ناول

موٽڻ جنين مهڻو

ھي ڪتاب مشھور يورپين ليکڪ هنري رائڊر هيگرڊ جي جڳ مشهور ناول Allan Quartermain جو ترجمو آھي، جنھن جو سنڌيڪار شاعر ۽ ليکڪ علي نواز ڏاھري آھي.
پنھنجي نوعيت جو نھايت دلچسپ، سبق آموز ناول، زندگيءَ جي لاهن چاڙهن جا اهڙا ته چٽا عڪس پسائي ٿو، جن ۾ همت ۽ حوصلي جي قوت پاڻمرادو مايوسي ۽ ٿڪاوٽ مٿان حاوي ٿيندي ٿي وڃي، هن ناول ۾ ليکڪ هڪ ڪردار جي طويل سفر جي ڪٿا ۾ رڻ پٽ، زميني حياتيات سان ويڙهه، رومانس ۽ سامونڊي مشڪلاتن سان منهن ڏيڻ جي سگهه کي اڀارڻ ۾ مڪمل ڪامياب نظر اچي ٿو، اهوئي سبب آهي جو هن ناول کي فلمبند ڪندي هالي ووڊ جي فلمسازن خوب ناڻو ڪمايو.
  • 4.5/5.0
  • 2490
  • 1153
  • آخري ڀيرو اپڊيٽ ٿيو:
  • ڇاپو 1
Title Cover of book موٽڻ جنين مهڻو

موٽڻ جنين مهِڻو

(جڳ مشهور ناول Allan Quartermain جو ترجمو)

هنري رائڊر هيگرڊ

ترجمو

علي نواز ڏاهري


ڊجيٽل ايڊيشن:
2019ع
سنڌ سلامت ڪتاب گهر  

حق ۽ واسطا اداري وٽ محفوظ

ڪتاب نمبر 127
حق ۽ واسطا اداري وٽ محفوظ

ڪتاب جو نالو: موٽڻ جنين مهِڻو
موضوع: ناول
ليکڪ: سر رائڊر هيگرڊ
ترجمو: علي نواز ڏاهري
ڇاپو پهريون: آڪٽوبر 2018ع
ڪمپوزنگ: فيصل ميمڻ
ٽائيٽل: شاهزيب ميمڻ
ڇپيندڙ: سمبارا پبليڪيشن
مٺو ٽاور، سامهون عبرت پريس ويجهو دوابا پوليس لائين، گاڏي کاتو حيدرآباد
03003513966

مُلهه: 300 روپيا

Motan Jinhin Mahino
(Novel)
Translated By: Ali Nawaz Dahri
Sambara Publication Hyderabad
03003513966

ڪتاب ملڻ جا هنڌ:
ڀٽائي ڪتاب گهر حيدرآباد، سمبارا ڪنول بُڪ هائوس حيدرآباد، ادبي بورڊ بڪ اسٽال تلڪ چاڙهي حيدرآباد، قليچ ڪتاب گهر سنڌي لينگويج اٿارٽي حيدرآباد، ڪنگ پن بڪ هائوس پريس ڪلب حيدرآباد، ڪامريڊ بڪ اسٽال ڄامشورو. رابيل ڪتاب گهر لاڙڪاڻو، مهراڻ ڪتاب گهر لاڙڪاڻو. وسيم ڪتاب گهر شڪارپور، سنڌيڪا ڪتاب گهر سکر. تهذيب بڪ اسٽور خيرپور ميرس، ٿر ڪتاب گهر مٺي. الفتح نيوز ايجنسي سکر.

ارپنا

هي پيار جو پورهيو پنهنجي

ٽنهي نياڻين

سسئي
خوشبو
۽ سنڌو
۽

ٽنهي پٽن

زوهيب نواز
سهيل نواز
۽ فيصل نواز
جي نانءُ

[b]ــــ علي نواز ڏاهري[/b]

سنڌ سلامت پاران

سنڌ سلامت ڊجيٽل بوڪ ايڊيشن سلسلي جو نئون ڪتاب ”موٽڻ جنين مھڻو“ اوهان اڳيان پيش ڪجي ٿو. ھي ڪتاب مشھور يورپين ليکڪ هنري رائڊر هيگرڊ جي جڳ مشهور ناول Allan Quartermain جو ترجمو آھي، جنھن جو سنڌيڪار شاعر ۽ ليکڪ علي نواز ڏاھري آھي.
پنھنجي نوعيت جو نھايت دلچسپ، سبق آموز ناول، زندگيءَ جي لاهن چاڙهن جا اهڙا ته چٽا عڪس پسائي ٿو، جن ۾ همت ۽ حوصلي جي قوت پاڻمرادو مايوسي ۽ ٿڪاوٽ مٿان حاوي ٿيندي ٿي وڃي، هن ناول ۾ ليکڪ هڪ ڪردار جي طويل سفر جي ڪٿا ۾ رڻ پٽ، زميني حياتيات سان ويڙهه، رومانس ۽ سامونڊي مشڪلاتن سان منهن ڏيڻ جي سگهه کي اڀارڻ ۾ مڪمل ڪامياب نظر اچي ٿو، اهوئي سبب آهي جو هن ناول کي فلمبند ڪندي هالي ووڊ جي فلمسازن خوب ناڻو ڪمايو.

ھي ڪتاب سمبارا پبليڪيشن حيدرآباد پاران 2018ع ۾ ڇپايو ويو آھي. ٿورائتا آھيون سمبارا پبليڪيشن جي سرواڻ ساجد سنڌي صاحب جا جنھن ڪتاب جي ڪمپوز ڪاپي موڪلي ۽ ڪتاب سنڌ سلامت ڪتاب گهر ۾ پيش ڪرڻ جي اجازت ڏني.

اوهان سڀني دوستن، ڀائرن، سڄڻن، بزرگن ۽ ساڃاهه وندن جي قيمتي مشورن، راين، صلاحن ۽ رهنمائي جو منتظر.


[b]محمد سليمان وساڻ
[/b]مينيجنگ ايڊيٽر ( اعزازي )
سنڌ سلامت ڊاٽ ڪام
sulemanwassan@gmail.com
www.sindhsalamat.com
books.sindhsalamat.com

پبلشر نوٽ

انساني حياتيات دنياوي الجهنن ۽ سخت مشڪلاتن باوجود وقت بوقت ڪائناتي وجود مٿان پنهنجا مثبت ۽ منفي اثر ڇڏيندي رهي آهي، تاريخي ورقن ۽ ڏند ڪٿائن جي شڪل ۾ هر ايندڙ نسل ان جي مختلف پهلوئن ۽ ڪردارن جو جائزو وٺڻ واري اهميت کان غافل ناهي رهيو، يورپي ليکڪ هنري رائبر هيگرڊ جو جڳ مشهور ناول Allan Quartermain پڻ پنهنجي نوعيت جو نهايت دلچسپ، سبق آموز ۽ زندگيءَ جي لاهن چاڙهن جا اهڙا ته چٽا عڪس پسائي ٿو، جن ۾ همت ۽ حوصلي جي قوت پاڻمرادو مايوسي ۽ ٿڪاوٽ مٿان حاوي ٿيندي ٿي وڃي، هن ناول ۾ ليکڪ هڪ ڪردار جي طويل سفر جي ڪٿا ۾ رڻ پٽ، زميني حياتيات سان ويڙهه، رومانس ۽ سامونڊي مشڪلاتن سان منهن ڏيڻ جي سگهه کي اڀارڻ ۾ مڪمل ڪامياب نظر اچي ٿو، اهوئي سبب آهي جو هن ناول کي فلمبند ڪندي هالي ووڊ جي فلمسازن خوب ناڻو ڪمايو، جڏهن ته سنڌي ٻوليءَ ۾ پهريون ڀيرو اسان جي سهڻي شاعر ۽ ليکڪ علينواز ڏاهري ترجمو ڪري اسان آڏو آندو آهي.
توڙي جو علينواز ڏاهري هڪ بهترين شاعر طور ڄاتو سڃاتو وڃي ٿو پر سچ ته هو نظم سان گڏ نثر لکڻ ۾ به ڪمال جي دسترس رکي ٿو، سندس اڻ ڳڻيا مضمون ۽ مقالا ته منظر عام تي ايندا رهيا آهن پر هن هنري رائبر هيگرڊ جي جڳ مشهور ناول Allan Quartermain کي ” موٽڻ جنين مهڻو“ جي سنڌي روپ ۾ آڻي پنهنجي هڪ نئين سڃاڻپ ڪرائي آهي، سندس ٻين لکڻين جيان هُن ترجمي جي ڪم ۾ به روايتي ترجمي کان هٽي پنهنجي انداز جو نهايت خوبصورت ۽ دلچسپ ڪم ڪيو آهي، جنهن مان پڙهندڙ يقينن نه فقط لطف اندوز ٿيندا پر اڻ سڌي طرح پاڻ کي ناول جي ڪردارن ۾ ڳولڻ شروع ڪندا، اميد ته سمبارا پبليڪيشن حيدرآباد پاران علينواز ڏاهري جي اڳ شايع ٿيل ٻن ڪتابن ”چانهونءَ مٿان چنڊ“ ۽ ”آڌيءَ رات اروڙ“ کانپوءِ هن پرڏيهي ناول ”موٽڻ جنين مهڻو“ کي پڻ ساڳي موٽ سان نوازيو ويندو.

ساجد سنڌي
سمبارا پبليڪيشن حيدرآباد

پنهنجي پاران : هر ناول نئين ڪائنات آ

زندگيءَ جي پرڪيف بهارن تي، جڏهن ڪي مهينا دوزخ جي ٽانڊن جهڙو قهر بڻجي ڪڙڪندا آهن، ته جيون جون ساريون موسون ئي مٽجي وينديون آهن، ۽ روح جا زخم ٽم ٽم ٿي نيڻن مان برسي پوندا آهن.
ايئن سال 2008ع جي جولاءِ، آگسٽ جا منحوس مهينا مون لاءِ ڏاڍا جيءُ جهوريندڙ رهيا، جو منهنجو ڀائرن جهڙو دوست ۽ دوستن جهڙو ڀاءُ مجيد (عبدالمجيد ڏاهري، ڳوٺ مئا ڇورا، نزد چودڳي، شاهپور چاڪر) جيڪو موبائل تي منهنجي واتان “هيلو ــ Hello” ٻڌندي گلاب جي گل جيان ٽڙي ۽ مهڪي پوندو هو،. آئون کيس سندس ڳوٺ اچڻ جو ٻڌائيندو هوس ته هن جو سارو وجود “انتظار ڀريون اکيون” بڻجي واٽن تي وڇائجي ويندو هو، سو عمر جي اڻپوري منجهند جي سفر ۾ ئي، ڪينسر جي ڪاري نانگڻ جا ڏنگ پنهنجي ڏيل تي سهي، PNS Shiffa Hospital ڪراچيءَ ۾، ڄڻ ته پنهنجي زندگيءَ جا باقي ڏينهن ڀوڳي رهيو هو، ۽ بيرحم بيماري شعلو بڻجي هن جي زندگيءَ جي ڏيئي جي وَٽِ کي ڏاڍو تيزيءَ سان ساڙي ختم ڪري رهي هئي. اسين هن جا سڀئي پيار ڪندڙ، گهرڀاتي، مٽ مائٽ ۽ يار، دوست هانءُ هاري مايوس ٿي ويا هئاسين.
ٻئي طرف وري حيسڪو جي حرامخور مقامي آفيسرن جي نادر شاهي حڪمن تحت، غير سرڪاري طور هيٺئين ۽ خاص ڪري ٽيڪنيڪل اسٽاف جون ريزڪي موڪلون بند ڪيون ويون هيون. 100% رڪوري، چوريءَ تي ڪنٽرول، لائن لاسز تي ڪنٽرول سميت ساريون ذميواريون ٽيڪنيڪل اسٽاف مٿان مڙهيون ويون هيون، ۽ آفيسر آزاد ٿي مال ڪمائي، مٿي پهچائي پنهنجي ڪارڪردگي بهتر بڻائي رهيا هئا، نتيجي ۾ سياسي مداخلت، واڌو ۽ ڊٽيڪشن بلن جي ڀرمار ۽ اضافي لوڊشيڊنگ جي ڪري ملازمن سان هر جاءِ جهيڙا جهڳڙا معمول بڻيل هئا. هوڏهان آفيس ۾ اسڪول وانگر اسيمبلي (جيڪا ٻئي ڪنهن به کاتي ۾ ڪانه ٿيندي هئي) ٽيڪنيڪل ملازمن سان صبح شام ميٽنگون، ڪلاڪن جا ڪلاڪ پڇاڻا، ٻه ٽي منٽ ليٽ ٿيڻ تي مسٽرول تي غير حاصريون، زباني ڇنڊ، شوڪاز، بدليون ۽ الاءِ ڇاڇا.... مڪمل چرٻٽ راڄ جو ڏيک.
صبح جو روز اسيمبليءَ کان پوءِ ٽيڪنيڪل اسٽاف سان ميٽنگ ٿيندي ۽ فرمان جاري ٿيندو ته: “شام ستين وڳي وري ميٽنگ ٿيندي، ضرور اچجو، نه اچڻ وارو پاڻ کي سسپينڊ سمجهي“، ۽ ان ستين وڳي واري ميٽنگ ۾ رات جا ڏهه، يارنهن به ٿي ويندا هئا. دڙڪا، داٻا، بيعزتي تنهن کان سواءِ.
اها ساري سختي ايمانداريءَ سان ڊيوٽي ڪندڙ مزدور ڪارڪنن سان هئي، باقي آفيسرن/يونين ليڊرن جا منظور نظر ماڻهو ڪنهن به پڇاڳاڇا، ميٽنگ يا ڊيوٽيءَ کان بلڪل آجا هوندا هئا. ڪوبه انهن کان پڇڻ وارو نه هوندو هو. انهيءَ صورتحال ۾ موڪل ملڻ جو ته تصور ئي ڪونه هو، خاص ڪري اسان جهڙن مولائي ماڻهن لاءِ، تنهن ڪري صرف آچر جو ڏينهن ئي ملندو هو جو مان پنهنجي محبوب دوست مجيد جي مزاج پرسءَ لاءِ ڪراچيءَ ويندو هوس ۽ ان سان ملي ڀنل نيڻن سان واپس ورندو هوس.
ايئن هڪ آچر تي شام جو سج لٿي مهل، اسپتال کان موٽندي، صدر ڪراچيءَ مان سڪرنڊ لاءِ شاليمار ڪوچ تي چڙهڻ کان اڳ هڪ ريڙهي تي اردو ڪتاب ڏسي رهيو هوس جو منهنجي نظر هڪ ناول تي پئي. هنري رائيڊر هيگرڊ جو ناول “گنجينه سليمان” حضرت سليمان جي خزاني جي ڳولا جو داستان.
ڪيئي سال اڳ فضل احمد بچاڻيءَ جا ترجمو ڪيل هنري رائيڊر هيگرڊ جا ٻه ناول “عاشي” ۽ “آسيه” به ڏاڍا وڻيا هئم، تنهن ڪري اهو ناول خريد ڪري شاليمار ڪوچ ۾ پڙهندو آيس، جيئن جيئن ناول اڳتي پڙهندو ويس تيئن تيئن ڄڻ ته ڪنهن مئه جا خمار چڙهندا پئي ويا. ناول پڙهندي وڃي نئين دنيا ۾ پڳو هوس، هڪ عجيب ۽ اڻڄاڻ دنيا، جتي جا پنهنجا رنگ روپ، قاعده ۽ قانون. مزاج ۽ موسمون.
هونئن به هر ناول جي هڪڙي پنهنجي ڪائنات هوندي آهي، جيڪا پڙهندڙ کي پنهنجي حسناڪين جي سحر ۾ گم ڪري ڇڏيندي اهي، ۽ هن ناول جي ليکڪ جو اهو به هڪڙو پنهنجو آرٽ آهي ته هُو پنهنجي هر پڙهندڙ کي پاڻ سان گڏوگڏ کڻي ٿو هلي ۽ پڙهندڙ کي اهي نت نوان نظارا ٿو پسائي جو پڙهندڙ پنهنجي وجود کي وساري هن ناول جو حصو بڻجو ٿو وڃي.
توڙي جو ادب ۾ منهنجي سڃاڻپ هڪڙي شاعر واري رهي آهي، پر مون ان وقت ئي ارادو ڪري ورتو هو ته جڏهن به حيسڪو جي “نون نادر شاهه” آفيسرن/يونين ليڊرن جي تاديبي فرمانن، ٽينشنن ۽ ٽارچرن کان آزاد ٿي رٽائرمينٽ ورتيم ته منهنجو پهريون ڪم هن ناول کي سنڌيءَ ۾ ترجمو ڪرڻ هوندو.
هونئن ته ناول منهنجي پسنديده صنف رهيو آهي پر هن ناول جنهن جو اصلوڪو نالو ايلن ڪوارٽرمين Allan quarter main آهي، جنهن کي مون “موٽڻ جنين مهڻو” جو عنوان ڏئي ترجمو ڪيو آهي، جنهن ۾ حسين منظر نگاريءَ سان گڏ همتن، جرئتن ۽ جدوجهد جو لازوال داستان هجڻ سان گڏ مختلف موقعن تي اندر جي اظهار جي شدت جا عجيب منظر سمايل آهن.
پڙهندي ڪٿي ڀاءُ جي دل جي ڄِپيءَ جو تئُه ٿو محسوس ٿئي ته؛ “ڪير مون کي پنهنجي وڇڙيل ڀاءُ جو رڳو سهي ڏس پتو ئي ڏئي ته خدا جو قسم مان پنهنجي جائداد جو پورو اڌ ان جي حوالي ڪرڻ لاءِ تيار آهيان”.
ڪٿي سامونڊي سفر ۾، جتي جهاز سامونڊي لهرن جون لپاٽون سهندي گهمرين ۾ اچي ٿو وڃي ته پڙهندڙ به پاڻ کي ڄڻ ته لهرن جي رحم ڪرم تي سمجهڻ ٿو لڳي، ۽:
سامونڊيڪو سڱ، آهي گوندر گاڏئون.
وانگر پڙهندڙ سراپا دعا بڻجي ٿو وڃي ته:
اتي اڻ تارُن، ساهڙ سير لنگهاءِ تون.
ڪٿي وحشي درندن سان ڀريل آفريڪي گهاٽن جهنگلن جي سفر جا سور آهن، جتي سج جا ڪرڻا به زمين تي ڪونه ٿا پهچن ۽ ڏينهن به اوندهه رات ٿا لڳن، جتي ڏسائن جو ڪو ڏس پتو ئي ناهي. جتي وڻن جا پاند ۽ ٽاريون زهريلن جيتن ۽ چيلاٽن جي مانارن سان ڀريا پيا آهن. جتان لنڊيون لتاڙي اڳتي وڌڻو ٿو پوي، جتي نانگ، بلائون پاڻيءَ جي لهرن جيان پيرن مٿان گذري ٿيون وڃن، جتي شينهن، هاٿين، جهنگلي پاڏن سميت ڪيترن ئي ننڍن وڏن وحشي دردن جي آماجگاهن مان مٽيندي، انهن جي حملن کان پاڻ بچائيندي ساهه مٺ ۾ اچيو ٿو وڃي.
ڪٿي “پاڻي ناهي پنڌ گهڻو، اڳيان رائو رڃ“، جهڙي ساڙيندڙ ۽ خونخوار رڻ ۾ پڙهندڙ پيرن سان گڏ پنهنجو وجود ساڙيندو، ٺوٺ زبان ۽ ڪنڊا ڪنڊا نڙيءَ سان، اڃ ۾ پاهه ٿيندو پڙهندڙ پاڻ کي موت جي قريب ٿو ڀانئي.
ڪڏهن برفاني پهاڙن جي پنڌ ۾، ڪنهن غار ۾ پاڻ کي ڄاڙيون کڙڪائيندي سيءَ ۾ سڪڙجندي ٿو محسوس ڪري.
ڪٿي انتقام جي آڳ جا شعلا ڀنڀٽ بڻجي ڪنهن جي دل جي پڪار بڻجي ٿا پون ته:
شهيد جو رت چوي ٿو قاتل! ڦڙي ڦڙي جو حساب ٿيندو.
ڪڏهن خوني رقص دوران، ڏانئڻن جي نشاندهيءَ تي پرهندڙ پاڻ کي پنهنجي سيني مان ڀالو پار ٿيندو ٿو محسوس ڪري.
ڪٿي ڪنهن حسينا جون آهون ۽ درد ڀريون دانهون آهن، جيڪي پٿرن کي به پاڻي ڪرڻ جو ساهس رکن ٿيون پر ظالمانه دليون قياس کان خالي آهن.
ڪڏهن پڙهندڙ پاڻ کي رت جون نديون ۽ هزارين لاش لتاڙي، انتهائي خطرناڪ جنگ جي باهه ۾ ڪڏي ڪاهي پوندو ٿو محسوس ڪري. جتي:
وڙهيا ڪٽاريين ڪاتيين، بڙڇُون ڀال هڻن،
مردن مٿان رڪ جون ٿيون، تاوَ تراريون ڪن
مر سي مائن ڄائيا، جي اورانگهيو اچن،
ڌڙ جنين جا ڌوڙ ۾، سڀ للهنگ پيا ليٽن،
عضوا اُمرائن جا، لوهُو منجهه لڙهن،
هڻ وٺ وائي وات ۾، ٻولي ٻي نه ڪن،
وڙهن ايئن سورما، جيئن ڳوڌا ڳاهه وهن،
جوڌي سندي جنگ کان، ٿا توبهه توبهه ڪن.
جهڙو نظارو آهي، جتان بچي نڪرڻ جي خوشيءَ جا کيپ آهن.
ڪٿي محبوبا ممتا جي جذبي سان سرشار ٿي، پنهنجو ننڊ، آرام ۽ ذهني سڪون قربان ڪري، پنهنجي زخمي محبوب کي سيڪيندي ٿي سونهن ۽ پوءِ سراسر ٻاجهه، خدمت ۽ چاڪري جي زندهه تصوير بڻجي ٿي وڃي. تڏهن سندس من ۾ خواهش جا گلاب ٽڙي ٿا پون ته “اي ڪاش اهي زخم جن منهنجو روح روت ڇاڻ ڪري ڇڏيو آهي. هُن جي بدن جي بدران منهنجي سرير تي هجن ها...!”.
ڪٿي ڍڳ هيرن ۽ جواهرن کي پسندي پڙهندڙ پنهنجون اکيون کيريون ٿو محسوس ڪري.
ڪٿي پهاڙن جي پيٽ ۾ زندهه دفن ٿيڻ جو خيال ايندي ئي پڙهندڙ پنهنجو هانءُ هٿن ۾ ٿو محسوس ڪري.
حيسڪو مان وقت کان اڳي رٽائرمينٽ وٺي لاڳيتو ٻه مهينا ڪتاب ترجمو ڪري، ري رائيٽ ڪيو اٿم.
آئون پنهنجي دل جي ڳالهه ڪريان ته جيترا دفعا پڙهيو اٿم، وري ترجمو ڪيو اٿم، ان کي فيئر ڪيو اٿم، ٻه دفعا پروف چيڪ ڪيا اٿم، ته هر دفعي هي ناول مون کي نئون لڳو آهي. هر دفعي مون ان مان خوب مزو ماڻيو آهي، هي ترجمو منهنجي پهرين ڪوشش آهي، ٻولي ڪيئن رهي آهي؟ نڀاهي سگهيو آهيان يا نه؟ اهو فيصلو پڙهندڙن تي ٿو ڇڏيان.
اميد ته منهنجو هي پيار جو پورهيو پڙهندڙن کي ڪنهن پرهه جي پياڪ جيان پراڻي مڌ جا خمار بخشيندو.


علي نواز ڏاهري
سڪرنڊ
11 اپريل 2018ع

مهاڳ : هڪ قصو مون ۾ گم ٿي ويو آهي

مان هڪ قصي ۾ گُم ٿي ويو آهان.
هڪ قصو مون ۾ گم ٿي ويو آهي.
ٻئي ڳالهيون ساڳي ڳالهه آهي.
ڳالهه آهي گم ٿي وڃڻ جي، گم ٿي وڃڻ ضروري آهي.
گم ٿي وڃڻ جو هڪ پنهنجو الڳ لُطف آهي.
ڪهاڻي يا قصي ۾ گم ٿيڻ.
ڪنهن خواب ۾ گم ٿيڻ.
ڪنهن جي نيڻن جي نديءَ ۾ گُم ٿيڻ.
ڪنهن جي ياد جي جهنگل ۾ گم ٿيڻ
گم ٿيڻ جو پنهنجو حسن آهي، رومانس آهي، راحت آهي. گم ٿيڻ بنان ڪجهه لڀڻ به ممڪن نه آهي، جيڪو زندگيءَ ۾ ڪڏهن ڪٿي گم نه ٿيو آهي، سمجهو اهو ڪڏهن پاڻ کي لڌو ئي ناهي. مان اڪثر گم ٿيندو رهيو آهيان، ڪڏهن ڪٿي ته ڪڏهن ڪٿي. جيئن هينئر هينري رائڊر جي هن قصي ۾ گم ٿي ويو آهيان.
ان قصي جي گهاٽي جهنگل مان ڪڏهن ٻاهر نڪري به سگهندس الاءِ نه!
ڄڻ هڪڙو جهنگل منهنجي اندر ۾ ڦٽي پيو آهي.
۽ هڪڙو لق دق طويل صحرا منهنجي اکين ۾ جاڳي پيو آهي.
هڪ جهنگل هڪ صحرا هن ناول جي دنيا آهي.
جي اسين مڃون ۽ چئون ٿا ته هڪ ناول دراصل هڪ دنيا آهي، هڪ سڄو سارو دور آهي، زمانو آهي ته پوءِ اسان کي اهو به مڃڻو پوندو ته هڪ دنيا هڪ دور هڪ زماني و ٽ پنهنجو هڪ الڳ، منفرد ۽ مختلف جهان هوندو. ان جهان جي باشندن جا پنهنجا الڳ منهن مهانڊا هوندا، رنگ روپ هوندا، خواب هوندا، تعبير هوندا، لڙڪ، ٽهڪ، مُرڪون، سڏڪا، دعائون، پٽون پاراتا، گاريون، ڳالهيون، گفتا، اوڇنگارون ۽ اوسارا هوندا. ان جهان جون پنهنجون وليون هونديون، وڻ هوندا، ڌنار ۽ ڌڻ هوندا، پنهنجا ماپا ماڻ، قدر هوندا، پنهنجي سوچ، سمجهه هوندي، پنهنجون خوبيون خاميون هونديون، ميلا، ٺيلا هوندا. مطلب ته اُها دنيا هڪ مختلف دنيا هوندي. سندس اهو مختلف پڻوئي ان جو حسن هوندو.
بيشڪ هر ناول کي هڪ الڳ دنيا هجڻ گهرجي.
جي نه ته پوءِ ان ناول جو ڪهڙو مزو؟ ڪهڙو حسن؟ ڪهڙو فائدو؟
تخليق جو حسن آهي ئي ان جي انفراديت ۽ نواڻ ۾!
۽ هينري جو هي ناول هڪ الڳ دنيا آهي. هڪ جهان آهي.
توڻي جو هن ناول جي موضوعاتي دنيا توڻي ان جي پيشڪش يا Style پنهنجي پاڻ ۾ نئون يا جديد ناهي، جيئن Industerial Revolution جي ڪري ۽ Communication Development سان گڏ آرٽ ادب ۾ آيل جديد اظهاري لاڙن ۽ موضوعاتي نواڻ تي مشتمل تخليقون سامهون آيون آهن، پر هتي ناول جي دنيا جو رنگ توڻي اظهار جو انداز گهٽ اهم نه آهي. هي ناول پراڻي مڌ جهڙو پيارو ۽ وڻندڙ آهي. هن ناول ۾ هڪ قصو آهي.
قصو جنهن ۾ ڪنهن پُرسرار داستان جو حسن آهي.
اهو قصو هينري هڪ عظيم ۽ قديم قصاگو جيئن پڙهندڙن کي ٻڌائي حيرتن جي واديءَ ۾ پهچائي ڇڏي ٿو، اها حيرت خود هڪڙو حسن آهي، سرهائي آهي.
قصاگو ئي بذات خود هڪ عظيم آرٽ آهي. (اهي قصاگو ته آهن جيڪي ماضيءَ کي حال سان ۽ حال کي مستقبل سان ڳنڍيندا رهيا آهن) جنهن ۾ رڳو لفظ ۽ جملا ۽ انهن جو آواز ۽ شڪليون نه آهن پر انهن لفظن ۽ جملن جي ادائيگيءَ جو انداز به آهي، لهجو به آهي، ڪيفيت به آهي.
جيئن چيو ويندو آهي ته هڪ تخليقي جديد شاعر جي گهري حسناڪيءَ جو هڪ وڏو سبب اهو به هوندو آهي ته ان وٽ پنهنجي ڪلاسڪ ادب خاص ڪري شاعريءَ جو گهرو مطالعو ۽ شعور هوندو آهي، بلڪل اهڙي طرح هڪ جديد افسانه نگار ۽ ناولسٽ لاءِ به انتهائي لازمي آهي ته اُن جو به ڪلاسڪ ادب خاص ڪري قصن يا داستانن جو مطالعو ڪيل هجي. ان مطالعي مان وٽس اها تخليقي سوجهه ٻُوجهه پيدا ٿيندي ته ڳالهه مان ڳالهه ڪيئن نڪرندي آهي، ڳالهه ڪٿان ۽ ڪيئن شروع ٿيندي آهي ۽ ڪهڙا موڙ گذري، ڪهڙا رستا اُڪري، ڪهڙا منظر ماڻي ڪٿي ۽ ڪيئن وڃي ڇوڙ ڪندي آهي. ڳالهه جو ڳرُ ڪهڙي ڪناري تي هوندو آهي. ڳالهه ۾ تجسس، لِڪ، اُڃ جي ڪهڙي ۽ ڪيتري اهميت آهي.
توڻي جو هي دور داستان لکڻ، ٻڌڻ، ٻڌائڻ ۽ پڙهڻ جو ناهي. هي جديد ڪهاڻي، افساني ۽ ناول جو دور آهي، جنهن جو تعلق پڙهڻ سان يا پڙهائڻ سان آهي، جن ۾ نئين زماني جي بدليل منظرن، سوچن، خيالن، خوابن، مسئلن ۽ مونجهارن جو اهڙي ئي انداز ۾ اظهار ٿئي ٿو، جهڙو انداز هن دور جو آهي. انساني ذهن جي گهڻ طرفي ڊوڙ، اڏام ۽ مونجهارن Complications جو اهڙي ئي انداز ۾ ذڪر ٿئي ٿو، جهڙو ان تخليق جو موضوع آهي، پر پوءِ به جيئن هر هڪ شعر ۾ بحرحال شاعري پڻو Poeticness جو هجڻ لازمي آهي. اهڙي طرح هر ڪهاڻي، افساني ۽ ناول ۾ به قصا گوئي جو عنصر انتهائي لازمي آهي ۽ رائيڊر هيگرڊ جو هي ناول جنهن کي پياري شاعر دوست علي نواز ڏاهري ڏاڍي سهڻي انداز ۾ اردوءَ مان ترجمو ڪيو آهي، هڪ خوبصورت داستان آهي، انساني محنت، جذبي ۽ بهادريءَ جو داستان.
ارنيسٽ هيمنگوي جي ناول Old man and the sea جيئان انساني همٿ جو اهڙو قصو، جنهن ۾ ماڻهوءَ جي جذبي ۽ ماحول جي مختلف حالتن جا ڪيئي رنگ روپ ڏسڻ ۽ ماڻڻ لاءِ ملن ٿا، جنهن ۾ زندگي ۽ موت، اميد ۽ نااميدي، خوشي ۽ رنگ گڏ گڏ هلن ٿا. ڪٿي پڙهندڙ حيرت جو مجموعو بڻجي رهجي ٿو وڃي ته ڪٿي ڊپ ۾ سندس ساهه سُڪي ٿو وڃي.
ڪٿي سندس نگاهه ۾ طويل ساوا ميدان ڀرجي ٿا وڃن ته ڪٿي اڻ کٽ ريگستان جي اُس ۽ ڪوسي واريءَ ۾ پڙهندڙ پنهنجا پير سڙندا محسوس ٿو ڪري ته ڪٿي اُڃ جو احساس ڪنڊا ڪنڊا بڻجي نڙيءَ ۾ اٽڪي ٿو پئيس ۽ هو فوري طور هڪڙو پاڻيءَ جو گلاس ڀري پيئڻ ٿو چاهي... ڪٿي برفاب ميدانن ۾ هلندي هو پنهنجي بدن ۾ ڪنبڻي ٿو محسوس ڪري ته ڪٿي بک جي شدت ۾ پنهنجا آنڊا وٽجندي ٿو محسوس ڪري.
مون ڪنهن خوبصورت ليکڪ جو هڪ جملو پڙهيو هو ته:
“هڪ سٺي ناول جي اها نشاني آهي ته اُهو پڙهندڙن کي پاڻ مان گذاريندو آهي”
۽ هي ناول پڙهندي پڙهندڙ پاڻ کي هن ناول جي ڪُکِ ۾ محسوس ڪري ٿو، توڻي جو هي ناول به پاڻ ۾ هڪ دور ۽ هڪ دنيا کڻي اچي ٿو، جيئن هڪ ناول کي کڻي اچڻ گهرجي پر اهو لازمي ناهي ته اُها هڪ مڪمل دنيا هجي. هڪ مڪمل دور هجي، اهو هڪ ناول لاءِ ممڪن به ناهي، اها هڪ ناول مان توقع رکڻ به نه گهرجي. هڪ ناول کي هڪ ناول ئي سمجهي پڙهڻ گهرجي.
ناول کي به documentary يا تاريخ جو دستاويز نه هجڻ گهرجي، ته ان ۾ ڪا تبليغ، تقرير ۽ ڀاشڻ هجڻ گهرجي ۽ نه ئي سياسي پمفليٽ، پارٽي Menifesto يا نظرياتي بحثا بحثي جو نمونو، ناول کي بس ناول ئي هجڻ گهرجي. زندگي ۽ زندگيءَ سان لاڳاپيل احساسن جو تخليقي ۽ آرٽسٽڪ اظهار، جيڪو پڙهندڙ کي هڪ ڏٺل وائٺل دنيا مان به هڪ نئين، اڻ ڏٺل ۽ اڇوتي دنيا جو سير ڪرائي سگهي. رائيڊر هيگرڊ جو هي ناول پنهنجي جذيات Elements توڻي قليات Totality ۾ تخليقي ناول آهي، جنهن ۾ حقيقت نگاري ۽ افسانويت گڏ گڏ هلي ٿي، جنهن ۾ ويجهو ماضي ۽ ڏور ماضي پاڻ ۾ دامن گير نظر اچن ٿا، جنهن ۾ حقيقي ۽ افسانوي ڳالهيون پاڻ ۾ پيوند ٿيل آهن، جنهن ۾ ڪٿي سڌي سنواٽي ڪٿا جو/داستان جو عنصر نمايان آهي ته ڪٿي علامت نگاري جي آرٽسٽڪ حسناڪي چٽيل آهي. خزاني ۽ وڃائجي ويل ڀاءُ جي گڏيل ڳولا ۾ نڪتل ٽي چار ڪردار نئين دور جا رهواسي آهن، جن وٽ نئين دور جا هٿيار، نئين دور جي سمجهه، سياڻپ، گهرجون، لالچون ۽ ٻيو گهڻو ڪجهه آهي، ته ساڳئي دور ۾ هوندي به ريگستانن جي طويل سفر تي ڏاڍو پري رهندڙ اهي ماڻهو به آهن جيڪي پنهنجي مزاج ۾ ۽ ڪپڙي لٽي توڻي اُٿڻي ويهڻي ۾ پراچين دور جا باشندا آهن، انهن جو پنهنجو الڳ ڪلچر آهي.
جلاد
بادشاهه.
وزير. شهزادا.
نيزا. ڀالا.
جادوگراڻيون.
ڌائڻيون.
هڪ پُرسرار دنيا جهڙو احساس رکندر شيون ۽ ڪردار هڪ ئي وقت پڙهندڙ لاءِ حقيقت ۽ سچائي به آهن ته افسانو ۽ علامت به آهن. علامت نگاري ادب جو اهو گهرو حسن آهي، جنهن کي وقت ميساري نه سگهندو آهي.
بلڪه ميسارڻ بدران ان کي وڌيڪ جرڪائيندو آهي. هر جملو ڀلي علامت نه هجي پر هر علامت هڪ جملو ضرور هوندي اهي، جنهن ۾ ڪيئي معنائون لڪل هونديون آهن.
مثال طور؛
ڇا ڏائڻيون ماضيءَ جي مٽيءَ ۾ دفن ٿي چُڪيون؟ هن وقت ڏائڻيون موجود نه آهن؟ ڇا اوهان سان ذاتي زندگيءَ ۾ ڪڏهن مائيءَ جي مهانڊي ۾ ڪا ڏائڻ ڪانه ٽڪري آهي؟
ارڙهين صدي جي هن ٻئي ڏهاڪي ۾ ڇا جلاد موجود نه آهن؟ مسجدن، مندرن، اسڪولن ۽ درگاهن ۾ خودڪش حملا ڪري معصوم انسانن کي ماريندڙ جلاد نه آهن؟ دولت، شهرت، طاقت ۽ اقتدار حوس جي بک ۽ مُبتلا “بادشاهه سلامت” ڇا هن دور ۾ موجود نه آهن؟ سازشي سوچ رکندر ۽ اُبتيون سُبتيون صلاحون ڏئي وقت جي حاڪمن کي پاڻ ۾ ۽ عوام سان ويڙهائيندڙ وزير ڪبير موجود نه آهن، جيڪي عوام تي سدائين ٿاڦيل رهندا آهن. سڄي دنيا کي پنهنجي پيءُ جو هٽ سمجهي لٽيندڙ ۽ غريب کي وڌيڪ غربت جي ڌٻڻ ۾ ڌڪيندڙ جادوگر جهڙو سرمائيدار ڇا هن صديءَ ۾ ناپيد آهي؟ ماضيءَ جو درٻاري دانشور، حڪمرانن جون ڪوڙيون تعريفون ڪندڙ تاريخ دان، شاعر ۽ اديب هن وقت اڻ لڀ آهن؟
ماضيءَ جون سڀ قبيح روايتون، ڪڌا ڪم ۽ ڪردار هن وقت به جيئن جو تيئن موجود آهن، جيئن ويجهي توڻي ڏور ماضيءَ ۾ موجود هئا، ته پوءِ رائيڊر هيگرڊ جو هي ناول به جيئن اڳ پنهنجي جاءِ تي “خاص” هو تيئن اڄ به ساڳيءَ طرح “خاص” ئي آهي.
لڳ ڀڳ پنجاهه کن ناولن ۽ ڪهاڻين جي ڪتابن جي برطانوي ليکڪ سر هينري رائيڊر هئگرڊ (جنهن جي ناولن جي دنيا گهڻي ڀاڱي مهم جوئي Advanture تي آڌارت آهي) جي هن ناول تي جنهن جو وڻندڙ ٻوليءَ ۾ خوبصورت ترجمون ٿيل آهي، مون هڪ تعريفي دل سان پيار ڀري نگاهه وڌي آهي، ڇو جو مان فقط هڪ پڙهندڙ ۽ ڪهاڻيڪار آهيان. مان نفاد نه آهيان، ڪنهن به تخليق تي تنقيدي راءِ لکڻ جو ڪم فقط هڪ سٺي ۽ مستند نقاد جو ڪم آهي. سٺي ۽ مستند نفاد مان مراد آهي تنقيد جي ميدان ۾ ڀرپور ۽ گهڻ رخو علم ۽ مشاهدو رکندڙ اهڙو سچو، کرو ۽ ايماندار نقاد جيڪو نه رڳو گهڻ ــ پڙهيو پر گهڻ ــ ڪڙهيو به هجي ۽ وٽس ڪنهن به قسم جو ادبي تعصب، اناپرستي، ڏيکاءُ ۽ منافقي نه هجي، جو نقاد جو منصب ڏاڍو نازڪ آهي، هڪ سٺو نقاد ڪنهن تخليق جي خامين کي متوازن لب لهجي ۾ اشاريندو آهي ۽ ان جي خوبين کي وڏي ۽ کليل دل سان باآواز بلند اظهاريندو آهي ۽ گڏوگڏ ان تخليق ۾ عام اک کان اوجهل حسناڪيءَ جي لڪل ۽ ممڪن امڪانن کي به عيان ڪندو آهي، اُهو رڳو دنيا جي ٻين نفادن جي راءِ، ٻولي، Termnology ۽ فڪر تي ڀاڙڻ ۽ انهن جا نالا ۽ حوالا ڳڻائي ڏيکاءُ جو شڪار ٿيڻ بجاءِ پنهنجي سوچ ۽ راءِ جو سچائي ۽ بي باڪي سان اظهار ڪندو آهي.
انگريزي ناول Allan Quatermain جي سنڌي ترجمي “موٽڻ جنين مهڻو” جي اهميت کان انڪار نه ڪندي چئي سگهجي ٿو ته هينري جو هي ناول پنهنجي تخليقي گهرائي ۾ توڻي جو سندس ٻين ٻن ناولن she ۽ King soloman’s mines جي جوڙ جو ته خير نه آهي پر پوءِ به پڙهندڙ کي پاڻ ۾ گم ڪرڻ جي ڀرپور صلاحيت رکي ٿو. حد کان وڌيڪ مهم جو ئي ڊرامائيت ۽ طوالت توڻي جو ناول جون خاميون آهن پر خوبيون لاتعداد آهن، هن ناول جون. پنهنجي هن مختصر مضمون کي سهيڙيندي آخر ۾ مان هن ناول جي هڪ ڪردار جا ڳالهايل جملا اوهان جي اڏو رکان ٿو، جيڪي جُملا پڙهي منهنجو سڄو ٿڪ لهي ويو آهي ۽ مان هن قصي ۾ گم ٿي ويو آهيان، هي قصو مون ۾ گم ٿي ويو آهي:
ٻُڌو اي بادشاهه ۽ سپاهيو.
ٻڌو اي ميدانئو، جبلئو ۽ نديئو،
ٻُڌو اي نوجوانو، پوڙهئو ۽ ڪنوارئو!
ٻُڌو هڪ هر جيڪو زندهه آهي ۽ مرڻ لاءِ پيدا ٿيو آهي.
خون خون خون.
خون جون نديون
چئو طرف خون ئي خون.
مان ان خون کي سنگهي سگهان ٿي.
خون زمين مان ڦوهارا ڪري ڦُٽي رهيو آهي.
آسمان مان خون جو مينهن وسي رهيو آهي.
چئوطرف تيز تيز قدمن جو آواز آهي.
مان سڃاڻان ٿي ته اهو الاءِ ڪٿان آيل
سفيد اجنبي قدمن جو آواز آهي.
ڌرتيءَ جي دل خوف ۾ ڌڙڪي رهي آهي.
چمڪندڙ ڳاڙهو رت هونءَ به ڏاڍو سٺو لڳندو آهي.
رت جي سڳنڌ مست ڪري ڇڏيندي آهي.
اهو رت چٽيندي شينهن گجگوڙون ڪندا آهن
۽ ڳجهون ان رت سان پنهنجا کنڀ ۽ پر ڌوئنديون آهن،
مان ڪراڙي آهيان، تمام ڪراڙي.
ڪوئي ٻڌائي سگهي ٿو ته منهنجي عمر ڪيتري آهي؟
توهان جا ڏاڏا، انهن جا ڏاڏا ۽ انهن جي به ڏاڏن
جا ڏاڏا مون کي سڃاڻندا هئا.
مان پهاڙن جيتري پراڻي آهيان.
مون وٽ علم جي لازوال دولت آهي.
مان ماضيءَ ۽ مستقبل کي آرسيءَ وانگر ڏسي سگهان ٿي.
مان اُها اڪيلي مقدس لافاني عورت آهيان،
جيڪا سڀ ڪجهه ڄاڻي ٿي.


منور سراج
نوابشاهه

سر هنري سان ملاقات

اها ڳالهه شايد مون وانگر توهان کي به عجيب لڳي ته هن وقت جڏهن منهنجي عمر پنجاهه سالن کي به ڪراس ڪري وئي آهي ۽ هاڻ آئون پنهنجي زندگيءَ جا ڪجهه اهم واقعا لکڻ لاءِ قلم کڻي رهيو آهيان. مان يقين سان نٿو چئي سگهان ته جڏهن مان هيءِ واقعا لکي بس ڪندس ته توهان انهن مان ڪهڙا نتيجا ڪڍندئو!
مان پنهنجي هن عجيب غريب ۽ پل پل ۾ خطرناڪ حادثن سان ڀريل زندگيءَ مان گذريو آهيان، تنهنڪري منهنجي زندگي جيڪا سٺ سالن جي ويجهو پهچي رهي آهي، سا هاڻ مون کي خود به تمام ڊگهي ٿي لڳي. وڏن خطرن ۽ بيقرارين مان گذاريل هن زندگيءَ ۾ مونکي ڪابه گهڙي ڪنهن هڪ جڳهه تي سک، سڪون ۽ اطمينان سان ويهڻ نصيب نه ٿيو آهي. قسمت مون کي صحرائن، جهنگلن ۽ جنگين ۾ گهليندي رهي آهي، ۽ مان بار بار موت کان پنهنجو دامن ڇڏائي ڀڳو آهيان.
ان عمر ۾ جڏهن ٻيا عام ڇوڪرا اسڪولن ۾ تعليم حاصل ڪري پنهنجي مستقبل سنوارڻ ۽ وڏي هوندي بهتر روزي، روٽي حاصل ڪرڻ لاءِ جتن ڪري رهيا هئا. ان ننڍڙي عمر کان ئي منهنجي هيءَ زندگي ڏاڍي ڏکي ۽ سخت گذري آهي.
پيٽ گذر ته گهٽين ۾ به ٿي سگهيو ٿي، تنهنڪري ننڍي هوندي ئي گهٽين ۾ هلڪو ڦلڪو واپار ڪرڻ لڳس، اگر منڊيءَ ۾ ٻاڙائي هوندي هئي ته ڪوڏر کڻي کاڻين ۾ مزدوريءَ لاءِ نڪري پوندو هوس، يا ته وري ڪلهي ۾ بندوق لٽڪائي شڪار جي تلاش ۾ آفريڪا جي گهاٽن جهنگلن ۾ پيو ڦرندو هوس، ۽ ايئن ٿڙندي ٿاٻڙجندي زندگيءَ جي راهه طئي ڪري رهيو هوس.... ۽ اڃان ڪي اٺ مهينا ئي مس ٿيندا جو منهنجي ستل قسمت جاڳي اٿي، ۽ منهنجي سمورين پريشانين ۽ مشڪلاتن جو هڪ ئي وقت خاتمو اچي ويو. مونکي اوچتو ئي اوچتو ايترو ته خزانو هٿ آيو، جو هوند، آئون چار دفعا مري وري جيئرو ٿيان ۽ ڪنجوسيءَ جي حد تائين ڪفايت شعاري ۽ بچت ڪري، پائي پائي گڏ ڪريان ها ته به ايڏو امير نه بڻجي سگهان ها.
ان دولت کي مون ڪيئن حاصل ڪيو؟ اهو داستان دلچسپ هجڻ سان گڏ انتهائي هيبتناڪ پڻ آهي. سخت جان هوس جو بچي ويس، نه ته ڪڏهوڪو آفريڪا جي وحشي درندن کي هضم به ٿي چڪو هجان ها.
پنهنجي هن خوفناڪ داستان کي بيان ڪرڻ کان اڳ ۾ سٺو آهي ته مان اهي سبب به بيان ڪريان، جن مونکي هيءَ ڪهاڻي لکڻ تي مجبور ڪيو آهي ۽ اهي آهن.
1) ڪپتان گڊ ۽ سرهنري ڪوٽس جي بار بار تقاضا.
2) هن وقت هتي ڊربن ۾ پير جي شديد تڪليف جي ڪري اسپتال ۾ پيو آهيان، ۽ وقت آهي جيڪو ڪٽيو نٿو ڪٽجي. مگر پير جي تڪليف جو قصو به ٻڌي وٺو. هڪ دفعي شڪار ڪندي ڪندي هڪڙي خونخوار شينهن پنهنجا نيش پوريءَ طاقت سان منهنجي پير ۾ کُپائي ڇڏيا هئا. حالانڪه شينهن کي ان جي سزا ته موقعي تي ئي ملي وئي. مگر شينهن جي ڏندن ۾ اهڙو ته ڪو زهر هو جو منهنجي پير جو زخم اڄ ڏينهن تائين سهي نموني ڇٽي نه سگهيو آهي ۽ اهو زخم سال ۾ هڪ دفعو انهن ئي تاريخن ۾ اٿلي پوندو آهي، جڏهن ان نالائق شينهن منهنجي پير کي گجر ۽ موريءَ وانگر چٻاڙيو هو. شينهن ته خير منهنجي گوليءَ جو نشانو بڻجي، پنهنجي ڪيفر ڪردار کي پهچي ويو، پر مون کي ڄڻ ته زندگي لاءِ انهيءَ عذاب ۾ مبتلا ڪري، اپاهج ڪري ويو آهي.
3) هن ڪهاڻي لکڻ جو هڪڙو مقصد اهو به اٿم ته، منهنجو پٽ جيڪو لنڊن جي هڪڙي اسپتال ۾ هائوس جاب ڪري رهيو آهي، سو ڏينهن ــ رات مُردن جي دنيا ۽ دوائن جي بوءِ ڀنل فضا مان (هن ڪهاڻي پڙهڻ دوران) ڪجهه گهڙين لاءِ ڇوٽڪارو پائي سگهي.
4) ۽ آخري سبب اهو آهي ته مان پنهنجي هيءَ عجيب وَ غريب ۽ ڀيانڪ ڪهاڻي انهن ساڙ سڙيل ساڙوٽن کي ٻڌائڻ ٿو چاهيان، جيڪي هروڀرو، چوويهه ئي ڪلاڪ منهنجي گِلا مان نه ڍاپندا آهن، انهن کي ٻڌائڻ ٿو چاهيان ته هيءَ دولت مون پنهنجي جان جوکي ۾ وجهي حاصل ڪئي آهي، جيڪا قطعي به حرام جي ڪمائي ڪانهي.
يقين توهان منهنجي اجائي ڊيگهه واري بڙبڙ کان تنگ ٿي پيا هوندئو. تنهنڪري بس مان پنهنجي ڪهاڻي شروع ٿو ڪريان.
مان توهان کي ٻڌايان ته مان هڪڙو غريب ۽ ننڍڙو واپاري پيشه ماڻهو آهيان. منهنجي رڳن ۾ به شريفانه خون گردش ڪري رهيو آهي. منهنجا ماءُ ۽ پيءُ ٻئي ڄڻا شريف خاندانن سان واسطو رکندڙ ماڻهو هئا، تنهنڪري شرافت مون کي ورثي ۾ مليل آهي.
منهنجي ڌنڌي جو دارومدار شروع کان ئي شڪار تي رهيو آهي. تنهنڪري ڪيترن ئي جانورن سان گڏ ڪڏهن اتفاقي ڪو مآڻهو به منهنجي گوليءَ جو نشانو بڻيو هوندو، مگر مون اڄ تائين، ڄاڻي واڻي ڪنهن به بيگناهه جو رت نه وهايو آهي ۽ ان ڳالهه تي مون کي فخر به آهي ته منهنجا هٿ ڪنهن بيگناهه جي رت ۾ رڱيل نه رهيا آهن. ها! اڪثر مونکي پنهنجي بچاءُ ۾ گولي هلائڻي پئي آهي، ۽ منهنجيءَ جڳهه تي جيڪڏهن خود توهان به هجو ها ته ان وقت توهان کي به يقينن ايئن ئي ڪرڻو پوي ها، ڇو ته رب پاڪ اسان کي زندگيءَ جهڙي بيبها نعمت عطا ڪئي آهي ته ان جي حفاظت به فرض ڪئي اٿس، ۽ مون اهو فرض چڱيءَ طرح پئي نڀايو آهي.
خير، ته ڪي ارڙهن مهينا اڳ جي ڳالهه آهي جو منهنجي ملاقات سر هنري ڪوٽس ۽ ڪپتان گڊ سان ٿي هئي. جو مان وامنگ واٽو نالي جڳهه تي شڪار لاءِ ويو هوس. مگر خبر ناهي ڪهڙيءَ منحوس گهڙيءَ اتي اچي نڪتو هوس جو جيڪو به ڪم ڪريان سو ابتو ٿيو وڃي. جي هاٿيءَ جي شڪار جي ارادي سان نڪران ته سڄو ڏينهن رلي پني شام جو بدڪ ڪلهي تي لٽڪائيندو واپس اچيو پهچان.
هڪ ڏٻري ٻيو وري مڇر گهڻا وانگر تن ڏينهن ۾ وري مُدي جي بخار اچي مون کي ورتو. اهڙي حالت ڪيائين جو هڏيون پاسريون هڪ ڪري ڇڏيائين. ان پريشانيءَ مان جيئن تيئن ڪري، جيئن ئي گهمڻ ڦرڻ جهڙو ٿيس ته پنهنجو واپار وارو سامان ڏاند گاڏيءَ ۾ وجهي، اوڻي پوڻي اگهه ۾ کپائي، پنهنجن ملازمن کان موڪلائي، ڊاڪ گاڏيءَ ۾ سوار ٿي اچي ڪيپ ٽائون جي ٽڪيٽ ڪٽايم. ڪيپ ٽائون ۾ پورو هفتو هوٽل جو مالڪ ٻهراڙيءَ جو ڄٽ سمجهي، مون کان ٻيڻو ٽيڻو ڪرايو وصول ڪندو رهيو. هاڻ مون کي پڪ ٿيڻ لڳي ته جيڪڏهن اڃان به ڪجهه وڌيڪ ڏينهن ان هوٽل ۾ رهيس ته جسم تي پاتل ڪپڙا ڏئي به جان نه ڇڏائي سگهندس. هونئن به ڪيپ ٽائون ۾ منهنجي لاءِ ڀلا ڪهڙي دلچسپيءَ جي ڳالهه هئي؟ هتان جا فرحت بخش ۽ وسيع باغَ، من، موهيندڙ ۽ رنگارنگي گلن ڦلن وارا خوبصورت پارڪ، ويڪرا روڊ ۽ وڏيون وڏيون سهڻيون عمارتون ڪنهن جي من کي مست ڪن ته ڀلي ڪن، پر يار پاڻ کي جيڪو لطف ۽ مزو بندوق ڪلهي ۾ لٽڪائي، جهنگلن ۾ ڀٽڪندي ايندو هو، اهڙو هتي ڪٿي!!؟
تنهنڪري “ڊرڪل” نالي بحري جهاز ۾، ناٽال وڃڻ لاءِ پنهنجي سيٽ بڪ ڪرايم. هيءَ جهاز ڪيپ ٽائون جي بندرگاهه تي، انگلستان مان ايندڙ جهاز جي مسافرن لاءِ انتظار ۾ بيٺل هو. هڪ شام انگلستان مان جهاز آيو ۽ ناٽال وڃڻ وارن مسافرن سان مان به وڃي ۽ “ڊرڪل” ۾ ويٺس ۽ ايئن ڪيپ ٽائون کي خير آباد ڪيم.
انگلستان مان ايندڙ مسافرن مان ٻه ڄڻا خاص طور منهنجي نگاهن جو مرڪز بڻجي ويا. انهن مان هڪ جي عمر تقريباً ٽيهه سال کن هوندي، جو ڏسڻ ۾ ڏاڍو ٺاهوڪو لڳي رهيو هو. ڊگهو قد، ڪسرتي بدن، مٿي تي گهاٽا، ڊگها، ڀورا ۽ وڻندڙ وار. وارن جي رنگت جهڙي گهاٽي ڏاڙهي، منهن موچارو، پيشاني ڀريل، اکيون وڻندڙ. پهرين نظر ۾ هيءُ شخص مونکي بلند حوصله ۽ بلند نظر معلوم ٿي رهيو هو. خبر ناهي ڇو ان شخص کي ڏسڻ سان مونکي ڊينمارڪ جي ان وحشي قبيلي جو خيال اچي رهيو هو، جيڪو ڪيئي صديون اڳ مٽجي، ختم ٿي چڪو هو. ياد نه پيو اچي ته ڪٿي ان وحشيءَ قبيلي جي ڪنهن شخص جي تصوير ڏٺي هيم، جنهن ۾ اهو شخص جنهن جا وار چيلهه تائين وڌيل هئا، ۽ ڪنهن جانور جو سڱ وات تائين آڻي ان مان ڪجهه پي رهيو هو، “جيڪڏهن هي سامهون وارو شخص به پنهنجا وار وڌائي ڇڏي جسم تي ڪپڙن جي جڳهه ڪنهن جانور جي کل اوڍي ڇڏي ته هوند هِن شخص ۽ اُن تصوير واري شخص ۾ ڪو خاص فرق ئي نه رهي”ــ مان سوچڻ لڳس. ۽ اهو ٻڌي توهان کي به تعجب لڳندو ته سر هنري ڪوٽس (ڇو ته ان شخص جو اهو ئي نالو هئو) ان جو وطن به ڊينمارڪ ئي هو. هنري کي ڏسندي ئي، هڪ ٻئي شخص جي صورت به منهنجي سامهون گهمڻ لڳي. مگر مون کي ان وقت ياد نه پيو اچي ته هنري جهڙي شخص کي مون ڪٿي ۽ ڪڏهن ڏٺو هو.!؟
هو ٻيو شخص جيڪو ان وقت هنري سان گفتگو ۾ مصروف هو بندري قد، ڀريل جسم ۽ اڻوڻندڙ صورت مان مون اندازو لڳايو ته اهو شخص ڪڏهن نه ڪڏهن ضرور ڪنهن جهاز جو ڪپتان رهيو هوندو، ۽ منهنجو اهو اندازو بلڪل سهي ثابت ٿيو، اِهو بندرو واقعي به ڪپتان ئي هو. ان جي عمر ايڪٽيهن سالن جي لڳ ڀڳ ٿي لڳي. هو مسلسل پندرهن سال ڊيوٽي ڪري چڪو هو ۽ هاڻ حڪومت کي هن جي ضرورت نه رهي هئي، تنهنڪري ڪنيءَ آڱر وانگر هن کي ڦٽو ڪري نوڪريءَ مان فارغ ڪيو ويو هو. مسافرن جي فهرست مان معلوم ڪيم ته ان بندري جو نالو گڊ هو. ڪپتان جان گڊ، نفاست پسند جان گڊ جي طبيعت ۾ نفاست ڄڻ ته ڪُٽي ڪُٽي ڀري وئي هئي. صاف ۽ بيداغ پوشاڪ، وڏي احتياط سان ڪٽيل سندس ڏاڙهي هن جي نفاست پسنديءَ جو دليل هئي. هن جي ساڄي اک تي هڪ چشمي عينڪ لڳل هئي، جيڪا بغير ڪنهن ڪمان يا فريم جي سهاري جي، اک سان ايئن چهٽي پئي هئي، جو لڳو ٿي ته ڄڻ ته ڄائي ڄم کان ئي ايئن لڳل هئس ۽ قيامت تائين ايئن ئي چهٽي پئي هونديس، ليڪن اهو صرف منهنجو خيال هو. سمهڻ وقت گڊ پنهنجي انهيءَ هڪ چشمي عينڪ کي ڪوٽ جي کيسي ۾ رکي ڇڏيندو هو. ها! هن کي ڏندن جي ٻٽيهي به مصنوعي لڳل هئي، جيڪا هو ڏينهن جو ته وات ۾ لڳائي رکندو هو پر رات جو ان کي به هڪ چشمي عينڪ سان گڏ ڪوٽ جي کيسي ۾ رکي ڇڏيندو هو.
سج لهڻ سان هوا تيز ٿي چڪي هئي ۽ جيترا به مسافر جهاز جي ڇت تي سمنڊ جو نظارو ڪري رهيا هئا، سي خطرناڪ صورتحال ڏسي، پريشانيءَ مان پنهنجي پنهنجي ڪيبن ڏانهن ڀڳا، جهاز وڏين وڏين خطرناڪ لهرن جون لپاٽون سهندو سهندو، ڪک پن وانگي گهمرين ۾ اچي ويو هو. ڏسڻ ۾ ايئن پئي آيو ته اِجهو ڪي اِجهو ڄاڻ ٻڏو. ان حالت ۾ جهاز ۾ اندر گهمڻ ڦرڻ ناممڪن هو. تنهنڪري مان هڪڙي ٿنڀ جو سهارو وٺي وڃي انجڻ وٽ بيهي رهيس، هتي ڪنهن قدر گرمي هئي، جو هوا هيستائين نٿي پهچي سگهي. مان غور سان ان اوزار ڏانهن ڏسڻ لڳس جيڪو طوفان جي اچڻ جي اڳواٽ خبر ڏيندو آهي.
“اهو اوزار ته ٺيڪ طرح پنهنجو ڪم ئي نه پيو ڪري”. ڪنهن منهنجي پٺيان بيٺي چيو، مون مڙي ڏٺو ته پويان ڪپتان گڊ بيٺو هو.
“اهو ڀلا ڪيئن؟” مون بيتوجهي سان پڇي ورتو.
“اهو ايئن ته پنڊوليم ۾ وزن تمام گهٽ آهي، ڏس نه، هوا جو زور ڪيڏو نه تيز آهي، پر اهو ته ٻڌائي پيو ته هوا موافق آهي. جيڪڏهن اهو ئي حال رهيو ته اسان جو جهاز ٻڏڻ جي قريب اچي ويندو ۽ اسان کي ڪا خبر ئي نه پوندي”.
ايتري ۾ رات جي کاڌي جي گهنٽي وڳي، پر مونکي هڪڙي گرهه جي به بک محسوس ڪانه پئي ٿي. ڇو ته ڪپتان گڊ جي ڳالهين مون کي ڊيڄاري ڇڏيو هو، ۽ مان کوهه ۾ ڪريل گدڙ وانگر فرار ٿيڻ جون واٽون ڳولي رهيو هوس. مان ۽ گڊ گڏئي کاڌي جي جي ڪمري ۾ پهتاسين. سر هنري پهرئين ئي کاڌي جي ميز تي ويٺو هو. گڊ هنري جي ڀر ۾ وڃي ويٺو ۽ مان ان جي سامهون واريءَ ڪرسيءَ تي وڃي ويهي رهيس.
مان ۽ گڊ شڪار جي باري ۾ ڪچهري ڪرڻ لڳاسين جو ڳالهين هلندي هلندي وڃي هاٿين جي شڪار جو ذڪر نڪتو.
“واهه! مان توهان جي چونڊ کي داد ٿو ڏيان”. ڪوئي منهنجي پويان گڊ سان مخاطب ٿيو. “ڀلا مسٽر ڪوارٽرمين کان سواءِ ڪير ٻي ايڏي ڄاڻ رکندو هوندو؟” هنري، جيڪو خاموشيءَ سان اسان جي ڪچهري ٻڌي رهيو هو، سو منهنجو نالو ٻڌي ڇرڪيو.
“معاف ڪجو جناب!” هنري ميز تي جهڪندي چيو “توهان جو نالو ايلن ڪوارٽرمين ته ناهي؟“
“جي ها، مون کي ئي ايلن ڪوارٽرمين چوندا آهن”. مون جواب ڏنو.
“واهه! خوش قسمتي“، هنري پنهنجي گهاٽي ڏاڙهي کنهندي، چپن تي خوشيءَ جي مرڪ ٽيڙي خاموش ٿي ويو.
کاڌو کائي جڏهن اٿيس ته هنري مون کي پنهنجي ڪيبن ۾ وٺي هلي پاڻ سان پائپ پيئڻ جي دعوت ڏني، جيڪا مون شڪر ئي سان قبول ڪئي. هنري جي ڪيبن جهاز ۾ شايد سڀني کان وڏي ۽ سٺي به هئي. ڪيبن ۾ هڪ طرف نرم نرم صوفا رکيل هئا. وچ ۾ هڪڙي خوبصورت ميز ۽ ان جي چوڌاري ڪرسيون رکيون هيون. جن تي تازو ئي نئون نئون رنگ ڪيل هو. هنري پنهنجي ملازمن کي وسڪي کڻي اچڻ لاءِ چئي، پاڻ پائپ دکائڻ لڳو.
“مسٽر ڪوارٽرمين! گذريل سال هنن ئي تاريخن ۾ توهان ٽرانسوال جي ويجهو وامنگ واٽو نالي جڳهه تي رهيل هئا. ٺيڪ آهي نه؟“
“جي ها، توهان سهي فرمايو”. مون حيرانيءَ مان جواب ڏنو. هنري مون کي پراسرار شخص معلوم ٿي رهيو هو، جنهن کي منهنجي ساري نقل حرڪت جو پورو پورو علم هو.
“۽ اتي توهان واپار جي سلسلي ۾ ويل هئا. ٺيڪ آهي نه؟” گڊ پڇيو.
“جي ها! جيستائين منهنجي واپار جو مال ڏاند گاڏيءَ سميت کپي نه ويو. مان اوستائين اتي ئي ترسيل هوس”.
سر هنري منهنجي سامهون ڪرسيءَ تي ويٺو هو ۽ هن جا ٻئي هٿ ڪرسيءَ جي ٻانهينءَ تان ميودار وڻ جي ٽارين جيان لڙڪي رهيا هئا. هو غور سان مون کي ڏسي رهيو هو. هن جون تيز تيز نگاهون مون کي پنهنجي جسم ۾ چڀنديون محسوس ٿيڻ لڳيون. هو منهنجي باطن جو جائزو وٺي رهيو هو.
“مسٽر ڪوارٽرمين!” هنري بيقراري جو اظهار ڪندي، پنهنجون ٻئي ٺونٺيون ميز تي ٽيڪ ڏيندي پڇيو “وامنگ واٽو ۾ توهان جي ملاقات نيول نالي ڪنهن شخص سان به ٿي هئي؟“
“جي ها، اهو شخص ڪجهه ڏينهن منهنجو مهمان به ٿي رهيو، پر پوءِ خبر ناهي ڪيڏهان هليو ويو. ان جي وڃڻ کان ڪجهه مهينا پوءِ مون کي هڪڙي وڪيل جو خط مليو هو، جنهن ۾ نيول جي باري ۾ ڪئين سوال پڇيل هئا، ۽ مون ان کي پنهنجي ڄاڻ جي آڌار تي ٺيڪ ٺيڪ جواب ڏنا هئا”.
“توهان جو اهو خط مونکي ملي ويو هو”. هنري ڳنڀير آواز ۾ چيو ته جيستائين مون کي ياد ٿو پوي ته توهان پنهنجي خط ۾ لکيو هو ته نيول مئي جي شروعاتي ڏينهن ۾ وامنگ واٽو کان روانو ٿيو هو. ان سان گڏ جم نالي هڪڙو گاڏي هلائيندڙ ڪافر (آفريڪا جو غير مهذب وحشي) ملازم به گڏ هو، توهان اهو به لکيو هو ته نيول جو ارادو انياٽي وڃڻ جو هو، جيڪو مٽيابلي جو آخري تجارتي مرڪز آهي. ان کان اڳتي هن پيادل سفر ڪرڻ ٿي چاهيو. توهان پنهنجي تحرير ۾ اهو به لکيو هو ته نيول هڪ پرتگالي شخص وٽ پنهنجو ڇڪڙو وڪڻي، اتر آفريڪا جي گهاٽن جهنگلن طرف نڪري ويو هو، شايد اهو ئي هو توهان جي خط جو مضمون.
“بلڪل درست“
ڪجهه دير تائين خاموشي ڇانيل رهي.
“مسٽر ڪوارٽر مين!” هنري ڪجهه دير ترسي چيو ته توهان اڃان به ڪجهه منهنجي، منهنجو مطلب آهي ته نيول جي باري ۾ ڄاڻندا هوندا؟ توهان کي شايد خبر هجي ته نيول آخر ڇو پنهنجي زندگيءَ جي پرواهه ڪرڻ کان سواءِ ئي اتر آفريڪا جي گهاٽن ٻيلن جو رخ ڪيو هو؟
“جي ها، نيول جي باري ۾ پوءِ به ڪجهه هوائي توائي خبرون پيون ٻڌبيون هيون”. مون بيزاريءَ مان جواب ڏنو، ڇو ته انهن غير ضروري ڳالهين مان مون کي بيزاري پئي ٿي.
“مسٽر ڪوارٽر مين!” سر هنري وري چيو “مان اوهان کي هڪڙي ڳالهه يا ايئن کڻي چئو ته هڪ ڪهاڻي ٻڌائڻ ٿو چاهيان ۽ ان جي باري ۾ توهان جي صلاح مشوري ۽ ضروري ٿيو ته مدد جو به درخواست گذار ٿيندس. مون کي يقين آهي ته توهان مون کي نااميد نه ڪندئو، جنهن ماڻهوءَ مون کي توهان جو خط پهچايو هو، ان ٻڌايو هو ته توهان شريف، ايماندار ۽ مشهور شخص آهيو، مان توهان جي هر ڳالهه تي اعتبار ڪندس”.
مون شڪر ئي طور پنهنجي ڪنڌ کي هلڪو جهٽڪو ڏنو ۽ سر هنريءَ جي واتان پنهنجي ساراهه ٻڌي، پنهنجي دل ۾ تڪبر ۽ غرور جا پاڇا محسوس ڪرڻ کان رهي نه سگهيس.
“ڪوارٽرمين! نيول منهنجو ڀاءُ آهي”. هنري هڪ دم چئي ڏنو.
“اوهه” مان ڇرڪي ويس، هاڻ مونکي ياد اچڻ لڳو ته هنري کي ڏسي مون کي جنهن شخص جي ياد پئي آئي، اهو نيول هو. ان ۾ ڪو به شڪ ناهي ته اهو هنريءَ جي مقابلي ۾ ڪجهه بندرو هو ۽ ان جي ڏاڙهي به ڪاري هئي، پر اکين ۽ باقي شڪل صورت ۾ هو اهڙو ئي هو، جهڙو هنري.
“نيول منهنجو ننڍو ڀاءُ هو ۽ ان کان سواءِ منهنجو ٻيو ڪو به ڀاءُ وغيره ناهي. پنج سال ٿيندا جو اسان جو پاڻ ۾ جهڳڙو ٿي پيو. اهڙا جهڳڙا ته هر گهر ۾ پيا ٿيندا آهن. ٻه ٺڪر هوندا آهن سي پيا ٺڙڪندا آهن، پر شايد مان پنهنجي ننڍي ڀاءُ سان انتهائي سخت ۽ ناروا سلوڪ هليو هوس، ان لاءِ مان پاڻ کي ڪڏهن به معاف نه ڪندس. ڪاوڙ ۽ غصي مان منهنجي واتان ڪجهه اهڙا لفظ نڪري ويا هئا، جن هن جي دل کي شديد ڌچڪو رسايو هو”. هنري ساهي کڻڻ لاءِ ٿورو رڪيو ۽ گڊ پنهنجو ڪنڌ ڌوڻڻ لڳو. شايد انهن سڀني ڳالهين جي هن کي اڳيئي خبر هئي. ان وقت جهاز کي اوچتو تمام وڏو لوڏو آيو. اسين ٽئي پنهنجي پنهنجي جڳهه تي ويٺي به هيڏهان هوڏهان ٿي وياسين، ۽ پوءِ پاڻ سنڀالي سِڌا ٿي ويهي رهياسين.
“توهان ته ڄاڻندا ئي هوندؤ” هنري وري پنهنجي ڳالهه ٻڌائڻ ۾ شروع ٿيو ته “جڏهن خاندان جو ڪو شخص پنهنجي سموري جائداد جي ورهاست ڪرڻ کانسواءِ ئي مري ويندو آهي ته ان جو وڏو پٽ سڄي جائداد تي قبضو ڪري وٺندو آهي. منهنجو والد به پنهنجي جائداد جي ڪابه وصيعت ڪرڻ کان سواءِ ئي وفات ڪري ويو هو. تنهنڪري سڄي جائداد تي مون ئي قبضو ڄمائي ورتو ۽ منهنجو ڀاءُ ويچارو مفلس ۽ ٺلهو ئي رهجي ويو. اصول ۾ ٿيڻ ته ايئن کپندو هو ته مان پنهنجي ڀاءُ کي پنهنجي والد جي ملڪيت مان پورو حصو ڏئي ڇڏيان ها، پر ان وقت اسان ٻنهي جون دليون هڪٻئي لاءِ صاف نه هيون. تنهنڪري مون ان جي ڪا سار ئي ڪانه لڌي. مان ان ڳالهه جو منتظر هوس ته هو منهنجي سامهون اچي هٿ ٽنگي، مون کي منٿون ڪري ته آئون هن جي ٿوري مدد ڪريان، اهو منهنجو انتهائي شرمناڪ خيال هو (هتي سرهنري ٿڌا ساهه ڀرڻ لڳو) ليڪن نيول ايڏو ته خوددار هو جو هن منهنجي اڳيان هٿ نه ٽنگيو، معاف ڪجان مسٽر ڪوارٽر مين! منهنجي ڳالهين مان توکي بيزاري ته ضرور ٿيندي هوندي، پر جيستائين مان شروع کان وٺي آخر تائين توکي سڀ واقعا نه ٻڌائيندس، تيستائين مقصد تي پڄي نه سگهندس، ڪيئن مسٽرگڊ؟“
“يقينن “گڊ پنهنجو ڪنڌ لوڏڻ لڳو”. ۽ مون کي يقين آهي ته مسٽر ڪوارٽرمين هيءَ ڳالهه پاڻ تائين ئي رکندو”.
“توهان مطمعن رهو، مرڻ تائين توهان جو اهو راز منهنجي سيني ۾ دفن ئي رهندو”. مون چيو؛
“خير ته، ان منهنجي ڀاءُ جي نالي بئنڪ ۾ ڪجهه پائونڊ جمع ٿيل هئا، جيڪا رقم هو بئنڪ مان ڪڍرائي مونکي ٻڌائڻ بنا ئي جيئن مون کي پوءِ خبر پئي ته هو پنهنجو فرضي نالو نيول رکي اتر آفريڪا ڏانهن روانو ٿي ويو. مون هر جڳهه تي ان کي خط لکيا، ليڪن ڪنهن به خط جو جواب مون کي نه مليو. شايد اُهي خط هن کي مليا ئي نه هجن. ڪافي ماڻهن کي پئسا ڏئي مون هن جي ڳولا ۾ روانو ڪيو پر سڀ ناڪام ٿي واپس موٽي آيا. گذريل ٽن سالن کان مون کي هن جي ڪا به خبر نه ملي آهي، ۽ هاڻ مان ڏاڍو فڪرمند آهيان، مون کي خبر آهي ته لٺ هڻڻ سان پاڻي جدا نه ٿي سگهندو آهي”.
“بلڪل درست فرمايو توهان”. مون پنهنجي پٽ هيريءَ جي باري ۾ سوچيندي چيو.
“اگر ڪوئي شخص مون کي پنهنجي ڀاءُ جارج سان ملائي يا ان جو رڳو سهي پتو ئي ٻڌائي ته خدا جو قسم مان پنهنجي جائداد جو پورو اڌ ان جي نالي ڪرڻ لاءِ تيار آهيان”.
“پر هاڻ ڪير ٻڌائي ته تنهنجو ڀاءُ ڪٿي آهي، ڪٿي ناهي؟” گڊ چيو
“مسٽر ڪوارٽرمين!” توهان جي خط سان گهٽ ۾ گهٽ ايتري ته خبر پئي ته جارج اڃان زندهه آهي، اڃان ايترو پري نڪري نه ويو آهي، تنهنڪري مان خود سندس ڳولا ۾ نڪري پيو آهيان، ۽ ڪپتان گڊ جو احسان زندگي؛ءَ ڀر نه وساريندس جيڪو ان جي ڳولا ۾ منهنجو ساٿ ڏئي رهيو آهي”.
“خير! تنهنجو ساٿ مان بيمقصد به ڪونه ڏئي رهيو آهيان، ظاهر آهي ته ملازمت مان برطرف ٿيڻ کان پوءِ واندو ويهي بک به ته ناهي نه مرڻو. تو مونکي پئسن ڏيڻ جو واعدو ڪيو آهي ۽ مان تنهنجو ساٿ ڏئي رهيو آهيان.” گڊ چيو “ها مسٽر ڪوارٽرمين! توهان نيول جي باري ۾ ٻيو ڇا ٻڌو آهي؟”

