڪندو.
۽ پيءُ جو اعلاج ٿيڻ لڳو، هڪ هفتي تائين شهر جو وڏو ڊاڪٽر هن جي دوا ڪندو رهيو، پوءِ زندگيءَ مان نا اميد پيءُ دوائن جي زور تي موت کي شڪست ڏيڻ ۾ ڪامياب ويو. شاهن مري ويو!
ٽي ڏينهن اڳ هو دوستن سان گڏ رائيس ڪئنال تي وهنجڻ ويو هو ۽ وري اتان واپس نه وريو هو. تڏهن هوا جي زور تي اڏامندڙ ڪنهن پن جهڙي زندگي گهاريندڙ پيءُ جا سمورا خواب ڄڻ ته شيشي جي نازڪ گلاس جيان ڀڄي پيا هئا.
ڏور ديوارن ۽ وڏين عمارتن جي هن پار نظر ايندڙ عڪس وري ڌنڌ ۾ وڪوڙجي ويا. ماضيءَ جو عذاب ڏيندڙ رڻ جهاڳي، هو بي رحم حال ڏانهن موٽي آيو. تڏهن اندر جي ڪنهن ايذاءُ کان هو ڪنبڻ لڳو ۽ سامهون جڏهن در جي چائنٺ وٽ کليل وارن واري نوجوان ڌيءَ ڏانهن نظر ويس ته ڄڻ اٿلي پيو. اندر جو سمورو ڪرب هن جي چهري تي مڙي آيو ۽ هو وڏيون اوڇنگارون ڏئي روئڻ لڳو.
بيحال پيءُ کي ائين روئندو ڏسي، ڌيءَ، پيءُ ڏانهن وڌي آئي ۽ پنهنجو منهن هن جي سيني سان لڳائي روئڻ لڳي. پوڙهي زال بيماري مان اٿيل ڪمزور مڙس کي دلاسو ڏيڻ چاهيو ته هوءَ به پاڻ کي روڪي نه سگهي ۽ پار ڪڍي روئڻ لڳي.
پوءِ، گهڻي دير بعد، جڏهن روئي روئي ٽيئي ماٺ ٿي ويا ۽ پاڙي جي گهرن ۽ گهٽين ۾ زندگي ٻيهر پنهنجي معمول تي موٽي آئي، ماڻهو پنهنجن ڏکن، سورن ۽ ٻين مسئلن تي سوچڻ لڳا. تڏهن اوچتو هڪ ڀيرو وري روڄ ۽ راڙو مچي ويو، ٽن ڏينهن جي ڳولا کان پوءِ شاهن جو لاش مليو هو، جنهن کي پوسٽ مارٽم ڪرڻ لاءِ اسپتال ۾ رکيو ويو هو.
اها خبر ڄڻ ته تيزاب جو ڀريل شيشو بڻجي گهر ڀاتين جي اندر تي پرٽجي پئي. ڦٽ وري چڪي پيا هئا. ڳوڙهن ۽ اوسارن جو هڪ نئون اڻ کٽ سلسلو جاري ٿي ويو. غمزده ڀاتين جي دانهن ۽ ڪوڪن تي، گهٽيءَ ۾ ماڻهو مڙڻ لڳا، ڪوٺن جي وڏن پلويڙن تان عورتون منڍيون ڪڍي حيرت زده بت بڻجي ويون.
پيءُ اوڇنگارون ڏيندو ٻاهرين در ڏانهن آيو ۽ پوءِ در کي چنبڙي ڪنهن اهڙي ٻار وانگر رانڀاٽ ڪيائين، جنهن سڪي سڪي ڪو رانديڪو ورتو هجي، ۽ پاڻ کان ڪو ڏاڍو جهٽ هڻي کائنس ڦري ويو هجي.
همدردي کڻي آيل ڪجھ ماڻهو پيءُ ڏانهن وڌي آيا. هڪ پيرسن شخص هن جي ڪلهي تي هٿ رکيو، ”اللھ جي شيءِ هئي ڌڻي بخش. الله کي پرتي.“
پيرسن شخص جي لفظن تي پيءُ ڄڻ ڦسي پيو، ”اڙي مون سان ڪيس ٿي ويو ادا. ڌاڙو لڳي ويو منهنجي پيريءَ جو سهارو کسجي ويو!“
پيءُ کي روئندو ڏسي، هڪ بي سمجھ ٻار کي به روئڻ اچي ويو.
”بس ڙي ڌڻي بخش......باريءَ جي سرڪار ڏاڍي آهي.“ پيرسن شخص ڀاڪر ۾ ڀري هن کي تڏي تي وٺي آيو، تڏهن هر هڪ ماڻهوءَ ساڻس همدردي ڪئي، دلاسا ڏنا ۽ خدا جي رضا تي راضي رهڻ جي تلقين ڪئي.
۽ پريان گهر جي اڱڻ ۾، ڏکوئيندڙ آوازن جو سلسلو جاري هو. ماءُ ۽ ڌيءَ لانڍ ۾ پار ڪڍي روئي رهيون هيون. گهر مان ايندڙ اوسارن ۾ جو درد سمايل هو تنهن هرشيءِ مٿان دک جو هڪ گهرو رنگ چاڙهي ڇڏيو هو. پيءُ ماڻهن جي دلاسن ۽ خدا جي رضا تي راضي رهڻ ۽ صبر ڪرڻ جي تلقين وساري، بي قابو ٿي ويو هو.
”صبر ڪر چاچا“، هڪ نوجوان ڌڻي بخش سان همدردي ڪئي. ”جيڪي ٿيڻو هو سو ته ٿي ويو. هاني همت ڪر ته شاهن جو لاش هلي کڻي اچون......“
پيءُ ڪڇيو ڪجھ به نه. فقط ڪنڌ جي اشاري سان هاڪار ڪيائين، پوءِ ٿلهن شيشن واري عينڪ لاهي، ميري پهراڻ جي آڳي سان منهن اگهيائين، ۽ اٿي اسپتال ڏانهن روانو ٿيو ويو. پيءُ سان گڏ ڪجھ گهڙيون اڳ همدردي ڪندڙ نوجوان ۽ ڪجھ ٻيا ماڻهو به وڃڻ لڳا.
در جي ڀر ۾ وڇايل تڏي تي آهستي آهستي ماڻهو ويهندا ويا. ماڻهن جا منهن ان اوچتي المئي سبب لٿل هئا. پريان گهر جي اڱڻ مان اوسارن جا آواز اڃا به اچي رهيا هئا، جن ماحول کي وڌيڪ دکدائڪ بڻائي ڇڏيو هو، ڪجھ گهڙين تائين ڪنهن به نه ڳالھايو، پوءِ هڪ پيرسن شخص ڳالھائڻ جي ابتدا ڪئي، ”هاءِ!ٰ هاءِ!، ڇوڪر تنهنجو اخلاق، ڪڏهن به پيءُ نه پڻايائين. گهٽيءَ مان ويندو هو ته ڪنڌ هيٺ نه تو ڏٺو نه مون.“
”جنت ۾ ويندو.“ هڪ ٻيو ماڻهو شاهن جون خوبيون بيان ڪرڻ لڳو. ”پيءُ جي اهڙي خدمت ڪيائين جو چئي کڻي بس ڪجي. بيمار ٿي پيو ته ٻڪن ۾ کانگهارا ميڙيائين، واھ ڙي شاهن تنهنجي وفاداري.“
”مون کي ته يار ڌڻي بخش جو ٿو ارمان ٿئي. پوڙهو مڙھ ڪيئن ڪندو.“ پڪي عمر جي هڪ شخص کي پيءُ جي حال تي جهٻو آيو.
”بس ڙي يار، سائين پنهنجا راز پاڻ ٿو ڄاڻي.“ پيرسن شخص ڊگهو شوڪارو ڀري ڳالھايو، ”ڪنهن کي سرئون سر ڪري ته ڪنهن کي نهوڙي ماري.“
ڪجھ وقتن لاءِ ويٺلن پنهنجي گفتگو روڪي ڇڏي، پاڙي جون ڪجھ عورتون تڏي اڳيان لنگهيون ته ڪنڌ جهڪائي ماٺ ٿي ويا، ۽ تيستائين نه ڳالھايائون جيستائين اهي گهر ۾ داخل نه ٿي ويون. گهر ۾ جوان جماڻ شاهن جي موت تي وري اوسارا گونجڻ لڳا ۽ تڏي تي ڏکوئيندڙ گفتگوءَ جو ساڳيو سلسلو شروع ٿي ويو. ماڻهو ڳالھائڻ وقت وڏا وڏا شوڪارا ڀري پنهنجي ڏک ۽ همدرديءَ جو اظهار ڪرڻ لڳا.
تڏهن اداس ماحول کان پريان گهٽيءَ جي مهڙ وٽان هڪ ننڍو ٻار ظاهر ٿي، هو ننڍيون ننڍيون وکون کڻندو، هٿ جي تريءَ کي سڌو ڪري هوائي جهاز واري انداز ۾، هوا ۾ لهرائيندو تڏي تي آيو، تڏهن تڏي تي ويٺلن مان ڪنهن به ڏانهنس ڌيان نه ڏنو ۽ هو اڳتي وڌي، ڀت کي ٽيڪ ڏئي ويٺل هڪ اڻڀن ۽ وکريل وارن واري پريشان شخص مٿان اچي بيٺو.
ٻار هن جي مٿان بيهي ڪجھ چيو، پر ماڻهن جي گفتگوءَ سبب ٻار جو آواز اهو شخص ٻڌي نه سگهيو، ٻار هن ڪلهي ۾ هٿ وجهي ٿورو ڏاڍيا ڳالھايو، ”بابا بابا، هو آ نه ڪاڪو گلو رانديڪن وارو، اهو آيو آهي.“
گهڻو سوچڻ ڪري ان شخص جي منهن ۾ پيل گهنج، هڪ لمحي لاءِ ڊهي ويا، ۽ وري سوچ جي ساڳي ليڪ نرڙ جي وچ ۾ ٺهي هن جي پريشانين کي ظاهر ڪرڻ لڳي. هن ڪو جواب نه ڏنو. رڳو ٻار ڏانهن خاموشيءَ سان ڏٺائين.
”ڪاڪو گُلو آيو آ بابا.“ ٻار وري چيو. ”روپيو ڏي ته جهاز وٺي اچان. کوڙ جهاز اٿس.“
”روپيو ڪونهي.“ سوچن ۾ گم ٿيل شخص سرد لهجي ۾ چيو، ”شام وٺجانءِ.“
”شام ڪاڪو هليو ويندو.“
”ضد نه ڪبو آ. شام شهر ويندس ته اتان تو لاءِ وٺي ايندس.“
”پوءِ ثمينه کي هاڻي ڇو ڏنئي. مون کي به هاڻ ڏي...ڏي..ڏي هاڻي ڏي.“
اڻڀن وارن واري شخص وري به کيس ڌيرج ۽ نهٺائي سان سمجهائڻ چاهيو، پر جڏهن ڏٺائين ته سڀ ماڻهو ٻار جي سبب گفتگو روڪي هن ڏانهن ٺٺول ڀريل نظرن سان ڏسڻ لڳا هئا، تڏهن هڪدم هو ککو وکو ٿي ويو. هيترن ماڻهن جي وچ ۾ هن جو ٻار چوڻ نه وٺي، ڪيڏي نه هن جي بيعزتي ڪري رهيو هو، ڪيئن نه هن کي ماڻهن جي نظرن ۾ ڪيرائي رهيو هو، ان احساس ٻار لاءِ هن جي دل ۾ ڌڪار ڀري ڇڏي.
ٻار وري ضد ڪيو، ”ڏئين نه ٿو، ڪاڪو گُلو هليو ويندو.“ ٻار جي اکين ۾ ڳوڙها ڇلڻ لڳا.
پريشان شخص آپي مان نڪري ويو. ”اڙي وڃين نه ٿو، هان......هيڏو چوان ٿو ته به ڪتي وار ضد نه ٿو ڇڏين.“ ٻه چماٽون هڪٻئي پٺيان واهئي ڪڍيائين. ”ڪندين ضد! هان، ڪندين ڪتي وارو ضد؟“ هو ٻار تي مڇرجي ويو.
ڌڪ لڳڻ تي ٻار ٿيڙ کائي پريان وڃي ڪريو. ماڻهو وچ ۾ اچي ويا ته اهو شخص اڃا به طيش ۾ اچي ويو ۽ ڀر سان پيل چمپل کڻي ٻار ڏانهن اڇلايائين.
ماڻهو ٻن گروپن ۾ ورهائجي ويا، هڪڙن پيءُ کي سمجهائڻ جو ذمو کنيو ۽ ٻين روئندڙ ٻار کي وڌيڪ ڌڪن کان بچائڻ لاءِ پيءُ کان پري ڪري ورتو، ننڍڙو ٻار سڏڪا ڀري روئڻ لڳو. ٻار جي سڏڪن تي ماڻهن جي سينن ۾ هن لاءِ رحم جاڳي پيو، همدردي پيدا ٿي ۽ اهڙي ئي جذبي تحت هڪ ماڻهو پنهنجي جاءِ تان اٿيو ۽ روئندڙ ٻار کي پنهنجي ڀر ۾ وٺي آيو.
”ٻار کي ڪهڙي خبر سائين.“ هو ڳالھائڻ لڳو. ”ٻار ته هر ماحول ۾ ٻار ئي هوندو آهي.“ هن کيسي ۾ هٿ وجهي روئندڙ ٻار کي رپيو ڏيڻ چاهيو، پر ٻار ڪنڌ لوڏي وٺڻ کان انڪار ڪيو. هو ڪاوڙيل پيءُ ڏانهن ڏسي وري سڏڪا ڀرڻ لڳو.
”وٺ پٽ، وٺ. .....شاباش.“ همدردي ڪندڙ شخص زوريءَ هن جي کيسي ۾ روپيو وڌو ۽ ٻار سڏڪا ڀريندو اتان هليو ويو.
تڏي تي بحث ڇڙي ويو. ماڻهن ان ننڍڙي واقعي تي ڳالھايو، پڻس اخلاقي قدرن تي ڳالھايو، ويٺلن ٻين ٻارن جا مثال ڏنا ۽ اهو بحث تڏهن ختم ٿيو، جڏهن تڏي تي هڪ ٿلهو شخص اچي ويٺو. هن ويهڻ شرط مري ويل تي ڳالھايو، هن جي خوبين تي ڳالھايو ۽ ٻين اهڙن ڪيترن ماڻهن تي ڳالھايو جيڪي ڪنهن نه ڪنهن طرح پاڻيءَ ۾ ٻڏي مريا ويا هئا، پوءِ گهرو ساھ کڻي، ٽنگن کي ٿور ڊگهو ڪري پاڻ کي ڀت جي سهاري ڍلو ڇڏي ڏنائين. هن جي ڀرسان ويٺل هڪ ماڻهو خاموشيءَ سان اٿيو ۽ بوٽ پائي اتان هليو ويو.
”ڀلا اسپتال ڏانهن ڪوئي ويو آهي؟“ ٿلهي شخص پيٽ سان چنبڙيل قميص کي ٿورو مٿي ڇڪيندي چيو.
”چاچو ڌڻي بخش ۽ ٻه چار همراھ ويل آهن.“ ويٺلن مان هڪ ٻڌايس.
هڪ ٻيو ماڻهو، جو هيترو وقت خاموش ويٺل هو، تنهن ڳالھايو.
”بئنڪ وارن سٺو نڀايو اٿس. ڪلھ ته مئنيجر به آيو هو.“
”سائين لائق به ته هو نه، ڪيئن نه ساٿ ڏيندس.“ ٿلھي شخص گهرو شوڪارو ڀري چيو، ”واھ جو نالو ڪمايو اٿائين.“
”مون وٽ پڙهيو هو.“ ساڳي پيرسن چيو، ”ننڍي کان ئي سلڇڻو هو، ڪڏهن ڪا شڪايت نه آئي شاهن جي.“ هو شاهن جي ننڍپڻ کان وٺي جوانيءَ تائين، سموري دور جا واقعا ۽ هن جون خوبيون بيان ڪرڻ لڳو ۽ اهڙيءَ طرح ٻيا ويٺل به شاهن جي اخلاق ۽ نيڪين بابت ڳالھائيندا رهيا.
پوءِ هڪ وقت اهڙو به آيو، جڏهن ماڻهن ان موضوع کي بدلائڻ چاهيو، هاڻ انهن کي شاهن جي ذات سان لاڳاپيل ڳالھين سان ڪا دلچپسي نه رهي هئي، هڪ ئي موضوع تي گهڻو ڳالھائڻ ڪري، اهي ٿڪجي پيا هئا. بيزار ٿي پيا هئا، اهڙي بيزاري هنن جي چهرن مان ظاهر ٿي، انهن جي اندر جي ڪيفيت کي ظاهر ڪرڻ لڳي هئي.
موضوع کي بدلائڻ لاءِ، هڪ نوجوان پنهنجي ڀر ۾ ويٺل هڪ همراھ کان هڪ ذاتي نوعيت جو سوال پڇيو ۽ موٽ ۾ هو به کائنس اهڙو ئي سوال پڇي ويٺو، پوءِ جواب ڏيندڙ نوجوان، پنهنجي پوڙهي آفيسر تي لعنتون وڌيون، ان جي ذليل رويي تي کيس گاريون ڏنيون، کيس منافق ڪوٺيو ۽ زهر سڏيو.
باقي ماڻهن پهريان ٻنهي جي ڳالھائڻ تي، همدردي ۽ حمايت ۾ ڪنڌ لوڏيا ۽ پوءِ اهي موضوع جي هڪجهڙائي وارو قيد ٽوڙي، آزاديءَ سان ڳالھائڻ لڳا. هاڻي ٻه ماڻھو ملڪي حالتن تي ڳالھائي رهيا هئا. دليل بازي ڪندي هڪڙو همراھ تيز ٿي ويو. ڦرين، ڌاڙن ۽ لاقانونيت تي ڳالھائيندي هن جو منهن ڳاڙهو ٿي ويو، اکيون ٻاهر نڪري آيس، بحث وڌي ويو.
پوءِ سياست، هندستان ۾ سکن جي جي ويڙھ، ايران ــ عراق جنگ، بيروت، روس ۽ آمريڪا، افغاني، مهاجر، هيروئن، هٿوڙا گروپ، ڪلاشنڪوف ۽ فلمن جي عام موضوعن تائين انهن ڳالھايو ۽ ڀرپور ڳالھايو، ذاتي نوعيت جي پڇيل سوالن کان شروع ٿيندڙ اها گفتگو ايئن اڳتي وڌي ۽ اهڙو اڳتي وڌي جو لڳو ٿي، ڄڻ ته شاهن جي موت جو تڏو نه هجي، ڪو هوٽل هجي، جنهن جي ٽيبل تي سياسي، سماجي، ادبي ۽ عام سوچ رکندڙ فرد اچي گڏ ٿيا هجن.
ٿلھو شخص هڪ ماڻهوءَ جي ڪنهن ڳالھ تي هاڻي کلي رهيو هو ۽ شاهن کي پڙهائيندڙ پيرسن شخص، ٿڪجي پوڻ سبب ڀت کي ٽيڪ ڏئي جهوٽا کائي رهيو هو.
بحث هلي رهيو هو ۽ اهو تڏهن ختم ٿيو، جڏهن هڪ ٽانگو هلندو در جي اڳيان اچي بيٺو، ٽانگي مان جيئن ئي اڇن برقعن پهريل ٻه عورتون لٿيون ۽ پار ڪڍنديون گهر ۾ داخل ٿي ويون ته گهر ۾ وري ڪهرام مچي ويو.
تڏي کان ذهني طور هٽي ويل ماڻهو، وري تڏي تي موٽيا. اڻڀن ۽ وکريل وارن وارو پريشان شخص بيحد دکي ٿي ويو. هو منهن ۾ گنهج وجهي ڳالھائڻ لڳو،”زندگي به ڇا ڇا ويل ٿي ڪري، ماڻهو سڄي ڄمار رڳو ڀوڳي ٿو. سور سهي ٿو ۽ مري ٿو وڃي. ڇا حال آ ويچاري انسان جو.“ هو گهرو ساھ کڻي سامهون گهر ڏانهن ڏسڻ لڳو، جتان روئڻ جا آواز اڃا به اچي رهيا هئا.
”ٽن ڏينهن جو ٻڏل آ.“ هڪ ماڻهو چوڻ لڳو، ”حالت ڏاڍي خراب ٿي وئي هوندس.“ جواب ۾ ماڻهو وري شاهن جي موت ۽ پيءُ جي ڏکن ڏاکڙن تي ڳالھائڻ لڳا.
ٻارهن ٿي ويا هئا، سج جي رخ مٽجڻ سبب، ڪجھ ماڻهن مٿان اس پئجي رهي هئي، ان پريشانيءَ کان بچڻ لاءِ هڪ ماڻهوءَ تڏي کي ٻي پاسي رکڻ جي صلاح ڏني، ماڻهو يڪدم اٿيا ۽ تڏو کڻي ڀت جي ٻئي پاسي ڇانو ۾ ٿي ويٺا ۽ ڪجھ ماڻهو ويهڻ بدران اتان ئي هليا ويا.
گهڻن موضوعن تي ڳالھائي ڳالھائي ماڻهو هاڻ چپ ٿي ويا هئا. تڏي تي مڪمل خاموشي ڇانئجي وئي هئي. ڪڏهن ڪڏهن ڀت جي ڏار مان جهرڪيءَ جي ٻچن “چڙڪ چڙڪ“ ڪري زندگيءَ جو احساس ٿي پيدا ڪيو ۽ اهي به جڏهن چپ ٿي پئي ويا، تڏهن ساڳي ئي موت جهڙي خاموشي ڇانئجي ٿي وئي.
ماڻهن جي چهرن تي هاڻ سخت بيزاري ۽ چڙ نظر اچڻ لڳي هئي. سماجي لاڳاپن جي کين پرواھ نه هجي ها ته شايد لاش جي اچڻ جو انتظار نه ڪن ها، هليا وڃن ها، جڏهن کان اهي اس کان بچي ڇانو ۾ ٿي ويٺا هئا، تڏهن کان ڪنهن به نه ڳالھايو هو.
اوچتو ماڻهن کي ساھ کڻڻ ۾، هڪ اڻ وڻندڙ بوءِ جو احساس ٿيو، بوءِ جا آهستي آهستي وڌندي ماڻهن جي حواسن سان ٽڪرائجڻ لڳي.
پوءِ هڪ لمحو اهڙو به آيو، جڏهن موڙ وٽان ماڻهن جو هجوم نظر آيو ۽ تيزيءَ سان ڦهلجندڙ بوءِ شاهن جي لاش اچڻ جي خبر چوطرف پکيڙي ڇڏي، تڏي تي ويٺل ماڻهو اٿي بيٺا.
لاش سان گڏ ايندڙ ماڻهو پنهنجن چهرن کي رومالن ۽ انگوڇن سان ڍڪي اچي رهيا هئا. جن ماڻهن جا منهن ڍڪيل نه هئا، انهن جا چهرا اگري بوءِ سبب ڇڪجي، پنهنجي اصل شڪل ۽ صورت بگاڙي چڪا هئا. جيئن جيئن، لاش ويجهو ايندو ويو، ماڻهن جي حالت خراب ٿيندي وئي، ساھ گهٽجڻ لڳن. ايئن ٿي لڳو، ڄڻ ته ڪنهن ڪوس گهر جو بدبودار ڍير هجوم پنهنجي ڪلهن تي کڻي ايندو هجي. ٽن ڏينهن جو ٻڏل شاهن، پنهنجي جسماني جوڙجڪ کان ٽيڻ تي سڄي ويو هو، هن جي منڍيءَ وٽان اڇو ڪپڙو، هن جي وات مان نڪتل ناسي پاڻيءَ سبب آلو ٿي ويو هو، جنهن مٿان ڪجھ مکيون، لوڏن ۽ ڌڏڪن جي باوجود چنبڙيل نظر اچي رهيون هيون.
لاش تڏي جي ويجهو آيو ته ماڻهن جون نڪن وٽان چمڙيون ڇڪجي ويون. وات ۾ پاڻي گڏ ٿيڻ لڳن ۽ اجهڪا اچڻ لڳن.
”توبھٰ ڪيڏي ته ڌپ آ، ساھ ٿو نڪري.“
”جيئن مهينن کان پوسرجي ويل ڍونڍ مان ڌپ ايندي آ، اهڙي ڌپ ٿي اچي.“
”اچ ته نڪري هلون، نه ته دم گهٽجي ويندو.“
اهڙا ڪيئي آواز گونجيا، ڪرڀ ۽ ڪراهت جو دٻيل لفظن ۾ اظهار ٿيو، ۽ پيھ گهٽجڻ لڳي.
۽ انهن ماڻهن کان پريان پيءُ روئندو، پنهنجي ماضيءَ، حال ۽ مستقبل جو لاش ڪلهن تي کڻي هلي رهيو هو. گهٽيءَ ۾ بيٺل ماڻهو ٽولن جي شڪلين ۾ ورهائجي ويا هئا. هاڻ ته شاهن جون خوبيون ۽ وفاداريون بيان ڪندڙ به ٽڙي پکڙي ويا هئا، انهن ساڳين چهرن تي نه همدردي هئي، نه ڏک هو. اتي وحشت ۽ هراس پکڙيل هو، ڪرڀ پکڙيل هئي ۽ ڌڪاري ڦهليل هئي. انهن کان پريان ڪوٺن جي وڏن پلويڙن تان نظر ايندڙ عورتن جي ڍڪيل چهرن تي به ساڳيو خوف ۽ هراس نظر اچي رهيو هو.
لاش جڏهن در کان لنگهايو ويو ته پوڙهي ماءُ گهگهي آواز ۾ رڙيون ڪيون، ڪوڪون ڪيون، ڀيڻس پار ڪڍيا. جوانيءَ ۾ ڀاءُ جي وڇوڙي تي آهون ڀريون، ۽ پوڙهو پيءُ پٽ جي پيرن کان ويهي مٿو پٽڻ لڳو ۽ سڏڪڻ لڳو.
لاش مٿان بيٺل عورتن جو، تيز بوءِ سبب ساھ منجهڻ لڳو، اتي بيهڻ جي انهن ۾ جڏهن سگھ نه رهي ته آهستي آهستي اتان وڇڻ لڳيون. سماجي لاڳاپن جا ڏاوڻ پنهنجو پاڻ ٽٽي پيا. انسانيت شاهن جو روپ ڌاري ورتو.
۽ سامهون ماءُ پٽ جي وڇوڙي تي اڃا ماتم ڪري رهي هئي. کليل وارن واري ڀيڻ جا اوسارا ختم ئي نه ٿي ٿيا هئا ۽ پيءُ پنهنجي نصيبن تي روئڻ کان ماٺ نه ڪئي هئي ته اتي بيٺل هڪ عورت وات کي هٿ ڏئي نلڪي طرف ڊوڙي وئي، تڏهن پيءُ شايد نلڪي مان ايندڙ اوڪارن جا آواز ٻڌي ورتا ۽ اوڏيءَ مهل ته هن جو وجود ڪنهن ٻرندڙ جبل جيان ٿي ويو. وقت جي اهڙي ڪلور تي هن جي اندر واري شخص وٺي دانهن ڪئي، هو وڏي واڪي روئڻ لڳو، لڇڻ ۽ ڦٿڪڻ لڳو.
پوءِ ڪجھ گهڙين کان بعد هن جڏهن ڪنڌ مٿي کنيو ته ڪافي عورتون وڃي چڪيون هيون، جيڪي بيٺل هيون انهن جي نڪن تي به روا ڏنل هئا، ۽ انهن جي اکين مان وحشت ليئا ٿي پاتا.
هو اٿيو، آهستي آهستي هلندو در تائين آيو، اندر عورتن جا چهرا ڍڪيل هئا، ۽ ٻاهر به ان بوءِ کان بچڻ لاءِ مردن وٽ رومال هئا، انگوڇا هئا ۽ پيءُ وٽ بيوسي هئي، ڏک هو، نوجوان پٽ جي وڇوڙي جو فقط درد هو. پيءُ ته ڪڏهن سوچيو به نه هو ته زندگيءَ جي پوين پهرن ۾ پٽ کائنس ايئن کسجي ويندو، هن ته ڪڏهن خواب ۾ به اهڙو موت نه ڏٺو هو، جو موت نه لڳي هڪ خواري لڳي.
پر وقت ڪيڏا نه هاڃا ٿو ڪري، شاهن مئو هو ته اهڙي موت، جنهن ۾ ماڻهن وٽ هن لاءِ ڪا پنهنجائپ نه هئي، انهن جي هٿن ۾ گلن جا هار نه هئا، جي هئي ته ڪرڀ هئي، وحشت هئي ۽ هٿن ۾ رومال هئا، جن سان اهي پنهنجا نڪ ڍڪ ٿي هليا.
پيءُ ٿلهن شيشن واري چشمي پٺيان ماڻهن جي اهڙن چهرن کي ڏسي ورتو هو، جيڪي بيوسيءَ جي مرندڙ موت شاهن تي ڄڻ هڪ ٺٺول هئا. پيءُ هڪ وڏي اوڇنگار ڏني، ۽ پوءِ ٽڙيل پکڙيل ماڻهن ڏانهن ايئن ڏٺائين ڄڻ ته اکين ئي اکين ۾چوندو هجي، ”نڪن تان رومال هٽايو.......منهنجي شاهن جي توهين ٿئي ٿي.“
پر ماڻهو پيءُ جي اکين مان وهيل لڙڪن سان گڏ، اهي لڙڪ ڏسي نه سگهيا، جيڪي شاهن جي اهڙي بيوسيءَ واري موت تي لڙي پيا هئا.