خزاني جو فسانو

“خدا جي واسطي جلد ٻڌاءِ ته جارج جي باري ۾ ٻيو تو ڇا ٻڌو آهي؟ هنري وڏي بيچيني مان پاسو ورايو.
“مون جيڪو ڪجهه به ٻڌو آهي، اهو اڄ ڏينهن تائين ڪنهن کي به ڪونه ٻڌايو اٿم. صرف توهان کي ٿو ٻڌايان ته توهان جو ڀاءُ حضرت سليمان جي خزاني جي تلاش ۾ نڪري ويو آهي”.
“حضرت سليمان جو خزانو؟ ڪٿي آهي اهو؟” ٻنهي گڏجي سوال ڪيو.
“ڪٿي آهي؟، اها ته مون کي به خبر ناهي، باقي ڪٿي ٻڌايو ويندو آهي، هڪ دفعي مون به انهن پهاڙيءَ جي چوٽين کي ڏٺو هو، جن جي ٻئي طرف اهو خزانو آهي. ليڪن مون ۽ انهن پهاڙي چوٽين وچ ۾ ٽي سئو ميل رڳو رڻ ئي رڻ ڦهليل آهي، مان نٿو سمجهان ته ڪو ماڻهو اهو وسيع رڻ جهاڳي انهن پهاڙي چوٽين تائين پهچي به سگهندو. بهتر آهي ته حضرت سليمان جي خزاني جي باري ۾ جيڪي ڪجهه به ٻڌو اٿم، سڄو زير زبر سميت توهان کي ٻڌايان. ليڪن ان شرط تي ته توهان ان جو ذڪر ٻئي ڪنهن سان به نه ڪندئو”.
“اسين توکي يقين ٿا ڏياريون”. هنري چيو ته گڊ به پنهنجو ڪنڌ ڌوڻي هنري سان متفق ٿيڻ جو يقين ڏيارڻ لڳو.
“توهان کي خبر هوندي” مون چوڻ شروع ڪيو “اسين واپاري ماڻهو پنهنجي ڪم سان ڪم رکندا آهيون، ڪنهن ٻئي طرف ڪا توجهه ئي نه ڏيندا آهيون، ليڪن ڪيترا ئي سياح آفريڪا ۾ صرف ان غرض سان ايندا آهن ته جيئن ان سرزمين جي اندر دفن ٿيل خزانن جو سراغ لڳائي سگهن، اُهي مقامي غير مهذب ماڻهن جي وچ ۾ مهنن جا مهنارهي، ڪجهه معلومات هٿ ڪندا آهن، ۽ ان معلومات جي آڌار دفينن جي تلاش ۾ نڪري پوندا آهن، ۽ اُهي وري ارادي جا به اهڙا پخته هوندا آهن جو پنهنجي جان جي ته پرواهه ئي نه ڪندا آهن، ته خير، اهڙي ئي هڪڙي شخص سان منهنجي ملاقات اڄ کان تقريباً ٽيهه سال پهريائين ٿي هئي، ۽ سڀ کان اڳ ۾ ان ئي شخص مون کي سليماني خزاني جي باري ۾ ٻڌايو هو، هيءَ تن ڏينهن جي ڳالهه آهي، جڏهن مان اڃان نوجوان هوس ۽ نئون نئون شڪار ڪرڻ سکيو هوس.
ان شخص جو نالو ايوانس هو، جنهن کي پوءِ هڪ جهنگلي پاڏي زخمي ڪري وڌو هو، ۽ انهن زخمن جي ڪري ويچارو چُڙي چُڙي مري ويو، هڪ ڏينهن اسان ٻئي پاڻ ۾ ڪچهري ڪري رهيا هئاسين جو مون هن کي ٻڌايو ته آفريڪا جي جهنگلن ۾ مون اهڙا آثار به ڏٺا آهن، جتي ڪنهن زماني ۾ وڏي دولت رهي هوندي، ٻڌايو مانس ته ٽرانسوان جي اتر ۾ شڪار جي ڳولا ۾ مان هڪ اهڙي کنڊر تائين پهتو هوس، جيڪو ڪنهن زماني ۾ ڪو شاهي مندر هوندو، جنهن جا آثار اتي چٽا ڏسڻ ۾ پئي آيا، جنهن مان معلوم ٿئي ٿو ته چانديءَ ۽ سون جون بيشمار مورتيون ۽ سون جي ٽڪرن جا ڍير هوندا، ۽ اهو به ٻڌايومانس ته اهو سڀ ڪجهه موجوده زماني تائين موجود رهيو هوندو، ۽ ڪو خوشبخت سياح ان جڳهه تي پهچي ساري دولت کڻي ويو هوندو، ايوانس وڏي توجهه سان منهنجي ڳالهه ٻڌندي هڪدم پڇيو ته “تو ڪڏهن سليماني خزاني جي باري ۾ ڪجهه ٻڌو آهي؟” مون انڪار ۾ ڪنڌ ڌوڻيو ته هن چيو ته “مون کي معتبر ذريعن کان خبر پئي آهي ته هن خزاني جي آس پاس جن ماڻهن جي وستي آهي، اهي زولو قبيلي جي هڪڙي شاخ آهن، ۽ انهن ۾ ڪجهه اهڙا شخص به آهن، جيڪي ڪاري جادو جا ماهر آهن، ۽ انهن ۾ اهو علم پنهنجي وڏڙن کان سينا به سينا صدين کان هلندو ٿو اچي. ماشو ڪولمبو جي اتر ۾ اها بستي آهي صاحبزاده! يقين ڪر ته اِها ئي اُها جڳهه آهي جتي حضرت سليمان جو خزانو اڃان تائين محفوظ پيو آهي.
مون ايوانس جي ڳالهين کي محض خيالي پلاءُ سمجهي مرڪي ڏنو، ڪجهه ئي ڏينهن بعد ان کي جهنگلي پاڏي زخمي ڪري وڌو، ۽ ويچارو مري ويو ۽ خزاني جي ڳالهه آئي وئي ٿي وئي.
ايوانس جي موت کان ڪي ويهه سال کن پوءِ اي دوستو! ۽ ويهه سال انهن ماڻهن لاءِ جيڪي هاٿيءَ جو شڪار ڪندا آهن، ڪافي طويل عرصو هوندو آهي، ڇو ته انهن جي زندگي صبح آهي ته شام ناهي، هتي ته ايوانس جي موت جي ٽيهن سالن بعد مون کي وري سليماني خزاني بابت ڄاڻ ملي. مان ان وقت اسٽانڊاز ڪرال ۾ رهيل هوس، اتي پاڻيءَ جي کوٽ هئي ۽ هوا به منهنجي طبيعت جي موافق نه هئي، تنهنڪري مان شديد بخار ۾ وٺجي ويو هوس. تنهنڪري لاچار مون کي ڪيترن ڏينهن تائين اتي ئي ترسڻو پيو. اتي منهنجي ملاقات جوز سلواٽا نالي هڪڙي پرتگالي شخص سان ٿي، جنهن سان سندس ڪافر ملازم به گڏ هو. جوز سلواٽا ڀريل بدن وارو خوبصورت جانٺو جوان هو. اسان ٻئي رات جو سمهڻ کان پهريائين ڪجهه دير ڪچهري ڪندا رهندا هئاسين، تڏهن مونکي خبر پئي ته هر شريف ماڻهوءَ وانگر هيءَ به ڪو امير ماڻهو ڪونه هو.
ٻئي ڏينهن موڪلائڻ وقت هن مونکي چيو ته “عزيز دوست! اگر قسمت اسان کي ڪٿي ٻيهر به ملايو ته تون مونکي دنيا جو امير ترين شخص ڏسندين، ۽ تڏهن مان تنهنجي مهمان نوازي ۽ خلوص جو پورو پورو معاوضو به چڪائي وٺندس.”
مان مرڪي حيرانيءَ مان هن کي صحرا ۾ داخل ٿيندي ڏسي رهيو هوس، مان واقعي به حيران هوس ته هي صحرا ۾ ڇا جي لاءِ پيو وڃي؟ ۽ آخر ۾ هي سمجهي پنهنجو پاڻ کي تسلي ڏنم ته مڙيئي هوندو سلواٽا جي دماغ ۾ ڪوئي فتور ٻيو ڇا؟ هڪ هفتي کان پوءِ جڏهن منهنجو بخار لهي ويو هو پر اڃان به شديد ڪمزوري محسوس ڪري رهيو هوس. شام جي وقت پنهنجي خيمي جي دروازي تي ويٺي سامهون هيڏي وشال صحرا جي پرئين پاسي لهندڙ سج کي ڏسي رهيو هوس. ان وقت سج مونکي ڪنهن ڪاوڙيل ديوتا جي خوني اک لڳي رهيو هو، ۽ سارو ڏينهن ساڙيندڙ هوا هاڻي ڪجهه خوشگوار لڳي رهي هئي، جنهن ڪري مان پنهنجي دل ۾ ڪجهه فرحت محسوس ڪري رهيو هوس.
اتفاق سان منهنجي نظر دور دور سامهون صحرائي ڀٽ تي چوپاين جانورن وانگر هٿن پيرن تي رڙهندڙ ڪنهن ماڻهوءَ تي وڃي پئي، جيڪو وڏي مشڪل سان ڪجهه پل اٿي ته بيٺو پر وري انهيءَ ئي گهڙيءَ منهن ڀر ڪري پيو، مون پنهنجي ملازم کي انهيءَ جي واهر لاءِ روانو ڪيو، ٿوري دير ۾ ملازم انهيءَ کي مون تائين وٺي آيو. توهان جو ڇا خيال آهي سرهنري، ته ڪير هوندو اهو ماڻهو؟
“يقينن جوز سلواٽا” هنري چيو.
“جي ها، بلڪل سهي، جوز سلواٽا... يا ايئن کڻي چئو ته ان جو ڍانچو. چهرو بلڪل زرد ٿي ويو هوس، تندرست ۽ تازو توانو جسم هڏين تي چنبڙيل کل وانگر ٿي ويو هئس، تڪليف کان اکيون پيليون پئجي ويون هئس، وار سفيد ۽ رخسارن جا هڏا ناقابل بيان حد تائين اڀري آيا هئس.
“پاڻي... پاڻي... خدا جي واسطي هڪ ڍڪ پاڻي”. هو ايلاز ڪري رهيو هو، مون ڏٺو ته سندس چپ ڦاٽي پيا هئا ۽ زبان ڪاري ٿي وئي هئس. مون پاڻيءَ ۾ ٿوور کير ملائي ڏنو مانس ته چرين وانگر غٽ غٽ ڪري هڪ ساهيءَ پي ويو، جنهن بعد هن کي وري تيز بخار چڙهي ويو، ۽ غشيءَ جي حالت ۾ هُو .... صحرا.... سليماني خزانو.... هيرا.... جواهر.... وڦلڻ لڳو. مان هن کي پنهنجي خيمي ۾ کڻي آيس، يارهين بجي ڌاري هو ڪجهه سڪون ۾ آيو، ۽ مان به پنهنجي بستري تي سمهي پيس، صبح جو اٿي ڏٺم ته سلواٽا حسرت وچان انهن پهاڙي چوٽين ڏانهن تڪي رهيو هو، جن جي ٻئي طرف خزانو هو، سج جا گرم گرم ڪرڻآ ريگستان جي ذري ذري کي چمڪائي رهيا هئا، ۽ هلڪي هلڪي هوا رڻ کي سانت ڪري رهي هئي. “اهي ٿئي اهي” جوز سلواٽا انهن پهاڙين طرف اشارو ڪري چيو “ليڪن افسوس جو مان انهن تائين پڄي نه سگهيس، ۽ شايد مون کان پوءِ به ڪو شخص مشڪل ئي پهچي سگهي، هن صحرا منهنجي ملازم جي جان ورتي، ۽ هاڻ مان پاڻ به مري رهيو آهيان”. وري هو مون طرف مڙيو “عزيز دوست! اتي ئي آهين نه؟” منهنجي اکين آڏو انڌيرو ايندو پيو وڃي، مان ڪجهه به ڏسي نٿو سگهان”.
“ها، مان تنهنجي ڀرسان ئي آهيان دوست!” مون جواب ڏنو “تون گهڙي کن سمهي پئو، توکي آرام جي سخت ضرورت آهي”.
“آرام؟ هاڻ مان قيامت تائين آرام ۾ ئي هوندس، هاڻ زندگيءَ جي اميد ناهي، توهان منهنجي وڏي خدمت ڪئي آهي، ان جي صلي ۾ مان توهان کي هڪ تحرير ڏيو ٿو وڃان، جنهن جي آڌار تون يقينن سليماني خزاني تائين پهچي ويندين، مان ان ئي خزاني جي تلاش ۾ ويو هوس، ليڪن دل جي دل ۾ ئي رهي، تون انهن پهاڙين تائين وڃڻ جي ڪوشش ڪجانءِ. اگر صحيح سلامت انهيءَ وسيع صحرا کي پار ڪري وئين ته تون دنيا جو امير ترين شخص هوندين”.
هن پنهنجي کيسي ۾ هٿ وجهي ٻٽون ڪڍيو، مون سمجهيو ته ان ۾ پائيپ جو تماڪ هوندو، ٻٽونءَ جو منهن سنهڙي تار سان ٻڌل هو. سلواٽا ان کي کولڻ جي ناڪام ڪوشش ڪرڻ لڳو.
“اچي، هن کي کول” هن اهو ٻٽون مون ڏانهن وڌايو، مون کولي ڏٺو ته ان ۾ ڪپڙي جو هڪڙو ٽڪر رکيو هو، جنهن تي ڪا تحرير لکيل هئي.
سلواٽا مرندڙ آواز ۾ چوڻ شروع ڪيو “منهنجا دوست! انهيءَ ڪپڙي تي لکيل تحرير کي پڙهڻ ۾ مون کي ڪيئي سال لڳا آهن، تڏهن وڃي ان جو مطلب سمجهيو اٿم، جنهن شخص هيءَ تحرير لکي هئي، ان کي مُئي به ٽي سئو سال ٿي ويا آهن، ان جو نالو به جوز ڊي سلواٽا هو، ٽي صديون پهريائين اهو شخص هن صحرا ۾ داخل ٿيو هو، جيڪو وري ڪڏهن به واپس نه موٽيو، ان جو ملازم پنهنجي آقا جو انتظار ڪري ڪري، ٿڪجي نيٺ ان جي تلاش ۾ نڪري پيو، ۽ پنهنجي آقا کي مئل وڃي لڌائين. ملازم اها تحرير کڻي واپس موٽيو، تڏهن کان هيءُ ڪپڙي جو ٽڪر اسان جي خاندان وٽ محفوظ رهندو پيو اچي، ڪنهن به ان کي پڙهڻ جي ڪوشش ڪانه ڪئي، صرف مون ئي اهڙي ڪوشش ڪئي، ۽ ان ڪري مان به اڄ پنهنجي جان ڏئي رهيو آهيان، ليڪن مون کي يقين آهي ته هن تحرير ۽ نقشي جي مدد سان ڪو به ماڻهو خزاني جي تلاش ۾ نڪتو ته ضرور ڪامياب ٿي موٽندو، تنهنجا مون تي تمام وڏا احسان آهن، ان ڪري اها تحرير ۽ نقشو توکي ٿو ڏيان. تون اهو ڪنهن کي به نه ڏجانءِ، تون بذات خود خزاني جي تلاش ۾ وڃجانءِ ۽ توکي خزانو ملي وڃي ته منهنجي حق ۾ دعا ڪجان. چڱو دوست! الوداع.”
سلواٽا جي حالت غير ٿيڻ لڳي ۽ ڪلاڪ کن ۾ هو هن دنيا جي هُلَ بکيڙن کان آزاد ٿي وڃي مالڪ حقيقيءَ سان مليو، خدا کيس جنت الفردوس ۾ جڳهه عطا فرمائي. مون هڪ وڏو کڏو کڻي سلواٽا جو لاش ان ۾ لٽي ڇڏيو ۽ مٿان تمام ڳرو پٿر رکي ڇڏيم ته جيئن لومڙيون هن جو لاش نه ڪڍي وڃن.”
“ليڪن ان تحرير جو ڇا ٿيو؟” هنري پاسو بدلائيندي پڇي ورتو.
“ڇا هو لکيل ان ۾؟” گڊ به پڇڻ کان رهي نه سگهيو.
“اهو مان توهان کي هينئر ئي ٿو ٻڌايان... اها لکت اڄ تائين ڪنهن کي به ڪانه ڏيکاري اٿم، سواءِ هڪ پرتگالي شخص جي، جنهن ان جو انگريزي ۾ ترجمو ڪري ڏنو هو. ان وقت هو شراب جي نشي ۾ ڌت هو، ۽ ٻئي ڏينهن صبح جو جڏهن هن جو نشو لٿو ته هن کي ڪجهه به ياد نه هو. هو سڀ ڪجهه وساري چڪو هو، اصل لکت ته سلواٽا جي ترجمي سميت منهنجي گهر ۾ رکي آهي، باقي ان جو انگريزي ترجمو ۽ نقشي جي ڪاپي (اگر ان کي نقشو چئجي ته....) هن وقت به مون وٽ موجود آهي”.

تحرير

هو شخص سندءِ روح جي ويراڳ جي تحرير هو،
هو شخص سندءِ عشق جي اظهار جو تفسير هو.

“مان جوز ڊي سلواٽا هن وقت هڪ غار ۾ اڃيو ۽ بکيو مري رهيو آهيان. هي غار انهن پهاڙن ۾ آهي، جنهن کي مون ڪوهه سبا جو نالو ڏنو آهي. هيءَ تحرير مان هڪ سڪل هڏيءَ جي ٽڪري سان پنهنجي رت سان لکي رهيو آهيان. سواءِ انهيءَ جي هت لکڻ لاءِ ٻيو ڪوبه سامان مهيا ڪونهي. اگر منهنجو ملازم مونکي ڳوليندو هتي به اچي پهچي ته ان کي کپي ته هن تحرير کي امانت با سلامت سمجهي منهنجي خاندان جي ڪنهن به فرد کي پهچائي ڇڏي. منهنجو هڪ دوست (جنهن جو نالو ايلمبل آهي) هن تحرير کي کڻي وقت جي بادشاهه سلامت جي حضور ۾ حاضر ٿئي، ۽ بادشاهه سلامت کي مشورو ڏئي ته هُو شاهي لشڪر وٺي پهاڙين طرف ڪوچ ڪري، اگر ان جو لشڪر خير خوبيءَ سان هن قاتل صحرا کي عبور ڪري ويو ۽ ڪوهه سبا جي ٻئي طرف پهچي اتان جي مقامي ماڻهن ۽ ڪارو جادو ڄاڻندڙن کي زير ڪري ورتو ته اهو حضرت سليمان کان پوءِ دنيا جو امير ترين بادشاهه هوندو.
مون پنهنجي اکين سان خفيه ڪمري ۾ بيشمار هيرا جواهر ڏٺا آهن، ليڪن گگول نالي هڪ عورت جي ڪري (جيڪا صحيح معنيٰ ۾ هڪ ڏائڻ ۽ ڪاري علم جي ماهر آهي) مان هڪ به هيرو پاڻ سان کڻي نه سگهيو هوس ۽ انهيءَ گگول جي ڪارستانين مون کي نيٺ موت جي حوالي ڪري ڇڏيو آهي.
جيڪو شخص به منهنجي هن نقشي جي مدد سان ڪوهه سبا تائين پهچي وڃي ته ان کي کپي ته کاٻي طرف پهاڙن تي چڙهڻ شروع ڪري، ايستائين جو چوٽيءَ تي وڃي پهچي. چوٽي تي اتر طرف هڪڙو رستو نظر ايندو، جيڪو “شاهراهه سليمان” ٿو سڏجي. اهو ئي رستو وٺيو وڃي، اهو رستو ٽن ڏينهن بعد ان ماڻهوءَ کي ڪو ڪو آنه جي دارالسلطنت ۾ وڃي پهچائيندو، هتي پهچي گگول تي ڪنٽرول ڪرڻو پوندو، نه ته اهو به مون وانگر پنهنجي زندگيءَ تان هٿ ڌوئي ويهندو، منهنجي لاءِ دعا ڪجو.
الوداع
جوز ڊي سلواٽاــ
جڏهن مون اها تحرير پڙهي هنن کي نقشو به ڏيکاري ڇڏيو ته ڪمري ۾ گهري خاموشي ڇانئجي وئي.
“مون تقريباً سڄي دنيا جو سفر ڪيو آهي”. گڊ ڪجهه دير ترسي چوڻ لڳو، “پر اهڙي عجيب غريب ڪهاڻي مون کي اڄ تائين ڪٿي به ٻڌڻ ۾ نه آئي آهي”.
“واقعي ئي مسٽر ڪوارٽرمين! ڪهاڻي عجيب آهي”. سر هنري چيو “تون ڪٿي اسان کي بيوقوف ته نه پيو ڪرين؟“
“جيڪڏهن توهان ايئن ٿا سمجهيو ته بس اتي ئي ڳالهه ختم ٿا ڪريون، ۽ مون ڪاغذ ويڙهي سيڙهي پنهنجي کيسي ۾ رکي ڇڏيا، سر هنري جي ڳالهه سچ پڇ به مون کي بري لڳي هئي، مان انهن ماڻهن مان ناهيان جيڪي هروڀرو به پنهنجي ڪوڙ کي وڌائي چڙهائي ٻين ماڻهن اڳيان پنهنجي لئه بيهارڻ جي ڪوشش ڪندا آهن، مان وڃڻ لاءِ ٽپ ڏئي اٿيس، جو سر هنري پنهنجي وزني ٻانهن منهنجي ڪنڌ تي ڀاڪر وانگر ورائي ڇڏي.
“ويهي رهه ڪوارٽرمين! مان پنهنجي گستاخيءَ جي معافي ٿو وٺان، پر پوءِ به مون کي اهو چوڻ جي اجازت ڏي ته ان ڪهاڻيءَ تي ڪنهن کي يقين مشڪل ئي اچي”.
“خير جڏهن پاڻ ڊربن پهچنداسين، تڏهن توهان کي اصل تحرير ۽ نقشو به ڏيکاريندس، پوءِ شايد توهان کي منهنجي ڳالهه تي يقين اچي.” مون ڪاوڙ تي ڪنٽرول ڪندي چيو “۽ تون هاڻ پنهنجي ڀاءُ جي باري ۾ به ٻڌي ڇڏ، تنهنجي ڀاءُ سان جم نالي جيڪو ڪافر ملازم گڏ هيو، مان ان کي به سڃاڻان ٿو، ان ڏينهن جڏهن مسٽر نيول موڪلائي رهيو هو، جم اڪيلو منهنجي ڇڪڙي وٽ مون سان بيٺو هو.
“جم!” مون پڇيو مانس “توهان آخر ڪيڏهان پيا وڃو؟ هاٿين جي شڪار تي؟“
“نه، صاحب” هن مسڪرائي جواب ڏنو هو ته “اسان انهيءَ کان به قيمتي شيءِ جي ڳولا ۾ وڃي رهيا آهيون”.
“باقي ڪهڙي شيءِ آهي اُها ــ سون؟“
“نه صاحب، سون کان به وڌيڪ قيمتي آهي اها شيءِ”. مون ان کان وڌيڪ پڇڻ مناسب نه سمجهيو، مان اهو ڄاڻڻ لاءِ ضرور بيچين هوس ته اِهي آخر وڃن ڪيڏهان ٿا.
مان ان ڳالهه جي هٿ ڌوئي پويان لڳان ها ۽ جم کان پڇڻ لاءِ ضد ڪري بيهان ها ته جم شايد مون کي ڪجهه به نه ٻڌائي ها.
“صاحب!” ڪجهه دير کان پوءِ جم چيو.
مان خاموش رهيس.
“صاحب!” هو وري به مون سان مخاطب ٿيو.
“ڇاهي؟” مون بيتوجهي سان جواب ڏنو.
“اسين ماڻهو هيرن جي تلاش ۾ وڃي رهيا آهيون”.
“پوءِ ته توهان غلط رستو اختيار ڪيو آهي، هيرن جون کاڻيون انهيءَ طرف ڪٿي آهن؟“
“توهان ڪڏهن سليماني خزاني جي باري ۾ ڪجهه ٻڌو آهي؟“
“هون“، منهنجي چپن مان صرف ڀڻڪو نڪتو.
“جِي توهان ڪڏهن حضرت سليمان جي خزاني جي باري ۾ ڪجهه ٻڌو آهي؟“
“مڙئي ڪجهه هوائي توائي ڳالهيون ٻڌيون اٿم”.
“هوائي نه صاحب! اها حقيقت آهي، ڪو وقت ٿيو جو هڪ عورت پنهنجي ٻارڙي سان گڏ اُتان کان هت ناٽال آئي هئي. جتي اهو خزانو آهي، مون سليماني خزاني جي باري ۾ ان عورت کان سڀ ڪجهه معلوم ڪري ورتو هو، پر هوءَ ويچاري، مري وئي آهي”.
“توهان ٻنهي ڄڻن مان صحرائي درندن جو خوب پيٽ ڀربو”. مون طنز ڪندي چيومانس. “اوستائين ڪير به نه پهچي سگهيو آهي، منهنجا دوست!“
“خير ــ موت ته هر ڪنهن جي مٿي تي آهي ئي آهي، جتي اچڻو هوندو، اتي اچي ئي ويندو. ان کان ڪير ڪٿي ٿو بچي سگهي”. اڌ ڪلاڪ بعد نيول کي مون موڪلائيندو ڏٺو ۽ جم ڊوڙندو مون کي الوداع ڪرڻ آيو هو.
“صاحب! توهان بلڪل صحيح ٿا چئو”. هن چيو “مون کي به هاڻ محسوس ٿيڻ لڳو آهي ته اسين هاڻ ڪڏهن به واپس موٽي نه سگهنداسين”.
“ڇا واقعي ئي توهان خزاني جي تلاش ۾ ٿا وڃو يا صرف مذاق ٿا ڪريو؟”
“نه صاحب! اسين خزاني جي تلاش ۾ ئي وڃي رهيا آهيون.”
“اڇا! ته هڪ منٽ ترسو ــ مان هڪ چٺي تنهنجي آقا لاءِ لکي ڏيانءِ مگر واعدو ڪر ته انياٽي پهچڻ کان اڳي اها چٺي مسٽر نيول کي نه ڏيندين.”
“مان واعدو ٿو ڪريان صاحب!”
ايتري ۾ مون هڪ ڪاغذ تي ڪجهه لفظ لکي کيس سمجهايو ته “جڏهن توهان هيءَ رڻ جهاڳي سبا جي چوٽين تي چڙهندئو ته اتان ئي توهان کي هڪ رستو ملندو. بس اهو ئي ڏئي هليا وڃجو. ٽن ڏينهن کان پوءِ توهان پنهنجي منزل تي پهچي ويندئو”.
اها چٺي جم کي ڏيندي وڌيڪ چيم ته “تنهنجي آقا کي کپي ته هن تي عمل ڪري. ليڪن خبردار هيءَ چٺي نيول کي هينئر ئي نه ڏجانءِ. مان نٿو چاهيان ته هو واپس اچي مون کان ڪجهه اهڙا سوال پڇي جن جا جواب مان کيس هن وقت ڏئي نٿو سگهان.” چٺي وٺي جم مون کان موڪلايو. بس سر هنري! مان ايترو ئي ڄاڻان ٿو، مان توهان جي ڀاءُ جي ڪري پريشان به آهيان ته ڪٿي توهان جو ڀاءُ....”
“مسٽر ڪوارٽر مين! هنري منهنجي ڳالهه اڌ ۾ ڪٽيندي چيو “مان پنهنجي ڀاءُ جي ڳولا ۾ سليماني خزاني تائين به ويندس، ۽ ان وقت تائين ڳوليندو سانس، جيستائين هو مون کي نٿو ملي يا هن ڳالهه جو پختو يقين نٿو ٿيم ته هو مري چڪو آهي ۽ مان چاهيان ٿو ته ان سفر ۾ تون به منهنجو ساٿ ڏين.”
“مان؟.... هان؟” مان خوف ۾ وٺجي ويس، ڇو ته مون کي خبر هئي ته سليماني خزاني جي ڳولا ۾ وڃڻ معنيٰ موت جي منهن ۾ وڃڻ، ۽ مان اڃان مرڻ نٿو چاهيان، ۽ هونئن به اهڙي موت کان ڌڻي تعاليٰ هر ڪنهن کي پنهنجي پناهه ۾ رکي. “جي نه! معاف ڪجو سر هنري! مان اوهان جو ساٿ نٿو ڏئي سگهان. ۽اوهان کي به نيڪ صلاح ٿو ڏيان ته پنهنجي ارادي کان باز اچو. ۽ وري منهنجي پٽ هيريءَ کي به اڃان منهنجي ضرورت آهي.”
منهنجي انهيءَ فيصلي تي ڪپتان گڊ ۽ سر هنري ڏاڍا مايوس ٿيا.
“مسٽر ڪوارٽرمين! مان پڪو ارادو ڪري چڪو آهيان ته سليماني خزاني تائين ضرور ويندس. هاڻ دنيا جي ڪابه طاقت مون کي اوڏهان وڃڻ کان روڪي نٿي سگهي” سر هنري ڌڙام پنهنجو مُڪو ميز تي ٺوڪيندي چيو. رهيو تنهنجو معاملو ته، اسان کي تنهنجي ساٿ جي سخت ضرورت آهي. ان لاءِ جيترو معاوضو چاهين، رواني ٿيڻ کان اڳ ئي مون کان وٺي ڇڏجانءِ. اگر خدانخواسته ڪٿي گس ۾ مري کپي به وياسين ته مان تنهنجي پٽ لاءِ هاڻي کان ئي انتظام ڪري ٿو ڇڏيان. ان کي سال به سال باقائدگيءَ سان هڪ معقول رقم ملندي ئي رهندي. جيڪڏهن خدا چاهيو ته اسين خزاني تائين پهچي به وياسين ته اهو گڊ ۽ تنهنجو حصو هوندو. مون کي دولت جي خواهش ناهي. ڌڻي تعاليٰ مون کي سڀ ڪجهه ڏنو آهي. شايد تون منهنجي واعدي تي اعتبار نه ڪرين، ان لاءِ بهتر آهي ته هاڻ ئي پنهنجا شرط پيش ڪر.”
“سر هنري! واقعي ئي توهان وڏي لالچ ڏني آهي، مون جهڙي مسڪين کي ايڏو وڏو خزانو حاصل ٿيڻ جو خيال ئي وات ۾ پاڻي آڻيو ٿو ڇڏي، ليڪن اها هڪ وڏي خطرناڪ مهم آهي، ان لاءِ مون کي ٿورو غور ڪرڻ لاءِ وقت کپي. ڊربن پهچڻ کان الڳ ئي مان توهان کي پنهنجي فيصلي کان آگاهه ڪري ڇڏيندس.” “ڏاڍو سٺو” سر هنري چيو ۽ مان انهن ٻنهي ڄڻن کي رات جو سلام ڪري پنهنجي ڪيبن ۾ هليو آيس، ۽ سڄي رات مزيدار خواب ڏسندو رهيس.

پراسرار ملازم

جڏهن هوا سڻائي هوندي آهي ته ڪيپ ٽائون کان ڊربن پهچڻ تائين جهاز صرف ٽي ڏينهن ئي وٺندو آهي، پر اڪثر ايئن به ٿيندو آهي ته رستي ۾ ڪيترائي بندرگاهه آهن، جتي تجارتي مال جي انتظار ۾ جهاز کي چوويهه چوويهه ڪلاڪ به ترسڻو پوندو آهي، مگر هن ڀيري هر بندرگاهه تي ننڍيون ننڍيون ٻيڙيون اڳئي مال سان ڀريون، جهاز جي انتظار ۾ بيٺيون هيون، جيئن ئي اسان جو جهاز لنگرانداز ٿيو ته اهي ٻيڙيون جهاز کي چوطرف ڦري آيون.
ناٽال پهچڻ تائين مان يڪو اهو ئي سوچيندو پئي آيس ته سر هنري وارن سان وڃان يا نه وڃان؟ هر گهڙيءَ سليماني خزاني حاصل ٿيڻ جو خيال منهنجي دل ۾ هل چل مچائيندو رهيو، پر ٻيءَ گهڙيءَ مون کي ايئن لڳندو هو ته ڄڻ مان به ڊي سلواٽا وانگر هڪ غار ۾ مري رهيو آهيان ۽ منهنجو ڪو به حال ڀائي مون سان گڏ ڪونهي. هڪ طرف هيرن جي چمڪ ڌمڪ ۽ انهن جي حاصل ٿيڻ جو خيال ته ٻئي طرف بڇڙو ٿي مرڻ جو ڊپ. ڪنهن به نتيجي تي پهچي نه پيو سگهان. بس “وڃان ــ نه وڃان”، “وڃان ــ نه وڃان” جي وچ ۾ منهنجو ذهن ٽنگيو رهيو.
ٻئي طرف ڪپتان گڊ ۽ سر هنري دل ئي دل ۾ سليماني خزاني تائين پهچڻ جون اسڪيمون مڪمل ڪيو ويٺا هئا.
جنوريءَ جي هڪ حسين شام جو اسان جو جهاز ناٽال کان روانو ٿيو، ناٽال ڇڏڻ سان ئي آفريڪا جو سرسبز ڪنارو شروع ٿيو وڃي. هتان کان جهاز ڊربن تائين آهستي آهستي هلندو رهيو. جيڪڏهن توهان جهاز جي ڇت تي بيهي ڏسو ته توهان جي نظر جي آخري حد تائين زمين تي نيري نيري گاهه جو فرش نظر پيو ايندو. جڏهن اهو ختم ٿيندو ته ڳاڙهسرن پٿرن جو پهاڙي سلسلو شروع ٿي ويندو ۽ پهاڙين جي ڪنارن سان سبز پهاڙي ٻوٽن جو سلسلو پيو هلندو، ۽ انهن پهاڙين جي وچ ۾ ڪافرن جا کيت پري پري تائين نيري ڍنڍ جو ڏيک پيا ڏيندا. تيز برساتي هوائن جبلن ۾ هنڌان هنڌان غار ٺاهي ڇڏيا هئا، ۽ انهن غارن جي منهن تي سمنڊ جي سفيد جهاڳ ڄمي وئي هئي، جيڪا پري کان ايئن پئي لڳي ته ڄڻ ڪنهن خطرناڪ ديو جو منهن ڪنهن غصي کان جهاڳ سان ڀرجي آيو هجي. پهاڙين مٿان ننڍن ننڍن آبشارن جي صورت ۾ پاڻي مسلسل ڪرندو رهندو آهي، جيڪو هيٺ اچي نديءَ يا چشمن جي صورت اختيار ڪندو آهي. انهن نظارن کي ڏسڻ سان دل سوچڻ تي مجبور ٿيو وڃي ته رب پاڪ پنهنجي نيڪ بندن سان جنهن جنت الفردوس جو واعدو ڪيو آهي، سا شايد اها ئي آهي.
سڄي ڏينهن جو سفر ڪندي ٿڪجي ٿڪجي سج جڏهن لهڻ شروع ڪيو ته اسان جو جهاز ڊربن جي بندرگاهه جي پليٽ فارم سان اچي لڳو، جهاز مان بندوق سان هڪ فائر ڪيو ويو ته جيئن ماڻهن کي خبر پئي ته لنڊن کان ٽپال اچي وئي آهي، اسان ٽئي يعني مان، گڊ ۽ سر هنري کاڌو کائي ڇت تي اچي ويا هئاسين، چنڊ اڀري پنهنجي ٿڌڙي چانڊوڪيءَ سان سمنڊ ۽ خشڪي کي منور ڪري رهيو هو، چئني طرفن کان رات جي خاموشيءَ جو راڄ هئو، انهيءَ خاموشيءَ کي چيريندو وڻندڙ ۽ فرحت بخش هوا جي ڪلهن تي سوار ٿي ڪنهن مهاڻي جي گيت جو مڌر آواز ڏور ڏور کان ڪٿان اچي اسان جي سماعتن کي سڪون بخشي رهيو هو.
جيڪو پنهنجي مادري زبان ۾ وڇوڙي جو ڪوئي گيت ڳائي رهيو هو.
مهاڻي کان شايد ويجهر ۾ ئي، ڪا دل جي ديوي وڇڙي وئي هئي، جنهن جي ياد ور ور ڏئي سندس گيت مان وڇوڙي جا ورلاپ بڻجي رهي هئي، ۽ سندس ياد کي سمنڊ ۽ هيءَ چانڊوڪي ويتر وڌائي رهيا هئا.
“ها مسٽر ڪوارٽرمين!” آخرڪار هنري پڇي ورتو “ڇا فيصلو ڪيو توهان؟“
مان جهنگلي وٽ بيٺو ان وقت تائين ڪنهن به فيصلي تي پڄي نه سگهيو هوس، مون پائيپ دکائي، ٻرندڙ تيليءَ کي سمنڊ ۾ ڦٽو ڪيو ۽ اها اڃان پاڻيءَ تائين پهچي ئي پهچي مون فيصلو ڪري ورتو، ڪيئن دفعا ايئن به ٿيندو آهي ته جو منڌل سٽ کي سلجهائيندي سلجهائيندي توهان جو دماغ ئي الجهي پوندو آهي ته عين انهيءَ وقت هڪدم اهو سلجهي پوندو آهي.
“مان توهان جو ساٿ ڏيندس،” مون چيو “پر جي اجازت ڏيو ته مان پنهنجي طرفان ڪجهه شرط اوهان آڏو رکان”.
“ضرور، ضرور” خوشي هنري جي منهن مان ئي پڌري هئي.
چڱو ته ٻڌو منهنجا شرط.
1. توهان کي منهنجو سڄو خرچ برداشت ڪرڻو پوندو،
2. رستي ۾ اتفاق سان جيڪڏهن ڪا قيمتي چيز ملي وئي مثلاً هاٿيءَ جا ڏند وغيره ته ان ۾ مان ۽ گڊ برابر جا حصيدار هونداسين.
3. رواني ٿيڻ کان اڳ ئي توهان مون کي پنج سئو ڊالر ڏيندئو، ان جي بدلي ۾ مان هر طرح توهان جي مدد ڪندس، ۽ توهان جو ايستائين ساٿ ڏيندس، جيستائين توهان پاڻ مون کي خوشيءَ سان موڪل نٿا ڏيو، يا موت اچي مون کي توهان کان جدا نٿو ڪري.
4. اگر سفر ۾ مان مري به وڃان ته منهنجي پٽ هيريءَ (جيڪو لنڊن جي هڪ اسپتال ۾ ڊاڪٽريءَ جي تعليم حآصل ڪري رهيو آهي) کي ساليانه ٻه سئو پائونڊ مسلسل پنجن سالن تائين ڏيندا رهندئو.
“بس اهي اٿو منهنجا شرط“
“۽ مون کي توهان جا سڀئي شرط قبول آهن”. هنري چيو “مگر مان توهان کي انهيءَ کان به وڌيڪ ڏيندس مسٽر ڪوارٽر مين! پر تو اسان کان ان معلومات جو معاوضو ته گهريو ئي ڪونه، جيڪا تو سليماني خزاني جي باري ۾ اسان کي ڏني”.
“ان لاءِ اوهان جيڪو مناسب سمجهيو ڏئي ڇڏجو”. مون چيو “توهان سان ايترا ڏينهن گڏ رهي مان انهيءَ نتيجي تي پهتو آهيان ته توهان ٻئي ڄڻا انتهائي مخلص ۽ ارادي جا پختا آهيو، مان سمجهان ٿو ته پاڻ سڀ هڪٻئي جا بهترين دوست ثابت ٿينداسين، هاڻ انهيءَ سفر جي باري ۾ عرض ڪريان ته يقين ته نٿو اچي ته پاڻ سهي سلامت واپس موٽنداسين، پر اگر انهيءَ خطرناڪ ۽ خوني رڻ کي جهاڳي سليماني خزاني تائين پهتاسين به سهي ته انهيءَ کي کڻي سگهنداسين به الائي نه، اهو ڏاڍو ڏکيو سوال آهي، ٽي صديون پهريائين غريب ڊي سلواٽا تي ڇا گذريو، ان کان توهان بخوبي واقف آهيو، ان کان پوءِ ساڳئي همراهه جو نالي ڀائي به پنهنجي جان تان هٿ ڌوئي ويٺو، پر پري ڇو وڃون سرهنري! توهان جي ڀاءُ جو واقعو ته اڃان تازو ئي آهي، خبر ناهي ان پراسرار زمين تي ان جي ڪهڙي حالت ٿي؟ “ايترو چئي مان انهن ٻنهي جي چهرن جي تاثرات جو جائزو وٺڻ جي ڪوشش ڪرڻ لڳس، پر سر هنري تي منهنجي انهيءَ ڊگهي تقرير جو تر جيترو به اثر نه پيو. باقي گڊ جي چهري جو رنگ ئي اڏامي ويو.
“ڪجهه به ٿي پئي. اسان کي قسمت آزمائڻ گهرجي. هت ويٺي ويٺي اهو سوچڻ ته انجام برو ٿيندو. اها سراسر بيوقوفي آهي. ائين اسين وقت کان اڳيئي انجام جي خوف کان چُڙي چُڙي مري وينداسين.
آخر تون ائين ڇو نٿو سوچين ته سفر جو انجام شاندار به ٿي سگهي ٿو”. سرهينري چيو ۽ گڊ جي منهن جو اڏامي ويل رنگ وري واپس اچي ويو.
“سرهنري! اهو ٻڌي توکي شايد تعجب لڳي ته مان شڪاري هوندي به ٿورو ٿورو بزدل به آهيان، يا هن سفر تي وڃڻ جي خيال کان منهنجي دل لرزيو ٿي وڃي، پوءِ به هن سفر تي وڃڻ لاءِ آماده ڪئين ٿيس؟ مونکي به يقين ڪونه ٿو اچي، شايد قسمت جي لکئي کي ڪير به مٽائي نٿو سگهي. هيءَ منهنجو امتحان آهي، موت جو ڏينهن مقرر آهي ۽ انهيءَ ڏينهن موت اچي ئي ويندو. اگر منهنجي قسمت ۾ اهو ئي لکيل هوندو ته خوني رڻ ۾ اڃ ۽ بک ۾ تڙپي تڙپي مران يا غير مهذب ڪافرن جي تيرن سان گهائجي مري وڃان ته ان کي ڪير به روڪي نٿو سگهي. ۽ منهنجي زندگي جا باقي ڏينهن پوئتي بچيل هوندا ته پو ءِ انهيءَ پراسرار زمين تان زنده ئي واپس موٽي ايندس.
اوهان سان ساٿ ڏيڻ جو ٻيو سبب اهو به آهي ته مان هڪ غريب واپاري آهيان ۽ اڃا تائين وڏي غربت ۾ گذاري رهيو آهيان ۽ هيريءَ لاءِ ڪجهه وڌيڪ دولت به نه پيو ڇڏيو وڃان. گهٽ ۾ گهٽ اوهان سان وڃڻ ۾ بيشمار خزاني هٿ اچڻ جي اميد ته آهي. توڙي جو اها اميد به ڌنڌلي ئي سهي پر اميد ته وڏي آهي. ٻيو ته سرهنري! اسان هاٿين شڪارين جي عمر وڌ ۾ وڌ چار يا پنج سال ٿيندي آهي. انهيءَ عرصي ۾ ڪونه ڪو حادثو اسان جي زندگيءَ جو خاتمو آڻي ڇڏيندو آهي، ان حساب سان ڏسجي ته ڄڻ مان چئن پنجن پيڙهين تائين زنده رهيو آهيان ۽ هاڻ زندگي جي وڌيڪ اميد به ناهي، ڪنهن ڏينهن ڪو مست هاٿي اچي مونکي پنهنجي پيرن هيٺان چيڀاٽي ويندو ۽ مان پنهنجي پٽ کي نڌڻڪو ۽ مفلس ڇڏي هليو ويندس. تنهنڪري ائين سمجهه ته مان هن خطرناڪ سفر تي پنهنجي لاءِ نه پر پنهنجي پٽ هيريءَ لاءِ پيو وڃان”
“ مسٽر ڪوارٽرمين! مان توهان جي صاف گوئي کان ڏاڍو متاثر ٿيو آهيان“سرهنري چيو” منهنجي نظر ۾ توهان جو رتبو اڃا به اوچو ٿي ويو آهي. اسين ان سفر تان ڪامياب موٽنداسين يا نه، ان سوال جو جواب اسان مان ڪنهن وٽ به ناهي ۽ ان باري ۾ سوچڻ خوامخواهه پاڻ کي الجهن ۾ مبتلا ڪرڻ ئي آهي. هن وقت صرف اهو خيال ڪيو ته ٻيو ڪجهه نه ته ڀلا شڪار وغيره مان ته مزو وٺنداسين“۽” سچ ته اهو آهي مسٽر ڪوارٽر مين! “ گڊ چيو تنهنجي ۽ منهنجي زندگي ته خطرن سان کيڏندي ئي گذري آهي. هاڻ پوئتي هٽي پاڻ کي بزدليءَ جو ثبوت نه ڏيڻ گهرجي”.
هنري ۽ گڊ جي ڳالهين مون کي همت ته ٻڌائي پر پوءِ به جوز ڊي سلواٽا ۽ ان جي نالي ڀائي جي انجام کي وساري نه ٿي سگهيس.
ٻئي ڏينهن خشڪيءَ تي قدم رکندي ئي مان گڊ ۽ هنري کي پنهنجي ذاتي گهر وٺي آيس، گهر ايڏو وڏو ته ڪونه هو، بس ٽي ڪمرا ۽ هڪ ننڍڙو مختصر بورچي خانو ۽ اهو بورچي خانو وري ايترو ته ننڍڙو هو، جو ان ۾ هڪ شخص به مشڪل سان سمائجي سگهي، گهر جون ڀتيون ڪچين سرن جون ٺهيل هيون ۽ مٿان سيڙهي ٿيل هئين. ڇت لوهي چادر جي، جيڪا گرمين ۾ خوب تپي تڪليف ڏيندي هئي، گهر جي چوڌاري هڪ جهڙو تهڙو باغيچو لڳايل هو، جنهن جي سار سنڀال جيڪ نالي منهنجو هڪڙو پراڻو شڪاري ساٿي ڪندو هو، هڪ دفعي شڪار ڪندي ويچاري کي ران ۾ گولي لڳي وئي هئي ۽ شڪار جي قابل نه رهيو هو. تنهنڪري مجبورا مالهيءَ جي خدمت سرانجام ڏئي رهيو هو، نه ته پاڻ سمجهو ٿا ته آفريڪا جا هيءَ جنگجو ماڻهو سڄو ڏينهن سرتري تي کڻيو گهمن تن کي هڪڙي جاءِ تي سڪون سان ويهڻ ڪٿي ٿو وڻي، هڪ ته گهر ۾ وڌيڪ گنجائش ڪانه هئي، ٻيو گرميءَ جي موسم، ان ڪري سرهنري جن کي باغيچي ۾ ئي خيمو لڳائي رهايم. منهنجي شرطن مطابق سرهنري منهنجي پٽ لاءِ ساليانه رقم جو بندوبست ڪري ڇڏيو ۽ مون کي پنج سئو ڊالرن جو چيڪ پڻ ڏئي ڇڏيائين ته سفر جي تياري شروع ڪري ڇڏيم.
سڀ کان پهريائين ته پنجويهه پائونڊ ڏئي ٻه ڏاند ۽ هڪ گاڏي خريد ڪيم اها رقم به سرهنري ئي ادا ڪئي، هن گاڏيءَ کي آفريڪا ۾ نيم خيمو چوندا آهن. ڇو ته ان جي پوئين اڌ حصي ۾ خيمي وانگر ڪپڙو ڏنل هوندو آهي، جتي ٻن ماڻهن جي سمهڻ ۽ بندوق رکڻ جو خانو ٺهيل هوندو آهي. اڳيون اڌ حصو وري سامان ڀرڻ جي ڪم ايندو آهي. هي ويهه ويهه فوٽ ڊگهيون گاڏيون آفريڪا جي ناهموار رستن تي وڏي آسانيءَ سان چڱي رفتار ۾ هلائي سگهجن ٿيون. ان طرف کان مطمعن ٿي خاص “ زولو” ڏاندن جا ڏهه جوڙا خريد ڪيم. اهي ڏاند اهڙا آهن جن کي آفريڪا ۾ “ لوڻ پياريل” چيو ويندو آهي. چون ٿا هتي هڪ بيماري ٿيندي آهي، جنهن جو سڌوسنئون اثر ڦڦڙن تي ٿيندو آهي ۽ ٽن چئن ڏينهن ۾ اهي ڏاند مري ويندا آهن. ڏاندن جو انهيءَ بيماري کان بچڻ لاءِ اڳواٽ جيڪو علاج ڪيو ويندو آهي، اهو به ڪجهه عجيب ئي آهي. ڇا ڪندا آهن جو تندرست ڏاند ( جيڪي جڏهن اڃان ننڍا گابا هوندا آهن) ته انهن جو پڇ ڪٽي ڇڏيندا آهن ۽ ان جڳهه تي هڪ رسيءَ ٽڪر ۾ بيماريءَ ۾ مئل ڏاند جي ڦڦڙ جو ٽڪر لٽڪائي ڇڏيندا آهن. اهو علاج آفريڪا جي ڪافرن جو ايجاد ڪيل آهي. يقين ڪريو ته انهيءَ علاج سان بيماري جو ڏاند تي ڪو اثر ئي ڪونه ٿئي. تنهنڪري مون جيڪي به جوڙا خريد ڪيا اهي سڀ جا سڀ لنڊا يعني لوڻ پياريل ئي خريد ڪيا هئا. اهي لنڊا ڏاند به عجيب بي ڍنگا محسوس ٿيندا آهن، پر ڀلا جي ڏاند ئي موڪلائي وڃي انهي کان سٺو آهي ته صرف سندس پڇ ئي هليو وڃي، باقي ڏاند ته بچي.
هاڻ هتي سوال اٿيو پاڻ سان گڏ ڪجهه دوائون کڻڻ جو. مان ۽ سرهنري ته ان حوالي سان ڪورا ڄَٽ هئاسين. ها باقي گڊ کي ڊاڪٽريءَ جي انڌي منڊي ساڄاڻ هئي. نيم حڪيم ته ضرور هو پر خطري جان ڪونه هو. جنگ جي زماني ۾ انهيءَ ڪيترن ئي ماڻهن جو ڪامياب علاج ڪيو هو. ۽ ان وٽ هڪ چمڙي جي چڱي موچاري بيگ به هئي. جيڪا جراحيءَ جي اوزارن سان ڀريل هئي. گڊ دوائن جي هڪ چڱي خاصي فهرست ٺاهي . ليڪن اسان جي مجبور ڪرڻ تي هن انهيءَ فهرست ۾ ڪجهه ڪمي ڪئي ۽ اسان انهيءَ فهرست موجب دوائون خريد ڪيون. گڊ جي ڊاڪٽريءَ جو هڪڙو ڪارنامو اسان ڊربن ۾ به ڏٺو هو. جيڪو ٻڌندڙن جي دلچسپيءَ لاءِ هتي لکان ٿو. ٿيو ائين جو هڪ حبشيءَ جي پير جو آڱوٺو سڙي پيو. تڪليف کان ڪنجهندو هو گڊ وٽ اچي پهتو. گڊ ان جي سڄي جسم جو معائنو ڪري آڱوٺي جي باري ۾ پنهنجي ڳڻتي ظاهر ڪئي ۽ اسان طرف داد طلب نگاهن سان ڏسندي وڏي مهارت سان هن جو آڱوٺو ئي ڪاٽي ڇڏيو. حبشي پنهنجي ٻوليءَ ۾ گڊ جي مهارت تي کيس داد ڏيڻ لڳو. ليڪن خدا ڄاڻي هن جي دل ۾ ڪهڙي سوچ آئي جو ويندي ويندي هو وري واپس موٽي پيو ۽ گڊ کي چيائين ته تون آڱوٺو ڪاٽي سگهين ٿو ته نئون لڳائي به سگهين ٿو. تنهنڪري هاڻ مون کي نئون آڱوٺو لڳاءِ، گڊ گهٻرائجي ويو. حبشيءَ کي سمجهائڻ جي هر ممڪن ڪوشش ڪيائين پر حبشيءَ ٽس کان مس نه ٿيو. آخر وڏي مشڪل سان مون ۽ هنري گڏجي گڊ جي حبشيءَ کان جان ڇڏائي ته چوڻ جو مطلب ته اسان کي گڊ جي ڊاڪٽريءَ جي معلومات تي ڀروسو ڪرڻو پيو.
جڏهن سڀ مرحلا طي ٿي ويا ته اسان روانه ٿيڻ جي تاريخ مقرر ڪئي. وقت پنهنجي رفتار سان گذرندو رهيو. رواني ٿيڻ کان صرف هڪ ڏينهن اڳ جو ذڪر آهي ته اسان ٽئي ڄڻا رات جو کاڌو کائي باغيچي ۾ ڪوڙ ڪٽي رهيا هئاسين ته کيوا اچي اطلاع ڏنو ته هڪڙو ڪافر اسان سان ملڻ ٿو چاهي. اسان ان کي اندر گهرائي ورتو. ٻئي لمحي اسان جي آڏو زولو قوم جو هڪڙو وڻندڙ مهانڊي وارو قداور ۽ جانٺو جوان اسان جي سامهون بيٺو هو. آفريڪا جي جي حبشين جي مقابلي ۾ هن جو رنگ کليل هو. چپ ايڏا ٿلها نه هئس نه ئي نڪ ايڏو ويڪرو ۽ بنو هوس. جو اسان کي نظر ئي نه اچي. هو آيو، اسان کي سلام ڪرڻ کانسواءِ ئي وڏي بيپرواهيءَ سان هڪ طرف ويهي رهيو. مون جڏهن نگاهه کڻي هُن طرف ڏٺو ته هن جي بارعب چهري تي مون کي غرور ۽ تڪبر جا آثار نظر اچي رهيا هئا.
هو ائين ويٺو هو جو هن جي سامهون اسان جي ڄڻ ته ڪا حيثيت ئي ڪانه هئي. هن جو چهرو مون کي ڏٺل وائٺل پئي لڳو.
“ڇا نالو آهي توهان جو؟” مون پڇي ورتس.
“امبوپا! منهنجو خيال آهي ته پاڻ پهريائين به ڪٿي مليا آهيون:
اها هڪ هيبت ناڪ جنگ زولو قبيلي ۽ انگريزن جي وچ ۾ لڳي هئي.مان بطور هڪ رهبر جي انگريزي فوج سان گڏ هوس. مون کي چڱي طرح ياد آهي ته هڪ ڏينهن هي شخص امبوپا مون وٽ آيو هو ۽ مونکي خبردار ڪيو هئائين ته اڄ زولو اسان جي ڪيمپ تي آڌي رات حملو ڪرڻ وارا آهن. مون هن جي ڳالهه ٻڌي سمجهيو هو ته اها به ڪا دشمن جي چال هوندي. هن جي وارننگ کي ڌوڪو سمجهي ڪو ڌيان ئي ڪونه ڏنو هوم، ليڪن انهيءَ رات زولوئن اسان جي ڪيمپ کي تباهه برباد ڪري ڇڏيو هو.
“ها! مونکي ياد آيو” مون چيو “امبوپا! هاڻ خبرون ٻڌاءِ، ڪئين اچڻ ٿيو آهي؟”
“مون ٻڌو آهي ته توهان صحرا طرف وڃڻ جو ارادو رکو ٿا”.
“تو ٺيڪ ئي ٻڌو آهي”
“۽ مون اهو به ٻڌو آهي ته انهن پهاڙين جي ٻئي طرف وڃڻ وارا آهيو. منهنجو مطلب آهي ته انهن پهاڙين کان پريان جتي خبر ناهي ڪير ماڻهو آباد آهن. اتي چون ٿا ته ڪا دولت به دفن آهي”.
“اسان ڪيڏهان به وڃون، ان سان تنهنجو ڪهڙو واسطو؟ ڪو خفيه پوليس جو ڇاڙتو آهين ڇا؟ جو اسان کان اجائي سجائي پڇا ڳاڇا ڪري رهيو آهين“مون پريشانيءَ مان چيومانس. مان حيران هوس ته هن ماڻهو کي اسان جي ارادي جي خبر ڪئين پئي! حالانڪه اسان جي هن سفر جي خبر ڪنهن کي به ڪانه هئي”.
“بيزار نه ٿيو صاحب! مان به توهان سان گڏ هلڻ ٿو چاهيان”.
هن جو حاڪمانه انداز مون کي بريءَ طرح کٽڪي رهيو هو. جنهنڪري مون ڪاوڙجي چيو مانس ته “امبوپا! پهريائين ڳالهائڻ جي تميز سک. تون هينئر ئي اسان تي حڪم پيو هلائين، اها اسان جي مرضي آهي ته اسين توکي پاڻ سان گڏ وٺي وڃون يا نه وٺي وڃون، ها! پهرئين پنهنجي سهي سڃاڻپ ته ڪراءِ ته ڪير آهين؟ نالو ڇا اٿئي؟ ڪهڙي قبيلي سان واسطو اٿئي؟ اسان کي به خبر پئي ته تو جهڙو بدتيز ماڻهو اسان سان هلڻ جي لائق آهي به يا نه؟”
“توهان ڏاڍا سخت ۽ اڻوڻندڙ لفظ استعمال ڪري رهيا آهيو، پر خير ٻڌو، نالو ته مان توهان کي پهرئين ئي ٻڌائي چڪو آهيان. باقي رهيو سوال ته ڪير آهيان، سو به وقت اچڻ تي ٻڌائي ڇڏيندس؛ جو اڃان ان جي ٻڌائڻ جو وقت نه آيو آهي. بس ائين سمجهو ته هڪ غير مهذب وحشي آهيان، اڪيلو آهيان، منهنجو ڪوئي قبيلو ڪونهي، ممڪن آهي ته منهنجو وطن اهو هجي جتي توهان وڃي رهيا آهيو. بهادر آهيان جنگيون وڙهيون اٿم، آفريڪا جي گهاٽن جهنگن ۾ آواره گردي ڪئي اٿم، ننڍڙي هوندي کان هتي ناٽال ۾ رهيو آهيان، ان ڪري توهان ماڻهن جي تهذيب کان به ٿورو ڪي گهڻو واقف آهيان، توهان ماڻهو شايد دولت جي تلاش ۾ پيا وڃو، ليڪن منهنجي اهڙي ڪابه خواهش ناهي، نه ئي توهان لاءِ منهنجي دل ۾ ڪو فتور ڀريل آهي، اڃان ٻيو به ڪجهه پڇڻ چاهيو ٿا توهان؟”. امبوپا بهادرن وانگر ڳالهائيندي چيو.
انهن ڳالهين سان مون کي يقين ٿي ويو ته هو سچ چئي رهيو آهي، ليڪن هن جي لهجي مون کي ڳڻتين ۾ وجهي ڇڏيو، هن جو رعب منهنجي دل تي طاري ٿيندو ويو، ڪجهه به سمجهه ۾ نه پئي آيو ته مان اسان جي ڳالهين جو انگريزي ترجمون ڪري هنري ۽ گڊ کان راءِ وٺان يا نه.
هنري امبوپا کي اٿڻ لاءِ چيو . هو وڏي بيپرواهيءَ سان اٿيو ۽ پنهنجو ڪوٽ لاهي ڇڏيائين ( مان اهو ٻڌائڻ ڀلجي ويس ته هو هڪڙو پراڻو ڪوٽ پائي آيو هو) هن جي جسم تي هر جاءِ زخمن جا نشان هن جي بهادريءَ جو دليل هئا.
“واهه ! امبوپا ۽ هنري جي جوڙي واهه جو رهندي” گڊ امبوپا جي ڇهه فوٽ ٽي انچ قد کي ڏسندي چيو.
“مسٽر ڪوارٽرمين! امبوپا کي چئي ڇڏ ته اسين توکي پاڻ سان گڏ وٺي هلنداسين:
هنري چيو.
مان امبوپا سان گڏ هلڻ کان ڪترائي رهيو هوس، ليڪن هنري جي فيصلي سامهون سر جهڪائڻو پيو.
“وڏي مهرباني صاحب” ان ۾ ڪو شڪ ناهي ته هن سفر ۾ مان توهان سان هڪ ملازم جي حيثيت ۾ هلندس ۽ توهان منهنجا آقا هوندئو پر ايترو سو ياد رکجو ته انهيءَ اوچ نيچ جي باوجود به پاڻ سڀ انسان ئي آهيون. جيڪڏهن توهان جو رنگ گورو ۽ منهنجو ڪارو آهي ته پوءِ ڇا هي؟ آهيون ته انسان ئي نه “ امبوپا جي ڳالهين مون کي ڇرڪائي وڌو، مان حيران هوس ته هي ڪير آهي جيڪو ڪنهن جي عزت ڪرڻ ڄاڻي ئي نٿو. هن جي باري ۾ ابتا سبتا خيال منهنجي دل ۾ چڪر کائڻ لڳا ۽ هن جي پراسرار شخصيت مون لاءِ هڪ ناقابل حل ڳجهارت بڻجي وئي.

هاٿي جو شڪار

جنوريءَ جي آخري هفتي ۾ اسان ڊربن کي الوداع ڪيو. ۽ مئي جي آخري تاريخن ۾ اسٽانڊاز ڪرال پهتاسين. ڊربن کان هيستائين جو سفر اسان کي گهڻي ڀاڱي پيادل ئي ڪرڻو پيو. رستو صاف ۽ هنڌان هنڌان ٽٽل ڦٽل هو ۽ جهنگل ۾ چيلاٽن جهڙين مکين جا وڏا وڏا مانارا چپي چپي تي وڻن جي لامن ۾ لڙڪي رهيا هئا. اهي چيلاٽن جهڙيون مکيون ايڏيون ته زهريليون هيون جو جنهن به جانور کي ڏنگين سو موقعي تي ئي مريو وڃي. اسٽانڊاز ڪرال کان روانه ٿي وڃي مٽيابلي ترسياسين، هيستائين پهچندي پهچندي اسان جي ڏاندن جو تعداد باقي وڃي ٻارنهن بچيو. رستي ۾ هڪ ڏاند کي نانگ ڏنگي وڌو. ٽي پاڻيءَ جي اڻاٺ جي ڪري مري ويا، ٽي زهريلي گاهه جي ڪري پورا ٿي ويا ۽ پنج ٻيا بيمار ٿي پيا، پر انهن کي وڏين ڪوششن سان بچائي ورتوسين. مٽيابلي کان اسان جي خطرناڪ سفر جي شروعات ٿي. اڳيان گهاٽو جهنگل شروع ٿي ويو ۽ گاڏي اڳتي هلي نٿي سگهي، تنهنڪري گوزا ۽ ٽوم کي ڏاندن ۽ گاڏيءَ سميت اتي ڇڏيوسين. باقي وينٽا، کيوا ۽ امبوپا اسان سان گڏ ئي رهيا. مون کي چڱي طرح ياد آهي ته جڏهن اسان جو هي ننڍڙو قافلو روانو ٿيو هو ته هر شخص خاموش هو. دلين تي نامعلوم خوف طاري هو ۽ مونکي يقين آهي ته هر شخص دل ئي دل ۾ پنهنجي ڪيل گناهن کان توبهه ڪري رهيو هو. منهنجي دل بري طرح ڌڙڪي رهي هئي ۽ هر پير مڻ مڻ جو وزني محسوس ٿي رهيو هو ۽ پوئتي مڙي مڙي وڏي حسرت سان مٽيابليءَ جي بستيءَ کي ڏسي رهيا هئاسين جو لڳو ٿي ته شايد وري ٻيو دفعو اتي اچڻ يا نصيب.
موقعي جي نزاڪت کي ڏسندي امبوپا پنهنجي پيار ڀرئي آواز ۾ ڪوئي گيت ڳائڻ لڳو.
هن جي آواز خاموش فضا ۾ ڄڻ ته جان وجهي ڇڏي. ۽ اسان پنهنجي سوچن ۽ ڳڻتين مان نڪري هن جو گيت وڏي ڌيان ۽ شوق سان ٻڌڻ لڳاسين. آهستي آهستي! اسانجي دلين مان خوف ۽ حراس جا بادل مٽجڻ ۽ تحليل ٿيڻ لڳا. امبوپا جڏهن پنهنجو گيت ختم ڪيو ته اسان جون وقتي گونگيون بڻيل زبانون هڪ دفعو ٻيهر کلڻ لڳيون ۽ امبوپا جي ساٿ کي اسين نيڪ سوڻ سمجهڻ لڳاسين.
رستي ۾ هڪ ٻي بستي انياٽي آئي ۽ ان کانپوءِ گهاٽي جهنگل جو سلسلو شروع ٿي ويو. پهريائين ته ننڍن ننڍن وڻن ۽ ٻوٽن جي هڙين جو سلسلو هليو. پر جئين جئين اڳتي وڌندا رهياسين تئين تئين جهنگل گهاٽو ۽ اونداهو ٿيندو ٿي ويو. ڪنهن رستي يا پيچري جي ڪا خبر ئي نٿي پئي. بس سج اڀرڻ ۽ لهڻ سان طرفن جو پتو لڳائي وڌندا رهياسين. مگر جڏهن اڃان به اڳتي وڌياسين ته جهنگل جئين پوءِ تئين وڌيڪ گهاٽو ۽ اونداهو ٿيندو ويو. وڻن جا ڏار پاڻ ۾ ايتري قدر ته مليل هئا جو سج جو ڪو اتفاقي ڪرڻو ئي اسان تائين پهچي ٿي سگهيو. چئن ئي طرفن کان عجيب غريب جانورن جا آواز اچي رهيا هئا. وک وک تي وڏا نانگ اسان جي پيرن سان ٽڪرائجي پاڻيءَ جي ريلي وانگر نڪري ٿي ويا. وڏا وڻ وڻڪار جا، جت نانگ سجهن نيلا واري ڪار هئي. هتي طرفن جو پتو لڳائڻ به ناممڪن ٿي پيو. مگر مان ۽ مون کان وڌيڪ کيوا، وينٽا ۽ امبوپا جهنگل جي پنڌن ۽ پيچرن جا ڄاڻو هئا. ان ڪري هڪ ٻئي سان مشورو ڪندي، نڪ جي سڌائي سان اڳتي وڌندا رهاسين. پندرهن ڏينهن کانپوءِ هڪ اهڙي جڳهه تي پهتاسين جتي گهاٽن وڻن جو سلسلو ختم ٿي ويو هو. ۽ وچ ۾ سائو چهچ ميدان اچي ويو هو، جنهن جي چوطرف اهڙو گهاٽو ٻيلو هو جو جيڪڏهن ڪو وڏو لشڪر به انهن جي پويان لڪل هجي ته هوند خبر ئي نه پوي.
اسان ڏاڍا ٿڪجي پيا هئاسين ۽ اڳتي وڌڻ به ڏکيو پئي لڳو. پر هن جاءِ تي ترسڻ به خطري کان خالي نه هو. هڪ ته گهاٽين هڙين جي ڪري خونخوار جانورن جو ڊپ سر تي سوار هو. ٻيو ته اٿليل پٿليل هڙيون ۽ اکڙيل وڻ ٻڌائي رهيا هئا ته هاٿين جو وڏو ڪو ولر هتي ڪٿي آس پاس موجود آهي. جان سڀني کي پياري هوندي آهي تنهنڪري ٿڪاوٽ باوجود به اڳتي وڌندا رهيا هئاسين. شام ٿيڻ واري هئي جو اسين هڪ سربسز ميدان ۾ پهتاسين. هيءَ جڳهه ترسڻ لاءِ مناسب هئي. سڄي ميدان ۾ سائو سائو گاهه واءَ تي ڄڻ ته ڇوليو ن هڻي رهيو هو. هڪ طرف ننڍوڪو دڙو هو. ان دڙي جي کاٻي پاسي صاف ۽ شفاف پاڻي جي ندي وهي رهي هئي ۽ نديءَ جي پرئين پاسي نگاهه جي آخري حد تائين کليل ميدان ئي ميدان هو. دڙي جي پاسي ۾ ڪجهه دير ساهي پٽڻ کانپوءِ ندي ۾ هٿ منهن ڌوئڻ لاءِ لٿاسين. ٿڌيءَ ۽ صاف پاڻي جي ڪري اسان جو سارو ٿڪ پگهر جي پيرن جي ذريعي نديءَ ۾ جذب ٿيندو رهيو. اڃان چڱي طرح هٿ منهن ئي نه ڌوتو هوسين جو اوچتو هڪدم ڄڻ ڪو ڀونچال اچي ويو. زمين ڌٻڻ لڳي ۽ ميدان مان ڌوڙ جو هڪ شاهي ڪڪر نظر اچڻ لڳو.
“ڏسو! ڏسو! هو ڇاهي؟ يقينن اهو واءُ يا واچوڙو به ڪونه اٿو”. مون چيو، سڀني جون نگاهون انهيءَ ڌوڙ جي غباري تي ڄمي ويون. جيڪو آهستي آهستي ويجهو پوندو ويو ۽ ان جي پويان آواز به ايندا رهيا، ڄڻ ته ڪيترائي گهوڙا ڊوڙي رهيا هجن. اسين سڪتي جي عالم ۾ بيٺا سڀ ڪجهه ڏسي رهيا هئاسين. اهو آهستي آهستي ويجهو پوندو ٿي ويو. ۽ انهيءَ ڌوڙ جي غباري جو راز به کلڻ لڳو ۽ اسان جا حواس بحال ٿي ويا. زرافن جو هڪ وڏو قافلو ڪنهن خطري کان ڊڄي بيساخته اسان ڏانهن ڀڄندو ٿي آيو.
“مري وياسين يارو! ٿوري دير کانپوءِ اسان جا چچريل لاش اتي ئي ٽڙيا پکڙيا پيا هوندا”. مون ڳڻتي ظاهر ڪندي ڀڻڪيو. گڊ اڳيان بيٺو هو. جنهن ڪجهه دير سوچيو ۽ پوءِ بندوق کڻي “ڊز” هڪڙو فائر وهائي ڪڍيو. سڀني جي اڳيان ايندڙ زراف ٻيڻو ٽيڻو ٿي اچي زمين ٿي ڦهڪو ڪيو.” ڊز......ڊز” گڊ ٻه ٻيا فائر به ڇوڙي ڇڏيا. ۽ زرافن جو قافلو گهٻرائجي ساڄي پاسي مڙي ڀڄي ويو.
“او...واڳون...واڳون” ڪافرن دانهون ڪيون. ( هو گڊ کي واڳون ئي سڏيندا هئا. جنهن جو مطلب هو شيشي جي اک وارو. ۽ اهو خطاب هن کي هڪ چشمي عينڪ جي ڪري مليو هو). دڙي جي پاڙ ۾ اسان پنهنجا خيما کوڙيا. سج لهي چڪو هو ۽ هر طرف گهري اونداهي ڇانئجي رهي هئي. نديءَ جو پاڻي انهيءَ اونداهيءَ ۾ شور سان وهي رهيو هو ۽ هوا ٽارين ۾ وچڙي سيٽيون وڄائي رهي هئي. ڪجهه دير بعد چنڊ اڀريو ليڪن ان جي چانڊوڪي هن جهنگل جي فضا کي اڃان به وڌيڪ ڀيانڪ بڻائي رهي هئي. پريان کان جهوليندڙ جهومندڙ وڻن جون ٽاريون ۽ چوٽيون ائين لڳي رهيون هيون، ڄن ڪي ڏائڻيون ڇَتا ڇوڙي رقص ڪري رهيون هجن. ڪيڏي ڪيڏي مهل ڪنهن درندي جو آواز خاموشيءَ جي چادر ۾ گهاريون وجهي رهيو هو. اسين سڀئي باهه جي چوڌاري پائيپ پي رهيا هئاسين. باهه جي ڳاڙهي روشني هنري جي چهري تي پئجي رهي هئي. ان روشنيءَ مان محسوس ٿي رهيو هو ته هُو ڄڻ الف ليليٰ جي ڪتاب جي صفحن مان هاڻ هاڻ نڪري آيو آهي. ان سان گڏ گڊ ويٺو هو، جيڪو پڻ بونو لڳي رهيو هو. اسان کان ٿورا وٿيرڪا اسان جا ملازم تماڪ پي رهيا هئا ۽ انهن جا ڪارا جسم باهه جي روشنيءَ ۾ چمڪي رهيا هئا ۽ سڀني کان الڳ ٿلڳ ويٺل امبوپا ڪنهن ڳوڙهي خيال ۾ گم هو. اوچتو کاٻي طرف هڙين پويان دل ڏڪائيندڙ گونج ٻڌڻ ۾ آئي، ڪافر ملازم گهرائجي اٿي بيٺا ۽ گڊ جو هٿ خودبخود پنهنجي بندوق تي وڃي پيو.
“اهو شينهن آهي” مون ٻڌايو مان “پر گهٻرايو نه، اهو اسان طرف نه ايندو. شآيد هو پنهنجي غار طرف واپس موٽي رهيو آهي.” اڃان اسان شينهن جي باري ۾ ڊاڙو ٺڪاءَ ڪري رهيا هئاسين جو هاٿين جي چينگهاڙ سان جهنگل گونججي اٿيو. نديءَ جي ڪناري هاٿين جو وڏو ولر نظر آيو، جيڪو چانڊوڪي ۾ چرندڙ پرندڙ جابلو ٽڪرين وانگر لڳي رهيو هو. هاٿي سامهون وڻن طرف وڌي رهيا هئا.
“هاٿي....هاٿي” اسان جي ملازم دانهن ڪئي.
گڊ پنهنجي بندوق سنڀالي ۽ وڏيءَ بهادري سان اٿيو. هن جو خيال هو ته هاٿي کي مارڻ به ايڏو ئي آسان آهي جيڏو زراف کي مارڻ. مون گهٻرائجي گڊ جو هٿ وڃي پڪڙيو، “ خدا کي مڃ گڊ! انهن کي ٺپ نه ڇيڙ، هو جيڏهان به وڃن پيا، وڃن ڏين، تنهنجي بيوفوقيءَ سان جيڪڏهن واپس موٽيا ته پوءِ پنهنجو خير ناهي، هاٿي مارڻ ڪا ٻاراڻي راند ناهي”. مون زبردستيءَ گڊ کي ويهاري ڇڏيو.
“لڳي ائين ٿو ته هي” جهنگل شڪارين لاءِ ڄڻ جنت آهي”. هنري چيو “ منهنجو خيال آهي ته هڪ ٻه ڏينهن هت ئي ترسي پئون”. هنري جي ڳالهه ٻڌي مون کي تعجب لڳو. انياٽي ۾ جڏهن هن کي خبر پئي ته نيول نالي هڪ انگريز پنهنجا ڏاند وڪڻي اڳتي هليو ويو هو ته هن اسان کي ساهه کڻڻ به نٿي ڏنو. اسان جي ٿڪاوٽ جي خيال ڪرڻ کانسواءِ ئي اڳتي وڌندو ٿي رهيو ۽ هاڻ هتي ترسڻ جي صلاح پيو ڏيئي. گڊ ته خوشيءَ ۾ ڪپڙن ۾ ئي نه پئي ماپيو. هن کي هاٿين جي شڪار جو وڏو شوق هو. منهنجي به اها ئي خواهش هئي ته هتي هاٿين جو شڪار ڪجي. هاٿين جو هيڏو وڏو ولر منهنجي اکين آڏو گذري وڃي ۽ مان شڪار نه ڪريان، اهو ته پنهنجي عادت جي ئي خلاف هو.
“چڱو دوستو! منهنجو خيال آهي ته هاڻ ڪجهه آرام ڪجي” مون اٿندي چيو.“ڇو ته اسان کي صبح سوير اٿڻو آهي. ۽ مون کي پڪ آهي ته صبح تائين هاٿي ايترو پري تائين ڪونه پهچي سگهندا”.
اسين خيمي ۾ اچي وياسين، گڊ وڏي احتياط سان پنهنجي هڪ چشمي عينڪ ۽ مصنوعي ڏندن جي ٻٽهيءَ کي وڏي مهارت سان ڪوٽ ۾ رکي. ڪوٽ ويڙهي وهاڻي هيٺ رکي ڇڏيو. بوٽ کي دير تائين صاف ڪندو رهيو. هڪ دفعو وري به پنهنجي سڀني شين جو جائزو ورتائين ۽ پوءِ وڏي اطمينان سان پنهنجي بستري تي ليٽي پيو. ليڪن فورا ٽپ ڏئي اٿيو” هي،،، هي ،،، ڇا جو آواز آهي؟” ان پڇي ورتو. اسين غور سان ٻڌڻ لڳاسين. “ ڇپڙ،،،ڇپڙ جو آواز اچي رهيو هو. ٻئي لمحي هڪ خوفناڪ گرج اسان جي ڪنن جا پردا ٿي ڦاڙيا. اهو شينهن جو آواز هو. جيڪو ايترو ته ويجهو لڳي رهيو هو جو ڄڻ ته اسان جي خيمي جي در تي بيٺو هجي. اسان تڙتڪڙ ۾ پنهنجون بندوقون سنڀاليون ۽ خيمي کان ٻاهر نڪري آياسين. اسان کان ڪجهه ئي فاصلي تي ٻه پاڇا هڪٻئي سان چوٽون کائي رهيا هئا. اوچتو ٻئي پاڇا زمين تي پئجي اسان جي طرف رڙهڻ لڳا. اسان بندوقون اڀيون ڪيون. پاڇا وري اٿيا. هڪ خوفناڪ گرج کان جهنگل گونجي اٿيو. پکي پر ڦڙڪائي پنهنجن آکيرن مان اٿي فضا ۾ ڦيريون پائڻ لڳا. پاڇا وري پاڻ ۾ ڳنڍجي ويا. ۽ پوءِ ٺوڪر کائي زمين تي سانت ٿي ڪري پيا. اسان بندوقون لوڊ ڪري پاڇن جو پاڻ ڏانهن اچڻ جو انتظار ڪرڻ لڳاسين. پر ڪافي دير گذرڻ تائين به اهي نه اٿيا ته اسين ڊڄندا ڊڄندا وڏي احتياط سان پير پير ۾ ڏيندا انهن طرف وڌڻ لڳاسين. اتي پهچي ڇا ڏسون ته هڪڙو جهنگلي پاڏو ۽ ان جي نوڪدار سڱن وٽ هڪڙو شينهن پيو آهي. ۽ ٻئي مئا پيا آهن. فوراً ئي معاملو منهنجي سمجهه ۾ اچي ويو. پاڏو نديءَ ۾ پاڻي پي رهيو هو جو شينهن پويان اچي ان تي حملو ڪيو هو. جمپ هڻندي شينهن ڪجهه اڳتي اچي هن جي سڱن ۾ ڦاٿو هو. آزاديءَ جي ڪوشش ۾ شينهن چنباهڻي پاڏي جي پٺيءَ جا ٽڪرا اُڏايا هئا. تڪليف کان بيچين ٿي پاڏي پنهنجن سڱن ۾ ڦاٿل شينهن کي زمين سان رڳڙيو هو ۽ ٻئي مئا پيا هئا. اسان پنهنجن ڪافر ملازمن کي شينهن ۽ پاڏي جون کلون لاهڻ تي لڳائي خيمي ۾ اچي پنهنجن بسترن تي ڪرياسين ته صبح تائين گهري ننڊ ۾ ستل هئاسين.
پرهه ڦٽندي ئي جهنگلي پکين ۽ خونخوار جانورن جي گڏيل آواز سان جهنگل گونججي اٿيو ته منهنجي اک به کلي وئي، پر گڊ ۽ هنري اڃا تائين به کونگهرا هڻي رهيا هئا. مون خيمي جي دروازي مان جهاتي پائي ٻاهر ڏٺو، سج اڃان ڪونه اڀريو هو مگر هلڪو هلڪو سوجهرو پگهريل چانڊوڪيءَ وانگر چوطرف پکڙجي رهيو هو. نديءَ تي ڪجهه هرڻ وڏي اطمينان سان پاڻي پي رهيا هئا ۽ ائين پئي لڳو ته ڄڻ ته اهي زمين ۾ ڄمي ويا آهن. پکين جو هڪڙو ولر ڪنهن طرف کان اچي نديءَ مٿان اڏرندي گول گول چڪر ڪاٽڻ لڳو. هرڻن انهن پکيئڙن جي ڦڙڦراهٽ کان ڇرڪي چوطرف ڏٺو ۽ پوءِ ٽپڪيون ڏيندا هڪ طرف هليا ويا. ايتري ۾ هنري ۽ گڊ به اٿيا هٿ منهن ڌوئي ناشتو ڪيوسين. ٽي ايڪسپريس بندوقون، ڪارتوس ۽ هڪ ٿرماس ٿڌي چانهه سان ڀري، ( جيڪا شڪار وقت پاڻيءَ بدران وڏو ڪم ڏيندي آهي) سڀئي تياريون مڪمل ڪري امبوپا، کيوا ۽ وينٽا کي پاڻ سا گڏ کڻي، باقي ملازمن کي ضروري هدايتون ڏئي، اتان هاٿين جي تلاش ۾ نڪري پياسين. هاٿين کي ڳولهڻ ڪو ايترو ڏکيو ڪم به ڪونهي، اهو جانور جيڏهان به منهن ڪندو آهي ٻوٽن کي لتاڙيندو، وڻن کي ڪيرائيندو، جهنگ مان پنهنجي جاءِ ٺاهيندو ويندو آهي. انهن نشانن سهاري اسين به انهن جي پٺيان پياسين.
وينٽا جو اندازو هو ته جنهن ولر جي پٺيان اسين پيا هئاسين، هاٿين جي ان ولر ۾ ويهن کان ٽيهه هاٿي هوندا ۽ انهن ۾ ڪجهه وڏا جگادري هاٿي به آهن. صبح جي نائين وڳي ئي آفريڪا جي مشهور ۽ روايتي گرميءَ پنهنجا رنگ ڏيکارڻ شروع ڪري ڇڏياهئا. جئين جئين اسان اڳتي وڌي رهيا هئاسين. تئين تئين لتاڙيل ۽ ڪيرايل وڻن جي تعداد ۾ اضافو ٿيندو پئي ويو. ڪجهه دير هلڻ کانپوءِ ماڻهوءَ جي قد جيڏن وڻن ۾ وڃي پياسين، جيئن ئي انهن جي ٽارين کي هٽايوسين ته سامهون هاٿين جو چڱو موچارو ولر اسان کي نظر آيو. وينٽا جي اندازي مطابق ان ولر ۾ واقع به ٽيهن جي لڳ ڀڳ هاٿي هئا. جيڪي صبح جي ناشتي کان فارغ ٿي مزي مزي سان پنهجن ڪنن جي پنکن سان واءَ هڻي رهيا هئا. هوا جو رخ جانچڻ لاءِ مون ٿورو سڪل گاهه کڻي فضا ۾ اڇلائي ڇڏيو خدا جو شڪر آهي جو هوا جو رخ اسان طرف هئو. نه ته هوا جو رخ هاٿين طرف هجي ها ته اهي اسان جي بوءِ سنگهي دنيا جي آخري ڇيڙي تائين به اسان جو پيڇو نه ڇڏين ها. تنهنڪري اسان کي اطمينان ٿيو ته هاٿي اسان جي اچڻ کان بيخبر آهن. اسان کان ٿوري ئي فاصلي تي ٽي جگادري هاٿي پاڻ ۾ ائين مليو بيٺا هئا ڄڻ ته هڪٻئي سان ڪائي راز جي ڳالهه ڪندا هجن.
“هوڏانهن ڏس! وچ ۾ هو جيڪو ٿلهو ۽ وزني هاٿي بيٺو آهي، اهو منهنجو شڪار آهي” ، مون هنري کي ڪن ۾ سرٻاٽ ڪندي چيو. هنري کاٻي پاسي وارو هاٿي پسند ڪيو ۽ گڊ جي حصي ۾ ساڄي پاسي وارو هاٿي آيو.
“هوشيار! مون چيو ۽ اسان ٽنهي جي بندوقن جون ناليون پنهنجي پنهنجي هاٿي طرف هيون. “ هاڻ نشانو ذرا ٺيڪ وٺجو، جيڪڏهن ڪنهن جو نشانو سهي نه لڳو ۽ خطا ٿي ويو ته پوءِ ڪٿي به پناهه ملي نه سگهنديو. بس ايترو سو ياد رکجو “.
“تون پرواهه ئي نه ڪر يار! منهنجو نشانو ڪڏهن به خطا نه ٿيندو آهي”. گڊ چيو
“اڇا، ته پوءِ تيار-هڪ ....ٻه ...ٽي”
هڪٻئي وقت ٽئي بندوقون گرجيون. سر هنري وارو هاٿي خوفناڪ چينگهاڙ سان وڏي ٽڪريءَ وانگر زمين تي وڇائجي ويو. مون وارو هاٿي پنهنجن اڳين پيرن تي ويهي رهيو. مون سمجهيو ته مري رهيو آهي. ليڪن ٻئي لمحي اهو اٿيو ۽ سڌو مون طرف لُوهه ڪيائين. ايڏي پهاڙ کي پاڻ طرف ڌوڪيندو ڏسي منهنجا ته حوصلا ئي خطا ٿي ويا. مان حيران هوس ته اڄ منهنجو نشانو خطا ڪئين ٿيو! هاٿي رڙهندو منهنجي ويجهو اچي پيو ۽ جيڪڏهن مان بل کائي پاڻ کي ٻئي طرف نه اڇليان ها ته هو منهنجي هڏين پاسرين کي سرمون ڪري ڇڏي ها. هاٿي پنهنجي تيزيءَ سان ٿورو اڳتي وڌيو ته “ڊز” مون ٻيو فائر وهائي ڪڍيو مانس، گولي سڌي هن جي پاسرين ۾ وڃي لڳي. هو سٽجي وڃي ڪريو ۽ اونڌو ٿي ٽنگون هوا ۾ هلائڻ لڳو.
مان اڳتي وڌيس ۽ منهنجي هڪ ٻي گولي هن جي کوپڙيءَ ۾ “ڊز” ٿي وئي جيڪا هن لاءِ موت جو پيغام ثابت ٿي. هاڻ مون کي ڳڻتيءَ اچي ورايو ته گڊ جي هاٿيءَ جو الائي ڇاٿيو، جنهن جون چينگهاڙون مون ٻڌيون ضرور هيون. مان اتي پهتس ته گڊ کي پريشانيءَ جي عالم ۾ ڏٺم. هن ٻڌايو ته هاٿي زخمي ٿي انڌاڌند اسان جي ڪيمپ ڏانهن ڀڳو آهي. ايتري ۾ ٻيا هاٿي خطري کي محسوس ڪندي مخالف سمت ڏانهن ڀڄندا پئي ويا. ان وقت اسان عجيب پريشانيءَ واري عالم ۾ بيٺا هئاسين، ڪا ڳالهه سمجهه ۾ نه پئي آئي ته زخمي هاٿيءَ جو پيڇو ڪريون يا ولر جي پٺيان لڳون. گڊ جو خيال هو ته زخمي هاٿيءَ جو پيڇو ڪرڻ گهرجي، پر مون چيو ته ايترن سارن هاٿين کي ڇڏي هڪڙي هاٿيءَ پويان وڃڻ بيوقوفي آهي. ڪافي سوچ ويچار کانپوءِ نيٺ سڀ منهنجي راءِ سان متفق ٿيا ۽ اسين ولر هاٿين جي ڳولا ۾ نڪري پياسين.
هڪ زخمي هاٿي جي ڳڻتي هئي، ٻيو سخت گرميءَ پريشان ڪري وڌو هو. پگهر ۾ پاڻي ٿي ويا هئاسين، پگهر جي ڪري ڪپڙا جسم سان چهٽي پيا هئا. چهرا ڌوڙ لڳا پيا هئا ۽ گلي ۾ اڃ ڄڻ ته ڪنڊا بڻجي چڀي رهي هئي. ٿورو ئي اڳتي وياسين جو ڀڳل هاٿين جي ولر تي اسان جي نظر پئي، اهي سڀ جا سڀ پنهنجون سونڍيون مٿي ڪري اسان جي بوءِ سنگهي رهيا هئا. اسان کان ڪوئي پنجاهه گز جي مفاصلي تي هڪ ٿلهو ٿنڀرو هاٿي پنهنجي سونڍ مٿي ڪيو بيٺو هو. اسين جتي هئاسين اتي ئي بيهي وياسين.
“هنري! هن فعي اسين ٽئي هن ئي هاٿيءَ کي نشانو بڻائينداسين”. مون چيو “ اگر اسين اڳتي وڌياسين ۽ هنن اسان کي ڏسي ورتو يا اسان جي بوءِ سنگهي ورتي ته سارو ولر اسان جي پويان پوندو. لڳي ٿو ته هيءَ هاٿي سڄي ولر جو سردار آهي”.تنهنڪري ٽنهي بندوقن جون ناليون هڪ ئي نشاني طرف سڌيون ٿيون. اسان ٽنهي وڏيءَ هوشياريءَ سان پنهنجو پنهنجو نشانو ورتو. ٽئي گوليون ان ئي هاٿيءَ طرف هليون. هاٿي موقعي تي ئي ڍير ٿي ويو. هاٿين جو پورو لشڪر پٺتي ڀڳو. ٿورو اڳيان هڪ وڏو مگر سڪل نالو هئو . پورو ولر ان نالي ۾ وڃي لٿو. اسين ڀڄي وڃي انهيءَ نالي جي ڪناري تي پهتاسين ۽ انڌاڌنڌ گوليون هلائڻ لڳاسين، پنج ٻيا به هاٿي ڍير ٿي ويا. هاٿين جون چينگهاڙون سڄي فضا ۾ گونجي رهيون هيون ۽ هوءِ نالي جي ٻئي طرف ڀڄي ڪناري تي چڙهي بيتحاشا ڀڄڻ لڳا. انهن جو پيڇو ڪرڻ جي هاڻ اسان ۾ طاقت نه رهي هئي ۽ هونئن به هڪ ئي ڏينهن ۾ اٺ هاٿي مارڻ ڪا معمولي ڳالهه نه هئي. اتي ئي گهاٽي وڻ جي ڇانوءَ ۾ ساهه کڻڻ ويهي رهياسين. کيوا ۽ وينٽا هاٿين جون دليون ڪڍڻ لڳا. ڪجهه دير ترسڻ بعد اسين واپس موٽي آياسين. ۽ پنهنجي ڪافر ملازمن کي هاٿين جا ڏند کڻڻ لاءِ موڪلي ڇڏيوسين.
جڏهن اسان ان جڳهه تي پهتاسين جتي گڊ هاٿيءَ کي زخمي ڪيو هو ته روجهن جو هڪڙو ولر ڊوڙندو اسان جي ويجهو ٿي گذريو ۽ جهنڊ ۾ اچي گاهه چرڻ لڳو. گڊ روجهن کي ڪڏهن به ويجهڙائيءَ کان نه ڏٺو هو، سو بندوق کڻي، کيوا کي ساڻ کڻي جهاڙين طرف روانو ٿي ويو. اسين هڪڙِ پٿر تي ويهي رهياسين.
ڳاڙهي گينڊي جهڙو سج وڻن پٺيان لهي رهيو هو. سونهري اُس مٽجي وڻن جي چوٽين تائين وڃي پهتي هئي. سڄو ڏينهن ساڙيندڙ هوا هن وقت ڪجهه ٺرڻ لڳي هئي. مان ۽ هنري ان نظاري جي تعريف ڪري رهيا هئاسين جو اوچتو هڪ هاٿي جي چنگهاڙ ٻڌڻ ۾ آئي، اسان ڇرڪي ڏٺو جهاڙين جي پويان هڪ هاٿي پنهنجي سونڍ کڻيو اسان طرف ڀڳو آيو، ٻئي گهڙيءَ اسان جون نگاهون گڊ ۽ کيوا تي وڃي پيون، جيڪي انهيءَ مست هاٿيءَ جي اڳيان اڳيان پوري قوت سان ڀڄي رهيا هئا ۽ هاٿي به اهو ئي هو جنهن کي گڊ گولي هڻي زخمي ڪيو هو. مان ۽ هنري ذهن ٺاهي ورتو پر گولي هلائڻ بيڪار هئي. ڇو ته گولي هاٿي تائين پهچي نٿي سگهي ۽ ڊپ اهو هو ته متان ڪٿي اها گولي گڊ يا کيوا کي نه لڳي وڃي، جيڪي اسان طرف ڀڄندا ٿي آيا، مان ۽ هنري مايوسي مان هڪٻئي جو منهن تڪيندا ئي رهجي وياسين. گڊ کي پنهنجي عادت مطابق پتلون پاتل هئي. انڌڌنڌ ڀڄڻ ۾ گڊ جو پير پتلون ۾ وچڙي پيو ۽ ٿاٻو کائي پنهنجو پاڻ کي سنڀاليندي سندس ٻيو پير سڪي گاهه ۾ وچڙي ويو. ۽ هو اسان کي ست گز کن فاصلي تي ڇتي ٿيل هاٿي جي اڳيان اونڌي منهن وڃي ڪريو. هنري خوف کان دانهن ڪري گڊ طرف ڀڳو، اسان کي يقين هو ته بس ٻن ٽن سيڪنڊن ۾ گڊ جون هڏيون پاسريون چورو ٿي وينديون. کيوا جيڪو گڊ جي اڳيان ڀڄي رهيو هو، پنهنجي آقا کي ڪرندو ڏٺائين ته پلٽو کائي پوريءَ قوت سان نيزو کڻي هاٿيءَ طرف اڇلايائين جيڪو ٻنهي اکين جي وچ کُپي ويس. هاٿي هڪڙي دانهن سان کيوا کي پنهنجي سونڍ سان ويڙهي کڻي پٽيو ۽ زمين تي سٽيندي پنهنجو ڀاري پير غريب کيوا تي رکي، سونڍ ان جي پيرن ۾ وچڙائي هڪ ئي جهٽڪي سان کيوا کي اتي جو اتي ٻه ٽڪر ڪري ڇڏيائين. اسان جي واتان دانهون نڪري ويون ۽ بدن کي ڏڪڻي وٺي وئي، گڊ جتي هو اتي ئي سڪتي ۾ اچي ويو. پنهنجن حواسن تي ڪنٽرول ڪندي، مون ۽ هنري فائرن جي هڻ وٺ لائي ڏني ۽ نتيجي ۾ کيوا جو قاتل هاٿي مقتول جي ٽڪرن وٽ بيجان ڪريو پيو هو. گڊ اٿيو ۽ ان وڏيءَ شفقت سان پنهنجي جان بچائيندڙ بهادر جي بي جان منهن ۽ مٿي تي هٿڙا ڦيرائڻ لڳو، اهڙا حادثه مان ڪئين ڀيرا ڏسي چڪو آهيان پر هن دفعي منهنجون اکيون به ڀرجي آيون. اسين ماڻهو هڪ سناٽي ۾ خاموش سرجهڪايو بيٺا هئاسين ۽ امبوپا مئل هاٿيءَ ۽ کيوا جي ٽڪرن وٽ ڪنڌ جهڪائي روئي رهيو هو. “ خدا تو کي جنت نصيب ڪري منهنجا دوست”، امبوپا چيو “ صاحب! کيوا مري ويو ليڪن هن بهادرن وانگر پنهنجي جان ڏني آهي”. ۽ پوءِ درد مان جهونگارڻ لڳو ته:

تنهن سورهيه کي شاباس، جو مٿي پڙ پرزا ٿيو.

رڻ سڄو ئي رڃ

اٺ عدد هاٿين جي هاٿي ڏندن کي جمع ڪرڻ ۾ اسان کي ٻه ڏينهن لڳي ويا. هاٿي ڏندن ۽ کلن کي اسان ڪئمپ جي ويجهو ئي پُوري ڇڏيو ته موٽندي وقت (ان جي اميد ته تمام گهٽ هئي) اسان لاءِ راهه جا نشان ثابت ٿيندا ــ کيوا جي ٽڪرن کي به انهيءَ دڙي جي هنج ۾ ان جي نيزي سان گڏ دفن ڪيوسين، ته جيئن هو پنهنجو آخري سفر به پنهنجي انهيءَ نيزي سان گڏ بهادريءَ سان طئي ڪري سگهي.
ٽئين ڏينهن اسان اتان نڪتاسين. ان اميد سان ته واپسيءَ تي اسان کي هاٿي ڏند کڻڻ نصيب ٿين. هڪ ڊگهي ۽ ٿڪائيندڙ سفر کانپوءِ آخرڪار اسين وڃي اسٽانڊاز ڪرال پهتاسين. اها بستي درياءَ لوڪانگا جي ڪناري سان آباد آهي. کاٻي پاسي اتان جي مقامي ماڻهن جون جهوپڙيون ۽ کيت آباد هئا ۽ انهن جي پريان ماڻهوءَ جي قد جيڏو گاهه سمنڊ وانگر ڇوليون هڻي رهيو هو ۽ اهو گاهه ڪيترن ئي خونخوار درندن جو آماجگاهه بڻيل هو.
سامهون اها ئي صحرائي ڀٽ هئي جتي ويهه سال اڳ سلواٽا کي رڙهندي ڏٺو هوم ۽ ان جي پٺيان نگاهه جي حد تائين بنا ڪنهن پاڻيءَ بوند جي صحرا ڦهليو هليو ٿي ويو.
اسان کي انهيءَ صحرا ۾ ئي داخل ٿيڻو هو، ۽ ڪنهن کي به اها ڄاڻ نه هئي ته اسان جو انجام ڇا ٿيندو.
جڏهن خيما لڳائي بس ڪياسين ته گڊ کي ضروري انتظامن لاءِ ڪيمپ ۾ ڇڏي، هنري کي وٺي ڀٽ تي چڙهي ويس. نگاهن جي حد تائين رڳو صحرائي صحرا وڇايل هو. ۽ ان جي آخري ڇيڙي وٽ لهندڙ سج ڪنهن ڪاوڙيل ديوتا جي اک جيان لڳي رهيو هو. هوا بلڪل صاف ۽ خوشگوار هئي. اسان کان پري بلڪه تمام پري پهاڙيون هڪ سنهي ليڪ جيان نظر اچي رهيون هيون.
“او هو ڏسو هنري!” مون پهاڙين طرف اشارو ڪندي چيو. انهن ئي پهاڙِن پويان پاڻ کي هلڻو آهي، ليڪن خدا ڄاڻي ته اوسيتائين پڄي به سگهنداسين يا نه”.
“منهنجو ڀاءُ اوڏانهن ئي هوندو ۽ خدا چاهيو ته ڪئين به ڪري پاڻ اتي پهچي وينداسين”. هنري وڏي مستحڪم اواز ۾ جواب ڏنو.
“خدا ڪري ته تنهنجو ڀاءُ اوڏانهن ئي هجي”. مون چيو ۽ ڪيمپ ۾ واپس وڃڻ لاءِ مڙياسين ته خبر پئي ته انهن پهاڙين کي رڳو اسان ٻن ڄڻن ئي نه پر ٽئين شخص به وڏي غور سان پئي تڪيو. اهو امبوپا هئو. جيڪو خدا ڄاڻي ڪيڏي مهل کان اسان جي پٺيان بيٺل هو.
“اڇا، ته اوهان جو ارادو انهن پهاڙن تائين وڃڻ جو آهي. ڇو ڀلا انڪوبو!” امبوپا پهاڙن طرف اشارو ڪندي پڇي ورتو. ( انڪوبو جي لفظ جي لفظي معنيٰ هاٿي آهي ۽ اهو خطاب ڪافر ملازمن سرهنري کي ڏئي ڇڏيو آهي. ۽ منهنجو خطاب ميڪوميزن هو. جنهن جو مطلب آهي بهادر شڪاري)
مونکي ائين محسوس ٿيو ته هي عجيب غريب شخص پنهنجي تيز نگاهن سان اسان جي حواسن جو جائزو وٺي رهيو آهي ۽ خبر ناهي ڪهڙي طرح اسان جي ارادن کي به پرکي ٿو وٺي. مان دل ئي دل ۾ بيچيني محسوس ڪرڻ کان رهي نه سگهيس.
“امبوپا!” مون سختيءَ سان چيوءَ توکي پنهنجي آقا جي شان ۾ اهڙا بيهودا ۽ گستاخانه لفظ چوڻ نه گهرجن. توهان اسان جي غير موجودگيءَ ۾ جيڪي وڻيو ڀلي چوندا رهو، پر اسان جي منهن تي نه يعني مان اهو برداشت نٿو ڪري سگهان ته هڪ گهٽ حيثيت وارو ماڻهو ۽ اهو به اسان جو ملازم اسان کي انڪوبو ۽ ميڪوميزن جي نالن سان سڏي”.
امبوپا جي چپن تي اهڙي طنزيه مرڪ رقص ڪرڻ لڳي جنهن کي ڏسندي ڪيترائي ڀيرا مان ڪاوڙ ۾ ڳاڙهو ٿي ويندو رهيو آهيان.
اها توکي ڪئين خبر پئي ته مان پنهنجي آقا کان رتبي ۾ گهٽ يا ڪريل آهيان”. امبوپا وڏي سڪون سان جواب ڏنو. انڪوبو جي چهري مان لڳي ٿو ته هو ڪنهن شاهي خاندان جو فرد آهي ۽ اهڙي طرح مان به هڪ شهزادو آهيان. زماني جي گردش جي ڪري توهان جو ملازم آهيان ته ڇا ٿي پيو؟ منهنجي رڳن ۾ به شريفانه خون گردش ڪري رهيو آهي. مان به اوترو ئي باعزت شخص آهيان جيترو شايد انڪوبو هجي ــ ها! اسان ٻنهي جي رنگ ڍنگ ۾ فرق آهي جيڪو محض ظاهري آهي ميڪوميزن! توهان منهنجي ڳالهين جو ترجمو پنهنجي ساٿين کي ٻڌائيندا وڃو. مان توهان ماڻهن سان ڪجهه ضروري گفتگو ڪرڻ چاهيان ٿو.”
امبوپا جي ڳالهين مون کي آپي مان ئي ڪڍي ڇڏيو، ليڪن مون ڄاڻڻ ٿي چاهيو ته هو آخر چوڻ ڇا ٿو چاهي، تنهنڪري پنهنجي غصي کي پاڻيءَ جيان پي ورتم ۽ هنري کي سڀ ڪجهه ٻڌائي ڇڏيم.
“تنهنجو خيال سهي آهي امبوپا!” هنري توقع جي خلاف وڏيءَ سنجيدگيءَ سان جواب ڏنو.
“اسان جو ارادو انهن پهاڙن تائين پهچڻ جو آهي”.
هاڻ ائين سمجهو ته هنري ۽ امبوپا جي وچ ۾ جيڪا ڳالهه ٻولهه ٿي، مان ان جو ترجمون پيو ڪريان.
“هي وسيع صحرا” امبوپا چيو” جيڪو توهان جي نگاهن سامهون وڇايو پيو آهي، ڪير به نٿو ڄاڻي ته اهو ڪٿي ٿو ختم ٿئي ۽ انهيءَ ۾ ڪٿي به پاڻيءَ جو ڪو نالو نشان ئي ڪونهي ۽ اهي پهاڙ جيڪي توهان ڏسي رهيا آهيو. انهن جون چوٽيون برف سان ڍڪيل آهن. پهرئين ته توهان هن صحرا کي ۽ پوءِ پهاڙن کي عبور ڪري، انهن ماڻهن تائين پهچي ئي نٿا سگهو. اگر فرض ڪجي ته توهان پهچي به ويا ته خبر ناهي توهان جو ڪهڙو حشر ٿيندو. مونکي سمجهه ۾ نٿو اچي ته آخر اتي ڪهڙو خزانو پوريو پيو آهي، جنهن لاءِ توهان پنهنجي سرن جو سودو ڪري وڃي رهيا آهيو”.
“انهيءَ کي ٻڌاءَ مسٽرڪوارٽرمين !” هنري چيو “ منهنجو خيال آهي ته منهنجو ننڍو ڀاءُ انهن پهاڙين جي پريان، اڻڄاڻ ڌرتيءَ تي پهچي چڪو آهي ۽ هاڻ مان انهيءَ کي واپس وٺڻ پيو وڃان”.
“توهان جي ڳالهه سورنهن آنا سچ آهي” امبوپا ڪنڌ ڌوڻي چيو. “رستي ۾ مون کي هڪ شخص ٻڌايو هو ته هڪ سفيد چمڙيءَ وارو شخص پنهنجي ملازم سميت ٻه سال اڳ ان صحرا ڏانهن ويو هو، جيڪو اڃآن تائين واپس نه وريو آهي”.
“ٺيڪ آهي، پر تو ڪئين اهو اندازو لڳايو ته جيڪو شخص اوڏانهن ويو آهي سو منهنجو ئي ڀاءُ هو”.
“جڏهن مون انهيءَ شخص کان ان سفيد چمڙِ واري شخص جو حُليو پڇيو ته هُن توهان جي حلئي وانگر ئي ٻڌايو ۽ ان کانسواءِ هُن، ان شخص جي ڏاڙهي ڪاري ٻڌائي ۽ توهان جي ڀوري آهي. هن اهو به ٻڌايو هو ته سفيد چمڙي واري شخص جي ملازم جو نالو جم هو”.
“هنري! بلڪل امبوپا بلڪل سچ چئي رهيو آهي. جم کي مان چڱي طرح سڃاڻا”. مون چيو.
“مون کي يقين آهي ته منهنجو ڀاءُ انهيءَ طرف ويو آهي، ڪوارٽرمين! مان هن جي طبعيت کان چڱي طرح واقف آهيان. هو ڪنهن شي کي جڏهن حاصل ڪرڻ جو ارادو ڪندو آهي ته صحرا يا سمنڊ هن جي ارادن اڳيان ڪا ڳالهه ئي ناهن. جيڪڏهن توهان جي چوڻ مطابق هن سليماني خزاني طرف وڃڻ جو ارادو ڪيو هوندو ته اهي پهاڙ هن اڳيان ڪا حيثيت ئي نٿا رکن. بلڪل ائين جئين “ اڳيان ٽڪر ٽر، متان روهه رتيون ٿئين “. ليڪن هي هڪ ڊگهو ۽ خطرناڪ سفر آهي انڪوبو!”. امبوپا چيو.
“تون ٺيڪ ٿو چوين امبوپا!” هنري وراڻيو“ليڪن انسان جي پختن ارادن اڳيان پٿر به ميڻ بڻجي پوندا آهن. اهڙو ڪهڙو پهاڙ آهي جنهن تي اڄ تائين انسان چڙهي نه سگهيو آهي. اهڙو ڪهڙو صحرا آهي جنهن کي اڄ تائين ڪير عبور نه ڪري سگهيو آهي ۽ اهو ڪهڙو سمنڊ آهي، جنهن جي گهراين جي ماڻهو ڄاڻ نه کڻي آيو آهي، صرف همت ۽ پختن ارادن جي ضرورت آهي
“اي عظيم هستي! اهي لفظ توهان جي واتان تمام ڀلا ٿا لڳن” امبو پا چيو” جيڪو شخص موت سان مقابلو ڪرڻ لاءِ تيار هوندو آهي؟ ان کي دنيا جي ڪابه طاقت آشڪست ڏئي نٿي سگهي، ۽ زندگي ڇاهي؟ هڪ هلي ڦلڪي کنڀ وانگر، جنهن کي هوا ڪڏهن ڪيڏانهن ته ڪڏهن ڪيڏانهن اڏاريندي وتندي آهي ۽ پوءِ ڪنهن اڻ ڄاڻ جڳهه تي وڃي سٽيندي اٿس. يا ته پوءِ زندگي هڪ ٻج آهي، جيڪو زمين تي رهندو آهي، ڪڏهن ڪڏهن زمين ۾ جذب ٿي نت نيون شڪليون وٺي زمين تي نمودار ٿيندو آهي ته ڪڏهن ڪڏهن ٽٽي ٽڪرا ٿي فضا ۾ ڦهلجي ويندو آهي، هر جاندار لاءِ موت واجب آهي، اهڙي طرح مون لاءِ پڻ ۽ ان کان ڊڄڻ بيوقوفي آهي. جڏهن به موت ايندو ته ڪير به ان روڪي نه سگهندو . مان به توهان سان گڏ هلندس انڪوبو”. پوءِ خدا ڄاڻي هن جي من ۾ ڇا آيو جو هو فلسفي جا واهڙ وهائيندو ويو. “ اي منهنجا سفيد چمڙي وارا آقا! توهان ستارن جا يا ندين جا راز خوب ڄاڻو ٿا. ٻڌايو ته زندگي ڇا هي؟ روح ڇاهي؟ ۽ اهو ڪٿان ايندو آهي ۽ ڪيڏاهن ويندو آهي؟ مون کي خبر آهي ته انهن سوالن جا جواب توهان وٽ ناهن. ته ٻڌو، توهان کي ٻڌايان ٿو ــ اسين اونداهيءَ مان آيا آهيون ۽ اونداهيءَ ۾ ئي واپس موٽي وينداسين. هڪ اهڙي معصوم پکيءَ وانگر جيڪو ڪاري طوفان کان ڊڄي پنهنجي آکيري مان اڏامندو آهي ۽ اڻڄاڻ فضائن ۾ اڏامندو وڃي ڪنهن اونداهيءَ جڳهه تي پهچندو آهي”.
” تون ته يار صفا ڪو عجيب و غريب شخص آهين”. هنري چيو
امبوپا مرڪيو” اسان ٻنهي جون قسمتون هڪجهڙيون ئي آهن. ممڪن آهي ته مون کي به انهن پهاڙن جي پرئين پاسي پنهنجو ڀاءٌ ملي وڃي”.
”هان .. ڇا مطلب؟ امبوپا! توهان يقينن انهيءَ جڳهه جي باري۾ گهڻو ڪجهه ڄاڻو ٿا؟ “ مون حيرانگي مان پڇيو مانس.
”ها.. مڙئي ڪجهه معمولي ڄاڻ اٿم ته انهن پهاڙين جي پرئين پاسي اهڙي ڌرتي آهي جهڙي تخليقي افسانن ۽ ناولن ۾ ٻڌائي ويندي آهي. اتان جا ماڻهو ڪارو جادو ڄاڻندا آهن. اهي ايڏا بهادر ۽ طاقتور آهن جو جيڪڏهن پهاڙ کي ضرب لڳائين ته ان کي ذرا ذرا ڪري ڇڏين. اتي چپي چپي تي ساوڪ جو فرش وڇايل آهي. نديون ۽ ڍنڍون انهيءَ ڌرتي کي سيراب ڪنديون آهن. اتي پهاڙن جي چوٽين تي برف ڄمندي آهي. ليڪن اهي سڀ ڳالهيون ٻڌائڻ جي مون کي ضرورت ئي ڪهڙي؟ اسان مان جيڪو به شخص اتي زندهه پهتو ته پنهنجي اکين سان پاڻ وڃي ڏسندو”.
مون پريشانيءَ مان امبوپا کي ڏٺو. يقينن هن کي انهيءَ پراسرار زمين جي باري ۾ گهڻو ڪجهه معلوم آهي. پر اسان سان ان سرزمين جا راز سربستا ظاهر ڪرڻ نٿو چاهي.
” توهان کي مونکان ڊڄڻ نه کپي ميڪوميزن! مان اوهان ماڻهن لاءِ ڄار ڪونه پيو وڇائيان، نه ئي توهان کي قتل ڪرڻ جي سازش پيو سٽيان. اگر قسمت مهرباني ڪئي ۽ پاڻ انهن پهاڙن کي عبور ڪري وياسين ته پوءِ مان توهان کي ٻڌائيندس ته مان ڇا ٿو ڄاڻان ۽ ڪير آهيان. ليڪن ايترو سو ياد رکجو ته انهن پهاڙن جي پريان موت پنهنجو ڀيانڪ وات ڦاڙيو اسان جي انتظار ۾ تيار بيٺو آهي. بهتري ان ۾ آهي ته توهان هتان ئي واپس هليا وڃو. مون کي جيڪي ڪجهه ٻڌائڻو هو، ٻڌائي ڇڏيم، وڌيڪ توهان جي مرضي.
ڪوئي گيت جهونگاريندو هو ڪيمپ طرف روانو ٿي ويو.
” هي امبوپا به صفا ڪو پراسرار شخص آهي”. مون چيو “مون کي يقين آهي ته امبوپا خزاني جي باري ۾ گهڻو ڪجهه ڄاڻي ٿو. پر پاڻ کي ٻڌائڻ نٿو چاهي ــ انهيءَ جو وجود هڪ ڳجهارت بڻجي ويو آهي. سمجهه ۾ نٿو اچي ته ڪير آهي. ڪٿان آيو آهي؟ ۽ انهيءَ جي دل ۾ چڱا يا برا ڪهڙا خيال ڪر موڙي رهيا آهن؟ اسان کي هن کان خبردار رهڻ گهرجي”.
ٻئي ڏينهن اسان سفر جو سامان ٻڌڻ شروع ڪيو. هيستائين جيڪو به سامان آندو هوسين. اهو سڀ جو سڀ صحرا ۾ کڻي وڃڻ ممڪن ئي ڪونه هو. تنهنڪري صلاح اها بيٺي ته چند ضرورت جون شيون ساڻ کڻي هلجن باقي سامان هتي ئي ڪٿي حفاظت ۾ ڇڏجي. هڪ پوڙهي ڪافر جي جهوپڙي جيڪا ويجهو هئي، سمورو سامان ان وٽ وڃي رکيوسين، مون ڏٺو ته پوڙهو لوڀي نظرن سان بندوقن کي تڪي رهيو هو. تنهنڪري بندوقن کي هن جي هٿ چڙهڻ کان بچائڻ لاءِ مون هڪ چال چلي. سڀني بندوقن ۾ هڪڙو هڪڙو ڪارتوس ڀري گهوڙا چاڙهي ڇڏيا ۽ پوڙهي کي چيم جيڪڏهن تو اسان جي شين کي هٿ لاٿو ته هي بندوقون خودبختود ڇٽي وينديون ــ هن تجربي طور هڪڙي بندوق کي جئين ئي اٿلائي پٿلائي ڏٺو ته ( جئين کي مون کي يقين هو) بندوق ڇٽي وئي. ان واقعي کان پوڙهو ايترو ته ڊڄي ويو جو وڏا وڏا قسم کڻي اسان کي يقين ڏيارڻ لڳو ته توهان جِي هڪڙي خصيص ڪو ڪي کي به هٿ نه لائيندس، اتان مطئمن ٿي اسان الڳ الڳ پنجن ٿيلهن ۾ پنهنجي ضرورت جو سامان ڀرڻ شروع ڪيو. اهي پنج ئي ٿيلها، هر ٿيلهو هر هڪ فرد يعني وينٽا، امبوپا، گڊ، هنري ۽ منهنجي لاءِ هئا. اسان صرف تمام ضروري شيون کڻيون، مگر پوءِ به هر ٿيلهي جو وزن هڪ هڪ مڻ جي لڳ ڀڳ ٿي ويو. سامان وري ڪهڙو هو؟ اهي ٽي ايڪسپريس بندوقون ، ٻه رائيفلون امبوپا ۽ وينٽا لاءِ،. ٽي پستول ۽ ڪارتوسن جون ڇهه پيتيون ، ان کانسواـءِ پنج پاڻيءَ جون بوتلون، پنج ڪمبل، پنجٽيهه ڪلو کن سڪل گوشت ۽ چند دوائون جن ۾ هڪ اونس ڪوئينن به هئي، چند جراحيءَ جا اوزار، انهن کانسواءِ ننڍيون ننڍيون شيون جئين شڪاري چاقو، ڏئين ٻارڻ لاءِ ماچيسن جون ڦاريون، برانڊيءَ جي هڪ بوتل، هڪ قطب نما، تماڪ ۽ اهڙيون شيون ــ ڪپڙا اسان ڪونه کڻيا، ڪپڙا جيڪي تن تي پهريل هئا، بس اهي ئي رهيا، هڪ اهڙي سفر جنهن جي منزل جي خبر ئي نه هجي، ان لاءِ اهو صفا مختصر سامان هئو. مگر ڇا ڪيون مجبوري هئي، ساڙيندڙ صحرا ۾ انهيءَ کان وڌيڪ سامان کڻڻ جي گنجائش ئي نه هئي.
طرح طرح جون لالچيون ڏئي مون ٽن حبشين کي انهي ڳالهه تي آماده ڪيو ته پهرينءَ منزل تائين جيڪا به تقريباويهه ميل هئي. اسان کي پاڻيءَ جون کليون کڻائي هلن ته گهٽ ۾ گهٽ پهرينءَ منزل تائين ته پاڻيءَ جي قلت محسوس نه ٿئي. مون انهن حبشين کي ٻڌايو ته اسان اُٺَ پکيءَ جي شڪار تي پيا وڃون، ته هنن ڪنڌ کي جهٽڪو ڏئي چيو ته بيوقوف آهيو جو اهڙي خوني رڻ ۾ اڃ ۽ بک مرڻ پيا وڃو. اهي ٽئي صحرا ۾ قدم رکڻ کان ئي ڪيٻائي رهيا هئا. مگر مون جڏهن انهن کي هڪڙو شڪاري چاقو ڏنو جيڪو هتي تمام قيمتي شي سمجهيو ٿو وڃي، ته ٽئي ڄڻا پهرين منزل تائين هلڻ لاءِ رازي ٿي ويا.
اها ته قارئين کي به خبر هوندي ته صحرا ۾ سفر رات جو ئي ڪيو ويندو آهي. تنهن ڪري سڄو ڏينهن اسان آرام ڪندا رهياسين. رات جو گوشت ڀُڃي کاڌوسين. گڊ وڏي حسرت سان چيو ته هاڻ شايد ڪڏهن به تازو گوشت کائڻ لاءِ مشڪل ملي. کاڌي کان پوءِ اسان سڀني شين جو جائزو ورتو ۽ چنڊ جي انتظار ۾، گهڙيءَ کن لاءِ ليٽي پياسين. آخر نائين وڳي چنڊ به پنهنجي پوري تاب سان اڀريو ۽ ان صحرا ۽ جهنگل کي پنهنجي پگهريل چانڊوڪي ۾ وهنجاري ڇڏيو. اسان اٿي پنهنجا ٿيلها سنڀاليا ۽ هلڻ لاءِ تيار ٿي وياسين. دل بريءَ طرح ڌڙڪي رهي هئي. پيشانيءَ تي پگهر جا ڦڙا چمڪي رهيا هئا ۽ دماغ ۾ ڪيئي ابتا سبتا خيال اچي رهيا هئا. اسان کان چند قدم اڳيان امبوپا بندوق لٽڪايو، هٿ ۾ نيزو کڻيو حڪم جو منتظر بيٺو هو. اسان جي پٺيان وينٽا ۽ ٽئي حبشي پاڻيءَ جون کليون کڻيو خاموش بيٺا هئا.
“دوستو!” سرهنري گونجندڙ آواز ۾ چيو” پاڻ ماڻهو هڪ اهڙي سفر تي هلي رهيا آهيون. جنهن جي باري ۾ پاڻ ڪجهه به نٿا ڄاڻو ۽ خبر ناهي ته پنهنجو انجام ڪهڙو ٿئي. ان لاءِ ڇو نه هلڻ کان اڳ پنهنجي خالق حقيقي سامهون سرجهڪايون. جنهن جي رحمتن جو ڪو شمار ئي ناهي. جهڪي گناهن جي بخشش گهرون. هو غفورالرحيم ۽ عالم الغيب آهي. ۽ اسان جي جانين جو محافظ آهي”. سرهنري گوڏن ڀرجهڪيو. اسان به سندس تقليد ڪئي ۽ اهو شايد پهريون موقعو هو جو اسان سچي دل سان توبهه تائب ٿياسين.
“هاڻ هلو ته هلون” هنري حڪم ڪيو ۽ اسان هلڻ لڳاسين. سامهون نظر ايندڙ پهاڙ ۽ مرحوم سلواٽا جي ٺاهيل نقشي کانسواءِ ڪوبه سونهون اسان سان نه هئو. ڊي سلواٽا جي نقشي جي باري ۾ به ڪجهه چئي نٿو سگهجي ته اهو ڪيتري حد تائين صحيح آهي. اڄ کان ٽي صديون پهريائين هي نقشو انهيءَ شخص ٺاهيو هو، جيڪو پاڻ مري رهيو هو ۽ مرڻ وقت ماڻهو پنهنجي حواسن ۾ ڪٿي هوندو آهي!؟ فرض ڪجي ته ڊي سلواٽا جا حواس ان وقت تائين به سهي سالم هئا ته به ان ڳالهه جي ڪهڙي ضمانت آهي ته ٽن صدين ۾ انهيءَ رستي ۾ ڪي تبديليون نه آيون هونديون ۽ جيڪڏهن گندي پاڻي جو تلاءَ جيڪو هن نقشي مطابق صحرا جي پوري وچ ۾ آهي ته اسان جي رواني ٿيڻ واري جڳهه کان سٺ ميل پري ٻڌايو ويو آهي، جيڪڏهن انهيءَ کي ڳولي نه سگهياسين ته پوءِ پڪ ئي پڪ انهيءَ رڃ ۾ تڙپي تڙپي مرڻ ته اسان جي مقدر ۾ ئي لکيل آهي. منهنجي خيال ۾ هن رڃ ۾ پاڻيءَ جو ملڻ ناممڪن آهي. ٿي سگهي ٿو ته ڊي سلواٽا جي وقت ۾ اهو تلاءَ صحرا ۾ هجي به سهي پر ٽي سئو سالن جي طويل عرصي ۾ اهو سڪي نه ويو هوندو؟ يا طوفانن ۽ هوائن واري اڏائي اڏئي ان کي لٽي نه ڇڏيو هوندو؟ جڏهن اسين اتي پهچنداسين ته ان جو نالو نشان ئي نه هوندو ۽ اگر ايئن ٿيو ته ....ته .... ۽ ان .. ته جي جواب ۾ تخيل ۾ اهڙي ڀيانڪ تصوير ٿِي اڀري جنهن سان اندر ئي اندر لرزي ٿِي ويو. مگر ٻڏندڙ کي ڪک جو به سهارو. انهي نقشي سان ئي اسان جون سڀئي اميدون ۽ ڪاميابيون وابسطه هيون ۽ ان خيال سان دل کي ڏڍ ٿي مليو ته اسان وٽ جيڪا شي ( نقشو) آهي. اها ٻين وڃڻ وارن وٽ ته نه هئي نه!
اسين ماٺ ميٺ ۾ هلندا رهياسين. اسان جا پير ڀيڏين تائين واريءَ ۾ گهڙندا ٿي ويا ۽ صحرائي ٻوٽن جون ٽاريون ڪپڙن سان وچڙي ٿي ويون. ڄڻ ته اسان کي اڳتي وڌڻ کان ئي منع ڪنديون هجن. مون کي ۽ گڊ کي جوتن مان هر هر واري ڪڍڻي پئي پئي.
اسين سڀ پنهنجن خيالن ۾ گم، خاموشيءَ سان اڳتي وڌندا ٿي وياسين. رات چانڊوڪي هئي پر صحرا جي عجيب خاموشي اسان کي کائڻ ٿي آئي. تيز هوا جا سوسٽ ڪنن سان ٽڪرائجي، واريءَ ذرڙن کي اڳتي وڌائيندا ٿي رهيا. چو طرف گهري خاموشي هئي ۽ ان خاموشيءَ جي ڪري اسين ڄڻ ته هن فاني دنياکان پنهنجو پاڻ کي الڳ ٿلڳ محسوس ڪري رهيا هئاسين. مگر ان خاموشي ۾ هڪ ٻئي جي تيز تيز ساهن جا آواز اسان کي صاف صاف ٻڌڻ ۾ اچي رهيا هئا. مون کي ائين لڳي رهيو هو ته هيءَ خاموشي ڪٿي مون کي چريو نه ڪري ڇڏي. خاموشي جو سحر ٽوڙڻ لاءِ گڊ سيٽي وڄائڻ لڳو جيڪا پڙاڏو بڻجي اچي سندس ڪنن سان ٽڪرائجي دم ٽوڙڻ لڳي ۽ وري ساڳي خاموشي طاري ٿي وئي. جيڪا آهستي آهستي ذهن تي سوار ٿيڻ لڳي ۽ پوءِ هڪ اهڙو حادثو پيش آيو. جنهن گهڙيءَ کن لاءِ اسان کي پريشان ڪري ڇڏيو. پر پوءِ ٻيءَ گهڙيءَ کل ۾ ٻڏي وياسين ۽ ائين اسان جي ساري پريشاني ختم ٿي وئي.
ٿيو وري ڇا، جيئن گڊ ڪپتان هو ۽ هن کي سمنڊن جي باري ۾ پورو پورو علم هو. تنهنڪري هو اسان کان اڳيان اڳيان هلي رهيو هو. يا ائين چئون ته اسان جو سونهون بڻجي اڳيان اڳيان پئي ويو ۽ اسين هڪ ٻئي جي هٿن ۾ هٿ ڏيو ان جي پٺيان پٺيان پئي هلياسين. اوچتو گڊ جي واتان خوف مان دانهن نڪري وئي. هو ڄڻ ته هوا ۾ بلند ٿيو ۽ اسان جي نظرن کان غائب ٿي ويو. ٻئي ئي لمحي اسان جي چوطرف عجيب عجيب آواز اچڻ شروع ٿي ويا. جئين ڪو ڪنجهندو هجي، يا کونگهرا هڻندو هجي ۽ يڪدم پوءِ ڀڄندڙ قدمن جا آواز اچڻ لڳا. هلڪي هلڪي چانڊوڪيءَ ۾ ڪجهه عجيب الخلقت شڪليون جيڪي ڪٿان سفيد ڪٿان ڪاري رنگ جون، حرڪت ڪندي نظر آيون. ڪافر ملازم کليون اڇلائي، ڌٻندڙ واريءَ تي اونڌي منهن ڪِري دانهون ڪرڻ لڳا ته اهي خبيث بدروح آهن. بدروح.!مان ۽ هنري حيران هئاسين ته اها وري ڪهڙي بلا آهي ۽ گڊ ڪيڏانهن ويو؟ اڃا ڪنهن نتيجي تي ئي نه پهتا هئاسين جو سامهون گڊ جو پاڇو ڏسڻ ۾ آيو. جيڪو ائين پئي محسوس ٿيو ڄڻ ته گهوڙي تي سوار آهي ۽ اهو گهوڙو يا جيڪو به ڪجهه هو، اهو گڊ کي کڻي ڀڄندو گول گول چڪر ڪاٽي رهيو هو ۽ گڊ دانهون ڪري رهيو هو. دانهن جي ڪري الائي ڇا جي ڪري گڊ ڪڏندي ڪڏندي جهڪيو ۽ پوءِ هيٺ ڪري پيو. هن جي ڪرڻ جو ڦهڪو ٻڌڻ سان ئي اهو گهوڙو ڪنهن طرف ڀڄي ويو.
هاڻ سڄي ڳالهه مونکي سمجهه ۾ اچڻ لڳي، ٿيو ائين هو جو ٿڌڙي ٿڌڙيءَ واريءَ تي ڪجهه زيبرا وڏي سڪون سان ستا پيا هئا جو بيخياليءَ ۾ اسين وڃي انهن جي مٿان پيا هئاسين. گڊ جئين ته سڀني جي اڳيان هو تنهنڪري هڪ زيبرا سان ٿاٻڙجي وڃي ٻئي زيبرا تي پيو. زيبرا ان اوچتي آفت کان ڇرڪي گڊ کي کڻي ڀڄڻ لڳو. گڊ جيئن ئي زمين تي ڪريو ته اهو ڏسڻ لاءِ ته کيس ڪا چوٽ ته ڪانه رسي، اسين وٺي ڏانهس ڀڳاسين. پر هو واريءَ تي پلٽي ماريو ويٺو هو. ۽ انهيءَ ڀڄ ڊوڙ جي باوجود به هڪ چشمي عنيڪ بدستور هن جي اک سان چنڀڙيل هئي. شڪر آهي جو کيس ڪا چوٽ نه رسي هئي.
“الائي ته ڇا ٿيو يار، خدا ڄاڻي ڪهڙي بلا هئي جيڪا مون کي کڻي وٺي ڀڳي. توبهه توبهه، زندگي هئي جو بچي ويس”. گڊ مون کي ڏسي چوڻ لڳو ۽ مان پنهنجي کل روڪي نه سگهيس ۽ اچي ٽهڪن ۾ پيس.
ان حادثي جي ڪري اسان جي دلين ۾ جيڪو خوف ويٺل هو. سو ڄڻ ته اڏامي ويو ۽ اسين پاڻ ۾ ڳالهيون ڪندا اڳتي وڌڻ لڳاسين. رات جو هڪ وڳي اسان ٿوري ساهي کڻڻ لاءِ رڪياسين. ٻه ٽي ڍڪ پاڻي پي اڌ ڪلاڪ کن جي ساهي پٽي، وري هلڻ جي ڪئي سين. “هوري ڏاڍي هل، ڪاهه ته پسين ڪيچ کي” جيان هلندا رهياسين. هلندا رهياسين تان جو اوڀر طرف آسمان شرميلي ڪنوار جي رخسارن جيان ڳاڙهو ٿيڻ لڳو. آهستي آهستي ريگزارن تي سوجهرو پکڙجڻ لڳو ۽ ٽمڪندڙ تارا ٿڪجي دم ٽوڙڻ لڳا. صحرا جي انتهائي اوڀر جي نقاب مان سج بادشاهه پنهنجو منهن ظاهر ڪيو ته ستارا ائين بي نور ٿيڻ ۽ ڪاري سائيءَ جي مريضن جيان پيلا پوڻ لڳا. سج اڃا به ٿورو مٿي ٿيو ته صحرا ۾ خوبصورت صبح مسڪرائي اٿي. سج جي ڪرڻن سامهون نظر ايندڙ پهاڙيون ۽ ريگستان جو ذرو ذرو چمڪي اٿيو. ائين صحرا ۾ اسان کي پهريون سج اڀريو.
اسان پنهنجي رفتار تيز ڪري ڇڏي، اسان کي ڪنهن پناهه جي تلاش هئي. اگر ٻه ڪلاڪ ٻيا به گذري ويا ته تيز اس ۽ تپندڙ صحرا ته اسان کي ڀُڃي رکندو. مسلسل ڏيڍ ڪلاڪ هلڻ بعد اسان کي پري پري بلڪ تمام پري کجين جون ڪجهه سايون چوٽيون نظر آيون. کجين جي جُهنڊ کي ڏسڻ سان اٺ پکيءَ وانگر تيز تيز ڊوڙندا کجين ڏانهن ڀڄڻ لڳاسين. هڪ وڏو جُهنڊ گهوگهٽ وانگر ڪنهن غار تي جهڪيو پيو هو، ۽ ان غار ۾ ٿڌڙي ٿڌڙي واريءَ جو فرش وڇايو پيو هو. هي غار شام تائين اسان کي سج جي تيز ڪرڻن ۽ موسمي اثرن کان بچائي سگهي ٿو. هي ننڍڙو غار هن وقت اسان لاءِ عاليشان محل ۽ ان ۾ وڇايل واري اسان لاءِ نرم قالعينن کان سوين ڀيرا بهتر هئي. هڪ هڪ ٿي اسين غار ۾ رڙهندا وياسين. اندر پهچي ٿورو سڪو گوشت کائي مٿان ٿورو پاڻي پي پير ڊگهيري سڌا ٿي سمهي رهياسين ۽ اسان کي گهري ننڊ کڻي وئي.
تقريبا ٽين وڳي اسان جي اک کلي. ڪافر ملازم جيڪي پهرين منزل تائين اسان کي پاڻي جون کليون کڻائي آيا هئا، سي واپس موٽڻ جي تيار ي ڪرڻ لڳا. هاڻ جيڪڏهن سڄي دنيا جي دولت انهن جي اڳيان اچي اڇلائجي تڏهن به هتان کان اڳتي وڌڻ لاءِ تيار نه ٿيندا. تنهنڪري اسان پنهنجن پنهنجن بوتلن مان پاڻي پيتو ۽ انهن کلين مان وري بوتلون ڀريون جيڪي ڪافر ملازم اسان کي هيستائين کڻائي آيا هئا. کليون ڪنڌ سان لٽڪائي اسان انهن کان موڪلايو. هو ويندا رهيا ۽ اسان انهن کي صحرا جي پيناهه سمنڊ ۾ غائب ٿيندي ڏسي رهيا هئاسين. ساڍي چئين وڳي اسان به اڳتي روانه ٿياسين. سج لڙي چڪو هو. تڏهن به ان جي ڪرڻن ۾ غضب جي گرمي هئي. سارو ڏينهن بٺيءَ وانگر تپندڙ صحرا اڃا تائين به نه ٺريو هو.
پري پري تائين ڪٿي به ڪو جاندار يا ساوڪ ڏسڻ نٿي آئي. ڪٿي ڪٿي ڪي اٺ پکي ڏسڻ ۽ اچن ها ۽ اسان کي ڏسي ڀڄي وڃن ها تڏهن به چڱو. پوءِ به شڪر ڪريون ها. ها! مون کان وسري ويو، هڪ ٻي جاندار شي هن صحرا ۾ جام هئي. منهنجو مطلب مک سان آهي. جي ها، اها مک جيڪا عام طرح گهرن ۾ هوندي آهي. توهان دنيا جي ڪنهن به ڪنڊ ۾ هليا وڃو. اهي نامراد مکيون توهان کي هر جاءِ تي جامَ ملنديون. اهڙي صحرا ۾ به مکين جا وڏا وڏا لشڪر گهمي ڦري رهيا هئا. توهان يقين ئي نه ڪندئو پر مون پنهنجي اکين سان ڏٺو آهي ته صديون پراڻو هڪڙو مقبرو جيڪو خبر ناهي ڪڏهن کان زمين ۾ دفن هئو. جنهن کي هاڻ کوٽائي ڪري لڌو اٿن. اهي نڀاڳيون مکيون اتي ان مقبري ۾ به موجود هيون. خبر ناهي ڪهڙي طرح اهي زير زمين مقبري ۾ پهتيون ۽ جڏهن اسرافيل صور ڦوڪيندو، دنيا تهس نهس ٿي ويندي، ان وقت به شايد اهي ئي مکيون تباهه ٿيل دنيا ۾ پيون اڏامنديون.
صحرا ۾ رات جي اونداهه پکڙي ته اسين چنڊ جي انتظار ۾ ترسي پياسين. جڏهن چنڊ آسمان تي پنهنجو سفر شروع ڪيو ۽ ان جي چانڊوڪي زمين تي پئي ته اسان به پنهنجو سفر شروع ڪيو ۽ وري به ساڳيو صحرا، ساڳي خاموشي ۽ ساڳيا اسين. ائين رات جو ٻين وڳي گهڙي کن ساهي پٽڻ بعد هڪ دفعو وري هلندا رهياسين. تان جو صبح ٿي ويو ۽ تارا سوجهري ۾ ٻڏڻ لڳا ۽ اسان پنهنجو پاڻ کي بي جان بت جيان کڻي واريءَ تي ڇڏيو ۽ کونگهرا هڻڻ لڳاسين. اتي ضرورت ئي نه هئي ته ڪنهن جي هٿ ۾ بندوق ڏئي ان کي پهري تي ويهارجي. هتي اسان جا صرف ٽي دشمن هئا. بک اڃ ۽ گرمي. ۽ اهي ٽئي خطرناڪ دشمن اسان جي بندوقن کان ڊڄڻ وارا نه هئا. هن دفعي اسان کي ڪابه پناهه گاهه هٿ نه آئي. تنهن ڪري کلئي آسمان هيٺ واريءَ وڇاڻو ڪري دنيا وَ مافي ها، کان بيخبر پيا هئاسين. سج جي شعاعن جي باهدار نيزن اسان جي جسمن کي ڇلڻ شروع ڪيو. ايتري قدر ٿڪل هئڻ باوجود به اسان جي اک نائين وڳي ئي کلي وئي. لڳو ائين پئي ته جلندڙ سج اسان جي جسم مان رت جو آخري ڦڙو به سڪائي ڇڏيندو.
”افوه” مون ٻنهي هٿن سان منهن تي ڦرندڙ مکين جي لشڪرن کي ڀڄائڻ جي ڪوشش ڪئي.
”او خدا!” هنري آسمان طرف ڏسي ڀڻڪيو،
”مري وياسين يار، ڇا ته گرمي آ” گڊ چيو.
گرمي به ناقابل برداشت ٿيندي پئي وئي، تيز اس صحرا جي ذري ذري کي ائين چمڪائي رهي هئي جو اکيون کيريون پئي ٿيون. ڏور ڏور تائين ڪٿي به ڪنهن سائي وڻ جي ڪاچوٽي يا کجورن جي ڪنهن پاڻ ڦٽي پيل ڪنهن صحرائي باغ جو ڪو نالو نشان ئي ڪونه هو. ريگستان آهستي آهستي تپندو ويو ۽ ان جي سيني تي واريءَ جا ذرڙا، اٻاريل پاڻيءَ مان اٿيل ٻاڦ وانگر اڏري رهيا هئا ۽ اسين حسرت وچان هڪٻئي جو منهن تڪي رهيا هئاسين.
”هاڻ ڇا ڪجي” هنري چيو “اهڙي طرح اسين گهڻي دير تائين زنده نه رهي سگهنداسين”. اسان مايوسيءَ کان ڪنڌ کڻي هيٺ ڪيا.
”هڪ طريقو ٿي سگهي ٿو” گڊ ڪجهه دير سوچيندي چيو ته “پاڻ هڪ وڏو کڏو کوٽيون ۽ ان ۾ گهڙي وڃون ۽ مٿان اهي آس پاس بيٺل جهاڙيون ڪٽي کڏي تي وجهي ڇانوَ ڪريون، ڇا صلاح آهي؟“
ڪو ٻيو وقت هجي ها ته مان گڊ جي انهيءَ تجويز جي خوب مزاق اڏايان ها پر هن وقت ته خدا ياد اچي رهيو هو. ظاهر آهي ته انهيءَ طرح ٻرندڙ سج ۽ تئي وانگر تپندڙ واري تي پيا هونداسين ته شام تائين ته اسان جي گوشت سان گڏ هڏيون به ڳري وينديون. تنهن ڪري هٿن ۽ ڪاٺيءَ ٽڪرن جي مدد سان کڏو کوٽڻ شروع ٿي وياسين ۽ مسلسل هڪ ڪلاڪ جي هڻ هڻان کانپوءِ مس وڃي ٻه ٽي فوٽ گهرو، ڏهه فوٽ ڊگهو ۽ ٻارهن فوٽ ويڪرو کڏو کوٽڻ ۾ ڪامياب ٿياسين ۽ آس پاس کان ڪافي ڏاريون وڍي گڏ ڪري کڏي جي منهن تائين گهلي آياسين.
وينٽا جيڪو هن ملڪ جي گرميءَ تي هريل هو. تنهن اهي ڏاريون ۽ ڪک پن کڏي تي وجهي ڇانوَ ڪئي ۽ پوءِ پاڻ به رڙهي آيو. اهڙي طرح اسان کي سج جي تپش کان ته پناهه ضرور ملي پر اندر جيڪا گُهٽ ۽ ٻوسٽ پئي ٿي جو ڪلڪتي جو روايتي بليڪ هول به اسان جيئرن جي هن قبر سامهون ته ڄڻ ته ڪا ڳالهه ئي نه هوندو. زمين جي سطح کان ٻه ٽي فوٽ هيٺ، اسين گهڙيءَ گهڙيءَ چپن کي پاڻيءَ سان پسائي رهيا هئاسين. جيڪڏهن اڃ مطابق پاڻي پيئون ها ته پاڻي ڪڏهوڪو ختم ٿي چڪو هجي ها. حالانڪه هاڻي به پاڻيءَ جو مقدار اسان وٽ ڪو تسلي بخش نه هو. تقريبن ٽين وڳي ڌاري اسان جي قوت برداشت جواب ڏئي وئي. اهڙي طرح گهٽجي گهٽجي بيڪسيءَ جي موت کان ته بهتر هوته هن رڃ ۾ اڃ ۽ گرمي اسان جو خاتمو ڪري ڇڏين ها. ٻيو ڪجهه نه ته ڀلا تازي هوا ته ملي ها. هيءَ کڏو ته خوامخواهه گُهٽي گُهٽي اسان جو ساهه پيو ڪڍي. پوءِ ٿورڙو پاڻي پيتوسين، جيڪو به آهستي آهستي گهٽجندو پئي ويو. هن گرميءَ ۾، جيڪو خود به سخت گرم هو ۽ پوءِ اسين ٻاهر نڪري آياسين.
اسين پنهنجي سفر جا پنجاهه ميل طي ڪري چڪا هئاسين. اگر قارئين سلواٽا جي ٺاهيل نقشي تي غور ڪندا ته صحرا جي ڊيگهه هن چاليهه ليگ ٻڌائي هئي. ۽ گندي پاڻيءَ جو تلاءُ صحرا جي تقريباً وچ ۾ ٻڌايل آهي ته هاڻ چاليهه ليگ جا ٿيا. هڪ سئو پنجاهه ميل ۽ اسين پنجاهه ميل طي ڪري چڪا سين. تنهنڪري گندي پاڻيءُ جو تلاءُ ( جيڪڏهن واقعي هجي به کڻي) اسان کان ڏهه پندرهن ميل پري ئي هوندو. شام تائين وڏيءَ مشڪل سان ڪلاڪ کن ۾ اڌ ميل سفر طي ڪندي پنهنجي ٿڪل جسمن کي گهليندا پئي وياسين ۽ جڏهن سج لٿو ته چنڊ جي انتظار ۾ ڪجهه ننڊ جي خيال کان واريءَ تي سڌا ٿي ليٽي پياسين. ليٽن کان اڳ امبوپا منهنجو ڌيان هڪ طرف ڇڪايو. اسان کان ڪي اٺ ميل کن پري هڪ ڀٽ ( شايد ڪا پهاڙي هئي) نظر اچي رهي هئي. اهو سوچيندي ته اهو ڇا ٿو ٿي سگهي مون کي ڳهر اچي وئي. مگر هاڻي اسان جي طاقت به جواب ڏئي وئي، پير اهڙا ته وزني ٿي ويا جو ڀانءَ ته هاٿيءَ جا پير ٿي ويا هجن. اڃ جي ماريل زبان ڪنڊن وانگر سڪي تارونءَ سان ٿي چنبڙي ۽ هڪ هڪ ڍڪ پاڻي پيتوسين ته اڃ ڄڻ ته ڀڙڪي اٿي. تنهنڪري اڃ ۽ گرميءَ اسان کي اهڙو ته بيحال ڪري ڇڏيو جو وک وڌايون ته اونڌي منهن وڃو ڦهڪو ڪريون، معلوم ائين ٿي رهيو هو ته موت جو ڪارو ديو پنهنجا وحشيءَ ڏند کڙڪائيندو اسان جي پويان پويان پيڇو ڪري رهيو آهي ۽ اجهو ڄاڻ ته پهچي ساهه ڪڍيائين.
گڊ ويچارو سڄي رستي سان لطيفا ٻڌائيندو، اسان کي کلائيندو ۽ وندر ائيندو آيو، سوهن وقت صفا خاموش هو ۽ پنهنجي سڪل زبان چپن تي ڦيرائي رهيو هو. ٿورو هلندي به دم چڙهيو وڃي ۽ اسين مُردن جيان ڦهڪو وڃو ڪريون. اهڙي طرح ٿڙندي ٿاٻڙجندي رات جو تقريبا ٻين وڳي اسين ان پهاڙي جي ويجهو پهچي وياسين، جنهن طرف امبوپا منهنجو ڌيان ڇڪايو هو. هيءَ لڳ ڀڳ سئو فوٽ اوچي ڀٽ هئي. اسين ڀٽ جي اوٽ ۾ ويهي رهياسين. پاڻيءَ جو آخري ڍڪ به پي ڇڏيوسين ۽ واريءَ تي وڇائجي وياسين. هاڻ ڪنهن وٽ به پاڻيءَ جو ڦڙو ئي نه هو. مون تي غنودگي طاري ٿي رهي هئي. ۽ مون امبوپا کي چوندي ٻڌو ته “اگر پاڻي نه مليو ته صبح جو اڀرڻ وارو سج اسان جا لاش ئي ڏسندو”.
مون کي ڦيري اچڻ لڳي ۽ تصور ئي تصور ۾ ڏسان پيو ته اڃ جي ماريل اسان جون زبانون وات کان ٻاهر لڙڪي رهيون آهن. ۽ اسين ڇتن ڪتن جيان واريءَ تي هيڏهان هوڏهان ڀڄي رهيا آهيون. پر پاڻي آهي جيڪو اسان کي ڳوليو به نه پيو ملي ۽ تڙپي تڙپي اسين نيٺ مري رهيا آهيون. اهو خيال انتهائي ڀيانڪ هو، مگر مان ايڏو ته ٿڪل هوس جو اهڙو ڀيانڪ خيال به مون کي سمهڻ کان روڪي نه سگهيو.