پيڙهيل وجود

هو هڪ آفيس ۾ پنهنجي مرضيءَ جي خلاف ڪلارڪ آهي، ان ڪري سدائين پريشان رهندو آهي. ان نوڪريءَ سان گڏ هڪ ٻي به وڏي ٽريجڊيءَ ۾ هن جي پنهنجي مرضي شامل آهي. يعني هو سنڌي ڪهاڻيڪار آهي. زندگي ۾ جيڪي ڪجھ ضروري آهي، اهو هن کان ڏور، آسمان جيان گهڻو ڏور آهي. هن جون خواهشون ۽ تمنائون ڪنهن اڇوت مرد جي، برهمڻ عورت سان پيار جيان، مذهبي ڪٽرپڻي جو شڪار ٿيل، مفلسي ۽ تنگدستيءَ سبب اڪثر مايوس رهندو آهي، ۽ مايوسيءَ جون ڳالھيون ڪري پنهنجي نظرياتي ڪهاڻين جا بخيا اڊيڙيندو آهي. هو پنهنجي ڪهاڻين ۾ پاڻ جهڙين منجهيل ڪردارن کي زندگيءَ سان ٽڪر کائيندي ڏيکاريندو آهي. جڏهن ته عملي زندگيءَ جي ميدان ۾، هو ريس جي ٿڪل گهوڙي جيان مايوسيءَ سان ڊوڙندو نظر ايندو آهي. سندس مايوسيءَ وارو اهو فعل نندڻ جوڳو آهي يا نه، سو اهو هڪ جدا ۽ لمبو بحث آهي. پر وڏي ڳالھ ته اهو سندس ذاتي معاملو آهي.
بهرحال، هو هڪ آفيس ۾ پنهنجي مرضيءَ جي خلاف هڪ ڪلارڪ آهي. ان ڪري سدائين پريشان رهندو آهي، ۽ هاڻي هو ڊيوٽي ڏئي، گهر موٽي آيو آهي. دريون ٽپي اندر داخل ٿيو آهي. نظرون چلھ ڏانهن کڄي ويون اٿس. چلھ تي هاريل پاڻي، وسايل ڪاٺيون، ۽ ٻوڙ سان ڀريل وکريل ٿانو نه ڏسي چڙي پيو آهي. صبح ماني کائڻ بنا ئي آفيس ويو هو، ۽ هاڻي جڏهن خالي چلھ ڏسي محسوس ڪيو اٿائين ته ٻيو ويلو به بک ڪاٽڻي پوندي ته ڪاوڙ ۾ سڄو باھ ٿي وڃي ٿو. هن جي منهن جي ڪاوڙ ڀريل گهنجن مان لڳي ٿو، اڄ جوڻس جو خير بلڪل ناهي. زال مٿان ڏاڍي چڙ اٿس. هو ڪاوڙ ۾ نانگ جيان ڦوڪارا ڏيندو، اڱڻ لتاڙي صفي اندر داخل ٿئي ٿو. سامهون زال ڏانهن نظرون کڄي وڃنس ٿيون. هوءَ کٽ تي سڌي ليٽيل آهي، هن جي ڀر ۾ ننڍِي ڌيڻس ستل آهي. جوڻس جي مٿي تي ڀينڊي ٻڌل آهي جنهن منجهان ظاهر ٿئي ٿو ته هن جي طبيعت ٺيڪ نه آهي. کيس ان حال ۾ ڏس، هميشه جيان سموري ڪاوڙ ڍري ٿي وڃيس ٿي. ٿڏو شوڪارو ڀري ٿو وٺي.
اهڙن وقتن تي، جڏهن ماڻهن جي خلوص ۽ پيار کي بک جي باھ ساڙي ڀسم ڪري ڇڏيندي آهي، ۽ جڏهن انهيءَ مسئلي کي حل ڪرڻ کان سواءِ ٻيو ڪجھ به سوچي ناهي سگهبو، تڏهن هو انهيءَ جي ابتڙ الڳ رستو اختيار ڪندو آهي. هو سوچيندو آهي، دنيا طرفان مليل نفرتن، محرومين ۽ وري گهر اچي ڪڏهن ڪڏهن بک ڪاٽڻ تي جا پيڙا هو ڀوڳي ٿو، ان جو سمورو بدلو زال کان وٺي ڇڏي. پر هو پنهنجي ان سوچ مٿان چاهيندي به عمل ڪري نه سگهندو آهي، شايد ان لاءِ ته جوڻس جو رد عمل به هن لاءِ ساڳي قسم جو هوندو آهي.
هو جڏهن ڪاوڙ هوندي به زال کي ڪجھ ناهي چئي سگهندو، تڏهن محسوس ڪندو آهي ته ڪاشيءِ سندس اندر ۾ پيل گهاءَ گهرا ڪندي پئي وڃي. سو هاڻي هو ڪاوڙ هوندي، توائي هوندي به ڪجھ نه چوڻ جو فيصلو ڪري چڪو آهي. ان ڪري کن پل لاءِ اتي بيهي، پوءِ زال جي ڀر ۾ پيل ننڍي کٽ ڏانهن وڌي، ان تي ليٽي پوي ٿو.
ڪيتري دير ساڳيءَ ريت هڪ هٿ مٿي هيٺان ۽ ٻيو مٿان ۽ جوڻس ۽ ڌيڻس جي ساهن کان سواءِ ڪمري ۾ خاموشي ڇانيل آهي. هو مٿي هيٺان هٿ ڪڍي زال ڏانهن منهن ٿو ڪري. ڪا گهڙي سندس نظرون هن جي منهن ۾ کپي وڃن ٿيون. زال جي منهن ۾ پيل گهنج هن جي اندر جي پيڙا لڪائي نه سگهيا آهن. سندس چهرو اندر جو آئينو بنجي ويو آهي، جنهن ڏانهن هو ڏک وچان گهوريندو رهي ٿو. هاڻي زال مان نظرون ڪڍي هڪ اونهو شوڪارو ڀري ٿو.
ڪجھ دير ساڳيءَ طرح سان سمهڻ بعد اٿي ويهي ٿو. هاڻي بک جو راڪاس کيس نستو ڪرڻ شروع ٿو ڪري. جيئن جيئن بک وڌندي وڃيس ٿي، تيئن ڪمزوري سان گڏ بيچينيءَ ۾ به اضافو ٿيندو وڃيس ٿو.
هو وري سمهي ٿو پوي. هاڻي هو پاسي واري ڀت ڏانهن ڏسڻ لڳي ٿو. گهڙي رکي پاسو بدلائي زال ڏانهن منهن ڪري ٿو. هوءَ ساڳي ريت چپ چاپ ليٽيل آهي. زال مان نظرون ڪڍي در جي ڀر ۾ رکيل ٽيبل ڏانهن ڏسي ٿو، سندس ڪمزور جسم ۾ الائجي ڪيئن شڪتي اچي وڃي ٿي. تڪڙ ۾ کٽ تان اٿي ٿو. ٽيبل تي جڳ، گلاس، ننڍي ڌيڻس جو ڇمڪڻو، ان جي ڀرسان ڊينٽونڪ جي ننڍي دٻي رکيل آهي ۽ وري انهن سڀني جي ڀرسان ٻه پنڊيون رکيل آهن. هڪ سڌي ۽ ٻه انهن جي مٿان اونڌي، کيس لڳي ٿو، انهيءَ پنڊيءَ ۾ ضرور ڪجھ ماني ڍڪيل هوندي! هو ان اميد تي ٽيبل ڏانهن وڌي وڃي ٿو، پوءِ جيئن ئي پنڊي مٿي ڪري ٿو، ته خالي پنڊي سندس ويچارا ڪڍي سندس آڌر ڀاءُ ڪري ٿي ــ اميدون نا اميديءَ جي لهر ۾ لڙهي وڃنس ٿيون. هو پهرين کان وڌيڪ پريشان ۽ بي چين ٿي وڃي ٿو. بک نٺر ٻار جيان جاڳي پوي ٿي، جنهن آڏو، پاڻ کي ڏاڍو بيوس محسوس ڪرڻ لڳي ٿو. ”ڇا ڪريان؟“ هو ڪنڌ مٿي کڻي سوچي ٿو.
۽ وري کٽ ڏانهن هاڻي خالي نظرن سان ڀت ۾ لڳل تختي ڏانهن ڏسي ٿو ۽ ان هيٺان ڪوڪن سان لڳل فلمي اخبارن کي ڏسندو وري زال ڏانهن ــ وري هڪ نئين سوچ ڪر موڙڻ لڳيس ٿي.
”ماسيءَ جي گهران پڇي اچان، شايد ڪا بچيل سچيل ماني ملي وڃي،“ هو پنهنجي ان سوچ تي عمل ڪرڻ لاءِ اٿي ٿو. ۽ ٻه ٽي وکون مس کڻي ته وري پير رڪجي وڃنس ٿا. کيس ياد ٿا اچن، جوڻس سان ڪيل جهيڙي ۾ ننڍي ماسات جا لفظ ”......۽ شوڪت جڏهن، ڏينهن ۾ ٽي ٽي ڀيرا وٽو کڻي اسان جي گهر پنڻ ايندو آهي، تڏهن ته ڪا ڳالھ ئي ناهي ٿيندي ۽ هاڻي وري انبن جا ٿي مهڻا ڏئين.......“
جيتوڻيڪ سندس ماسيءَ پنهنجي ڌيءَ جي ڪيل ان بدڪلاميءَ جي کائنس معافي به ورتي آهي، پر پوءِ به هن ماسيءَ جي گهر وڃڻ بلڪل گهٽائي ڇڏيو آهي. ”نه.“ مون کي هن جي گهر نه وڃڻ گهرجي، بلڪل بائيڪاٽ، هو وري پوئتي موٽي ساڳيءَ کٽ تي ليٽي ٿو پوي.
۽ هاڻي بک ڪري هانو ۾ چڪ، مٺيون ڀيڪوڙجي وڃنس ٿيون. چپ ڏندن ۾ ڏيئي اکيون ٻوٽي ٿو ڇڏي. ڪا گهڙي ساڳي ڪيفيت اٿس، پوءِ جڏهن منهن ۾ پيل گهنج هوريان هوريان لهي وڃنس ٿا ته اکيون کولي ٿو. ”رن به ماني کاڌي الاءِ ائين ئي بک تي سمهي پئي آهي، زال ڏانهن ڏسي سوچي ٿو، ”نه پاٽو ساٽو آهي. ٻيو نه ته صبح واري ماني ضرور لڪائي رکي هوندائين. ائين ته جيڪر ننڊ ئي نه اچيس ها، هوسڪينا ڏانهن پاڻ کي مطمئن ڪري وري پنهنجي لاءِ سوچڻ لڳي ٿو. ”نيٺ هاڻي ڇا ڪجي! هاڻ ته اصل بک لاھ ڪڍندي پئي وڃي،“ اوچتو پاڻ تي چڙ اچي وڃيس ٿي. ”صبح چيو به هئائين ته ماني کائي وڃئ کڻي جي اڌ ڪلاڪ کن ٻيو ترسي پوان ها ته ڇا ٿئي ها! هاڻ ڀل پيو لوڙيان. ڪنڌ کي جهٽڪو ڏئي ٿو. جي ترسان ها ته وڌ ۾ وڌ هيڊ ڪلارڪ جا دڙڪا ئي ته ٻڌڻا پون ها. ڦاهي ته ڪا نه اچي ها. ڀلا روز ائين ناهي ٿيندو ڇا.“ آفيس ڪيڏو به ساجهر وڃجي. ڇو نه بهتر ڪم جو مظاهرو ڪجي، ڪنهن نه ڪنهن بهاني مڙئي ڳالھائي وٺندو. هروڀرو پنهنجي برتري جو احساس ڏياريندو. اڄ به کڻي ساڳيو ئي رينگي جو رڪارڊ چالو ڪري ها. بس نه! ان ۾ لهي ته ڪونه وڃان ها. پر وڏي ڳالھ ته اڄ هو پاڻ ئي ليٽ آيو هو. اف ٿوري ڳالھ جي ڪري اجايو پاڻ کي سزا ڏنم، جڪ کائي اٿي ويهي ٿو ــ پوءِ ڪا گهڙي مٿي کي هٿ ڏئي، هيٺ اکڙيل فرش ڏانهن ڏسندو رهي ٿو.
”هڪ ٻي ڳالھ به آهي نه،“ هاڻي هو ڪجھ گهڙيون اڳ رٿيل، خيالن جي تضاد ۾ سوچي ٿو. اهو ته کڻي اتفاق ٿي ويو جو هو دير سان پهتو، پر جي اڄ دير ڪري وڃان ها ۽ هو مون کان اڳ ۾ ئي پهچي ويو هجي ها ته پڪ ئي نوڪريءَ تان هٿ ڌوئي ويٺو هجان ها. ڪلھ ميٽنگ مان ٿي، صاحب موجوده حالتن سبب جنهن نموني ڊيڄاريو ۽ ڌمڪايو هو، ان لاءِ هاڻ آفيس وارن کي ته رڳو بهانو گهرجي. جنهن سان به وير هجين ان لاءِ هڪڙي رپورٽ پڙي آهي. ۽ وري نه ڳولهيو لڀي! مان درست ئي ڪهڙو آهيان. حقيقت ۾ صبح ٺيڪ ئي ڪيم. غريب ماڻهو، نوڪري به هلي وڃي پوءِ اصل ڌوٻي ڪتي واري ڪار ــ شڪر آ، نوڪري ته بچي پئي آ، ايمرجنسي حالتون آهن، ڪنهن کي موقعو ئي ڇو ڏجي ــ اطمينان جو شوڪارو ڀري ٿو. پوءِ وري کٽ تي ليٽي ٿو پوي.
”پر هاڻي ڇا ڪجي ــ هاڻي ته اصل ساھ پيو نڪري.“ اوچتو ڪنهن خيال سبب کيسي ۾ هٿ هڻي ٿو. خوشيءَ جي احساس کان اکين ۾ چمڪ اچي وڃيس ٿي. هو کٽ تان اٿي ٿو، ڄڻ انعامي بانڊ جي کلڻ واري خبر ملي هجيس، ”ها ڪٻٽ ۾ پيا آهن.“ هو اڳتي وڌي ڪٻٽ کولي ٿو، پوءِ ڪتابن جي هيٺان پراڻي اخبار جيڪا ڪتابن کي مٽيءَ کان بچائڻ لاءِ وڇايل آهي، تنهن جي هڪ ڪنڊ مٿي ڪري ٿو، ڪنڊ خالي ڏسي مايوس ٿي وڃي ٿو! شايد سڪينا کنيا آهن. ڊگهو شوڪارو، وري ساڳي کٽ! ”اهي ٻارنهن آنا ئي ملن ها ته جيڪر چئين آني کن جا ڀڳڙا ئي وٺجن ها، ڪجھ ٻل ٿئي ها! ڀلا هن کان پڇان.“ هو سڪينا ڏانهن ڏسي ٿو جيڪا چپ چاپ ستي پئي آهي. هن جي اهڙي نموني سمهي رهڻ ۽ لٿل چهري ڏانهن ڏسڻ تي الائجي ڇو مٿس رحم اچي وڃيس ٿو. بخار اٿس، اٿي ته وري دوا جي گهر ڪندي ۽ مان وري ڪجھ ڏيڻ بدران چوانس ته ٻارنهن آنا تو کنيا آهن. ڏاڍو ٺهندس ائين چوندي! نه پاڻ کان ايڏي خود غرضي نه پڄندي. ڇڏينس ڀلي ستي پئي هجي. هو هن جي هيڊ جهڙي چهري ڏانهن ڏسي سوچي ٿو، ”فرض ڪجي دوا لاءِ کڻي گهر نه به ڪري ته ضروري ناهي ته ٻارنهن آنا بچائي رکيا هجنس. ڏنوئي ڇا اٿمانس. اجايو پاڻ کي خراب ڪرڻو.“ وري اٿي ٿو 7 لاشعوري طور تي ساڳيو ڪٻٽ کولي وري اخبار جي ساڳي ڪنڊ مٿي ڪري ٿو ۽ جڏهن اها جاءِ وري به خالي ڏسي ٿو ته پنهنجي ان حرڪت مٿان ککو وکو ٿئي ٿو. پوءِ کن لاءِ ڪجھ سوچڻ بنا اتي ڄمي وڃي ٿو.
هاڻي وري پنهنجي بي ترتيب زندگي وانگر بي ترتيب ڪتابن کي اٿلائڻ پٿلائڻ لڳي ٿو. اجايو، بي مقصد، ۽ ائين انهن هيٺان دٻيل پنن تي نظر پويس ٿي، جيڪي ڪجھ ڏينهن اڳ ڪهاڻي لکڻ لاءِ آفيس مان کڻي آيو هو، ۽ چاهيندي به ڪا ڪهاڻي لکي نه سگهيو هو. ”ڇو نه ڪا ڪهاڻي لکان؟ان خيال سبب پنا کڻي ٿو. ”اَٺ ڏهه مھينا ته ٿيا هُوندا جو ڪُجهه به لکي نه سگهيو آهيان. ائين ته بلڪُل ختم ٿي ويندس.“ ڪوجهه گهڙين لاءِ بُک وِسري وڃيس ٿي. هُو ڪٻٽ بند ڪري اچي کٽ تي ويھي ٿو.
پر ڇا لکان؟ سوچي ٿو.
۽ هاڻي ڪيتري دير گُذري وئي آهي جو هُو مٿي کي هٿ ڏئي ويٺو آهي. بُک سبب ذهن به ساٿ نه ٿو ڏئيس. هاڻي ڇا ڪجي؟ ڪُجهه ته ڪجي. سوچي ٿو. ٺيڪ آهي پڙهان ٿو. ائين پڙهندي پڙهندي شايد ننڊ ئي اچي وڃي. ڪتابن جي ڪٻٽ ڏانھن ڏسي ٿو. مُنھن ۾ ناگواريءَ جا گهُنج پئجي وڃنس ٿا. نه دل ڪچي ڪچي ٿي ٿئي. پڙهندس ته الٽي! هاڻي پنا پنھنجيءَ ڀر ۾ رکي سُمھي ٿو پوي. ذهن ٿڪل ٿڪل ۽ خالي محسُوس ڪري ٿو. ان لاءِ اکيون ٻُوٽي ٿو ڇڏي.
وري سوچن جا طُوفان ذهن جي بُنيادن کي لوڏڻ لڳنس ٿا. سوچون، پنھنجي آئيندي جون ۽ آئيندو نظر ايندڙ پريشانين جي ڪُن ۾ ڦاٿل! زندگي ڏاڍي، ڪڙي زهر اکيون کولي مٿي ڇت ڏانھن گهُورڻ لڳي ٿو. ڪا گهڙِ ذهن ساڻو ساڻو محسُوس ڪري ٿو. هاڻي ڪنڌ کي جهٽڪو ڏئي پاسو بدلائي ٿو. نظرون مينھن سبب ٽيڏيءَ ٿيل ڀِت ڏانھن کڄي وڃنس ٿيون. ”اوهه! هينئن ته جاءِ ڪِري پوَندي ۽ جي ڪِري پئي ته ڪاڏهون ٺھرائبي؟ پُراڻا فڪر نئينءَ سوچ جي صليب تي ٽنگي ڇڏنس ٿا. پنھنجي محرُوم زندگيءَ جو ڏُکوئيندڙ احساس لڳندڙ واريءَ تي ٽڙيل پکڙيل ٿوهرن جو نه کُٽندڙ سلسلو، هڪ ڪُنڊ ۾ پاڻ اُڀو ٿيل، سڄو ڪنڊن سان ڀريل، پنھنجي ذات سُڪي سڙي ختم ٿي ويل، ڪنھن کي منجهانس ڪو فائدو نه حاصل ٿيندڙ ٿڌو شُوڪارو ڀري ٿو. ڇا ڪجي؟ هزارين پريشانيون آهن. ڪنھن سان مُنھن ڏيان؟ پريشانيءَ جي عالَم ۾ اتي ويھي ٿو. هاڻي پيسا هُجن ته جيڪر مھل ۾ ٺھرائي ڇڏجي. نه ٺھرائڻ جي صُورت ۾ ڪِرِي پوَندي پوءِ ته ويل ۾! هو ٻئي هٿ مٿي کي ڏئي سوچي ٿو. کيس ڪُجهه سمجهه ۾ نه ٿو اچي. ڇا ڪجي؟ ڪنڌ کي هلڪو جهٽڪو، مائٽ آهن، سي به نه هُئڻ برابر! ٻيو ته ٺھيو پر سکڻي همدردي به کانئُن نه پُڄي. بس آهي ته پنھنجو ابو امڙ، ٻيو سڀ ڪُوڙ! افسوس گاڏڙ ڏُک ڀري پِيڙا سندس چھري منجهان ظاهر ٿيڻ لڳي ٿي. اکين ۾ ڳوڙها ڀرجي ٿا وڃنس. هڪ ڊگهو شُوڪارو! پوءِ مُنھن تي هٿ ڏئي اکيون بند ٿو ڪري ڇڏي.
ڪيتري دير گُذري وئي آهي پر هن جا هٿ هن جي مُنھن تي ساڳيءَ طرح پيل آهن ۽ هن جون اکيون اڃا به بند آهن. سوچن جا سوين قافلا ذهن جي رڻ ۾ ڀٽڪندا رهنس ٿا ۽ هُن جي حالت ان مُسافر جھڙي پئي لڳي، جو رستو ڀُلجي ڪنھن اهڙي جزيري ۾ وڃي ڦاسي، جتي ماڻھو ته ملنس پر انھن جي ٻولي هن لاءِ بلڪُل ڌاري هُجي. ان جزيري جا باشندا جڏهن ته هزارن جي تعداد ۾ گڏجي کيس رڙيون ڪري ڪُجهه سمجهائڻ جي ڪوشش ڪندا هُجن پر انھن جو مفھُوم هن جي قطعي سمجهه ۾ نه ايندڙ هُجي. هو اکيون کولي ٿو. پوءِ مٿي کي ٻنھي هٿن سان هلڪا هلڪا زور ڏئي ٿو. پوءِ ڪر موڙي کٽ تي سُمھي ٿو پوي.
ڪُجهه گهڙين بعد سندس مُنھن ۾ پيل پريشانيءَ جا گهُنج ڊهي وڃن ٿا. هن جي چھري تي اهڙي سرهائي اچي وڃي ٿي. جيئن ڪو ڀٽڪيل مُسافر اوچتي پنھنجن سان ملي وڃي بھتر ٿيندو ته سڀ کان پھريان آفيس سُپرينٽينڊنٽ سان ملان. شايد رحم اچي وڃيس. پوءِ ته پئون ٻارهن آهي. سوچي ٿو پر رحم ڇا جو؟ مان ڪو پنانس ٿو ڇا؟ مان ته پنھنجو حق پر چوانس ڪھڙي نمُوني؟ ڀلا ائين سڌن لفظن ۾ نه چوانس ته مُون سان هيڏو ظُلم ڇو؟ نه ائين ٺيڪ نه ٿو لڳي. بلڊ پريشر جو مريض آهي. چڙي پيو ته ٺھيل ڪم بگڙي ويندو ته ڀلا........ هو سوچ ۾ گُم ٿي وڃي ٿو.
ها هن اڳيان ويچارو ٿي بيھبو. سبب پُڇيائين ته چئي ڏيندومانس پر چوانس ڪيئن؟ اصل مُونجهارو ته اهو آهي يا ائين صحيح ٿيندو ته بس ٺيڪ آهي. هڪ زوردار خط لکي ميز تي رکندومانس. پوءِ ڏِسان ڪيئن نه ٿو مڃي؟ چوَندا آهن غرض مھل گڏهه کي به بابو چئبو آهي پر اهو سڀ ڪُجهه مُون کان پُڄندو. سوچي ٿو. کيس ياد ٿو اچي منظور جو لٿل چھرو!
ڇو اڄ اُداس پيو ڏِسجين؟
يار سُپرينٽينڊنٽ نوڪريءَ مان ڪڍرائي ڇڏيو آهي.
پر ڇو؟
پنھنجي طاقت ڏيکارڻ خاطر
آخر ڳالھه ڇا هُئي؟
هُو ڪراچيءَ پئي ويو ۽ مان هُن جي ريل ۾ جاءِ رکڻ نه ويس. هُو ڪلارڪن کي پنھنجو ذاتي نوڪر ٿو سمجهي.
شوڪت ٿڌو شُوڪارو ڀري ٿو. آهي ته ٻٻرن کان ٻير گهُرڻ پر وري به ڏِسجي. داءُ هڻي ٿو ڏِسان! ٻيو نه ته پنجو ڇڪو کڻي ئي سھي ڪُجهه نه ڪُجهه ته ضرُور پوَندو. هينئن جو ٻين کي خوش ڏِسي سڙندو کامندو رهان ٿو. سُڀاڻي پنھنجو وارو به ته وري سگهي ٿو. چوَڻ ۾ نُقصان ئي ڪھڙو آهي؟ هُو پڪو پھه ڪري ٿو. اڳي جيءَ ڀيٽ ۾ مُون سان رويو به سُٺو ٿيندو پيو وڃيس. ٻين سان سنئين مُنھن ڳالھائيندو به نه ۽ مُون سان هرون ڀرون ڳالھائڻ جي پيو ڪندو. مان ته اچڻ شرط پھريان هُن کي ئي سلام ڪندو آهيان. ڇا ڪجي؟ مجبُوري آهي. اڳتي کڻي وڌيڪ هيٺانھين وٺبي. اوٻاسي ڏئي ٿو.
پر مان ايڏو ڪرندو ڇو پيو وڃان؟ ذهن بغاوت جي ڄڀين سان ڀڙڪي ٿو اٿيس. نه پاڻ کان ائين ڪونه پُڄندو. هڪ واهيات ماڻھوءَ آڏو ڪِري پوان، جنھن ۾ ڪو ماڻھپو ئي ڪونھي. نه ان ماڻھوءَ آڏو نه جهُڪبو. پڪو فيصلو آهي. اوچتي سندس نظر زال جي ڦڪي، هيڊ جھڙي چھري ڏانھن وڃي ٿي. هن کي خوشيون گهُرجن. دوا گهُرجي ۽ مُنھنجيءَ خودداريءَ ڪري مُون سان گڏ هيءَ به پئي ٿي ڀوڳي. اُف هڪ ٻيو شُوڪارو ڀري ٿو. پوءِ وري ساڳيءَ ٽيڙيءَ ڀت ڏانھن ڏسي ٿو. ڏسندو رهي ٿو ۽ پوءِ ٽيڙ بدران نظر اچيس ٿو. آفيس جو منظر کيس ياد ٿو اچي رفيق، جيڪو هُن جي آفيس ۾ ورڪ چارج ڪلارڪ آهي، جو ٻن سالن کان لاڳيتو ٽائيپ ڪندو رهيو آهي ۽ شايد ايندڙ ڪُجهه سالن ۾ به ورڪ چارج ڪلارڪ جي حيثيت ۾ ٽائيپسٽ رهي.
اڄ صُبح وري رفيق سان ڪيل گُفتگو ياد اچيس ٿي ۽ هاڻي ڀت جو ٽيڙ وري نظر اچيس ٿو ۽ نظر اچڻ جي باوجُود ان جو هاڻي فڪر نه ٿو ٿئيس. هُو تڪڙ ۾ سيرانديءَ کان رکيل ڪاغذ کڻي ٿو. مُون کي ان موضُوع تي لکڻ گهُرجي. ضرُور لکڻ گهُرجي. هُو لکڻ جي تياريءَ ۾ ڪاغذن جي مٿان پين رکي، ٽُٽل سلسلن کي ڳنڍڻ جي ڪوشش ٿو ڪري. اوچتي هٿن ۾ حرڪت اچي وڃيس ٿي.
.............................
هُو دروازي مان داخل ٿيو. هڪ هڪ ڪلارڪ سان هٿ ملائڻ بعد مُون سان خالي هٿ ملائي خاموشيءَ سان وڃي ڊگهن ڄنگهن واري ڪُرسي سنڀاليائين. هُن جي سامھُون هڪ پُراڻي ٽائيپ رائيٽر مشين رکيل هُئي، جنھن جيءَ ڀر ۾ ڪاغذ ٽائيپ ڪرڻ واسطي رکيل هُئا. ان ڏينھن هُو ڪنھن ڪلارڪ سان ڳالھائڻ بنا ٽائيپ رائيٽر ۾ ڪاغذ وِجهي ٽائيپ ڪرڻ ۾ مشغُول ٿي ويو هو.
هُو ۽ مان هڪ ئي آفيس ۾ ڪم ڪندا آهيون. فرق رُڳو ايترو آهي ته هُو ورڪ چارج ٽائيپسٽ آهي ۽ مان ريگيولر ڪلارڪ! باقي بار ٻنھي تي ساڳيا آهن. ساڳيون ئي پريشانيون، ساڳيون ئي مُصيبتون، ٻئي قرضن ۾ وَڪوڙيل، خوشيون پاڻ کان ڪوهين ڏُور! مُنھنجي وجُود مٿان ٽن زندگين جو بار آهي ۽ هُو اٺن ڀاتين جي زندگيءَ جو گاڏو اڪيلي سِر گِھلي رهيو آهي. باقي مُنھنجي ڪپڙن ۽ هُن جي ڪپڙن ۾ ايترو ئي فرق آهي جيترو هُن جي پگهار ۽ مُنھنجيءَ پگهار جي وِچ ۾! مان هُن کان چاليھه رُپيا مٿي کڻندو آهيان ۽ هيءُ مُنھنجي مُقابلي ۾ وري ڪپڙا اوترا ئي سادا پائيندو آهي جيترا مُون کان پئسا گهٽ کڻندو آهي. هُن جي ڪپڙن مان ائين لڳندو آهي ڄڻ هُو ٽائيپسٽ نه پر مليريا کاتي جو پٽيوالو هُجي. حد کان وڌيڪ سادگي پسند شايد ان لاءِ ٿي پيو آهي جو هن جي ٿوريءَ پگهار تي هن جي گهڻن ڀاتين کي زندهه رهڻو ٿو پوي. هُن جي عالي شان زندگي گهارڻ تي هن جي سامھُون ويھندڙ ٻه ڪلارڪ پاڻ ۾ اڪثر سُرٻاٽ ڪندا آهن ۽ هُو انھن جي اکين ۽ چھرن کي پڙهي، وڏي ڳالھه ته سڀ ڪُجهه ڄاڻندي به لنوائي ڇڏيندو آهي.
هُو جڏهن نئون نئون اپائينٽ ٿي آيو هو تڏهن هُن جي سُٺن ڪپڙن جو ڌاڪو گهڻن تي ڄمي ويو هو. خاص ڪري هُن جي سامھُون ويھندڙ ٻئي ڪلارڪ کانئُنس ڏاڍو مُتاثر ٿيا هُئا....... ۽ تڏهن هُو مُون کي ڏاڍو خود دار نظر آيو هو. پوءِ هڪ ڏينھن مُون کي پاڻ ئي ٻُڌايو هُئائين ته اهي ڪپڙا هُو ڪلارڪن تي رعب وِجهڻ خاطر هڪ دوست کان وٺي آيو هو!
انھن ڪپڙن واپس ڪرڻ کان اڳ هُن ۾ جيڪا مُون کي خودداري نظر آئي هُئي سا پوءِ انھن سُٺن ڪپڙن جيان هن وٽان هميشه لاءِ دُور هلي وئي هُئي. هُن کي هن جي مسڪين حال تي، هن جي سامھُون ويھندڙ ٻئي ڪلارڪ ٺٺولين سان سنگسار ڪندا آهن ۽ هُو ان لاءِ ڪُجهه نه ڪُڇندو آهي جو کيس لڳندو آهي اهي ٻئي پنھنجي پاڻ تي ٺٺوليون ڪندا آهن ۽ ايندڙ دور ۾ پنھنجي پاڻ کي ننگو ڪرڻ لاءِ ئي هُن جي غريبيءَ کي اُگهاڙيندا آهن.
هُو پنھنجي ڪم سان ڪم رکندو آهي ته جيئن هيڊ ڪلارڪ هُن منجهان راضي ٿي وڃي پر اسان جو هيڊ ڪلارڪ احساسن کان خالي، ڄڻ ته بيجان پٿر آهي. ڪيڏو به ڪم ڇو نه ڪيو وڃي؟ هن جي واتان ٻه لفظ شاباس جا ته ٺھيو پر گهڻي ڪم جو اثر ڄڻ ته اُلٽو ٿيندو آهي. رفيق مٿان ته اصل ڏاڪا ٻَڌي چڙهي ويندو آهي.
.............................
اوهه، الا! ابوءِ، اوهه! زال ڪِنجهڻ لڳي ٿي. ان لاءِ هُو ڪھاڻي اڌ ۾ ڇڏي هُن ڏانھن ڏِسي ٿو، پوءِ هُن ڏانھن وڌي اچي ٿو.
طبيعت ڪيئن اٿئي؟ زال کان پُڇي ٿو.
مٿي ۾ سُور آ، ڏاڍو سُور آ! جوڻس ڪِنجهندي وراڻي ٿي. سمجهان ٿي ڪا رڳ ڦاٽڻ واري آهي.
هٿ وڌائي سندس نبض ڏِسي ٿو. هيءُ بُخار هاڻي ٿيو اٿئي ڇا؟ نرميءَ سان چويس ٿو. صُبح ته ٺيڪ ڏسي ويو هومانءِ!
ٿورو ٿورو صُبح هو ته سھي پر وڏيون بيماريون ڪاٽي، نرڄي جو ٿي وئي آهيان نه! ان لاءِ هلڪو سلڪو بُخار هاڻي اثر ئي نه ٿو ڪري. هوءَ زور سان اکين جا ڇپر مٿي ڪري هُن ڏانھن ڏِسي چوي ٿي پر باهه لڳيس! مٿي جي سُور هڻي ڪيرائي وِڌو آ!
ڪا گوري ٻوري کاڌي اٿئي؟
ها........ وراڻي ٿي ۽ جائي ٻي ڳالھه ٻُڌئي؟ صُبح دائي آئي هُئي. چيائين جي دوا مُڪمل نه ڪرائبي ته ٻار ڪِري پوَندُئي!
مُون کي خبر هُئي ته هوءَ اهو ئي چوَندي. هُو سامُھُون ٽيڏيءَ ٿيل ڀت ڏانھن ڏِسندي ڪنھن تعجب کان سواءِ وراڻي ٿو. جڏهن نصيبن جو سج بدنصيبيءَ جي ڪڪرن ۾ لڪي ويندو آهي ته پوءِ ائين ئي ٿيندو آ سڪينا!
ته ڇا تُون چاهين ٿو ته ائين ٿيندو رهي ۽ مان شڪيلا وانگر تڙپي تڙپي مري وڃانءِ! ۽ تُون...... جوڻس جو آواز ڀرجي وڃي ٿو. هوءَ نماڻا نيڻ کڻي هُن ڏانھن ڏسڻ لڳي ٿي. هُن جي اهڙيءَ طرح پاڻ ڏانھن ڏِسڻ تي هو ائين محسُوس ٿو ڪري ڄڻ ته هُن جي رُوح کي ٻاٻري ڪنڊن جا رهڙا ڏئي رتوڇاڻ ڪيو ويندو هُجي. هُو پنھنجو زخمي رُوح کيس ڏيکارڻ ٿو چاهي. هُو هُن سان گهڻو ڪُجهه ڳالھائڻ ٿو چاهي پر اندر جو روڄ اندر ۾ سانڍي ڪنھن جواب ڏيڻ کان سواءِ ئي اچي کٽ تي ويھي ٿو.
جوڻس مُسلسل بيمارين جي ڪري، هڏن مُٺ وڃي بچي آهي ۽ هاڻي بُخار ۾ وَڪوڙي پئي آهي پر هُن جي کيسي ۾ جيئن ته پئسا ڪونه آهن ان لاءِ هُن کي پنھنجو وجُود ڀڳل آئيني جيان ڀورا ڀورا لڳي ٿو.
هُو سوچي ٿو انسان جيڪي ڪُجهه چاهي ٿو ڀل اُهو سڀ ڪُجهه حاصل ڪري نه سگهي پر مُسلسل عذاب مان ته ڇوٽڪارو مليل هُجيس. ائين ڇو نه ٿو ٿئي؟ هُو ڊگهو ساهه کڻي ٿو. شايد ائين ڪڏهن به نه ٿئي. هُو مايُوسيءَ وِچان زال ڏانھن ڏِسي ٿو، جيڪا پرتي مُنھن ڪري چُپ ٿي وئي آهي. زال مان نظرون ڪڍي ٿو. پاڻ کي به ڪيتريءَ ئي دير تائين چُپ لڳي وئي اٿس. لکڻ تان ارواح کڄي ويو اٿس. دل چاهيس ٿي ته رڙيون ڪري روئي پوي. ننڍن ٻارن جيان روئڻ کان بس نه ڪري، مُسلسل روئندو رهي ۽ اوچتي هُو بلڪُل ننڍن ٻارن جيان چِٻ ڪڍي روئي پوي ٿو ۽ آهستي آهستي سُڏڪا ڀرڻ لڳي ٿو پنھنجيءَ محرُوميءَ تي، پنھنجيءَ بي مقصد زندگيءَ تي! اندر ۾ اُٿلون کائيندڙ روڄ آهستي آهستي گهٽجي وڃيس ٿو. پوءِ هُو بي دليو لکيل پنن ڏانھن ڏِسي ٿو ۽ اهي کڻي نه چاهيندي به پڙهڻ لڳي ٿو. بي دليو پڙهندو رهي ٿو ۽ پوءِ آخري سِٽن تي پھچي ٿو.
هُو پنھنجي ڪم سان ڪم رکندو آهي ته جيئن هيڊ ڪلارڪ هُن منجهان راضي ٿي وڃي پر اسان جو هيڊ ڪلارڪ احساسن کان خالي ڄڻ ته بيجان پٿر آهي. ڪيڏو به ڪم ڇو نه ڪيو وڃي؟ هُن جي واتان ٻه لفظ به شاباس جا ته ٺھيو پر گهڻي ڪم جو اثر ڄڻ ته اُلٽو ٿيندو آهي. رفيق مٿان به اصل ڏاڪا ٻَڌي چڙهي ويندو آهي.
هُو آخري سِٽون پڙهي پوريون ٿو ڪري ته ذهن ۾ گڏ ٿيل مواد پني تي هارجڻ لاءِ سٽون ٿو ڏئيس ۽ هُو وري لکڻ لڳي ٿو.
....................................
مسٽر! نوڪري ڪرڻي اٿئي ته پنا ضايع ڪرڻ ڇڏي ڏي!
جي سائين!
جي سائين ڇا؟ روزانو هيتريون ساريون چُڪون آخر ڪيستائين برداشت ڪجن؟ ٻُڌاءِ!
سائين اڳتي!
واقعي هاڻي هُو تمام هوشياريءَ سان ڪم ڪندو آهي پر تنھن هُوندي به کانئُنس ڪڏهن نه ڪڏهن ڪا چُڪ ضرُور ٿي ويندي آهي. پوءِ ته دڙڪن جي ڦاهي ڳچيءَ ۾ پئجي ويندي اٿس. هُن جي هڪ چُڪ سبب هيڊ ڪلارڪ آفيس کڻي مٿي تي کڻندو آهي. ڪلارڪ آڏو ته ٺھيو پر عام ماڻھو، جن جو آفيس سان رُڳو ڪاروباري تعلق هُوندو آهي، هُو اُنھن آڏو به کيس ذليل ڪندي ناهي مُڙندو.
هڪ ڏينھن ته هُو مُون سان روئي پيو...... همٿ نه هار رفيق! کيس چيو هُئم. هڪ اهڙو ڏينھن ضرُور ايندو جڏهن تو کي ۽ مُون کي هن واهيات پوڙهي آڏو ذليل ٿيڻو نه پوَندو.
هُن وراڻيو مُون کي ڏُک ان ڳالھه جو نه آهي ته ڪو هُن مُون کي هيترن ماڻھن اڳيان بيعزتو ڪيو آهي پر ڳڻتي رُڳو ان ڳالھه جي پئي ٿئي ته هُو مُون کي نوڪريءَ مان ڪڍڻ جا دڙڪا پيو ڏئي. سوچ! مان نوڪريءَ مان نڪري ويس ته مُنھنجي گهر وارن جو ڇا ٿيندو؟ هُن اُونھو شُوڪارو ڀري مُون ڏانھن ڏٺو هو.
رفيق! صلاح ڏيانءِ؟ مُون چيو.
هُن فقط مُون ڏانھن ڏٺو، ڪُڇيو ڪُجهه به نه هُئائين.
رفيق! زندگيءَ سان لڙجي يا ان هٿان چُپ چاپ شڪست قبُول ڪجي؟ دُنيا ۾ جيئڻ جا رُڳو اهي ٻه رستا آهن ۽ ٽيون رستو ڪو به ڪونھي. مان سندس ڪُلھي تي هٿ رکي ڳالھائي رهيو هُئس. مُون محسُوس ڪيو آ رفيق! ته تو ۾ جدوجھد ڪرڻ جو حوصلو به آهي ته جذبو به! پوءِ ڇو تون ان واهيات نوڪريءَ کي لَت نه ٿو هڻين؟ ڇا لاءِ ان ڏينھن کان ڊڄين ٿو جو اچڻ وارو آهي، جنھن ۾ تو کي نوڪريءَ مان ڪڍيو ويندو؟ هُن حيرانيءَ وچان مُون ڏانھن ڏٺو. ڪنھن سخت لھجي ۾ جواب ڏيڻ بدران ڏاڍيءَ نرميءَ سان پُڇيو هُئائين. پوءِ مُون کي ڇا ڪرڻ گهُرجي؟
چيم محنت ڪر! مزوري ڪر! انسانن جي اُن پِڙيءَ تي وڃي بيھه جتي مُون ۽ تو جھڙا هزارين ماڻھو مزدوريءَ لاءِ اچي گڏ ٿيندا آهن.
ڇا ضروري آهي ته هفتي جي ستن ڏينھن مان ست ئي ڏينھن مزدُوري ملي ۽ نه ملڻ جيءَ صُورت ۾ مُنھنجي گهر جو بار ڇا تون کڻندين؟
هُن مُون کان اهڙي نمُوني پُڇيو هو جو مان کيس تڪڙ ۾ ڪو به جواب ڏئي نه سگهيو هُئس ۽ هُو اُتان هليو ويو هو.
مُون گهر اچي محسُوس ڪيو هو ته مُون کي ان جذبات کان ڪم وٺڻ نه گهُربو هو. هُن سان هُن جي ڏُکن ۾ شريڪ ٿيڻ گهُربو هو. هُن سان همدردي ڪرڻ گهُربي هُئي نه ڪي اهڙي صلاح جنھن سان هُو مُون کي خود غرض سمجهڻ لڳي. مان کيس دوست نه لڳان، عام رواجي ڪلارڪن جيان احساسن کان وانجهيل ڪمپيوٽر لڳان.
ان جي ٻئي ڏينھن مُون کانئُنس معافي گهُري هُئي ۽ هُو مُنھنجي معافي گهُرڻ تي حيران ٿي ويو هو. هُن چيو هو....... تُنھنجي اها ڳالھه ٺيڪ ۽ مُون کي به لڳي ٿو ته مان پنھنجيءَ ان سوچ تي غلط نه آهيان. اسان ٻئي برابر آهيون. ان لاءِ معافيءَ جو ته سُوال ئي پيدا نه ٿو ٿئي.
۽ وري چار ڏينھن اڳ هُو ڏاڍو پريشان پريشان آفيس ۾ آيو هو. ڪنھن سان ملڻ بنا هيڊ ڪلارڪ جي چک ڏنل ڪمري ۾ اندر ويو هو. پوءِ ساڳيو ئي پريشان پريشان آفيس سُپرينٽينڊنٽ جي برانچ ڏانھن وڃي وري اچي مُون سان مليو هو.
ڀائو! خير ته آهي...... سندس پريشان چھرو ڏِسي مُون کانئنس پُڇيو هو.
ٻُڌ! هُو ڳِيت ڏئي کن لاءِ چُپ ٿي ويو. ساڳي وقت پريشانيءَ ۾ اڃا به واڌارو اچي ويس. يار ڳالھه آهي ته مُنھنجي گهر واري ڏاڍي بيمار آهي. هوءَ اُميد واري آهي. هُو وري چُپ ٿي ويو. لڳي رهيو هو هُن کي وڌيڪ ڳالھائڻ لاءِ لفظ نه ٿي مليا. هُو ڏاڍو مُنجهيل مُنجهيل پئي نظر آيو.
ڇا ڳالھه آهي؟ هُن کي پريشان ڏِسي هُن جي سامھُون ويھندڙ ڪلارڪ مُرڪي پُڇيس.
ڪُجهه ناهي. هُن تڪڙ ۾ وراڻيو. پوءِ مُنھنجيءَ ٻانھن ۾ هٿ وِجهي مُون کي ٻاهر وٺي آيو.
ڀائو! تو وٽ ڪُجهه پئسا هُوندا؟ ڏاڍيءَ نماڻائيءَ سان پُڇيائين. سئو رُپيو کن گهُرجي. واعدو آ پھرينءَ تاريخ ڪيئن به ڪري تو کي موٽائي ڏيندُس.
مُون اُونھو شُوڪارو ڀريو. کيس سمجهائڻ جي ڪوشش ڪيم. رفيق! تُون مُنھنجو گهاٽو دوست آهين. ٽن سالن کان مُون سان لاڳيتو گڏ رهيو آهين. تُون پاڻ چئُه ڇا مان انھن ماڻھن مان ٿي سگهان ٿو جيڪي هُوندي سُوندي ڪنھن جي مُشڪل ان لاءِ آسان نه ڪندا آهن جو ائين ڪرڻ سان انھن جي اندر سُتل ماڻھو جاڳي پوَندو آهي؟
هُن الائجي ڇا سمجهي اطمينان جو ڊگهو ساهه کنيو هو.
مُون چيو هو مُنھنجيون گهرو حالتُون تو کان ڳُجهيون ناهن. پروڪي سال ڳھه ڳاري زال جو علاج ڪرايم. اڄ گهر ۾ جيڪڏهن ڪو سونو ٽپڙ ئي هُجي ها ته جيڪر اهو کپائي به تُنھنجي مدد ڪريان ها پر خُدا شاهد آهي.....
چئو مان هلان ٿو! ذري گهٽ روئندي چيو هُئائين.
کيس مُطمئن ڪرڻ لاءِ سڏ ڪيم. رفيق! ترس! مُنھنجي ڳالھه ته ٻُڌ!
پر هُو بيٺو نه. رُڳو ويندي ويندي ايترو چيو هُئائين بس تُنھنجي مھرباني! ۽ پوءِ آفيس بائونڊري پار ڪري هليو ويو هو.