پاڻي! پاڻي!

ٻن ڪلاڪن بعد يعني تقريباً، چئين وڳي ڌاري منهن جي اک کلي وئي. پر جيترو ٿڪل هوس اوترو ئي ٿڪو پيو هوس. جيڪڏهن پنهنجي گهر ۾ پيل هجان ها ته شايد ٻه ڏينهن گهريءَ ننڍ ۾ پيو هجان ها پر هتي سخت اڃ مون کي جاڳائي ٿڪاوٽ جو خيال ئي وڃائي ڇڏيو.
ستي خواب ڏٺم ته هڪ ٿڌي چشمي ۾ غسل ڪري رهيو آهيان، جنهن جي ٻئي ڪناري تي سائي سائي ڇٻر وڇائي پئي آهي. مان چشمي جو پاڻي پيئڻ ٿو چاهيان پر پي نٿو سگهان ۽ نڙيءَ ۾ سوراخ ٿي پيو اٿم، جنهن ذريعي سڄو پاڻي ٻاهر نڪريو ٿو اچي.
”اف! ڇا ته خواب هو” مون سوچيو “پر... پاڻي...“
۽ مون کي پنهنجي گهر جو خيال آيو. جتي هن وقت پاڻيءَ جا ڪوراڪورا مٽ ڀريا رکيا هوندا ۽ پوءِ مون کي ائين لڳو ڄڻ ته خداتعاليٰ مون کي ٻه پر عطا ڪيا آهن ۽ مان اڏامي پنهنجي گهر پهتو آهيان ۽ غٽاغٽ پاڻي پي رهيو آهيان، پوءِ ائين لڳو ته مان صحرا ۾ ئي آهيان ۽ هڪ فرشتو آسمان تان لٿو آهي ۽ مون کي هڪ ڪٽورو پيش ڪري رهيو آهي جنهن ۾ جنت جي نهر جو پاڻي آهي.
پاڻي جي خيال مون کي پاڳل ڪري وڌو ۽ مان اٿي چرين وانگيان هيڏي هوڏي ڊوڙون پائڻ لڳس، جو پوءِ امبوپا جا چيل لفظ منهنجي ڪنن ۾ گونجڻ لڳا ته “ اگر پاڻي نه مليو ته صٻح جو اڀرڻ وارو سج اسان جا لاش ئي ڏسندو”. جيئن ڪنهن منهنجا پير گوڏن کان وڍي ڇڏيا ۽ مان ڌڙام وڃي واري تي ڪريس.
جڏهن سڀئي دوست سجاڳ ٿيا ته پاڻيءَ جو اهم مسئلو پيش هو. هر هڪ پنهنجي پنهنجي بوتل کي اونڌو ڪري ڏسڻ لڳو. ليڪن ڪنهن به بوتل ۾ پاڻيءَ جو ڪو ڦڙو به ڪو نه هو. اڃ ماريل اسان ماڻهن جو حال ڏاڍو خراب هو. اسان بوتلن جي منهن کي چوسڻ لڳاسين ته متان ڪٿي ڪا گهم ئي رهجي وئي هجي. مگر اهي به سڪل هڏيءَ جيان خشڪ هيون. هاڻ ته ڏاڍا پريشان ٿياسين. بيچين ٿي گڊ برانڊيءَ جي بوتل ڪڍي، ليڪن هنري سرڻ وانگر جهڙپ هڻي بوتل کسي ورتيس. “ چريا! خالي پيٽ ۾ برانڊي زندگيءَ جو خاتمو ڪري ڇڏينديئي”.
“اگر پاڻي نه مليو ته هونئن به اڄو ڪو ڏينهن اسان جو آخري ڏينهن هوندو” گڊ ڀڻڪندي چيو.
“اگر سلواٽا جو ٺاهيل نقشو صحيح آهي ته پاڻي هت ئي ڪٿي ويجهڙ ۾ هوندو”. جئين “ ٻڏندي ٻوڙن کي، ڪي هاتڪ هٿ وجهن” وانگر چيم پر خبر هيم ته سلواٽا جي نقشي تي ڪنهن کي به يقين ڪونه هو. تنهنڪري ڪنهن به منهنجي ڳالهه تي ڪو ڌيان ڪونه ڏنو.
سج اڀري رهيو هو ۽ اسين ويٺا هڪ ٻئي جا منهن تڪي رهيا هئاسين. وينٽا جو اٿيو سو زمين تي نظرون ڄمائي ڄڻ ته ڪجهه ڳوليندو هجي، هيڏهان هوڏهان گهمڻ لڳو. ٿورو اڳتي وڃي هن جي واتان حيرت ۽ خوشيءَ گاڏڙ رڙ نڪري وئي. اسين ڀڄندا ان وٽ پهتاسين.
“ڇا هي؟” پاڻي؟” مون بيصبرو ٿي پڇيو مانس.
“ هو ڏس! وينٽا هڪ طرف اشارو ڪيو. جتي ڪجهه هرڻيون ويٺيون هيون.
“اهو جانور پاڻيءَ کان پري رهي نٿو سگهي” وينٽا چيو.
“ سهي ٿو چئين” مون به خوشيءَ مان جواب ڏنومانس
ان ننڍڙي دريافت اسان کي گهڙيءَ ۾ ايڏي ته خوشي پهچائي جيڏي ستن ولايتن جي بادشاهي ملڻ تي به هوند مشڪل ٿئي ها. اهڙيءَ حالت ۾ جڏهن چوطرف گهور انديرو ڇانيل هجي، آسمان تي ٽمڪندڙ صرف هڪڙو تارو به اميد جو سهارو بڻجي ويندو آهي.
وينٽا پنهنجو نڪ مٿي ڪري فضا کي زور زور سان سنگهڻ لڳو.
“ مون کي پاڻيءَ جي بوءَ اچي رهي آهي”. خوشيءَ مان جهومڻ لڳو.
ان جو ايترو چوڻ ۽ منهنجي دل خوشيءَ مان نچڻ لڳي. خاطري هئم ته انهن ماڻهن جي سنگهڻ جي قوت ڳِجُهن جهڙي تيز هوندي آهي.
سج اڀريو ۽ اسان کان ڪي چاليهارو ميل کن پري ڪوهه سبا تي سوجهرو پکڙجي ويو. اسان جي بلڪل سامهون پهاڙي سلسلو يڪو هليو ٿي ويو. جن جي چوٽين تي ڌنڌ جون چادرون چنڀڙيون پيون هيون. کاٻي ۽ ساڄي وارا ٻه پهاڙ ايڏا ته ڊگها هئا جو ڄڻ ته ڪي آسمان جا ٿنڀ هجن. پهاڙن جي چوٽين تان ڌنڌ جا ڪڪر هٽيا ته اتي اسان کي رڳو برف ئي برف نظر اچڻ لڳي. سج جا ڪرڻا برفاني چوٽين سان ٽڪرائجي انڊلٺ جهڙا رنگ پکيڙي رهيا هئا. اوچتو خبر ناهي ڪٿان ڪارا ڪار ا ڪڪر ڪاهي آيا ۽ پهاڙي چوٽيون اسان جي نگاهن کان اوجهل ٿي ويون. ڄڻ ته هيون ئي ڪونه. اسين ان نظاري کي وساري وري پاڻيءَ لاءِ پريشان ٿي وياسين.
وينٽا ته بس هڪڙو ٺڪاءُ هڻي فرحت حاصل ڪيو ويٺو هو. ۽ ڀٽ جي چئني طرف ڏور ڏور تائين اسان هر جڳهه چڱي طرح ڳوليو پر پاڻيءَ جو ڪٿي ڪو نالو نشان ئي ڪو نه هو . اسان جي اميدن جي محل به اچي پٽ تي ڦهڪو ڪيو.
“بيوقوف، گڏهه! ڪٿي آهي پاڻي؟” مان وينٽا تي ڏاڪا ٻڌي چڙهي ويس. مونکي پاڻيءَ جي بوءَ آئي آهي. هون! رڳو بڪواز. اڙي ڪٿي آهي پاڻي؟”.
ليڪن هو پنهنجو پڪوڙي جهڙو بيسرو نڪ هوا ۾ بلند ڪري چوڻ لڳو “ نه صاحب! مان ڪوڙ نٿو هڻان، پاڻي هتي ئي ڪٿي موجود آهي، مان هن وقت به پاڻيءَ جي بوءِ محسوس ڪري رهيو آهيان” هن يقين سان چيو. “ها! يقينن هوا ۾ پاڻي هوندو، جيڪو ٻن مهينن کانپوءِ وسڪارا ڪري وسندو ۽ اسان جي سڪل هڏين کي اچي ڌوئندو”. چڙ مان چيو مانس. “ ٿي سگهي ٿو پاڻي هجي به ۽ انهيءَ ڀٽ تي ئي هجي”. هنري ڏاڙهي کنهندي پنهنجو خيال ظاهر ڪيو.
“اڙي يار! ڪڏهن ڀٽ تي به پاڻي ٿيو. چريو ته ڪونه ٿيو آهين؟”. گڊ ناراض ٿيندي چيو. “ڪڏهن واريءَ جي ڀٽ تي به ڪنهن کي پاڻي مليو آهي”. “ بحرحال اسان کي هلي اتي به ڏسڻ گهرجي”. مون صلاح ڏني. اسين ماڻهو ڀٽ تي چڙهڻ لڳاسين. امبوپا اسان کان اڳيان اڳيان هو. چوٽيءَ تي پهچي هو رڪجي ويو. ۽ بي تحاشا “ پاڻي... پاڻي....” هو خوشيءَ مان هنبوڇيون هڻي رڙيون ڪرڻ لڳو. اسين سڀ وڏي بيچيني سان اوڏانهن ڀڳاسين. جتي چوٽيءَ تي هڪ وڏو تلاءَ پاڻيءَ سان ڀريو پيو هو. هيءَ پاڻي هتي ڪئين آيو؟ اهو سوچڻ جي ڀلا ڪنهن کي فرصت هئي. اسان پيٽ ڀر ليٽي سينور ڀريل سائي رنگت جي گندي ۽ بي مزي پاڻيءَ کي پنهنجن چپن سان لائي ڇڏيو. پاڻيءَ جي گندگيءَ جو ڪو خيال ئي ڪونه ڪيوسين. بس اسان لاءِ اها ئي وڏي غنيمت هئي جو اهو پاڻي ئي هو. ڍوءَ تي پاڻي پي، ڪپڙا لاهي پاڻيءَ ۾ گهڙي پياسين. ان وقت مون کي جيتري فرصت آئي اهڙي اڳ ڪڏهن به نه آئي هئي.
غسل ڪرڻ کانپوءِ اسين وري تازه دم ٿي وياسين. تلاءَ کان نڪري پيٽ پوڄا ڪئي سين. ۽ پوءِ ويهي پاڻي پئندي ڪوهه سبا جي باري۾ ڪچهري ڪرڻ لڳاسين. جيڪو اتان صاف نظر اچي رهيو هو. پوءِ اتي تلاءَ تي ئي ٻن پهرن تائين ستا رهياسين. وڏي سڪون جي ننڊ ڪرڻ بعد اٿي پاڻي پيتوسين ۽ سلواٽا لاءِ دعا گهري سين. جنهن جي نقشي اسان جي جان بچائي هئي. اهو واقعي ئي هڪڙو وڏو معجزو هو. هي پاڻي اڃا تائين سڪو ڪونه هو. هر ڪنهن ان باري۾ پنهنجو دماغ لڙايو پر ڪنهن کي به اها ڳالهه سمجهه ۾ نه آئي، خير ڪجهه به هو اگر هي گندو پاڻي ( شهر ۾ هن پاڻي طرف ڪير هوند اک کڻي ڏسڻ به گوارا نه ڪري) جيڪڏهن هت نه هجي ها ته هن ريگستان ۾ اسان جا لاش به لٽجي چڪا هجن ها.
اسان ٿورڙو گهمي ڦري، چهل قدمي ڪري وري اچي پاڻي پيتو ۽ ٻيو بوتلن ۾ ڀري چنڊ سان گڏ هلڻ لڳاسين. ۽ ان رات اسان ويهه ميل پنڌ ڪيو. شايد اهو چوڻ جي ضرورت به ناهي ته پوءِ اسان کي ڪٿي پاڻي ئي نه مليو. قدرت مهرباني ڪئي ۽ قسمت ساٿ ڏنو، ٻئي ڏينهن اسان کي پناهه لاءِ هڪ اهڙيءَ جڳهه ملي وئي جيڪا هڪ ننڍڙي ٽڪري هئي. جتي وڏي فرصت بخش وڻڪار هئي. جنهن جي ڇانوَ ۾ اسين وڃي ويٺاسين ۽ اسان کان ڪي ويهه ميل کن پري ڪوهه سبا جون برف پوش چوٽيون چمڪي رهيون هيون.
جڏهن رات پنهنجا زلف سنوارڻ لڳي ته اسان به هلڻ جي تياري ڪئي. ۽ صبح ٿيندي ئي اسين ڪوهه سبا پهاڙ جي قدمن وٽ بيٺا هئاسين. هت اچي اسان جون پاڻيءَ جون بوتلون خالي ٿي ويون، پر اسان جي سامهون يا ائين کڻي چئون ته اسان جي مٿن کان برف جون سفيد سفيد سرون چمڪي رهيون هيون. جتان اسين پاڻي حاصل ڪري پئي سگهياسين. مگر جبل جي چوٽي ڪافي بلند هئي ۽ تيز اس ۾ پهاڙ تي چڙهڻ، بس پاڻ سمجهو ٿا....
پهاڙ جي هنج ۾ ڪجهه دير ساهي پٽڻ کانپوءِ اسان مٿي چڙهڻ شروع ڪيو.
هي پهاڙ ڪيئي صديون اڳ آتش فشان رهيا هوندا. آس پاس ٽڙيل پکڙيل وڏا وڏا پٿر، ڄميل لاوو هوندا. يارهين وڳي تائين لاڳيتو جبل چڙهندي چڙهندي اسان جي طاقت جواب ڏيڻ لڳي. ۽ “ چڙهي ته جبل چوٽ تي، گسي ويا ٿم گوڏا”وانگر سڄو بدن ٿڪاوٽ کان چور چور ٿي ويو. ٻيو ته لاوي جون کهريون کهريون اڀڪپريون پيرن کي ڦٽي زخمي ڪري رهيون هيون. اسان کان ڪجهه ئي گز فاصلي تي لاوي ڄمي هن بلنديءَ تي هڪڙو ميدان ٺاهي ڇڏيو هو. ان هموار ميدان طرف ترسڻ لاءِ وڌياسين ۽ اتي پهچي اسان کي حيرت وٺي وئي. واهه! واهه! هن پٿريلي سطح تي نرم نرم سائو گاهه هوا ۾ لهرون هڻي رهيو هو. معلوم ائين ٿي رهيو هو ته جڏهن لاوو هن جڳهه تي ڄمي ٿڌو ٿيو هوندو ۽ اڃا پٿر نه بڻيو هوندو ته ان وقت پکين اچي ڪجهه ٻج جا ڪڻا هتي لاٿا هوندا. ۽ خدا پنهنجي قدرت جا رنگ ڏيکارڻ لاءِ انهن پٿرن ۽ زمين جي سطح کان ڪافي بلنديءَ تي گاهه جو هڪڙو خوبصورت باغ بڻائي ڇڏيو هو. اهو به اسان لاءِ ايڏو ڪار آمد نٿي ٿي سگهيو. جو اسين اڃيا ۽ بکيا هئاسين ۽ تاريخ کان اڳ وارن انسانن وانگر گاهه ته نٿي کائي سگهاسين. ڇو ته ان کي هضم ڪرڻ لاءِ به هاٿيءَ جو معدو ۽ ٻڪري جا ڏند درڪار هئا. جيڪي اسان وٽ ڪونه هئا. اسين اتي ئي ويهي رهياسين ۽ ان وقت پهريون دفعو مون پنهنجي دل ۾ سوچيو ته ڪاش! مان هنري ۽ گڊ سان گڏ نه اچان ها ته چڱو.
امبوپا اٿيو. ڪجهه دير خلا ۾ ڏسندو رهيو ۽ پوءِ خراب منهن ڪري اوٻاسي ڏئي، مٿو کنهيائين ۽ پوءِ اسان کان چند قدم اڳتي ٽهلڻ لڳو. گاهه جي بلڪل وچ ۾ پهچي هو ڇرڪيو ۽ هڪدم ڄڻ ته پاڳل ٿي ويو. جئين ننڍڙن ٻارڙن کي رانديڪو هٿ اچڻ تي خوشيءَ ٿيندي آهي. اهڙيءَ خوشيءَ مان نچڻ ۽ رڙيون ڪرڻ لڳو. سائي رنگ جي ڪا شيءِ هٿ ۾ هيس. جنهن کي لوڏيندو اسان کي ڏيکارڻ لڳو. اسان هن جي حرڪتن تي تعجب ۾ پئجي وياسين.
”ڇا هي اڙي امبوپا چريا!” مون واڪو ڪري پڇيو مانس.
”کاڌو ۽ پاڻي. ميڪوميزن...” هي سائي شي لوڏي وري اسان کي ڏيکارڻ لڳو. اسين پوري قوت سان هن طرف ڀڳاسين. اتي پهچي ڏٺوسين ته گدرن جي ولين جو ڄار وڇايو پيو هو. بلڪل پڪل جهنگلي گدرا، جن کي رڳو هٿ وڌائي پٽڻ جي دير هئي.
”اڙي گدرا.. واهه واهه” مون گڊ طرف ڏسي واڪو ڪري ٻڌايو مانس. ٻئي لمحي گڊ جا مصنوعي ڏند گدري ۾ کُپي ويا. ۽ اسان مان هر هڪ ڇهه ست گدرا چٽ ڪري ويو. هي هڪڙو خسيس ميوو آهي جيڪو هن وقت اسان کي دنيا جي لذيز ترين وٿ معلوم ٿي رهيو هو. گدرن جي ڪري اسان جي اڃ ۽ بک ته ختم ٿي وئي پر پوءِ به اسان کي تسلي نه ٿي، اسان وٽ ٿورو سڪل گوشت بچت ۾ هو. ٿورو کاڌوسين پر ان مان به جهڙوڪر تنگ ٿي ويا هئاسين. پر خبر ناهي اڳتي کاڌو ملي نه ملي؟ اها ڳالهه ڳڻي بچيل سڪل گوشت کي وڏي احتياط سان سنڀالي رکيوسين.
اتفاق سان منهنجي نظر صحرا ڏانهن کڄي وئي. هڪ ولر پکين جو اڏامندو تيزي سان اسان ڏانهن اچي رهيو هو. هي پهاڙي پکي ڪافي ٿلها متارا لڳي رهيا هئا.
“نشانو وٺ آقا! وارو ڪر” وينٽا رڙ ڪندي چيو ۽ پاڻ پيٽ ڀر ليٽي پيو. مون به ائين ئي ڪيو ۽ پکين جي انتظار ۾ ساهه بند ڪيو پيا هئاسين. جڏهن پکي بندوق جي زد ۾ پهتا ته هڪ جي بدران ٻه گوليون هلائي ڇڏيم. ان جٿي مان هڪڙو پکي ڪلابازيون کائيندو اچي زمين تي ڪريو. گدرن جي سُڪل ولين کي باهه ڏئي. ان پکيءَ کي پچائڻ لڳاسين ۽ بيصبريءَ سان ان جي ڀُڄڻ جو انتظار ڪرڻ لڳاسين. اسان جو شڪار جڏهن پچي تيار ٿيو ته ان تي ائين اچي ٽٽاسين جو گهڙيءَ کن ۾ اسان جي سامهون چٻاڙيل هڏين کان سواءِ ڪاشيءَ ڪانه هئي. رات جو اڳتي روانو ٿيڻ وقت اسان ڪجهه گدرا پاڻ سان کڻيا. جئين جئين مٿي چڙهڻ لڳاسين. هوا تيز ٿڌي ٿيندي وئي. سيءَ کان اسان جا ڏند کڙڪڻ لڳا ۽ هيءَ سخت سرد هوا ڄڻ ته جسمن کي ڏنگ هڻي رهي هئي، چڙهائي ايڏي ته ڏکي هئي جو وڏي مشڪل سان هڪ ڪلاڪ ۾ اڌ ميل کن مس چڙهي سگهياسين. اهڙي طرح صبح تائين چڙهندا، رڙهندا، وڌندا رهياسين . ۽ جڏهن رات صبح سامهون پنهنجا هٿيار ڦٽا ڪيا ته اسين برف پوش چوٽين کان ڪي ٻارنهن ميل پري هئاسين. ان رات اسان سڀ بچيل سڪو گوشت ان آسري تي کائي ڇڏيو ته اڳيان پکي پيا ملندا، پيا شڪار ڪنداسين. پر اهو اسان جو محض خيال هو. جيڪو خيال ئي رهيو. هتي آس پاس ڪنهن پکي پکڻ يا ڪنهن جانور جو ڪو نالو نشان ئي ڪونه هو. هيٺ پٿرن ۽ صحرائي ريت تي برف چمڪي رهي هئي. پاڻي به ختم ٿي چڪو هو ۽ اسان جي مايوسيءَ جو ڪو ڇيهه ئي ڪونه هو. جڏهن ته هت پهاڙن تي ڪو چشمو يا درياءَ به نظر نٿي آيو. خيال هو ته برف پگهرجڻ جي ڪري پهاڙ تي ڪافي تعداد ۾ نديون ۽ چشما هوندا پر پوءِ خبر پئي ته ڪنهن خاص سبب جي ڪري سڀئي نديون پهاڙ جي پرئين پاسي ٿي وهيون. اسين اڃ بک جي ڪري پريشان هئاسين ۽ هاڻ اها تڪليف به ناقابل برداشت ٿيندي پئي وئي. اڳيان ٽي ڏينهن اسان تي ڇا گذريو؟اهو ٻڌائڻ لاءِ هتي مان پنهنجي ڊائري (جيڪا مان هن سفر ۾ لکندو هوس) جا چند صفحا هتي نقل ٿو ڪريان.
”ڊائري“
21 مئي: صبح يارهين وڳي روانه ٿياسين. چند گدرا ساڻ هئا، هوا ايتري قدر سرد هئي جو لڳو ٿي ته اسان جي هڏين جي مک به ڄمي ويندي، گدرا ختم ٿي ويا. سڄو ڏينهن انهن جي ڳولا ۾ رلياسين پر ڪاميابي نه ٿي.
22 مئي: پکين جي حدن مان گذري چڪا هئاسين تنهنڪري انهن جي ملڻ جي اميد به ڪانه هئي. هاڻ اهڙا ته ڪمزور ٿي وياسين جو ڄڻ ته بيهوشيءَ جي عالم ۾ پئي رڙهياسين. سڄي ڏينهن ۾ مشڪل سان پنج ميل پنڌ ڪيوسين. رستي ۾ برف جا ٽڪرا مليا پئي، جيڪي چٻاڙيندا رهياسين، باقي کاڌي لاءِ ڪابه شي نه ملي، رات جو هڪ جڳهه تي ترسياسين. سردي اهڙي هجي جو بيان به نٿي ڪري سگهجي. بدن ۾ گرمي پيدا ڪرڻ لاءِ هڪڙو هڪڙو ڍڪ برانڊي پيتي سين. پنهنجن ڪمبلن ۾ گوڏا پيٽ کي ڏئي ويڙهجي سيڙهجي سمهڻ جي ڪوشش ڪرڻ لڳاسين. اڃ، بک ۽ ٿڪاوٽ ته ننڊ کي به ويجهو اچڻ نٿي ڏنو. وينٽا ويچارو ته مون سمجهيو ته مري ويندو.
23 مئي: صبح جي ڪرڻن جسم کي ڪجهه گرمي پهچائي ته اڳتي روانا ٿياسين. بلڪل ائين “هوري ڏاڍي هل، ڪاهه ته پسين ڪيچ کي”. آهستي آهستي زندگي ڏور ۽ موت اسان کي ويجهو ٿيندو پئي آيو. “ مرڻ مون سين آءُ، ته پٺيءَ توءِ پنڌ ڪريان”. مان ان خوف ۾ ڪنبي ويس ته جيڪڏهن اڄ به کائڻ لاءِ ڪجهه نه مليو ته پوءِ اسان جو آخري سفر شروع ٿي ويندو. سواءِ ٿورڙي برانڊيءَ جي اسان وٽ ٻيو ڪجهه به ڪونه هو. گڊ، هنري ۽ امبوپا جي ثابت قدميءَ کي داد ڏيڻو پوندو. باقي وينٽا جي حالت مون کان وڌيڪ خراب هئي. هو غريب آفريڪا جي گرميءَ جو عادي، هيءَ ڏڪائيندڙ سردي هن کان ڪٿي ٿي برداشت ٿئي! بک جي تڪليف هاڻ زياده محسوس نٿي ٿي. ڇو ته اسان جا پيٽ خالي ٿي بلڪل سُنُ ٿي ويا هئا. اسين ان ٽڪريءَ جي ويجهو پهچي ويا هئاسين جيڪا هڪ ديوار وانگر ڪوهه سبا جي ساڄي ۽ کاٻي وارن پهاڙن کي پاڻ ۾ ملايو بيٺي هئي ۽ ان جابلو ديوار جي مٿان چار هزار فوٽ جي بلنديءَ تي برف ڍڪيل پهاڙن جون چوٽيون غرور مان ڳاٽ اوچو ڪيو بيٺيون هيون ۽ هيٺ نگاهه جي حد تائين وسيع صحرا ڦهليل هو. کائڻ لاءِ ڪابه شي نه ملي، هاڻ رب رحم ڪري، شايد اسان جو وقت پورو ٿيڻ تي آهي.
هاڻ هتان مان پنهنجي ڊائريءَ جو نقل ڪرڻ ڇڏي ٿو ڏيان.
ان ڏينهن يعني ٽيويهين مئي تي اسين پنهنجي ٿڪ کان چُور چُور پيرن ۽ مرده جسمن کي گهليندا رهياسين. ان وقت اسان جي حالت ڪو ماڻهو اچي ڏسي ها ته شايد ڊپ کان هانو ڦاٽي پويس ها. اسان جون ڏاڙهيون بريءَ طرح وڌي کنڊڙجي ويون هيون. منهن ڏرا ڏئي ويا هئا. چپ ڦاٽي سڪي ويا هئا. آواز صفا سنهڙو ٿي ويو هو. اسان جون نگاهون بيچينيءَ مان کاڌي جي ڳولا ۾ هيڏهان هوڏهان گهمنديون ۽ ڪجهه به نه ملندي، مايوس ٿي جُهڪي ٿي ويون.
شام جو اسين ڪوهه سبا جي چوٽيءَ جي بلڪل هيٺان بيٺا هئاسين. لهندڙ سج برف پوش چوٽين کي خوني رنگ ڏئي رهيو هو.
”آئون چوان ٿو ڪوارٽر مين!” گڊ چيو “پاڻ ان غار جي بلڪل ئي ويجها بيٺا آهيون جنهن جي باري۾ مرحوم سلواٽا لکيو هو”.
”مگر ڪٿي غار هجي به، تڏهن نه” مون چيس.
”ڪوارٽر مين!” هنري سختيءَ سان داٻو ڏنو. “اهڙيون مايوسيءَ واريون ڳالهيون نه ڪندو ڪر، مون کي سلواٽا جي تحرير تي پورو ڀروسو آهي. ياد اٿئي گندي پاڻي جو تلاءَ”.
ڏهن منٽن تائين اسين غار جي تلاش ۾ رهياسين. امبوپا پنهنجو پاڻ کي ڪمبل ۾ ويڙهيو ۽ بک برداشت ڪرڻ لاءِ پيٽ کي ڇڪي چمڙي جو پٽو ٻڌو ۽ اسان کان اڳيان اڳيان هلڻ لڳو.
”پريان هو ڏس!” امبوپا منهنجو هٿ پڪڙي هڪ طرف اشارو ڪيو، برف جي ڇپن ۾ هڪڙو وڏو سوراخ ڏسڻ ۾ پئي آيو.
”اهو اٿئي غار” امبوپا چوڻ لڳو.
اسين ٿڙندا ٿاٻڙجندا ان سوراخ تائين پهتاسين. واقعي ئي اهو سلواٽا جو ٻڌايل غار ئي هو. جنهن وقت اسين غار ۾ داخل ٿياسين. رات جي اوندهه ڦهلجي وئي هئي، اسان برانڊيءَ جو آخري ڍڪ ڍڪ پيتو ۽ هڪٻئي کي چنبڙي سمهي پياسين. شايد ان طرح ڪا گرمي حاصل ٿئي. مگر لڱ ساڙيندڙ سرديءَ ننڊ کي اسان جي ويجهو اچڻ ئي نه ڏنو.اسين اٿياسين ۽ هڪٻئي جي پٺن سان پٺا ملائي ننڊ جي انتظار ۾ ويهي رهياسين. هڪڙا بکيا ٻيو وري صحرا جي تيز گرميءَ برداشت ڪري آيا هئاسين، تنهن ڪري هي سردي اسان کي اڃا به وڌيڪ تڪليف ڏئي رهي هئي.
وقت تمام آهستي آهستي ڪنهن منڊڙي فقير جيان رڙهي رهيو هو. ۽ اسين هڪٻئي سان لڳي پنهنجو پاڻ کي گرمائڻ جي ڪوشش ڪري رهيا هئاسين. مگر اسان جي ڪمزور ۽ ضعيف جسمن ۾ ايتري گرمي ڪٿان آئي جيڪا هينئر هڪٻئي جي ڪم اچي سگهي. پر پوءِ به ننڊ جو ڪو هن تائين ڪو پتو ئي نه هو. ڪيڏي ڪيڏي مهل سو اهو ٿيو ٿي جو ڳهر کان اکيون ڳوريون ٿيندي ٿيندي خودبخود بند ٿيو ٿي ويون، پر ڪجهه ئي گهڙين ۾ سجاڳ ٿيو، اکيون تارن جيان پيون ٽمڪن. صبح تائين اسان مان ڪوبه سمهي ڪونه سگهيو. پرهه ڦٽڻ کان پهريائين وينٽا، جنهن جا ڏند سڄي رات سيءَ ۾ کڙڪندا ٿي رهيا، هڪ گهرو ساهه کڻيو ۽ ڏند کڙڪڻ بند ٿي ويس. مون سمجهيو سمهي رهيو. هن جي پٺي منهنجي پٺيءَ سان لڳل هئي. جيڪا ٿڌي ٿيڻ لڳي. ۽ پوءِ ٿڌي ٿيندي ٿيندي نيٺ وڃي صفا برف ٿي.
فضا ۾ روشني ڦهلجڻ لڳي. سج جا ڪرڻا پهريائين غار ۾ ليئا پائڻ لڳا ۽ پوءِ آهستي آهستي اندر گهڙي آيا ۽ انهن ڪرڻن اسان کي گرمائڻ شروع ڪيو، ۽ پوءِ اهي ڪرڻا سرڪندا سرڪندا وينٽا جي مرده جسم تي رقص ڪرڻ لڳا. جيڪو ويچارو شايد ان مهل ئي مري ويو هو. جڏهن هن اونهون ساهه کڻيو هو. هاڻ هو آڪڙ جي صفا تختو بڻجي ويو هو. مون کي خوف وٺي ويو، مان ڊڄي وينٽا جي لاش کان پرڀرو وڃي بيهي رهيس. ڪيڏو عجيب ٿيندو آهي، اهو خوف جڏهن اسين پاڻ کي ڪنهن لاش ويجهو ڏسندا آهيون. وينٽا جهڙيءَ طرح گوڏن ۾ منهن ڏيو ويٺو هو، هينئر به ائين ئي ويٺو آهي. لڳي ائين ٿو ته ڄاڻ ته اٿيو.
”اڙي! مري ويو ويچارو”. امبوپا چيو.
آهستي آهستي سج جي ڪرڻن غار کي روشن ڪري ڇڏيو. اوچتو گڊ جي واتان خوف مان دانهن نڪري وئي. مون مڙي ان طرف نهاريو ته منهنجي دل جي ڌڙڪن به تيز ٿي وئي. غار جي آخري ڇيڙي تي ( هي غار ويهه فوٽ ڊگهو هو) ڪو شخص ڪنڌ جهڪايو ويٺو هو. مون پنهنجن حواسن تي قابو پائي چند قدم اڳتي وڌي غور سان ان شخص ڏانهن ڏٺو. هو ڪوئي اجنبي هو. منهنجي جسم کي ڏڪڻي وٺي وئي.
”اهو ڪير هوندو ۽ هتي ڪئين پهتو هوندوءَ مون سوچيو ۽ هي غار هاڻ مون کي ڀوتن جي رهائش گاهه محسوس ٿيڻ لڳو.
”هي شخص به سرديءَ جي ڪري آڪڙجي ويو آهي ۽ ڪو انگريز آهي. سمجهه ۾ نٿو اچي ته ڪير هو ۽ ڪٿان آيو هو”. هنري چيو
”يقينن هي غار ڪو ڀوت گهر آهي”. امبوپا چيو ۽ تڪڙو تڪڙو ٻاهر ڀڄڻ لڳو.

شاهراهه سليمان

غار مان نڪري اسين پريشانيءَ مان هڪٻئي جا منهن تڪڻ لڳاسين. مان پنهنجي باري ۾ ٻڌايان ته ان وقت منهنجي وات مان سرديءَ جي ڪري ٻاڦ نڪري رهي هئي.
“ مان هن غار ۾ وري واپس وڃڻ ٿو چاهيان”.هنري اڳتي وڌندي چيو.
“ چريو ته ڪونه ٿيو آهين انڪوبو!”. امبوپا اڳتي وڌندڙ هنري جو هٿ پڪڙي ورتو.
” مون مان هٿ ڪڍ امبوپا! منهنجو خيال آهي ته اسان جيڪو ڪجهه ڏٺو آهي، يعني اهو اجنبي مردو، ڪٿي اهو منهنجو ڀاءُ ته ناهي؟ “ هنري خدشو ظاهر ڪيو. واقعي ٿي به سگهي ٿو. اسين سڀ وري غار ۾ داخل ٿي وياسين. هنري اجنبي لاش سامهون اوڪڻو ويهي غور سان لاش جو منهن ڏسڻ لڳو. “ رب پاڪ جا لک لک شڪرانه، هي منهنجو ڀاءُ ناهي”. هنري اطمينان جو ساهه کڻيو.
مون ويجهو وڃي غور سان اجنبيءَ کي ڏٺو، هي ڊگهي قد جو آڪڙيل جسم ڪنهن اڌڙوٽ عمر جي شخص جو معلوم ٿي رهيو هو. چهري جا نقش تکا، وڌيل وار، نفاست سان ٺهيل سنهڙيون مُڇون، هن جي چمڙي ڦڪي ٿي وئي هئي. جڏهن ته هي ويچارو الف اگهاڙو هو ۽ جسم تي ڪجهه هوس ته صرف هڪڙو جوڙو جوتن جو پيرن ۾ پيو هوس، ٻيو ٿيو خير، باقي ڪنڌ ۾ هاٿي ڏند جو صليب لٽڪي رهيو هوس. منهنجو دماغ چڪرائجي ويو.
“ هيءَ ڪير ٿو ٿي سگهي ڀلا؟ مون پريشانيءَ مان پڇيو.
“ايترو به ڪو نه ٿو سمجهين” گڊ چيو” ڊي سلواٽا آهي ٻيو ڪير آ”.
“ناممڪن. ان کي مئي به ٽي سئو سال ٿي ويا آهن ڀائو!” ٻڌايو مانس.
“ته پوءِ ڇا هي” گڊ چيو” سئٽزرلينڊ جو دٻن ۾ بند گوشت وڏي عرصي تائين ڇو نٿو خراب ٿئي. انڪري ته اهو ڪافي سرد جڳهه تي رکيو ويندو آهي. بس اها ئي حالت هت به سمجهه، هتان جي تيز سرديءَ هن جسم کي ٽي سئو سالن تائين محفوظ رکيو آهي. سج جا ڪرڻا هن جڳهه تائين پهچي نٿا سگهن. تنهنڪري اهو جسم سڙي ڳرڻ کان بچي ويو آهي. هيستائين ڪو درندو به پهچي نٿو سگهي. هن جو اهو ملازم جنهن جو ڊي سلواٽا ذڪر ڪيو آهي، هيستائين ته ظاهر آهي پهتو هو. جنهن پنهنجي آقا جا ڪپڙا لٽا لاٿا ۽ ان کي دفن ڪرڻ کانسواءِ ئي هليو ويو. “هي ڏسو” گڊ اڳيان وڌي هڏيءَ جو هڪڙو نوڪدار ٽڪرو کڻيو.
“ هيءَ اها ئي هڏي آهي، جنهن سان سلواٽا تحرير لکي هئي ۽ نقشو ٺاهيو هو”.
“اڙي، هيڏهان ڏسو!”. ۽ هن مرده سلواٽا جي کاٻي ٻانهن جي ڪرائيءَ ڏانهن گهري زخم طرف اشارو ڪيو.
“اُف خدايا! هي ڪهڙو نظارو آهي. اهڙو مون ته ڇا پر اڄ تائين ڪنهن ماڻهوءَ به نه ڏٺو هوندو” ان جي سلواٽا هجڻ ۾ هاڻ ڪنهن کي ذري برابر به شڪ نه هو. ان نظاري منهنجي جسم ۾ ڏڪڻي پيدا ڪري ڇڏي. ٿورو توهان ان نظاري کي پنهنجي تصور ۾ آڻڻ جي ڪوشش ته ڪري ڏسو. هڪ شخص جيڪو آڪڙيل مجسمي وانگر ٿيو پيو هجي. ڪنڌ جهڪيل هجيس، اکيون اڌ کليل، چهري تي بک ۽ ٿڪاوٽ سان گڏوگڏ سڪرات ۽ موت جي تڪليف جا آثار هجنس، چوطرف گهري خاموشي ڇانيل هجي ۽ اسين ان غار ۾ زمين جي سطح کان ڪافي مٿي ان وٽ اڪيلا ويٺا هجون ۽ وري خيال ڪريو ته هن شخص کي مري وئي ٽي صديون گذري چڪيون هجن، ته توهان جي دل تي ڪجهه اثر ٿيندو يا نه، توهان ئي ٻڌايو؟
منهنجي هٿ ۾ اها هڏي هئي جنهن کان سلواٽا قلم جو ڪم ورتو هو. ان جي ڪنڌ ۾ اهو صليب اڃان تائين به لٽڪي رهيو هو. جنهن کي سلواٽا جي برف جهڙن ٿڌن چپن آخري چمي ڏني هوندي. ٽي صديون پهرئين هن شخص جي موت جو منظر منهنجي اکين سامهون گهمي ويو. سلواٽا جي ساهه جو سڳو ٽٽڻ لڳو هوندو،اڃ ۽ بک ان جي مڙني قوتن کي سلب ڪري ڇڏيو هوندو. مگر ان وقت به ان کي اهو خيال ستائي رهيو هوندو ته ايندڙ نسلن لاءِ ڪجهه ڇڏي وڃجي. تنهنڪري هن غار ۾ هٿوراڙيون هڻيون هونديون ۽ پوءِ مشڪل سان اها هڏي لڌي هوندائين ۽ پوءِ وڏيءَ بهادريءَ سان پنهنجي تڪليف ۾ اضافو ڪندي هڏيءَ جي چهنب پنهنجي ڪرائي ۾ ٽنبي هوندائين ۽ اهو نقشو ٺاهيو هوندائين جيڪو اڄ ٽي سئو سالن کان پوءِ به اسان جي رهنمائي ڪري رهيو آهي ۽ ان شخص جي احترام ۾ منهنجو ڪنڌ جهڪي ويو.
” هاڻ هلو”. هنري حڪم ڏنو ۽ پوءِ جئين ئي کيس ڪجهه ياد اچي ويو هجي.
”ترسو! اسين سلواٽا لاءِ هڪڙو ساٿي مهيا ڪريون”.
ان وينٽا جي آڪڙيل لاش کي کڻي سلواٽا جي ويجهو ويهاريو ۽ سلواٽا جي ڪنڌ مان صليب لاهي ورتو ( مون کي يقين آهي ته اهو اڃان به هنري وٽ موجود هوندو) ۽ سلواٽا جو هڏيءَ وارو قلم مون وٽ پڻ محفوظ آهي. ڪڏهن ڪڏهن موڊ ۾ اچي مان ان سان صحيح ڪري وٺندو آهيان”.
پوءِ انهن ٻنهي شخص کي جن مان هڪ جي چمڙي ڪاري هئي ۽ ٻئي جي سفيد هئي. اسان آخري سلام ڪري غار کان ٻاهر نڪري آياسين. اهي ٻئي دلير انسان شايد قيامت تائين اتي محفوظ رهندا.
وينٽا جي موت مون کي جهنجهوڙي وڌو هو. هر هر اهو خيال مون کي پريشان ڪري رهيو هو ته ڪجهه ئي دير کانپوءِ منهنجو آڪڙيل لاش به ڪنهن غار يا ڪنهن ٽڪريءَ تي پيو هوندو. ان خوفناڪ خيال کي پنهنجي دماغ مان ڪڍڻ جي ڏاڍي ڪوشش ڪيم پر ٻيو ٿيو خير.
اسان هلندا رهياسين.
چوطرف گهاٽو گهاٽو ڌنڌ ڇائنجي رهيو هو. ڪا خبر ڪانه ٿي پئي ته اڳتي ڇا آهي؟. ڪا گهري کڏ يا ڪا اوچي ٽڪري؟ اسان پريشانيءَ جي عالم ۾ بيهي رهياسين. آهستي آهستي ڌنڌ جو پردو هٽڻ لڳو ۽ اسين جتي بيٺا هئاسين اتان کان پنج سئو گز هرطرف سائو سائو گاهه ئي گاهه ڦهليل هو. وچ ۾ شفاف پاڻيءَ جو تلاءَ نظر اچي رهيو هو. ۽ چند هرڻ مزي سان گهمي رهيا هئا.
”قدرت اسان لاءِ کاڌي پيتي جو انتظام ته ڪري ڇڏيو هو پر سوال اهو هو ته ان کي حاصل ڪئين ڪجي، هرڻ پنج سئو گز هيٺ ۽ هتان نشانو گُسي به سگهجي ٿو. ظاهر آهي ته بندوق جو ٺڪاءُ ٻڌي هرڻ ڀڄي ويندا ۽ اسان کي جيڪا مايوسي ٿيندي سا اسان کي خودڪشيءَ لاءِ آماده ڪرڻ لاءِ ڪافي هوندي، خير، اسان کي خدا تي ڀروسو ڪرڻ کپي، نشانو اتان ئي وٺنداسين. اگر اسان هرڻن جي ويجهو وڃڻ جي ڪوشش ڪئي ته اهي اسان کي ڏسندي ئي ڀڄي ويندا.” هنري چيو” مسٽر ڪوارٽرمين! بندوق ڪهڙي استعمال ڪئي وڃي، ايڪسپريس يا رائيفل؟.
سوال واقعي ڏکيو هو، رائيفلون اسان وٽ ٻه هيون هڪ امبوپا جي ۽ ٻي غريب وينٽا جي، جيڪا به امبوپا سنڀاليو پئي هليو. هي رائيفلون هڪ هزار گز تائين مار ڪري سگهن ٿيون. جڏهن ته ايڪسپريس جي گولي ساڍا ٽي سئو گز يا ٿورو وڌيڪ تائين پهچي سگهي ٿي. پر ايڪسپريس جي گولي جسم ۾ ڦرندي ويندي آهي ۽ شڪار اتي جو اتي ڍير ٿيو وڃي. رائيفل جي گولي کائي شڪار اڌ ميل تائين ته ڀڄي سگهي ٿو. مون فيصلو ڪيو ته ايڪسپريس بندوق ئي استعمال ڪئي وڃي ته بهتر، پر شڪ هو ته گولي هرڻ تائين پهچندي به سهي الائي نه..! اسان ٽنهي هڪ ئي هرڻ جو نشانو ورتو. مون ٻڌايو مانِ ته هوشياري ڪجو نشانو هرڻ جي ڪنڌ يا ڪوڙي تي هجڻ کپي. امبوپا تون ٽن تائين ڳڻجان ۽ اسين گڏجي بندوق هلائينداسين.
اسان ٽنهي پنهنجا ساهه بند ڪري بندوقون سڌيون ڪيون.
”هڪ، ٻه” امبوپا ڳڻڻ شروع ڪيو “۽ ٽي”.
ٽنهي بندوقن مان ڄڻ ته هڪ ئي ڌماڪو نڪتو. آس پاس جون ٽڪريون ڌماڪي سان گونجي اٿيون. اسان جي سامهون ٽنهي بندوقن جي نالين مان دونهي جا ننڍڙا ننڍڙا بادل نڪري اسان جي آس پاس تحليل ٿيڻ لڳا. جڏهن دونهي جا اهي ننڍڙا بادل هٽيا ته اسان تيزي سان هيٺ ڀڳاسين. جتي هڪڙو هرڻ زمين تي پيو. چڙهيون هڻي رهيو هو.
“شڪر ٿئي منهنجا رب!” گڊ ڄڻ ته زوردار نعرو هڻيو” اسين بک ۾ پاهه ٿيڻ کان بچي وياسين”.
ڏهن منٽن ۾ اسين هرڻ وٽ پهچي وياسين. پر هت اچي هڪڙو نئون مسئلو پيدا ٿي پيو ته گوشت پچائڻ لاءِ باهه ڪٿان آڻجي؟
“بيوقوفو! بکيو ماڻهو سوچيندو آهي ڇا؟ ٽن ڏينهن جي بکئي لاءِ ته گڏهه به حلال آهي” گڊ فيصلو ڏنو “ اسين گوشت ڪچو ئي کائينداسين. بس ڪچي گوشت تي ئي ٽٽي پئجو”. ان کانسواءِ ٻيو ڪو چارو ئي ڪونه هو. اسان گوشت جا ڪجهه ٽڪرا ڪٽي برف ۾ پوريا ۽ پوءِ ڪجهه ئي دير ۾ اهي ڪڍي چشمي ۾ ڌوئي کائڻ لڳاسين. اهو خيال ڪري ته اسين ڪچو گوشت چٻاڙي رهيا هئاسين. قارئين کي ته الٽي ايندي ۽ دل ڪچي ٿيندي هوندي پر اها حقيقت آهي ته “بک بڇڙو ٽول داناءَ ديوانا ڪري“، يا “ڍوءَ بنا ڍوليا، ڪانهي ساڃهه سونهن جي” وانگر اهو ڪچو گوشت اسان لاءِ دنيا جو سڀ کان وڌيڪ ذائقيدار طعام هو ۽ سچ پڇ اسان لاءِ ته ڄڻ رحمت ثابت ٿيو. جو انهيءَ اسان کي ڄڻ ته نئين زندگي ڏئي ڇڏي. اسان جي جسمن ۾ طاقت وري موٽڻ لڳي ۽ ٺري ٺنڀ ٿيل جسمن ۾ آهستي آهستي حرارت موٽڻ لڳي. پر اهو خيال ڪري ته ڪٿي بدهضمي نه ٿي پئي، اسان گوشت ٿورڙو ئي کاڌو.
“رب پاڪ جا لک شڪر” هنري پنهنجي ڏاڙهيءَ تي هٿ ڦيرائيندي چيو “ هن غريب هرڻ، پنهنجي جان ڏئي اسان جون زندگيون بچائي ورتيون آهن. ڪوارٽر مين اهو سچ پچ به هرڻ ئي آهي نه؟“
مان اٿي هرڻ جي ويجهو ويس جيڪو قدم ۾ گڏهه کان ٿورو ننڍو هو. سڱ چهنبدار، ڊگها ۽ سڌا هئس، ڀورن وارن تي اڇڙي رنگ جا ٽڪا ٺهيل هئس، ڪيڏو خوبصورت هو ويچارو! بعد ۾ خبر پئي ته هن قسم جي هرڻ کي هتي “ انڪو” چيو ويندو آهي ۽ هي هرڻن جو ناياب نسل آهي جنهن جو تعداد آهستي آهستي گهٽجي رهيو آهي. هيستائين ته اسان پاڻ پريشان هئاسين. “سدا آهي ساهه کي ڳڀي جي ڳولا” وانگر بکيو ماڻهو پيٽ جي ڪري يا ناياب نسل جي تحفظ جي ڪري!بحر حال جڏهن پيٽ ۾ ڪجهه پيو ته امبوپا کي هرڻ جو سٺو سٺو گوشت ڪٽي کڻڻ لاءِ چئي اسين آس پاس چڪر هڻڻ لڳاسين.
اٺ ٿي ويا هئا ڌنڌ گهٽجي چڪو هو ۽ اسان جي قدمن کان هزارين فوٽ هيٺ هڪ اوپري مگر خوبصورت دنيا ڦهليل هئي. هيٺ بلڪه تمام هيٺ ساوا ساوا جهنگل هئا. وچ ۾ نيري ندي نانگ وانگر ور وراڪا ڏئي وڌندي پئي وئي. نديءَ جي ساڄي پاسي، وڏا وڏا چرا گاهه هئا. جتي ڍڳيون چري رهيو هيون ۽ رانديڪن جيئن لڳي رهيون هيون. کاٻي پاسي وارو حصو پٿريلو هو ۽ پري پري تائين ننڍڙيون ننڍيون ٽڪريون هليون ٿي ويون ۽ انهن ٽڪرين جي وچ ۾ ڪکن پنن جون ٺهيل جهوپڙيون ائين پئي ڏسڻ ۾ آيون جو ڄڻ ته ڪيڪ ٽڙيا پکڙيا پيا هجن. جتي اسين بيٺا هئاسين اتان کان ساوڪ ، ندي ۽ جهوپڙيون ائين ٿي لڳو ڄڻ ته ڪنهن مصور اسان جي قدمن ۾ پنهنجي شاهڪار تصوير وڇائي ڇڏي هجي. اسان جي مٿن کان ڪوهه سبا جون سفيد برف پوش چوٽيون اڀيون هيون. جن تي سج جا ڪرڻا رقص ڪري رهيا هئا اسين هڪ طرف ويهي قدرت جي انهيءَ خوبصورت منظر جي ساراهه ڪري رهيا هئاسين.
”منهنجي خيال ۾ سلواٽا پنهنجي نقشي ۾ ڪنهن جڳهه تي شاهراهه سليمان به ٻڌائي هئي. ڪئين سهي ٿو چوان يا...؟” هنري مون کان پڇيو ۽ مان هاڪار ۾ ڪنڌ ڌوئڻ لڳس.
”ته پوءِ هُو پريان ڏس! اها اٿئي شاهراهه سليمان “ هنري هڪ طرف اشارو ڪيو. مون ۽ گڊ ان طرف پنهنجو نگاهون کڻيون. جيڏهان هنريءَ اشارو ڪيو. واقعي ئي هڪڙو جابلو رستو، لڪ يا پهاڙي پيچرو، پهاڙن مان نڪري ڪنهن طرف مڙي ٿي ويو. تعجب آهي! ته هن کان اڳ ۾ اسان جي انهيءَ پهاڙي پيچري تي ڪا نظر نه پئي!.
”اگر اسين ساڄي پاسي هلون ته ان رستي تي پهچي وينداسين”. گڊ چيو ڇا صلاح آهي، هلجي؟
گڊ جي راءِ سان اتفاق ڪندي اٿياسين، چشمي مان هٿ منهن ڌوتوسين ۽ شاهراهه سليمان طرف هلڻ لڳاسين. هڪ ميل تائين ور وڪڙ ، بيترتيب، برفاني ڇپن کي لتاڙيندا جئين ئي هڪ موڙ مڙياسين ته شاهراهه سليمان اسان جي قدمن هيٺ هئي.
مضبوط پهاڙين کي ڪٽي هي پندرهن فوٽ ويڪرو رستو ٺاهيو ويو هو. جيڪو اڃان تائين به چڱيءَ حالت ۾ هو. اسين هلندا هلندا وڃي ان رستي تي بيٺاسين جيڪو اسان کان ڪوئي سئو کن فوٽ پري ڪٿي پهاڙين ۾ گم ٿي ٿئي.
”ڪوارٽرمين! تنهنجو ڇا خيال آهي؟ هي رستو انهن ئي ٽڪرين کان ته شروع نٿو ٿئي؟” هنري پڇيو.
”يار مون کي ته ڪا ڳالهه سمجهه ۾ ئي نٿي اچي”. مون دل جي ڳالهه ڪئي. گڊ چوڻ لڳو “ اهو رستو پهاڙين کي ڪٽيندو، صحرا کي عبور ڪندو، ان جڳهه تائين پهچندو هوندو، جتان پاڻ هليا هئاسين. صحرا ۾ ته واريءَ ان رستي جا نشان ئي مٽائي ڇڏيا ۽ هتي ڪنهن زماني ۾ ( آتش فشان) ٻرندڙ جبل ڦاٽو هوندو ۽ ان جو لاوو هن رستي تي ڄمي ويو هوندو”.
اسين ماڻهو صديون پراڻي رستي سان پنڌ پياسين. جئين جئين اڳتي وڌندا وياسين. هوا خوشگوار ٿيندي وئي. جيڪڏهن هتي مون ان رستي جي باري ۾ ڪجهه نه لکيو ته اهو منهنجي انتهائي بدذوقي ۽ بيقدريءَ جو دليل هوندو. ان زماني جي ماهر ڪاريگرن جي قابليت کي داد ڏيڻو پوندو. هڪ جڳهه تي تمام اونهي کڏ هئي ۽ رستو انهيءَ تان گذري هليو ٿي ويو. خبر اٿو ڪئين؟ وڏن وڏن پٿرن کي پاڻ ۾ اهڙيءَ ڪاريگريءَ سان ملائي انهيءَ اونهي کڏ جي هڪڙي سري کان ٻئي سري تائين اتي پل ٺاهي وئي هئي. صديون گذري ويون آهن. ليڪن اڄ تائين ان پل جو هڪڙو پٿر به پنهنجي جاءِ تان چري نه سگهيو آهي. هڪ جڳهه تي اهو ئي رستو بل کائيندو انتهائي دشوار پهاڙين تان گذريو ٿئي ويو. اڳتي هڪ جڳهه وري مضبوط پهاڙيون ڪاٽي سرنگهه بنائي وئي هئي ۽ رستو انهيءَ سرنگهه مان گذري اڳتي ٿي وڌيو. اهي پهاڙيون ايتري قدر ته مضبوط هيون جو جيڪڏهن فرهاد کي انهن پهاڙين ڪاٽڻ لاءِ چئجي ها ته گهڙيءَ ۾ سندس مٿي مان عشق جي هوا ئي نڪري وڃي ها ۽ سندس “عشق” به فشق” بڻجي وڃي ها. سرنگهه جي ديوارن تي مٽيءَ جون تصويرون ٺهيل هيون جيڪي مصري آرٽ جو نمونو هيون.
ٻن پهرن تائين خلاف توقع ڪافي سفر طي ڪري اسان ان جڳهه تي پهتاسين جتي پهاڙيون ختم ۽ سائو سائو جهنگل شروع ٿي ٿئي ويو. ڪٿي ڪٿي جهنگلي ٻوٽن ۽ وڻن پنهنجين ٽارين کي لوڏي ڄڻ ته اسان جو استقبال پئي ڪيو. جئين جئين اڳتي وڌندا وياسين پئي، اهي جهنگلي ٻوٽا گهڻا ۽ گهاٽا ٿيندا پئي ويا.
آخرڪار عظيم صحرا جي هن عظيم رستي اسان کي عجيب قسم جي خودرو وڻن جي جهنگل ۾ وڃي پهچايو.
“واهه! هتي ته ڪافي ٻارڻ جمع ٿيل آهي”. گڊ چيو “اچو ته پهرئين گوشت وغيره پچائي پيٽ جي پوڄا ڪريون”.
۽پوءِ اسان ماڻهن شاهراهه سليمان جي ويجهو هڪ چشمي تي اچي لڏو لاٿو. باهه ٻاري گوشت پچائڻ لڳاسين، پچندڙ گوشت جي خوشبو اسان جي بک وڌائي رهي هئي ۽ اسان جي پيٽ ۾ هلچل مچي رهي هئي. اسين بي صبريءَ سان گوشت جي پڇڻ جو انتظار ڪرڻ لڳاسين. جڏهن گوشت پچي تيار ٿيو ته بکايل سرڻين وانگر اچي ان تي ٽٽاسين. اگر ان وقت ڪوئي اسان کي ائين وحشين وانگر گوشت کي پٽيندو ڏسي ها ته هوند اسان کي به قبل از مسيح جو انسان سمجهي ها.
کاڌي کان پوءِ پائيپ دکايو سين، چوطرف گاهه جو فرش وڇايو پيو هو. چشمو نئين ڪنوار جيان آهستي آهستي وهي رهيو هو. هوا ٽارين مان ٿيندي ڄن ته گنگنائي رهي هئي ۽ اسين ڄڻ ته پنهنجو پاڻ کي فردوس ۾ پائي رهيا هئاسين.
هنري ۽ امبوپا هٿ جي اشارن سان ڳالهيون ڪري رهيا هئا ۽ مان پير سڌا ڪيو گاهه تي اکيون ٻوٽيو ليٽيو پيو هوس. گڊ غائب هو ۽ اهو ڏسڻ لاءِ ته اهو ڪيڏهان ويو، مان اٿي ويٺس. گڊ چشمي جي ڪناري تي ويٺو هو ۽ هن جي جسم تي صرف قميس ۽ ڪڇو پاتل هئا. پتلون کي هڪ ماهر ڌوٻي جيان ڌوئي رهيو هو. ڪوٽ ۽ جوراب گاهه تي سڪي رهيا هئس. ڪجهه ئي دير ۾ هن پتلون کي به گاهه تي سڪائڻ وڌو.(يقينن هُو ان ڳالهه جو منتظر هو ته پتلون ۽ ڪوٽ سڪي وڃن ته هو اهي پائي وري قميس کي ڌوئي.) پتلون گاهه تي ٽيڙي هن پنهنجا جوتا لاٿا ۽ ان کي “ انڪو” جي چرٻي هڻڻ لڳو . اها چرٻي هن انڪو جي جسم مان ڪڍڻ وقت سنڀالي رکي هئي) چرٻي هڻڻ سان جوتن ۾ چمڪ اچي وئي ۽ گڊ جي منهن تي ڪامياب مسڪراهٽ ڦهلجي وئي. هن چرٻيءَ کي جوتن تي وري رڳڙيو ۽ ڪنڌ ڌوڻي دل ئي دل ۾ هن ايجاد تي پنهنجو پاڻ کي داد ڏيڻ لڳو. جوتا پائي هن پنهنجو چمڙي جو ٿيلهو کوليو... ٿيلهي ۾ هٿ هڻي هن هڪ ننڍڙو ڪنگو ۽ آرسي ڪڍي ۽ وڏي سليقي سان پنهنجا وار ٺاهڻ لڳو. مگر لڳو پئي ته هو ان مان به مطمئن نه پئي ٿيو ۽ ڪجهه دير غور ڪرڻ کانپوءِ هو ڏهن ڏينهن جي کنڊريل ڏاڙهي تي هٿ ڦيرائڻ لڳو جيڪا منهن تي جهنگ وانگر ڦٽي آئي هئس” هون، هاڻي وري هيءَ شيو ڪندو؟ اُلو ڪٿان جو؟” مون سوچيو. گڊ چرٻيءَ جي انهيءَ ٽڪري کي، جنهن سان جوتن کي چمڪايو هئائين، انهي کي چشمي مان ڌوئي صاف ڪيو ۽ پوءِ وري هٿ وجهي ٿيلهي مان سيفٽي ريزر ڪڍيائين، چرٻيءَ کي ڪافي دير ڳلن ۽ کاڏيءَ سان رڳڙيندو رهيو. پوءِ ريزر کي وڌيل ڏاڙهيءَ تي لڳائي هيٺ هلايائين “چرر” جو آواز آيو ۽ تڪليف کان گڊ اوڪڻو ٿي ويهي رهيو. ۽ هن جي واتان ازدخود ريزر لاءِ گار نڪري وئي. پوءِ ڏاڙهي ٺاهڻ شروع ڪيائين ۽ هڪ طرف جي اڌ ڏاڙهي ٺاهڻ ۾ ڪامياب ٿي ويو. هن ٻئي ڳل تي اڃا ريزر رکيو ئي مس جو “ سُون “ ڪندي ڪا کي شيءَ کيوڻ وانگر چمڪندي گڊ جي مٿي کان تيزيءَ سان گذري وئي. هو چڙي اٿيو ( ان طرح جو سيفٽي ريزر جي بدران خالي بليڊ هٿ ۾ هجيس ها ته پنهنجو ڳل به وڍي وجهي ها) مان ٽپ ڏئي اٿيس ۽ حيران هوس ته آخر اها هئي ڪهڙي بلا؟.
۽ جيڪو ڪجهه ڏٺم تنهن ته منهنجو خون ئي خشڪ ڪري ڇڏيو. مون کان ويهه فوٽ کن پري، گڊ کان ڏهن فوٽهن جي فاصلي تي عجيب ماڻهن جو هڪڙو ميڙ بيٺو هو. ان ميڙ جي اڳيان هڪ نوجوان بيٺو هو ۽ ان گڊ طرف پنهنجو نيزو اڇلايو هو ۽ ان جو هٿ اڃان به هوا ۾ بلند هو. انهن ماڻهن جا قد ڊگها ۽ جسم ڪارا رُڏُ هئا، گردن ۾ هڏين جون مالهائون لٽڪي رهيون هئن ۽ جسم تي جانورن جون کلون چنبڙيل هئين ۽ انهن جي ڊگهن ڊگهن چهرن تي اکيون ڄڻ ته بٽڻ وانگر ٽاڪيل هين.
ڏسندي ڏسندي هڪڙو پير مرد شخص اڳتي وڌيو ۽ ان نوجوان جو هٿ پڪڙي ان کي ڪن ۾ ڪجهه چيو ۽ پوءِ انهن ماڻهن جو پورو گروهه نيزا تاڻي اسان ڏانهن وڌڻ لڳو.
امبوپا، گڊ ۽ هنري پنهنجون بندوقون تاڻي انهن طرف ڪيون. ليڪن هُو بيخوف ٿي اڳتي وڌڻ لڳا. مون کي خيال آيو ته شايد هن کان اڳ انهن ماڻهن هن قاتل هٿيار کي ڏٺو ناهي. هنن کي خبر ئي ناهي ته بندوق ڇاهي؟
”بندوقون رکو” مون پنهنجن ساٿين کي چيو ۽ انهن ائين ئي ڪيو. مان ڊڄندي ڊڄندي اڳتي وڌيس ۽ ان پير مرد سان مخاطب ٿيس جنهن ان ڀالو اڇلڻ واري نوجوان کي ڪن ۾ ڪجهه چيو هو.
”خوش آمديد” مون زولو زبان ۾ چيو ( مون کي خبر به ڪانه هئي ته انهن جي ٻولي ڪهڙي هئي)
“توهان ماڻهو ڪير آهيو ۽ ڪٿا آيا آهيو؟” پير مرد داٻي واري انداز مان پڇيو “توهان ٽنهي ڄڻن جا منهن ايتري قدر سفيد ڇو آهن؟ ۽ هن چوٿين شخص جو رنگ اهڙو ڇو آهي جهڙو اسان جي ڪنهن ماءُ جو ڄڻيل ٻچڙو هجي” هن امبوپا طرف اشارو ڪري چيو. مون لوڻو ورائي ڏٺو ته واقعي ئي امبوپا جورنگ ۽ ان جي منهن مهانڊي جا خدو خال بلڪل انهن ماڻهن جهڙا هئا.
”اسان پرديسي آهيون ۽ لڙائي جهڳڙي جي خيال سان نه آيا آهيون”. مون آهستي آهستي چيو جئين هوءَ منهنجو مطلب سمجهي سگهن” ۽ هيءَ شخص اسان جو ملازم آهي”.
”بڪواز ٿا ڪريو” پير مرد گرجيو” ڪوبه انسان انهن پهاڙن کي عبور ڪري ئي نٿو سگهي. جتي هر شيءَ ڄميو برف ٿيو وڃي. توهان چئو ٿا ته توهان پرديسي آهيو؟. چلو ائين ئي سهي، ته پوءِ مرڻ لاءِ تيار ٿي وڃو. ڪوبه پرديسي هن سرزمين تي اچي زنده نٿو رهي سگهي. اهو اسان جي بادشاهه جو حڪم آهي”.
ڪراڙي ڪو اشارو ڪيو ۽ سڀني ماڻهن جا هٿ پنهنجي پنهنجي چيلهه جي پاسي ڏانهن وڌيا، جتي انهن جي چيلهين ۾ وڏا وڏا چاقو لڙڪي رهيا هئا. اسان کي ڊپ وٺي ويو ۽ هو ماڻهو پنهنجي هٿن ۾ چاقو جهليو ڪنهن حڪم جا منتظر هئا.
“ ڇا ٿو بڪي اهو جهنگلي؟” گڊ غصي مان گرجيو.
“اهي اسان کي مارڻ لاءِ تيار بيٺا آهن. دعا ڪر گڊ پنهنجو وقت به ڄاڻ پورو ٿيو”.مون مئل آواز ۾ جواب ڏنو.
“ مولا! پنهنجي پناهه ۾ رکجان” گڊ دعائون گهرڻ لڳو ۽ ان انتهائي پريشانيءَ جي عالم ۾ پنهنجي هٿراڌو ڏندن جي ٻٽيهي جو مٿيون حصو ڪڍي ٻاهر ڪيو ۽ وري واپس وات ۾ وجهي ڇڏيو، ڪراڙو ۽ ان جا ساٿي ڏڪندي ڏڪندي ڪيترائي قدم پوئتي هٽي ويا.
“ڇا ٿيو؟” مون پڇيو.
“ اها گڊ جي مصنوعي ڏندن جي ڪرامت آهي” هنري جي آواز مان خوشي ڦوهاري جيان ڦهلجي رهي هئي.” گڊ خدا کي مڃ جلدي جلدي پنهنجا ڏند ٻاهر ڪڍ” گڊ پنهنجا ڏند وات مان ٻاهر ڪڍيا ۽ هٿ جي تري تي رکي پوءِ قميس جي کيسي ۾ وجهي ڇڏيائين.
ڪوڪو آنه جي ماڻهن جون اکيون حيرت ۽ خوف مان ڦاٽي ويون. هو اسان کي ختم ڪرڻ جو فرض ئي ڀلجي ويا ۽ ٿڙندڙ قدمن سان اسان طرف وڌيا.
“او پرديسئو! ڪراڙي تمام نرم آواز ۾ چيو” ڇا سبب آهي جو هن موٽي شخص ( ان گڊ طرف اشارو ڪيو) جنهن جون ٽنگون ننگيون ۽ ڌڙ ڍڪيل آهي. ۽ هن جي هڪ ڳل تي ته وار آهن پر ٻيو ڳل هٿ جي تريءَ وانگر صاف آهي ۽ جنهن جي هڪ اک اهڙي آهي جهڙي اسان اڄ تائين نه ڏٺي آهي. ( ان جو اشارو گڊ جي هڪ چشمي عينڪ طرف هو) هي شخص جڏهن چاهي پنهنجي مرضي موجب ڏندن کي وات مان ڪڍي ڇڏي ۽ جڏهن چاهي وات ۾ وجهي ڇڏي”.
“گڊ ! وات کول” مون چيو ۽ هن غصي مان گجگوڙ ڪري وات کوليو ڏند ته اڳ ۾ ئي قميس جي کيسي ۾ رکي چڪو هو. تنهنڪري سرخ مسوڙا نظر پئي آيس.
”اڙي، ان جا ڏند ڪيڏهان ويا؟” ڪراڙي خوف ۽ حيرت مان چيو “ مون اڃان هاڻ هاڻ ته هن جي وات ۾ ڏند ڏٺا هئا!”.
مون گڊ کي اشارو ڪيو ۽ هن ڪنڌ ورائي چپڪي سان ڏند چاڙهي ڇڏيا ۽ پوءِ زور سان “ هائو ڪري وات ڦاڙيائين. ان جا مصنوعي ڏند چمڪي رهيا هئا. ڪوڪوآنه جي ماڻهن جي واتان دانهون نڪري ويون. ۽ ڪراڙو ته ائين ڏڪڻ لڳو جو هن جا گوڏا پاڻ ۾ ٽڪرائجڻ لڳا. ۽ اهو نوجوان جنهن گڊ طرف نيزو اڇلايو هو، سو اسان جي سامهون سجدي ۾ ڪري پيو.
“ توهان انسان ناهيو” نوجوان چيو. “ اڄ تائين دنيا جي ڪنهن به عورت اهڙو پٽ نه ڄڻيو آهي جنهن جي هڪ ڳل تي وار هجن ۽ هڪ اک چمڪندي هجي ۽ جڏهن چاهي پنهنجن ڏندن کي وات ۾ ئي پگهرائي ڇڏي. جڏهن چاهي واپس کڻي اچي. “
مون کي معاف ڪر آقا!” ڇورو ٻانهون ٻڌي معافيون گهرڻ لڳو.
منهنجي دماغ ۾ هڪ خيال آيو ۽ مون دل ئي دل ۾ پنهنجي ذهانت کي داد ڏيندي چيو “ اسان تو کي معاف ڪيو نوجوان. تو ٺيڪ ئي سمجهيو آهي اسان هن دنيا جا ماڻهو ئي ناهيون. جنهن ۾ توهان رهو ٿا. اسان ته ستارن واسي آهيون ۽ ان دنيا کان آيا آهيون. جنهن کي توهان “ چنڊ” چئو ٿا”.
ڪوڪوآنه جي ماڻهن جو گروهه مکين وانگر ڀون ڀون ڪندو رهيو.
“ ۽ ٻڌو” مون چيو “ اسين ستارن جي دنياکان ئي آيا آهيون. توهان ئي ٻڌايو ته جيڪو ماڻهو توهان جي قبيلي جو ئي نه هجي، اهو توهان جي ٻوليءَ ۾ ڳالهائي سگهندو؟ يقينن نه، پر جئين ته اسين ستارن تان آيا آهيون، انڪري مان توهان جي ٻوليءَ ۾ ڳالهائي سگهان ٿو ۽ ڳالهايان پيو”.
“سچ ٿا چئو... سچ ٿا چئو... “ ميڙ ڪورس جي انداز ۾ چوڻ لڳو. “ منهنجا آقا!” ڪراڙو چوڻ لڳو “ توهان اسان جي ٻولي ڳالهايو ضرور ٿا مگر ٽٽل ڦٽل ۽ جهڙي تهڙي. ان جو ڇا سبب آهي؟” مون تيز نظرن سان ڪراڙي ڏانهن گهوري ڏٺو ته ڊپ ۾ هن جو چهرو ئي وسامي ويو.
“اوڪوڪو آنه وارئو!” مون کين مخاطب ٿي چيو “ اسين ڪيڏو نه ڊگهو سفر ڪري آيا آهيون ۽ اهو توهان اسان جو استقبال ڪيو آهي؟ هن ڇوڪري ان شخص کي مارڻ جي ڪوشش ڪئي جيڪو پنهنجا ڏند پگهرائي گم ڪري سگهي ٿو. ڇوڪري کي ان جي سزا ڀوڳڻي پوندي”.
“ هن کي معاف ڪيو منهنجا آقا!” ڪراڙو ٻانهون ٻڌي معافيون گهرڻ لڳو. “هيءَ اسان جي بادشاهه جو پٽ ۽ منهنجو ڀائيٽو آهي. جيڪڏهن هيءُ ماريو ويو ته ان جو پيءُ عيوض ۾ مون کي مارائي ڇڏيندو.”
“ توهان شايد اسان جي طاقت کان اڻواقف آهيو، ترسو ته توهان کي پنهنجي طاقت جو معمولي ڪرشمو ڏيکاريون”. ۽ مان امبوپا کي مخاطب ٿيس” منهنجي اها جادوئي نالي ته کڻي اچ امبوپا جيڪا ڌماڪا ڪندي آهي” ۽ مون اک سان بندوق طرف اشارو ڪيو.
امبوپا اٿيو ۽ ان بندوق پيش ڪندي چيو ته “ هيءَ وٺو، آقائن جا آقا ۽ شاهن جا شاهه”.
سترگز کن پري هڪڙو هرڻ بيٺو هو. مان ان کي نشانو بڻائڻ ٿي چاهيو. حالانڪه، هروڀرو هڪ بي زبان جانور جي جان وٺڻ ظالمانه فعل آهي، مگر جڏهن مصيبت سر تي اچي ڪڙڪي ته پوءِ سر بچائڻ سنت آهي.
“ توهان هو پريان چوپايو ڏسي رهيا آهيو نه؟” مون هرڻ طرف اشارو ڪندي چيو. “ڇا هڪ حقير انسان، جيڪو هڪ فاني عورت پيٽان پيدا ٿيو هجي، اتان بيٺي بيٺي هڪ ڌماڪي سان ان کي ماري سگهي ٿو؟”
“قطعي نه منهنجا آقا!” ڪراڙي انڪار ۾ ڪنڌ ڌوڻيو.
“پر اسين ائين ڪري سگهون ٿا”.
“ڇا توهان مذاق ڪري رهيا آهيو منهنجا آقا!” ڪراڙو مسڪرائڻ لڳو
“هون! ته تنهنجو خيال آهي ته مان ٻٽاڪ پيو هڻا، چڱو ته هاڻ ڏسجانءِ” مون مصنوعي غصي مان داٻو ڏيندي چيس ۽ بندوق سڌي ڪئي. نشانو خطا ٿيڻ جي صورت ۾ سڄو کيل بگڙڻ جو خطرو ضرور هو. پر هرڻ بنا ڪنهن چرپر يا حرڪت جي خاموش بيٺو هو. خدا کي ياد ڪري، گهوڙو چاڙهي جئين ئي ٽريگر دٻايو ته “ٺا..” هرڻ هوا ۾ اڇل کائي اچي پٽ تي ڦهڪو ڪيو ۽ ڪوڪوآنه جي ماڻهن جو پورو ميڙ هڪ دم اسان جي سامهون سجدي ۾ ڪري پيو.
”جيڪڏهن توهان ان جو گوشت کائڻ چاهيو ته وڃو ۽ وڃي هرڻ کڻي اچو” مون وڏي سڪون سان چيو. ڪراڙي جي اشاري تي گروهه مان هڪ شخص نڪري هرڻ ڏانهن ويو ۽ کيس ڪنڌ تي کڻي اچي اسان جي خدمت ۾ حاضر ٿيو. گولي هرڻ جي ڪنڌ ۾ لڳي هئي. سڄو ميڙ هرڻ جي چوڌاري گهيرو ڪيو بيٺو هو. “ڏٺو! مون ٻٽاڪ نٿي هڻي”. ۽ سڄو ميڙ خاموش بيٺو رهيو.
”جيڪڏهن اڃان به توهان کي اسان جي طاقت تي ڪو شڪ وغيره هجي ته توهان مان ڪوبه شخص ان جڳهه تي وڃي بيهي، جتي هرڻ بيٺو هو. مان ان کي به ڪيرائي ڏيکاريندس”. مون مٿن وڌيڪ رعب ڄمائيندي چيو.
ٻيا سڀ ته چپ رهيا پر بادشاهه جو پٽ ڪراڙي سان مخاطب ٿيو، “چاچا! تون وڃي ان جڳهه تي بيهه، هيءُ جانور جادوءَ جي زور تي مئو آهي. ۽ جيڪو جادو جانورن تي اثر انداز ٿيندو آهي، سو انسانن جو وار به ونگو نه ڪري سگهندو آهي.” ڪراڙي کي اها تجويز صفا واهيات لڳي ۽ هو بڇڙو منهن ڪري چوڻ لڳو “بس بس، منهنجين هنن ڪراڙين اکين گهڻو ڪجهه ڏسي ورتو. تون جيڪڏهن اڃان به تماشو ڏسڻ چاهين ٿو ته پڻهن بادشاهه کي وٺي وڃي انهيءَ جادوئي ناليءَ سامهون بيهار، ته اها جادوئي نالي پاڻ ئي ان کي سولو ڪندي”. لڳو پئي ته چاچي ۽ ڀائٽي جي پاڻ ۾ ٺپ ڪانه ٿي لڳي.
“هنن جي جادو کي اسين پنهنجن جسمن تي آزمائڻ نٿا چاهيون”. هڪ ڄڻي فيصلا ڪن لهجي ۾ چيو “ هنن وٽ اهڙو جادو آهي جو ڪوڪوآنه جي جادوءَ جا مڙئي ماهر ملي به هنن جي جادوءَ جو مقابلو نٿا ڪري سگهن”.
“تون ٺيڪ ٿو چئين” ڪراڙو چوڻ لڳو”. اي ستارن جي اولاد ! اي چمڪندڙ اک ۽ جادو ئي ڏندن وارا سائين! اي دنيا جهان جا ديوتائو! منهنجو نالو انفادوس آهي ۽ مان ڪافا جو پٽ آهيان، جيڪو ڪوڪوآنه جو بادشاهه هو ۽ هن نوجوان جو نالو سڪارگا آهي ۽ هي موجوده بادشاهه جو پٽ آهي، اهو ظالم ته مون کي ڄڻ مارائي ئي چڪو آهي پر نه ڄاڻ ته ڪهڙي نيڪي آڏو اچي وئي جو بچي ويو آهيان”. ڪراڙو وڌيڪ ٻڌائڻ لڳو ته” سڪارگا اسان جي بادشاهه ٽواله جو پٽ آهي، اهو ٽواله جيڪو هزارين عورتن جو خاوند ۽ ڪوڪوآنه جو آقا ۽ خداوند آهي، اهو ٽواله جيڪو شاهي رستي جو محافظ آهي، جيڪو انسان جي روپ ۾ ديوتائن جو قهر آهي. ٽواله جي حضور ۾ اهڙا ماڻهو رهندا آهن جيڪي ڪاري جادوءَ جا ماهر آهن، جن جو هن وٽ وڏو لشڪر آهي. ٽواله جيڪو هڪ اک کان ڪاڻو آهي، جنهن جي دل پٿر کان سخت ۽ جنهن جو رنگ واسينگ نانگ جهڙو آهي. ٽواله وڏي حشمت وارو قهار ۽ جبار آهي”.
“اڇا! ته ٺيڪ آهي، اسان کي ٽواله جي حضور ۾ وٺي هلو”. مون چيو مان “ هونئن به عام ماڻهن سان گفتگو ڪرڻ اسان جي شان وٽان ناهي”.
“توهان جي حڪم جي تعميل ۾ اسان کي ڪو اعتراض ڪونهي” انفادوس چيو” مگر رستو ٽن ڏينهن جي پنڌ جو آهي”.
“ته پوءِ ڇا ٿي پيو! اسان رستي جي تڪليف کان مري ڪونه پونداسين جو اسان لاءِ فنا آهي ئي ڪانه. اچو اسان جي رهبري ڪيو. هاڻي ئي ٿا هلون. پر ڏسجو انفادوس! ۽ سڪارگا! مان توهان کي خبردار ٿو ڪريان ته اسان سان ڪنهن به قسم جي ڪابه فنڪاري يا چالبازيءَ جي ڪوشش نه ڪجو. ڇو ته سازشي خيالات جي اسان کي اڳ ۾ ئي خبر پئجي ويندي آهي. جيڪڏهن اسان کي خبر پئي ته توهان ڪا سازش ڪري رهيا آهيو ته هُن شخص جي جادوئي اک( مون گڊ طرف اشارو ڪيو) مان تيز ۽ خطرناڪ شعاع نڪري توهان ۽ توهان جي پوري ملڪ کي هڪ پل ۾ ساڙي ڀسم ڪري ڇڏيندا. هن جا ڏند توهان جي هڏين پاسرين کي چٻاڙي چورو ڪري ڇڏيندا. اسان جون هيءَ جادوئي ناليون ڪوڪوآنه تي گرجنديون ته پل ۾ هرشيءَ کي فنا ڪري، ساڙي رک ڪري ڇڏينديون”. منهنجي انهيءَ ڊگهي تقرير جو انهن تي چڱو خاصو اثر ٿيو.
“ڪوم ڪوم” انفادوس جي واتان نڪتو ( پوءِ خبر پئي ته اهو انهن جو شاهي سلام هو) انفادوس جي اشاري سان ان جي ساٿين اسان جو سڄو سامان سواءِ بندوقن جي کڻيو. قارئين کي ياد هوندو ته گڊ پنهنجا ڪپڙا ڌوئي گاهه تي سڪائڻ وڌا هئا. جنهن ڪري صرف قميس ۽ ڪڇو پاتل هوس. هڪ ڄڻي گڊ جا ڪپڙا کڻي ڪڇ ۾ ڪيا ۽ گڊ جو اهو ڏٺو سو گاريون ڏيندو ان ڪپڙن واري ڏانهن وڌيو. جيڪو ڊپ ۾ اڇلجي هڪ طرف ٿيو.
“منهنجا آقا! توهان جو سامان هيءَ ئي شخص کڻي هلندو”. انفادوس چيو،
ليڪن مان ڪپڙا پهرڻ ٿو چاهيان، بيوقوف گڏهو! گڊ گرجي اٿيو.امبوپاگڊ جي ڳالهه انفادوس کي سمجهائي.
“منهنجا آقا! توهان اسان کان خفا ٿي ويا آهيو، جو پنهنجن انهن خوبصورت هاٿي ڏند جهڙن پيرن کي اسان غلامن جي نگاهن کان ڇپائڻ ٿا چاهيو.” انفادوس ٻاڏائڻ لڳو.
“ڪهڙن کر دماغن سان اچي پلئه پيو آهي” گڊ بڙبڙ ڪرڻ لڳو ۽ مون کي کل اچڻ لڳي.
“ڏس گڊ! تون هنن ماڻهن سامهون عجيب هلئي ۾ آيو آهين، ۽ جيستائين پاڻ هنن ماڻهن ۾ هونداسين، توکي صرف قميس، ڪڇو ۽ جوتا ئي پائڻا پوندا ۽ ياد رهي ته اها هڪ چشمي عينڪ ڪڏهن به تنهنجي اک تان نه لهي”.
“هنري صحيح ٿو چئي گڊ!” مون چيس ته “اهو به ياد رکجان ته تنهنجي ڏاڙهي ائين ئي هڪ پاسي ڪٽيل رهڻ کپي، جيڪڏهن انهن شين ۾ ڪابه تبديلي آئي ۽ اسان جو راز فاش ٿي پيو ته هي ماڻهو سخت تڪليفون ڏئي پاڻ کي ماري ڇڏيندا”.
ڪوارٽر مين! واقعي ئي تون سنجيده آهين؟” گڊ پڪ ڪرڻ لڳو. “ها گڊ! مان مزاق نٿو ڪريان، تنهنجن انهن خوبصورت سفيد پيرن ۽ هڪ چشمي عينڪ سان ئي اسان جو مستبقل وابسطه آهي. شڪر ڪر جو جوتا پاتل اٿئي”.
گڊ هڪ ٿڌو ساهه کڻيو پر ڪڇيو پڇيو ڪونه. ائين نئين زندگيءَ جو عادي ٿيڻ ۾ کيس پندرهن ڏينهن لڳي ويا.