۽ ڪلھه خبر پئي ته جوڻس خيراتي اسپتال ۾ پئسن نه هُئڻ ڪري گُذاري ويئي پر مُون کي ان ڳالھه تي ڪا به حيرت ڪانه ٿي. ناانصافيءَ واري هھڙي نظام ۾ اها ڪا نئين ڳالھه ڪانھي. مان ذاتي طور هڪ اهڙي شخص کي سُڃاڻندو آهيان جيڪو ٽي ڀيرا ميٽرڪ فيل هُئڻ جي باوجُود مُلڪ جي هڪ اعليٰ عُھدي تي فائز ٿي راتو واهه لک پتي بڻجي ويو پر مُنھنجو دوست رفيق ان چٺيءَ کان محروم آهي جنھن سان هُو گريجوئيٽ هُئڻ جي ناتي نوڪري ڪري، پنھنجي وڏي ڪُٽنب کي جيئڻ جو حق ڏئي سگهي. پنھنجن ننڍن ڀائرن کان ڪتابن جا ٿيلھا ڦُرڻ جو نه سوچي.
سو مُون کي ڪلھه خبر پئي ته جوڻس گُذاري ويئي. اها ڳالھه ٻُڌي مُون کي ٿوري به حيرت ڪانه ٿي پر مُنھنجي اندر ۾ ويٺل هڪ انسان سُڏڪا ڀري رڙي پيو. ڪلھه هُن جي جيوَن ساٿڻ کيس اڪيلو ڇڏي هلي ويئي ۽ هُو جنھن جي سيني ۾ پيل وڇوڙي جا گهاوءَ اڃا ڇُٽا نه هُئا ته اڄ آفيس هليو آيو! ۽ هڪ هڪ ڪلارڪ سان هٿ ملائڻ بعد مُون سان خالي هٿ ملائي، خاموشيءَ سان وڃي ڊگهين ڄنگهن واري ڪُرسي سنڀاليائين. هُن جي سامھُون هڪ پُراڻو ٽائيپ رائيٽر رکيل هو، جنھن جيءَ ڀر ۾ ڪاغذ ٽائيپ ڪرڻ واسطي رکيل هُئا. اُن مھل هُو ڪنھن ڪلارڪ سان ڳالھائڻ بنا ٽائيپ رائيٽر ۾ ڪاغذ وِجهي ٽائيپ ڪرڻ ۾ مشغُول ٿي ويو هو ۽ مان ڪُرسي سوري هُن جي ڀر سان وڃي ويٺس.
ٻُڌي نه ٿو ميان! ٽيون سڏ آهي! هُو وري ڪھاڻي مُڪمل ڪرڻ کان سواءِ اڌ ۾ ڇڏي زال ڏانھن ڏِسڻ لڳي ٿو.
ڪو مري يا جيئي! ڪو فڪر اٿئي ڪنھن جو؟
ڀلا مان ڇا ڪريان؟ ٻُڌاءِ!
ڇا تو کان همدرديءَ جا ٻه ٻول به نه ٿا پُڄن؟
ڄڻ ڪا تيز ڇُري سيني مان لھي دل ۾ چُڀي وڃيس ٿي. پنھنجي ترش لھجي ۾ ڳالھائڻ تي سخت نادم! مُون کي معاف ڪر سڪينا! هُو هُن جي مٿي کان اچي بيھي ٿو.
ڪاوڙ ڪئي اٿئي؟
نه! نماڻا نيڻ کڻي، ڪنڌ لوڏي چوي ٿي.
ادا شوڪت! ٻاهر ماڻھو آيو اٿئي. پاڙي مان آيل هڪ ننڍي ٻار خبر ڏني اٿس ۽ هُو ڪُجهه ڳالھائڻ بنا ٻاهر نڪري وڃي ٿو.
اوهه، خير ته آهي.
سائين! سُپرينٽينڊنٽ صاحب ياد ڪيو اٿوَ! آفيس مان آيل پٽيوالو چويس ٿو.
ڪاوڙ لڳي ٿي وڃيس. مان ڪو سُپرينٽينڊنٽ جي پيءُ جو نوڪر آهيان جو هِن مھل هلان؟
دل ۾ اچيس ٿو ته کيس چئي ڏئي پر سڪينا جي بيماريءَ ۽ ايندڙ دور جي بدحاليءَ جو تصوُر کيس ائين ڪرڻ نه ٿو ڏئي ۽ هُو ڪُجهه گهڙيون اڳ پاڻ سان ڪيل فيصلي تي قائم رهڻ لاءِ کانئُس رُڳو وقت ئي پُڇي سگهي ٿو.
ساڍا ست ٿيا آهن.
چڱو تُون اِتي بيھه ته مان اچان ٿو.
هُو وري گهر موٽي اچي ٿو.
ڪير هو؟
اهو ئي ته ٻُڌائڻ آيو آهيان. آفيس مان سُپرينٽينڊنٽ جو پٽيوالو آيو آهي.
هِن مھل؟
ها مجبُوري آهي. وڃڻو ئي پوَندو
پوءِ ڀلا ايڏانھون دوا ته مُنھنجي ورتيون اچجانءِ! جيڪا اڳئين ڀيري آندي هُيئه! پريشان نه ٿيءُ! تو کي ڏهه کن ڏيان ٿي. باقي ڏهه ڪنھن دوست کان وٺجانءِ! وٺي ايندين نه مُنھنجي دوا؟
زال کٽ جي ٻانھينءَ تي هٿن جي ترين جو زور ڏئي اُٿي بيھي ٿي ۽ آهستي آهستي هلي، ڪٻٽ کولي چانھن جي خالي ڪٽليءَ مان ڏهين جو نوٽ کڻي شوڪت کي ڏئي ٿي. هي شميم کان اُڌارا ورتا اٿم. رن کان گهُريم ٽيھه رُپيا ته ڏنائين رُڳا ڏهه رُپيا!
هُو ڪھاڻيءَ وارن ڪاغذن کي کٽ تان کڻي ٻيڻو ٽيڻو ڪري ٿو ۽ نوٽ وري انھن ڪاغذن جي وچ ۾ وِجهي، پنا کيسي ۾ وجهي ٿو ڇڏي. باقي آفيس وڃي لکندس. سوچي ٿو.
ڇا ٿي ڏِسين؟
تُنھنجو روڙيل مُنھن! ڏس ته سھي هڙٻاٽيون نڪري آيون اٿئي.
مُرڪي وراڻي ٿو مان ٺيڪ آهيان. مُنھنجو فڪر نه ڪر! ۽ اڳتي وڌي ٿو وڃي.
ٻُڌ! جوڻس سڏ ڪريس ٿي.
هُو بيھي رهي ٿو.
اهي ڏهه رُپيا اٿئي نه انھن جي دوا نه آڻجانءِ!
وري ڇو؟ هُو موٽي اچي ٿو.
ڪنھن هوٽل ۾ وڃي ماني کائجانءِ! دوا تو کان مٿي ڪونھي.
مان ماڻھو آهيان. پٿر ناهيان سڪينا........ مان جيڪو تُنھنجي دوا ڪرائي نه ٿو سگهان، تو کي خوشيون ڏئي نه ٿو سگهان، سو ڇا تُنھنجا دوا لاءِ ورتل قرض وارا پيسا پاڻ تي خرچ ڪري ڇڏيندس؟ ڇا اهو لعنتاڻو مُون کان پُڄندو؟
تُون صُبح کان بُکايل آهين ۽ تُنھنجون مجبُوريون مُون کان ڳُجهيون ڪونھن. پوءِ مُون کي تُنھنجو احساس نه ٿيندو ته ٻئي ڪنھن کي ٿيندو؟ مان به ته ماڻھون آهيان يا مُون کي پٿر سمجهيو اٿئي؟
ڪيئن به سھي، مُون کان ائين ڪونه پُڄندو سڪينا! هُو اڳتي وڌي ٿو.
ڏس هاڻي جي دوا آندئي ته ٻاهر هاري پئي هُوندئي!
وري ساڳيو ٻاراڻو ضد! هُو وري بيھي رهي ٿو.
دل جي ڳالھه آهي نه، مُون کان تُنھنجيون اهي ڏرا ڏنل اکيون نه ٿيون ڏٺيون وڃن.
ته ڇا مان تُنھنجو ڦڪو هيڊ جھڙو چھرو ڏِسي خوش ٿيندو هُوندس؟ ڇا مان تو کي بيماريءَ جي حالت ۾ پريشان ڇڏي ڪنھن هوٽل ۾ عياشي ڪري سگهندس؟ اهو پُڄندو مُون کان؟ هُو هلندو ٻاهرئين در وٽ پھچي رُڪجي وڃي ٿو. ٻُڌ! مان منجهند دُڪاندار کي ٿورو مڃائي آيو آهيان. آهي ته اول درجي جو....... پر ڪو ٻار موڪلي ڏجانس. شايد سِيڌو ملي وڃي. هُو در ٽُپي ٻاهر اچي ٿو ۽ پٽيوالي سان آفيس ڏانھن هلڻ لڳي ٿو.
........................
مسٽر شوڪت اچي وئين.
جي سائين!
ٿُلھو سُپرينٽينڊنٽ ٽيبل جو وڏو خانو کولي، اُن منجهان ڪاغذن جو وڏو بنڊل ڪڍي ٿو.
هان! هي وٺ! هڪ هڪ جُون چار چار ڪاپيون ڪري وٺ پر جلدي!
سائين مان بل ڪلارڪ آهيان؛ ٽائيپسٽ نه! مان نه ڪندس اهي ٽائيپ! چاهڻ باوجُود ڪُجهه چئي نه ٿو سگهي.
ڇا ٿو سوچين؟
چئي ٿو ڏيانس. ڪھڙو آڱُوٺو پٽيندو؟ ۽ هُو چوي ٿو سائين! مجبُوري هيءَ آهي ته........ سندس نظرون سُپرينٽينڊنٽ جي نظرن سان ملي جهڪيون ٿيو وڃن. لفظ نڙيءَ ۾ اٽڪي ٿا پوَنس.
ڪھڙي مجبُوري آهي؟
سائين! مُنھنجو مطلب آهي ته...... هُو ڳيت ڏئي چئي ٿو ڏئي. مُنھنجي ٽائيپ جي اسپيڊ بلڪُل ڍري آهي ۽ ان حساب سان اهي ڪاغذ هڪ هفتي کان به مٿي عرصو وٺندا.
تُون پنھنجا اهي لفظ لکت ۾ ڏيندين؟
هُو چُپ!
ڏس شوڪت! مُون کي مجبُور نه ڪر ته مان تُنھنجي خلاف ڪو قدم کڻان. هُو پھريان جيءَ ڀيٽ ۾ ڪُجهه نرميءَ سان ڳالھائڻ لڳي ٿو. تُون ڄاڻين ٿو ته آفيس ۾ اهڙا رولس پھتل آهن جن ۾ هر هڪ ڪلارڪ کي ٽائيپ لازمي ڄاڻڻ لاءِ هدايت ڪيل آهي ۽ اُن مُطابق مان تُنھنجي مٿان ايڪپلينيشن ڪال ڪري سگهان ٿو. ٻُڌاءِ! ڇا تُون ساڳيا لفظ لکت ۾ ڏئي سگهين ٿو؟
ڪاغذن ڏانھن ڏسي هن جون ڏرا ڏنل اکيون ٻاهر نڪري اچن ٿيون. اکين ۾ پاڻي ڇُلڪڻ لڳيس ٿو. نه چاهيندي به هٿ ڊگهيري پنا کڻي ٿو وٺي.
اهي ڪاغذ هيڊ آفيس ويندا. ان لاءِ صفائي ۽ احتياط نھايت ضروري آهي.
پر هُو ڪنھن جواب ڏيڻ بنا چُپ چاپ پنھنجيءَ برانچ ڏانھن هليو اچي ٿو. بي دليو ٽائيپ رائيٽر جي ڀر ۾ پنا رکي اُن ڪُرسيءَ تي ويھي ٿو جنھن تي هُن جو دوست رفيق ويھندو آهي ۽ جا ڪُرسي ٻين ڪُرسين جي مُقابلي ۾ مٿانھين ته آهي پر ان تي ويھندڙ سماجي رُتبي جي لحاظ کان سڀني ۾ ڪمتر ليکيو ويندو آهي.
رفيق کي ڇو نه چيائين؟ سوچي ٿو هُون! پوءِ ڪنڌ لوڏي ٿو. اڄ جوڻس جو ٽيجهو آهي. تنھن لاءِ نه چيائُنس. چئبو سُپرينٽينڊنٽ ۾ هاڻي ماڻھپو اچي ويو آهي...... نه ائي ٿي نه ٿو سگهي. پنھنجي وِيچار تي ٽيڪا ٽپڻي ڪري ٿو. هيءَ ته ماڻھوءَ جو ڦَر ئي ناهي. ضرُور ڪا ٻي ڳالھه هُوندي. کن لاءِ سوچن جي رڻ ۾ ڀٽڪڻ لڳي ٿو. ها ائين ئي ٿي سگهي ٿو. نه فقط ٿي سگهي ٿو پر رُپئي مان سورهن آنا ائين ئي آهي ڇو ته هُن جو گهر هتان ڏهه ميل پري آهي ۽ مان..... اها مُنھنجي بدقسمتي چئبي جو وچ شھر ۾ رهان ٿو. هُو اوٻاسي ڏئي ٿو..... اُٿي جيڪر پاڻيءَ ڍُڪ پيان. پنھنجيءَ اِن خواهش کي پُوري ڪرڻ لاءِ اُٿي ٿو. ننڍي ڪٻٽ ۾ رکيل گلاس کڻي ٿو. پوءِ دروازي جي ڀر سان رکيل دلن ڏانھن وڌي ٿو وڃي..... در کوليان! سوچي ٿو. ها کوليان ٿو. جيئن ٻاهرين هوا اندر اچي سگهي. باقي پکي جي گرم هوا ته رهندو ٻُوسٽ ڪري ڇڏيو آهي. هُو وڌي در کولي ٿو. ٻاهر تيز هوا جا جهُوٽا هلي رهيا آهن. هُو وڏا وڏا ساهه کڻي تازي هوا پاڻ ۾ جذب ڪري ٿو. پوءِ در جي پاڙ ۾ رکيل دلي ۾ هٿ وِجهي، اُن مان پاڻي ٿو ڪڍي. ٽي ڍُڪ مس ڀري ٿو ته پاڻي نڙيءَ ۾ اَٽڪي ٿو پويس. گلاس چپن کان ڌار ڪري ٿو. پاڻي سِڌو هنياوَ کي ٿو وڃي وٺيس. هُو پيٽ تي هٿ رکي ٽائيپ رائيٽر جي سامھُون اچي ويھي ٿو. اهو سڀ پنھنجي غرض جي ڪري لوڙڻو ٿو پوي. نه ته ڇا مان ۽ ڇا آفيس ٽائيم بعد ٽائيپ ڪرڻ لاءِ سُپرينٽينڊنٽ آڏو پنھنجي هستي ماري ڇڏيان؟ هُو ٽائيپ رائيٽر ۾ پنا وِجهي، سُپرينٽينڊنٽ کان مليل بنڊل مان پنا ڪڍي ٿو. پوءِ پنھنجي کاٻي پاسي کان رکي اُنھن ڏانھن ڏِسندو ٽائيپ ڪرڻ لڳي ٿو. ٽڪ...... ٽڪ...... ٽڪ...... ٽڪ...... ۽ ائين سڄو ڪمرو ٽائيپ رائيٽر جي ٺڙڪي سان گُونجي اُٿي ٿو.
هُن جون نظرون جيتوڻيڪ بنڊل مان نڪتل ڪاغذن جي اکرن ۾ کُتل آهن پر سندس خيالن جي گهوڙي جي دوڙ سندس گهر جي رستي مٿان آهي.
خبر ناهي لالي حراميءَ سِيڌو ڏنس الائي نه؟ ۽ نه ڏيڻ جي صُورت ۾ اڄ رات به بُک تي! اُف....... اڙي غلطي ٿي وئي. هاڻي ڇا ڪجي؟ ڪُرسيءَ کي ٽيڪ ڏئي ٿو. ڪمري ۾ خاموشي ڇانئنجي وڃي ٿي. مار! هڪ سٽ رهجي وئي ۽ هاڻي وري ٻيو پنو وِجهڻو پوَندو. مُنھن ۾ بيزاريءَ جا گهُنج پئجي وڃنس ٿا. ڇڏينس! هيڏا ڊف پنن جا آهن، جي هڪ هڪ پنو وري وري ٽائيپ ڪرڻو پيو ته پوءِ صُبح ٿي ويندو. هُونئن به هڪڙي ئي سٽ ته آهي. ڪنھن کي ڪھڙي خبر پوَندي؟ هُو سِڌو ٿي ٽائيپ رائيٽر تي آڱريون رکي ٿو. ڇو نه خبر پوَندن؟ انڌا آهن ڇا؟ اهو ته مان ئي انڌن وارا ٿاڦوڙا ٿو هڻان. هاڻي ويٺو لوڙيان! هُو خار ۾ ٽائيپ رائيٽر مان پنا ڪڍي ٻيا پنا ٿو وِجهي ۽ وري ڪمزور گُونجي وڃي ٿو. ٺڪ...... ٺڪ، ٽڪ... ٽڪ... ٺڪ ٺڪ......
۽ هاڻي رات جا ٻارهن ٿي رهيا آهن. ان سمُوري عرصي ۾ ڏهه ڀيرا غلطيون ڪري وري نئين سِر ٽائيپ ڪري چُڪو آهي. ان لاءِ ڏاڍو بيزار ٿي ويو آهي. ذهن ۽ دل مٿان ڏاڍو بار ٿو محسُوس ڪري. جيتوڻيڪ ڪمرو سوَ جي بلب ۽ ٽيوب لائيٽ جي روشنيءَ ۾ وهنتل آهي پر پوءِ به هُو محسُوس ٿو ڪري. هُن جي ذهن ۾ اُوندهه ڇانيل آهي. اُوندهه جيڪا جيئن پوءِ تيئن وڌندي ٿي وڃي ۽ هُو غلطين مٿان غلطيون ڪندو ٿو وڃي ۽ هاڻي وري کانئُنس غلطي ٿي وڃي ٿي. هُو ڏند ڪرٽي، ٽائيپ رائيٽر مان هٿ ڪڍي ڪُرسيءَ کي ٽيڪ ڏئي ٿو. چڙ منجهان ڪُجهه لمحا ٽائيپ رائيٽر ڏانھن گهُوريندو رهي ٿو ۽ پوءِ اکيون ٻُوٽي ٿو ڇڏي.
ڪا گهڙي ڪُجهه سوچڻ بنا چُپ آهي. ذهن ۽ دل مٿان بار وڌندو پيو محسُوس ڪري ۽ هاڻي ڊگهو شُوڪارو ڀري اکيون کولي ٿو. دماغ ۾ سُور جُون سٽون اُڀرڻ لڳنس ٿيون. اوچتي اوڪارو ٿو اچيس. وات تي هٿ ڏئي تيزيءَ سان دروازي ڏانھن ڊوڙي ٿو.
اوڪ...... اوڪ...... در جي دِڪيءَ تي اوڪڙُون ويھي ٿو. دل ڪچي ڪچي.... وري اوڪارا اوڪ.... اوڪ.... ڪا گهڙي نڙيءَ مان نڪتل ڦاٽل آواز سان رات جي خاموشيءَ کي ٽوڙيندو رهي ٿو.
پوءِ اُٿي ٿو. اکين ۾ آيل ڳوڙها اُگهي، دلي مان پاڻي ڀري وڏا وڏا گُرُوڙا ڪرڻ لڳي ٿو ۽ پوءِ وري ساڳيءَ ڪُرسيءَ ڏانھن وڌي اچي ٿو. ذهن مٿان اڃان به ساڳيو بار اٿس. هُو نرڙ تي هٿ رکي ويٺو رهي ٿو. نه هاڻي وڌيڪ ڪم نه ڪبو. جيڪو ٿيندو ڏٺو ويندو. ڪو مان سندن زر خريد غُلام ته ناهيان جو سڄي رات لوڙيندو رهان. سوچي ٿو. غرض به ته شيئر جي آهي نه! هُونئين به وقت گُذري پيو. اڳتي کڻي اُميد نه رکبي. ٿڌو شُوڪارو ڀري اکيون ٻُوٽي ٿو ڇڏي.
سڪينا جو الائي ڇا حال هُوندو؟ اُٿي ٿو. ٻاهر نظر وڃيس ٿي. هر شئي مٿان اُوندهه جو ڪارو تھه چڙهيل آهي. هُن کي سواءِ ڪاريءَ رات جي ٻاهر ڪُجهه به نظر نه ٿو اچي. تڙ تڪڙ ۾ پنا کڻي هڪ هنڌ ڪَٺا ڪري، اُنھن مٿان پيپر ويٽ رکي ٿو. هاڻي ڪيڏي نه پريشان هُوندي سڪينا؟ مان به ڏاڍو ڪو ڪَٺور آهيان. گهر ويس ته هُن سان سنئين مُنھن ڳالھايم به ڪونه! هُن کان اهو به نه پُڇيم ته ماني به کاڌي اٿئي يا نه؟ اوهه! مان ڪيڏو نه ڪِريل شخص آهيان. اصل ڪميڻو، واهيات! مُون جھڙو ذليل مرد دُنيا جي تختي تي نه هُوندو. هُو پنھنجي پاڻ کي زال جو ڏوهي محسُوس ٿو ڪري. ڪيڏو ته بُخار هُيس. باهه ٿي ٻري. نه آٿت ڏنيمانس، نه ڪو همدرديءَ جو اظھار ڪيومانس ۽ ويٺس واهيات ڪھاڻي لکڻ! اجايو، بي مقصد! پڇتاءَ جو شديد احساس!
ٻاهريون در بند ڪرڻ لڳي ٿو. سڪينا کان پري رهڻ جو افسوس ٿيڻ ٿو لڳيس. در بند ڪري ٿڙيل قدمن سان هلڻ لڳي ٿو. مان انسان نه آهيان. پٿر آهيان. هيٺيون چپ ڏندن ۾ ڏئي ٿو. سڪينا جنھن دور مان گُذري رهي آهي شايد ئي بچي ۽ مان هُن سان گڏ رهڻ بدران هُن کان پيو دور ڀڄان. اڄ ته اصل حد ئي ڪري ڇڏيم. محسُوس ٿو ڪري ڄڻ ته سڪينا هُن جي پھچڻ کان اڳ مري چُڪي هُوندي. اکين ۾ ڳوڙها ڀرجي وڃنس ٿا. هيٺيون چپ ڏندن ۾ اچي ڦاٽي ٿو پئيس. کيس سڪينا کان دُوري اختيار ڪرائيندڙ فقط اها نئين لکيل ڪھاڻي ئي لڳيس ٿي. کيسي ۾ رکيل پنن ڏانھن ڏِسي ٿو. اُوندهه سبب ڪُجهه نظر نه ٿو اچيس. ڪاوڙ ۾ کيسي ۾ هٿ وِجهي پنا ڪڍي ٿو ۽ پوءِ ساڳيءَ ئي ڪاوڙ ۾ پنن کي ڦاڙي ٽُڪرا ٽُڪرا ڪري ٿو ڇڏي. هُو پنھنجي ۽ سڪينا جي وِچ ۾ حائل ٿيندڙ اڌُوري ڪھاڻي ڦاڙڻ کان پوءِ دل تان ڪُجهه بار هلڪو محسُوس ٿو ڪري.
هاڻي هُو اطمينان سان ڪُجهه وِکُون اڳتي کڻي ٿو ۽ پوءِ حواس گُم ٿيل ماڻھوءَ جيان پوئتي موٽي ساڳيءَ جاءِ تي اچي ٿو. گهڻن ڏينھن کان پوءِ جي لکيل ڪھاڻيءَ جا ڦاٽل پنا، هوا جي زور تي اُڏامڻ لڳن ٿا ۽ هُو اُوندهه ۾ پنن مٿان هٿوراڙيون ڏيندو رهجي ٿو وڃي ڇو ته جوڻس جو ڏنل ڏَهين جو نوٽ به انھن پنن سان گڏ ڦاٽي ويو اٿس!!!