دارالسلطنت ۾ داخله

ائين ٻن پهرن تائين شاهراهه سليمان تي هلندا رهياسين، انفادوس ۽ سڪار گا اسان سان گڏوگڏ ۽ انهن جا ساٿي اسان جو سامان کڻيو اسان کان ڪجهه قدم اڳيان هلي رهيا هئا.
“انفادوس! هي رستو ڪنهن ٺاهيو هو؟” مون پڇيو.
“منهنجا آقا! اها ڪنهن کي به خبر ناهي ته هي رستو ڪنهن جو ٺاهيل يا ٺهرايل آهي. هڪڙي گگول آهي جيڪا هن رستي جي باري۾ سڀ ڪجهه ڄاڻي ٿي. اها گگول اسان جي بادشاهه جي جادوگرياڻي آهي. جيڪا پشتان پشت زنده رهندي ٿي اچي. باقي ڪوبه فاني انسان اهڙو مضبوط رستو نٿو ٺاهي سگهي. ان ڪري اسان جو بادشاهه بذاتِ خود پاڻ هن رستي جي حفاظت ڪندو آهي.”
“اڇا! ته ڀلا اهي تصويرون ڪنهن ٺاهيون آهن، جيڪي انهيءَ رستي جي سرنگهه ۾ آهن؟.”
جن اهو رستو ٺاهيو هوندو، اهي تصويرون به انهن ئي ٺاهيون هونديون مان عرض ڪري چڪو آهيان ته منهنجا آقا! هن رستي جي باري ۾ ڪير به ڪجهه نٿو ڄاڻي”.
“توهان جو قبيلو هتي ڪڏهن کان آباد آهي؟”
“اها ڳالهه اسان کي پنهنجن بزرگن جي ٻڌايل آهي ته اسان جو قبيلو هتي صدين کان آباد آهي. اسان جي ابن ڏاڏن جا وڏا اتر طرف کان هتي آيا هئا. گگول جيڪا ڪوڪوآنه جي عظيم شخصيت آهي، جيڪا ماضيءَ ۽ مستقبل جي باري ۾ سڀ ڪجهه ڄاڻي ٿي، اها چئي ٿي ته هن ملڪ جي آب هوا نهايت موزون آهي، انڪري اسان جي وڏن جو خاندان هتي وڌيو ويجهو ۽ انهن جو اولاد هتي رهي بهادر ۽ طاقتور بڻيو. هاڻ اسان جو تعداد وڌي واريءَ جي ذرڙن جيترو ٿي ويو آهي. ۽ هاڻ ٽواله جڏهن جنگ لاءِ سڏيندو آهي ته اسان جي تعداد سان هن ساري زمين جو چڱو موچارو حصو ڍڪجي ويندو آهي”.
“جنگ لاءِ؟ اهو ڀلا ڪئين ٿو ٿي سگهي. جڏهن اهڙا ناقابل عبور پهاڙ ڪوڪوآنه جي شهر پناهه هجن ته پوءِ اهڙو ڪهڙو سورهيه سپوت هوندو جيڪو انهن پهاڙن کي عبور ڪري توهان تي حملو ڪندو؟.
“اتر طرف کان اهي هيبتناڪ پهاڙ ناهن. ها! ڪي ننڍڙيون ننڍڙيون پهاڙيون ضرور آهن پر اهي به معمولي قسم جون آهن. اتان ڪي ٽي پيڙهيون اڳ اڻڄاتل ماڻهن جو تمام وڏو لشڪر چڙهي آيو هو. وڏي گهمسان جي جنگ لڳي هئي. رڻ گجيو راڙو ٿيو هو. ان وقت اسان جي بهادرن دشمن جا ڏند کٽا ڪري، انهن جي ارادن کي مٽيءَ ۾ ملائي ڇڏيو هو. اڄ به دشمن جا هزارين ماڻهو هنن کيتن هيٺ پوريل هوندا. تنهن کان وٺي اڄ ڏينهن تائين اهڙي ڇتي جنگ وري نه لڳي آهي.”
“پوءِ ته توهان جي ملڪ جا سپاهي واندا ويهي صفا بيڪار بڻجي ويا هوندا ۽ انهن جا ته هٿيار به زنگجي ناڪاره ٿي ويا هوندا”.
“اهڙي ڳالهه ناهي آقا! ٽي پيڙهيون اڳي جيڪا جنگ لڳي هئي ان کانپوءِ به هڪڙي جنگ ٿي هئي ليڪن اها خانه جنگي هئي. يعني ڪتو ڪتي سان وڙهي رهيو هو”.
“اهو ڀلا ڪئين؟”
“ٽواله جيڪو منهنجو سوٽيلو ڀاءُ آهي، ان کي هڪڙو ٻيو به ڀاءُ هو. ٻئي هم عمر هئا. اسان جي ملڪ جو قانون آهي ته جڏهن شاهي گهراڻي ۾ ٻه ٻار هم عمر هجن ته ڪمزور ٻار کي قتل ڪيو ويندو آهي ۽ تخت ۽ تاج جو وارث طاقتور ٻار بنجندو آهي، ليڪن مرحوم بادشاهه جي گهرواريءَ کي پنهنجي ڪمزور ٻار سان ڏاڍي محبت هئي، تنهنڪري هن ان ٻار کي ڪٿي لڪائي ڇڏيوته جئين هو زنده رهي سگهي. اهو ڪمزور ٻار ٽواله آهي جيڪو هنيئر ڪوڪوآنه جو بادشاهه آهي”.
“اڇا! پوءِ ؟”
“پوءِ منهنجا آقا منهنجو ۽ ٽواله جو پيءُ مري ويو. ان جي جڳهه تي ان جي پٽ ايماٽو کي بادشاهه بنايو ويو. ۽ ان جي گهر به هڪ پٽ پيدا ٿيو. هي اهو وقت هو جڏهن اسان ماڻهن اڃان مس مس وڃي جنگ مان جان ڇڏائي هئي، ۽ ملڪ ۾ سخت ڏڪار آيل هو. ان وقت گگول ماڻهن کي ڀڙڪائڻ شروع ڪيو ته ملڪ ۾ ڏڪار ان ڪري آيو آهي جو ايماٽو اسان جو بادشاهه آهي، جنهن تي ديوتائين جي ناراضگي آهي. ان وقت ايماٽو هڪ زخم جي ڪري پنهنجي جهوپڙيءَ ۾ پيو هو.
گگول هڪ جهوپڙي ۾ گهڙي وئي ۽ اتان ٽواله کي پاڻ سان وٺي آئي، جنهن کي هن پهاڙي غارن ۾ لڪائي رکيو هو. ۽ جنگين کان بچائيندي پئي آئي. گگول ٽواله جي جسم تان ڪپڙو هٽائي ماڻهن کي ٻڌائڻ شروع ڪيو ته ڏسو! هن جي چيلهه جي چوڌاري نانگ جي تصوير اڪريل آهي ( اها اسان جي ملڪ جي شاهي خاندان جي نشاني آهي) اها تصوير ماڻهن کي ڏيکاري گگول چوڻ لڳي ته اي ماڻهوئو! توهان کي منهنجو شڪرگذار هجڻ گهرجي، جو مون توهان جي حقيقي بادشاهه جي اڄ ڏينهن تائين پئي حفاظت ڪئي آهي ۽ توهان جي ڀلائي ان ۾ آهي ته توهان سڀ ٽواله کي پنهنجو بادشاهه تسليم ڪريو.”
“ماڻهو بک کان ڇتا ٿي رهيا هئا. بک بڇڙو ٽول، داناءُ ديوانا ڪري، انهن کي بک ۾ چڱي ۽ بري جي ڪا تميز ئي نه رهي هئي. ان کانسواءِ انهن جو گگول جي ڏٽن تي انڌو اعتماد هو. تنهن ڪري ماڻهو ٽواله جي حق ۾ نعرا هڻڻ لڳا ته “ اسان جو بادشاهه، اسان جو بادشاهه”. مون کي خبر هئي ته اهو نسورو ڪوڙ هو، دوکو هو. ٽواله ڪوڪوآنه جو حقيقي بادشاهه ڪونه هو. ليڪن مان اڪيلو ڀلا ڇا ٿي ڪري سگهيس. شور ٻڌي ايماٽو بستري تان اٿيو ۽ پنهنجي وفادار راڻيءَ جي ڪلهي جو سهارو وٺي جهوپڙي جي دروازي تائين آيو. پويان پويان ان جو پٽ اگنوسي به اچي دروازي تي بيهي رهيو.
“هي ڇا جو شور آهي؟” ايماٽو پڇڻ لڳو “ توهان بادشاهه، بادشاهه جا نعرا ڇو هڻي رهياآهيو؟”.
ٽواله ڇتي ڪتي وانگر پنهنجي رحم دل ۽ انصاف پسند ڀاءُ ڏانهن رُومڙ ڪئي ۽ ان کي وارن کان پڪڙي کڻي زمين تي دسيائين ۽ پوءِ ان جي ڇاتيءَ تي چڙهي مٺئي تائين پنهنجو چاقو ايماٽو جي سيني ۾ لاهي ڇڏيائين. ماڻهوءَ “ٽواله بادشاهه ٽواله بادشاهه “ جا نعرا هڻڻ لڳا. تڏهن خبر پئي ته منهنجي اکين اڳيان ڪيڏو نه وڏو انقلاب اچي ويو هو”.
“پوءِ... ان جي راڻي ۽ اگنوسيءَ جو ڇا ٿيو؟” مون پڇيو “ڇا ٽواله انهن ٻنهي کي به قتل ڪرائي ڇڏيو؟”
“نه منهنجا آقا! بدقسمت راڻيءَ جڏهن ڏٺو ته هن جي خوشين جو سورج غروب ٿي رهيو آهي ته هن جلدي جلدي پنهنجي پٽ کي کڻيو ۽ هڪ طرف ڀڄي نڪتي. ٻن ڏينهن بعد اڃ ۽ بک کان بيحال ٿي هوءَ وري ڪوڪوآنه موٽي آئي. ليڪن هن ويچاري مصيبت جي ماريءَ کي ڪٿان ڪنهن ماڻهوءَ ڪو مانيءَ جو سڪل ٽڪر به نه ڏنو. پوءِ جڏهن رات اونداهي ٿي ته ڪنهن جهوپڙي مان نڪري هڪ ننڍڙي ڇوڪريءَ ماڻهن جي نظرن کان پاڻ بچائي وڃي ان راڻيءَ سان ملي ۽ ان کي ماني کارائي، جنهن کانپوءِ اها بدنصيب بيوه ان ننڍڙيءَ ڇوڪريءَ کي دعائون ڪندي اگنوسيءَ کي سيني سان لڳائي ان برف پوش پهاڙن طرف نڪري وئي. تڏهن کان وٺي اڄ ڏينهن تائين اگنوسي ۽ ان جي ماءُ کي ڪنهن به ناهي ڏٺو. لڳي ٿو ته اها ويچاري پنهنجي پٽ سميت انهن پهاڙن ۾ ڏڪي ڏڪي مري وئي هوندي”.
“اگر اگنوسي زنده هجي ها ته اهو ئي ڪوڪوآنه جو بادشاهه هجي ها؟”
“جي ها منهنجا آقا! ان جي چيلهه جي چوڌاري به نانگ جي تصوير اڪريل آهي. ليڪن افسوس جو وڏو وقت ٿيو ان ۽ ان جي ماءُ کي هيءَ دنيا ڇڏيندي “اسين خاموش هلندا رهياسين.
“هو ڏسو منهنجا آقا! انفادوس ڪجهه جهوپڙين تي مشتمل هڪ ڳوٺ طرف اشارو ڪندي چيو “ اهو ئي اهو ڳوٺ آهي جتي اگنوسي ۽ ان جي ماءُ کي آخري ڀيرو ڏٺو ويو هو. پاڻ اڄ ان ئي ڳوٺ ۾ رات رهنداسين. پر توهان جي مرضي هوندي ته
“انفادوس! جڏهن اسين توهان سان گڏ آهيون ته پوءِ جيڪا توهان جي مرضي سان اسان جي مرضي”. مون چيو ۽ هنري کي مخاطب ٿيڻ لاءِ جئين ئي پوئتي مڙيس جو امبوپا سان وڃي ٽڪريس، جيڪو منهنجون ۽ انفادوس جون ڳالهيون وڏيءَ توجهه سان ٻڌندو پئي آيو.
امبوپا جو چهرو غم ۽ غصي کان لال ٿيندو پئي ويو . ۽ مون کي ائين لڳي رهيو هو ته هوءَ ڪجهه ياد ڪرڻ جي ڪوشش ڪري رهيو هو.
ڳالهين ڳالهين ۾ ڪافي رستو طئي ڪري ويا هئاسين. ڪوهه سبا جون برف پوش چوٽيون ڪافي پوئتي رهجي ويون هيون ۽ اتان کان ايندڙ ٿڌي هوا هاڻ هتي ايندي ايندي خوشگوار بڻجي وئي هئي. چوطرف سائو سائو گاهه هوا ۾ لهرائي رهيو هو.
انفادوس هڪ ڄڻي کي اسان جي آمد جو اطلاع ڏيڻ لاءِ ڳوٺ ڏانهن ڊوڙايو، جيڪو اسان کان جدا ٿي وڏي رفتار سان اٿي ڀڳو. بقول انفادوس جي ته اهو سڄي واٽ انهي ئي تيزيءَ سان ڳوٺ تائين ڀڄندو ويندو. انفادوس اهو به ٻڌايو ته تيز رفتاري سان ڀڄڻ ڪوڪوآنه جي ماڻهن جو خاص فن آهي. ننڍپڻ کان ئي انهن تي “ ڀڄڻ جي مشق “ فرض ڪئي وئي آهي. جڏهن اسين ڳوٺ کان ٻه ميل کن اورتي هئاسين ته ڏٺوسين ته انهيءَ ڳوٺ کان ولرن جي صورت ۾ ماڻهو نڪري اسان ڏانهن ڀڳا ٿي آيا، آهستي آهستي انهن ايندڙن جو تعداد وڌندو ٿئي ويو. هنري پنهنجو هٿ منهنجي ڪلهي تي رکي انديشو ظاهر ڪيو ته ڪٿي اها ڪا چال ته ڪانهي؟. هنري جي خوفزده لهجي جي ڪري انفادوس ان جو مطلب سمجهي ويو.
“توهان ڪو خوف نه ڪريو” انفادوس چيو “ مان انهن ماڻهن جو ڪمانڊر آهيان ۽ اهي منهنجي حڪم مطابق توهان جو استقبال ڪرڻ لاءِ اچي رهيا آهن”. ڳوٺ کان ڪوئي اڌميل کن پري اهو رستو هڪ ننڍيءَ ڀٽ تان گذريو ٿئي، ڀٽ جي ٻئي طرف کليل ميدان هو ۽ اهي ماڻهو انهيءَ ميدان ۾ گڏ ٿي رهيا هئا. هي واقعي به هڪ عجيب نظارو هو، هر گروهه ۾ ٽي سئوکن سپاهي هئا، جن جي هٿن ۾ نيزا ۽ چاقو هئا ۽ سندن جسم رنگبرنگي کلن سان لپيٽيل هئا. جڏهن اسين ڀٽ کان هيٺ لهڻ لڳاسين ته ڏٺوسين ٽي هزار ڇهه سئو سپاهي رستي جي ٻنهي طرف قطارون ٺاهيو بيٺا هئا.
اسين پهرئين دستي جي ويجهو گذرياسين ته منهنجي نگاهن اهڙا سپاهي ڏٺا جهڙا اڳ ساري عمر ڪونه ڏٺا هئا. سڀ سپاهي پڪيءَ عمر جا هئا، چالهين سالن کان گهٽ ڪنهن به سپاهي جي عمر نه هئي، قد سڀني جا ڊگها هئا. ڪوبه ماڻهو ڇهن فوٽن کان گهٽ نه هو، انهن جي پيشانيءَ تي ٻڌل چمڙي جي پٽيءَ ۾ رنگ برنگي پر لڳل هئا. چيلهه جي چوڌاري ۽ ساڄي ٽنگ جي گوڏي کان ٿورو مٿي ڏاندن جا پڇ ٻڌل هئن. اهي پنهنجي کاٻي هٿ ۾ ويهه فوٽ گولائي واريون ڍالون کڻيو بيٺا هئا. ڍالن جي ڪنارين کي ڪٽي ڪاغذ جهڙو سنهون ڪري ڇڏيو هئائون ۽ انهن تي عجيب قسم جا نقش ونگار ٺهيل هئا. جيڪي اسان جي سمجهه کان مٿي هئا. انهن جا هٿيار مختصر مگر مهلڪ هئا ۽ هٿيارن ۾ هڪڙو ننڍو نيزو هون، جنهن جو ڦر ڇهه انچ ڊگهو هو، هي نيزو هٿو هٿ لڙائيءَ لاءِ استعمال ٿيندو آهي. ان جو زخم کاڌل انسان ڪنهن به صورت ۾ بچي نٿي سگهيو. انهن کان سواءِ هر هڪ سپاهيءَ وٽ ٽي ٽي وڏا چاقو هئا، جن جو وزن ٽن پائونڊن کان گهٽ نه ٿيندو. هڪ چاقو ته انهن جي چيلهه جي چوڌاري ٻڌل ڏاند جي پڇ ۾ لٽڪي رهيو هو جيڪو ڍالن جي پويان چمڙي جي مياڻ ۾ لٽڪي رهيو هو. انهن چاقن کي “ٽولاس” ٿي چيائون. اهي چاقو اڇلي هڻڻ جا هئا جيڪي پنجاهه گز تائين مار ڪري ٿي سگهيا. ٻئي هنڌ جيڪو ڪم تيرن کان ورتو ويندو آهي سو هتي هنن ٽولاس کان ٿي ورتو.
اسين انهن سپاهين جي وچان گذرڻ لڳاسين ته انهن جي آفيسر جئين ئي پنهنجو نيزو هوا ۾ بلند ڪيو ته گڏ ئي گڏ هزارين نيزا هوا ۾ بلند ٿي ويا ۽ شاهي سلام جي لفظن “ ڪوم ڪوم” سان آس پاس جو ماحول گونجي اٿيو. اهڙي طرح سلام وصول ڪندا اسين ڳوٺ جي چوڌاري هڪ ميل جي گولائي واري کاهيءَ تائين پهچي وياسين. اها کاهي ڳوٺ جي شهر، پناهه هئي، جيڪا بانس ۽ وڻن جي ڏارن مان ٺهيل ڪاٺ جي رنبن جي مدد سان کوٽي ٺاهي هئائون. ڳوٺ جي صدر دروازي ويجهو هڪڙي پُل ٺهيل هئي، جيڪا ٿلهن رسن ۽ واڍين سان تيار ڪئي وئي هئي. جيڪا ضرورت وقت ڪيرائي به سگهجي پئي. اسين ان پُل تان گذري ڳوٺ ۾ داخل ٿياسين. ڳوٺ کي پوري وچ کان چار رستا هڪٻئي کي ڪٽيندا چئني مختلف طرفن ڏانهن هليا ٿي ويا. يعني ڳوٺ جي وچ تي چودڳي ٺهيل هئي. جهوپڙيون رستن جي هڪ طرف ميدان ۾ وڏي سليقي سان ٺهيل هيون. جهوپڙين جا دروزا غير ضروري حد تائين وڏا ۽ سنها ٺهيل هئا. جهوپڙي سامهون هڪ ننڍو اڱڻ ٺهيل هو، جنهن کي مال جي گوبرسان لمبي تيار ڪيو ويو هو.
ڳوٺ ۾ داخل ٿياسين ته رستي جي ٻنهي ڪنارن تي بيٺل بيشمار عورتون ڊپ ۽ حيرت مان اسان کي ڏسي رهيون هيون. آفريڪا جي ٻين وحشي قبيلن ۽ قومن جي مقابلي ۾ هي عورتون ڪنهن حد تائين شڪل صورت جون ٺاهوڪيون، تندرست ۽ صحتمند هيون. چپ به تمام ٿلها ۽ بيڊولا نه هئن. اهي اسان طرف اشارا ڪري هڪٻئي سان ڪنن ۾ سسپس ڪري رهيون هيون. ان وقت انفادوس کي الاءِ ڇا ياد آيو ۽ ان گڊ جي اگهاڙين ٽنگن ڏانهن اشارو ڪري، ان جي خوبصورت پيرن جي شان ۾ بلند آواز سان هڪڙو قصيدو پڙهي پورو ڪيو. سڀني عورتن جون نگاهون گڊ جي ٽنگن تي ڄمي ويون ۽ گڊ ويچاري جو منهن شرم کان ڳاڙهو ٿي ويو.
انفادوس ننڍين ننڍين جهوپڙين جي وچ ۾ ٺهيل هڪ وڏي جهوپڙي جي ويجهو پهچي بيهي رهيو. “ تشريف رکو منهنجا آقا! هن وڏي احترام سان چيو” اسان جي هن معمولي جهوپڙيءَ ۾ ٿورو آرام ڪريو ته اسين توهان جي کائڻ لاءِ ماکي، مکڻ، کير، گابو ۽ ڪجهه گهيٽا کڻي اچون. اوهان کي شايد اهي شيون مزو نه ڏين ليڪن...”
“نه انفادوس!” مون چيس” اهي شيون اسان لاءِ ڪافي آهن. هن وقت اسان ڏاڍا ٿڪل آهيون تنهنڪري في الحال ٿورو آرام ڪرڻ ٿا چاهيون”.
اسين جهوپڙيءَ ۾ داخل ٿياسين جتي فرش تي قيمتي قالعينن جهڙيون نرم ۽ ملائم وارن سان ڀريل کلون وڇايون پيون هيون. هڪ ڪنڊ ۾ هٿ منهن ڌوئڻ لاءِ هڪ ڪاٺ جو ٺپ پاڻيءَ سان ڀريو رکيو هو.
ٻاهر ڪجهه گوڙ ٻڌڻ ۾ آيو، اسين گهٻرائجي دروازي ڏانهن وڌياسين ( اسان کي پنهنجن جانين جو کٽڪو هو) جتي ڪجهه ماڻهو هٿن ۾ کير ۽ ماکيءَ جا ڀريل پيالا کڻي اسان طرف اچي رهيا هئا. هڪ نوجوان هڪ صحتمند گابي کي رسي مان ڇڪيندو ٿي آيو. اسان وڏي فراخ دليءَ سان ڪنڌ لوڏي انهن کي قبول ڪيو. فوراً ئي هڪ ڄڻو ڪنهن طرف کان چاقو کڻي آيو ۽ اچڻ سان ئي گابي کي ذبح ڪيائين. سٺو سٺو گوشت ڪٽي اسان لاءِ رکيائون. باقي گوشت تي آس پاس بيٺل ماڻهو پاڻ ۾ وڙهڻ ۽ هڪٻئي کان کسڻ لڳا، پوءِ خبر پئي ته ستارن کان آيل مهمانن طرفان عطا ٿيل اهو گوشت هنن لاءِ تبرڪ جيان هو. جنهن تي وڙهي رهيا هئا.
امبوپا هڪ ڇوڪريءَ سان گڏ وڏي ڪاريگريءَ سان گوشت تيار ڪرڻ لڳو جهوپڙيءَ جي سامهون کڏ کڻي چلهه ٺاهيائون ۽ ٺڪر جي ديڳڙيءَ ۾ گوشت وجهي چلهه تي چاڙهي ڇڏيائون. جڏهن کاڌو تيار ٿيو ته اسان انفادوس ۽ سڪارگا کي پاڻ سان گڏ کائڻ جي دعوت ڏني. اهي ٻئي شڪرگذاري سان ڪنڌ جهڪائي اسان سان کاڌي کائڻ ۾ شروع ٿي ويا.
انفادوس جي دل اسان جي طرفان صاف هئي جو هو وڏي خلوص ۽ انڪساري سان ڪچهري ڪري رهيو هو ليڪن سڪارگا جي اکين مان ساڙ، ڪينو ۽ نفرت صاف ڏسڻ ۾ اچي رهي هئي. هو اسان کي مشڪوڪ ۽ غضبناڪ نگاهن سان گهوري رهيو هو. اسان جي سفيد رنگت ۽ بندوقن جي جادوءَ کان ٻين ماڻهن وانگر سڪارگا ڊنل ضرور هو پر هن جڏهن اسان کي عام ماڻهن وانگر کاڌو کائيندي ۽ ڪچهري ڪندي ڏٺو ته هن جي دل مان اسان جو رعب ۽ تاب رفو چڪر ٿي ويو. اها واقعي به ڳڻتيءَ جهڙي ڳالهه هئي. انڪري مان پنهنجي دل جو ڌڙڪو محسوس ڪرڻ کان رهي نه سگهيس.
“ ڪوارٽر مين!” کاڌي کائڻ کان پوءِ هنري چيو “ انهن ماڻهن کان پڇا ڪري ڏس ته اسان جو ڪو ماڻهو ته هتي ڪونه آيو هو؟ اگر آيو هو ته ڪيڏهان ويو ۽ زنده آهي به يا نه ؟”
“هنري! جلد بازيءَ کان ڪم نه وٺ اهڙي پڇا ڪرڻ جو وقت اڃان نه آيو آهي، وقت تي پاڻ ئي سڀ ڪجهه معلوم ٿي ويندو” مون سمجهايس.
اسان پائيپ دکايو ۽ آس پاس بيٺل ماڻهن ۽ انفادوس کي حيرت ۾ پوڻ جو هڪڙو ٻيو به موقعو ملي ويو. اسان جي واتان دونهون نڪرندو ڏسي اهي خوف ۽ حيرت کان ڪيترائي قدم پوئتي هٽي ويا. هن ملڪ ۾ تماڪ ته جام ٿو پيدا ٿئي پر هي تماڪ جي استعمال کان اڃان اڻواقف آهن.
مون انفادوس کان پڇيو ته پاڻ هتان ڪڏهن روانا ٿينداسين ۽ اهو ٻڌي مون کي واقعي به خوشي محسوس ٿيڻ لڳي ته ميلي جون تياريون مڪمل ٿي چڪيون آهن ۽ اسين سڀاڻ صبح سان روانا ٿينداسين. ٽواله کي اسان جي آمد جو اطلاع ڏيڻ لاءِ هڪ ماڻهو ڊوڙايو ويو. جيڪو هن وقت پنهنجي دارالحڪومت “لو” ۾ مقيم هو. ۽ اتي ساليانه ميلي جون تياريون زور شور سان جاري هيون. اهو ميلو اتي هر سال جُون جي مهيني ۾ منعقد ٿيندو آهي. سڄي ملڪ جا ماڻهو ميلي ۾ شريڪ ٿي مشهور رسم “ ڏائڻين جو رقص” ( جنهن جو ذڪر اڳتي ايندو) ڏسڻ ايندا آهن.
اسان کي پرهه ڦٽيءَ جو ئي روانو ٿيڻو هو. انفادوس اسان سان گڏو گڏ هلڻو هو. ان جو خيال هو ته اگر رستي ۾ ڪو حادثو پيش نه آيو يا اگر نندين جو پاڻي چاڙهه ۾ نه هوندو ته پاڻ ٻئي ڏينهن شام ڌاري “لو” پهچي وينداسين. انفادوس ۽ سڪارگا کي موڪل ڏئي اسان کلن تي سڌا ٿي سمهي رهياسين. سمهڻ کان پهريائين مون ڏٺو ته امبوپا جهوپڙيءَ جي هڪ ڪنڊ ۾ بيٺو ڪجهه سوچي رهيو هو. ڪڏهن ته ان جو چهرو غصي مان لال ٿيندو ٿئي ويو ته ڪنهن مهل مرڪ هن جي چپن تي رقص ڪندي ٿي رهي. ننڊ منهنجي نيڻن ۾ لهي رهي هئي. ان ڪري امبوپا جي حالت تي غور نه ڪري سگهيس. ۽ خبر ناهي ڪيڏي مهل منهنجي اک لڳي وئي.

حڪمران جي حضور ۾

شاهراهه سليمان تي اسان ٻن ڏينهن تائين پنڌ ڪندا رهياسين. هن سفر جي تفصيلن ۾ مان قارئين کي الجهائڻ نٿو چاهيان، بس ايترو ٻڌائڻ ڪافي آهي ته جيئن جيئن اسان اڳتي وڌي رهيا هئاسين. تيئن تيئن ڳوٺن ۾ اضافو ٿيندو پئي ويو. سڀئي ڳوٺ ساڳئي ئي ڍنگ سان ٺاهيا ويا هئا. هر ڳوٺ ۾ اسان جو شاندار استقبال پئي ٿيو. رستي ۾ اسان کي عورتن ۽ مردن جا گروهه ملندا رهيا جيڪي “لو” ڏانهن ساليانا ميلي ۾ شريڪ ٿيڻ لاءِ وڃي رهيا هئا. اهو ڏسي مون کي واقعي به تعجب ٿيو ته ڪو ڪو آنه جو هر بالغ نوجوان هڪ سٺو سپاهي به هو.
ٻئي ڏينهن شام ڌاري اسان هڪ بلند مقام تي اچي ترسياسين، هيٺ اسان جي قدمن هيٺان ساوڪ ئي ساوڪ ۾ “لو” ڦهليل هو. اهو ڳوٺ ڪوڪوآنه ۾ سڀني کان وڏو ڳوٺ هو ۽ ان جي ڪنارن سان چوطرف خاص قسم جون چوڪيون ٺهيل هيون. جيڪي شايد سپاهين جون باريڪو ن هيون. ڳوٺ جي اتر طرف چنڊ جي شڪل جهڙو هڪڙو شاهي پهاڙ ڏور ڏور تائين ڦهليل نظر اچي رهيو هو.
“لو” کي ٻن حصن ۾ ورهائيندي هڪ ندي وچان وهي رهي هئي. جنهن تي جڳهه جڳهه تي پليون ٻڌل هيون. ۽ ندي کان سٺ ستر ميل پري وڏا وڏا پهاڙ هئا، جن جون چوٽيون برف سان ڍڪيل هيون.
“هي شاهي رستو انهن پهاڙن تائين پهچي پورو ٿيندو هو”، انفادوس انهن برف پوش پهاڙن ڏانهن اشارو ڪيو جيڪي ڪوڪو آنه ۾ “ ٽن ڏائڻن” جي نالي سان مشهور هئا.
“ اهو رستو اتي پهچي ڇو ٿو ختم ٿئي؟” بظاهر ته مون هڪڙو ڄٽڪو سوال ڪيو.
“ڪهڙي خبر سرڪار؟” انفادوس ڪنڌ کي جهٽڪو ڏيندي جواب ڏنو. “ انهن پهاڙن ۾ ڪيترائي غار آهن ۽ انهن جي وچ ۾ هڪڙو وڏو غار آهي ۽ هي غار اها جڳهه آهي جتي ڪجهه اهڙيون شيون آهن جن کي حاصل ڪرڻ لاءِ اسان جي ابن ڏاڏن جا وڏا هتي پهتا هئا، ۽ هتي هڪ جڳهه اهڙي به آهي، جيڪا “ موت جو ڪمرو “سڏ جي ٿي. جتي اسين پنهنجا مردا وڃي رکندا آهيون.”
“انفادوس! توهان جا وڏڙا ڪهڙي شيءَ جي تلاش ۾ آيا هئا؟”. مون وڏي چاهه مان پڇي ورتس
“اها ته مون کي خبر ناهي منهنجا آقا! باقي توهان ستارن کان ڪهي آيا آهيو. توهان ضرور اهڙي ڄاڻ رکندا هوندا”.
“ها بلڪل انفادوس!” مون جواب ڏنو” اسان ماضي ۽ مستقبل جي باري ۾ سمورا راز ڄاڻو ٿا. اسان جو علم ٻڌائي ٿو ته توهان جا وڏڙا انهن چمڪندڙ پٿرن جي تلاش ۾ آيا هئا جيڪي انهن پهاڙن جي غارن مان ڪنهن هڪ ۾ رکيل آهن.”
مون تيڏي اک سان انفادوس جي چهري جو جائزو ورتو ته منهنجن انهن لفظن جو ان تي ڪهڙو اثر پيو آهي.
“منهنجا آقا! توهان سچ پچ به وڏا ڪي ڏاها ۽ دور رس نگاهه آهيو”.
انفادوس سرد لهجي ۾ چوڻ لڳو” مان ته توهان جي مقابلي ۾ ڪورو مورو ڄٽ آهيان تنهن ڪري انهي جي باري ۾ ڪجهه نٿو ڄاڻان. ها باقي، منهنجا آقا! توهان کي ان حوالي سان گگول کان پڇڻ گهرجي جيڪا توهان جيئان ئي عقلمند آهي”.
انفادوس جي وڃڻ کان پوءِ برف پوش پهاڙن ڏانهن اشاروڪندي هنري کي ٻڌايم ته “ هنري! هوڏانهن ڏس اتي اٿئي خزانو”.
امبوپا جيڪو اسان جي پٺيان ئي بيٺو هو، سو طنزيه مرڪ مرڪندي چوڻ لڳو ته “ها ميڪو ميزن! انهن پهاڙن ۾ بيشمار خزانو اٿو ۽ توهان سفيد چمڙي وارن کي دولت ۽ هيرن جواهرن جي اهڙي ته انڌي حوس هوندي آهي جو انهن کي حاصل ڪري ئي دم پٽيندا آهيو.”
“ڇا مان پڇي سگهان ٿو ته توکي ڪيئن خبر پئي ته اتي خزانو موجود آهي؟” مون پنهنجي ڪاوڙ تي ڪنٽرول ڪندي چيو.
“هاهاها...اهو مون هڪڙي رات خواب ۾ ڏٺو هو.” ۽ هو زهريلا ٽهڪ ڏيندو هليو ويو.
“هي امبوپا ڇا جي ڪري هر ڳالهه ۾ ٽنگ ٿو اڙائي” مون هنري کي چيو جنهن جواب ڏنو ته “اها ڳالهه يقيني آهي ڪوارٽرمين ته امبوپا هن ملڪ ۽ خزاني جي باري ۾ سڀ ڪي ڄاڻي ٿو. پر اهو ته ٻڌا:! هن منهنجي ڀاءُ جي باري ۾ ڪا ڄاڻ ورتي؟ ڪا خبر پئي؟”
“امبوپا هر ان شخص کان، جيڪو ٿورڙو به اسان کان بي تڪلف ٿيو آهي، تنهنجي ڀاءُ جي باري ۾ خوب پڇا ڳاڇا ڪئي آهي مگر سڀني جو هڪ جواب آهي ته اسان توهان کان پهريائين اهڙو، توهان جهڙو ڪوبه انسان نه ڏٺو آهي”.
“ اسان جو ئي هِت پهچڻ وڏو معجزو آهي. ڪو هه سبا کي پار ڪرڻ ڪا معمولي ڳالهه ٿورو ئي آهي”. گڊ چوڻ لڳو” تنهنجو ڇا خيال آهي ته جارج بغير نقشي جي مدد جي هتي پهچي ويو هوندو؟”.
“اها ته مونکي به خبر ناهي” هينري چيو “باقي مونکي ڪجهه ائين محسوس ٿي رهيو آهي ته مان پنهنجي ڀاءُ کي ڳولي ئي لهندس.”
سج لهندي ئي اوندهه ڪوڪوآنه تي پنهنجا پر پکيڙڻ لڳي. سج لهڻ بعد جيڪو هلڪو هلڪو سوجهرو ڪجهه وقت لاءِ ڇانيل هوندو آهي، سو هتي بلڪل به ڪونهي. جيئن ئي سج پهاڙن جي پٺيان ٽٻي ٿو هڻي، ڪوڪوآنه تي گهري اونداهي ڇائنجو وڃي. جيترو مفاصلو موت ۽ زندگي جي وچ ۾ رهي ٿو، اوترو ئي هتي روشني ۽ گگهه اونداهي وچ ۾ ٿو رهي.
چنڊ اڀريو ته چانڊوڪي ڪوڪوآنه جي منظرن کي وهنجارڻ لڳي، ۽ ڪوڪوآنه جا منظر خوبصورت نظر اچڻ لڳا. مون پنهنجي زندگي ۾ چند اهڙا منظر ڏٺا آهن. جيڪي ڪڏهن به نه وسري سگهندا. هڪ چانڊوڪي ۾ تاج محل جو نظارو ۽ ٻيو هي چانڊوڪيءَ ۾ ڪوڪوآنه جا منظر. چانڊوڪي ۾ ڪوڪوآنه جي نکريل هن حسن کي بيان ڪرڻ لاءِ مون وٽ ڄڻ ته لفظ ئي کٽي ويا آهن.
“ منهنجا آقا! جيڪڏهن توهان چاهيو ته “لو” جي طرف نڪري هلون. جتي توهان جي ترسڻ لاءِ هڪ جهوپڙي مخصوص ڪئي وئي آهي.” انفادوس ايندي شرط چوڻ لڳو “ چنڊ اڀري چڪو آهي هاڻ رستو ڀلجڻ جو ڪو خدشو به نه آهي.”
هڪ ڪلاڪ بعد اسين “لو” جي صدر دروازي تي بيٺا هئاسين. کاهي تي پل ڪريل هئي. جتي هٿياربند سپاهي پهرو ڏئي رهيا هئا. انفادوس اڳتي وڌي ڪجهه مبهم لفظ چوڻ لڳو (جيڪي ڄڻ ته “لو” ۾ داخل ٿيڻ جو پاسپورٽ هئا).
“لو” جي مختلف محلن مان گذرندو انفادوس هڪ جڳهه تي اچي رڪيو، جتي هڪ احاطي ۾ چند جهوپڙيون ٺهيل هيون جيڪي اسان لاءِ مخصوص هيون، اسين احاطي ۾ داخل ٿياسين ته اسان کي خبر پئي ته اسان مان هر هڪ لاءِ جدا جدا جهوپڙي تيار ڪئي وئي آهي. جنهن ۾ سڪي گاهه تي جانورن جون کلون وڇائي بسترا تيار ڪرايا ويا هئا. کاڌو شايد پهرين ئي تيار ڪيو ويو هو. جيئن ئي هٿ منهن ڌوئي فارغ ٿياسين ته چند نوجوان ڇوڪريون ڪاٺ جي پيالن ۾ ڀڳل گوشت ۽ اٻاريل ڀاڄيون کڻي اچي حاضر ٿيون.
ماني کائڻ بعد اسان خيال ڪيو ته هر ماڻهو جو جدا جدا جهوپڙي ۾ رهڻ خطري کان خالي نٿو ٿي سگهي. تنهنڪري اسان هڪ ئي جهوپڙي ۾ سڀني لاءِ بسترا لڳائڻ جو حڪم ڏنو . ان حڪم تي اسان جون خدمتگار ڇوڪريون ٽهڪ ڏئي کلڻ لڳيون. بحرحال انهن جي ٽهڪن تي اسان غور ئي نه ڪيو ۽ پنهنجن بسترن تي سمهي پياسين.
صبح جو سج ڪافي مٿي چڙهي آيو جو منهنجي اک کلي. اسان جون خدمتگار ڇوڪريون جن کي لڳو ٿي ته ڪو شرم حياءَ ئي ڪونه هو، سي اسان جي ڪپڙن بدلائڻ لاءِ تيار بيٺيون هيون
“اسان کي ڪهڙا ڪپڙا بدلائڻا آهن” گڊ بڙ بڙ ڪرڻ لڳو “ مان ته بس هڪ عدد جوتن جي جوڙي، ڪڇي ۽ قميس ۾ ڏينهن گذاري رهيو آهيان، يار ڪوارٽرمين! خدا کي مڃ مونکي پنهنجي پتلون ته واپس وٺي ڏي”.
پڇا ڪرڻ تي خبر پئي ته گڊ جي پتلون ته الاءِ ڪيڏي مهل بادشاهه جي خدمت ۾ پهچائي وئي آهي. جيڪو اڄ اسان سان ملاقات ڪرڻ وارو آهي.
اسان ڇوڪرين کي موڪل ڏئي وهنجي سهنجي تيار ٿياسين، جو گڊ ويٺي پنهنجي هڪ طرفي ڏاڙهي ٺاهڻ لڳو، هاڻ ٻئي طرف وڌيل ڏاڙهي ڪوڙڻ وارو ئي هو جو مون ۽ هنري وڏين ڪوششن ۽ خوشامدين سان کيس ائين ڪرڻ کان مس وڃي روڪيو.
اسان صبح جو ناشتي کان فارغ ٿي پائپ دکائي ئي مس ويٺاسين جو انفادوس اچي اطلاع ڏنو ته اگر توهان چاهيو ته بادشاهه هن مهل ئي توهان سان ملاقات ڪرڻ لاءِ تيار آهي. اسان به ساڻس ملڻ لاءِ ايترا ئي مشتاق هئاسين جيترو هو اسان سا ملڻ لاءِ مشتاق هوندو. ليڪن مون سوچيو ته جيڪڏهن اسان بادشاهه سان ملڻ لاءِ ايڏو اشتياق ظاهر ڪيو ته شايد انهيءَ جو اثر هنن ماڻهن تي الٽو پوي. تنهنڪري مون انفادوس کي چيو ته سج ٿورو مٿي چڙهي ته پوءِ اسين بادشاهه جي حضور ۾ هلنداسين.
ڪلاڪ کن کان پوءِ هلڻ لاءِ تيار ٿي وياسين. ظاهر آهي ته اسان کي بادشاهه جي حضور ۾ ڪجهه تحفه پيش ڪرڻ گهرجن. تنهنڪري اسان پنهنجي مختصر سامان مان مرحوم وينٽا جي رائفل ۽ گولين جي هڪ پيتي بادشاهه لاءِ کنئيسين ۽ انفادوس جي رهبري ۾ بادشاهه جي دربار ڏانهن پنڌ پياسين. امبوپا به اسان سان گڏ هو.
تقريبن سئو گز هلڻ کانپوءِ اسان هڪ ميدان جي ويجهو پهتاسين جتي چوطرف واڙي وانگر سڪل گاهه ۽ ڍنگرن جو لوڙهو ڏنل هو ۽ ان سان لڳو لڳ جهوپڙين جي هڪ ڊگهي قطار هلي ٿي وئي. انفادوس ٻڌايو ته انهن جهوپڙين ۾ ٽواله جون راڻيون رهنديون آهن. واڙي جي دروازي سامهون ميدان جي هڪ سري کان هڪ وڏو جهوپڙو ٺهيل هو. جيڪو ٽواله جو محل هو. ان وڏي جهوپڙي جي سامهون کليو ميدان سپاهين سان کچاکچ ڀريل هو . جن جو تعداد ست اٺ هزار کن هوندو. سپاهي قطارن ۾ بيٺا هئا ۽ انهن جي وچان رستو ڇڏيل هو. سڀ سپاهي ڪنڌ جهڪايو بيحس و حرڪت خاموش بيٺا هئا. جهڙا شيشم جا مجسما هجن. انهن جي وچان هلندي اسين ٽواله جي وڏي جهوپڙي وٽ پهتاسين. اتي به هڪ ننڍو ميدا ن هو، جتي ڪجهه اسٽول ۽ ٽپايون رکيون هيون. انفادوس جي اشاري تي اسان انهن مان ٽن ٽپائن تي ڄمي ويهي رهياسين. امبوپا اسان جي پٺيان بيهي رهيو ۽ انفادوس به ادب سان جهوپڙي جي دروازي تي بيهي رهيو. چوطرف گهري خاموشي ڇانيل هئي. ميدان ۾ بيٺل سپاهن جون نگاهون اسان تي مرڪوز هيون، جيڪي مون کي سُيُن جيان جسم ۾ چڀندي محسوس ٿيڻ لڳيون، ۽ مون بيچيني مان پنهنجي پاسو بدلايو. وقت جهڙوڪر هڪ جاءِ تي ڄمي بيهي رهيو هو .
نيٺ جهوپڙي جو دروازو کليو، ڪلهن تي شينهن جي کل پاتل هڪ ديوقامت شخص ظاهر ٿيو. ان جي پويان سڪارگا ۽ انهي جي پٺيان پوڙهي باندري جهڙي هڪڙي عجيب الخلق جهڙي شيءَ ظاهر ٿي.
ديو قامت شخص هڪ ٽپائي تي اچي ويهي رهيو، سڪارگا ان جي پٺيا وڃي بيٺو ۽ اها پوڙهي باندري جهڙي بدنما مخلوق چوپاين جيئان رڙهندي جهوپڙي جي پاڇي ۾ زمين تي ويهي رهي.
ديوقامت شخص ڪلهي تان شينهن جي کل لاهي ٽپائيءَ تان اٿي بيهي رهيو. واقعي ئي انهي ڊيل ڊول ۽ رنگ ڍنگ جهڙو ماڻهو اسان جي نگاهن اڳيان ڪڏهن به نه گذريو هو. ان جا چپ تمام ٿلها ۽ چهري تي هڪڙي اک چمڪي رهي هئس ۽ ٻئي اک جي جڳهه چهري تي صرف هڪ کڏو هئس. پهرين نظر ۾ ئي اهو شخص وڏو ظالم ۽ وحشي معلوم ٿي رهيو هو. جيڪو پنهنجي مٽ جهڙي مٿي تي اٺ پکي جي کنڀن جو تاج پايو بيٺو هو. جسم تي انتهائي سنهڙين زنجيرن جي ٺهيل زرهه پاتل هئس. گوڏن کان مٿي چيلهه تائين ڏاندن جا سفيد پڇ گهاٽا ٻڌل هئس، ڪنڌ ۾ ٿلهي سونهي زنجير ۽ هٿ ۾ وزني نيزو هئس، ۽ دانگي جهڙي ڪاري پيشاني تي ٻڌل اڻتراشيل هيرو چمڪي رهيو هئس.
اچانڪ ان ديو قامت شخص، جيڪو حقيقت ۾ ٽواله هو، پنهنجو نيزو بلند ڪيو ۽ ان جي جواب ۾ ست اٺ هزار نيزا هوا ۾ بلند ٿيا ۽ فضا “ڪوم، ڪوم” جي آوازن سان گونجي اٿي. اهو شاهي سلام ٽي دفعا ورجايو ويو ۽ هر دفعي فضا ايئن ئي گونجي اٿي.
“ با ادب...با ادب” هڪڙو سنهڙو اڻوڻندڙ آواز آيو. اهو آواز انهي وڏي جهوپڙي جي ڇانوَ ۾ ويٺل ان پوڙهي بدشڪل باندري جو هو “ باادب- ولي نعمت توهان جي روبرو آهي
“ با ادب...با ادب” ست اٺ هزار سپاهين جي واتان جواب اچڻ لڳو ۽ پوءِ قبر جهڙي خاموشي ڇانئجي وئي. جو اوچتو “ ڇنن...” جو آواز آيو ۽ اسان جي کاٻي پاسي بيٺل هڪ نوجوان سپاهيءَ جي هٿ مان اوچتو سندس ڍال ڇڏائجي ڪري پئي. ٽواله مئل ٻڪر جهڙي بينور اڪيلي اک نوجوان سپاهيءَ طرف گهمائي.
“هيڏي آءُ” ٽواله پنهنجي بيسري آواز ۾ حڪم ڏنو. چڱڙي صورت وارو اهو نوجوان سپاهي صف مان نڪري اسان جي سامهون اچي بيهي رهيو.
“اها ڍال توکان ڪري آهي؟” ٽواله ڪڙڪو ڪيو” ڪميڻا، ڪتا! تون ستارن کان آيل مهمانن سامهون منهنجي بيعزتي ڪرائڻ ٿو چاهين. هان؟”
نوجوان جو رنگ هيڊو ٿي ويو” غلطي ٿي وئي ان داتا”.
“هون،،، غلطي ٿي وئي، توکي انهيءَ غلطي جو مزو هاڻي ئي چکڻو پوندو . جو تو منهنجي وقار کي مٽيءَ ۾ ملائي ڇڏيو آهي”.
“مان توهان جو ادنيٰ غلام آهيان. منهنجي هيءَ غلطي معاف ڪئي وڃي ان داتا”.
“سڪارگا!” ٽواله رڙ ڪئي” مان ڏسڻ ٿو چاهيان ته تنهنجن ٻانهن ۾ ڪيترو ٻل آهي. اچ... هن ملعون تي پنهنجي طاقت آزماءِ”.
سڪارگا پنهنجن چپن تي غليظ مسڪراهٽ ٽيڙي اڳيان وڌيو ۽ پنهنجو نيزو هوا ۾ بلند ڪيو ته نوجوان يڪدم پنهنجو منهن کڻي هٿن سان ڍڪيو ۽ بنا چرپر جي هڪ جاءِ تي ڄمي بيهي رهيو. سڪارگا نيزو گهمائي گهمائي ان نوجوان جي ڇاتيءَ تي وهائي ڪڍيو. نيزي جي نوڪ نوجوان جي پٺيءَ مان آرپار گذري چمڪڻ لڳي. نوجوان پنهنجا هٿ هوا ۾ اڀا ڪيا ۽ پوءِ بنا ڪنهن دانهن ڪرڻ جي زمين تي ڪري پيو ۽ ٿڌو ٿي ويو.
غريب تي ٽواله جو خوف ايتري قدر ته ڇانيل هو جو مرندي وقت ۽ زخم جي تڪليف کان به هن جي واتان ڪا دانهن نه نڪري سگهي. اسين ششدر ٿيو، بت بڻيا ويٺا رهياسين.
سپاهين جي گروهه ۾ ڀڻ ڀڻ ٿيڻ لڳي ۽ جلدي پوءِ خاموشي ڇانئجي وئي. الميو ختم ٿي ويو ۽ اسين حيران هئاسون جو هي نوجوان ڪجهه ئي منٽ اڳ زندهه بيٺو هو. هنري بيصبري مان اٿيو ۽ انگريزيءَ ۾ هڪ ڪچي گار ڏئي ڪڍيائين ۽ پوءِ گهري خاموشيءَ کان متاثر ٿي غصي مان وڌيڪ گاريون ڏيڻ لڳو.
“واهه سڪارگا واهه... شاباش.” ٽواله چيو “ هن لاش کي هتان کڻي وڃي ٻاهر ڦٽو ڪريو”.
چار ماڻهو صف مان نڪتا ۽ لاش کڻي هليا ويا.
“هن جي غليظ خون جا هي داغ به مٽايو” پوڙهي باندريءَ جهڙي بدشڪل چيو. فوراً هڪ ڇوڪري جهوپڙيءَ جي پرئين پاسي کان رک سان ڀريل ٿالهه کڻي آئي ۽ ڄميل ڳاڙهي رت تي ڇڙڪائڻ لڳي. هنري ان واقعي کان ڪاوڙ ۾ اچي پاسا ورائڻ لڳو. ۽ ذري ذري هن جو هٿ پنهنجي پستول ڏانهن وڌي ٿئي ويو ۽ هو اٿيو اٿيو ٿئي ويو. جنهن کي اسان وڏي مشڪل سان پئي ويهاريو.
“ ويهي رهه هنري! خدا کي مڃ ويهي رهه” مون التجا ڪيس ته “ تو ٿورڙي به غلطي ڪري وڌي ته پاڻ لاءِ جانيون بچائڻ به وڏو مسئلو ٿي ويندو”.
هنري وٽ سٽ کائي ويهي رهيو.
جڏهن رت جا داغ ڌوپي ويا ته ٽواله اسان سان مخاطب ٿيو.
“سفيد انسانو!” هن چيو “ توهان ڪٿان کان ۽ ڇاجي لاءِ آيا آهيو، مون کي اها ته خبر ناهي پر پوءِ به مان توهان کي خوش آمديد چوان ٿو”.
“اسين ڪوڪو آنه جي شاهه جو شڪريو ٿا ادا ڪريون” مون جواب ڏنو.
“سفيد انسانو! توهان ڪٿان کان آيا آهيو ۽ ڪهڙي مقصد سان آيا آهيو؟”
“اسين ستان جي دنيا کان آيا آهيون ۽ صرف هن ملڪ کي ڏسڻ ۽ گهمڻ آيا آهيون ۽ ڪهڙي طرح هت پهتا آهيون، اهو وڏو داستان آهي جيڪو نه پڇو ته بهتر”
“توهان هڪڙي معمولي ملڪ کي ڏسڻ لاءِ هيڏو پنڌ ڪيو آهي! ۽ هيءَ ماڻهو؟” هن امبوپا ڏانهن اشارو ڪيو “ ڇا هيءَ به ستارن جي دنيا کان آيو آهي”.
“جي ها! ستارن جي دنيا ۾ توهان جي رنگ جهڙا ماڻهو به موجود آهن. مگر اي بادشاهه! جيڪي ڳالهيون توهان جي سمجهه کان ئي بالاتر هجن تن جي باري۾ وڌيڪ نه پڇو ته بهتر”.
”ستارن جا رهواسيو! توهان وڏا ڪي آڙيڪاپ آهيو” ٽواله اهڙي لهجي ۾ چيو جيڪو مون کي بلڪل به پسند نه آيو.
“ توهان اهو نه وسارجو ته توهان هن وقت منهنجي ملڪ ۾ آهيو ۽ ستارا هتان کان پري ۽ تمام پري آهن. اگر مان توهان کي به هن نوجوان وٽ جنهن جو لاش اڃان هاڻي هاڻي کڻيو ويو آهي، پهچائي ڇڏيان ته توهان ڇا ٿا ڪري سگهو. ۽ اهو ڪم منهنجي هڪ ننڍڙي اشاري تي سرانجام ٿي سگهي ٿو”.
“ هاهاها،،،” مان وڏا ٽهڪ ڏئي زور سان کلڻ لڳس. حالانڪه اها منهنجي ظاهر ۽ ڪوڙي کل هئي ۽ منهنجي دل زور زور سان ڌڙڪي رهي هئي.
“ هر ٻُوڙي ۾ بنا ڪنهن سوچ ويچار جي هٿ وجهڻ حماقت هوندي آهي، متان انهيءَ ٻوڙي ۾ ڪو نانگ ويٺو هجي ۽ توهان کي ڏنگي وجهي، ان ڪري مان توهان کي خبردار ٿو ڪريان ته توهان اگر اسان جي وار کي به ڇهيو ته توهان جي ملڪ تي مصيبتن جا پهاڙ ڪري پوندا. ڇا توهان جي ماڻهن توهان کي اسان جي بيپناهه طاقتن جي باري ۾ نه ٻڌايو آهي؟” مون انفادوس ۽ سڪارگا ( جيڪو پنهنجي نيزي سان ظلم جا نشان مٽائي رهيو هو) طرف اشارو ڪيو. “ ڇا انهن ماڻهن توهان کي ڪجهه به نه ٻڌايو آهي. بادشاهه! سچ ٻڌاءِ توهان پهريائين ڪڏهن هن جهڙا ماڻهو ڏٺا آهن”. مون گڊ طرف اشارو ڪيو. جنهن جي شڪل ۽ صورت ان وقت اهڙي ته عجيب هئي جو ٽواله ته ڇا پر ڪنهن بني بشر به نه ڏني هوندي
”نه، مون واقعي به اهڙو عجيب غريب ماڻهو اڳ ڪڏهن به نه ڏٺو آهي”. ٽواله نفرت آميز نگاهن سان گڊ ڏانهن ڏسندي چيو.
“ڇا انفادوس ۽ سڪارگا توهان کي نه ٻڌايو آهي ته ڪهڙيءَ طرح اسان پري کان ئي ماڻهن تي موت مسلط ڪري سگهون ٿا؟.
“بيشڪ انهن مون کي سڀ ڪجهه ٻڌايو هو پر مان ٻڌل ڳالهين تي يقين نه ڪندو آهيان، جيڪڏهن توهان پنهنجي دعويٰ ۾ سچا آهيو ته سامهون بيٺل سپاهين مان ڪنهن هڪ کي ماري ڏيکاريو”.
”نه بادشاهه سلامت! اسان صرف سزا طور ئي ڪنهن انسان جو خون وهائيندا آهيون. ڪنهن بيگناهه کي قتل ڪرڻ اسان لاءِ سڀ کان وڏو گناهه آهي. ها، باقي جيڪڏهن توهان کي اسان جو امتحان وٺڻو آهي ته توهان پنهنجي خدمتگارن کي چئو ته ڪو ڏاند ڪاهي اچن، جنهن کي ڳوٺ جي صدر دروازي وٽ اچي بيهارين، جنهن کي اسين ويهن گزن جي فاصلي تان ماري ڏيکارينداسين.
”نه، ڪنهن انسان کي ماري ڏيکاريو ته پوءِ مان يقين ڪريان” ٽواله کلڻ لڳو. “ اڇا ته پوءِ ائين ئي ٿيندو”. مون سوچيو ته سڌين آڱرين سان گيهه نه نڪرندو. “ اي بادشاهه! تون پاڻ ئي انهيءَ کليل ميدان مان، انهيءَ دروازي ڏانهن وڃي ڏيکار، تنهنجا قدم اڃان دروازي جي چائنٺ کي ئي نه ڇهندا جو تون مري پوندين. اگر تون مرڻ نٿو چاهين ته پنهنجي پٽ سڪارگا کي موڪل ته هو دورازي طرف وڃي ڏيکاري” ( ۽ اگر مان هن وقت سڪارگا کي ماري وڌو ته مون کي وڏو روحاني سڪون حاصل ٿيندو) منهنجي انهيءَ تجويز تي سڪارگا ڊپ مان دانهن ڪري وٺي جهوپڙي ڏانهن ڀڳو. ٽواله به غصي مان پنهنجا چپ چٻاڙڻ لڳو.
منهنجي اها تجويز انهيءَ کي ماڳهين پسند نه آئي هئي.
“چڱو ٺيڪ آهي، ڏاند آندو وڃي”.
ٻه سپاهي تيزيءَ سان ڀڳا ۽ نظرن کان اوجهل ٿي ويا.
“ هاڻ هنري! تنهنجو وارو آهي. تون نشانو وٺ”. مون چيو “جو مان هن چٻَ کي ٻڌائڻ ٿو چاهيان ته اسان جي هن گروهه ۾ رڳو مان اڪيلو ئي جادوگر ناهيان، اسان سڀ هڪٻئي کان وڌيڪ طاقتن جا مالڪ آهيون”.
“ڪٿي منهنجو نشانو خطا نه ٿي وڃي يار”. هنري ايڪسپريس بندوق سنڀاليندي چيو. “ نه هنري! تنهنجو نشانو خطا ٿيڻ نه کپي. پهرين گولي گسين ته ٻي هڻجان ۽ جڏهن ڏاند ڏيڍ سئو گز پري هجي ته ان جي ڪنهن ويڪري حصي تي نشانو وٺي گولي هلائجان!. سمجهئي”.
سڀ ماڻهو چپ چاپ بيٺا هئا.
ڳوٺ جي دروازي کان هڪڙو ڏاند ڊوڙندو ميدان ۾ آيو جيڪو ماڻهن جي هيڏي ميڙ کان ٽهي بيهي رهيو ۽ پوءِ وري پوئين پير مڙيو ۽ هڪ طرف هلڻ لڳو.
“هاڻ موقعو اٿئي” مون هنري کي ڪن ۾ چيو، هنري بندوق اڀي ڪئي” ڊز” ۽ ڏاند سٽجي اچي ڪريو. گولي ان جي پاسرين ۾ لڳي هئي. ادب مان بيٺل هزارين سپاهين جي واتان ڊپ ۽ حيرت مان دانهون نڪري ويون.
“ڪو ڪو آنه جا بادشاهه! هاڻ ٻڌاءِ؟ ڇا اسان ڪوڙ ٿي ڳالهايو؟” مون چيو .
“نه سفيد انسانو! توهان ڪوڙ نٿي ڳالهايو”.
“ته ٻڌ ٽواله! تو پنهنجي اکين سان اسان جو ڪرشمو ڏسي ورتو. ۽ يقين ڪر ته اسان هت ڪنهن لڙائي جهڳڙي جي ارادي سان نه آيا آهيون”.
مون بندوق اڀي ڪئي.” هيءَ اندران پوري هڪڙي لٺ آهي. هن سان توهان به اسان وانگر پري کان ئي ڪنهن کي قتل ڪري سگهو ٿا. تنهنڪري مون هن تي پنهنجو علم پڙهي دم ڪري ڇڏيو آهي. ترس ته توکي ڪجهه وڌيڪ به ٻڌايان. هاڻ توهان ڪنهن سپاهيءَ کي حڪم ڏيو ته هو پنهنجو نيزو اهڙيءَ طرح زمين ۾ کوڙي جئين ان جو ڦر مٿي ئي رهي”چند منٽن ۾ نيزو زمين ۾ کوڙيو ويو.
“ هاڻ ڏسجو، مان هتان ئي بيهي نيزي کي ڪئين ٿو ٽوڙيان ۽ پوءِ چڱي طرح نشانو ٻڌي بندوق هلايم “ ڊز “ ۽ نيزي جو ڦر ٽٽي وڃي پري ڪريو ۽ مجموعي ۾ وري آواز بلند ٿي ويا.
“ٽواله ! هيءَ جادو ئي نالِي اسان توکي تحفه طور پيش ٿا ڪريون ۽ گڏوگڏ توکي اهو به ٻڌايون ٿا ته ان کي استعمال ڪهڙي طرح ڪجي. مگر ياد رکجان ڪڏهن به ڀلجي هن آسماني جادو کي زمين جي ڪنهن به بيگناهه انسان تي نه آمائجان-جيڪڏهن ائين ڪيئي ته پوءِ هن ناليءَ جي جادو جو اثر الٽو توتي ئي ٿيندو”. مون امبوپا کان رائيفل وٺي ٽواله کي پيش ڪئي.
ٽواله رائيفل کي وڏي احتياط سان سنڀالي پنهنجي پيرن وٽ رکيو. جهوپڙي جي پاڇي وٽان پوڙهي باندريءَ جهڙي مڪروهه شڪل چوپاين وانگر رڙهندي بادشاهه ڏانهن وڌي ۽ وڏي مشڪل سان اچي اڀي پير بيهي رهي. ۽ پوءِ ان پنهنجي چهري تان پاتل کل به لاهي ڇڏي ۽ پوءِ اسان هڪڙي عجيب غريب انساني شڪل ڏٺي جيڪا تمام جهور پوڙهي عورت هئي، جنهن جو چهرو سڪڙجي هڪ سال جي ٻار جيترو ٿي ويو هو، ۽ ان جي چهري تي گهنجن ۽ جهرين جو ڄڻ ته ڄار وڇايو پيو هو. گهنجيل منهن جي وچ تي ناليءَ وانگر وات هوس ۽ ان جي هيٺان کاڏي. جيڪا نوڪدار ٿي اڳتي وڌي آيل هئس. لڳو ائين پئي ته هي ڄڻ ته ڪو سالن کان دفن ٿيل مردو قبر مان ٻاهر نڪري آيو هجي. ان جي چهري تي نڪ ته هو ئي ڪونه جنهن جو ذڪر ڪجي. زرد پيشانيءَ جي هيٺان ٻه سفيد اکيون ڦرڙائي رهي هئي. جن مان بيپناهه شيطانيت بکي رهي هئي. ان جو مٿو بلڪل گنجو هو ۽ کوپڙيءَ تي گهنج ءٌ جهريون ائين هئس ڄڻ ته هن جي مٿي تي سوين سانپا چنبڙيل هجن. اها اهڙي ته هيبتناڪ ۽ نفرت انگيز هئي جو گهڙيءَ پل لاءِ اسان تي به خوف طاري ٿي ويو. اها ڪجهه دير تائين خاموش بيٺي رهي ۽ پوءِ هن پنهنجو سڪل هٿ ( جنهن جي آڱرين تي هڪ هڪ انچ جا گندا ۽ غليظ ننهن هئا) ٽواله جي ڪنڌ تي رکيو ۽ نهايت ئي تيز ۽ سنهي آواز ۾ پنهنجي بڪواز شروع ڪئي.
“ٻڌو اي بادشاهه ۽ سپاهيو!
ٻڌو اي ميدانو، پهاڙو ۽ نديو!
ٻڌو اي ڪوڪو آنه جون بيجان جهوپڙيو! اي طوفان، اي ڌنڌ!
ٻڌو اي نوجوانو، پوڙهئو ۽ ڪنوارئو!
ٻڌو هر هڪ جيڪو زندهه آهي ۽ جيڪو مرڻ لاءِ پيدا ٿيو آهي!
ٻڌو! منهنجو نالو گگول آهي. سمجهي ڇڏيو ته زندگيءَ جي موج ۽ روح مون ۾ موجود آهي. اڄ مون کي غور سان ٻڌو! جو مان ڪجهه پيشنگويون ٿي ڪريان”.
ان جو آواز ٻڌي اسان تي سڪتي جو عالم طاري ٿي ويو.
“خون، خون، خون.
خون جون نديون، چوطرف خون ئي خون.
مان ان خون کي سنگهي سگهان ٿي.
زمين مان خون ڦوهارا ڪري ڦٽي رهيو آهي.
آسمان مان خون جي برسات وسي رهي آهي.
چوطرف تيز تيز قدمن جو آواز اچي رهيو آهي.
۽ مان سڃاڻان ٿي ته الائي ڪٿان کان ڪهي آيل سفيد اجنبي قدمن جو آواز آهي اهو.
ڌرتي ۽ ڌرتيءَ جي دل خوف وچان ڌڙڪي رهي آهي.
سرخ چمڪندڙ خون هونئن به ڏاڍو سٺو لڳندو آهي.
ان جي خوشبوءَ صفامست ڪندڙ هوندي آهي.
شينهن انهيءَ خون کي چٽيندي گجگوڙيون ڪندا ۽ ڳجهون پنهنجن پرن ۽ کنڀن کي انهيءَ مقدس خون سان غسل ڏينديون.
مان ڪراڙي آهيان، تمام ڪراڙي.
مگر مرڻ کان اڳ ۾ هڪڙو ٻيو به خون ڏسندس.
ڪير ٻڌائي سگهي ٿو ته منهنجي عمر ڪيتري آهي؟
توهان جا ڏاڏا مون کي سڃاڻيندا هئا.
انهن جا ڏاڏا به مون کي سڃاڻيندا هئا.
۽ انهن جي ڏاڏن جا ڏاڏا به مون کي سڃاڻيندا هئا.
مان پهاڙن جيتري پراڻي آهيان.
مان سفيد انسانن جي خواهش جي باري ۾ به ڄاڻان ٿي.
منهنجي علم جي دولت لازوال آهي.
توهان ٻڌائي سگهو ٿا ته هي شاهي رستو ڪنهن ٺاهيو آهي؟
ٻڌايو ته پهاڙي چوٽين تي ٺاهيل تصويرن جو خالق ڪير آهي؟
۽ اهو به ٻڌايو ته اهي ٽي خاموش ديوتا ڪير آهن. جيڪي هڪ غار ۾ ويٺا هيٺ ڏسي رهيا آهن”. ۽ هن انهن ٽن پهاڙن ڏانهن اشارو ڪيو جيڪي اسان گذريل رات ڏٺا هئا.
“اهو سڀ ڪجهه مان ئي ڄاڻان ٿي. مون کانسواءِ ٻيو ڪوبه نٿو ڄاڻي. منهنجي نگاهن کان ڪابه شي پوشيده ناهي.
مون کي انهن واقعن جو به علم آهي، جيڪي گذري چڪا آهن يا جيڪي اڃان ٿيا ئي ناهن.
مان ماضيءَ ۽ مستقبل کي آرسيءَ وانگر ڏسي سگهان ٿي.
هي سفيد انسان، اي بادشاهه! جيڪي تنهنجي سامهون موجود آهن، ان وقت به اهي اتي موجود هوندا، جڏهن تنهنجو لاش خاڪ ۽ خون ۾ لٿيڙيو ميدان ۾ پيو هوندو.
اهي توکي برباد ڪري ڇڏيندا. اهي توکي کائي ڇڏيندا.
هاهاها، هي هي هي، اي سفيد انسانو! توهان هتي ڇو آيا آهيو؟
اها ڪهڙي شي جي لالچ آهي، جيڪا توهان کي ستارن کان زمين تي لاهي کڻي آئي آهي، مان اهو به ڄاڻان ٿي.
اي بادشاهه! تنهنجي پيشانيءَ تي جيڪو پٿر چمڪي رهيو آهي، اهو ڇا آهي؟ ۽ اهي لوهه جا زيور جيڪي توکي پاتل آهن، اهي اصل ۾ ڇا جا ٺهيل آهن. ڪنهن جي هٿن جي تخليق آهن؟ ڇا اهو سڀ ڪجهه توهان ڄاڻو ٿا؟
نه توهان نٿا ڄاڻو ۽ يقينن ڄاڻي به نه سگهندو.
ليڪن مان اڪيلي اها مقدس، عقلمند ۽ لافاني عورت آهيان، جيڪا سڀ ڪجهه ڄاڻان ٿي.
منهنجو علم بي پايان آهي.
جنهن جي ابتدا، جنهن جي انتها ۽ جنهن جي اٿاهه کي هيستائين ڪوبه حاصل نه ڪري سگهيو آهي ۽ نه ئي حاصل ڪري سگهي ٿو.”
پوءِ هن پنهنجو منحوس چهرو اسان طرف گهمايو ته لڳو ته نڀاڳي جهڙي شيطان جي سڳي ناني هجي.
“ ۽ توهان اي ستارن واسي! هت ڪهڙي شي جي تلاش ۾ آيا آهيو؟ ڪهڙي گم ٿيل شخص جي تلاش ۾ آيا آهيو؟ پر ان کي هت نه لڀندئو. صديون گذري ويون آهن جو ڪنهن اجنبيءَ اسان جي سرزمين تي پير نه رکيو آهي. سواءِ هڪڙي شخص جي، جيڪو پنهنجو ملڪ ڇڏي هت مرڻ لاءِ آيو هو.
توهان چمڪندڙ پٿرن لاءِ آيا آهيو ته ٻڌي ڇڏيو! ته اهي پٿر توهان ان وقت حاصل ڪري سگهندئو. جڏهن ڪوڪوآنه جي سرزمين تي هزارين ماڻهن جو وهيل خون خشڪ ٿي ڄمي چڪو هوندو.
توهان ان کانپوءِ اتي پهچي سگهندو؟ جتان کان نڪتا هئائو. هاهاها، هي هي هي.”
اها انتهائي مڪروهه ۽ ڀيانڪ کل کلڻ لڳي ۽ ان جي انهيءَ وحشي کل اسان جي دلين کي دهڪائي ڇڏيو.
”...۽ تون اي سياهه چمڙيءَ وارا مفرور ماڻهو!” هن کيکڙي جي ٽنگن جهڙيو سڪل آڱريون اڀيون ڪيون.
“تون ڪير آهين؟ ۽ ڪهڙي شي جي حوس توکي هتي وٺي آئي آهي.
تون چمڪندڙ پٿرن لاءِ ته هتي ڪونه آيو آهين.
منهنجي خيال ۾ ته مان توکي سڃاڻان ٿي ۽ يقينن سڃاڻان ٿي.
تنهنجي جسم مان مون کي ڄاتل سڃاتل بوءِ اچي رهي آهي.
تنهنجي رڳن ۾ جنهن شخص جو خون ڊوڙي رهيو آهي، مان انهيءَ کي به سڃاڻان ٿي، پنهنجو جسم کول، مان چوان ٿي پنهنجي جسم تان ڪپڙو هٽاءِ! هٽاءِ ڪپڙو.”
گگول غصَي مان ڏڪڻ لڳي ۽ ان جي منهن مان گڦ وهڻ شروع ٿي وئي. پوءِ زور زور سان ڏڪي ڏڪي منهن ڀر وڃي ڪري ۽ پوءِ بيهوش ٿي وئي. فوراً ٻه ڄڻا اٿيا ۽ هن کي جهوپڙي ۾ کڻي ويا.
ٽواله لرزي اٿيو ۽ پنهنجو نيزو هوا ۾ بلند ڪيائين ته ميدان ۾ بيٺل ماڻهو واپس وڃڻ لڳا ۽ ڪجهه ئي دير ۾ ميدان صفا خالي ٿي ويو. اتي ٽواله، ان جا ڪجهه ساٿي ۽ اسان کانسواءِ باقي ڪير به نه هو.
“اي اجنبي انسانو!” ٽواله گونجندڙ آواز ۾ چوڻ لڳو” منهنجي دل ۾ توهان کي قتل ڪرڻ جو ارادو جڙ پڪڙي چڪو آهي، جو گگول اڄ ڏاڍيون عجيب پيشنگويون ڪيون آهن.”
مون ٽهڪ ڏنو” ٽواله! اسان کي قتل ڪرڻ ايڏو آسان ڪم ناهي، جيڏو تو سمجهي رهيو آهين. اڃان هاڻي ئي ته تون ڏاند جو انجام ڏسي چڪو آهين.
ڇا تون پنهنجو انجام به ڏاند جهڙو ٿو چاهين؟”.
“توهان کي منهنجي عزت ڪرڻ کپي. مان بادشاهه آهيان” ٽواله خوفزده ٿي ويو.
“مون حقيقت جي طرف اشارو ڪيو آهي. ان ۾ تنهنجي ڪابه بيعزتي ڪانه ٿي آهي. باقي اسان کي قتل ڪرڻ جي ڀلي ڪوشش ڪري به ڏس! پوءِ ڏسجانءَ ته ڇا ٿو ٿئي.”
ان خوفناڪ وحشيءَ پنهنجو هٿ پيشانيءَ تي رکيو ۽ ڪجهه دير سوچڻ بعد چيو ته “ واپس وڃو.. هن وقت خاموشيءَ سان هليا وڃو. اڄ رات هونئين به وڏو رقص ٿيندو. ان ۾ توهان شريڪ ٿي سگهندئو باقي توهان جي باري ۾ مان سڀاڻ سوچيندس”.
”ڏاڍو سٺو. ليڪن هڪ دفعو وري به توکي خبردار ٿا ڪريون ته جلد بازيءَ کان ڪم نه وٺجان نه ته تنهنجي لاءِ سٺو نه ٿيندو”. مون چيو ۽ پوءِ اسان پنهنجي قيام گاهه طرف موٽي آياسين.