پروٽوڪول

بند ڪمري ۾ اجلاس جاري آهي. هيءُ اجلاس پارٽيءَ اندر ڊسيپلين قائم رکڻ ۽ ناراض ڪارڪنن جي شڪايتن جي ازالي خاطر طلب ڪيو ويو آهي. ڪارڪنن کي شڪايت آهي ته ميمبر انھن جي حصي جي ڪوٽا به پاڻ کائي ٿا وڃن.
ڏي جواب، وٺ جواب واري ڇڪتاڻي ماحول کي انتھائي جهڳڙالو بڻائي ڇڏيو آهي. معاملي جي سنگينيءَ کي محسُوس ڪندي صُوبائي سطح جو پارٽي اڳواڻ سمُوريون مصروفيتون ڇڏي نبيري لاءِ پھچي ويو آهي. هُو ٻنھي ڌُرين جي وچ ۾ سرچاءَ جي ڪوشش ڪري ٿو. هُن جو سڄو زور ان ڳالھه تي آهي ته ڪنھن به طرح ڪارڪُنن مان بيچينيءَ ۽ بي اعتماديءَ کي دُور ڪيو وڃي.
هڪڙو جوشيلو ورڪر پاڻ سان ٿيل ناانصافيءَ تي ردِعمل ظاهر ڪري ٿو. اسان سان نسورو ناحق پيو ٿئي..... اهم نوڪرين سان فقط ميمبرن جي پُٽن، پوٽن، ڀائٽين ۽ ڀاڻيجن کي وَرسايو پيو وڃي. اسان کي ته ديڳ مان کُرڙ به نصيب ڪانه ٿي ٿئي. ڇا اسان پارٽي ورڪر ڪونه آهيون جو اسان کي نظر انداز ڪيو ٿو وڃي؟
نوجوان ورڪر پنھنجون قُربانيون ياد ڏياري ٿو. جڏهن روڊن تي نڪرڻ ۽ قيد ۽ بند جون صعُوبتون سھڻ جو وقت اچي ٿو ته ڪير هُوندا آهن جيڪي ظُلم جي اکين ۾ اکيون وِجهي اُن سان ٽڪرائجي ويندا آهن؛ جيڪي پوليس، لٺ بازيءَ ۽ گولين جو کاڄ بڻجي پارٽيءَ جي وجُود کي زندهه رکندا آهن؟ انھن جي قربانين جي مڃتا اها آهي ته جڏهن ونڊ ورڇ جو وقت اچي انھن کي ياد ئي نه ڪيو وڃي. ڇو؟ اها زيادتي آخر ڪيستائين برداشت ڪجي؟
ڪمري ۾ ويٺل باقي ڪارڪُن اتحاد ۽ يڪجھتيءَ جو مُظاهرو ڪندي ميمبرن خلاف نعري بازي ڪن ٿا ۽ اهڙن ميمبرن تي لعنتون وِجهن ٿا جيڪي سندن حق غصب ڪيون ويٺا آهن. صُوبائي اڳواڻ اُٿي بيھي ٿو ۽ ڪارڪنن کي گوڙ ۽ هُلڙ بازيءَ کان روڪي ٿو. خاموش خاموش...... ڪو هڪڙو ڳالھائي...... ٻُڌو...... ماٺ ڪريو.... مان چوان ٿو ماٺ ڪريو!
ڪُجهه لمحن لاءِ ماٺ ڇانئنجي وڃي ٿي ۽ پوءِ اڳواڻ پنھنجي لھجي ۾ انتھائي نرمي آڻيندي ڪارڪنن سان مُخاطب ٿئي ٿو. توهان اسان جا بازو آهيو، اسان جي طاقت آهيو، اسان جي سر جو ڇٽ آهيو! معمُولي ڳالھين جي ڪري انتشار ۽ ٽوڙ ڦوڙ جو شڪار نه بڻجو...... غلط فھميون ٿيندون آهن. اهي ٿينديون ئي ان لاءِ آهن ته جيئن انھن جو خاتمون ٿي سگهي...... ختم ڪريو اهي غلط فھميون!
سائين! اهي معمُولي غلط فھميون نه آهن. ساڳيو ناراض ڪارڪُن ساڳئي جوشيلي انداز ۾ ڳالھائي ٿو. اسان گريجوئيٽ، پوسٽ گريجوئيٽ بيروزگاريءَ جو عذاب ٿا ڪٽيون پر اسان کي به ليکي ۾ نه ٿو آندو وڃي. توَهان علي محمد کان پُڇو ڪو هڪڙو آرڊر به ڪنھن ڪارڪن کي ڏنو اٿائين؟ پُڇوس!
اڳواڻ ڪارڪُنن جي ڪاوڙ ۽ ڪروڌ ڏسي ميمبر ڏانھن شڪايتي انداز ۾ ڏِسي ٿو.
سائين! مان مڃيان ٿو. ميمبر ڳالھائڻ لڳي ٿو. مان مڃان ٿو ته پنھنجن کي نوڪريون ڏنيون اٿم.... هاڻي انشاءَ الله تعاليٰ هنن کي به ملنديون..... پر ان لاءِ ٿورو صبر ڪن نه!
ڪُوڙ ڪُوڙ ۽ شيم شيم جا نعرا لڳن ٿا. ميمبر نڪ جي پڪائيءَ سان وري ڳالھائي ٿو. سائين! هنن کان پُڇي ڏِسو ته ڇا اهو به ڪُوڙ آهي ته هنن کي مشينون ۽ نلڪا نه ڏنا آهن. هنن کان معلُوم ڪريو ته اهي نلڪا ڪاڏي ويا؟ ڇا اهي نلڪا پنھنجن چاچن مامن جي گهرن ۾ نه لڳايا اٿن؟
ڪارڪن سخت ردِعمل سان وري ڳالھائڻ لاءِ اُٿي بيھي ٿو ته اڳواڻ هُن کي هٿ جي اشاري سان روڪي ٿو. ڪارڪُن وڏيءَ تڪليف سان ضبط ڪري ٿو.
ميمبر پنھنجي ڳري ۽ ڏُکويل آواز سان ڪمري جي سياسي ماحول تي حاوي پئجي وڃي ٿو. هُو ذري گهٽ روئندي چئي ٿو سائين! آيا آهيو ته هنن کي سمجهايو..... هنن کي سمجهايو ته اسان جي بيعزتي نه ڪن. اسان جي خلاف اجائي نعري بازي بند ڪن. ڇا اسان جي اها عزت آهي جو اسان کي پنھنجي تڪ جي ماڻھن ۾ بُڇڙو ۽ بي عزتو ڪيو وڃي. اسان جي تقريرن تي هوٽنگ ۽ نعري بازي ڪرائي ماڻھن ۾ اسان جو اميج خراب ڪيو وڃي..... سائين گُذريل سال ٻوڏ جو امدادي سامان ٿورو ورهائڻ کان رهجي ويو ته ان کي اسڪينڊلائيز ڪرائڻ لاءِ هٿ ٺوڪين تنظيمن جي نالي ۾ چاڪنگ ڪرائي وئي.
چئبو ته توَهان کي ڇوٽ ڇڏي ڏيون ته لڪڙ هضم، پٿر هضم ڪندا رهو. ڇو؟ اسان کي پيٽ ڪونھي؟ ياد رکو اسان نلڪن ۽ سلائي مشينن تي سمجهوتو نه ڪنداسين...... جيستائين اسان کي اسان جو پُورو حصو نه ٿو ڏنو وڃي تيستائين توَهان جا وَکا پڌرا ٿيندا رهندا. ظالمو! اسان کي کائڻ لاءِ ڪونھي ۽ توهين اسٽور ڪيل کاڌي جو سامان گُذرڻ کان پوءِ رستن تي اُڇلائي ڇڏيو ٿا. توَهان کي ڪُجهه به نه چيو وڃي.
وري نعري بازي شروع ٿئي ٿي. اڳواڻ پنھنجو ڪردار ادا ڪرڻ لاءِ ڪڙڪيدار آواز ۾ ڳالھائي ٿو خاموش خاموش..... هِن کي ٻُڌو..... هن کي ٻُڌو! پوءِ فيصلو ڪريون ٿا..... ڌيان ڏيو..... توَهان سان انصاف ٿيندو.... ٿيندو انصاف توَهان سان......
سائين! مُنھنجي ڪردار ڪشيءَ جي مُھم شروع ڪئي وئي آهي. مُختلف طريقن سان مُون کي لويو ٿو وڃي. اخبارن ۾ بيان بازي ڪئي ٿي وڃي ته مُون هيترا ڪي هيترا ڪروڙ ٺاهيا آهن. مُنھنجي لاءِ کُليل ڪچھرين ۾ چيو ٿو وڃي ته پنج سال اڳ شھر جي فوٽ پاٿ تي بِھه کپائيندو هُئس ۽ هاڻي ڪروڙن ۾ ٿو کيڏان! سائين! هنن کي سمجهايو ته اندر جون ڳالھيون اندر نبيرن. انھن کي ٻاھر آڻڻ سان پارٽيءَ جي ساک مُتاثر ٿيندي.
هڪ ڀيرو وري گوڙ وڌي وڃي ٿو. ناراض ڪارڪُن الزامن جي ڊگهي لسٽ کولي بيھي رهن ٿا. ميمبر جي پاسي ڏانھن ميمبر جا دوست ۽ گهڻگهُرا ڳالھائڻ لڳن ٿا.
مُنھنجي ڳالھه ٻُڌو.... ٻُڌو! جلد بازي نه ڪريو! هڪ ٻئي کي برداشت ڪرڻ سِکو! اڳواڻ سندن دليون جيتڻ لاءِ هيٺائين وٺ وٺي کين سمجهائي ٿو. هڪ ٻئي کي برداشت ڪرڻ سکو..... توهين سڀ اسان جي طاقت آهيو. اسان پنھنجيءَ طاقت کي ڪمزور ٿيڻ نه ڏينداسين. تاڙيون وَڄن ٿيون. اڳواڻ جي تقرير جاري آهي. هُو ڪارڪنن ڏانھن هٿ کڻي چوي ٿو مُنھنجو توَهان کي چوَڻ آهي ته ڪو به مسئلو، ڪا به شڪايت هُجي ته سڌو سنئون مُون وٽ هليا اچو! مان آهيان نه توَهان جو وڏو!
اڳواڻ جي حق ۾ نعري بازي ٿئي ٿي. پوءِ ڪارڪن کيسن مان نوڪرين، پلاٽن ۽ پرمٽن جون درخواستون ڪڍي اڳواڻ ڏانھن وڌن ٿا. اڳواڻ ڪارڪنن جي هجُوم ۾ وَڪوڙجي وڃي ٿو. هُو هر هڪ ڪارڪن سان خير سگاليءَ طور چند لفظ به ڳالھائي ٿو ۽ سندن آندل درخواستن تي آرڊر به صادر ڪندو وڃي ٿو.
اُن ويل ٻاهرئين دروازي کان هڪڙو گوڏ ۽ گنجي پھريل ڳوٺاڻو شخص پوليس جي ڏنل سيڪيورٽي پروٽوڪول کان کسڪي اندر داخل ٿئي ٿو. هُن جي هٿ ۾ درخواست پڪڙيل آهي جنھن ۾ هُن جي نوجوان پُٽ کي ڌاڙيل قرار ڏئي مارڻ تي نوحو لکيل آهي. هُو پنھنجي بيگُناهه پُٽ جي ايف آءِ آر داخل ڪرائڻ لاءِ اڳواڻ کان حُڪم صادر ڪرائڻ لاءِ آيو آهي...... جيئن ئي اجلاس واري ڪمري ۾ داخل ٿئي ٿو ته مضبُوط قد ڪاٺ وارا سپاهي ڊوڙي هُن تائين پھچي وڃن ٿا.
ڪمري ۾ ڪارڪنن، ميمبرن ۽ اڳواڻ جي آوازن ۾ هاڻي پوليس جي هلايل لٺين جو آواز به شامل ٿي وڃي ٿو.
اجلاس جو آخري اسم پُورو ٿئي ٿو. نوجوان پُٽ جي شھادت جو نوحو سرڪاري لانگ بُوٽن هيٺان لتاڙجي وڃي ٿو ۽ پوڙهي پيءُ کي پوليس لٺيون ۽ ٿُڏا هڻي ٻاهر گھلي وڃي ٿي.

ميران مُئي کان پوءِ

هُو اڳتي وڌي ميران جي پيرن ۾ ويھي رهيو.
ڏهه ڏينھن اڳ جڏهن ميران وٽ رکيل پئسن مان پنج رُپيا آفيم لاءِ گهُرڻ لڳو هو تڏهن ميران چيو هُئس علوءَ جا پيءُ! ڪُجهه هونش ڪر! ٻه هزار مٿان قرض بيٺو آهي. ٻارن کي ڏس لِڱن تي لَٽو به ناهي! انھن جو ايترو به خيال نه اٿئي جيترو آفيم جو!
ميران جو ايترو چوَڻ ۽ پيرل جو هٿ هڪ دم وڃي ميران جي وارن ۾ پوَڻ! ڇڪي ٻيڻو ڪري ڇڏيائينس. ميران پاڻ ڇڏائڻ چاهيو.
پيرل مڇربو ويو. اکيون ڀوائتيون، وات گِڦ! اصل چريو ٿي پيو هو. ڪميڻي! مُون کي ٿي مھڻا ڏين. گهڻا گهُمرا سمجهايو ٿيمانءِ ته گهُري موچڙا نه کائيندي ڪر!
هُو ميران جا وار ڇڏي ڀت جي ڪُنڊ ۾ رکيل ڪپڙن ڌوئڻ واريءَ سوٽيءَ ڏانھن ڀڳو. سوٽي کڻي اچي ورتائينس. هڪ زومائتي سوٽي لڳڻ سبب ميران ڪُسندڙ ڍور جيان رَنڀ ڪئي. ائي ابا ڙي! ۽ پيرل ڪُجهه سوچي، سوٽي ڦٽي ڪئي. پوءِ ڌڪن مُڪن ۽ وري لتن سان ورتائينس ۽ هوءَ فوٽ بال جيان ٿُڏبي رهي. ميران هميشه جيان صبُر سان ڪُٽبي رهي ۽ هميشه جيان روئي کڻي رڇ ڀريائين.
اُن ڏينھن پيرل هن کي ڌرتيءَ تي اڌ مُئل ڇڏي، ڪٻٽ مان وڃي پئسا کنيا ۽ پوءِ تڪڙو تڪڙو گهر کان ٻاهر نڪري ويو. تڏهن ميران ڏند ڪرٽي اُڇنگار ڏني هُئي. ماريا شل ڪو مُنھنجو صبُر پُڄندئي. هوءَ رِڙهندي ڪِنجهندي کٽ ڏانھن وڌي وئي هُئي.
اها مار ميران لاءِ ڪا نئين ڳالھه ڪانه هُئي. ٻيو ته ٺھيو پر هر عيد تي جڏهن گهر گهر خوشين جي ورکا ٿيندي هُئي تڏهن به ميران بي زبان جانور جيان ڪٽبي هُئي. تڏهن به هُن جي گهر ۾ ڪنھن نه ڪنھن بھاني روڄ راڙو ضرور ٿيندو هو. هُن جا ٻار، جيڪي مھيني کان عيد اچڻ جا ڏينھن ڳڻيندا هُئا اُهي اُن ڏينھن گهر جي ڪنھن ڪُنڊ ۾ مُنھن ڀيلو ڪري ويھي رهندا هُئا. تڏهن ميران ٻارن جا لٿل مُنھن ڏسي، دل ۾ جهير پوَندا محسُوس ڪندي هُئي.
هوءَ چاهيندي هُئي ٻارن کي سڄي جڳ جون خوشيون ڏئي پر هُن وٽ رُڳو نه کُٽندڙ غمن جا انبار هُئا. هوءَ ٻارن کي خوشيون ڏئي نه سگهندي هُئي ته پنھنجي نصيب تي روئي پوَندي هُئي. گُذريل عيد تي پيرل جيئن ئي نماز پڙهي گهر آيو هو ته ڏٺو هُئائين، ديڳڙو اڃان دم تي هو، اڃان ڪُجهه گهڙيون هُيون چانورن رَڌجڻ ۾! پيرل جي نظر ۾ اها ميران جي وڏيءَ ۾ وڏي غلطي هُئي جنھن کي معاف ڪرڻ هُن جي اصُول جي بلڪُل خلاف هو. هُن کي هڪ دم باهه لڳي وئي. ٻه چار ڪچيون گاريون ڏئي، ديڳڙو کڻي اُونڌو ڪيائين. رڌل چانوَر ڌرتيءَ جي نذر ٿي ويا، جن منجهان نظرون ڪڍي ٻار پيءُ جي ڪاوڙيل چھري ڏانھن ڊنل نظرن سان ڏسڻ لڳا هُئا.
ذليل! مان وڃي ماڻھين جي گهر روزو کوليان؟ کٽ جو ڀڳل پائو کڻي اچي ورتائينس. پوءِ جڏهن مار ڏئي توائيءَ مان گهر کان ٻاهر نڪري ويو هو ته ميران پويان چيو هو مُئا! شل ڪاريءَ واءَ جي جي سَٽ ايندئي.
ڪاريءَ واءَ جي سٽ پيرل کي ته نه آئي پر ميران پاڻ ئي هيءُ جڳ ڇڏي هلي وئي. ڇھه ڏينھن اڳ ميران کي ٻار ڄائو هو ۽ جنھن ڏينھن هُن جي ڇَٺي هُئي اُن ڏينھن ميران مري وئي.
ٽئين ڏينھن جي ئي ته ڳالھه آهي جو ميران پيرل کي چيو هو علوءَ جا پيءُ! دائيءَ چيو آ ته مُون کي ذرڪان ٿي پيو آ، تڏهن سُڄي پئي آهين.
تڏهن پيرل چڙي پيو هو. چيو هُئائين مَڪر ڇڏ! مڪر ڇڏ ته وٺانءِ نه سوٽن سان!
۽ هُن وڌيڪ نه ڪُڇيو هو. ان ڏينھن کان پوءِ سندس حالت وئي جيئن پوءِ تيئن خراب ٿيندي. اهڙي حال ۾ هوءَ گهر جو ڪم ڪار ڪندي رهي. ڄڻ هوءَ عورت نه هُئي ڪنھن مڇي مارڪيٽ جي رول ڪُتي هُئي.
هڪ ڏينھن اڳ جڏهن پيرل پاڙي ۾ ٺھندڙ نئينءَ جاءِ جي ڪم تي وڃي رهيو هو تڏهن ميران کيس ڪِنجهندي ڪنجهندي التجا ڪئي هُئي علوءَ جا پيءُ! مان مري وينديسانءِ ٻيلي! مُنھنجو ڪو احساس ڪر!
تُون ڏانئڻ! تُون مرندينءَ؟ کُٽڪو نه ڪر رَن! تون مُون کي ماري پوءِ مرندينءَ!
پوءِ جڏهن هو ڪم تي هليو ويو هو تڏهن ميران ڏانھنس پنھنجو وڏو پُٽ علو، جيڪو ستن سالن جو هو، موڪليو هو، جڏهن پيرل آيو ته ميران پنھنجون بند ٿيل اکيون کوليون ۽ وري بند ڪري ڇڏيون. انھيءَ تي پيرل کي چڙ لڳي وئي. مُٺيون ڀِڪُوڙجي وينس. ڏند ڪرٽيندي چيائين شھند نه ڪر! مان ڏاڍو حرامي آهيانءِ! اصل هڏ گُڏ ڀڃي وِجهندومانءِ!
تڏهن ميران ڊپ کان کڻي نماڻا نيڻ کوليا هُئا.
اُن ڏينھن پيرل ۽ ٻارن لاءِ ماني پاڙي جي وڏيءَ مائي سَڀائيءَ موڪلي هُئي. پيرل کي اها ڳالھه وڻي ته ڪونه هُئي پر سَڀائيءَ جو چوَڻ موٽائڻ هن لاءِ ڪُجهه ڏُکيرو ٿي پيو هو. ان لاءِ به جو سڀائيءَ جو هن جي مٿان وڏا احسان ڪيل هُئا.
ٻئي ڏينھن جڏهن ميران اُٿڻ ويھڻ کان لاچار ٿي وئي تڏهن سڀائيءَ پيرل کي ڪُجهه چيو ۽ پيرل ڪنڌ ڌوڻي، ٽانگو ڪرائي ميران کي ڊاڪٽر ڏانھن کڻائي ويو پر ان مھل وقت گُذري چُڪو هو. ڊاڪٽر کيس جواب ڏئي ڇڏيو. هُو گهر ڏانھن واپس پئي آيو. ٽانگو اڃان رستي ۾ ئي هو ته ميران به موت جي ڪاري ٻاٽ اُوندهه ۾ گُم ٿي وئي پنھنجن نصيبن جي سج جيان!
گهر ۾ ماتم مچي ويو. (ان روڄ ۾ ڇھن ڏينھن جي نئين ڄاول ٻار جون رڙيون به شامل هُيون، جنھن کي پوءِ پاڙي جي هڪ عورت کي ٿڃ لاءِ ڏنو ويو.)
ميران جي ماءُ ڏانھن تار موڪلي وئي پر هوءَ اڃا نه پھتي هُئي. هُن جي اچڻ تائين ميران جو لاش هڪ ڏينھن تائين رکڻ جو فيصلو ڪيو ويو هو. در جي ٻاهران تڏو وِڇايو ويو هو، جنھن تي آهستي آهستي ماڻھو اچي ويھڻ لڳا هُئا.
پيرل تڏي تان اُٿي اندر آيو. ان مھل پاڙي جي وڏي مائي سڀائي پيرل جي ٻارن کي پرچائڻ جي ڪوشش ڪري رهي هُئي، جيڪي رڙيون ڪري روئي رهيا هُئا.
سڀائيءَ جي نظر جڏهن پيرل تي پئي ته هوءَ هُن ڏانھن وڌي آئي. ابا پيرل! ٻار بس ئي نه ٿا ڪن. تون ڪو هنن کي چُپ ڪراءِ!
پيرل ڪُجهه نه ڪُڇيو. رُڳو اڳتي وڌي آيو. ٻار هُن کي پاڻ ڏانھن ايندو ڏسي، پنھنجو پاڻ ئي چُپ ٿي ويا.
ابا ڳالھه ٻُڌ! مائي سڀائيءَ هُن جي ڀر سان ايندي چيو.
ان کان اڳ جو مائي سڀائي قرض ڏنل پئسن جي گهر ڪري، پيرل هڪ دم چئي ڏنو ماسي! تُنھنجي پائي پائي مان لاهندس. تو اسان سان وڏا ڳن ڏنا آهن. بس هاڻي ڪُجهه ڏينھن رُڳو مُھلت ڏي.
مائي سڀائيءَ ميران جي لاش ڏانھن ڏِسندي وراڻيو پيرل! جيڪي ميران مون کان جاءِ لاءِ ٻه هزار ورتا هُئا اُهي ياد اٿئي نه؟
ها ماسي! گهر ۾ نه کائبو! پھريان تُنھنجو ئي قرض لاهبو!
مائي سڀائيءَ ميران جي لاش تان نظرون هٽائي، ٿڌو ساهه کنيو. چيائين ابا! سچي ڳالھه اها اٿئي ته ميران رُڳو نانءُ مُنھنجو ڪيو نه ته اهي پئسا پاڻ پورهيو ڪري ميڙيا هُئائين.
هي ڇا پئي چوين ماسي؟ هُو وائڙو ٿي ويو.
ها ابا! جڏهن تون ڪم تي ويندو هُئين ته ميران ويچاري هِن هُن جي گهر وڃي پورهيو ڪندي هُئي. هاڻي جڏهن اها شئي ئي هلي وئي ته لِڪ لڪاءُ ڇا جو؟
پيرل جي نرڙ ۾ گهُنج پئجي ويا. هُن پنھنجو ٺوس وجُود برف جيان ڳرندي محسُوس ڪي. سيني ۾ هلڪي هلڪي سُور جون سٽون اُڀرڻ لڳينس. جهُڪيل ڪنڌ مٿي کڻي هڪ نظر ٻارن تي وڌائين، جيڪي ڏانھنس خوف وچان ڏسي رهيا هُئا ۽ ٻي نظر چادر ۾ ڍڪيل ميران جي لاش ڏانھن وڌائين. هُن جي اکين ۾ پھريون ڀيرو ميران جي لاءِ ڳوڙها ڀرجي آيا. پيءُ کي روئندو ڏِسي ٻار ماءُ لاءِ وري روئڻ لڳا ۽ هن اڳتي وڌي ٻارن کي ڀاڪُرن ۾ ڀريو ۽ ڍورن وانگر ڍِڪڻ لڳو.

عقيدو

بابا!
جي پُٽ!
بابا ڏاڍو سيءُ ٿو ٿئي.
پُٽ! الله کي ٻاڏاءِ!
پوءِ سيءُ ڪونه ٿيندو بابا؟
ها پُٽ! پوءِ سيءُ لھي ويندو.
پوءِ ڀلا مينھن وَسڻ به بند ٿي ويندو؟
ها پُٽ! مينھن وَسڻ به بند ٿي ويندو.
۽ بابا! اسان جي مَنھن اندر مينھن جو پاڻي به نه ايندو؟
ها پُٽ! خُدا چاهيو ته جاءِ به سُٺي ملي ويندي.
۽ اها ڪڏهن ملندي بابا؟
پُٽ! خُدا راضي ٿيندو ته پوءِ ملندي.
خُدا ڪيئن راضي ٿيندو؟
عبادت ڪرڻ وارن تي راضي ٿيندو آهي.
بابا! تُون جو روز عبادت ڪندو آهين!
خُدا غريبن کي آزمائيندو آهي پُٽ!
اميرن کي ڇو نه ٿو آزمائي؟
پُٽ! خُدا پيارن ٻانھن کي آزمائيندو آهي.
هان بابا!
ها پُٽ!

بابا!
جي ٻچڙا!
بابا! مُون کي بُک به لڳي آهي.
الله الله ڪر پُٽ!
پوءِ ڇا ٿيندو بابا؟
ماني ملي ويندي.
تُون جو ذڪر ڪندو آهين.
خُدا آزمائي ٿو پُٽ!
خُدا علي حسن شرابيءَ کي نه ٿو آزمائي؟
اهو خُدا جو نيڪ ٻانھو ناهي پُٽ!
بس رُڳو غريبن کي آزمائيندو آهي؟
ها پُٽ! غريب خُدا کي پيارا آهن.

بابا!
جي پُٽ!
بابا! لَٽا ڦاٽي ويا آهن.
الله ٻيا ڏيندو پُٽ!
ڪڏهن ڏيندو بابا!
اسان جي عبادت جڏهن قبُول پوَندي پُٽ!
بابا تُون روز نماز جو پڙهندو آهين!!
ها ٻچا! جڏهن قبُول پوي.
بابا! تُون روز قُرآن به ته پڙهندو آهين؟
ها پُٽ! انھيءَ جو اجُورو به ملي ويندو.
ڪڏهن ملندو بابا؟
الله مان آسرو نه لاهه پُٽ!

روئين ڇو ٿو پُٽ؟
بابا! ڏاڍو سيءُ ٿو ٿئي.
مان ڇا ڪريان ٻچا؟
بابا! ڏِس بُخار به ٿي پيو آ!
خُدا جلد ٺيڪ ڪندئي پُٽ!
بابا! اڄ سيءَ ۾ مري ويندُس!
سُست نه ٿيءُ ٻچڙا!
بابا! ڏِس ڪيترو ڏَڪان پيو؟
الله الله ڪر! ٺيڪ ٿي ويندين.
بابا! ڏَڪڻي ويتر وڌي وئي آهي.
ڪُفر نه بَڪ ڇورا!
ڪُفر ڇاهي بابا؟
خُدا کي نه مڃڻ!
خُدا کي نه مڃڻ وارن کي ڇا ٿيندو آهي بابا؟
خُدا کين دوزخ ۾ وِجهندو.
دوزخ گرم هُوندو آهي بابا؟
ها پُٽ!
ڪيترو گرم بابا؟
هِتان جي باهه کان ستر ڀيرا وڌيڪ!
تمام گهڻو بابا!
ها تمام گهڻو! ڊڄي وئين نه پُٽ!
نه بابا! مُون کي سيءُ ٿو ٿئي!

ترورا

شھر جي وچ ۾ پُراڻي انداز جي جوڙيل گهر ٻاهران زندگي پنھنجي روزاني معمُول مُوجب گُذري رهي آهي. ٽرئفڪ جو درياهه روڊ جي پيٽ مان تيزيءَ سان وهي رهيو آهي. شام جو وقت آهي. فُٽ پاٿ تي بيٺل ريڙهين وارا پنھنجي پنھنجي وَکر جو نيڪال ڪري گهرن ڏانھن وڃي رهيا آهن. هڪجھڙائپ ان حد تائين آهي جو گهر جي ڀر ۾ ڪاٺين جي مَڏيءَ ڀر سان بيمار گڏهه به ساڳيءَ طرح بيٺل آهي ۽ ساڳيءَ طرح هُن جي پُٺيءَ جي ڦَٽ مٿان سائي رنگ جي ڪپڙي مان ٺھيل پٽي نظر اچي ٿي جنھن سان ڦَٽ پُوريءَ طرح ڍَڪجي نه سگهيو آهي. جيڪو به اُتان گُذري ٿو گڏهه جي ڦَٽ تي نظر پوَندي، ڪِرڀ مان مُنھن ڦيري، ٿُڪ اُڇليندي گُذري ٿو. ڪاٺين جي مَڏيءَ کان پريان پُراڻيءَ طرز جي ٺھيل گهر اندر ڄڻ ته ڪو زلزلو آيل آهي. ڄڻ ته ڪو طُوفان اچي تباھي ڦھلائي گُذري ويو آهي.
پوڙهيون پڪيون ۽ زماني جي اُٿل پُٿل جون تاريخي گواهه عورتون مُچو ٺاهي ويٺيون آهن. اهي ڪنھن اهڙي نتيجي تي پھچڻ گهُرن ٿيون جنھن سان گهر ۾ لھي آيل قيامت کان پاڻ بچائي سگهن.
انھن کان پريان ساڳئي نيم اُونداهين ڪمري ۾ سڪينا کٽ تي ليٽي پئي آهي. هُن جي ڀر ۾ ستن مھينن جو نئون ڄاول ٻار به سُتل آهي. گهر جي ڀاتين کان وڌيڪ سڪينا پريشانيءَ ۽ پشيمانيءَ جي احساس ۾ وَڪوڙيل نظر اچي ٿي.
واهه جي اسان جي عزت رکي اٿئي.... اڙي ٻُڏي نه مُئينءَ....... هِن خواريءَ کان ته پاڻ ماري ڇڏين ها....... وڏيءَ ڀيڻ جي ڳالھائڻ سان ڪُجهه لمحن جي خاموشي وري ٽُٽي ٿي. ماءُ، پُڦي ۽ نوجوان ڀيڻ روئڻ لڳيون.
سڪينا ماٺ، ڦِڪائيءَ ۽ شرمندگيءَ جي احساس سان رتوڇاڻ ٿيل! ائين ٿو لڳيس ته هشام ماڻھن جي وچ ۾ کيس ننگو ڪيو ويو هُجي!
خُدا غرق ڪريئي..... اسان جي آهه لڳندئي....... وڏي ڀيڻ پاراتا ڏيڻ لڳيس ٿي. شل هيڏڙي ۾ ئي هلي ويندينءَ ڏانئڻ......
وڏيءَ مُشڪل سان سڪينا لفظ لفظ ڪري قسمت کي ميار ڏيئي روئڻ لڳي ٿي. پريان ماءُ رڙ ڪري چويس ٿي چُپ ڪر ته زبان نه پَٽي ڪڍانءِ...... قسمت کي ٿي ميار ڏين.....ائين ڇو نه ٿي چوين ته باهه کنيو هُيئي..... نه اڳ ڏٺئي نه پوءِ.....
اڙي چوين ڇو نه پئي ته شادي ڪرايو؟ هيءُ لعنتاڻو ته نه ڏين ها ڪميڻي! ان روڄ پِٽڪي ۾ اوچتي نئين ڄاول ٻار جو روئڻ به شامل ٿي وڃي ٿو. اُوئان اُوئان جي ڪمزور آوازن تي سڪينا جي ماءُ ائين ڇرڪ ڀري ٿي ڄڻ ڪنھن وڇونءَ ڏنگ هڻي ڪڍيو هُجيس. هوءَ ڪاوڙ ۽ خوف ۾ کيس چوي ٿي ان حراميءَ کي ته ماٺ ڪراءِ ته ڦڪڙ نه ڦاڙي وِجهي....
سڪينا گهٻراهٽ ۾ ٻار کي هنج ۾ کڻي ٿڃ ڏئي ٿي ته ڪمري ۾ وري ماٺ ڇانئنجي وڃي ٿي. ڪُجهه لمحن لاءِ ڪمري ۾ فقط ٻار جي چُوساڙڻ جا هلڪا هلڪا آواز ايندا رهن ٿا. ذلت جي انھن سخت گهڙين ۾ به هن کي ٻار مٿان پيار اچي ٿو يا شايد رحم اچي ٿو. هوءَ مُستقبل بابت سوچي ٿي، جتي اُوندهه ئي اُوندهه پکڙيل آهي. روشنيءَ جو ڪو به ترورو نظر نه ٿو اچيس.
اڳتي لاءِ ڇا سوچيو اٿئي؟...... وڏي ڀيڻ چويس ٿي.
مُون کيس آن.......
ٻيو نه ٻُڌايائين تو واري چگهه سان ٿي ڳالھايان.........
ڪھڙي ڳالھه ٿي پُڇين؟
هن حراميءَ لاءِ ڇا سوچيو اٿئي؟
سڪينا جو ڪمزور ۽ پيلو چھرو وڌيڪ پيلو ٿي وڃي ٿو. ڪو به جواب نه ٿو سُجهيس.
ٻُڌاءِ نه ڇا سوچيو اٿئي هن حراميءَ لاءِ......
سڪينا وري روئڻ لڳي ٿي.
هاڻي اها مس مس بند ڪر..... تُنھنجي انھيءَ روئڻ سان هيءُ ڪو هِتي رهندو ڇا؟........ يا اهو سوچيو اٿئي ته ان حراميءَ کي گهر ۾ رهائي وڏو ڪندينءَ؟
وڏيءَ مُشڪل سان هوءَ صرف ايترو چوي ٿي هن معصُوم....... ڪھڙو ڏوهه ڪيو آ....... ڏوهه ته مُون ڪيو آ...... ڀل مُون کي سزا......
شرم نه ٿو اچئي؟ حرامي ٻار جا ٿي بدر ڀرين...... جي پوليس کي ٻاٻُور پئجي وڃي ۽ گهر ۾ اَٽالو وٺي ڪاهي پئي ته تو وارو ڀڙوو مُنھن ڏيندو..... اهو به ته ڇڏي ڀڄي ويئي نه.....
اهو هيٻو ته نه وجهو..... پوڙي پُڦي چوي ٿي اڳي ئي ماڻھو کنيو نه ٿا کائن...... ڪُجهه هونش کان ڪم وٺو.....
ڪنھن کان ٿي ڀئُه ڪرين..... وڏي ڀيڻ وراڻي ٿي. سڄي جھان کي خبر پئجي وئي آ.....
هن ڪئي آ نه...... ماءُ ڳالھائي ٿي. هن جي ڪري اڄ شريڪن ۾ ڪنڌ کڻڻ جھڙا نه رهيا آهيون.....
سڪينا ڪُجهه ڳالھائڻ چاهي ٿي پر لفظ نڙيءَ ۾ اٽڪي پوَنس ٿا. هوءَ وڏيءَ ڀيڻ ڏانھن ڏِسي ٿي. وڏيءَ ڀيڻ کي اوچتي ياد اچي ٿو ته افراتفريءَ ۾ پيءُ کي ماني ڏيڻ به وِساري ويٺي آهي. هوءَ تڪڙ ۾ اُتان اُٿي چُلھه تي اچي ٿي.
پوڙهو پيءُ ڪمري کي اندران بند ڪري هيٺ پَٽ تي ويٺل آهي. هن جي اکين مان وَهي ويل ڳوڙها هن جي چھري تي نشان ٺاهي خُشڪ ٿي ويا آهن. ٻه هفتا اڳ جڏهن حج ڪري موٽيو هو ته هن جي وهم گُمان ۾ به ڪونه هو ته هُو ماڻھن کان ائين لڪي ويھندو. اوڙي پاڙي ۾ مُعزز ڳڻيو ويندڙ پاڻ کي ڪيڏو نه ڪِريل محسُوس ڪري ٿو. هُو پاڻ ۾ ايترو به سَت نه ٿو ڀانئي جو ماڻھن جي نظرن جو مُقابلو ڪري سگهي.
وڏي ڀيڻ ماني کڻي در کڙڪائي ٿي. پوڙهو پيءُ اهو ظاهر ڪرڻ لاءِ ته هوءَ سُتل آهي در نه ٿو کولي.
وڏي ڀيڻ وري ساڳئي ئي اڌ اُونداهين ڪمري ۾ موٽي اچي ٿي. اوچتي ٻاهر در کڙڪي ٿو. در تي هڪ ٻئي پُٺيان ٺڪ ٺڪ جا آواز ايندا رهن ٿا.
اڙي مايون در ته کوليو..... هيءَ ماسيءَ راڄُل جو آواز آهي.
ماسي راڄل رلي ڇو مئي آ؟ اچي تي اڄ ٽڪو مُلھه ڪري ٿي روانو ڪريانس..... تماشو کڻي بڻايو اٿائين.....
نه امان ائين نه ڪجانءِ...... متان اهڙي غلطي ڪئي اٿئي..... ماءُ وڏيءَ ڀيڻ کي سمجهائي ٿي ۽ پنھنجي مُنھن ڀُڻ ڀُڻ ڪندي در ڏانھن وڌي ٿي. مُنھنجا مولا تون ڍَڪڻ وارو آن...... تُون ڍڪ.......
در کُلي ٿو. ماسي راڄل جيئن ئي اندر داخل ٿئي ٿي سڀني کي خوف ۽ حراس جي ڌُٻڻ ۾ ڌِڪي ڇڏي ٿي. اي مايون! ڪُجهه ڪريو...... سڄي شھر ۾ ڳالھه هلي وئي آ....... مُون کي ڀئُه ٿو ٿئي ته ڪٿي پوليس نه اچي ڪڙڪيوَ......
ماءُ سَڪتي ۾ اچي وڃي ٿي. کيس ماسي راڄل وري ڦسڪو هڻي ٿي. شھر گيري آ! ڪُجهه ڪريو..... ماڻھن کي ته آ رُڳو تماشو ڏِسڻو..... اڄ ڪو ڪنھن جو ڪونه اٿوَ.
ماءُ پاراتو ڏيندي چوي ٿي او ماريا! شل پنھنجن ۾ لوڙيندين........ جيئن نه اسان سان ڪئي اٿئي شل پاڻ به ائين ڪِيتا ڏيندين.....
ماءُ تي پنھنجيءَ ڳالھه جو اثر ڏِسي ماسيءَ راڄل کي به سڪينا کي لوئڻ جو سرٽيفڪيٽ ملي وڃي ٿو. بي نڪي..... نر لڄي.... سڀني کي اچي رڦ تي چاڙهيو اٿئي. اڙي پيءُ جي اڇي مٿي کي ته ڏسين ها.......
سڪينا خاموش آهي. لفظن جي پٿرن سان اندر ئي اندر رتوڇاڻ ٿيندي رهي ٿي. ڪنھن وٽ به هن لاءِ همدردي ڪونھي. رحم ڪونھي. ٻاجهه ڪونھي. هُونئن جيڪڏهن نڪاح جي نالي ۾ پُٽ ڄميس هان ته ڪيئن نه مُبارڪون ملنس ها. ڪيئن نه سندس ٻار سان پيار ڪيو وڃي ها...... دُهل وَڄن ها، سھرا ڳائجن ها. تڏهن سندس ڪمزور جسم اندر ڪيئن نه زندگيءَ جي توانائي ڊوڙي وڃي ها. هينئر ڇا حال ٿيو اٿس؟ جھڙو قبر مان اُٿي آيل مُڙدو هُجي. هوءَ ڏُک ۽ پشيمانيءَ جي بار کان سُڏڪو ڀري ٿي.
ماسي راڄل ماءُ سان وري مُخاطب ٿئي ٿي. ادي! مان وري به چوانءِ ٿي ائين ماٺ ڪري نه ويھه! آئيءَ بلا کي ٽارڻ لاءِ ڪا ٽل ڪر.....
ماءُ ڪو به جواب نه ٿي ڏئي. وڏي ڀيڻ چوي ٿي ماسي! تون ئي ٻُڌاءِ ته هن حراميءَ مان ڪيئن جند آجي ڪجي؟
امان تون اعتبار ڪرين يا نه ڪرين پر مُنھنجي ته ننڊ ڦِٽي وئي آهي.
ماسي راڄل ڏوراپي ڏيڻ جي انداز ۾ چوي ٿي ڀل توَهان مُون کي پنھنجو نه سمجهو پر مان ته توَهان کي پنھنجو رت ٿي سمجهان....
ماسي! تون ئي ڪا واهه ڪڍ......
اها ڪھڙي ڳالھه ٿي ڪرين؟ گهُٽو ڏيئي پُورو ڇو نه ڪريونس؟
لفظ گهُٽي سان سڪينا لرزي وڃي ٿي. هوءَ دانھُون ڪري کين ان عمل کان روڪڻ جي ڪوشش ڪري ٿي پر موٽ ۾ کيس ساڳيءَ طرح گاريون ۽ ڀُونڊا ملن ٿا. سڪينا ٻار کي ڀاڪُر ۾ سوگهو ڪري ٿي.
سڀئي ماسي راڄل ڏانھن ڏِسڻ لڳن ٿا. هلڪيءَ ميرانجهڙيءَ روشنيءَ ۾ ڀت تي پوَندڙ پاڇا قصن ۽ ڪھاڻين جي ديو مالائي ڪردارن جيان ڏاڍا هيبت ناڪ لڳن ٿا. ماسي راڄل سڪينا ڏانھن وڌي ٿي.
نه ماسي! اهڙو ظُلم نه ڪجانءِ! تون پاڻ ٻچڙي وال آهين. اسم اٿئي الله جو!
بس ڪر لُچي..... ڪيئن ته مسڪين ٿي ڄڻ حق حَلال جو هُجئي نه.... وڏي ڀيڻ کيس وچ ۾ ڪٽي هن ڏانھن اُلر ڪري ٿي.
ماسي راڄل ٻار ڏانھن ڏسي ٿي. اوڏيءَ مھل ٻار الائجي ڪيئن اوچتي روئڻ لڳي ٿو. ڄڻ ته هنن جي موت مار سوچ اڳيان پنھنجيءَ هستيءَ جو آخري احتجاج ڪندو هُجي. ماسي راڄل ڪُجهه سوچي مارڻ جو ارادو بدلائي ڇڏي ٿي. ڇو ماسي؟ ڏينس نه گهُٽو....
امڙ مُون کان اهو پاپ نه ٿيندو باقي..... هوءَ جُملو پُورو ڪري نه ٿي سگهي.
باقي هتي تماشو ڏِسڻ آئي آهين ڇا؟
اڙي ڇوري! تو کي وڙهسان وڙهسان ڇو اچي لڳي آ؟ ماءُ وڏيءَ ڀيڻ کي ڌيرج سان چئي ماسيءَ راڄل سان مُخاطب ٿئي ٿي. او ادي راڄل...... هن جو دل ۾ نه ڪر، ناراض نه ٿيءُ.....
ماسي راڄل ڪاوڙ مان اُتان وڃڻ لڳي ٿي. ويندي ويندي چوَندي وڃي ٿي باهه ٻاري اٿوَ ته وِسايو به پاڻ! اسان ڇو پنھنجا هت گُناهه ۾ ٻوڙيون؟
ماسي راڄل جي وڃڻ کان پوءِ ڪيتريءَ دير تائين ڪمري ۾ اڻوَڻندڙ خاموشي پکڙيل رهي ٿي. وقت تيزيءَ سان گُذري رهيو آهي. سڪينا سميت گهر جا سڀئي فرد ڏاڍا ڊنل آهن. سڪينا ٻار مُتعلق سوچي ٿي، جيڪو چند لمحن جو مھمان آهي.
اوڏيءَ مھل ٻارهن سالن جو هنن جو ننڍو ڀاءُ شڪيل اندر اچي ٿو. شڪيل کي ڏسي وڏيءَ ڀيڻ ۾ ساهه پئجي وڃي ٿو. هوءَ شڪيل کي ٻار مان نجات حاصل ڪرڻ لاءِ زور ڀري ٿي. هو پريشان ٿي وڃي ٿو. کيس سمجهه ۾ نه ٿو اچي ته ڪھڙو جواب ڏئي؟ هُو ڪڏهن سڪينا جي ڀر ۾ سُتل ٻار ڏانھن ڏِسي ٿو ۽ ڪڏهن پنھنجيءَ ماءُ ڏانھن! وڏي ڀيڻ کيس ٻار کي گهُٽي ڏيڻ لاءِ التجا ڪري ٿي. مان عورت آهيان.... مان ان کي نه ٿي ماري سگهان. تُون مرد آهين..... گهر جي عزت بچائڻي اٿئي ته اهو ڪم ڪرڻو پوَندئي.
هڪ زندهه ٻار کي گهُٽو ڏيان....
ها شڪيل! ان کان سواءِ ٻيو ڪو به چارو ڪونھي.......
شڪيل ڪو به جواب نه ٿو ڏئي. هو وري ماءُ ڏانھن ڏِسي ٿو جيڪا اکين مان ڳوڙها آڻي شڪيل ڏانھن ائين ڏِسي ٿي ڄڻ کوکلي ٿيل عزت جي عمارت کي ڪِرڻ کان بچائڻ وارو فقط شڪيل ئي رهجي ويو هُجي. شڪيل ٻار مان نجات حاصل ڪرڻ لاءِ هڪ ٻيو حل ٻُڌائي ٿو. پريان سڪينا دانھن ڪري ٿي. هوءَ ٻار کي موت جي مُنھن ۾ وڃڻ کان روڪڻ لاءِ وري هُن کي هنج ۾ لڪائي ڇڏي ٿي. شڪيل جي سوچ تي عمل ڪرڻ لاءِ وڏي ڀيڻ ٻار ڏانھن وڌي ٿي.
سڪينا هڪ هڪ اڳيان آزيون نيزاريون ڪندي رهي ٿي پر هُن جي هڪ به نه ٿي هلي. ٻار هُن جي ڀاڪُر مان زوريءَ چيڪائي ڪڍيو وڃي ٿو.
شڪيل ٻار کي کڻي ٻاهر نڪري اچي ٿو. هُو چورن وانگر لڪندو رستي جي اُونداهن پاسن کان هلندو وڃي ٿو. پري پري تائين خاموشي پکڙيل آهي. هُو روشنيءَ کان پاڻ بچائيندو، اسٽيشن ڏانھن وڌي رهيو آهي. جيئن جيئن روشني ويجهي ايندي وڃي ٿي خوف هُن تي حاوي ٿي وڃي ٿو. اوچتي پريان موڙ وٽان پوليس جي گاڏي ظاهر ٿئي ٿي. بد حواسيءَ مان هُو روڊ ڇڏي ريل جي پٽڙين ڏانھن وڌي وڃي ٿو. پوليس جي گاڏي شور مچائيندي اُتان گُذري وڃي ٿي. هڪ لمحي لاءِ هُو ويندڙ گاڏيءَ ڏانھن ڏِسي بيھي رهي ٿو ۽ پوءِ ريل جي پٽڙين وِچ ۾ هلڻ لڳي ٿو.
پريان پليٽ فارم تي ايندڙ ويندڙ ماڻھن جو هُجوم آهي. ماڻھن جي هجُوم کي ڏِسي هُن جا پير اڳتي هلڻ کان نابري واري بيھي رهن ٿا. هُو فيصلو نه ٿو ڪري سگهي ته هيترن ماڻھن جي وچ ۾ ڪنھن خالي بينچ تي ٻار کي ڇڏي يا اُتي ئي کيس مرڻ لاءِ ڇڏي هليو وڃي.
هڪ لمحي لاءِ هُو سوچي ٿو ۽ پوءِ ٻار کي اُتي بند جي ڀر سان ليٽائي ٿو. ٻار جي نازڪ بدن ۾ چُھنبيارا پٿر لڳن ٿا ته ايذاءَ کان هُو روئڻ لڳي ٿو.
سامھون ريل جي پٽن وچان ريلوي جو ڪو مُلازم ايندو نظر اچي ٿو. هُن جي هٿ ۾ لالٽين پڪڙيل آهي. هُن کي ڏسي شڪيل تيزيءَ سان بند کان هيٺ لھي لوهيءَ پُل جي ڀر سان بيھي رهي ٿو. لالٽين مان نڪرندڙ روشنيءَ جو گول دائرو آهستي آهستي ٻار جي ويجهو اچي وڃي ٿو. اوچتي دائرو بيھي رهي ٿو. ڪُجهه لمحا ٻار واري هنڌ روشني پکڙيل رهي ٿي ۽ پوءِ روشنيءَ جو اهو دائرو وري اڳتي وڌڻ لڳي ٿو. روشنيءَ جي ترورن سان گڏ ٻار جي روئڻ جو آواز به پري ٿيندو وڃي ٿو.