خوني رقص

مون انفادوس کي پاڻ سان گڏ جهوپڙيءَ ۾ هلڻ جو چيو.
”انفادوس!” مون ويهندي ئي چيو” مان توکي ڪجهه چوڻ ٿو چاهيان”.
“چئو منهنجا آقا!”
“ خبر پئي ته هيءَ ٽواله ته وڏو ڪو ظلم شخص آهه”
”توهان بجا فرمايو سرڪار! ٽواله جهڙو ظلم شخص دنيا جي ڪابه عورت ڄڻي ئي نٿي سگهي. توهان اڄ رات ڏائڻن جو ناچ ڏسندئو جتي ڪيترن ئي ماڻهن کي “ باغي” ۽ “جادوگر “ هجڻ جا ڪوڙا الزام هڻي قتل ڪيو ويندو. ٽواله کي جيڪڏهن ڪنهن جي ڪا ملڪيت يا جائداد اک ۾ هوندي، يا ڪنهن جي زال پسند اچي ويس، يا ڪنهن مان ڪنهن بغاوت جو ٿورو به شڪ هوندس ته گگول يا ان جون شاگردياڻيون انهن کي اچي سنگهنديون ۽ ٽواله موقعي تي ئي انهن کي قتل ڪرائي ڇڏيندو. اڄ رات به هزارين بيگناهه موت جي گهاٽ هليا ويندا، ممڪن آهي ته منهنجو وارو به اچي وڃي ۽ مان به بيگناهه ماريو وڃان ڇو ته مان پنهنجي سپاهين ۾ هردل عزيز آهيان. مان سوچيان ٿو ته انهن ظالمن جي ڪري هيءَ ڌرتي ڦاٽي ڇو نه ٿي پوي. چوندا آهن، ظلم قائم رهڻو آهي پر ظالم نه، پرهت ته يار ظلم ۽ ظالم ٻئي قائم آهن. هنن کي ڄڻ ته ڪاپرواهه ئي ناهي”.
”اگر ائين آهي انفادوس! ته توهان مڙئي مظلوم ملي ڪري انهيءَ ٽواله کي قتل ڇو نٿا ڪري ڇڏيو”
”ان مان ڪو فائدو ناهي منهنجا آقا! اگر ڪنهن بغاوت ۾ ٽواله ماريو به ويو ته ان کانپوءِ سندس پٽ سڪارگا تخت نشين ٿيندو. ٻڌوڪونه اٿئي ته ڏاچي هڻي ڏهه ته توڏي هڻي تيرهن وانگر سڪارگا حرامي ته پنهنجي پيءُ کان ٻه رتيون ڪسر ئي ظالم آهي. ها! باقي ايماٽو نه ماريو وڃي ها ته، يا ان جو پٽ اگنوسي زندهه هجي ها ته پوءِ ٻي ڳالهه هئي. ليڪن افسوس اهي ٻئي مارجي ويا”.
”اهو توکي ڪنهن ٻڌايو ته اگنوسي مري چڪو آهي”. ڪنهن منهنجي پٺيان چئي ڏنو. مڙي ڏٺم ته اهو امبوپا هو.
“تون ڪير ٿيندو آهي سچائيءَ کان انڪار ڪرڻ وارو ؟” انفادوس کي امبوپا جو وچ ۾ ورنديءَ ڏيڻ سٺو نه لڳو هو.
“جيڪڏهن توهان ٻڌڻ چاهيو ته مان توهان کي هڪ ڪهاڻي ٻڌايان” امبوپا چيو، “ڪيترائي سال ٿيندا جو ڪوڪوآنه جو بادشاهه ايماٽو ماريو ويو هو ۽ ان جي راڻي پنهنجي اڪيلي پٽ کي کڻي ڪنهن پاسي هلي وئي هئي”.
“ها، بلڪل سهي آ”.
”۽ چوندا آهن ته ايماٽو جي بيوهه ۽ اگنوسي انهن برف پوش پهاڙن ۾ وڃي مري ويا”.
“ها، اهو به سچ آهي”
“ ليڪن ائين ناهي منهنجا بزرگ! اگنوسي ۽ ان جي امڙ مري ڪونه ويا هئا.
انهن برف پوش پهاڙن کي پار ڪري ورتو هو ۽ اهي ٻئي ماءُ پٽ برپٽ بيابان ۾ ڀٽڪي رهيا هئا جو انهن کي هڪڙو خانه بدوشن جو قافلو ملي ويو، ٻئي انهيءَ قافلي ۾ شامل ٿي ويا ۽ انهن سان بيابان جي ٻئي طرف اچي نڪتا هئا”.
“اهي هوائي ڳالهيون توکي ڪنهن ٻڌايون آهن؟”
“ ٻڌو ته سهي! ٻئي ماءُ پٽ پوءِ ڀٽڪندا ڀٽڪندا ان جڳهه تي اچي پهتا جتي آمازولو قبيلو آباد آهي ۽ هي قبيلو به ڪوڪوآنه جي قبيلي جي هڪڙي شاخ آهي. انهن هنن ٻنهيءَ ماءُ پٽن تي هٿن جون ڇانئون ڪري ڇڏيون ۽ پوءِ اهي ٻئي اتي ئي رهڻ لڳا. ڪجهه وقت کانپوءِ اگنوسي جي امڙ گذاري وئي ۽ اگنوسي پوءِ آواره گردي ڪرڻ لڳو ۽ هلندو گهمندو اچي سفيد چمڙي وارن ماڻهن جي ملڪ پهتو. جتي رهي ان سفيد چمڙيءَ وارن ماڻهن جا قائدا، قانون ۽ انهن جي تهذيب سکي”.
”واهه! ڏاڍي مزيدار ڳالهه ٻڌايئي”. انفادوس جي منهن تي خوشيءَ جي مرڪ ترڻ لڳي. “ وڏي عرصي تائين اگنوسي سفيد ماڻهن سان رهيو. ليڪن پنهنجي ماءُ جي ٻڌايل ڳالهين کي هڪ پل لاءِ به نه وساريائين. پنهنجي اباڻي گهر کي ڏسڻ جي شديد آرزو هن جي دل ۾ هر وقت ڪرموڙيندي رهي. ليڪن وطن پهچڻ جي ڪا صورت ئي نظر نٿي آيس. نيٺ وڏي عرصي کانپوءِ هن جي اها آس پوري ٿيڻ جو وقت به اچي ويو. ان جي ملاقات چند سفيد انسانن سان ٿي، جيڪي انهيءَ اڻڄاڻ ملڪ ڏي سفر ڪرڻ جو ارادو ڪري چڪا هئا. اگنوسي انهن ماڻهن سان وڃي گڏيو، اهي هڪڙي سفيد چمڙي واري ماڻهوءَ جي ڳولا ڪندا ڪندا، ساڙيندڙ صحرا پار ڪندا، برف پوش پهاڙن کي لتاڙيندا اچي ڪوڪوآنه پهتا. جتي هنن جي ملاقات توهان سان ٿي”.
”مون سان؟. اهو ڇا پيو چوين؟ ڪٿي چريو ته ڪونه ٿي پيو آهين؟” انفادوس حيرت مان چيو.
“توهان مون کي پاڳل ٿا سمجهو؟ ته ان جو ثبوت مان توهان کي هاڻي جو هاڻي، اتي ئي ٿو ڏيان. منهنجا عزيز چاچا! مان ئي اهو بدنصيب اگنوسي آهيان، ڪوڪوآنه جي تخت ۽ تاج جو حقيقي وارث” ۽ امبوپا هڪ جهٽڪي سان پنهنجي چيلهه جي چوڌاري ڪپڙو هٽائي پري ڪري ڇڏيو.
“هي ڇا آهي؟ سڃاڻو ٿا هن نشان کي ؟” امبوپا پنهنجي چيلهه طرف اشارو ڪيو جتي هڪ نانگ جي تصوير اڪريل هئي. تصوير ائين هئي جو هڪڙو نانگ امبوپا جي چيلهه جي چوڌاري وڪڙ هڻيو ويٺو هو ۽ ان جي پڇڙي امبوپا جي ناف وٽ پنهنجي ئي وات ۾ پيل هئي.
انفادوس حيرت مان امبوپا طرف ڏٺو. ڪجهه دير سڪتي جي عالم ۾ رهيو ۽ پوءِ امبوپا جي سامهون سجدي ۾ هيلو ويو.
”ڪوم،،ڪوم” هن سلام ڪيو. منهنجا ٻچڙا، منهنجي مقتول ڀاءُ جي نشاني! تون ئي ته ڪوڪوآنه جو حقيقي تاجدار آهين”.
“اٿو چاچا! مان هن وقت بادشاهه ناهيان. ليڪن خدا چاهيو ته توهان ۽ هنن دوستن جي مدد سان جلد ئي مان ڪوڪوآنه جو بادشاهه بنجي ويندس. ليڪن گگول به سچ چيو هو ته هن ملڪ ۾ رت جون نديون وهنديون ۽ ان رت ۾ گگول جو پنهنجو رت به شامل هوندو، جيڪڏهن ان جي جسم ۾ ڪو رت آهي ته ، گگول جي چُرت تي ٽواله منهنجي پيءُ کي قتل ڪيو هو ۽ اها ئي ڏائڻ هئي جنهن منهنجي ماءُ کي تڙپي تڙپي مرڻ لاءِ برف پوش پهاڙن طرف ڌڪي ڪڍيو هو. مان ان کان بدلو ضرور وٺندس ڇو جو:
“شهيد جو رت چوي ٿو قاتل! ڦڙي ڦڙي جو حساب ٿيندو”.
۽،
منهنجي سيني ۾ انتقام جي باهه جا ڀڀڙ ڀڙڪي رهيا آهن، جيڪي ٽواله ۽ گگول جي خون سان ئي وسامندا.
انفادوس! ڇا تون منهنجي هٿ تي هٿ رکي قسم کڻين ٿو ته هر مشڪل ۾، ۽ ٽواله جو تختو اونڌو ڪرڻ ۾ منهنجو ساٿ ڏيندين؟ يا تون ٽواله جو طرفدار ٿيندين؟ مان تنهنجو فيصلو هاڻي جو هاڻي ٻڌڻ ٿو چاهيان”.
انفادوس ڳچ دير سوچيندو رهيو، پوءِ ان امبوپا ( هاڻ اسان هن کي اگنوسي چونداسين) جو هٿ پنهنجو هٿ ۾ ورتو.
“اگنوسي منهنجا ٻچا! مان مرندي دم تائين تنهنجو ساٿ ڏيندس، هنن هٿن، جڏهن تون ننڍڙو ٻچڙو هئين، تڏهن توکي کيڏايو، کارايو، پياريو، پاليو، نپايو هو. هاڻي هيءَ ئي هٿ توکي پنهنجو جائز حق وٺي ڏيندا.”
“انفادوس! اگر منهنجي فتح ٿي ته ڪوڪوآنه ۾ مون کان پوءِ سڀ کان وڌيڪ عزت تنهنجي هوندي، اگر مون کي ناڪامي پلئه پئي ته پوءِ ٻئي گڏ ماريا وينداسين”.
“۽ توهان سفيد انسانو! “ اگنوسي اسان سان مخاطب ٿيو “ ڇا توهان به منهنجو ساٿ ڏيندو؟ ۽ ا ن جو صلو مون کان ڇا وٺندئو؟ چمڪندڙ پٿر؟ اگر مون کي ڪاميابي نصيب ٿي ته مان توهان سان واعدو ٿو ڪريان ته جيڪي به پٿر توهان کي کپن سي توهان کڻي وڃي سگهو ٿا”.
مون اگنوسيءَ جي ڳالهين جو هنري ۽ گڊ کي ترجمو ڪري ٻڌايو.
“هن کي چئو” هنري چيو “ تو اسان کي غلط سمجهيو آهي، اگر دولت ملي به وئي ته خير وٺڻ کان انڪار اسان به ڪونه ڪنداسين پر ڪوبه ماڻهو فقط دولت لاءِ پنهنجي جان جوکي ۾ نه وجهندو آهي، سرن جا سودا مقصدن لاءِ ٿيندا آهن، پر مان صرف پنهنجي طرفان ٿو چوان ته مان شروع کان ئي امبوپا کي پسند ڪندو رهيو آهيان، جنهن اڄ تائين هر تڪليف ۽ مصيبت ۾ اسانجو ساٿ پئي ڏنو آهي. تنهنڪري مان هن جو ڀرپور ساٿ ڏيندس ۽ سچ پڇو ته منهنجي سڀ کان وڏي خواهش به اهائي آهي ته ٽواله جهڙي ظالم جو خاتمو ڪيو وڃي.
ڪوارٽرمين! تون ۽ گڊ ڇا ٿا چئو؟”
“ مان امبوپا سان گڏ آهيان” گڊ ڇا تيءَ تي هٿ هڻندي چيو” اها خودغرضي ٿيندي جو اسين پنهنجي ساٿيءَ کي ڏکئي وقت ۾ ڪم نه اچي سگهون. ليڪن يار هن کي چئو ته هاڻ مون کي پنهنجي پتلون پائڻ جي ته اجازت ڏئي”.
مون هنري ۽ گڊ جي فيصلي کان اگنوسيءَ کي آگاهه ڪيو.
“مان اوهان ماڻهن جو اهو احسان زندگيءَ ڀر نه وساريندس پر ميڪو ميزن! تنهنجو ڇا ارادو آهي؟ هو مون سان مخاطب ٿيو.
“امبوپا! منهنجو مطلب آهي ته اگنوسي! مون کي انقلاب ۽ رتوڇاڻ پسند نه هوندا آهن ۽ هونئن مان ٿورو بزدل به آهيان ( اهو ٻڌي اگنوسيءَ مسڪرايو) ليڪن مان پنهنجن دوستن سان گڏ آهيان. تو اسان کي هر مصيبت ۾ ساٿ ڏنو آهي ۽ هاڻ، منهنجو وارو آهي. هاڻ تون منهنجي وفا ڏسجانءَ اسان ته اهي ماڻهو آهيون جن جو هر وقت سنگت سان سرُ لڳي. سنگت ۾ مرڪي مرڻ ته ڪو اسان کان سکي. پر مان هڪڙو واپاري به آهيان ۽ منافعي جي حوالي سان اڳ ۾ ئي سوچيندو آهيان. تنهنڪري تو کان ان ڳالهه جو هاڻي ئي واعدو ٿو وٺان ته جيڪڏهن تون ڪامياب ٿي بادشاهه بڻجي وئين ته تون اسان جي مدد جي صلي ۾ اسان کي سليماني خزاني تائين رسائيندين ۽ ان ڳالهه جي اجازت به ڏيندين ته سليماني خزاني مان جيترا به هيرا جواهر اسان کي کپندا اهي کڻڻ ڏيندين ۽ ٻي ڳالهه ته توکي خبر آهي ته اسان هنري جي ڀاءُ جي ڳولا ۾ آيا آهيون ۽ تون ان جي ڳولا ۾ اسان جي ڀرپور مدد به ڪندين”.
“ اهو واعدو آهه ميڪوميزن!” اگنوسي چيو “ باقي ٿورڙو ترس ته هنري جي ڀاءُ جي باري ۾ هاڻي جو هاڻي ئي ٿا معلوم ڪري وٺون. انفادوس! توکي منهنجي چيلهه جي چوڌاري ويڙهيل نانگ جو قسم آهي ته سچ ٻڌائجانءَ ته ڪو سفيد چمڙيءَ وارو ماڻهو اسان کان اڳي به ڪوڪوآنه ۾ آيو هو ڇا؟”
“نه اگنوسي”
“ڀلا تو ڪنهن جي واتان ڪنهن سفيد چمڙيءَ واري ماڻهو جي باري۾ ڪڏهن ڪو ذڪر، ڪا ڳالهه ٻڌي، جيڪو هن ملڪ ۾ آيو هجي؟”.
“اگر اهڙي ڳالهه هجي ها ته اگنوسي! منهنجي علم ۾ ضرور اچي ها”.
“ميڪوميزن! ٻڌئي “ اگنوسي چيو.
هنري هڪ ٿڌو ساهه کڻيو ۽ نااميدي مان چوڻ لڳو “ منهنجو خيال آهي ته هو هيستائين پهچي ئي نه سگهيو هوندو. ته معنيٰ هن وقت تائين جي اسان جي ڀڄ ڊڪ ئي اجائي وئي... پر خير، جيڪا خدا جي مريضي”.
“پريشان نه ٿيءَ دوست! رک مولا تي، رب وڏو مهربان ۽ ٻاجهارو آهي.” ۽ پوءِ مون رنجيده سلسلي جي ڳالهين کي ختم ڪرڻ لاءِ موضوع مٽايو ۽ اگنوسيءَ سان مخاطب ٿي پڇيو “ موروثي سلسلي ۾ پيءُ جي مرڻ بعد بادشاهه سڏائڻ ته سولو آهي پر ايڏي مدت کان وٺي جڏهن ٽواله پنهنجو سڪو ڄمايو ويٺو آهي، ته پوءِ تون ڪئين بادشاهه بڻجي سگهندين؟ ڪا تدبير آهي تنهنجي دماغ ۾؟”.
”نه ميڪو ميزن!” اگنوسيءَ چيو “ انفادوس! تنهنجي دماغ ۾ ڪا اهڙي تدبير اچي ٿي؟”.
“اگنوسي! اڄ رات ڏانئڻن جو رقص ٿيندو. هزارين ماڻهو گگول ۽ انجي شاگردياڻين جي اشاري تي قتل ڪيا ويندا. ان خوني کيل کان ظاهر آهي ته خدا جي خلق خفا ٿيندي. انهن جون دليون ٽواله جي ظلم خلاف غيض ۽ غضب سان ڀرجي وينديون. ان وقت مان ڪوڪوآنه جي برسر اقتدار هستين سان ڳالهه ٻولهه ڪندس ۽ انهن کي اهو ٻڌائڻ لاءِ ته حقيقي بادشاهه تون ئي آهين. مان انهن کي هتي وٺي ايندس. مون کي يقين آهي ته سڀاڻ سج لٿي کان اڳ ئي اڍائي هزار نيزا توهان جي دشمن جو سينو چيرڻ لاءِ بيچين هوندا. هاڻ مون کي اجازت ڏيو. رات ڏانئڻن جي ناچ کانپوءِ مان ۽ گڏوگڏ توهان به جيڪڏهن زندهه رهياسين ته مان توهان سان هتي ئي ملندس”.
ان وقت ٻاهران اچي ڪنهن ٻڌايو ته بادشاهه جا سفير ملڻ آيا آهن. جن کي اندر اچڻ جي اجازت ڏني سين، ته ٻه ٽي ڄڻا جنگي ڪهاڙا ۽ سنهڙين زنجيرن سان جڙيل زرهون کڻي اچي حاضر ٿيا.
“هي تحفا اسان جي بادشاهه ستارن کان پهتل مقدس مهمانن جي خدمت ۾ پيش ڪرڻ لاءِ موڪليا آهن.” هڪ شخص ڪهاڙا ۽ زرهون اسان جي خدمت ۾ پيش ڪيون.
“اسان طرفان بادشاهه سلامت جو شڪريو ادا ڪجو” مون تحفا قبول ڪندي چيو. سفيرن کي موڪل ڏئي اسان رزهن جو معائنو ڪرڻ شروع ڪيو. انهن تي زنجيرن جو اهڙو ته خوبصورت ۽ باريڪ ڪم ٿيل هو. جهڙو اڄ تائين اسان جي نظرن مان نه گذريو هو. اهي اهڙيون ته ملائم هيون جو جيڪڏهن انهن مان ڪنهن هڪڙي رزهه کي به زمين تي ڍير ڪري رکجي ته ڪوبه ماڻهو ان کي ٻنهي هٿن جي ٻڪ ۾ لڪائي سگهي ٿو.
“انفادوس! هي رزهون توهان جي ملڪ جون ٺهيل آهن.” مون پڇيو.
“نه منهنجا سائين! اهي اسان جا وڏڙا خبر ناهي ڪٿان کڻي آيا هئا. جيڪي باقي وڃي ڪجهه بچيون آهن. جن کي شاهي خاندان کانسواءِ ڪير به استعمال نٿو ڪري سگهي. هي هڪڙا جادوئي ڪوٽ آهن. جن کي جسم تي پهريو وڃي ته هنن جي هوندي ڪو به هٿيار جسم تي اثرانداز نٿو ٿي سگهي. لڳي ٿو ته ٽواله توهان کان يا ته تمام خوش آهي يا ته صفا ڊڄي ويو آهي. تڏهن ته اهڙا قيمتي ڪوٽ توهان جي خدمت ۾ پيش ڪيا اٿس”. اهو سڄو ڏينهن اسان گنوسيءَ جي معاملي تي ڳالهه ٻولهه ڪندي گذاريو. ۽ جڏهن سج پنهنجون اکيون ٻوٽيون ته ميدان هزارين شمعن ۽ مشعلن سان جرڪي اٿيو ۽ اسان بيشمار ڀاري قدمن جو آواز ٻڌو. جيڪو انهن سپاهين جي قدمن جو آواز هو. جيڪي ڏائڻين جي خوني رقص ۾ شريڪ ٿيڻ لاءِ ميدان ڏانهن وڌي رهيا هئا. جڏهن چنڊ چڙهيو ته انفادوس پوريءَ طرح مسلح ٿي ويهارو سپاهين جي جٿي سان ميدان ڏانهن هلڻ لاءِ تيار ٿي آيو. جنهن جي مشوري تي اسان پنهنجين قميسن جي هيٺان رزهون پهري ڇڏيون. مون ۽ گڊ کي ته پنهنجي پنهنجي رزهه ويڪري پئي لڳي پر هنريءَ جي جسم تي مڪمل فٽ اچي وئي. پستول ڪارتوسن سان ڀري اسان پنهنجين چيلهين سان قميسن اندران لٽڪائي ڇڏيا ۽ ٽواله جا پيش ڪيل ڪهاڙا هٿن ۾ کڻي انفادوس سان گڏ هلڻ لڳاسين.
اسان ان ئي ميدان تي پهتاسين، جتي صبح جو ٽوله سان ملاقات ٿي هئي. سڄو ميدان ماڻهن سان کچاکچ ڀريل هو. سپاهين جي هر ڏهه هزار دستي جي وچان اچ وڃ لاءِ رستو ڇڏيل هو. ايڏي خلق جي هوندي به ميدان ۾ مڪمل سناٽو ڇانيل هو. جيستائين به نگاهن جا پوپٽ اڏاڻا پئي. ان حد تائين چانڊوڪيءَ ۾ جهڙو نيزن جي چمڪندڙ نوڪن جو جهنگل هجي.
“انفادوس! ڇا هن وقت ڪوڪوآنه جو سمورو فوجي لشڪر هت اچي جمع ٿيو آهي؟”. پڇيو مانس.
“نه منهنجا سائين! اها ته سڄي لشڪر جي چوٿائي به ڪانهي. ايندڙ سال وري ٻي چوٿائي حصو هتي گهرايو ويندو. اهو ان ڪري ته جيئن خوني کيل جي ڪري ڪو ممڻ نه مچي پوي”.
“اهي سڀئي ماڻهو ڀلا چُپُ چاپ ڇو آهن؟” گڊ پڇيو.
“ڇا ٿو پڇي واڳون؟” مون ترجمون ڪري ٻڌايس.
“جن ماڻهن مٿان موت جو سايو لامارا ڏيندو هجي، اهي ويچارا ته خاموش ئي هوندا نه” انفادوس جواب ڏنو.
“ڇا تمام گهڻا ماڻهو قتل ڪيا ويندا؟”.
“تمام گهڻا... وڏي پئماني تي، اصل بيشمار”.
“ائين پيو لڳي ته “هنري چيو” اسين ماڻهو ڄڻ ته روم جي ڪنهن ٿيٽر ۾ شريڪ آهيون”.
“ڪاش! پاڻ هتي نه اچون ها”. گڊ جي واتان نڪتو.
“انفادوس!” مون پڇيو “ ڇا اسان جون زندگيون به خطري ۾ آهن؟”
“ ڪا خبر ناهي منهنجا سائين! مون کي ڳڻتي آهي ته پاڻ به محفوظ ناهيون. اگر اڄوڪي رات خير خوبيءَ سان گذاري وئي ته سڀاڻ پاڻ سان وڏو لشڪر گڏ هوندو”.
ڳالهيون ڪندا ڪندا وڃي ٽواله جي محل نما جهوپڙي جي در تي پهتاسين، جتان ڪجهه ماڻهو ٻاهر نڪتا.
“ منهنجا سائين! اهي ٽواله، سڪارگا ۽ گگول آهن ۽ انهن جي پٺيان جلاد اچي رهيا آهن”. انفادوس انهن ڊزن کن ماڻهن جي جٿي طرف اشارو ڪندي ٻڌايو. جلادن جا قد غير معمولي طور ڊگها هئا جن جي هڪ هٿ ۾ نيزا ۽ ٻئي هٿ ۾ ڪهاڙا هئا. ٽواله وچ ۾ ٽپائي تي ويهي رهيو. گگول ان جي قدمن ۾ وڃي ويٺي ۽ جلاد ڪنڌ جهڪائي ٽواله جي پٺيان بيهي رهيا.
“ خوش آمديد سفيد انسانو”. ٽواله اسان سان مخاطب ٿيو.” ويهي رهو جو رات ننڍي ۽ ڪم وڌيڪ آهن. ان لاءِ اسان کي پنهنجو وقت اجايو نه وڃائڻ گهرجي. توهان وڏا خوش نصيب آهيو جو توهان اڄ ڏائڻين جو رقص ڏندئو. ڏسو! هُن پاسيءَ ڏسو!” هن پنهنجي هڪ ئي اک سان سپاهين طرف اشارو ڪيو. “ توهان ستارن جي دنيا ۾ اهڙو نظارو ڪڏهن به نه ڏٺو هوندو. ڏسو! هر اهو شخص جنهن جي به من ۾ مير آهي، ڪيئن نه بريءَ طرح ڪنبي رهيو آهي”.
“شروع ڪريو. شروع ڪريو” گگول پنهنجي تيز ۽ انتهائي بيسري آواز ۾ چوڻ شروع ڪيو.” جلدي ڪيو گدڙ بک کان اوناڙ ڪري رهيا آهن. شروع ٿيو”.
چوطرف گهري خاموشي ڇانئجي وئي. اهڙي خاموشي جيڪا وڏي ڪنهن طوفان جو پيش خيمو هوندي آهي. ٽواله پنهنجو نيزو بلند ڪيو ته ان سان گڏ ويهه هزار نيزا به اڀا ٿي ويا. ۽ ائين معلوم ٿي رهيو هو ته اهي ويهه ئي هزار ئي ڄڻ ته هڪ جان هجن. پوءِ زمين تي دڙها لڳا اهو عمل ٽي دفعا ورجايو ويو. پوءِ ڪٿان دور کان ڪنهن اڪيلي آواز ترانو ڳائڻ شروع ڪيو. جنهن جا ٻول ڪجهه هئين هئا ته:
“دنيا ۾ قدم رکڻ واري انسان جو انجام ڪهڙو آهي؟”۽ ويهه ئي هزار سپاهين مان آواز آيو “موت”.
آهستي آهستي ڪيترائي ئي آواز تراني ۾ شامل ٿيندا ويا، ۽ سڀ سپاهي ڪورس جي انداز ۾ گيت ڳائڻ لڳا. هاڻ منهنجي لاءِ گيت جا ٻول سمجهڻ مشڪل هو. بس مڙئي اندازو لڳايم ته اهو ڪو جنگي ترانو هئو. ڀلا عشق محبت جو گيت ۽ ههڙي ڌُنَ اهو ٿي سگهي ٿو؟ پڪ ئي پڪ اهو ڪو جنگي ترانو هو جنهن جا پڙاڏا چوطرف گونجي رهيا هئا.
هڪ دفعو وري خاموشي ڇانئجي وئي.
ٽواله پنهنجو نيزو بلند ڪيو ته ڪيترن ئي قدمن جو گڏيل آواز اچڻ لڳو ۽ لشڪر جي وچان عجيب غريب ۽ هيبتناڪ پاڇا بيتحاشا ڊوڙندا اسان طرف اچڻ لڳا. جڏهن اهي ويجها پهتا ته ڏٺو سون ته اهي ڪراڙيون رنون هيون جن جا سفيد وار پٺيان مڇي جي پرن جهڙا ڏسڻ ۾ اچڻ لڳا جيڪي انهن جي ڪلهن وٽ ڦڙڪي رهيا هئا. انهن جي چهرن تي سفيد ۽ زرد رنگن جون لڪيرون نڪتل هيون، چيلهين جي چوڌاري انساني هڏين جون مالهائون لڙڪي رهيون هئن ۽ پٺيءَ تي چوٽي نانگ جي ڦڻ وانگر جهولي رهي هئن، جيڪي پنهنجي هٿن ۾ ننڍڙا ترشول کڻي آيون هيون. اهي ڪراڙيون ڏهه ڄڻيون هيون جيڪي اسان جي سامهون اچي بيهي رهيون. انهن مان هڪ جيڪا سڀني جي اڳيان بيٺل هئي. تنهن پنهنجو ترشول گگول طرف وڌائيندي چيو ته “ مقدس ماءُ! اسين حاضر آهيون”.
“ڏاڍو سٺو” گگول چيو “ ڇا توهان جون اکيون ايڏيون تيز آهن جو توهان انڌيري ۾ به ڏسي سگهو؟”.
“او مقدس ماءُ! اسان جون اکيون ايڏيون ئي تيز آهن”.
“توهان جي سنگهڻ جي قوت بيدار آهي؟ ڇا توهان اهڙو رت سنگهي ۽ سڃاڻي سگهو ٿيون جنهن ۾ شيطاني قوت ملي وئي هجي، جيڪا بادشاهه جي خلاف سازش جا ڄار وڇائيندي هجي، توهان ديوتائين جي مرضي پوري ڪرڻ لاءِ تيار آهيو؟ جو توهان منهنجي علم جو کاڌو، کاڌ و آهي ۽ منهنجي جادوءَ جو پاڻي پيتو آهي؟”.
“اسين تيار آهيون مقدس ماءُ”
“ته پوءِ دير نه ڪريو هنن جلادن جا نيزا ۽ هي سفيد انسان تماشو ڏسڻ لاءِ بيچين آهن”. وحشي دانهن سان اهي بدصورت ڪراڙيون وٺي ڀڳيون سندن چيلهه جي چوڌاري ٻڌل انساني هڏين جيان مالهائن جي بي سري کڙ کڙ کان اسان جون دليون لرزي اٿيون. اسان جون نگاهون هنن ۾ هيون، هو سڌيون لشڪر ۾ هليون ويون. فوجين جي هڪ دستي وٽ پهچي اهي ڄمي بيهي رهيون. ۽ پوءِ لاٽون وانگر تيزيءَ سان گول ڦرڻ لڳيون اسان جون اکيون حيرت کان ڦاٽي ويون. پوءِ انهن رڙيون ڪرڻ شروع ڪيون ته “ اسان سنگهي ورتو. اسان سنگهي ورتو، اهو ويجهو بيٺو آهي. جنهن پنهنجي ماءُ کي زهر ڏنو هو ۽ بادشاهه سان نفرت ٿو ڪري”. پوءِ وري تيزيءَ سان نچڻ لڳيون. ايستائين جو انهن جي وات مان گڦ وهڻ لڳي، انهن جون اکيون وحشيانه طور ٻاهر نڪري آيون. انهن جو انگ انگ ٿڙڪڻ لڳو ۽ پوءِ هڪ جهٽڪي سان ڪنهن بت وانگر بيحس وَ حرڪت ڄمي بيهي رهيون، ۽ پنهنجو نڪ مٿي ڪري شڪاري ڪتن وانگر فضا کي سنگهڻ لڳيون. انهن هڪ دستي جي سامهون هلڻ شروع ڪيو. ماڻهن ڊڄي کين رستو ڏنو ۽ اسان جون ڊپ ۾ ورتل نگاهون انهن جو پيڇو ڪنديون رهيون. انهن جي اڳواڻ گهڙيءُ لاءِ بيٺي ۽ پنهنجو ترشول اڀو ڪري اڳتي وڌي. ٻه ٽي قدم ٻيا به وڌي ۽ هتي اچي ڀيانڪ رقص جي پڄاڻي ان صورت ۾ ٿي جو ان ڏائڻ هڪڙي چيخ سان گڏ ئي ڇلانگ لڳائي وڃي سامهون بيٺل هڪڙي سپاهيءَ کي پنهنجي ترشول سان ڇهيو سپاهيءَ جي ويجهو بيٺل ٻئي ساٿي انهيءَ کي پڪڙي اسان طرف گهليندا آيا. اهو سپاهي وات سان ڪڇيو پڇيو ته ڪونه پر اسان ڏٺو ته پنهنجو پاڻ کي آزاد ڪرائڻ جي سرٽوڙ ڪوشش ڪري رهيو هو. ان جي هٿن جون آڱريون جن مان نيزو ڇڏائي ويو هوس، مردي جيان ڀڪوڙجي ويون هئس.
اسان جي پٺيان ٻه جلاد ان جو استقبال ڪرڻ لاءِ اڳتي وڌيا. ۽ انهن سپاهين جيڪي ان مجرم کي گهلي آيا هئا، جلادن حوالي ڪري واپس دستي ڏانهن موٽ کاڌي.
“ان کي قتل ڪري ڇڏيو” ٽواله حڪم ڪيو.
“ان کي قتل ڪري ڇڏيو” گگول دانهن ڪئي.
“ان کي قتل ڪري ڇڏيو” سڪارگا پنهنجي مڪروهه آواز ۾ چيو.
اڃان انهن ٽنهي جا آواز پوريءَ طرح ادا به نه ٿيا هئا جو هيءَ ظالمانه فعل پنهنجو انجام به پائي چڪو هو. هڪ جلاد پنهنجو نيزو سپاهيءَ جي سيني ۾ ٽنبي ڪڍيو. سپاهي هڪ آهه سان گڏ زمين تي ڪري ڦٿڪڻ لڳو، جو ٻئي جلاد پنهنجو ڀاري گرز بلند ڪيو ۽ پوريءَ قوت سان ڦٿڪندڙ سپاهيءَ جي مٿي تي وهائي ڪڍيو “ کڙاڪ” جو آواز آيو ۽ کوپڙي ٽٽي ٽڪرا ٿي وئي ۽ ميڄالو زمين تي وکري ويو. مان وڏي مشڪل سان پنهنجي چيخ کي دٻائي سگهيس، گڊ اکيون بند ڪري ڇڏيون ۽ هنري بيچينيءَ مان پاسا بدلائڻ لڳو.
“اهو ٿيو هڪ” ظالم ٽواله چيو.
لاش کي گهلي پٺيان کلئي ميدان ۾ اڇلايو ويو.
فوراً هڪ ٻئي شخص کي ڪهڻ لاءِ آندو ويو. هي شخص چيتي جي کل پاتل هو، جنهن مان خبر پئي ته هيءَ صاحب جائداد هو. پوءِ ڪجهه سمجهه ۾ نه ايندڙ لفظ چئي ان کي سير وجهي ذبح ڪري ڇڏيائون. جيڪو اسان جي سامهون مئو پيوهو.
“اهي ٿيا ٻه” ٽواله ڳڻڻ لڳو.
“اهي ٿيا ٻه” گگول ڊڪي.
“اهي ٿيا ٻه” سڪارگا به بڪواز ڪئي.
اهڙي طرح هي خوني کيل جاري رهيو ۽ اسان جي پٺيان سئو سپاهين جا رت سان لت پت لاش هڪڙي قطار ۾ رکيا هئا. مون روم جي رومز ٿيٽر جي حوالي سان ٻڌو هو ته اهي سپاهين کي شينهن جي اڳيان اڇلائيندا هئا يا سپاهين کي عجيب غريب هٿيار ڏئي هڪٻئي سان ويڙهائيندا هئا. ليڪن ٽواله جو ايجاد ڪيل هيءَ کيل انتهائي ڀيانڪ ۽ المناڪ هو.
اسان جي قوت برداشت جواب ڏيڻ لڳي ۽ اسين اٿي بيهي رهياسين. ليڪن زوريءَ پڪڙي ويهاريو ويو. رات جو ڏهين وڳي ڏائڻيون ناچ بند ڪري هڪ طرف جمع ٿيڻ شروع ٿيون ۽ اسان سمجهيو ته بس کيل ختم ٿي ويو. پر ائين نه هو. اسان حيرت مان ڏٺو ته گگول پنهنجي جڳهه تان اٿي ۽ بانبڙا پائيندي ميدان ڏانهن وئي.
گگول ناچ شروع ڪيو ۽ عجيب آواز ۾ دانهون ڪندي گول ڦرڻ لڳي ۽ پوءِ اڇل کائي هڪ ديو قامت شخص تي وڃي ترشول رکيائين. جنهن دستي ۾ اهو شخص بيٺو هو، ان مان ماکيءَ جي ماناري وانگر ڀون ڀون شروع ٿي وئي. ان کي به گهلي بادشاهه سامهون آندو ويو ۽ اهو به قتل ڪيو ويو. پوءِ خبر پئي ته اهو ٽواله جو ڀاڻيجو هو ۽ وڏي جائداد جو مالڪ هجڻ سان گڏ ٽواله جي ان جي زال تي به نظر هئي.
“اهي ٿيا هڪ سئو ٽي” ٽواله ڳڻيندو رهيو ۽ گگول نچندي اسان طرف وڌڻ لڳي.
“خدا جو قسم، اها ڏائڻ هاڻ توهان تي به پنهنجو خوني کيل آزمائڻ ٿي چاهي” گڊ کان پنهنجي ڳڻتي لڪائي نه ٿي.
“ ڪهڙيون بيوقوفيءَ واريون ڳالهيون ٿو ڪرين” هنري چيس.
جئين جئين گگول اڳتي وڌندي رهي، منهنجو نسون بيهنديون رهيون. ۽ پيشانيءَ مان پگهر جا ڦڙا وهڻ لڳا. مون پوئتي ڪنڌ ورائي ڏٺو جتي رت ۾ لت پت لاش رکيا هئا ۽ منهنجا هٿ پير سرد ٿيڻ لڳا.
اها نڀاڳي نچندي نچندي اسان جي ويجهو اچڻ لڳي. ويجهو اڃان به ويجهو وڌڻ لڳي. ماڻهو وڏي دلچسپيءَ سان گگول جو ناچ ۽ اسان جي خوفزده چهرن طرف ڏسي رهيا هئا.
“ خدا ڄاڻي، اسان مان ڪنهن جي زندگيءَ جو خاتمو ٿيڻ وارو آهي.” هنري پريشانيءَ مان وڦلڻ لڳو. گگول اڃان به اسان جي ويجهو آئي ۽ مون کي ائين لڳو ته منهنجي دل ڌڙڪڻ بند ڪري ڇڏيندي. گگول اڳتي وڌي منهنجي بلڪل ڀرسان اچي ترشول بلند ڪيو.... ۽ پنهنجي مڪروهه زبان ۾ بڙڪي ۽ اڇل کائي اچي اگنوسيءَ کي پنهنجي ترشول سان ڇهيو.
“ مون ان کي سنگهي ورتو. مون ان کي سنگهي ورتو.. هاهاها.. هي هي هي... هن کي قتل ڪريو. ان کان اڳي جو هن شخص جي ڪري ڪوڪوآنه جي زمين رت ۾ ڳاڙهي ٿي وڃي، اي بادشاهه! هن کي قتل ڪري ڇڏ”.
ميدان ۾ سناٽو ڇانئجي ويو ۽ اسان جي دلين جي ڌڙڪڻ تيز ٿي وئي.
“ ٽواله “ مون همت ڪري اٿندي چيو” هيءَ شخص تنهنجن مهمانن جو ملازم آهي ۽ جنهن به ماڻهوءَ اسان جي ملازم جو رت وهايو ته ان ڄڻ اسان جو رت وهايو ۽ مهمانن سان اهڙو سلوڪ بادشاهه کي زيب نٿو ڏئي مان هن اسان جي ملازم جي جان جي بخشش ٿو چاهيان”.
“جادوگرياڻين جي استاد گگول ان کي سنگهي ورتو آهي. هاڻ هن کي قتل ڪرڻ منهنجو فرض ٿو بڻجي. اي سفيد انسانو! توهان اسان جي ذاتي معاملن ۾ مداخلت نه ڪريو” ٽواله سختي سان چيو.
“ ان کي ڪير به قتل نٿو ڪري سگهي”. مون بلند آواز ۾ ڌمڪي ڏيندي چيو
“هن شخص کي جيڪو به هٿ لائيندو ته اهو قتل ڪيو ويندو”.
“پڪڙيو هنن کي” ٽواله جلادن کي حڪم ڏنو جيڪي اسان طرف وڌڻ لڳا ۽ اگنوسي انهن تي حملي لاءِ نيزو اڀو ڪيو.
“ اتي ئي بيهي رهو جهنگلي ڪتئو” مون ڌمڪي ڏيندي چيو “ اگر اسان جي ملازم جو وار به ونگو ٿيو ته توهان جو هيءَ بادشاهه به صبح جو اڀرڻ وارو سج ڏسي نه سگهندو” ۽ مون پستول ڪڍي ان جي نالي ٽواله جي سيني تي وڃي رکي. هنري پنهنجي پستول جو رخ جلادن ڏانهن ڪيو ۽ گڊ گگول کي نشانو بڻايو بيٺو هو.
“ ها ٽواله ! هڪ دفعو ٻيهر پنهنجو حڪم ورجاءِ ته ڦڦڙ ته ڪڍانءَ”
مون پستول جي نالي ان جي سيني سان دٻائيندي چيو.
“ پنهنجن انهن جادوئي نالين کي پري هٽايو” ٽواله خوفزده آواز ۾ چوڻ لڳو “ مان انهن جادوئي نالين جي ڊپ کان نه پر پنهنجي شرافت جي ڪري توهان جي انهيءَ ملازم جي جان بخشي ٿو ڪريان”.
“هون... هاڻ آئين نه رستي تي” مون چيو” اسين انهيءَ خوني کيل مان تنگ ٿي پيا آهيون ۽ هاڻ آرام ڪرڻ ٿا چاهيون. ڇا ناچ ختم ٿيو؟”
“ها ختم ٿي ويو...” ٽواله بي دليءَ سان چيو ۽ پوءِ لاشن جي طرف اشارو ڪندي جلادن سان مخطاب ٿيو ته “ هنن ڪتن کي کڻي وڃي گدڙن، بگهڙن جي اڳيان ڦٽو ڪريو ته پنهنجو پيٽ ڀرين”.
ٽواله پنهنجو نيزو بلند ڪيو ته تماشاين جا گروهه ميدان ڇڏي موٽڻ لڳا. اسان اٿي ٽواله کي سلام ڪيو. جنهن جو هن جواب ئي نه ڏنو ۽ اسان پنهنجي قيام گاهه طرف روانه ٿياسين. جهوپڙي پهچي ڏيئو ٻاريوسين جنهن جي وَٽ هڪڙي وڻ جي نرم کونئر جي ٺهيل هئي ۽ تيل بدران ان ۾ ڪنهن جانور جي چرٻي استعمال ڪئي ويندي هئي.
“اڄوڪي خوني ناچ مون کي حد کان وڌيڪ پريشان ڪري ڇڏيو آهي”.
هنري ويهندي ئي شرط چيو “ مون تي اگنوسيءَ جي مدد ڪرڻ لازم هئي پر هاڻ مون کي ٽواله سان سخت نفرت ٿي وئي آهي ۽ مان ٽواله خلاف هٿيار کڻڻ وڏو ثواب ٿو سمجهان”.
گڊ چوڻ لڳو ته “ مون لک ڪوشش ڪئي ته پنهنجون اکيون بند رکان پر خدا ڄاڻي ته ڪئين اهي ڪمبخت ٺيڪ انهيءَ مهل کلي ٿي ويون. جنهن مهل ڪوئي بينگناهه قتل پئي ٿيو. اگنوسي توکي اسان جو شڪرگذار ٿيڻ کپي. اڄ جيڪڏهن اسان موقعي تي موجود نه هجون ها ته تون به شهيد ٿي چڪو هجين ها. پر يار هيءَ انفادوس ڪٿي رهجي ويو”.
“ مان اوهان جو اهو احسان زندگي ڀر نه وساريندس” گنوسي چوڻ لڳو” انفادوس به بس ايندو ئي هوندو”
۽ پوءِ اسان پائيپ دکايو ۽ بيچينيءَ سان انفادوس جو انتظار ڪرڻ لڳاسين.

معجزو

رات جي پوئين پهر اسين سمهڻ جو ارادو ڪري رهيا هئاسين جو جهوپڙيءَ ٻاهران ڪنهن جي قدمن جي آهٽ جو آواز اچڻ لڳو. پهريدارن هڪل ڪري ڪجهه ڪجهه پڇيو ۽ مناسب جواب ملڻ تي خاموشي ڇانئجي وئي. قدمن جي آهٽ جو آواز هلندو اچي اسان جي جهوپڙيءَ تائين پڳو، جو انفادوس ڇهن سردارن سميت اچي جهوپڙيءَ ۾ داخل ٿيو.
“ منهنجا آقا! مان اچي ويو آهيان ۽ پنهنجي واعدي موجب هنن ڇهن سردارن کي به پاڻ سان وٺي آيو آهيان. هر سردار جي ماتحت ٽي هزار سپاهي آهن ۽ مون جيڪي ڪجهه ڏٺو يا ٻڌو آهي اهو سڀ هنن کي ٻڌايو اٿم ۽ اگنوسي! هاڻ تون پنهنجي چيلهه جي چوڌاري اڪريل نانگ جي تصوير هنن کي ڏيکار ۽ پنهنجي ڪهاڻي هنن کي ٻڌاءِ ته جئين اهي به فيصلو ڪري سگهن ته اهي تنهنجو ساٿ ڏيندا يا ٽواله جو؟”.
جواب ۾ اگنوسي پنهنجي جسم تان ڪپڙو هٽايو. هر هڪ سردار اڳتي وڌي وڏي غور سان اگنوسيءَ جي جسم تي ٺهيل نانگ ڏٺو ۽ پوءِ خاموشيءَ سان هڪ طرف بيهي رهيو. پوءِ اگنوسيءَ پنهنجي ڪهاڻي شروع ڪئي جيڪا مان پوئين باب ۾ نقل ڪري چڪو آهيان.
“ ڪوڪوآنه جا معزز سردارو!” انفادوس سردار ن سان مخاطب ٿيو “ توهان پنهنجي اکين سان نانگ جي نشانيءَ ڏٺي. پنهنجي ڪنن سان اگنوسيءَ جي درد جو داستان ٻڌو. هاڻ ٻڌايو ته ڇا ٿا چئو؟. اگنوسيءَ جو ساٿ ڏيندئو يا ٽواله جو؟. ٽواله جي ظالم ۽ وهندڙ خون جي ڪري ڌرتي لرزي رهي آهي. اڄ توهان پاڻ به ٽواله جي حوس پرستيءَ ۽ خودغرضيءَ جو نظارو ڏٺو، ڪجهه ٻيا سردار به هئا جن کي مان اڄ هت وٺي اچڻ وارو هوس. ليڪن هن وقت اهي ڪٿي آهن؟. انهن جي لاشن کي هينئر گدڙ ۽ بگهڙ پٽيندا هوندا ۽ اڃا به ٽواله بادشاهه رهيو ته ڪنهن ڏينهن توهان جو به اهڙو ئي انجام ٿيندو”.
هڪ بندري قد ۽ ڏٻري جسم وارو سردا ر جنهن جي مٿي جا وار به سفيد ٿي ويا هئا سو اڳيان وڌيو. “ توهان سچ ٿاچئو انفادوس!“ان چيو” زمين ٽواله جي ظلمن جي بار کان ڪنجهي رهي آهي. اڄ رات مارجي ويلن ۾ منهنجو سڳو ڀاءُ به شامل آهي. ليڪن هي معاملو تمام ڳنڀير آهي ۽ ٻيو ته ڪئين يقين اچي ته جنهن شخص جي حمايت ۾ اسان جا نيزا بلند ٿيندا سو اسان سان دوکيبازي نه ڪندو؟ ظاهر آهي ته وڏو خون خرابو ٿيندو، رت جون نديون وهنديون تڏهن وڃي ڪجهه هڙ حاصل ٿيندو. انفادوس منهنجا ڀاءُ! اگنوسيءَ جي ساٿ ڏيڻ جي صورت ۾ اسان کي پنهنجين زندگين تان هٿ ڌوئڻا پوندا. ستارن کان آيل هي سفيد انسان جن وٽ مڃون ٿا ته وڏو جادو آهي. جيڪي اگنوسيءَ جي ته حفاظت ڪندا جو اگنوسي انهن جي ڇانوَ ۾ آهي. اگر اگنوسيءَ ئي اسان جو حقيقي بادشاهه آهي ته ان جي ثبوت ۾ اسين هنن سفيد انسانن کان ڪا اهڙي نشاني ٿا چاهيون، يا ڪو اهڙو معجزو جيڪو اسان سان گڏ ٻيا ماڻهو به ڏسي سگهن ته جئين اهي به اسان جو ساٿ ڏيڻ لاءِ تيار ٿين ۽ انهن کي به يقين ٿئي ته سفيد انسانن جو جادو انهن سان گڏ آهي”.
“توهان نانگ واري نشاني ته ڏسي چڪا آهيو”. مون چيو.
“رڳو اها هڪڙي نشاني ڪافي ناهي منهنجا آقا! ممڪن آهي ته اهو نانگ ننڍپڻ ۾ ئي ان جي جسم تي هٿرادو ٺهرايو ويو هجي. اسين توهان کان ڪا عجيب غريب ۽ حيرت انگيز نشاني ٿا چاهيون، اسين ڪو اهڙو معجزو ڏسڻ ٿا چاهيون جئين اسان کي به يقين اچي وڃي ته واقعي ئي توهان جي جادوءَ جي زور تي فتح اسان جي ٿيندي”.
ٻين سردارن به ان سان ها ۾ ها ملائي ۽ مون اهو سڀ ڪجهه هنري ۽ گڊ جي اڳيان پيش ڪيو.
“ منهنجو خيال آهي ته اسين هنن کي هڪڙو معجزو ڏيکاري سگهون ٿا.” گڊ وڏي اعتماد سان چيو “ ڪوارٽر مين! هنن کي چئو ته اسان کي سوچڻ لاءِ پنجن منٽن جو ٽائم ڏين”.
مون سردارن کي چيو ته اهي جهوپڙيءَ کان ٻاهر نڪري ويا. گڊ پنهنجي دوائن جو ٿيلهو کولي ان مان هڪ ننڍڙي پاڪيٽ سائيز جنتري ڪڍي.
“ها ته دوستو! سڀاڻ ڪهڙي تاريخ آهي؟” گڊ جنتري جا صفحا اٿلائيندي پڇيو.
“چوٿين جون”. مون ۽ هنري گڏ جواب ڏنو.
“ ته بس ڪم ٿي ويو... هاڻ ٻڌو!” گڊ جنتري پڙهڻ شروع ڪئي “ چار جون وچ گرين ٽائم مطابق رات جو اٺ لڳي پندرهن منٽن تي چنڊ کي گرهڻ لڳڻ شروع ٿيندو، ۽ پورو چنڊ گرهڻ ٿي ويندو جيڪو ٽيناريف، اتر آفريڪا وغيره وغيره جڳهين تي ڏسي سگهجي ٿو. تنهنڪري اهو ئي اسان جو معجزو آهي ڪوارٽرمين! انهن کر دماغن کي چئو ته سڀاڻ اسان چنڊ کان روشني کسي ان کي تئي جهڙو ڪارو ڪري ڇڏينداسين”. تجويز ته معقول هئي پر جنتري جي غلط ٿيڻ جي صورت ۾ اسان جي ارادن جو ته ڇا پر خود اسان جي جنازن نڪرڻ جو به خدشو هو.
”فرض ڪر جيڪڏهن تنهنجي جنتري غلط ثابت ٿي پوي ته پوءِ ؟ هنري گڊ کي چيو جيڪو هڪ ڪاغذ ۾ اکيون وجهو ڪنهن گهري سوچ ۾ گم هئو.
”فرض ڪر؟ اڙي يار هت فرض ڪرڻ جي ڪا گنجائش ئي موجود ناهي. جنتريءَ ۾ جيڪو ٽائم لکيل آهي، ٺيڪ انهيءَ ٽائم تي چنڊ گهرڻ شروع ٿيندو. پنج منٽ اڳتي يا پوئتي سو ٿي سگهن ٿا پر ان سان ڪو فرق نٿو پوي”. گڊ چوڻ لڳو” جنتريءَ ۾ لکيل آهي ته گرهڻ اتر آفريڪا ۾ ڏٺو ويندو ۽ مون کي پورو يقين آهي، جو اڃان مان هاڻ هاڻ حساب ڪري معلوم ڪري ورتو آهي ته هت چنڊ کي گرهڻ رات جو ڏهين وڳي لڳڻ شروع ٿي ويندو جيڪو تقريبن اڌ رات تائين هلندو. ڇا سمجهيئي؟”
“ بحر حال اسان کي قسمت آزمائڻ گهرجي” هنري چيو.
مگر منهنجي دل ٻڏ تر جو شڪار هئي ته جيڪڏهن آسمان تي بادل ڇائنجي ويا ۽ چنڊ لڪي ويو ته پوءِ ؟ ۽ ان جي جواب ۾ منهنجي اکين اڳيان اهڙي ڀيانڪ تصوير ڦرڻ لڳي جو منهنجو سڄو وجود ئي لرزي ٿئي ويو. بحرحال خدا تي ڀروسو رکي اگنوسيءَ کي سردارن کي گهرائڻ لاءِ موڪلي ڇڏيو. اهي آيا ته مون انهن جي سامهون هڪڙي مختصر تقرير ڪئي ته”. معزز سردارو ۽ انفادوس! ٻڌو. اسان پنهنجي طاقتن جو مظاهرو ڪرڻ نٿي چاهيو، جو اهو قدرت جي قانون ۾ دخل به آهي ته دنيا تي وحشيت طاري ڪرڻ جو سبب پڻ، پر جئين ته توهان ضد ڪري رهيا آهيو ۽ هونئن به ٽواله جي ظلمن جي ڪري ۽ گگول جنهن اگنوسيءَ جي جان وٺڻ جي نامنهاد ڪوشش ڪئي هئي، ان کان اسان پاڻ به خفا آهيون، تنهنڪري اسان قدرت جي هن نظام کي ٿوري دير لاءِ درهم برهم ڪري ڇڏينداسين ۽ هڪ اهڙو معجزو پيش ڪنداسين جنهن کي سڄي دنيا ڏسي سگهندي، ته هاڻ هيڏهان اچو”. مان سردار ن کي جهوپڙيءَ جي دروازي تي وٺي چنڊ ڏانهن اشارو ڪري پڇيو ته “ هو ڇا آهي؟”.
“چنڊ”
“بلڪل ٺيڪ، هاڻ ٻڌايو ته ڪوبه فاني انسان انهيءَ چنڊ کي لهڻ کان اڳي چراغ وانگر وسائي دنيا تي اوندهه مسلط ڪري سگهي ٿو؟”
“بلڪل نه منهنجا آقا!” سردار کليا “ ائين ڪرڻ جي ڪنهن بني بشر کي طاقت ئي ناهي، جو چنڊ انسانن کان وڌيڪ طاقتور آهي”.
“ توهان ٺيڪ ٿا چئو مگر مان توهان کي اگاهه ڪرڻ ٿو چاهيان ته سڀاڻ اڌ رات کان ٻه ڪلاڪ اڳ اسان چنڊ کي اونداهو ڪري ڇڏينداسين، جيڪا ان ڳالهه جي شاهدي هوندي ته اگنوسي ئي توهانجو حقيقي بادشاهه آهي، پوءِ ته توهان يقين ڪندئو يا نه؟”
“ ها منهنجا آقا! جيڪڏهن توهان اهڙو معجزو ڏيکاري سگهيا ته اسان اگنوسيءَ سان گڏ هونداسين”. سردار مسڪرائي چيو.
“ ته پوءِ يقين ڄاڻو ته اهو سڀ ڪجهه ٿي ئي رهندو. ستارن کان آيل اسان ٽئي ڄڻا انڪوبو، واڳون ۽ ميڪو ميزن جيڪي چوندا آهيون سو ڪري ئي ڏيکاريندا آهيون. سڀاڻ رات اسان چنڊ کان روشني کسي وٺنداسين. انفادوس! ڇا ٻڌئي؟”
“ها منهنجا آقا! ٻڌم ته سهي پر توهان عجيب ۽ اڻ ٿيڻي ڳالهه ڪري رهيا آهيو، ڌرتيءَ جو پيءُ چنڊ جيڪو پنهنجي پوري شباب تي هوندو. تنهن کي اونداهو ڪرڻ ناممڪن آهي”.
“اسان لاءِ ڪابه ڳالهه ناممڪن ناهي انفادوس!”.
“توهان بجا ٿا فرمايو. اڄ رات ٽواله توهان کي حسينائن جي رقص ڏسڻ جي دعوت ڏني آهي ۽ ان رقص جي شروع ٿيڻ جي ڪلاڪ کانپوءِ سڀ کان وڌيڪ خوبصورت ڇوڪريءَ کي هُنن ديوتائن جي ڀيٽ چاڙهيو ويندو” ۽ پوءِ هن پهاڙن طرف اشارو ڪيو جتان شاهراهه سليمان ختم ٿي ٿئي. “ٽواله جي حڪم سان سڪارگا ان حسين ڇوڪريءَ کي قتل ڪري ڇڏيندو ۽ ان وقت توهان چنڊ کي اونداهو ڪري هڪ معصوم، حسين ۽ بيگناهه ڇوڪريءَ جي جان بچائي سگهو ٿا”.
“ائين ئي ٿيندو” مون مسڪرائي چيو.
“لُوَ کان ڪي ٻه ميل کن پري هڪ پهاڙي آهي. جنهن جي شڪل چنڊ جهڙي آهي” انفادوس ٻڌائڻ لڳو “ اتي منهنجا ۽ هنن سردارن جا دستا تعينات ٿيل آهن، مان ڪوشش ڪري ڪجهه وڌيڪ دستا به اوڏانهن روانه ڪندس، جيڪڏهن توهان جي بقول چنڊ وسامي ويو ته ان اونداهيءَ ۾ توهان کي “لو” مان ڪڍي چنڊ جهڙي پهاڙيءَ تي پهچائيندس. اتي پاڻ محفوظ رهنداسين. جتان ئي ٽواله سان جنگ جوٽينداسين”.
“توهان بلڪل سهي سوچيو آهي” مون چيو “ پر توهان هاڻ ڀلي واپس وڃو ته جيئن اسين پنهنجي جادوئي اسڪيم کي مڪمل ڪري وٺون”.
“دوستو!” سردارن جي وڃڻ کانپوءِ اگنوسيءَ چوڻ لڳو” اوهان ڀلا اهو ڪم پوريءَ پڪ سان ڪري به سگهندئو يا اجائي دعويٰ ڪري رهيا آهيو؟”
“نه امبوپا! منهنجو مطلب آهي اگنوسي! اسين چنڊ کان چانڊوڪي کسي وٺنداسين. ان کي وسائي ڇڏينداسين”.
“ اها ته وڏي حيرت انگيز ڳالهه ٿيندي” اگنوسي چيو “ مان به توهان جي ڳالهه تي يقين نه ڪريان ها، پر مون کي خبر آهي ته توهان کي ڪوڙ ڳالهائڻ جي عادت ئي ناهي، اگر پاڻ ڪامياب ٿي وياسين ته مان توهان سان واعدو ٿو ڪريان ته توهان کي هنن احسانن جو پورو پورو بدلو ڏيندس”.
“اگنوسي! هڪ ٻي ڳالهه جو به واعدو ڪر”_مون مسڪرائيندي چيو
”توهان سان مڙساڻو واعدو آهي ميڪو ميزن! حالانڪه مون توهان جي ڳالهه ٻڌي به ناهي”. هن ڏاڙهي تي هٿ ڦيرائي واعدو ڪيو.
“اگنوسي! مان تو کان ان ڳالهه جو واعدو وٺڻ ٿو چاهيان ته جڏهن تون بادشاهه بڻجي وڃين ته ٽواله جي نقش قدم تي نه هلجانءَ. انهن ڏائڻين جو ناچ بند ڪجانءَ. واعدو ڪر اگنوسي ته انهيءَ ظالمانه رسم جو هميشه هميشه لاءِ خاتمو آڻي ڇڏيندين”.
اگنوسي ڪجهه دير سوچيندو رهيو..
”ميڪو ميزن! “ ان چيو “ اسان ماڻهن جا قانون توهان جي قانونن کان مختلف آهن. اسان وٽ هت انساني زندگيءَ جي ڪا اهميت ئي ڪانهي پر مان توهان سان واعدو ٿو ڪريان ته منهنجي دور ۾ اهو خوني رقص نه ٿيندو. نه وري ڪو بيگناهه قتل ڪيو ويندو.“
”ڏس اگنوسي! پنهنجي ان واعدي تي قائم رهجان”. هنري چيو “ ۽ هاڻ منهنجو خيال آهي ته پاڻ کي ڪجهه دير لاءِ آرام ڪرڻ گهرجي.“
ايڏا ته ٿڪل هئاسين جو ليٽڻ سان ئي ننڊ پئجي وياسين. اگنوسي نه جاڳائي ها ته الائي ڪيڏي مهل تائين ستا پيا هجون ها، ناشتي وغيره کان فارغ ٿي ٻاهر آياسين ۽ آس پاس چهل قدمي ڪرڻ لڳاسين.
“خدا ڪري ته اڄ چنڊ گرهڻ ٿئي” هنري چيو.
“تون آخر شڪ ڇو ٿو ڪرين” گڊ خفا ٿيندي چيو.
“خدانخواسته جيڪڏهن اڄ چنڊ گرهڻ نه ٿيو گڊ!” مون چيو” ته سمجهي ڇڏجانءَ اهي سردار اسان جا سڄا پول پڌرا ڪري ڇڏيندا. پوءِ پاڻ سان ڪهڙي حالت ٿيندي سا تون پاڻ ئي سمجهين سگهين ٿو”.
سج لٿي ئي ٽواله جا سفير اسان کي حسين رقاصائن جو رقص ڏسڻ لاءِ وٺڻ آيا. اسان تڙتڪڙ ۾ ٽواله جون ڏنل زرهون پاتيون ۽ هٿيارن سان ليس ٿي ( اهو انفادوس جو مشورو هو) بظاهر ته وڏي بهادريءَ جو مظاهرو ڪرڻ لڳاسين. پر دلين جو حال ته خدا ٿي ڄاتو. وڃي ڏٺوسين ته بادشاهه جي جهوپڙي جي سامهون وارو ميدان ان وقت ڪوڪوآنه جي اڌ، اگهاڙين رقاصائن سان ڀريو پيو هو. سڀئي رقاصائون گلن ڦلن سان سينگاريون خاموش بيٺيون هيون، هر رقاصا جي هڪ هٿ ۾ کجي جو ٻٽو پن ۽ ٻئي هٿ ۾ جهنگلي ڪنول هو. وچ ۾ ٽواله ۽ انهيءَ جي پيرن ۾ گگول ويٺي هئي، پٺيان سڪارگا ۽ انفادوس باادب طريقي سان بيٺا هئا ۽ ساڄي کاٻي نيزا بردار محافظ بت بڻيا بيٺا هئا ۽ ٽواله وڏي فزا خدليءَ سان اسان جو استقبال ڪيو ۽ پوءِ اگنوسيءَ کي ائين ڏسڻ لڳو ڄڻ ته ان کي ڪچو کائي ڇڏيندو.
“خوش آمديد سفيد انسانو!” ٽواله چيو “ اڄ پاڻ هڪ نئون رقص ڏسنداسين پر سچي ڳالهه ته گذريل رات واري رقص جي ڳالهه ئي ٻي هئي. ان ۾ ڪو شڪ ناهي ته هي رقاص ڇوڪريون انتهائي حسين جميل آهن ۽ انهن جي واتان نڪرندڙ لفظ ماکيءَ ۽ مصريءَ جهڙا هوندا آهن پر هٿيارن جي جهنڪار ۽ وهندڙ خون جي بوءَ حسينائن جي هرادا کان اتم ۽ اعليٰ هوندي آهي. ستارن واسيو! اهي حسينائون جيڪي توهان جي سامهون بيٺيون آهن. تمام خوبصورت آهن. جيڪڏهن توهان انهن کي پنهنجون زالون بڻائڻ چاهيو ته هنن مان جيڪي به چاهيو چونڊي وٺي وڃو اهي منهنجي طرفان توهان لاءِ تحفو آهن”.
ٽواله جي انهيءَ عنايت کان اسين ذرو به متاثر نه ٿياسين. باقي گڊ جيڪو عاشقانه طبيعت جو مالڪ آهي، خوشيءَ مان ان جو چهرو ٽڙي پيو ۽ واڇ گودو ٿي ويس. پر مون سوچيو ته جيڪڏهن گڊ جلد بازيءَ کان ڪم وٺي پنهنجي لاءِ زال چونڊي ورتي ته ڪوڪوآنه جي ماڻهن جي دلين مان اسان جو سڄو رعب تاب نڪري ويندو ۽ پوءِ اهي اسان سان جيڪو سلوڪ ڪندا ان خيال کان ته منهنجا وار ئي ڪانڊارجي ٿي ويا. “ توهان جي وڏي مهرباني” مون تڙتڪڙ ۾ جواب ڏنو” اسين سفيد فام ماڻهو صرف پنهنجي ئي قوم مان شاديون ڪندا آهيون. ان ۾ ڪوشڪ ناهي ته هيءَ حسينائون انتهائي خوبصورت آهن، پر پوءِ به اسين هنن سان شاديون نٿا ڪري سگهون”.
ٽواله طنزيه مرڪيو “ جيڪا توهان جي مرضي باقي اسان وٽ هڪ ڪهاوت مشهور آهي ته ڇوڪري ڇوڪري هوندي آهي، پوءِ چاهي ڪهڙي به هجي. ۽ اها به چوڻي آهي ته جيڪا اک ۾ سا ٻک ۾ ۽ جيڪا چلهه تي سا دل تي. ۽ جيڪا سامهو آهي سا “محبت” پر جيڪا نظر ئي نه اچي سا “ دوکو” هوندي آهي. بحرحال توهان ۽ توهان جي هن ڪاريءَ چمڙيءَ واري ملازم کي به مان خوش آمديد چوان ٿو”. ان اگنوسيءَ طرف اشارو ڪري چيو ته “ اگر گگول جي گذريل رات واري ڪامياب پرک ۾ توهان روڙو نه اٽڪايو ها ته اڄ هيءَ مئل هجي ها”.
“ ان کان اڳ جو تون مون کي مارين ها، مان توکي پورو ڪيو ويٺو هجان ها”
اگنوسيءَ چيو.
“ ذليل ڇورا! بڪواز بند ڪر، منهنجي قهر کان بر، بحر ڪنبندا آهن. اهو نه وسار ته منهنجو هڪ ئي اشارو تنهنجي زندگيءَ جو ڏيئو وسائڻ لاءِ ڪافي آهي”. ٽواله جي سوئر جهڙي اک غصي مان لال ٿي وئي.
“مان ڪو تو کان ڊڄان ٿو ڇا ٽواله؟” اگنوسيءَ چيو “ ستارن کان آندل منهنجو هيءُُ نيزو ڪڏهن به نشانو خطا نٿو ڪري سگهي ۽ تو جهڙن لاءِ هيءَ موت جو پيغام آهي”
ٽواله ڏند ڪرٽيندي چپ ٿي ويو.
۽ پوءِ “ناچ شروع ڪريو” هن رنڀ ڪئي.
ڇوڪرين جو رقص شروع ٿي ويو. جيڪو ڏاڍو عجيب هو، پهرئين ته اهي ٽڪ ٻڌي لاٽونءَ وانگر ڦرنديون رهيون، ۽ پوءِ ڪنول ۽ کجيءَ جي پنن کي گهمائي گهمائي ڪوڪينديون هيڏهان هوڏهان وٺي ڀڳيون، يڪدم وري پوئتي موٽيون ۽ پوءِ هڪ جڳهه تي بت بڻجي بيهي رهيون. ڄڻ ته انهن جو پاور ختم ٿي ويو هجي. ڪجهه دير کانپوءِ ان ميڙ مان هڪ حسينه نڪتي ۽ نچڻ ۾ شروع ٿي وئي. اهڙي ته ڪاريگريءَ سان رقص پيش ڪيائين جو جيڪڏهن اسان جي ملڪ جون رقاصائون ڏسن ته هوند انهن کي به حيرت مان ڏندين آڱريون اچي وڃن.
اها حسينه جڏهن ٿڪي ته هڪ طرف هلي وئي ۽ ٻيءَ ان جي جاءِ سنڀالي، پوءِ ٽي، پوءِ چوٿين، پوءِ پنجين... اهڙي طرح ڪيترين ئي رقاصائن پنهنجي فن جو مظاهرو ڪيو. ليڪن انهن مان سڀ کان اڳ ۾ جنهن پنهنجي فن جا جوهر ڏيکاريا، ان جهڙي نڪا ماهر هئي نه ئي خوبصورت.
ٽواله پنهنجو نيزو بلند ڪيو ته رقص پڄاڻي تي پهتو.
“توهان جي خيال ۾ ڪهڙي رقاصه سڀ کان وڌيڪ پنهنجي فن جو مظاهرو ڪيو؟”
“ پهرينءَ... “ منهنجي واتان بيساخته نڪري ويو. مگر فوراً ئي انفادوس جا لفظ ياد پيم ته سڀ کان وڌيڪ خوبصورت رقاصه کي ديوتائين جي ڀيٽ چاڙهيو ويندو، ته منهنجي بت مان جهڙو ساهه ئي ڇڏائي ويو.
“تنهنجو ۽ منهنجو خيال بلڪل ساڳيو آهي پر اي سفيد انسانو! هيءَ خوبصورتي ۽ ڪاريگري هن ڇوڪريءَ جي حق ۾ ڏاڍي نڀاڳي ثابت ٿي”.
“هي هي هي، تون ديوتائن جي حضور ۾ پيش ڪئي ويندينءَ منهنجي ڌيءَ ! گگول ان ڇوڪريءَ َکي چيو جيڪا وڏي معصوميت مان سهيلين وچ ۾ گلن جون پتيون چونڊي رهي هئي.
“ ٽواله ! هن خوبصورت ڇوڪريءَ پنهنجي شاندار رقص سان اسان کي ڏاڍو خوش ڪيو آهي. ان جو انعام ان کي موت جي صورت ۾ نه ملڻ کپي”. مون چيو... ٽواله هڪڙو بيسرو ٽهڪ ڏيندي چيو ته “ اها هتان جي رسم آهي انهن ديوتائين کي ڀيٽا پيش ڪرڻ جي جيڪي هنن پهاڙن ۾ آهن. ۽ هن ٽن پهاڙن طرف اشارو ڪيو. “ هر سال هڪ خوبصورت رقاصه ڇوڪريءَ جي ضرورت پوندي آهي. اگر مون انهن جي خدمت ۾ ڇوڪري پيش ڪرڻ ۾ ڪوتاهي ڪئي ته مون ۽ منهنجي پوري خاندان تي هنن ديوتائين جو اهڙو قهر ڪڙ ڪندو جنهن جو توهان تصور به نٿا ڪري سگهو. منهنجو ڀاءُ جيڪو مون کان اڳي ڪوڪوآنه جو بادشاهه هو، ان به اهڙِي حماقت ڪئي هئي ۽ هڪ سال ان ڇوڪري ديوتائين جي حضور ۾ پيش نه ڪئي هئي، جو ان ڇوڪريءَ جي ماءُ بادشاهه کان ڌيءَ جي زندگي لاءِ روئي منٿون ڪيون هيون. ان جو نتيجو خبر اٿو ته ڇا نڪتو؟ سفيد انسانو! ان جي حڪومت جو تختو ئي اونڌو ٿي ويو ۽ ان جو سڄو خاندان ئي تباهه برباد ٿي ويو. پر مان پنهنجو اهڙو انجام نه چاهيندس. مان ديوتائين جي خواهش ۽ خوشي پوري ڪرڻ ۾ دير اصل نه ڪندس”. هن جا محافظ اڳتي وڌيا جن کي ڏسندي ڇوڪريءَ جي واتان ڊپ مان دانهون نڪري ويون ۽ هوءَ پوئين پير وٺي ڀڳي، مگر ٻئي لمحي اها ويچاري مظبوط ٻانهن جي گرفت ۾ هئي. محافظ ڪيهون ڪندڙ ۽ لڇندڙ معصوم ڇوڪريءَ کي گهليندا اسان جي سامهون وٺي آِيا.
“ڌيءَ تنهنجو نالو ڇا آهي؟” گگول پڇيو.
ڇوڪري خاموش رهي.
“ ڇا تون جواب نٿي ڏيڻ چاهين؟” گگول جو مڪروهه آواز گونجيو “ ته پوءِ مان سڪارگا کي حڪم ڏيان ته هو تنهنجو ڪم پورو ڪري”.
گگول جي ايتري چوڻ جي دير هئي جو سڪارگا جيڪو ان وقت پورو شيطان لڳي رهيو هو، سو پنهنجو نيزو ڦيرائيندو اڳتي وڌيو. مون ڏٺو ته ان وقت گڊ جو هٿ پنهنجي پستول ڏانهن وڌيو. ڇوڪريءَ جون اکيون ڊپ کان پٿرائجي ويون ۽ هوءَ ڊپ ۾ ڪنبي رهي هئي.
“ڏسو” سڪارگا خوشيءَ مان رڙ ڪئي “ هيءَ منهنجي نيزي کي ڏسي خوف کان ڏڪي رهي آهي”. هو وڏي غرور مان پنهنجي نيزي جي ڦر تي هٿ ڦيرائڻ لڳو.
“ خدا جو قسم مان توکي نه ڇڏيندس نا پاڪ ڪتا!” گڊ ڏند پينهين اٿيو.
“ ڊڄ نه ڇوڪري! پنهنجو نالو ٻڌاءِ” . گگول ڏائڻ چوڻ لڳي.
“ مقدس ماءُ! منهنجو نالو فلا ويٽا آهي”. ڇوڪريءَ انتهائي مٺڙي آواز ۾ چيو “ مقدس ماءُ! مان ڪهڙي ڏوهه ۾ ماري پئي وڃان. مون کي پنهنجو ڏوهه ته ٻڌايو”.
“عزيز ڌيءَ! گگول پنهنجي مڪروهه آواز ۾ بڪواز شروع ڪئي “ توکي ته خوش ٿيڻ کپي جو تون شاهي خاندان جي مقدس هٿن سان ديوتائن جي حضور وڃي رهي آهي. ڏينهن جو آواره گردي ڪرڻ ۽ ڳوٺن ۾ جتيون گسائڻ کان رات جو سمهي آرام ڪرڻ بهتر آهي. زندگيءَ جي تڪليفن برداشت ڪرڻ کان بهتر آهي ته فلاويٽا تون موت جي گهري ننڊ سمهي پئو”.
فلا ويٽا پنهنجا ٻئي هٿ کڻي دانهون ڪرڻ ۽ گگول کي بدشد ڳالهائڻ لڳي “ ڪميڻي، ڪُتي، سوئر، ڏائڻ، بڇڙي، لعنتڻ، مرين...قبر ۾ پوين..” ۽ پوءِ ويچاري سڏڪي سڏڪي روئڻ لڳي “ اڃان مون ڏٺو ئي ڇا آهي؟ منهنجي عمر ئي ڪيتري آهي؟. مقدس ديوتائو! ڇا مان هاڻ ڪڏهن به سج کي اڀرندو نه ڏسي سگهنديس؟ ڇا هي چيٽ جي چانڊوڪيءَ جا حسين منظر مون لاءِ نه هوندا، ڪنهن ٻئي لاءِ هوندا؟. ۽ هي خوبصورت رنگبرنگي گل جيڪي منهنجي زلفن جي زينت بنجڻا هئا سي مون کان سواءِ ئي مرجهائجي ويندا؟ مقدس ديوتائو! پوءِ منهنجي امڙ ڪنهن جي پيشانيءَ تي پيار مان چميون ڏيندي؟ ڇا سڄي دنيا مون کي وساري ڇڏيندي؟ ڇا منهنجون ٻڪريون مون کي نه ڳولينديون ۽ مون کي نه ڏسي ٻيڪارينديون ڪونه؟ ڪوئي منهنجو محبوب نه ٿيندو؟ منهنجي ڪک ڪنهن به حسين ٻچڙي کي جنم نه ڏئي سگهندي؟ مان ڪڏهن به ماءُ نه بڻجي سگهنديس؟ منهنجا سڀئي ارمان مون سان گڏ منهنجي دل ۾ دفن ٿي ويندا؟. او مقدس ديوتائو! ڇا توهان ايڏا بيرحم به ٿي ويا آهيو؟ ڇا توهان کي مون تي رحم نٿو اچي؟ ڇا مون تي ڪنهن کي به رحم نه ايندو؟ هاءِ الله...؟
ان جي پر درد دانهن کان ته پٿر به پاڻي ٿي وڃن ها، پر گگول ۽ ٽواله جي پٿر دلين تي ڪو اثر ئي ڪونه پئي ٿيو. باقي پٺيان بيٺل سردارن جي چهرن تي غم جون ريکائون ظاهر هيون ۽ انهن جي نيڻن مان رحم ٽپڪي رهيو هو، جو گڊ بيچين ٿي اڳتي وڌيو ۽ فلاويٽا روئيندي پنهنجو سر گڊ جي قدمن تي رکي ڇڏيو”. ستارن جي دنيا کان پهتل سفيد انسان!” ان سڏڪندي چيو “ ديوتائن جي صدقي مون کي پنهنجي پناهه ۾ وٺي ڇڏيو، جو مان اڃا مرڻ نٿي چاهيان، مون کي گگول ۽ ٽواله کان بچايو. مان رب جو قسم کڻي چوان ٿي ته سڄي ڄمار توهان جي گولي ٿي گذاريندس”.
“ گهٻراءِ نه فلاويٽا ! توکي ڪير به ڪجهه نٿو ڪري سگهي” . گڊ ان کي دلداري ڏيڻ لڳو، ليڪن فلاويٽا ويچاري گڊ جي قدمن تي منهن رکي زاروقطار روئيندي رهي.
“ اٿ فلاويٽا” گڊ هن کي سهارو ڏئي اٿاري پنهنجي ڀرسان بيهاري ڇڏيو.
ٽواله اشارو ڪيو ۽ سڪارگا پنهنجو نيزو اڀو ڪري گڊ ۽ فلاويٽا ڏانهن وڌيو.
“ڪوارٽرمين! هاڻ تنهنجو وارو آهي. مڙسي ڏيکار” هنري چيو “اڃان ڇا جو انتظار پيو ڪرين؟”
“ چنڊ گرهڻ جو” مون چيو “ اڌ ڪلاڪ کان چنڊ ۾ اکيون وجهو ويٺو آهيان پر اڃان تائين ته چنڊ جهڙو سوتهڙو آهي. اڃان ته ڪو داغ به ظاهر ڪونه ٿيو اٿس”.
“ هاڻ انتظار جو وقت گذري چڪو آهي ڪوارٽر مين! خدا کي مڃ ڪا تدبير ڪر نه ته فلاويٽا ويچاريءَ جو سر ويو. ڏس سڪارگا ان ڏانهن وڌي رهيو آهي” ۽ ٽواله ڪاوڙ مان پاسا ورائيندو رهيو. مون آخري دفعو چنڊ ڏانهن ڏٺو ۽ پوءِ پنهنجو نيزو اڀو ڪري سڪارگا ۽ فلاويٽا جي وچ ۾ وڃي بيهي رهيس.
“اهو نٿو ٿي سگهي ٽواله!” مون داٻو ڏيندي چيو “ اسان اهو بيگناهه ۽ بي سبب قتل برداشت نٿا ڪري سگهون. ڇوڪريءَ کي واپس وڃڻ ڏيو”. ٽواله وڏيءَ ڪاوڙ مان نانگ وانگر ڦوڪون ڏيندي اٿيو ۽ جيڪي سردار اسان جي آس پاس بيٺا هئاسي پاڻ ۾ سس پس ڪرڻ لڳا.
“ هون.. نٿو ٿي سگهي. نٿو ٿي سگهي” ٽواله سانهه پاڏي جيان رنڀ ڪندي بڪڻ شروع ڪيو” سفيد ڪتا! تون هڪڙي شينهن سان مهاڏو ٿو اٽڪائين. ياد رک ته توکي به ان ڇوڪريءَ سان گڏ ئي ديوتائين جي حضور پهچائيندس ۽ پوءِ اهي پاڻهي توسان نبرندا. مون کي حڪم ڏيندي. مون تي حڪم ٿو هلائين. ديوتائن جو قسم اڄ منهنجي هٿان توکي ڪير به بچائي نٿو سگهي. ماڪوڙيءَ وانگر رڳڙي ڇڏيندو. سانءَ، هٽي پري ٿي، چوان ٿو ته وچان هٽي وڃ، سپاهيو! گرفتار ڪريو هنن ماڻهن کي، سڪارگا! اڳتي وڌ ڏسين ڇا ٿو؟ مان حڪم ٿو ڏيان ته هن ڇوڪريءَ کي موت جي وادي ۾ پڄائي ڇڏ”.
هنري، اگنوسيءَ ۽ گڊ مون کي پنهنجي وچ ۾ آڻي پنهنجون بندوقون سنڀاليون،
”مان چوانءِ ٿو ته اڳتي نه وڌ، بيهي رهه”. بظاهر ته مون وڏي بهادريءَ سان ڌمڪي ڏني ليڪن دل جو حال خدا ئي ڄاڻندڙ هو. “ اسين ستارن کان پهتل انسان چئون ٿا ته اهو ظلم نٿو ٿي سگهي. اگر تو هڪ قدم به اڳتي وڌايو ته اسان چنڊ جي روشني ختم ڪري دنيا تي انڌيرو مسلط ڪري ڇڏينداسين”. منهنجي انهيءَ ڌمڪيءَ جو خاطر خواهه اثر ٿيو. اسان کي گرفتار ڪرڻ لاءِ وڌندڙ سپاهين جا قدم هڪ جاءِ تي ڄمي بيهي رهيا ۽ سڪارگا جو نيزو اڀو ئي رهجي ويو.
”لو وارئو! ٻڌو” بڇڙي گگول بڙڪڻ لڳي” انهن ڪوڙن جون ڪهاڻيون ٻڌو، چون ٿا ته چنڊ وسائي ڇڏينداسين، هون. چنڊ نه ٿيو ڄڻ ته چراغ ٿيو جو جيڏي مهل هيءَ چاهيندا ته وسامي ويندو. بادشاهه! هنن کي چنڊ جي روشني کسڻ ڏي، اگر اهي چنڊ وسائي ويا ته انهيءَ ڇوڪريءَ جي جان بخشي ويندي نه ته پوءِ ٻي صورت ۾ ڇوڪريءَ سان گڏ انهن سفيد انسانن کي به ديوتائين جي حضور پهچايو ويندو. اهو منهنجو فيصلو آهي”.
مون چنڊ طرف ڏٺو جنهن تي ننهن جيترو داغ اڀري آيو هو. مون چنڊ طرف پنهنجا ٻئي هٿ اڀا ڪيا. هنري ۽ گڊ به ائين ڪيو. ۽ پوءِ انگريز شاعرن جا لڳاتار نظم پڙهندو رهيس، جيڪي هنن ماڻهن کي جادوءَ جا ٻول محسوس ٿي رهيا هئا. هنري انجيل مقدس جون آيتون ۽ گڊ ناولن جا پيراگراف وڏي آواز ۾ پڙهڻ شروع ڪيا.
ڪاروداغ آهستي آهستي چنڊ جي منور چهري تي ڦهلجڻ لڳو ۽ آس پاس بيٺل هجوم جي واتان دانهون نڪرڻ لڳيون.
“ڏسي وٺ ٽواله!” مون هڪل ڪئي “ اسين جيڪو چوندا آهيون اهو ڪري ئي ڏينکاريندا آهيون. ڏسي وٺ ڏائڻ گگول! اهو ته اسان جي جادوءَ جو هڪڙو معمولي ڪرتب آهي. اسان چنڊ کان ان وقت روشني کسي وٺندا آهيون جڏهن اهو پورو پورو چمڪندڙ هوندو آهي.
”اي چنڊ! اسان جي حڪم جي طابع ٿي وڃ. و سامي وڃ. ختم ٿي وڃ. پنهنجي چانڊوڪيءَ کان هنن ظالمن کي محروم ڪري ڇڏ. جيڪي تنهنجن ماڻهن سان مهاڏو اٽڪائڻ جي ڪوشش ٿا ڪن. معزز سردارو! توهان معجزو گهريو هو نه ، ڏسو، غور سان ڏسو!
هجوم ۾ خوفناڪ دانهون بلند ٿيڻ لڳيون، ڪجهه ماڻهو سڪتي جي عالم ۾ بيٺا رهيا، ڪجهه گوڏن ڀر جهڪي سجدي ۾ ڪري ٻاڏائڻ لڳا. ٽواله بت بڻيو هڪ جڳهه تي بيٺو رهيو ۽ ان جي ڪاري چهري تي به خوف جي زردي ڇائنجڻ لڳي، هڪڙي گگول ئي هئي جيڪا ان وقت به گهٻرايل نه هئي.
“ ڊڄو نه “ گگول چوڻ لڳي” اهو ته هڪڙو بادل آهي جيڪو ٿوريءَ دير ۾ گذري ويندو. ڊڄو نه چنڊ تي اهڙا بادل ڪئين آيا ۽ ويا. ائين ٿيندو رهندو آهي.”
“ ترس، ٿوري دير ۾ معلوم ٿي ويندئي. اي چنڊ ڇا ڳالهه آهي، اڄ تون ايترو سرد ۽ سست ڇو آهين، جلدي ڪر.. “ خدا ڄاڻي اڳتي ڇا هئو. اهو هڪ رومانوي ناول ۾ پڙهيو هوم جنهن جو جملو ياد رهجي ويو هو. ليڪن اڳتي وارا لفظ دماغ مان ئي نڪري ويا هئا. گڊ اڳتي تون پڙهه جيڪو مون کي ياد نه پيو اچي”. گڊ وڏي آواز ۾ نظمن جا ابتا سبتا بند ۽ ناولن جا ياد ڪيل ٽڪرا پڙهڻ ۾ شوروع ٿي ويو، ۽ بغير ڪنهن وقفي جي لاڳيتو پندرهن منٽن تائين پڙهندو رهيو. گرهڻ جو داغ آهستي آهستي وڌندو رهيو. سڀ ماڻهو ٺنڀي هڻيو بيٺا هئا، ڄڻ ته ڪي مجسما هجن، اڌ چنڊ ڍڪجي ويو. ميدان ۾ گهري خاموشي ڇانئجي وئي، بس رڳو ماڻهن جي کڄندڙ تيز تيز ساهن جو آواز اچي رهيو هو. چنڊ تي گرهڻ اڃا به وڌڻ لڳو، فضا گگهه اونداهيءَ ۾ ويڙهجي وئي، جو اسين پنهنجي ويجهو بيٺل ماڻهن جون صورتون به نه پيا سڃاڻو سگهون.
“ چنڊ مري رهيو آهي. چنڊ مري رهيو آهي، سفيد جادوگرن چنڊ کي وسائي ڇڏيو آهي” سڪارگا دانهون ڪرڻ لڳو “ هاڻ ته اسين انڌيري کان گهٻرائجي مري وينداسين”. ۽ پوءِ خدا ڄاڻي ڊپ يا غصي يا ٻنهي جي ڪري سڪارگا پنهنجو نيزو بلند ڪيو ۽ اهو وساري ته اسان کي زرهون پهريل آهن، هن پوريءَ قوت سان پنهنجو نيزو هنري جي سيني تي وهائي ڪڍيو. نيزو زرهه جي ڪڙين ۾ ڦاسي ويو. هنري حيرت انگيز ڦڙتيءَ سان سڪارگا جي هٿ مان نيزو کسي ورتو، ۽ گهمائي گهمائي انهيءَ ئي طاقت سان سڪارگا جي سيني تي وهائي ڪڍيو. جو ان جي چهنب سڪارگا جي پٺيءَ مان آرپار ٿي وئي. هن جي واتان هبتناڪ دانهن نڪري اوندهه ۾ الوپ ٿي وئي. ۽ سڪارگا هنري جي قدمن ۾ اچي ڦهڪو ڪيو. ان اوچتي صورتحال کان گهٻرائجي رقاصه ڇوڪرين جو هجوم دانهون ڪندو، ٿڙندو ٿاٻڙجندو صدر دروازي ڏانهن ڀڳو. ڪنهن کي ڪنهن جو خيال نه هو. ان وقت نفسانفسيءَ جو عالم هو. مائرون پنهنجي اولاد کي ڇڏي، چنڊ ڏانهن ڏسنديون بد حواسيءَ مان ڀڄنديون ٿي ويون. ٽواله به پنهنجي محافظ دستي سان بدحواس ٿي جهوپڙي ڏانهن ڀڳو. ان جي پٺيان ڪرندي جُهرندي گگول به ڀڄي وئي.
ٻئي لمحي ميدان صفا خالي هو. هاڻ مان، فلاويٽا، گڊ هنري، اگنوسي، انفادوس ۽ انهن سردارن ( جيڪي اسان سان مليا هئا) ۽ سڪارگا جي لاش کان سواءِ ميدان ۾ ڪير به ڪونه هو.
“معزز سردارو!” مون چيو “ توهان اسان جو معجزو ڏسي ورتو، هاڻ توهان اسان کي ان جڳهه وٺي هلو، جنهن جو توهان واعدو ڪيو هو. اسان جي حڪم سان چنڊ اڍائي ڪلاڪن تائين اونداهو ئي رهندو. اسان کي هن انڌيري مان فائدو وٺڻ کپي”.
“ هلو منهنجا آقا!” انفادوس چيو ۽ مڙي هڪ طرف هليو. اسان به سڀني سردارن سان گڏ ان جي پٺيان پنڌ پياسين. گڊ فلاويٽا جو هٿ وٺيو، اسان کان اڳيان هلي رهيو هو.
جنهن مهل صدر دروازي وٽ پهتاسين ته ان مهل تائين سڄو چنڊ گرهڻ ۽ ڍڪجي چڪو هو، ستارن جي روشني تيز ٿي وئي هئي. فضا تاريڪ هئي ۾ اسان هڪ ٻئي جا هٿ پڪڙي ٺوڪرون کائيندا اڳتي وڌندا رهياسين.

جنگ کان اڳ ۾

انفادوس ۽ سندس ساٿي ته رستن کان چڱي طرح واقف هئا جيڪي وڏيءَ آساني سان وڌندا پئي ويا. پر اسان کي ڪافي تڪليف ٿي رهي هئي. بار بار پٿرن تان ٿاٻڙجندا رهياسين. اسان جا ڪپڙا ڪانڊيرن ۽ جهنگلي ٻوٽن جي ڪنڊن ۾ اٽڪندا ٿي رهيا. تنهنڪري اسان جي رفتار پڻ سست هئي. پر پوءِ به “سُستيءَ مان ڇا هڙ حاصل قدم وڌائي اڳتي هلَ” وانگر وک وڌائيندا رهياسين. هتي پهچي چنڊ ڇٽڻ شروع ٿي ويو، ۽ چنڊ جو هڪ ڪنارو روشن ٿيڻ سان چانديءَ جي تارن جهڙن ڪرڻن انڌيري جي دامن ۾ ڏار وجهڻ شروع ڪيا. مڙي ڏٺوسين ته ڪوڪوآنه کي ڪافي پٺ تي ڇڏي آيا هئاسين. اسين پهاڙ جي پيرن واريءَ سطح تي هلي رهيا هئاسين. هيءَ سطح ٻه ميل گولائي ۾ ڦهليل هئي ۽ ان پهاڙ جي شڪل چنڊ جهڙي هئي.
چنڊ جهڙي پهاڙ جي چوٽيءُ تي هڪ جڳهه کليل ميدان هو. جنهن تي سائو گاهه ڄاول هو. جتي اسان کي هڪڙي فوجي ڪيمپ ڏسڻ ۾ آئي. جنهن ۾ ٽي هزار کن سپاهي موجود هئا. پر اڳتي وڌندي پتو پيو ته اهڙا ڪيئي دستا هتي آس پاس موجود هئا. ميدان جي وچ تي هڪڙو ڊنل سپاهين جو جٿو بيٺو هو ( جيڪو شايد اسان جي معجزي جي ڪري ڊنل هو) بغير ڪجهه ڪڇڻ پڇڻ جي اسان انهن فوجي دستن جي وچان گذري وڃي هڪ جهوپڙيءَ جي ويجهو پهتاسين، جتي انفادوس بيهي رهيو ۽ اهو ڏسي اسان جي حيرت جي حد ئي نه رهي جو ٻه سپاهي اسان جو اهو سامان جيڪو اسان افراتفري ۾ پوئتي ڇڏي آيا هئاسين، کڻيو ان جهوپڙيءَ جي دروازي تي بيٺا هئا.
“هنن ٻن ڄڻن کي توهان جو سامان کڻڻ لاءِ موڪليو هوم” انفادوس چيو، “ ۽ هيءَ ته انتهائي قيمتي شيءَ هئي” هن گڊ جي پتلون ڏانهن اشارو ڪندي چيو. گڊ چرين وانگر پتلون ڏانهن وڌيو ۽ جهڙپ ڏئي سپاهيءَ هٿان ڦري ان کي پهرڻ لڳو.
“منهنجا آقا! پنهنجي سفيد ۽ خوبصورت پيرن کي هنن غلامن جي نگاهن کان ته نه ڇپائيو” انفادوس التجا ڪندي گڊ کي چيو.
“پوءِ ته لعنت آهي مون تي جو تنهنجو چوڻ ڪريان” چئي پتلون پائي ڇڏي. تنهنڪري انفادوس کي گڊ جي هڪ چشمي عينڪ ۽ مصنوعي ڏندن ئي شڪر ڪرڻو پيو.
“مون ۽ هنن سردارن ڪافي غور فڪر کانپوءِ هنن دستن کي صبح سويري هتي جمع ٿيڻ جو حڪم ڏنو هو”. انفادوس چيو” ته جيئن ڪوڪوآنه جو تخت پنهنجي حقيقي وارث اگنوسي حوالي ڪرڻ لاءِ ۽ ٽواله خلاف بغاوت لاءِ هنن کي اتساهي سگهجي”.
پرهه ڦٽندي ئي سڀئي دستا کليل ميدان ۾ گڏ ٿيڻ لڳا ۽ اسين انهن جي وچ ۾ وڃي بيهي رهياسين. جتي انفادوس وڏي اثرائتي تقرير ڪندي سپاهين کي اگنوسيءَ جي حالات کان واقف ڪيو ۽ چيو ته “ ٽواله جي حوس پرستين ۽ خودغرضين جي ڪري اسان مان ڪنهن جي جان سلامت ناهي. خوني رقص ۾ هزارين بيگناهه ماڻهو قتل ڪيا ويندا آهن پر پاڻ ڪجهه به نه ڪري سگهندا آهيون. ائين هڪ ڏينهن پنهنجو وارو به اچي ويندو ۽ پاڻ به قتل ڪيا وينداسين. تنهن ڪري ديوتائن جي واسطي پنهنجين اکين تان غفلت جا پردا هٽايو. پنهنجي لاءِ اهو ئي بهتر موقعو آهي ته اگنوسيءَ جي جهنڊي هيٺ جمع ٿي وڃون. ستارن کان آيل سفيد ماڻهن جو جادو توهان سان گڏ آهي. ڪاميابي توهان جا قدم چمندي. ڪوڪوآنه جي مظلوم عوام تان ظلم ۽ جبر جو هميشه لاءِ خاتمو ٿي ويندو. اٿو جان باز سپاهيو! آنڌيءَ وانگر اٿو ۽ طوفان وانگر پوري ڪوڪوآنه تي ڇانئجي وڃو.”
انفادوس کانپوءِ اگنوسيءَ هڪ طويل ۽ ڀرپور تقرير ڪئي ۽ آخر ۾ ڇپائين ته “ منهنجا عزيز هم وطنو! توهان منهنجون ۽ انفادوس جون ڳالهيون ٻڌيون، مان هاڻ اهو اختيار توهان کي ٿو ڏيان ته مون ۽ ٽواله مان ڪنهن به هڪڙي جي چونڊ ڪريو. اگر ٽواله کي ٿا چونڊيو ته زندگيءَ ڀر ظلم جي چڪيءَ ۾ پيسجندا ئي رهندئو. ۽ منهنجو ساٿ ڏيندئو ته توهان آزاد هوندئو. ڪنهن مائيءَ جي لال جي مجال ئي نه هوندي جو توهان جي گهروارين يا جائداد تي ڪابري نظر رکي سگهي. ڪوڪوآنه جي تخت ۽ تاج جو اصل وارث مان آهيان تنهنڪري ستارن کان آيل هي سفيد انسان منهنجو ساٿ ڏئي رهيا آهن. اگر مان ڪوڙو، ٺڳ يا فراڊي هجان ها ته هيءَ ماڻهو ڪڏهن به منهنجو ساٿ نه ڏين ها، نه ڪڏهن چنڊ کان روشني ڇني ان کي اونداهو ڪن ها. منهنجا عزيز هموطنو! توهان ڏسي ورتو ته هنن سفيد انسان وٽ ڪيڏي طاقت آهي”.
“ها ڏسي ورتو سين” سپاهين جواب ڏنو.
“بادشاهه مان ئي آهيان. ديوتائين جو قسم مان ئي حقيقي بادشاهه آهيان. اگر ڪنهن کي ڪو شڪ وغيره هجي ته اهو منهنجي مقابلي ۾ نڪري اچي. اگر مان ماريو ويس ته معاملو ئي ختم ٿي ويندو پر جيڪڏهن منهنجو مد مقابل مارجي ويو ته ان جو وهندڙ سرخ خون منهنجي سچائيءَ جي ساک ڏيندو.”
“اگر توهان منهنجو ساٿ ڏنو ۽ پاڻ ڪامياب ٿي وياسين ته توهان کي انعامن اڪرامن سان مالامال ڪري ڇڏيندس ۽ توهان کي انهن سردارن جي جڳهه تي مقرر ڪري ڇڏيندس جيڪي ٽواله جي ساڄي ٻانهن آهن. مان قسم کڻي ٿو چوان ته منهنجو مرڻ جيئڻ توهان سان آهي، مان قسم کڻي توهان کي يقين ٿو ڏياريان ته جنهن وقت مان پنهنجي پيءُ جي تخت تي قدم رکندس ته هيءَ سڄو خون خرابو مڪمل طور ختم ٿي ويندو. پوءِ ڪڏهن به ڏائڻين جو خوني رقص نه ٿيندو. توهان جون گهرواريون ۽ توهان جون ملڪيتون محفوظ رهنديون ۽ توهان پنهنجي جهوپڙين ۾ بيفڪريءَ سان آرام جي ننڊ سمهي سگهندئو. امن ۽ انصاف هميشه توهان جي در تي هڪيا تڪيا حاضر رهندا. اي معزز سردارو! اي فوجي ڀائرو! ٻڌايو، توهان منهنجو ساٿ ڏيندئو؟”
“اسين توهان سان گڏ آهيون” چئني طرفن کان آواز اچڻ لڳا.
“وڏي مهرباني ۽ هاڻ توهان ڏسندا ته ٽواله جا سفير سڄي ملڪ ۾ ڀڄي ڊڪي وڏو لشڪر ڪٺو ڪندا ۽ مون کي، توهان کي ۽ هنن سفيد انسانن کي ڪچلڻ لاءِ اڳتي وڌي يلغارون ڪندا، پر اهي بريءَ طرح ناڪام ٿيندا، ڀائرو! فتح ۽ ڪاميابي هر حال ۾ حق جي ٿيندي، باطل کي هر دور ۾ منهن واري کائي بڇڙو ٿيڻو پوندو آهي. پاڻ جنهن وقت ٽواله سان منهن مقابل ٿينداسين ته مان ڏسندس ته اهو ڪهڙو جانباز جوڌو هوندو جيڪو پنهنجي خون سان آزاديءَ جي سائي سلي کي سيراب ڪندو ۽ اهو ڪهڙو بزدل هوندو جيڪو ڀاڙين وانگر ميدان مان ڀڄي ٿو نڪري، هاڻ توهان وڃو ۽ وڃي جنگ جي تياري ڪريو. سڀاڻ يا پرينهن ٽواله سان جنگ شروع ٿي ويندي”.
ڪنهن سردار پنهنجو نيزو بلند ڪيو ۽ آس پاس جون پهاڙيون “ ڪوم، ڪوم “ جي شاهي سلام سان گونجي اٿيون. جيڪو اشارو ان ڳالهه جي گواهي ڏئي رهيو هو ته انهن اگنوسيءَ کي پنهنجو بادشاهه سلامت تسليم ڪري ورتو آهي. ۽ پوءِ سڀئي دستا پنهنجي پنهنجي ڇانوڻيءَ طرف روانه ٿي ويا.
چنڊ جهڙي پهاڙيءَ تان هيٺ “ لو” جو منظر چٽو نظر اچي رهيو هو. جتي ٽواله جا سفير صدر دروازي مان نڪتا چئني طرفين لشڪر گڏ ڪرڻ لاءِ ڀڳا ٿي ويا. ۽ “ لو” جي ميدان تي فوجي دستا گڏ ٿي رهيا هئا. انفادوس اندازو لڳايو ته هن وقت “ لو” جي ميدان تي ٽيهه پنجٽيهه هزار سپاهي موجود آهن. ٽواله سڀاڻ تائين پنج هزار لشڪر ٻيو به گڏ ڪري سگهي ٿو. پر ممڪن آهي ته ڪجهه دستا انهن کان ڇڄي اسان سان به اچي ملن پر اهو سوچڻ وقت کان اڳي به آهي ۽ ان جو ڪو ايڏو امڪان به ناهي، حفاظتي انتظامن طور اسان چند دستن کي حڪم ڏنو ته واري واري سان پهاڙيءَ جي چوطرف گشت ڪندا رهن ۽ جڏهن کين ڪا غير معمولي چرپر ڏسڻ ۾ اچي ته هڪدم اسان کي آگاهه ڪيو وڃي. اسان جي ڪيمپ ۾ زور شور سان جنگي تياريون شروع ٿي ويون.
انفادوس ۽ ڪجهه سردارن جو خيال هو ته ٽواله اسان جي جادوءَ کان ڊنل آهي. تنهنڪري شايد ٻه ڏينهن اسان طرف پيش قدمي نه ڪري ۽ انهن جو اهو خيال سهي ثابت ٿيو.
ان عرصي ۾ اسان کي به تياري ڪرڻ جو موقعو ملي ويو ۽ جيڪي رستا چنڊ جهڙي پهاڙيءَ تائين پهتا ٿي، تن کي وڏن ۽ ڳرن پٿرن سان بند ڪري ڇڏيوسين.
جڳهه جڳهه پٿرن جا انبار ان طرح سٿياسين جو ٽواله جون فوجون چڙهڻ شروع ڪن ته انهن کي وڏي آسانيءَ سان هيٺ ڪيرائي سگهجي.
هڪ شام جئين ئي اسان حالات جو جائزو وٺڻ لاءِ “ لو” طرف ڏسي رهياهئاسين جو ڏٺوسين ته ڪجهه سپاهي اسان طرف اچي رهيا هئا. جن جو اڳواڻ هٿ ۾ سائي ٽاري کڻي اچي رهيو هو ۽ سائي ٽاري ان ڳالهه جي نشاندهي هئي ته هو ٽواله جا سفير هئا.
اڳواڻ جنهن جي هٿ ۾ سائي ٽاري هئي، اڳتي وڌي پهاڙي دامن وٽ اچي بيهي رهيو. فوراً اگنوسي ۽ انفادوس ان جي استقبال لاءِ پهتا ۽ کيس مٿي وٺي آيا.
“اسان جو بادشاهه سلامت انهن ماڻهن کي سلام ٿو ڪري جيڪي ناپاڪ ارادن سان ان خلاف جنگ ۾ شريڪ ٿي رهيا آهن”. سفير ايندي ئي چيو”. شينهن انهن لومڙين کي سلام ٿو ڪري جيڪي بيوقوفي ڪري ان سان مهاڏو اٽڪائڻ ٿيو چاهين”.
“وڌيڪ ڄاڙي نه هڻ. ٻڌاءِ تون ڪهڙو پيغام کڻي آيو آهين”. مون پڇيس.
“بادشاهه سلامت جو پيغام آهي ته، اهو توهان کي خبردار ٿو ڪرڻ چاهي ته جيڪڏهن توهان ان جو مقابلو ڪرڻ جي حماقت ڪئي ته توهان جو حشر ڏاڍو خراب ٿيندو ۽ توهان لاءِ ڌرتي تنگ ٿي ويندي. پر اسان جو بادشاهه خون خرابو نٿو چاهي.
ان جي طبيعت انتهائي حليم ۽ صلحپسند آهي. تنهنڪري اهو صلح جو خواهشمند آهي”.
“ڪهڙن شرطن تي؟” مون پڇيو.
“ٽواله جا شرط انتهائي رحمدلانه آهن. ٽواله جنهن جي هڪ اک عقاب کان وڌيڪ تيز آهي. ٽواله جيڪو قهر جو مجسمو آهي، جيڪو هزارين زالن جو اڪيلو خاوند ۽ ڪوڪوآنه جو خدا آهي، جيڪو ديوتائن جو منظور نظر آهي. جنهن کي گگول جهڙي لافاني هستيءَ جي مدد حاصل آهي. جيڪو پنهنجن ابن ڏاڏن جي تخت تي جلوا افروز آهي. سو توهان کي آگاهه ٿو ڪري ته توهان سان چند معمولي شرطن تي ٺاهه ڪرڻ لاءِ تيار آهي، ۽ ان جا شرط آهن.
1.مان توهان ماڻهن تي رحم ڪندي صرف چند ماڻهن کي قتل ڪندس.
2. هر ڏهن ماڻهن مان هڪ کي قتل ڪيو ويندو. باقي ٻين جي جان بخشي ويندي.
3. سفيد فام انڪوبو جنهن بادشاهه جي پٽ کي قتل ڪيو آهي ان ۽ ان جي غلام اگنوسيءَ جنهن ٽواله جي خلاف سپاهين کي ڀڙڪايو آهي، تن کي تڪليفون ڏئي ڏئي بري طرح مارڻ ٿو چاهيان.”
“اڇا ته اهي آهن ٽواله جا رحمدلانه شرط”.
مون ساٿين سان صلاح مشورو ڪندي بلند آواز ۾ چيو جيئن اسان جا سپاهي به ٻڌي وٺن ته “ توهان واپس وڃي ٽواله کي ٻڌايو ته اسان ان وقت تائين لڙنداسين جيستائين ٽواله زندهه آهي ۽ اگنوسي پنهنجي پيءُ جي تخت تي نٿو ويهي . ٽواله کي ٻڌائجو ته اگنوسي، انفادوس، معزز سردارن ۽ اسان ستارن کان آيل سفيد انسانن ( جيڪي چنڊ کي به اونداهو ڪري سگهندا آهن) جو اهو اٽل فيصلو آهي ۽ ٽواله کي چئجو ته ان کي اسان جي انتهائي طاقتور جادوءَ کان ڊڄڻ کپي. اسان کيس خاڪ ۽ خون ۾ ليٿڙائي ئي دم پٽينداسين”.
سفير مرڪندي چيو ته “ اسان توهان جي گدڙ ڀڀڪين کان ڊڄڻ وارا ناهيون. توهان جي بهادريءَ جو امتحان سڀاڻي ٿيندو. جڏهن ڪانءَ پنهنجن چهبنن ۾ توهان جون هڏيون کڻيو ڪوڪوآنه مٿان پيا اڏامندا ۽ ماڻهو انهن کي ڏسي عبرت حاصل ڪندا، سڀاڻ ميدان جنگ ۾ پنهنجي ملاقات ٿيندي. توهان کي ستارن طرف ڀڄڻ جو رستو به هٿ نه ايندو”. سفير غرور مان مرڪندو واپس هليو ويو.
اها رات وڏي بيچينيءَ سان گذاري سين. ٿڪل به ڏاڍا هئاسين پر ننڊ جو ڪوهن تائين ڪو پتو ئي ڪونه هو.
اڌ رات تائين سڀ انتظام مڪمل ٿي ويا. پوءِ اسان پهاڙن کان هيٺ لهي گهمڻ ڦرڻ لڳاسين. چوطرف خاموشيءَ جو راڄ ڇانيل هو. لڳو ائين پئي ته ڄڻ اها اسان جي آخري رات هجي. فضا ۾ نامعلوم خوف ڇانيل هو. سچ پڇ ته هيءَ دل ڄڻ ته انڌيري کوهه ۾ ٻڏندي پئي وئي. اسان اڳتي وڌياسين جو آس پاس وارين پهاڙين جي پٺيان هڪئي وقت ڪيترائي نيزا بلند ٿيا. اهي اسان جا گشتي دستا هئا ۽ اسان کي اطمينان ٿي ويو، جو هر شخص پنهنجو فرض خير خوبيءَ سان سرانجام ڏئي رهيو هو. واپسيءَ تي اسين ننڊ ۾ ستل سپاهين جي وچان گذرياسين.
”هنن سپاهين مان سڀاڻ ڪيترائي موت جي ننڊ سمهي پوندا”. هنري گهري ننڊ ستل سپاهين طرف اشارو ڪندي چيو.
مون ننڊ ۾ مدهوش سپاهين طرف ڏٺو جن تي ڄڻ ته موت جو سايو لامارا ڏئي رهيو هو ۽ منهنجي گلي ۾ ڄڻ ته ڏک جو ڪو ڪنڊو اٽڪي پيو. ۽ مون کي ائين لڳو ڄڻ ته هي سپاهي رت ۾ لت پت ٿي موت جي ننڊ ستاپيا هجن ۽ مان انهن جي وچ ۾ مئو پيا آهيان. ٿڌ جي هڪ لهر منهنجي ريڙهه جي هڏيءَ تائين هلي وئي. سڀاڻ شام تائين هزارين ٻار يتيم ۽ هزارين عورتون بيواهه ٿي چڪيون هونديون جن جي حال تي ڪير به ڳوڙها ڳاڙڻ وارو نه هوندو. صرف اڪيلو چنڊ ئي هوندو جيڪو سڀاڻ رات جو اڀري مادر وطن لاءِ جان ڏيندڙ بهادر سپاهين کي پنهنجي نوراني ڪرڻن سان غسل ڏئي رهيو هوندو. اهڙن ئي ابتن سبتن خيالن منهنجي دماغ ۾ هلچل مچائي ڇڏي.
هنري پنهنجي ڀوريءَ ڏاڙهي تي هٿ ڦيرائي، مرڪندي جواب ڏنو ته “ تون ته پهرئين ئي اقرار ڪري چڪو آهين ته تون بزدل آهين”.
“هنري ڪهڙي خبر! سڀاڻ اسان مان ڪير پنهنجي عزيزن ۽ وطن کان ڪوهين ڏور بي ڪسيءَ جي موت ماريو وڃي. جو ٽواله پوريءَ قوت سان حملو ڪندو ۽ فتح به شايد ان جي ٿئي”.
“ڪوارٽرمين! مايوسي ڪفر آهي. ان ۾ ڪوبه شڪ ناهي ته سڀاڻ گهمسان جو رڻ گجندو، راڙو ٿيندو. ۽ اسين بي سبب انهيءَ جنگ ۾ ٽپي پيا آهيون، پر جڏهن اکرين ۾ مٿا ڏئي ئي چڪا آهيون ته پوءِ مُهرين کان ڇا جو ڊپ، مان بيوسيءَ مان بستري تي چُڙي چُڙي مرڻ کان جنگ ۾ وڙهندي وڙهندي بهادري سان مرڻ پسند ڪندو آهيان. ۽ هاڻ جڏهن مون کي پنهنجي ڀاءُ سان ملڻ جي اميد به نه رهي آهي، ته پوءِ موت ته مون لاءِ اڃان به آسان ٿي پيو آهي. همت نه هار منهنجا ڀاءُ! قدرت سدائين بهادرن جو ساٿ ڏنو آهي ۽ يقينن اسان جو به ساٿ ڏيندي. هيءَ جنگ واقعي به تمام خوفناڪ جنگ هوندي ۽ ڪنهن به صورت ۾ اسان کي ان مان گذري ئي پار پوڻو آهي”. هنري جون اکيون چمڪي اٿيون ۽ مان سوچڻ تي مجبور ٿي ويس ته هنري جنگ کي خوب پسند ٿو ڪري.
اسان ڪجهه دير آرام ڪيو.
پرهه ڦٽندي ئي انفادوس اسان کي ڌونڌاڙي جاڳايو ته “ اٿو منهنجا آقا! “لو” ۾ وڏي هلچل مچي وئي آهي، ۽ ٽواله جون فوجون اسان ڏانهن وڌي رهيون آهن.” اسان تڙ تڪڙ ۾ هٿياربند ٿيڻ شروع ڪيو.
هنري ته بلڪل ڪوڪوآنه جي سپاهين وانگر ئي هٿيار بند ٿيو. ان پنهنجي جسم تي ڪاري رنگ جي کل لپيٽي ( اها ڪمانڊر هئڻ جو دليل هئي) مٿي تي اٺ پکيءَ جا کنڀ ۽ چيلهه جي چوڌاري ڏاندن جا سفيد پڇ، هڪ هٿ ۾ جنگي ڪهاڙو ۽ ٻئي هٿ ۾ ڍال کڻيائين. چيلهه سان پستول سان گڏ ڪوڪوآنه جا چاقو ٽولاس به پٽي ۾ لٽڪائي ڇڏيائين. اگنوسي به مسلح ٿي آيو. جڏهن اهو ۽ هنري گڏ اچي بيٺا ته ٻئي ڪوڪوآنه جي سپاهين جو اعليٰ نمونو پئي ڏسڻ ۾ آيا.
باقي رهياسين مان ۽ گڊ، گڊ به پتلون پائي هڪ هٿ ۾ جنگي ڪهاڙو ۽ ٻئي هٿ ۾ نيزو کڻيو ۽ ٽواله جي عنايت ڪيل زرهه جسم تي پائي ڇڏي. جنهن سان هو عجيب نظر اچي رهيو هو. اگر ڪو ٻيو وقت هجي ها ته مان کلي کلي ٿڪجي پوان ها.
منهنجي زرهه تمام ويڪري هئي. تنهنڪري انهيءَ کي ڪپڙن جي مٿان پهريم، ٽوپلي ۾ نيڪ سوڻ لاءِ اٺ پکيءَ جو هڪڙو کنڀ لڳايم، هٿ ۾ نيزو ۽ ٽولاس کڻيم، جن جي استعمال جي ڪا خبر ئي نه هيم، اسان جون بندوقون چند سپاهين سنڀالي کڻيون هيون. جن کي اسان سان گڏ رهڻ جي هدايت ڪئي وئي هئي. اهڙي طرح مسلح ٿي اسان ٻه ٽي گرهه مانيءَ جا هڻيا. منهنجي بک ته غائب ٿي چڪي هئي ۽ هڪڙو گرهه به نڙيءَ مان هيٺ نٿي لٿو. پر قوت برقرار رکڻ لاءِ کاڌو به ضروري هو.
کاڌي کائڻ بعد اسان فوج جو معائنو ڪرڻ نڪتاسين. هڪ طرف قلعي جي برج جهڙا بلند پٿر هئا جتي انفادوس پنهنجي ساٿين سان تيار بيٺو هو. هي ڪوڪوآنه جو خاص ۽ بهادر ترين دستو هو. جنهن کي “گريز” ٿي چيائون. ان دستي جا بهادر سپاهي انگلينڊ جي فائيٽرن ۽ لکنوءَ جي بانڪن جيان صرف مرڻ ۽ مارڻ ئي سکيا هئا. گريز جي سپرد اها خدمت هئي ته اهي ميدان جنگ ۾ گشت ڪندا رهن ۽ جنهن طرف ٽواله جو پلڙو ڀاري ڏسن يا اسان جا سپاهي همت هاري چڪا هجن ته ان طرف حملو ڪن. يا وري ان وقت حملو ڪن، جڏهن ٽواله جي فوج ٿڪجي چڪي هجي.
“لو” جي صدر دروازي کان ٽواله جون فوجون ڪيڙين ماڪوڙين جيان نڪرنديون رهيون. ايترو لشڪر ڏسي منهنجا ته حوصلا ئي خطا ٿي ويا. فوجون “لو” کان ٻاهر اچي ٽن حصن ۾ ورهائجي ويون. هڪ حصو ساڄي، ٻيو کاٻي ۽ ٽيون اسان طرف پيش قدمي ڪرڻ لڳو.
“اهي پاڻ تي ٽه طرفو حملو ڪرڻ ٿا چاهين” انفادوس چيو.
اها خبر واقعي به حوصلا خطا ڪندڙ هئي. پهاڙ جي چوٽي ٻه اڍائي ميل سوڙهي هئي ۽ اگر هنن ٽه طرفو حملو ڪيو ته اسان جو وچ ۾ گهيرجي پسپا ٿيڻ يقيني هو. ۽ اها به خبر نه هئي ته ٽواله جا دستا ڪهڙن طرفن کان حملا ڪندا، بحرحال جيئن به ممڪن ٿي سگهيو، لشڪر طرف ماڻهو ڊوڙائي آفيسرن کي حڪم ڏنو ويو ته لشڪر کي ٽن حصن ۾ ورهايو وڃي ۽ جنهن طرف به ٽواله جي فوج نظر اچي ان طرف هڪ دستو ان جي مقابلي لاءِ اڳتي وڌي.