ڊهندڙ ليڪا

پيءُ گهر مان ٻاهر نڪتو. پول جي ڀر ۾ بيٺل نوجوان تي نظر پيس ته آپي مان نڪري ويو. ڄڻ ته ڪنھن گندرف جي وڏي ڍير کي باهه ڏئي ڇڏي. گاريون ڏيندو تيزيءَ سان هن ڏانھن وڌيو. گِڦ وَهڻ لڳس.
هتي ڪا تُنھنجي ڀيڻ ويٺي آ ڇا؟ ڇو ايندو آهن ڙي هيڏي؟ هو اُلر ڪري هن جي مٿان چڙهي ويو. وڃي ڀت ۾ هنيائينس. پوءِ ساڳئي جوش ۾ جيئن ئي پادر لاهڻ جي ڪيائين ته پاڻ سنڀالي نه سگهيو ۽ ٿاٻو کائي پريان وڃي ڪِريو.
ماڻھو مڙي ويا. پيءُ وري اُلر ڪئي. تڏهن ڪُجهه ماڻھو پيءُ ڏانھن وڌي آيا ۽ ڪُجهه ماڻھو رهڙا آيل نوجوان ڏانھن وڌيا. ڀت جي گيساڙي اچڻ سبب هن جي مُنھن تي رهنڊون اچي ويون هُيون، جن مان ٿورو رت وَهي اُتي ئي ڄمي ويو هو.
ڪُجهه ماڻھن نوجوان کي سمجهايو. هُو ڪپڙا ڇنڊي، قميص جي آڳي سان مُنھن اُگهي اُتان هليو ويو. پيءُ جو ساڳيو حال هو. اکيون ڳاڙهيون، اڃان به مُنھن اوڏانھن ڪري گاريون ٿي ڏنائين جيڏانھن نوجوان ويو هو.
ماڻھن هاڻي پيءُ مان هٿ ڪڍي ڇڏيو هو ۽ اُهي ننڍين ننڍين چوڪڙين ۾ ورهائجي ويا هُئا. ڪڏهن هلندو ڪڏهن بيھندو گاريون ڏيندو پئي ويو.
ماڻھو رونشي تي اڃا به بيٺا هُئا. ڪيترا ئي سُوال کڻي ۽ ڪيترا ئي جواب سوچي هڪ ٻئي سان ڳالھائي رهيا هُئا. پيءُ هاڻي سھڪندو گهر ۾ اندر داخل ٿيو. اکين ۾ اڃا به ساڳي ڪاوڙ ۽ ڪروڌ اُماڙين وانگر نظر آيو. ڌيءُ تي نظر پيس ته وري باهه لڳي ويس.
ڌڪ هڻي مُنڍي لاهي ڇڏجئي! ٻيو ڪم نه ڪجئي......
پيءُ ۽ ڌيءُ جي وِچ ۾ جيڪي اخلاقي حد بنديون آهن، گاريون ڏيندي ڏيندي پيءُ اُهي به اورانگهي ويو. اکين ۾ خون لھي آيو هُئس. لڳو ٿي ڪنھن به لمحي هُو ڌيءُ مٿان ڪڙڪي پوَندو. کيس ٻن ڌڪن ۾ پُورو ڪري ڇڏيندو پر ائين نه ٿيو.
ڪُجهه لمحن جي وٿيءَ کان پوءِ پيءُ جي ڪاوڙ ڍري ٿيڻ لڳي. هاڻي هن ۾ ڏُک ۽ بيوسي ديرو ڄمائڻ لڳي. اکين ۾ چُڀڪو ٿيڻ لڳس. زندگيءَ ڀر جا اهنج ۽ سُور هُن جي چوگرد ڦِري آيا. ڪيڏا نه صدما سَٺا هُئائين. ڪيڏيءَ نه تڪليف ۾ گُذاري هُئائين سڄي زندگي! ننڍپڻ کان جوانيءَ ۽ جوانيءَ کان ٻُڍاپي جي چائنٺ تائين هُن رُڳو ڀوڳيو هو. رُڳو سُور پيتا هُئائين. ڪڏهن ڪڏهن خوشيون ڪنھن سانوڻيءَ جي ڪڪريءَ جيان وَسڪارو ڪري وينديون هُيون ۽ وري وارو ايندو هو غمن ۽ ڏُکن جي نٽھڻ اُس جو جنھن ۾ پيو سڙندو ۽ پڄرندو هو.
ڪالھه جي ئي ته ڳالھه هُئي. هُن جي ڏُکن کي پلئه ۾ کڻي هُن جي وِک سان وِک ملائي هلندڙ هُن جي ملُوڪان مري وئي هُئي. ڪيڏو نه تڙپيو هو. چرين جيان ڪُوڪون ڪيون هُئائين. رُنو هو، رڙيو هو پر وڃڻ وارا به ڪي ورندا آهن جو هُن جي ملوڪان موٽي ها.
ڏُک ۾ خزان ٿي ويو. مائٽن شاديءَ لاءِ زور ڀريس ته کڻي ڪاري رنگ ۾ ڪپڙا ٻوڙائي ڇڏيائين. اڌ چريو ٿي پيو.
اڳي ڪڏهن ڪڏهن اسڪُول ۾ ڪو چرچو ڀوڳ ڪري وٺندو هو پر هاڻي اسڪُول ويندو، بي دليو پڙهائي واپس موٽندو. شام ٿيندي ته زال جي قبر تي قل وڃي پڙهندو. اها هُيس زندگي! ڀلا اها به ڪا زندگي هُئي. نه پنھنجو خيال نه ٽن سالن جي معصُومڙيءَ جو ڪو احساس! جا وارث هُوندي به لاوارث ٿي وئي هُئي. تڏهن الائي ڪيئن پري جي مائٽن کي ڌيڻس تي ڪھل اچي وئي. کيس گود وٺڻ جي ڳالھه ڪيائون. هُن مڃيو پر جڏهن ڏيڻ جو وقت آيو ته ڦري ويو. ڌيءُ کي کڻي ڀاڪُر ۾ لڪايائين. چيائين مُئيءَ مِٽيءَ جي نشاني به پالي نه سگهان ته پوءِ ٻُڏي ڇو نه مران؟
۽ ائين ڌيءُ سان موهه وڌيس. هاڻي هُن جو سمُورو ڌيان ڌيءُ جي خوشين ڏانھن هو. کيس بي انتھا پيار ڏيڻ لڳو. پنھنجيءَ حيثيت کان وڌيڪ خيال رکيائينس. ڪير چوَندو ته پرائمري ماستر جي ڌيءُ هُئي؟ قسمين قسمين ويس نئين ڊزائينن تي ٺھرائي ڏيندو هُئس. جيڏانھن ويندو هو ڀوليءَ وانگر هوءَ به چُنبڙيل هُوندي هُئس. دُنيا جھان کان ڪٽجي هڪ اهڙي دُنيا جوڙي ورتي هُئائين جا هُن جي ۽ ڌيڻس جي دُنيا هُئي، جنھن ۾ پيار هو؛ خوشيون هُيون؛ ننڍا ۽ وڏا ٽھڪ هُئا.
ڌيڻس ميٽرڪ پاس ڪئي ته فڪر وٺي ويس. مٽن مائٽن ڏي اچ وڃ شروع ڪري ڏنائين ته اوچتي هُو مري ويو. ها پيءُ مري ئي ته ويو هو. جڏهن چوڪيدار اچي ٻُڌايو هُئس ته ڌيڻس ڀڳي هُئي. ڀڄندي پڪڙجي ٿاڻي تي وڃي ويٺي هُئي.
ڇا......؟ پيءُ جون وايون بتال ٿي ويون هُيون. ڄڻ ته هُن کي اهڙيءَ سزا جو حُڪم مليو هُجي جنھن ۾ هُو روز مرندو ۽ روز جيئندو رهندو.
پوءِ ڪيئن نه ماڻھن کان نظرون بچائي هلندو هو، رستي مان گُذرندو هو ته محسُوس ٿيندو هُئس ڄڻ ته سندس ڪارو مُنھن ڪري جلُوس ڪڍيو ويو هُجي ۽ ماڻھو کيس ڀُونڊا ۽ ٿُڪون هڻندا هُجن. ڪيڏي نه عزت هُوندي هُئس ۽ ڌيءُ ڪيئن نه پنھنجين ئي نظرن ۾ ڪيرائي ڇڏيس.
پيءُ هڪ ڊگهو شُوڪارو ڀري پاسو بدلايو ته کٽ هُن جي اهنجن وانگر چيچلائي ماٺ ٿي وئي.
گهري خاموشي هُئي. سامھُون رُڳو ڌيءُ ويٺي هُئي جا مُنھن تي ٻانھن ڏئي سُتل پيءُ ڏانھن نھاري رهي هُئي. هوءَ ئي ته هُئي جنھن پيءُ کي جيئري ئي قبر ۾ لاهي ڇڏيو هو. هجُومن جي وچ ۾ پيءُ جو پٽڪو لاهي هُن جي اَڇن وارن ۾ ڌُوڙ وڌي هُئائين.
۽ پاڻ..... پاڻ ڪھڙي زندهه هُئي؟ آئي وئي جي نظرن ۾ ڪِريل هُئي. ڊڄي ڊڄي پئي ڳالھائيندي هُئي ته متان ڪو گُٿو لفظ نڪري ۽ موٽ ۾ تڏهن ڪيڏو نه زهر ڀريل محسُوس ڪندي هُئي. ان لفظ ۾ ڄڻ ته کيس سرِ عام سنگسار ڪيو ويندو هُجي.
اُها شام به ڪيڏي نه اُداس ۽ ٿڪل ٿڪل هُئي. هر طرف چُپ چُپات هُئي. جلال چانڊئي جي شوقين گُلوءَ هوٽل واري کي به الائي ڇا ٿي ويو هو؟ سارو ڏينھن هلندڙ ٽيپ رڪارڊر چُپ هُئس. نه چپڙيون هُيون نه يڪتارو هو ۽ نه جلال چانڊئي جو آواز هو.
انھن اُداس گهڙين ۾ پوڙهو سبزيءَ وارو سڄي ڏينھن جي رولڙي کان پوءِ گهر واپس وري رهيو هو. ريڙهيءَ جو اڳيون ٽائر پنچر ٿي ويو هُئس، جنھن ڪري ريڙهيءَ ڌِڏڪو پئي کاڌُس.
گهر جي اڳيان لنگهيو ته ٿڪل ٿڪل آواز ۾ هوڪو ڏنائين. هوڪي تي ڌيءُ تڪڙ ۾ جست جو ٿالھه کڻي هُن ڏانھن وڌي آئي. اَگهن تي پڪائي ٿيڻ لڳي. پوڙهي جو قسم تي قسم ۽ هُن جي پڪائيءَ تي پڪائي هُئي.
۽ تڏهن نه ڏٺو هُئائين ته هُن کي ڪو سامھون هوٽل تان ڪُرسي ريڙهي هُن ڏانھن ڏِسي رهيو هو. هوءَ سبزي وٺڻ ۾ مگن هُئي. پوءِ اوچتي نظر ويس ته کڻي ٻيھر کلون اُڇلائڻ آئي ته وري ڏٺائين ته هُو اڃا به اُتي ويٺو هو ۽ هُن ڏانھن ڏِسي رهيو هو ڄڻ پنڊ پاهڻ ٿي ويو هو.
الائي ڪير آ ماريو؟ کيس خوف ٿيڻ لڳو. پڻس اڃان گهر نه پھتو هو. تڏهن اوچتي هڪ انديشو ذهن ۾ اُڀريس. جي زوريءَ گهر ۾ گهڙي اچي ته مان زائفان ذات ڇا ڪري سگهنديس؟ تڪڙ ۾ در ڏنائين.
پوءِ هُو روز اچڻ لڳو ۽ ڪنھن نه ڪنھن بھاني هُن جي گهر اڳيان اچي گُذري ويندو هو يا ڪڏهن ڪنھن ٻار سان ڳالھائيندو ته ڪڏهن وري سامھون واري پول کي ٽيڪ ڏئي پيو هُن ڏانھن ڏِسندو. اها هُن جي روز جي ڪِرت هُئي.
۽ هڪ ڏينھن ته حد ٿي وئي. ڌيءُ دروازي کي ٿورو کولي ٻاهر طرف پئي نھاريو ته هُو سامھون واري هوٽل تان اُٿي هُن جي ڀر سان آيو هو. پوءِ وڏيءَ دليريءَ سان هڪ لفافو هُن جي آڏو ڦٽي ڪري رفو چڪر ٿي ويو.
ڌيءُ پيرن تائين ڪنبي وئي هُئي. ڄڻ ته لفافي ۾ ٻُڪ وِڇُن جو بند هُجي. تڪڙ ۾ لفافو کڻي ورتائين. ڊپ وَڪوڙي ويس. جي ڪنھن ڏِسي ورتو ته ڀنڀور کي باهه لڳي ويندي.
در بند ڪري خط کوليائين. پڙهيائين ته ساهن جي رفتار تيز ٿي ويس. خط ۾ نوجوان پنھنجيءَ محبت جو ڏاڍي روايتي نمُوني اظھار ڪيو هو.
پوءِ ٻن چئن ڏينھن بعد نوجوان جو پيءُ ماءُ هُن جي گهر آيا هُئا پر پيءُ کي اهو رشتو قبُول نه پيو. ڌيءُ ڳالھائي نه سگهي. فقط پيءُ ڳالھايو. پاڻ برادريءَ کان ٻاهر نه ڪندا آهيون! نه ڏيون نه وٺون! ٺپ جواب ڏئي ڇڏيائين. نوجوان جي ماءُ مُسلمان هُجڻ جو ڪمزور دليل ڏنو پر پيءُ اُتي به ذات پات جي فرق کي مضبُوط هٿيار بڻائي ورتو. مائٽي نه ٿي.
ڌيءُ کي ڏاڍو ڏُک ٿيو. ڪيڏو نه خوش گُذاري ها اُتي جتي سندس چاهيندڙ هو؛ جتي محبت جي نالي ۾ سندس پُوڄا ٿئي ها. جنھن هُن لاءِ خودڪشي ڪرڻ جي دعوا ٿي ڪئي سو ڪيڏو نه سُکي رکيس ها پر پيءُ پنھنجي هلائي. پڙهيل ڳڙهيل پيءُ ذات پات جي پُراڻن پيچرن تي ليڪو ڪڍي بيھي رهيو. ٻئي جتي هُئا اُتي ئي بيھجي ويا. پيءُ جو پاتل ليڪو نه ڌيءُ اورانگهيو نه ئي نوجوان ايڏي همت ڪري سگهيو.
پوءِ گهڻن ڏينھن کان پوءِ هڪ ڏينھن نوجوان وري ظاهر ٿيو. ڏاڍو دُکي، ڏاڍو اُداس پئي نظر آيو. ڀانءِ ته سڄيءَ دُنيا جو غم سمائي ڇڏيو هُئائين پنھنجي اندر ۾! ڏاڙهي وڌيل، اکيون ڏرا ڏنل! ڪيڏو نه اُجڙي ويو هو. ڪيڏو نه بدلجي ويو هو!
ڌيءُ جي سيني ۾ دل، ڪنھن بند پکيءَ جيان اُڇل کاڌي، هڪ سُڏڪو اُڀري ويس. هيءُ ڪھڙو پيار هو جنھن ۾ وڇوڙي جا سُور کڻي جيئڻو ٿي پيو؟ نه ڳالھائڻ نه ٻولھائڻ! ڪُجهه به هڙ حاصل نه! پوءِ ڇو ويھي ڏُک ڏجن ۽ پرائجن؟ ڌيءُ جي اکين ۾ ڳوڙها ڀرجي آيا. هٿ جو اشارو ڪري اُتان ئي هٽي وڃڻ لاءِ چيائينس پر نوجوان ويو نه! هُن ڏانھن وڌي آيو.
پريان ماڻھو اچي وڃي رهيا هُئا. گلوءَ جي هوٽل تي جلال چانڊئي جي ڪيسٽ هلي رهي هُئي. چپڙين ۽ يڪتاري جو آواز اچي رهيو هو. ماڻھن وٽ زندگي هُئي پر ڌيءُ جي اندر ڄڻ ته موت واسو ڪري ويو هو. ڊپ هُن کي وڻ ويڙهيءَ جيان وَڪوڙي ويو. ڌيءُ ڪُجهه به چئي نه سگهي. نوجوان ڳالھايو سُڀاڻي صُبح جو ساڍي چئين وڳي ايندس! تيار رهجانءِ!
نه نه! نه اچجانءِ! در جي اوٽ مان ڏڪندڙ آواز ۾ چيائين مان اها خواري نه کڻندس.....
صرف چند لمحن جي ميلاپ لاءِ اچجانءِ! پوءِ وري نه ايندس. اچجانءِ وڇوڙي لاءِ اچجانءِ!
پويان لفظ هُن جي نڙيءَ ۾ ڦاسي پيا. وڏيءَ مُشڪل سان پاڻ تي ضبط ڪيائين ۽ اُتان هليو ويو.
۽ ڌيءُ ها ۽ نه جي وچ لَڙڪي پئي. لُڇ پُڇ، هيڏي هوڏي وڏي آزمائش! ڪنھن کان صلاح وٺي؟ ڪير کيس سنئين دڳ وٺي وڃي؟ ڪھڙو دڳ صحيح هو ۽ ڪھڙو غلط؟ تنھن جو فيصلو ڪري نه ٿي سگهي. هڪ پاسي پيءُ جي مٿي جا اڇا وار هُئا؛ اَنا هئي ۽ اُن جا پاتل لِيڪا هُئا ۽ ٻئي پاسي هُن لاءِ موت کي ڀاڪُر پائيندڙ نوجوان هو. هُن جي آخري خواهش هُئي. وڇوڙي کان اڳ ميلاپ جي چري چاهت هُئي. آخر ڇا ڪري؟ ڪيئي ڀيرا فيصلو ڪيائين ته نه ويندي. ڇا و لڳي اهو اوپرو ۽ اڻڄاتل نوجوان هُن جو؟ ڇو ٿي تڙپي هُن لاءِ؟ پر جڏهن به اهو فيصلو ٿي ڪيائين تڏهن نوجوان جو اُداس چھرو هُن آڏو ڦري ٿي ويو. ڏاڍو دُکي، ڏاڍو ويڳاڻو! تڏهن هنيانءُ مُٺ ۾ ٿي اچي ويس.
سڄي رات ائين ئي گُذاري هُئائين ٻُڏ تر ۾! جيئن جيئن رات وهامڻ ٿي لڳي تيئن هُن جي پريشاني به چوٽ چڙهندي پئي وئي.
۽ پوءِ جڏهن ٺيڪ ساڍا چار ٿيا هُئا ته هوءَ اُٿي. پير پير ۾ ڏئي چورن وانگر در تي آئي. پريان چوڪيدار پنھنجي وجُود جو احساس ڏيارڻ لاءِ رکي رکي سيٽي وَڄائي رهيا هُئا ۽ ان سان گڏ وڏي واڪ خبردار به چئي رهيا هُئا.
ٻاهر نوجوان ڀت سان لڳي بيٺو هو. ڌيءُ جي حالت هراسيل هرڻيءَ جھڙي ٿي وئي هُئي. خوف هُن جي وڏين وڏين اکين مان ليئاڪا ٿي پاتا. ساهه روڪي در کوليائين ۽ پوءِ ڌڙڪندڙ دل سان وڃي مليس.
نوجوان جو آواز ڳورو ٿي ويو. سامھُونءَ واري اُونداهين پاسي ڏانھن هلڻ لاءِ چيائينس. ڌيءُ انڪار ڪيو. نوجوان ايلاز ڪيا. نويڪلائيءَ ۾ چند لمحا گهارڻ لاءِ زور ڀريائينس پر هُن جي سيني تي ڪنھن خوف جي سر رکي ڇڏي هُئي. هڪڙو پير به اڳتي پائڻ لاءِ تيار نه هُئي. نوجوان ڏُکاري لھجي ۾ ڏوراپو ڏنس. جي ايڏي پڪي هُئينءَ ته پوءِ ڇو آئينءَ؟ نه اچين ها. مان اهو سوچي هليو وڃان ها ته مُنھنجي محبت هڪ طرفي هُئي. ڌيءُ ڪُجهه نه ڳالھايو. وري به نوجوان ڳالھايو پوءِ وڃان؟ ڪيڏي آزي، ڪيڏي نه التجا هُئي هُن جي دُکي آواز ۾! ڌيءُ پاڻ کي ڪنھن کُوري ۾ جلندي محسُوس ڪيو هو. هنيانءُ ڀرجي آيُس. ڪنڌ جي هلڪي اشاري سان ها ڪري چُپ چاپ هُن جي پُٺيان هلڻ لڳي. هو هڪ گهٽي ڇڏي اسڪُول جي ڀر واري خاموش حصي ۾ آيا.
پوءِ اڃا ٻه گهڙيون به هڪ ٻئي سان گُذاري نه سگهيا هُئا. هڪ ٻئي کي چڱيءَ طرح ڏٺو به نه هُئائون. نه ساهه ساهن سان ٽڪرايا هُئا ته وٺ وٺ ٿي وئي هُئي. پھري تي بيٺل چوڪيدارن کڻي هُنن ڏانھن ڊوڙ پاتي. پوليس چوڪي ويجهي هُئي. ٻئي پڪڙجي آيا.
ٿاڻي تي ٻنھي ڏاڍو لِيلايو؛ ايلاز ڪيا؛ ٻانھون ٻَڌيون؛ ڪارو ڪاري ٿي وڃڻ واري ڊَپ جو اظھار ڪيائون؛ رُنا پِٽيا؛ واسطا وِڌائون پر اڳيان به پوليس هُئي؛ ڏاڍي هُئي! ڪُجهه به نه وَريُن.
ٿاڻي جي پَٽ تي مُنھن گوڏن ۾ لڪائي ڌيءُ روئڻ لڳي. ڌيءُ لاءِ زندگيءَ جو هيءُ رُوپ ڪيڏو نه بُڇرو، اَذيت ڀريو ۽ شرمناڪ هُيو. اوپرن ماڻھن وِچ ۾ ڀڳل عورت هُجڻ جو احساس هُن کي اندر ئي اندر گهُٽي ماري رهيو هو. ائين ٿي لڳس ڄڻ ته کيس وڏي هجُوم آڏو ننگو ٿيڻو پيو هُجي. ڪيئن نه ندامت جي احساس کان ڪنڌ کڻي هيٺ ڪيو هُئائين.
صُبح ٿيو ته ڏينھن جي روشنيءَ ۾ مُنھن وڌيڪ روڙجي ويس. ڇا ته حالت ٿي وئي هُئس! شروع شروع ۾ نوجوان جي به ساڳي حالت هُئي پر هاڻي هُو سامت ۾ اچي ويو هو. هُو مرد هو. ڌيءُ جي ڀيٽ ۾ طاقتور! هن سماج جو اڏيندڙ! هُن پنھنجي ڪنھن دوست ڏانھن ٽيليفون ڪيو هو.
پوءِ دوست جي اچڻ تي ٻنھي کي ڇڏائڻ لاءِ اڃان ڳالھيون هليون پئي. پوليس جو دهمان هو. اخبار ۾ خبر ۽ ڦوٽو اچڻ جا دڙڪا هُئا. پئسن جي ڏيتي ليتي اڃا نه ٿي هُئي ته پيءُ ٿاڻي تي اچي پھتو. ڪمزور، هيڊو چھرو، ڪنڌ جهُڪيل! ڪنھن سان به نظرون ملائڻ جي سگهه نه هُئس. ڌيءُ کي ڏٺائين ته الائي ڪيئن ساڻي ساڻي بُت ۾ طاقت اچي ويس؟ هوش حواس وِڃائي ويٺو. ٿڦاڙن، ڀُونڊن ۽ گارين سان وڃي ورتائينس. پوءِ ڌيءُ مان هٿ ڪڍي پاڻ به روئڻ لڳو.
گهر کان ٿاڻي ۽ ٿاڻي کان گهر جو سفر هُيو ته فقط چئن ڪلاڪن جو پر انھن چئن ڪلاڪن ۾ ڇا نه ٿي گُذريو هو؟ هر پاسي بدنامي، خواري ۽ آڱرين جا اشارا هُئا ۽ انھن وچ ۾ پيءُ ۽ ڌيءُ هلڪا پڪا، هراسيل ۽ ڊنل هُئا. زندگي سزاوار وانگر ٿي ڪاٽيائون.
وري نوجوان ڪُجهه ڏينھن رکي مائٽيءَ لاءِ ماڻھو موڪليا. هن ڀيري پيءُ نه فقط انڪار ڪيو پر مائٽي کڻي ايندڙن کي گاريون به ڏئي ڪڍيائين. هيڏيءَ بي عزتيءَ کان پوءِ به ان کي ڌيءُ ڏيان؟ ٻُڏي نه مران؟ هُن وري به فيصلو ڪري ورتو. ڏاڍو تڪڙو فيصلو! ضد ۾ اچي پري جي هڪ مائٽ کي ناٺي بڻايائين جيڪو عُمر ۾ ڌيءُ کان سڄا سارا ٻارهن سال وڏو هو.
شروع شروع ۾ ڌيءُ ڪوشش جي باوجُود پاڻ کي خوش رکي نه سگهي پر پوءِ آهستي آهستي هُن سان؛ هُن جي گهر ڀاتين سان مانُوس ٿيندي وئي. هاڻي هوءَ اُتي خوش گُذارڻ لڳي هُئي. مُڙس مٿانئُنس اول گهول ويندو هُيو. جيڪو انگل ڪندي هُئي پُورو ڪندو هُئس. عُمر ۾ ننڍي هُيس تنھن ڪري ٻن آڱرين جو ڀُونڊو به نه ڏنو هُئائينس.
پر هڪ ڏينھن وڃي ڪُھاڙي کنيائين. ڪنھن ماڻھوءَ زال جي ماضيءَ جو طعنو ڏنو هُئس. مُڙس سھي نه سگهيو. غيرت ۾ اچي ويو. سس سھرو وچ ۾ نه اچن ها ته ڌيءُ ڳڀا ڳڀا ٿي وڃي ها. طلاق ڏئي ڇڏيائينس.
هوءَ گهر موٽي آئي. اڳي ڀڳي هُئي ۽ هاڻي طلاق جو ڳٽ به ڳچيءَ ۾ وڌل هُئس.
پيءُ پاسو مٽائي ڌيءُ ڏانھن ڏٺو. ڌيءُ هاڻي رَئي جي پلوَ سان ڳوڙها اُگهي رهي هُئي. پيءُ جي ڪاوڙ هاڻي آهستي آهستي ڍري ٿيڻ لڳي. هُن کي ڌيءُ مٿان ترس اچڻ لڳو. هُن کي محسُوس ٿيڻ لڳو ته ڌيءُ جي بدناميءَ ۾ هُو به ايترو ئي حصيدار هو جيترو سندس ڌيءُ هُئي. هُو ئي ته هو جنھن نوجوان سان هُن جي شادي نه ڪرائي پنھنجيءَ ۽ ڌيءُ جي دُنيا کي باهه لڳائي ڇڏي هُئي.
هاڻي هُن کي وري نوجوان ياد اچڻ لڳو جنھن جي اڳ ڪيڏي نه بي عزتي ڪئي هُئائين. سڀني آڏو گاريون ڏنيون هُئائينس. ڌَڪ هنيان هُئائُنس پر هُن موٽ ۾ ڪُجهه به نه چيو هو.
هاڻي هُن کي وري ڌيءُ تي قياس اچڻ لڳو. ڌيءُ هن وقت زندگيءَ جي جنھن موڙ تي بيٺي هُئي اُتي ڪنھن وٽ به هن لاءِ همدردي نه هُئي. پنھنجائپ نه هُئي. پيار نه هو. نفرت هُئي. هاڻي ته کيس ڪارو چور به قبُولڻ لاءِ تيار نه هو. تڏهن نوجوان ڪيئن نه هُن لاءِ وري پنھنجائپ کڻي آيو هو. همدردي کڻي آيو هو. ڪيئن نه اليڪٽرڪ پول وٽ بيھي گُونگي آڇ ڏني هُئائين ۽ پيءُ ڪيڏيءَ نه ڪٺورتا سان موٽ ڏني هُئس بنا سوچڻ ۽ سمجهڻ جي!
پيءُ جي دل هاڻي ڀرجي وئي. نڙيءَ ۾ هلڪو هلڪو چُڀڪو ٿيڻ لڳس. ڄڻ ڪُجهه نڙيءَ ۾ ڦاسي پيو هُجيس. هُو اُٿيو. کُليل وارن واري مايوس ۽ غمگين ڌيءُ ڏانھن ڏٺائين ۽ ٻاهر نڪري آيو.
ٻاهر هر شئي تي اُداسي ڇانيل هُئي. ڄڻ ڪنھن ڏُهاڳڻ وڏي ڏُک منجهان آهه ڀري هُجي! سج ڦاسي گهاٽ جي قيديءَ وانگر آخري پساهه کڻي رهيو هو. ڪو هُل هنگامو ڪونه هو. ماڻھو ائين چُپ چُپ ۽ مايُوس ٿي نظر آيا ڄڻ ڪنھن جي پٿر تي گڏ ٿيا هُجن.
تڏهن انھن اُداس گهڙين ۾ پيءُ هڪ فيصلو ڪري ورتو. ذات پات جي پُراڻن پيچرن تي پاتل لِيڪا پاڻ ڊاهڻ جو فيصلو! هُو موت جھڙي اُداس ماحول مان نڪري نوجوان جي گهر ڏانھن هلڻ لڳو.

نظر انداز ٿيل احساس

انھيءَ لکڻ مان تو کي ڇا ٿو ملي؟ لکڻ به ڪو ڪم آهي؟ ڪم اُهو ڪر جنھن سان ڪُجهه هڙ حاصل ته ٿئي.
تو کي فن ۽ انھيءَ جي اهميت جو اندازو ڪونھي. هيءُ جيڪي مان ڪريان پيو هڪ ڏينھن ڏِس ته مُون کي ڪٿي ٿو پھچائي؟
ڏُک اهو ئي آهي فھميده ته تُون ادب ۽ اُن جي اهميت کان اڻواقف آهين. اها به ته هڪڙي عورت هُئي نه جنھن هڪ ڏاهي سان شادي ڪئي. توڙي جو هوءَ وڏ گهراڻي عورت هُئي. ڀاڻس وزير هو پر مُڙس جي غُربت ۾ ڪڏهن مُڙس کي غريبيءَ جو طعنو نه ڏنائين. تو کي شايد يقين اچي ته هڪ پاسي انھن جو ٻار سخت بيمار هو ۽ ٻئي پاسي اهو ڏاهو لکڻ جي عمل کي جاري رکيون پئي آيو. سندس چوَڻ هو ته مان جنھن ٻار کي تخليق ڪري رهيو آهيان سو ڪڏهن به مري نه سگهندو.
پوءِ؟
پوءِ اهو ٻار مري ويو پر هُن جي اها تخليق اڄ به زندهه آهي جنھن پوريءَ دُنيا کي ڌوڏي ڇڏيو آهي.
پر مان تُنھنجي سکڻي شوق جي پُورائي لاءِ ائين نه ڪنديس.
۽ اڄ هڪ ئي هفتي ۾ هيءُ ٽيون واقعو ٿيو آهي. هُو هڪ ٻئي جي آمھون سامھُون اچي بيٺا آهن جيئن عدالت جي ڪٽھڙي ۾ فريادي ۽ جوابدار! ٻنھي جي هڪ ٻئي تي جرح شروع ٿي چُڪي آهي. بند ڪمري ۾ لفظن جي ڏي وٺ باهه جيان ٻنھي کي جلائڻ لڳي ٿي.
تو پنھنجي رويي تي ڪڏهن سوچيو آهي؟
ڇا ڪيو آ مُون؟
ٽئين ڏينھن خالد کي جيڪي ڪُجهه چئي رهي هُئينءَ ڇا مطلب هو ان جو؟
ڇا چيو هُيم؟
ته پيءُ وانگر نه ٿجانءِ! ڇو مُون ۾ ڪھڙي خرابي آهي؟ اها ته تو کي ڪڏهن به روايتي مرد وانگر پنھنجي ٻانھي ناهي سمجهيو. پير جي جُتي ناهي محسُوس ڪيو.
ڀلي ائين ڪري ڏِس! مان تُنھنجي ٻانھي ٿي ڪونه رهندس.
مُون تو کي ڪڏهن ان نظر سان ڏٺو آهي ڇا؟
اڳي ته نه پر هاڻي محسُوس ٿئي ٿو.
ڇا؟
تو ٽئين ڏينھن جنھن طريقي سان مُون سان ڳالھايو هو اُن جو ڪھڙو مقصد هو؟
ڪھڙو مقصد هو؟
اهو ئي ته هاڻي مُون کي دٻائيندو ۽ هيسائيندو رهندين پر مُون کي ان جي ٽڪي جي به پرواهه ڪانھي.
تون ان مسئلي کي پاڻ وڌائڻ ٿي چاهين!
مُون ته ڪُجهه به نه ڪيو آ! مان ته هر ڏُک ۾، تڪليف ۾ تو سان گڏ رهي آهيان؟
۽ مان...... مان جيئن تو سان هليو آهيان اُن جھڙو ڪو مثال آهي تو وٽ؟
ڀلا مان تو سان ڪھڙو خراب هلي آهيان؟
تو هيل تائين مُنھنجي ڏُک کي، مُنھنجي احساس کي سمجهڻ ئي نه چاهيو آهي!
مھرباني ڪري مُون سان اها لفاظي نه ڪر! سِڌو ڳالھاءِ!
مُنھنجو اهو ئي ته الميو آهي ته مان ڪڏهن به تو کي دل کولي پاڻ ڏيکاري نه سگهيو آهيان.
اهو به تُنھنجيءَ ڪھاڻيءَ جو مڪالمون آهي ڇا؟ ٿڌا شُوڪارا ٿو ڀرين! مُون سان شادي ڪري پڇتائين ٿو ڇا؟
مان وڌيڪ ڳالھائڻ نه ٿو چاهيان فھميدا!
۽ مُنھنجي جيڪا بي عزتي ڪيئي سا آئي وئي ٿي وئي ڇا؟
مُون چيو نه فھميدا ڪنھن ٻئي موضُوع تي ڳالھاءِ! مُون کي ٿوريءَ ٿوريءَ ڳالھه تي جاهل ڇو سڏيندو آهين؟
مُنھنجيءَ نظر ۾ هر اُهو شخص جاهل آهي جيڪو ٻارن کي ماري ٿو.
ته ماءُ جي ڪا جوابداري ڪانھي؟
پيءُ ماءُ جي اها جوابداري آهي ڇا ته گهر ۾ هڪڙو ٿاڻو قائم ڪري اُتي صُوبيدار بڻجي ويھي رهجي.
مان جو خالد کي ماريان ٿي ته مُنھنجي اولاد نه آهي ڇا؟ نوَن مھينن جا سُور ڇا تو کاڌا هُئا جو ايڏي وارثي ٿو ڏيکارين؟
فھميدا! ائين ته ٻار نفرت کڻي وڏو ٿيندو. ضدي ۽ هوڏي بڻجي آزار پيدا ڪندو.
ڪنھن لاءِ؟
تو لاءِ، مُون لاءِ ۽ دُنيا وارن لاءِ!
اهو به تُنھنجيءَ ڪنھن ڪھاڻيءَ جو مڪالمون آهي شايد!
مان ان موضُوع تان هٿ کڻان ٿو. هاڻي مان هڪ لفظ به ڪونه ڳالھائيندس.
تون ٿوريءَ گهڻيءَ ڳالھه تي خالد اڳيان مُون کي بي عزتو ٿو ڪرين. گهٽ وڌ ٿو ڳالھائين. مُنھنجي هِن گهر ۾ ڇا اها عزت آهي؟ ٻُڌاءِ!
خاموشي!
اوڙو پاڙو ۽ شريڪ ٿو مون تي کلائين! ڇو؟
صاف ڳالھه آهي فھميدا! مان خالد کي مار کائيندو ڏِسي نه ٿو سگهان. خُدا جي واسطي گهر کي گهر رهڻ ڏي! ٿاڻو نه بڻاءِ!
۽ خُدا جي واسطي تُون پنھنجي ڳالھائڻ کي درست ڪر! اها گُفتگوءِ مُون کي زهر ٿي لڳي.
فھميدا! اڄ مان هڪ نتيجي تي پھتو آهيان.
ڪھڙو؟
اهو ته مُون کي تو سان صرف مرد بڻجي ورتاءُ ڪرڻ گهُرجي جيڪو زال کي پير جي جُتيءَ جيتري اهميت ڏيندو آهي پر مُنھنجو الميو اهو آهي ته مان ائين به ڪري نه ٿو سگهان.
تڏهن ته چوانءِ ٿي ته ڀل اهو شوق به پُورو ڪري ڏِس!
مُنھنجي خيال ۾ گُفتگوءَ کي اهو موڙ ڏيڻ کان بھتر آهي ته ڪو صحيح دڳ وٺون. اچ ته ايمانداريءَ سان پنھنجي پنھنجي غلطين جو اعتراف ڪريون. جيڪي مُون ۾ خاميون آهن مان اُنھن کي درست ڪرڻ جي ڪوشش ڪريان ۽ تُون به پنھنجي ان رويي کي بدلائڻ لاءِ سوچ!
مُون کي طلاق گهُرجي!
طلاق! تون هوش ۾ ته آهين فھميدا؟
ها! مان هوش ۾ آهيان. تُون ڪنھن اهڙيءَ عورت سان وڃي شادي ڪر جيڪا گهڻو پڙهيل هُجي؛ مُھذب هُجي ۽ تُنھنجي ادب ۽ فن جي قدردان به هُجي.
مون چيو نه اها گُفتگوءِ اسان کي تباهيءَ ڏانھن پئي گِھلي وڃي. اچ ته ان کان بچڻ جو ڪو رستو ڳوليون.
گهر ۾ هيڏو ڪاڪڙو ڪيئي. اهو سوچيئي ته چئن زائفن ۾ مُنھنجي به ڪا عزت هُوندي يا احساس تو وٽ ئي آهن بس!
سچي ڳالھه اها آهي ته اهو تُنھنجيءَ روش جي خلاف مُنھنجو ننڍڙو احتجاج هو.
۽ تُنھنجو اهو انداز مُون کي بلڪُل پسند ناهي. نفرت ٿي وئي آهي تو کان ۽ تُنھنجيءَ سوچ کان!
تون مُون کي سنگسار ڪرڻ تي سَندرو ڇو ٻَڌي بيٺي آهين فھميدا؟
تڏهن ته چواءِن ٿي ته مُون کي طلاق ڏي!
ايتري انتھا نه ڪر فھميدا! جو واپس وَرڻ جا سڀئي دڳ بند ٿي وڃن!
مان اهو ئي ته چاهيان ٿي.
جي مان طلاق نه ڏيانءِ ته......
ته پوءِ تو سان ڪورٽ ۾ مُلاقات ٿيندي.
فھميدا...... فھميدا! اهڙا واقعا اڳ به اسان جي زندگيءَ ۾ ٿيندا رهيا آهن. انھن کي اڳي جيان در گُذر ته ڪري سگهجي ٿو.
پر مُون کان هاڻي اهو برداشت نه ٿو ٿئي.
مڃان ٿو ته پنھنجن روين سان اسان ٻنھي هڪ ٻئي کي مايُوس ڪيو آهي پر ان کان الڳ هڪڙي ٻي سچائي به موجُود آهي ته اسين هڪ ٻئي کي چاهيون به گهڻو ٿا.
اها ته تُنھنجي غلط فھمي آهي.
ته هيترو وقت تُون مُون کي صرف برداشت ڪندي رهي آهين!
تون پاڻ به ته ائين ئي ڪندو رهيو آهين.
ڇا ڪيو اٿم؟
جيڪي عشق ڪيا اٿئي مُون کي اُنھن جي خبر ناهي ڇا؟
اهو مُنھنجو ماضي هو. اڄ مون هر عورت ۾ پھريان تو کي ڏٺو آهي ۽ پوءِ ان کي!
تون هيل تائين مُون سان اها لفاظي ئي ته ڪندو رهيو آهين. مُون کي تُنھنجي سڀ خبر آهي.
نفرت جي انتھا کي پھچڻ کان اڳ فھميدا مُنھنجي محبتن کي به ياد ڪر!
مُون کي صرف تُنھنجون زيادتيون ٿيون ياد اچن. هيل تائين تون مُون کي نظر انداز ئي ته ڪندو رهيو آهين.
جذباتيت جي انتھا ويل رُڳو هڪ طرفيون ڳالھيون ياد اينديون آهن فھميده! مان تو کي ياد ڏياريان ته مون تو کي خوش رکڻ لاءِ پنھنجي خواهشن کي ڪڏهن به اهم ناهي ڄاتو....
تون سُست ۽ ڪاهل آهين. تو پاڻ کي ڪڏهن به بدلائڻ ناهي چاهيو. گهر ۾ اڻپُورائي آهي. تو ان جي خاتمي جو ناهي سوچيو. فقط تصوُراتي دُنيا ۾ رهڻ وارو ماڻھو آهين تون.
مُون کي جيڪو ڪُجهه بڻجڻو هُيو؛ سماج ۾ جيڪا حيثيت جوڙڻي هُئي سا جوڙيم. ان کان وڌيڪ ٻيو ڇا ڪريان؟
تو پنھنجيءَ خود پسنديءَ جي ڪري اسان سڀني کي رُڳو عذاب ئي ڏنا آهن. مُنھنجن خوابن کي تو ڪڏهن به پُوري ڪرڻ جي ڪوشش نه ڪئي آهي.
ڪنھن جا خواب هِتي پُورا ٿيا آهن؟ ماڻھن جو ڪيترو حصو آهي جن کي پنھنجن خوابن جي من پسند تعبير ملي هُجي؟
مان ٻين سان ٻَڌل نه آهيان. جنھن گهر مان آئي آهيان اُن گهر جھڙيون خوشيون گهُرجن جيڪي تُون ڪڏهن ڏئي نه سگهيو آهين.
فھميدا! مُنھنجي اها ئي ته خامي آهي نه ته ان سماجي حيثيت ۾ تُنھنجي پيءُ جي برابري ڪري نه سگهيو آهيان.... بس نه!
تون حالتن کي بدلائڻ لاءِ ڪڏهن به سنجيدو نه رهيو آهين.
ڪيئن؟
مان تو کي آئيني ۾ تُنھنجي صُورت ڏيکاريان! تُنھنجو اصُل رُوپ! هوائي ڳالھيون ڪرڻ وارو، خوابن ۾ جيئڻ وارو!
فھميدا! مُون نه ٿي چاهيو ته اسين الڳ ٿي وڃون پر تُنھنجي هٺ ڌرميءَ اڳيان شڪست کائي ويو آهيان. تُون وڃڻ چاهين ته وڃ هلي مان ڪونه روڪيندوسانءِ!
باقي پاڻ کي نه بدلائجانءِ! زماني جي ترقيءَ ۾ حصو نه وٺجانءِ!
مُنھنجي ضبط جو ائين امتحان نه وٺ فھميدا! جي وڃڻ چاهين ٿي ته پوءِ بيٺي ڇو آهين؟
۽ خالد لاءِ ڇا ٿو چوين؟ اهو معاملو هاڻي ئي طئه ڪري ڇڏ!
ان لاءِ جيڪو تُنھنجي من ۾ اچي ڪر! مان خالد کي تُنھنجي فيصلي اڳيان ديوار ڪونه بڻائينديس.
ان مھل اَٺن سالن جو خالد انور ڪمري ۾ داخل ٿئي ٿو. ٻنھي اڳيان پنھنجن احساسن کي ائين نظر انداز ٿيل ڏِسي ٿو ته ٻيو ڪُجهه نه ٿو ڪري ٻه ننڍڙا هٿ مُنھن تي ڏئي روئڻ لڳي ٿو.