حملو

آهستي آهستي بغير ڪنهن خوف يا جلد بازيءَ جي ٽئي رستا اڳتي وڌندا رهيا. ساڄي ۽ کاٻي پاسي وڌندڙ دستا پهاڙين جي اوٽ ۾ گم ٿي ويا پر اهو دستو جيڪو سڌو اسان ڏانهن وڌي رهيو هو سو چنڊ جهڙي پهاڙ جي قدمن ۾ اچي رڪجي بيهي رهيو. “رب جو قسم مان انهيءَ دستي کي ويهن منٽن ۾ ئي ختم ڪري سگهان ٿو“گڊ چيو.
“ڪوارٽرمين! شروعات تون ڪر” هنري چيو “اسان جي سامهون جيڪو ٽواله جي فوجين جو دستو اچي بيٺو آهي. تنهن جو ڪمانڊر ڏس ڪيڏو نه قداور آهي. بس انهيءَ جو نشانو وٺ، اميد ته اهو سوڻ نيڪ ثابت ٿيندو”.
مون بندوق کئين ۽ موقعي جو انتظار ڪرڻ لڳس. ڪمانڊر حڪم ڏيڻ لڳو ۽ سپاهي چهل قدمي ڪندا ليفٽ، رائيٽ ڪرڻ لڳا. ڪمانڊر پنهنجي هڪ ساٿيءَ سان اڪيلو بيهي رهيو. مون نشانو وٺي گهوڙي کي دٻايو. خبر ناهي هوا جي ڪري يا گهٻراهٽ سببان، نشاني ۾ ڪجهه گڙٻڙ ٿي وئي. بندوق جي ٺڪاءَ کان پوءِ منهنجي سامهون دونهون هٽيو جو ڏٺم ته ڪمانڊر حيران پريشان بيٺو هو ۽ انهيءَ جو ساٿي زمين تي ڍير ٿيو رکيو هو. ڪمانڊر هڪدم پوئين پير هٽيو ۽ پنهنجي فوجين طرف ڀڳو.
“زنده باد، ڪوارٽرمين زنده آباد!” گڊ نعرو هڻيو “ تو ڪمانڊر جو مُٽُ وهائي ڇڏيو آهي”.
مون کي نشانو خطا ٿيڻ تي پنهنجو پاڻ تي وڏي ڪاوڙ اچڻ لڳي ڪاوڙ کان بي قابو ٿي ڀڄندڙ ڪمانڊر جو نشانو وٺي “ ڊز” ڪيو مانس ٻيو فائر ته ڪمانڊر جا هٿ اڀا ٿي ويا ۽ هو اونڌي منهن وڃي زمين تي ڪريو ۽ خوشيءَ مان منهنجي واتان نعرا بلند ٿي ويا. انسان ڪيڏو نه خودغرض آهي جو پنهنجي سوڀ ڳڻائڻ لاءِ ڪنهن جي جان وٺڻ ۾ دير ئي نٿو ڪري.
اسان جي فوج ڪمانڊر جي موت کي فتح جو پيش خيمو سمجهي خوشيءَ مان نچڻ لڳي ۽ مرحوم ڪمانڊر جو دستو خوف کان ڪيئي قدم پوئتي هٽي ويو. هاڻ گڊ ۽ هنري به پنهنجون بندوقون سنڀالي دشمن تي گولين جا وسڪارا لائي ڏنا. مون به سندن ڀرپور ساٿ ڏنو ۽ نتيجي ۾ دشمن جا ڪيترائي سپاهي ميدان ۾ مئا ڍير لڳا پيا هئا.
اوچتو پهريان ساڄي ۽ پوءِ کاٻي پاسي شور بلند ٿيڻ لڳو. ٽواله جي فوجين اسان جي ساڄي ۽ کاٻي پاسي حملا شروع ڪري ڏنا هئا. شور ۽ هُل ٻڌي اسان جي سامهون پهاڙ جي اوٽ ۾ بيٺل دستو به ظاهر ٿيو ۽ اسان طرف پيش قدمي ڪرڻ لڳو. اهي فوجي ڪوئي جنگي گيت ڳائيندا اڳتي وڌندا ٿئي رهيا. ليڪن اسان جي بندوقن جي ڌماڪن ۽ انهن جي مچايل تباهيءَ کان انهن کي اهو گيت ئي وسري ويو. اسان جي بندوق بازيءَ ۾ ڪاڪمي ڪانه آئي پر جيترا سپاهي مئا ٿي اوترا ٻيا فوراً انهن جي جڳهه وٺندا ٿي رهيا. اگنوسي ڀڄندو اسان وٽ اچي بيهي رهيو.
ٽواله جي فوج نيزا کڻيو اتي اچي پهتي هئي جتي اسان رستو بلاڪ ڪرڻ لاءِ پٿر ڪٺا ڪري رکيا هئا. هتي پهچي انهن جي رفتار ڪجهه سست ٿي وئي ۽ اسان انهن جي ڪاخاص مزاحمت ئي نه ڪئي. بس وقت به وقت بندوقون هلائيندا رهياسين.
اسان جي لشڪر جي پهرين صف جتي اسان بيٺا هئاسين. ان جي هيٺان پوري وچ تي موجود هئي. ٻي ان کان پنجاهه گز مٿي ۽ ٽي مٿي چوٽيءَ تي اسان جي بلڪل ويجهو بيٺي هئي.
اسان جي پهرين صف جي ويجهو پهچي ٽواله جي فوج “ ٽواله چڪي چڪي” يعني ٽواله زنده باد، ٽواله زنده باد جا نعرا بلند ڪيا. جن جي جواب ۾ اسان جي فوج “ اگنوسي چڪي، چڪي” جا نعرا بلند ڪيا. ٻئي فوج پاڻ ۾ اچي ٽڪرايون، ٽولاس سج جي شعاعن جيان چمڪندا انساني سمند طرف هلندا رهيا ۽ ايئن جنگ جي شروعات ٿي وئي.
جانباز سپاهي وڌي چڙهي حملا ڪرڻ لڳا ۽ انسان خزان جي ڇڻيل پنن جيان ڪٽجي ڪرڻ لڳا. للهنگ لٽيڻ لڳا. ڪونڌرن جا ڪنڌ ڪرندا رهيا. شينهن وانگر وڙهندي مرد مرندا رهيا. ڌڙ ڌوڙ ۾ ليٿڙجندا رهيا.
ٽواله جي سپاهين گڏجي هڪڙو پرجوش حملو ڪيو جو اسان جي پهرين صف هٽندي هٽندي وڃي ٻئي صف سان ٽڪرائي. هاڻ جنگ انتهائي ڀيانڪ صورت اختيار ڪري ورتي. ڪجهه دير کانپوءِ اسان جي ٻي صف جا قدم به اکڙڻ لڳا ۽ اها سيلاب ۾ لڙهندڙ ڪکن پنن وانگر وهي وڃي اسان جي ٽيءَ صف سان ٽڪرائي، ويهن منٽن کانپوءِ ٽي صف ۾ به پريشانيءَ جا آثار ظاهر ٿيڻ لڳا.
هنري جيڪو هيستائين رڳو جنگ جو رنگ ڍنگ ڏسندو رهيو سو ائين گرجي اٿيو جو؛
۽ گڊ به ان جي پٺيان ڀڳو ۽ ٻئي ڄڻا جنگ جي باهه ۾ ڪڏي ڪاهي پيا، بلڪل ائين جيئن؛
مگر مان جتي هوس، اتي ئي بيٺو رهيس، سپاهين جو هنريءَ کي ڏٺو سو سڃاڻي نعرا بلند ڪرڻ لڳا ته “ انڪوبو اچي ويو، انڪوبو اچي ويو”. هنري جي موجودگي اسان جي سپاهين جي دل وڌائي ڇڏي ۽ انهن گڏجي ايڏي ته شدت سان ڀرپور جوابي حملو ڪيو جو ٽواله جون فوجون هٽنديون پري تائين هليون ويون. هڪ سپاهيءَ اچي اطلاع ڏنو ته ساڄي پاسي ٽواله جون فوجون پسپا ٿي رهيون آهن. مان پنهنجو پاڻ کي مبارڪ ڏيڻ وارو ئي هوس جو ساٻي پاسي هڪ وڏو شور بلند ٿيو ۽ اسان جون فوجون شڪست جي ڊپ مان مون ڏانهن ڀڳيون ٿي آيون ۽ انهن جي پويان ٽواله جا سپاهي نيزا ۽ ٽولاس کڻيو خوشيءَ مان ڀڳا پئي آيا.
اگنوسي جيڪو منهنجي ويجهو ئي بيٺو هو، تنهن ڪجهه تڪڙا احڪام جاري ڪيا ۽ گريز جي دستي کي جنبش آئي، گنوسيءَ پوءِ به ڪجهه چيو ۽ مون خوف زده ٿي ڏٺو ته مان به جنگ جي وچ ۾ بيٺو هوس، اگنوسيءَ جي پٺيان پٺيان رهي مون پنهنجي بزدليءَ جو بدترين ثبوت ڏنو. پوءِ هڪ ٻن منٽن بعد خبر ناهي ڇا ٿيو، بس ايترو سو ياد آهي ته نيزن ۽ ٽولاس جي ٽڪرجڻ جي ڪري جهنڪار بلند ٿي ۽ سپاهي منهنجي اکين اڳيان ڪٽجي ڪٽجي ڪرڻ ۽ مرڻ لڳا. اڃان تائين مون تي ڪنهن به حملو نه ڪيو هو، جو اوچتو هڪ لمُبو سپاهي پنهنجو ٽولاس هوا ۾ لهرائيندي مون ڏانهن وڌيو ۽ پوري قوت سان مون تي وار ڪيائين. خبر ناهي ڪيئن جهڪي ويس ۽ هن جو وار خالي ويو. مون پنهنجا حواس جاءِ به نه آندا هئا جو هُو نالائق ڏند ڪرٽي مون ڏانهن وڌيو.
پهريون وار خالي وڃڻ جي ڪري هو ڇتي ڪتي وانگر باهوڙجي مون ڏانهن وڌيو. مون پستول جي نالي ان ڏانهن ڪئي ۽ انڌ ڌنڌ ٻه گوليون هلائي ڇڏيون ۽ منهنجو دشمن سامهون مئو پيو هو. اڃان پنهنجو پاڻ کي پنهنجي بهادريءَ جو داد ڏيڻ وارو ئي هوس جو ڪا ڀاري شي اچي منهنجي مٿي سا ٽڪرائي مون ڦهڪو وڃي پٽ تي ڪيو. پوءِ خبر ناهي ڇا ٿيو؟ پر جڏهن هوش آيم ته پنهنجو پاڻ کي هڪ پٿر تي پيل ڏٺم گڊ هڪ هٿ ۾ پاڻي جو پيالو کڻي مون تي جهڪيل هئو.
“ڇا حال آهي؟” گڊ پڇيو.
“خدا جو شڪر آهي جو بچي ويو آهين، نه ته مون ڏٺو ته اهي سپاهي توکي کڻي ڀڄي رهيا هئا جو مان تو تي فاتح به پڙهي چڪو هوس”.
“ڀلا منهنجي مرڻ ۾ ڪسر به ڪهڙي رهي آهي، اها ته زندگي هئي جو بچي ويس ڪهڙي خبر ڪنهن منهنجي مٿي تي ضرب لڳائي هئي. پر ڇڏ انهن ڳالهين کي گڊ! ٻڌاءِ ته جنگ جو فيصلو ڇا ٿيو؟”
“اڃان تائين ته ڪجهه به نه ٿيو آهي. ڪافي نقصان ٿيو آهي. اسان جا ٻه هزار سپاهي مارجي ويا ۽ زخمي ٿيا آهن ۽ ٽواله جا ٽي هزار، هوڏهان ڏس!” ۽ هن هڪ طرف اشارو ڪيو. سپاهين جو گروهه اسان طرف اچي رهيو هو. هر چئن سپاهين ۾ هڪڙو سپاهي تڪليف کان ڪنجهي اچي رهيو هو. جڏهن زخمي سپاهي هڪ هنڌ گڏ ٿيا ته مقامي ڊاڪٽرن سندن معائنو شروع ڪيو. جيڪي معمولي زخمي هئا. تن جو پوريءَ توجهه سان علاج ڪيو پئي ويو. پر جيڪي شديد زخمي هئا ۽ انهن جي بچڻ جي اميد ڪانه هئي ته مقامي ڊاڪٽرن انهن جي شهه رڳ ڪاٽي پئي ڇڏي. ۽ رت وهڻ ڪري اهي چند منٽن ۾ مرندا ٿي رهيا. جيڪو انتهائي بير حماڻو فعل هو. ليڪن ڪوڪوآنه جي سپاهين وٽ اهو تمام ضروري هو. جو انهن کي زخمين جي طرفان بي کٽڪو ٿي جنگ وڙهڻي هئي. ڪوڪوآنه جي نيزن جاگهاءَ تمام گهرا هئا. جن مان مشڪل سان ئي ڪو بچي ٿي سگهيو. زخمي سپاهين کي موت سان هم ڪنار ڪرڻ انهن لاءِ معمولي ڳالهه هئي. ليڪن منهنجي دل اهو سڀ ڪجهه برداشت نه ڪري سگهي ۽ مان اتان نڪري وڃي سردارن سان گڏ بيهي رهيس.
“چڱو ٿيو تون اچي وئين ڪوارٽرمين!” هنري چيو “ خبر ناهي اگنوسي ڇا ٿو ڪرڻ چاهي؟ بظاهر ته ميدان اسان ماريو آهي، پر ٽواله هاڻ ان فڪر ۾ آهي ته ڪيئن اسان کي اڃيو ۽ بکيو ماري سگهي”.
”ڇا مطلب؟“
“مطلب اهو ته انفادوس جي چوڻ موجب هاڻ اسان وٽ پاڻيءَ جو ذخيرو ختم ٿي چڪو آهي”.
“ جي ها منهنجا آقا!” انفادوس چيو “ پاڻي” جو مقدار جيئن پوءِ تيئن گهٽجي رهيو آهي ۽ رات کان وٺي اسان جو لشڪر اڃ مري رهيو آهي. ميڪو ميزن! توهان عقلمند، هوشيار ۽ تجربيگار آهيو. ستارن تي اهڙين جنگين سان توهان جو کوڙ واسطو به پيو هوندو. تنهنڪري اسان کي مشورو ڏيو ته ڇا ڪرڻ کپي، جو ٽواله تازه دم فوج ڪٺي ڪري رهيو آهي. ان ۾ ڪو شڪ ناهي ته اسين اڄ ٽواله تي حاوي رهيا آهيون پر هُو اهڙي عقاب وانگر آهي. جيڪو ڪنهن به حالت ۾ شڪار کي هٿان وڃڻ ناهي ڏيندو. ٽواله سندس زخمي فوجين جي مرڻ جو انتظار ڪندو ۽ پوءِ گوريلا جنگ لڙندو. هو وڏو چالاڪ آهي”.
“هون... ته پوءِ؟” مون پڇيو” ڇا ڪرڻ گهرجي”.
“هاڻ ٽي صورتون آهن ميڪو ميزن!” انفادوس چوڻ لڳو” هڪ ته بيمار شينهن وانگر اتي ئي پيا اڃ بک مرندا رهون. ٻي صورت ۾ پاڻ ٽواله تي حملو ڪريون ۽ لڙندي لڙندي وڃي. “ لو” تائين پهچون ۽ ٽي صورت اها آهي ته اتر طرف پسپا ٿيون. انڪو بو (هن هنري ڏانهن اشارو ڪيو) اڄ غضب جي جنگ لڙي آهي. هن جو ڪهاڙو دشمنن کي ائين ڪٽيندو، وڍيندو، ڪيرائيندو ٿي رهيو جو ڄڻ ته ماڻهن تي نه پر گجرن ۽ مورين تي هلي رهيو هجي. هن اڪيلي ئي لاشن سان ميدان ڀري ڇڏيا هئا. سو مون پئي توهان کي ٻڌايو ته انڪوبو چئي ٿو ته پاڻ هلي ٽواله تي هلائون ڪريون پر مون چيو ته پهرئين توهان سان مشورو ڪري وٺجي. سو هاڻ توهان ٻڌايو ته ڇا ڪرڻ کپي؟”.
“اگنوسي! تنهنجو ڇا خيال آهي” مون پڇيو.
“ميڪو ميزن! مان تنهنجي تجربي ۽ هوشياريءَ جي اڳيان ڇا آهيان؟ مان ته بس تنهنجي مشوري تي عمل ڪندس”.
گڊ ۽ هنري سان صلاح ڪرڻ بعد چيم ته “ فوراً ٽواله جي لشڪر تي حملو ڪرڻ کپي. جو متان اڃ ۽ بک جي ڪري اسان جا فوجي بزدل ٿي وڃن، ۽ ٽواله جي فوجين سان وڃي ملن، تنهنڪري حملي ڪرڻ ۾ دير اصل نه ڪرڻ گهرجي”.
لڳو ائين پئي ته ڪوڪوآنه جا سڀ ماڻهو منهنجي هوشياري ۽ ڏاهپ جا قائل هئا. جنهن ڪري سڀني منهنجي مشوري کي پسند ڪيو. ليڪن آخري فيصلو اگنوسيءَ جي هٿ وس هو، جيڪو ڪجهه دير ڪنڌ جهڪائي ڪجهه سوچي رهيو هو ۽ پوءِ چوڻ لڳو ته “ انڪوبو! ميڪوميزن، واڳون! منهنجا عزيز دوستو! مون فيصلو ڪيو آهي ته اڄ ئي ٽواله جي لشڪر تي فيصلا ڪن حملو ڪيو وڃي. يا ته پنهنجو جائز تخت حاصل ڪجي يا ته جدوجهد ۾ جان ڏئي، مري پاڻ ملهائجي، تون پهاڙ جي ان حصي کي ڏسين پيو، جيڪو ڏاند جي زبان جيان اڳتي وڌيل آهي؟”.
”ها ڏسان پيو“
”ته هاڻ ٻڌ! هن وقت ٻه پهري ٿي چڪي آهي، ڪجهه دير آرام ڪرڻ کانپوءِ انفادوس تون پنهنجو دستو وٺي زبان وانگر وڌيل ان حصي طرف وڃجانءَ. ان جو گهٽ تمام سوڙهو آهي. گهٽ تي پهچي تون اتي وڃي بيهي رهجانءَ، ٽواله پنهنجي سڄي لشڪر سميت توسان مقابلي لاءِ ايندو، جيئن ته گهٽ تمام سوڙهو آهي، تنهنڪري هڪ وقت صرف هڪ دستو تو ڏانهن اچي سگهندو، جنهن جو وڏي آسانيءَ سان صفايو ڪري سگهندين. انڪوبو توسان گڏ هلندو ۽ مان تنهنجي پٺيان ميڪوميزن کي وٺي ايندس. جيڪڏهن خدانخواسته قسمت ساٿ نه ڏنو ۽ تنهنجي ڪاميابي نٿي ٿئي ته فوراً مان تنهنجي جڳهه اچي وٺندس”.
“سهڻي صلاح آهي، بلڪل ائين ٿيندو” انفادوس چيو،
“اسان جو ڪجهه لشڪر هن ئي جڳهه تي رهندو، جڏهن ٽواله جي سڄي توجهه توطرف هوندي انفادوس ته هي تازه دم فوجون ٽواله جي لشڪر تي ٽه طرف حملا ڪري ڏينديون ۽ قسمت ساٿ ڏنو ته ميدان پنهنجي هٿ ۾ رهندو، ها، واڳون هن آخري دستي سان رهندو. جيئن ان جي جادوئي اک اسان جي فوجين جي دل وڌائيندي رهي. ته پوءِ هاڻ کاڌي وغيره کان فارغ ٿي سڀ تياريون مڪمل ڪريو. انفادوس تون جيترو ٿي سگهي جلدي پنهنجي دستي کي تيار ڪجانءَ.
ڪلاڪ بعد اسان لشڪر کي ٽن حصن ۾ ورهائي ڪمانڊرن کي ضروري هدايتون ڏنيون. اسان جي لشڪر جو تعداد صرف ارڙهن سئو هو. جنهن مان به ڪجهه سپاهي زخمين جي سار سنڀال لاءِ پوئتي ڇڏي آيا هئاسين. ڪجهه دير کانپوءِ گڊ ۽ هنري مون سان ملڻ لاءِ آيا.
“چڱو دوست! خدا حافظ” گڊ چيو” مان ان دستي سان وڃي رهيو آهيان. جيڪو ٽواله جي لشڪر سان آمهون سامهون مقابلو ڪرڻ وارو آهي، شايد پاڻ وري ٻيهر ملي نه سگهون، تنهنڪري دوست الوداع”.
۽ اسان هڪٻئي سان گلي لڳي موڪلايوسين جو اسان جون اکيون ڀرجي آيون.
“اڄوڪي جنگ وڏي خطرناڪ ۽ فيصلا ڪن هوندي” هنري چوڻ لڳو” ۽ مون کي ائين محسوس ٿي رهيو آهي ته مان سڀاڻ جو سج نه ڏسي سگهندس. مان گريز جي دستي سان گڏ وڃي رهيو آهيان. جيستائين ان جو هڪ به سپاهي زنده هوندو پوئتي نه هٽندو، بحرحال منهنجي دل مان دعا ٿي نڪري ته خدا ڪري ته ڪوارٽرمين انهيءَ جنگ مان صحيح سلامت بچي نڪري وڃي ۽ خدا ڪري ته ڪوارٽرمين تون سليماني خزانو حاصل ڪري وڃين، چڱو دوست، خدا حافظ، خدا توکي ڪامياب ڪندو. آمين”.
گڊ به ڀنل اکين سان موڪلايو، ڪجهه ئي دير ۾ انفادوس آيو ۽ هنري به ان سان گڏ هو. مون کان موڪلائي هليا ويا ۽ منهنجي دل چاهيو ته رڙيون ڪري روئان. مان غم جي شدت سان اڳتي وڌيس ۽ اگنوسيءَ جي دستي سان روانو ٿيس.

فيصلا ڪن جنگ

چند ئي منٽن بعد ٻئي دستا ٽواله جي لشڪر کان لڪندا ڇپندا پنهنجي پنهنجي محاذ طرف وڌڻ لڳا. گريز جو دستو جيڪو اڃان تائين جنگ نه وڙهيو هو سو بلڪل تازه دم، اڌ ڪلاڪ تائين پٺ تي رڪيل رهيو. جيئن ٻئي دستا پنهنجي پنهنجي محاذ تائين پڄي وڃن.
انفادوس جيڪو هڪ ماهر جرنيل ۽ پنهنجي ساٿين جي دل ۽ دماغ کان واقف هو سو هڪ چٽان تي بيهي جذباتي تقدير ڪري پنهنجي فوجين جي حوصلن کي گرمائڻ لڳو ۽ آخر ۾ ان چيو ته “ اها اسان جي خوشقسمتي آهي ته ستارن جي دنيا جو قومي اڳواڻ انڪوبو اسان سان گڏ آهي. ان جي ٻانهن جي ٻل ۽ طاقتور جادوءَ کان ٽواله جو لشڪر جلد ئي منهن ڦيري پوئين پير ڀڄندو. ياد رکو اگنوسيءَ جي قسمت جو دارو مدار توهان تي آهي، اگر هو ڪامياب ٿيو ته ڪوڪوآنه جي سرزمين تان ظلم ۽ جبر جو هميشه هميشه لاءِ خاتمو اچي ويندو”.
مون گريز جي مطمئن چهرن طرف ڏٺو جن ۾ ايتري شجاعت ٽپڪي رهي هئي جو لڳو پئي ته هاڻ انهن کي ديوتائين جي پرواهه به ڪانه هئي، مگر انهن جو تعداد اٽي ۾ لوڻ برابر به نه هو ۽ مان سوچي رهيو هوس ته ٽواله جي بيپناهه لشڪر سامهون هنن جو ڪو هڪڙو سپاهي به مشڪل زندهه بچي سگهي، ۽ شايد گريز کي به اهڙو يقين هو. پوءِ به انهن جي چهرن تي ڪنهن به ڊپ يا حراس جو ڪو نالو نشان ئي نه هو. جنگ انهن لاءِ هڪڙي ٻاراڻي راند ۽ موت انهن لاءِ معمولي شي هو. مان ان وقت گريز جي بهادريءَ تي رشڪ ڪرڻ کان رهي نه سگهيس.
“ڏسو! هي توهان جو بادشاهه آهي” انفادوس اگنوسيءَ طرف اشارو ڪيو” اڄ هن لاءِ رت جي آخري ڦڙي تائين لڙي دنيا تي ثابت ڪري ڇڏيو ته بهادر ڪهڙي طرح جنگ وڙهندا آهن. جيڪڏهن توهان مان ڪنهن جنگ کان منهن موڙيو ته ياد رکجو ڪوڪوآنه جو ٻچو ٻچو ان تي قيامت تائين لعنت ملامت ڪندو رهندو. اڳتي وڌو ۽ دشمن جا ڏند کٽا ڪري کيس ڏينهن جا تارا ڏيکاري ڇڏيو. انڪوبو توهان سان هر قدم تي گڏ هوندو. تنهنڪري اهڙي جنگ وڙهي ڏيکاريو جو ڪوڪوآنه جون مائرون پنهنجن ٻارن کي توهان جي بهادريءَ جا گيت ٻڌائينديون رهن. اڳتي وڌو ۽ ٽواله کي ٻڌائي ڇڏيو ته فتح هميشه حق جي ٿيندي آهي ۽ ناحق کي منهن واريءَ کائڻي پوندي آهي”.
هڪدم سپاهين جي گروهه مان اهڙي قسم جا آواز اچڻ لڳا جيئن ڏور ڪنهن سمنڊ جو آواز ايندو هجي، ڪيترائي نيزا بلند ٿيا، ڍالن جي کڙ کڙاهٽ ۽ شاهي سلام جي آواز سان آس پاس جون پهاڙيون لرزي اٿيون.
“انگوسي!” مون سوچيو” تون پنهنجي قسمت تي جيترو به ناز ڪرين سو گهٽ آهي، دنيا جي ڪنهن به بادشاهه کي اهڙو لشڪر نه مليو هوندو جيڪو پنهنجي بادشاهه جي هڪڙي اشاري تي موت جي اٿاهه تاريڪين ۾ ڪڏي ڪاهي پئي”.
اگنوسيءَ پنهنجو نيزو بلند ڪيو ۽ گريز ٽي صفون ٺاهي اسان جي اڳيان وڌڻ لڳا. جڏهن انهن جي آخري صف اسان کان ڪي پنج سئو گز اڳتي وڌي ته اگنوسي مون کي ۽ پنهنجي دستي کي وٺي انهن جي پٺيان هليو. نااميدي ۽ خوف بريءَ طرح منهنجي دل ۾ پنهنجا چنبا کوڙي ڇڏيا هئا. خيالن جا گهوڙا منهنجي دماغ ۾ تيز ڊوڙندا ٿي رهيا ۽ منهنجي دل موت جي خوف کان اندر ئي اندر طوفان ۾ تيز ٽاريءَ جيان بري طرح لرزي رهي هئي.
جڏهن اسان ميدان جي ڪناري پهتاسين ته گريز جو دستو ڏاند جي زبان جهڙي چٽان تي اڌ تائين پڄي چڪو هو. ٽواله جي لشڪر ۾ هلچل متل هئي ۽ سپاهي بيتحاشا گريز جي مقابلي لاءِ اڳتي وڌندا ٿي رهيا.
گريز جو دستو مقرر جڳهه تي پهچي وڃي بيهي رهيو. جيڪا جڳهه ٽي سئو گز ويڪري ۽ چار يا پنج سئو قدم سوڙهي هئي. جتي پهچي گريز پنهنجي دستي کي وري به ٽن صفن ۾ ترتيب ڏنو ۽ پوءِ خاموشيءَ سان ٽواله جي لشڪر جو انتظار ڪرڻ لڳو. اسين گريز جي آخري صف کان ڪي ٻه سئو گز پري پنهنجي مقرر جڳهه تي وڃي بيٺاسين. جتان ڏٺم ته ٽواله جي فوج جنهن جو تعداد چاليهه هزارن کان ڪنهن به ريت گهٽ نه هوندو سو سمنڊ جي طوفاني لهرن جيان گريز ڏانهن وڌندو پئي آيو، ۽ اهڙِي جوش خروش سان وڌندو پئي آيو جو مون سمجهيو ته اسان جي مٺ جيتري لشڪر کي ڪک پن وانگر لوڙهي الائي ڪٿي وڃي ڪڍندو.
پر اهو ڏسي ته چڙهائي انتهائي سوڙهي آهي ۽ سندن مقابلو ڪوڪوآنه جي بهادر ترين قومي دستي گريز سان آهي ته ٽواله جي لشڪر جو سيلاب رڪجي بيهي رهيو. هنن کي اڳتي وڌڻ جي همت ئي نه پئي ٿي. ايتري ۾ ٽواله جي لشڪر مان هڪڙو لمُبو شخص اٺ پکيءَ جي کنڀن جو تاج پاتل ٻاهر آيو. اهو ٽواله پاڻ هو. جنهن اشارو ڪيو ته پهري صف نعرا هڻندي گريز طرف وڌڻ لڳي. ٽولاس بلند ٿيا ۽ هوءِ تيزيءَ سان گريز طرف وڌڻ لڳا. ليڪن انهن بهادرن کي به اطمينا نه پئي ٿيو. تنهنڪري ٽواله جي پهرين صف اڳتي وڌي وڃي گريز تي ڪڙڪي. هٿيارن هلڻ جو آواز ائين گونجڻ لڳو جيئن گهنگهور گهٽائون گرجنديون هجن.
هزارين نيزا بلند ٿي انساني سمنڊ ۾ غوطا کائڻ لڳا. ڪنڌ ڪرڻ ۽ ڪونڌر ڪسڻ لڳا. رت ريلا ٿي وهڻ لڳو. “ ڪرهه هئي ڪانه، هو نظارو نينهن جو” جيان جنگ پوري زور شور سان جاري هئي. اوچتو گريز اگنوسي زنده باد، اگنوسي زنده باد جا نعرا هڻندي ٽواله جي صفن تي ائين وڃي ڪڙڪيا جيئن عقاب پنهنجي شڪار تي ڪڙڪي ۽ ڏسندي ڏئي ڏسندي گريز ٽواله جي پهرين صف جو مڪمل صفايو ڪري ڇڏيو. گريز وري به اچي پنهنجي جاءِ تي خاموشي بيهي رهيا ۽ مون ڏٺو ته هنري انهن وچ ۾ ڀڄ ڊڪ ۾ صفون ترتيب ڏئي رهيو هو. اگنوسي حڪم ڏنو ته دشمن جي زخمي سپاهين سان ڪا به رعايت نه ڪئي وڃي. ان جو اهو حڪم آفيسرن تائين پهچايو ويو. ٽواله جي ٻي صف پنهنجا نيزا ۽ ٽولاس لهرائيندي گريز طرف وڌي. گريز خاموش بيٺا انهن جي پيش قدميءَ کي ڏسندا رهيا.جڏهن اهي چاليهه گزن جي فاصلي تي پهتا ته گريز جي پهرين صف جنبش ۾ آئي. انهن نعرو هڻيو ۽ بکين شينهن وانگر دشمن تي ڪڙڪي پيا. هڪ دفعو ٻيهر فضا هٿيارن جي جهنڪار ۽ بهادرن جي چيخ وَ پڪار سان گونجي اٿي. ٽواله جو هر سپاهي ديوانه وار لڙي رهيو هو. انهن هڪڙو ڀرپور حملو ڪيو، پر گريز مضبوطيءَ سان ڄميا رهيا. دشمن جو هر سپاهي اڳتي وڌي پوري قوت سان گريز تي حملا ڪري رهيو هو. صفون درهم برهم ٿي ويون. ڪنهن کي پنهنجي پرائي جي ڪا خبر ئي نه رهي. هر سپاهي سامهون واري سپاهيءَ سان الجهيل هو. جنگ وڏي زور شور سان جاري هئي.
هڪ هڪ منٽ ۾ هزارين سپاهي ڪرندا ۽ مرندا رهيا. موت جو فرشتو وڏيءَ تيزيءَ سان پنهنجو ڪم سرانجام ڏئي رهيو هو. ٽواله جي فوج گڏجي هڪڙو ڀرپور حملو ڪيو. گريز قدم به قدم پوئتي هٽڻ لڳا. مون سمجهيو ته بس جنگ جو فيصلو اجهو ڄاڻ ته ٿيو.
گريز تمام تيزيءَ سان پوئتي هٽڻ شروع ڪيو. ٽواله جا سپاهي. بيرحميءَ سان انهن کي قتل ڪري رهيا هئا. جو اوچتو هنري جو گجندڙ آواز ٻڌڻ ۾ آيو. ان نعرا هڻندي پنهنجو ڪهاڙو بلند ڪيو ۽ گريز جا اکڙيل قدم ڄمي ويا. هاڻ گريز وڌڻ ۽ دشمن هٽڻ شروع ڪيو. “ ديوتائين جو قسم گريز وڏا بهادر آهن” اگنوسيءَ چيو” هن دفعي ميدان اسان جي هٿ رهندو”.
۽ بلڪل هيءَ گريز پنهنجو پاڻ وساري، وجود جي ويڙهه وڙهي رهيا هئا. دشمن جا ڌڙ سسين کان ڌار ڪري رهيا هئا. انهن ڄڻ ته قسم کڻي ڇڏيو هو ته هُو اڄ نه وڙهيا ته ڪڏهن به نه وڙهندا.
گريز اهڙي ته بيجگريءَ سان وڙهيا جو انهن جو ڪافي تعداد وڙهندي وڙهندي مارجيمارجي ويو ۽ هوءِ باقي ڳڻڻ جيترا وڃي بچيا ۽ انهن ڳڻپ جيترن بهادرن هڪ دفعو ٻيهر پوري شدت سان حملو ڪيو ۽ ٻئي لمحي ٽواله جو لشڪر پويان پير ڪري وٺي ڀڳو ۽ ڀڄندو ئي ويو. مون ڏٺو هنري صحيح سلامت هڪڙي چٽان تي بيٺو هو ۽ ان سان گڏ ان جو پوڙهو دوست انفادوس پڻ موجود هو.
هڪ دفعو جنگ وري رڪجي وئي.
مان پهرئين ئي اعتراف ڪري چڪو آهيان ته مان ٿورو بزدل آهيان ۽ جنگ وغيره کان ڀڄندڙ آهيان پر هينئر پهريون ڀيرو منهنجي دل ۾ جنگ لڙڻ جي شديد خواهش ڪر موڙي اٿي ۽ منهنجي دل جو نانگ انسانن جي قتل لاءِ پنهنجي ڦڻ ڪڍي جهولڻ لڳو. مون پنهنجي پٺيان بيٺل سپاهين تي نظر وڌي، جيڪي وڏي بيچينيءَ ۽ ڪاوڙ مان ڏند ڪرٽي رهيا هئا. جن جو اکيون ان ڪتي وانگر چمڪي رهيون هيون. جنهن شڪار ته ڏسي ورتو هجي پر پاڻ زنجير ۾ ٻڌل هجي ۽ شڪار تائين پهچي نه سگهي.
“ ڪاش مان به ايڏو دلير ۽ بهادر هجان ها” مان سوچڻ لڳس.
اگنوسي وڏي سڪون ۽ اطمينان سان بيٺو ميدان جنگ طرف ڏسي رهيو هو.
“اگنوسي!” آخر مون کان رهيو نه ٿيو “ اڃان ڪيستائين هتي بيٺا پنهجن ڀائرن کي مرندي ڏسندا رهنداسين”.
“هاڻ وقت اچي ويو آهي ميڪوميزن ته......”
اگنوسي اڃان ڳالهه پوري به نه ڪئي جو اسان جي هڪ تازه دم دستي وڌي وڃي دشمن تي حملو ڪيو ۽ اسان به اڳتي وڌڻ لڳاسين. ان بعد جيڪي ڪجهه ٿيو سو بس بيان ڪري ئي نٿو سگهان. بس ايترو سو ياد اٿم ته ڀاري قدمن کان ڌرتي هڏڪيون کائي رهي هئي. ڪجهه ئي دير کانپوءِ هٿيارن جي جهنڪار ۽ نيزن جي چريو ڪندڙ چمڪ منهنجي دماغ کي مائوف ڪري ڇڏيو.
جڏهن هوش حواس ۾ آيس ته هنري وٽ بيٺو هوس، خبر ناهي ته جنگ جي بلڪل وچ مان ڪئين بچي نڪتو هوس. بعد ۾ مون کي هنري ٻڌايو ته جڏهن اسان دشمن تي حملو ڪيو ته تون ان ريلي ۾ وهندو وهندو هيستائين اچي نڪتو هئين، ۽ جڏهن حملا ڪندا اسان جا سپاهي پوئتي هٽيا ته تون بيوقوفن جيان اڪيلو ئي اتي بيٺو رهجي وئين. جتان هنري ڏسي مون کي واپس پنهنجي فوج طرف گهلي ويو.
جنگ ڪيڏي خوفناڪ هئي ۽ ڪيئن ٿي؟ اهو ٻڌائڻ کان مان قاصر آهيان، ڇو ته پهرئين ئي مان هوش حواس وڃايو ويٺو هوس. بس ائين سمجهيو ته اهڙي جنگ مون اڳ ۾ ڪڏهن به نه ڏٺي هئي. هنريءَ جو ڪهاڙو هزارين جانين مان آرپار گذري قتل عام ڪري رهيو هو. دشمن جا سپاهي ان سامهون اهو چوندي هٽي ٿي ويا ته “ هيءَ جادوگر ته مرڻ سکيو ئي ناهي”
ڪنهن کي هنريءَ سامهون اچڻ جي همت نه پئي ٿي. دشمن تي سڪتو طاري هو. مگر ٻئي لمحي “ ٽواله، او ٽواله” جو آواز بلند ٿيو ۽ ڪاڻو ٽواله لشڪر مان نڪري اچي اسان جي سامهون ٿيو.
“ڪٿي آهي اهو ذليل انڪوبو؟ جنهن منهنجي پٽ جي جان ورتي هئي” ٽواله چيو “ مان به ڏسان ته ڪيئن ٿو هو منهنجو مقابلو ڪري “ ۽ ان پنهنجو ٽولاس گهمائي هنري طرف اڇلايو. هنري تڪڙ ۾ ڍال اڳيان ڪئي ۽ ٽولاس ٽڪرائجي زمين تي اچي ڪريو. ٽواله صفا ڇتو ٿي پيو ۽ اڳتي وڌي ڪهاڙي سان هنري تي وار ڪيو. هنري ڍال ڏني ليڪن ٽواله ايڏي ته قوت سان وار ڪيو هو جو هنريءَ جهڙو قداور مڙس به گوڏن ڀر زمين تي وڃي ڪريو، ٽواله خوشيءَ مان هڪلون ڪندي ٻئي وار لاءِ هنري ڏانهن وڌيو. مون ڊپ مان پنهنجون اکيون بند ڪري ڇڏيون. اچانڪ ٽواله جي لشڪر جي ساڄي ۽ کاٻي حصي ۾ شور بلند ٿيڻ شروع ٿيو. اسان جي انهن دوستن جن سان گڊ گڏ هو، ٻنهي طرفن کان ٽواله جي فوجين تي حملو ڪري ڏنو هو. ان اوچتي خطرناڪ حملي ٽواله جي سپاهين جا قدم اکوڙي ڇڏيا ۽ هوءَ شڪست کائي بي ترتيبيءَ سان “لو” طرف وٺي ڀڳا. ٽواله به هنري کي ڇڏي وٺي ڀڳو.
ميدان خالي هو اسان جي آس پاس خاڪ ۽ خون ۾ ليٿڙيل لاش ٽڙيا پکڙيا پيا هئا. گريز جا باقي نوي سپاهي وڃي بچيا هئا. باقي سڀ پنهنجي بادشاهه تان قربان ٿي ويا هئا.
”دوستو! ڪاميابي جو سهرو توهان جي سرتي آهي”. انفادوس پنهنجو پٽي ٻڌل زخمي هٿ مٿي ڪري بچيل سچيل گريز کي چيو . “ قيامت تائين مائرون پنهنجن ٻچن کي توهان جي بهادريءَ جا قصا ٻڌائينديون رهنديون”. پوءِ وڏي اعتماد سان هنري جي هٿ تي چمي ڏني. “ انڪوبو! توجهڙو بهادر شخص مون کي رو ۽ زمين تي نٿو سجهي”.
اگنوسي پنهنجي دستي سميت ٽواله جي تعاقب ۾ “ لو” طرف ويل هو. جتان ان پيغام موڪليو ته هنري ۽ انفادوس فوراً ان وٽ پهچن جيئن ٽواله کي گرفتار ڪري ڪاميابيءَ جي تڪميل ڪئي وڃي. اوڏهان وڃڻ لاءِ اڃان اسان هڪڙو قدم ئي مس کڻيو هو جو ٻه سپاهي گڊ کي،،،، نيم بيهوشيءَ جي حالت ۾ کڻيو اسان طرف ايندا نظر آيا. گڊ بانس جي ٺهيل هڪڙي اسٽريچر تي ليٽيل هو ۽ ان سان گڏ هڪ سپاهيءَ جو لاش به رکيو هو.
“لڳي ٿو ته گڊ زخمي ٿي پيو آهي” هنري چيو.
اوچتو ڪجهه لُڏيو. گڊ سان گڏ ستل سپاهي جنهن کي اسان مرده سمجهيو ويٺا هئاسين ، سو اٿيو ۽ گڊ تي پنهنجي نيزي سان وار ڪرڻ لڳو، مان ۽ هنري گجگوڙ ڪري ان ڏانهن وڌياسين. ان سپاهيءَ گڊ تي آخري وار ڪري چيو “ کڻو پنهنجي سفيد جادوگر کي” ۽ وٺي ڀڳو . اسان کي پڪ ٿي وئي ته اسان جو عزيز دوست ويچارو هلي پيو، پر اتي پهچي ڏٺوسين ته هو مسڪرائي رهيو هو ۽ هڪ چشمي عينڪ بدستور سندس اک سان جهٽيل هئي.
“ٽواله جي ڏنل زرهه بچائي ورتو نه ته هُو نالائق مون کي ڪڏهوڪو ماري چڪو هو”.
ايترو چئي گڊ بيهوش ٿي ويو. گڊ جي هڪڙي پير تي گهرو زخم رسيو هو. پر ان وقت اسان ڪجهه به نه ٿي ڪري سگهياسين. تنهنڪري ٻن سپاهين کي چيوسين ته گڊ کي اسان سان گڏ کڻي هلو،،،،.
اسان گنوسيءَ سان وڃي ملياسين ۽ “ لو” طرف وڌڻ لڳاسين. “ لو” جي صدر دروازي تي اسان جي جانثار سپاهين جو پهرو بيٺل هو. انهن ٻڌايو ته ٽواله جي ساري فوج “ لو” ۾ ئي مقيم آهي.
اگنوسي فوراً پنهنجي بادشاهه هجڻ جو اعلان ڪندي، پڙهو گهمايو ته جيڪو به سپاهي هٿيار ڦٽا ڪندو ان جي جان بخشي ويندي. ان پڙهي جو خاطرخواهه اثر ٿيو. فوراً خندق تي پل لڳائي وئي ۽ اسين “لو” ۾ داخل ٿياسين.
مفرور سپاهي رستن جي ٻنهي طرفن کان هٿ ٻڌيو بيٺا هئا. انهن جا هٿيار انهن جي قدمن ۾ ڍير لڳا پيا هئا. انهن جي وچان گذرندا اسان ان ميدان تي پهتاسين جتي اسان ڏائڻين جو خوني رقص ڏٺو هو. ميدان بلڪل خالي پيو هو. جنهن جي آخري ڇيڙي تي ٽواله گگول سان گڏ ويٺو هو ۽ سندس پيرن ۾ ان جي ڍال ۽ جنگي ڪهاڙو پيو هو.
هي منظر ڏاڍو عبرت ناڪ هو. اهو ٽواله جنهن جي نالي کان هتان جي ڪائنات ڪنبي ويندي هئي. جيڪو هزارين عورتن جو اڪيلو خاوند هو. جيڪو پاڻ کي ڪوڪوآنه جو خدا سمجهندو هو، سو بي يارو مددگار ويٺو هو. ان جون زالون به ان کي اڪيلو ڇڏي الائي ته ڪيڏهان منهن ڪري ڀڄي ويون هيون. سارو لشڪر اگنوسيءَ سان ملي ويو هو. ان وقت اگر ڪو ان سان گڏ هو ته صرف اها ڪراڙي ڏائڻ گگول ئي هئي.
انهيءَ کان پنجاهه گز پري اسان جو دستو اچي رڪيو. اسان چند جانثار سپاهين سان گڏجي ٽواله طرف وڌياسين، گگول چيريندڙ ڦاڙيندڙ نگاهن سان اسان ڏانهن ڏٺو. ٽواله پنهنجون غمگين نگاهون پنهنجي ڪامياب دشمن اگنوسيءَ تي ڄمائي ڇڏيون.
“سلام اي بادشاهه! ٽواله چيو “ تون جيڪو منهنجي ٽڪرن تي پليئن، تون جيڪو ڪنهن زماني ۾ منهنجي رحم ڪرم تي هئين، اڄ هنن سفيد جادوگرن جي مدد سان ڪوڪوآنه جو بادشاهه بڻيو آهين. ٻڌاءِ تون مون کان ڪهڙي ڳالهه جو بدلو وٺڻ ٿو چاهين.
ٻڌاءِ ڇا جو انتقام ٿو وٺين؟”.
پنهنجي شهيد والد جو، جنهن کي تو دوکي سان قتل ڪيو هو. جنهن جي ملڪ تي تون اڄ ڏينهن تائين حڪومت ڪندو رهيو آهين”. اگنوسي جواب ڏنو.
“ڏاڍو سٺو. مان توکي ٻڌائڻ ٿو چاهيان ته بهادر ۽ جنگجو جرنيل ڪيئن پنهنجي جان ڏيندا آهن، جو جيڪڏهن سڀاڻ توتي به ڪو اهڙو وقت اچي ته تون به بهادريءَ سان جان ڏئي سگهين. ڏس سج لهي رهيو آهي”. هن لهندڙ سج ڏانهن اشارو ڪندي چيو “ مان چاهيان ٿو ته منهنجي زندگيءَ جو سج به ان سان گڏ ئي لهي وڃي. مان مرڻ لاءِ تيار آهيان. ليڪن ڪوڪوآنه جي شاهي روايت برقرار رکڻ لاءِ وڙهندي وڙهندي هڪ بهادر جرنيل جيان جان ڏيڻ ٿو چاهيان. ڪنهن ٻڪر جهڙو موت مرڻ نٿو چاهيان، جيڪو ڪسڻ مهل ڪا ٻيڪ به نه ڪري سگهندو آهي. تنهنڪري تون منهنجي آخري خواهش کي نه ٺڪرائجان نه ته اهي بزدل جيڪي اڄ ميدان جنگ مان شڪست کائي ڀڳا آهن سي به توتي لعنت ملامت ڪندا رهندا، ۽ تنهنجي انهيءَ بزدليءَ جون ڳالهيون ڪيئي سال پيا ڳائيندا.
“مون کي منظور آهي، پر تون ڪنهن سان لڙڻ ٿو چاهين؟. مون سان؟ پر مان توسان لڙي نٿو سگهان ڇو ته بادشاهه صرف ميدان جنگ ۾ ئي پنهنجي بهادريءَ جا جوهر ڏيکاري سگهندا آهن. جنهن ڳالهه کان تون پاڻ به بخوبي واقف آهين.”
ٽواله پنهنجي اڪيلي اک اسان طرف گهمائي ۽ مان ڊڄڻ لڳس ته ڪٿي مون کي نه مقابلي لاءِ چيلينج ڪري.
“انڪوبو! جنهن جنگ جي شروعات مون ۽ تو ڪئي هئي. اڄ ته ان جو فيصلو به ڪري وٺون. يا تون به بزدل ٿي وئين؟” ٽواله چيو.
“نه تون انڪوبو سان نٿو لڙي سگهين” اگنوسيءَ چيو.
“ها، جيڪڏهن هو پاڻ ان ڳالهه جو اقرار ڪري ته هو به مون کان خوفزدهه آهي ته پوءِ مان پاڻ ڪنهن ٻئي بهادر ماڻهو کي مقابلي لاءِ چونڊي وٺندس”.
بدقسمي سان هنري ٽواله جي ڳالهه سمجهي ورتي ۽ ان جي اکين ۾ جنسي رت لهي آيو.
“مان ئي توسان وڙهندس”. هنري گر جندي چيو “ ۽ توتي ثابت ڪندس ته مان بزدل ناهيان.”
“خدا کي مڃ، پنهنجي جان جو دشمن نه ٿيءَ هنري!” مون التجا ڪئي ته اڄ جنهن به توکي جنگ ڪندي ڏٺو آهي سو ڪنهن به صورت ۾ توکي بزدليءَ جو طعنو نه ڏيندو”.
“نه، مان ئي ٽواله سان لڙندس”. هنري چيو “ هيءَ مون کي بزدليءَ جو طعنو نٿو ڏئي سگهي”.
هنري اڳتي وڌي پنهنجو ڪهاڙو بلند ڪيو.
“ منهنجا ڀاءُ، تون هن وقت ڏاڍو ٿڪل آهين، تنهنڪري پنهنجي ارادي کان باز اچ، اگر تون ماريو وئين ته مون کي سڄي زندگي قرار نه ايندو”. اگنوسي چيو.
“نه، هاڻ ڪجهه به نه چئو اگنوسي!”
“چڱو ڀلا منهنجا بهادر دوست، خدا ڪندو ته پنهنجي آخري دشمن کي دسي سوڀارو ٿيندين، ٽواله اٿ، منهنجو ساٿي تيار آهي”.
ٽواله خوفناڪ ٽهڪ ڏيندو اٿيو. ٻنهي پنهنجي دشمن جو نظرن ئي نظرن ۾ جائزو ورتو ۽ اوچتو هنري اڇل کائي پنهنجي ڪهاڙي سان ٽواله تي ڀرپور وار ڪيول. ٽواله اڇل کائي هڪ طرف ٿي ويو، ۽ هنري جو وار خالي ويو ۽ ڪهاڙو زمين تي وڃي لڳو ۽ هنري پاڻ نه سنڀاليندي اڳتي جهڪي پيو، ٽواله موقعي جو فائدو وٺندي ڪهاڙو بلند ڪيو ۽ زور سان رڙ ڪري پنهنجو ڪهاڙو کڻي پوريءَ طاقت سان هنريءَ جي گردن ڏانهن وڌيو، منهنجي دل اڇل کائي وئي ۽ اکيون پورجي ويون. هنري ڍال سامهون ڏني ۽ هڪڙو “ تڙاخ” جو آواز آيو ۽ ڍال جو ڪنارو صاف اڏري ويو ۽ ٽواله جو ڪهاڙو ٽڪرائجندو وڃي هنري جي ڪنڌ تي پيو، مگر ان جو زور ختم ٿي چڪو هو. ان ڪري هنري کي ڪو به زخم نه رسيو. هنريءَ کي پاڻ سنڀالڻ جو موقعو نه ڏيندي ٽواله لاڳيتو ٻيو وار ڪيو. ان وار کي به هنري ڍال سان رنڊائي ڇڏيو. هاڻ ته ٽواله صفا ڇتو ٿي پيو ۽ وار مٿان وار ڪندو رهيو.
اسان جو دستو جيڪو پري بيهي جنگ جو تماشو ڏسي رهيو هو، سو اڳتي وڌيو، هر سپاهي اوچي آواز سان دانهون ڪرڻ لڳو. گڊ منهنجي ڀرسان بيهوش پيو هو. ان کي هوش آيو ته ان ڪنڌ کڻي ڏٺو ته هي وري ڇا جو شور آهي ۽ جڏهن ان کي معاملو سمجهه ۾ آيو ته هو اٿيو ۽ پنهنجي منڊي ٽنگ گهليندو، هيڏهان هوڏهان ڦرندو، هنري کي هدايتون ڏيڻ لڳو.
“ها، ائين نه. ٿورو پوئتي هٽ، اڇل کائي وار ڪر، او، ائين نه يار، ٻه قدم اڳتي وڌ، ها ائين، اڙي اها ڪهڙي سستي پيو ڏيکارين..“گڊ هدايتون ڏيندو پاڻ به داءَ پيچ کائيندو رهيو.
هنري ٻيڻو ٿي پوري قوت سان وار ڪيو، ٽواله ڍال سامهون ڏني، هنري جو ڪهاڙو ڍال کي چيريندو وڃي ٽواله جي ساڄي ڪلهي تي لڳو ۽ زرهه کي ڪٽيندو وڃي ٽواله جا هڏا ڀڳا. تڪليف کان ٽواله وڏي رنڀ ڪئي ۽ ڦري هنري تي ڪهاڙي جو وار ڪيو جيڪو هنري جي چهري کي بريءَ طرح زخمي ڪندو هيٺ وڌي وڃي هنري جي ڪهاڙي سان ٽڪرايو ۽ هنري جي ڪهاڙي جو ڳن ٽوڙيندو هليو ويو. آس پاس بيٺل سپاهين جي مجموعي مان دانهون نڪري ويون، ۽ مون پنهنجون اکيون بند ڪري ڇڏيون ته جيئن هنري کي مرندو نه ڏسي سگهان. “تڙاخ” جي آواز تي ڇرڪ ڀري اکيون کولي ڏٺم ته هنري جي ڍال به ڪيترائي فوٽ پري پئي هئي ۽ هو کلندڙ ٽواله سامهون بيٺو هو. ٽواله خوشيءَ مان رڙ ڪري پنهنجو ڪهاڙو اڀو هنري طرف وڌيو ۽ هنري جهڪي ٽواله جي چيلهه ۾ وڃي ٻک وڌو. هاڻ ٻئي هٿو هٿ وڙهندا زمين تي وڃي پيا. ٻئي پنهنجي دشمن کي ختم ڪرڻ جي سرٽوڙ ڪوشش ڪرڻ لڳا. ٽواله پنهنجي ڪهاڙي سان هنري جو گردن اڏائڻ ٿي چاهيو، ۽ هنري پنهنجو ٽولاس ٽواله جي سيني ۾ لاهڻ ٿي چاهيو.
“ هنري! ان کان ڪهاڙو کسي وٺ” گڊ رڙ ڪندي هدايت ڏني.
هنري ٽولاس اڇلي ڪهاڙو پڪڙي ورتو، پر اهو چمڙي جي پٽي ۾ ٽواله جي ڪارائيءَ سان ٻڌل هو. ٻئي وري وحشي ٻلين وانگر هڪٻئي کي پورو ڪرڻ جي ڪوشش ۾ ڇنڀي ويا، ٻئي ڪهاڙي کي پاڻ طرف ڇڪي رهيا هئا. ايتري ۾ چمڙي جي پٽي ٽٽي وئي ۽ ڪهاڙو هنري جي قبضي ۾ اچي ويو. هنري پنهنجو پاڻ کي ٽواله جي گرفت مان آزاد ڪرائيندي اٿي بيٺو. ٽواله پنهنجي چيلهه واري ٽولاس سان هنري تي وار ڪيو. ليڪن اهو زرهه سان لڳي ڪري پيو. ٽواله وحشي طريقي سان رڙ ڪندي هنريءَ تي وار ڪيو. ٽولاس هنري جي سيني واري زرهه تي اچي لڳو. جنهن جي دهڪي کان ڇرڪ ڀري هنري ڪيترائي قدم پوئتي هٽي ويو. ٽواله وري ان طرف وڌيو، ان عرصي ۾ هنري پاڻ سنڀالي چڪو هو. هنري هڪ طرف هٽي ڪهاڙو بلند ڪيو ۽ اک ڇنڀ ۾ ٽواله جي سسي ڀرڻاٽ ڪندي وڃي اگنوسي جي قدمن وٽ ڪري. ڌڙ ڪجهه پل بيٺو رهيو ۽ پوءِ ڪنهن ڪرندڙ وڻ وانگر ڦهڪو ڪري وڃي پٽ تي پيو. ڪٽيل ڌڙ مان رت ڦوهارا ڪندو وهڻ لڳو. هنري جي چهري جي زخم ڪري رت ڪجهه زياده وهي چڪو هو. تنهنڪري ان تي به غشي طاري تي وئي ۽ هو به ٽواله جي ڌڙ جي ويجهو وڃي بيهوش ٿي ڪريو.
سپاهي هنري جي چوڌاري جمع ٿي کيس منهن تي پاڻي جا ڇنڊا هڻڻ لڳا. ڪجهه ئي دير ۾ هنري اکيون کوليون، هو زندهه هو. مون وڌي وڃي ٽواله جي پيشاني تان چمڪندڙ هيرو لاٿو.
“هيءَ وٺ اگنوسي! هن کي پنهنجي پيشانيءَ تي ٻڌي ڇڏ” مون هيرو اگنوسيءَ کي ڏيندي چيو” اڄ کان تون ڪوڪوآنه جو بادشاهه آهين”.
اگنوسي هيرو وٺي پنهنجي پيشانيءَ تي ٻڌو ۽ پوءِ اڳتي وڌي پنهنجو هڪ پير ٽواله جي ويڪري ڇاتيءَ تي رکيو. ڪجهه دير ڪنڌ جهڪائي بيٺو رهيو ۽ پوءِ چوڻ شروع ڪيائين ته:
“ڪوڪوآنه جا ماڻهوئو ٻڌو! هاڻ منهنجو زمانو شروع ٿي چڪو آهي، هن ڌرتيءَ تان هاڻ ظالم ۽ جبر جا قدم اکڙجي چڪاآهن، فتح هميشه جيان حق جي ئي ٿي آهي ۽ باطل منهن واري کائي هميشه لاءِ فنا ٿي چڪو آهي.
صبح سويري بهادرن اٿي پنهنجو پاڻ کي جهنجهوڙيو، هٿيار کڻيا ۽ حق جي حمايت ۾ آماده ٿي نڪري پيا.
باطل به اٿيو ۽ ان جا پرستار هزارن جي تعداد ۾ ماڪوڙين جيان ٻرن مان نڪري زمين تي پکڙجي ويا، ۽ پنهنجا نيزا هلائيندا مغرورانه بڪواز ڪندا منهنجي مقابلي لاءِ پهتا، ليڪن اهي ظالم هئا. ظلم دير پا ۽ هميشه لاءِ رهڻ وارو ناهي هوندو. اهي ظالم منهنجي مقابلي لاءِ نڪتا ۽ منهنجي هڪڙي معمولي ڦوڪ انهن جي دلين مان غرور جو ڏيئو هميشه لاءِ وسائي ڇڏيو. منهنجي نيزي جي وڄُ انهن جي سرن تي چمڪي ۽ ظالم خاڪ ۽ خون ۾ ليٿڙجڻ لڳا.
منهنجن بهادر دوستن پنهنجي هٿيارن جو پاڻي دشمن جي سينن تي آزمايو آهي ۽ ظلم منهن ڀر زمين تي اونڌو ڪريو پيو آهي، ۽ سمجهي ڇڏيو ته اڄ باطل کي هميشه هميشه لاءِ شڪست اچي وئي آهي.
ڪٿي آهن اهي مغرور انسان جيڪي خون جي هولي کيڏندا هئا ۽ انساني کوپڙين جا مينار جوڙائيندا هئا؟. ڪٿي آهن اهي حوس جا پوڄاري جن جون ڪيئي هزار زالون هونديون هيون؟ ڪٿي آهن اهي جن جا ڪنڌ آڪڙ ۽ غرور مان اڀا ٿيل هوندا هئا؟ ڪٿي آهن اهي عيش پرست جيڪي هر صبح پنهنجي حوس جي تڪميل لاءِ نوان شڪار تلاشيندا هئا؟
اڄ انهن جا لاش بي گورو ڪفن پيا آهن، سمجهي ڇڏيو ته ظالمن ۽ مغرورن جو اهڙو ئي انجام ٿيندو آهي. ڪٿي آهي اهو ٽواله جيڪو پاڻ کي جبار ۽ قهار سڏائيندو هو؟ جيڪو پنهنجن بيشمار راڻين تي ناز ڪندو هو؟ جنهن جي هڪڙي اک هئي. جنهن جي دل به پنهنجي چمڙيءَ جهڙي ڪاري هئي. ڪٿي آهي اهو ٽواله جيڪو اڃان اڄ صبح تائين به ڪوڪوآنه جو خدا وند هوندو هو؟
ڏسو! ان جو سر منهنجي قدمن ۾ پيو آهي.
۽ اڄ مان توهان جو بادشاهه آهيان”.
اگنوسي خاموش ٿيو ته ڪيترائي آواز گڏوگڏ نعرا هڻڻ لڳا ته:
“اگنوسي بادشاهه زنده باد”
“ڪوڪوآنه جو بادشاهه، زنده باد”
“ڪوڪوآنه جو اگنوسي بادشاهه زنده باد....”

گڊ جي بي چاڪائي

صاحب ڏي شفا، ميان مريضن کي
گڊ ۽ هنري کي کڻي وڃي ٽواله جي جهوپڙيءَ ۾ ليٽايوسين، ٿڪاوٽ ۽ زخمن مان خون وهي وڃڻ ڪري ٻئي ڄڻا بيحال لڳا پيا هئا. منهنجي حالت ڪجهه قدر بهتر هئي، جو مون کي ڪوئي زخم نه آيو هو نه وري مون جنگ وڙهي هئي، پر سڄو ڏينهن بيٺو رهڻ ڪري مننجو اهو پير سور ۾ وٺجي ويو هو، جنهن کي ڪڏهن شينهن بري طرح چٻاڙيو هو. جنهن جو ذڪر مان پهريائين ڪنهن باب ۾ ڪري چڪو آهيان.
توهان کي ياد هوندو ته ميدان ۾ ڪنهن نالائق منهنجي سرَ تي ضرب هڻي هئي تنهن ڪري اڃان تائين به منهنجو دماغ جاءِ نه هو، اسان ٽنهي مان هر ڪو ڪنهن نه ڪنهن درد ۾ مبتلا هو، مگر جڏهن اهو خيال ٿي آيو ته هن خوفناڪ جنگ مان صحيح سلامت بچي نڪري آيا آهيون ته هيءَ سڀئي تڪليفون معمولي ٿي لڳيون.
فلاويٽا وڏي هوشياريءَ سان خاص طور تي گڊ جي تيمارداريءَ ۾ مصروف هئي. مون ۽ فلاويٽا گڏجي گڊ ۽ هنري جو زرهون لاٿيون، جسمن تي بظاهر ته ڪنهن به زخم جو ڪو نشان نه هون باقي گوشت بريءَ طرح ڦسي پيو هون. توهان ته ڄاڻو ٿا ته اهي اندروني چوٽون ڪيڏيون نه تڪليف واريون هونديون آهن.
فلاويٽا ڀڄي وڃي ڪنهن وڻ مان ساوا پن پٽي آئي، جنهن جي بوءِ سان دماغ وٺجو پئي ويو. انهن پنن کي پاڻيءَ ۾ اُٻاري فلاويٽا انهن جو پلاسٽر ٺاهي اسان جي جسمن تي هڻي ڇڏيو.
جنهن ڪري مان ته روحاني آرام ۽ سڪون محسوس ڪرڻ کان رهي نه سگهيس.
ليڪن گڊ ۽ هنري جا زخم گهرا هئا. گڊ جي ران تي غار جهڙو زخم رسيو هو، جنهن مان ڪيترو ئي رت وهي چڪو هو ۽ هنري جي چهري تي ٽواله جي ڪهاڙي جو گهرو زخم رسيو هو.
مان اڳ ۾ ئي ٻڌائي چڪو آهيان ته گڊ ڪجهه ڊاڪٽري به ڄاڻندو هو. جنهن وڏي مهارت ۽ ڪاريگريءَ سان پنهنجي ۽ هنري جي زخم کي ڌوئي صاف ڪيو ۽ پوءِ پنهنجي چمڙي جي ٿيلهي مان ڪوئي پائوڊر ڪڍي زخمن تي ڇڻڪيو ۽ پوءِ مون ۽ فلاويٽا گڏجي زخمن تي پٽي ٻڌي ڇڏي. ڪوڪوآنه ۾ ڪپڙي جو استعمال اڃان شروع نه ٿيو آهي، تنهنڪري اسان پٽيءَ لاءِ پنهنجا رومال ڪم آندا.
ٽواله جي ڪمري ۾ تمام نرم ۽ ملائم کلون وڇايل هيون ۽ اهو ٽواله جو خاص ڪمرو هو. اسان پنهنجي ٿڪل جسمن کي انهن کلن تي سمهاري ڇڏيو. اهي کلون ان وقت ايراني قالعينن کان به وڌيڪ آرام ده لڳي رهيون هيون. “لو” جي ساري فضا جنگ ۾ مارجي ويلن جي سوڳ ۾ ورتل هئي. پٽن، ڀائرن ۽ مڙسن جي قتل تي ماتم ڪندڙ عورتون وڏيون اوڇنگارون ڏئي روئي رهيون هيون. شايد ئي ڪو گهر اهڙو هجي جتان اهو آواز نه ايندو هجي. آڌي رات ڌاري اهو روڄ راڙو ڪجهه قدر گهٽيو پر مڪمل ختم نه ٿيو هو، اڃان به هڪڙو سنهڙو ۽ بيزار ڪندڙ آواز اچي رهيو هو. جيڪو اهڙي آهه زاري ڪري رهيو هو. اهو گگول جو آواز هو جيڪا پنهنجي لاڏلي ٽواله تي روئي رڙي ماتم ڪري رهي هئي.
اڌ رات کانپوءِ مان ڊيڄاريندڙ خواب مان ڇرڪ ڀري اٿيس. جنگ ۾ ماريل ماڻهن جا رت ۾ لت پت جسم منهنجي چوڌاري رقص ڪري، مون کي پنهنجن نيزن جي نوڪن سان ڇهندا ٿي رهيا ۽ پوءِ ڪٿان ٽواله جو سسيءَ لٿل لاش، ڪهاڙو اڀو ڪيو، دانهون ڪندو، مون ڏانهن ڀڄندو ٿي آيو، جو هڪدم منهنجي اک کلي وئي هئي. بس ائين ئي رات ڪٽجي وئي.
صبح جو اٿي ڏٺم ته منهنجي ٻنهي ساٿين جي حالت تشويش ناڪ هئي. گڊ کي تيز بخار چڙهي ويو هو ۽ ڪنهن اندروني چوٽ جي ڪري کيس الٽي ۾ رت اچي رهيو هو. هنريءَ جي حالت گڊ کان ڪجهه بهتر هئي. چهري جي زخم جي ڪري هو کلي يا ڳالهائي ته نه پئي سگهيو پر اميد هئي ته هو جلد ٺيڪ ٿي ويندو ۽سندس زخم ڇٽي ويندو.
تقريباً اٺين وڳي انفادوس به آيو، ان جي حالت به خستا هئي. مگر هي ڪراڙو جرنيل سڀئي درد وڏي بهادريءَ سان برداشت ڪري رهيو هو. مان محسوس ڪندو هوس ته انفادوس هنريءَ سان ڪجهه اهڙي طرح سان مخاطب ٿيندو هو جيئن ان جو وجود انسانن کان وڌيڪ ڪو ما فوق الفطرت هجي. پوءِ مون کي خبر پئي ته ڪوڪوآنه جا سڀئي ماڻهو هنريءَ کي ڪو اوتار سمجهي رهيا هئا. ان جي بهادريءَ جا داستان گهر گهر دهرائجي رهيا هئا. هنن جو خيال هو ته ڪوبه فاني انسان سڄو ڏينهن مسلسل جنگ وڙهڻ کانپوءِ ٽواله جهڙي زبردست پهلوان شخص کي ماري ئي نٿو سگهي سواءِ انڪوبو جي جنهن جي هڪ ئي وار ٽواله جي گردن اڏائي ڇڏي هئي. “ انڪوبو جو اهو وار” ڪوڪوآنه ۾ مثالي اهميت اختيار ڪري چڪو هو.
انفادوس اسان کي ٻڌايو ته ٽواله جي سڄي لشڪر اگنوسيءَ کي پنهنجو بادشاهه تسليم ڪري ورتو آهي.
ٽواله جا سردار ۽ امير گروهن ۾ اچي اگنوسيءَ جي خدمت ۾ حاضر ٿي ڌڙاڌڙ اطاعت ۽ فرمانبرداريءَ جا حلف کڻي رهيا هئا. ٽواله جو صرف اڪيلو ئي پٽ سڪارگا هو جيڪو به مارجي چڪو آهي تنهنڪري هاڻ ڪنهن به بغاوت جو ڪو خدشو ناهي.
”اگنوسيءَ تخت ته حاصل ڪري ورتو پر وڏي خون خرابي کانپوءِ” مون چيو،
“ڪوڪوآنه جا بهادر رت جون نديون ڏسي ئي ته زير ٿي سگهن ٿا منهنجا آقا!” انفادوس چيو
“جيترا سپاهي مارجي ويا آهن، ايترا ئي نوان پيدا ٿيندا، ۽ هاڻ ملڪ ۾ امن امان قائم ٿيندو.
اگنوسي اسان سان ملڻ آيو. ان جي پيشانيءَ تي بادشاهت جو نشان هيرو چمڪي رهيو هو. ساڻس چار محافظ سپاهي گڏ هئا. مون کي اهو وقت ياد اچڻ لڳو جڏهن اگنوسيءَ امبوپا جي فرضي نالي سان اسان جي ملازمت ۾ داخل ٿيو هو ۽ هڪ زرخريد غلام جيان اسان جو هر حڪم بجا آڻيندو هو.
“خوش آمديد شاهه ڪوڪوآنه، ڀلي ڪري آيا بادشاهه سلامت!” مون سندس آڌر ڀاءُ ڪندي چيو.
“ها، ميڪوميزن! اهو توهان ٽنهي دوستن جي گڏيل ڪاوشن جو نتيجو آهي جو مان اڄ بادشاهه بڻيو آهيان”.
“اهو سڀ ڪجهه ته ٺيڪ، پر توهان گگول جي باري ۾ ڇا سوچيو آهي؟”
“اها شيطان جي ناني آهي، ان کي سندس شاگردياڻين سميت قتل ڪرائي ڇڏيندس، پر ڪنهن کي به خبر ناهي ته گگول جي عمر ڪيتري آهي. هن ملڪ ۾ اهڙو ڪو به ماڻهو ناهي جنهن گگول کي جوان ڏٺو هجي. اهي پير مرد ۽ بزرگ جن جي عمر سئو سال کان به ٽپيل آهي سي چون ٿا ته انهن به انهيءَ کک گگول کي اهڙي ئي ڪراڙي ڏٺو آهي. ليڪن ان کي قتل ڪرائي ڇڏيندس. ان ئي ڏائڻ جي ڪري ڪوڪوآنه تي ڪيتريون ئي مصبيتون نازل ٿينديون رهيون آهن.”
“توهان ٺيڪ ٿا چئو ليڪن گگول گهڻو ڪجهه ڄاڻي ٿي. ان جي علم ۾ جيترا به راز آهن سي ڪير ستن پيڙهين تائين به نٿو حاصل ڪري سگهي”.
“ اها ڳالهه به ٺيڪ آهي جو گگول ئي اهڙي عورت آهي جيڪا انهن ٽن پهاڙن( جن کي اسين ٽي ڏائڻيون ٿا سڏيون ) جي سڀني رازن کان اڪيلي ئي واقف آهي. اتي هڪ غار ۾ اسان جا مردا رکيا ويندا آهن، ان جڳهه تي ٽي خاموش ديوتا ويٺل آهن”.
“۽ اتي خزانو به آهي” مون تڪڙ ۾ چئي ڇڏيو “ اگنوسي! پنهنجو واعدو نه وسارجان جيئن به ٿي سگهي، تون اسان کي ان خزاني تائين پڄائجانءَ، ان لاءِ توکي گگول جي حياتي ئي ڇو نه بخشڻي پوي”.
“ميڪوميزن! مون پنهنجو واعدو وساريو ناهي”.
اگنوسيءَ جي وڃڻ بعد مان گڊ جي مزاج پرسيءَ لاءِ ويس جنهن جي حالت خراب هئي. بخار صفا وڌي ويو هوس ۽ زخم جي چوڌاري سوڄ ٿي پئي هيس ۽ پاڻ بيهوش پيو هو. ان جي ساهه جي تند پنجن ڏينهن تائين موت ۽ حياتيءَ جي وچ ۾ لٽڪندي رهي. جيڪڏهن فلاويٽا ان جي ايڏي تيماداري نه ڪري ها ته شايد بچي به نه سگهي ها.
عورت نيٺ به عورت آهي، پوءِ اها ڪٿان جي به هجي، ڪهڙي رنگ، نسل جي به هجي پر قدرت ان جي سيني ۾ اهڙِي ته دل پيدا ڪئي آهي، جو ڪنهن غير کي به تڪليف ۾ ڏسي ان کي رحم اچيو وڃي. فلاويٽا ڪنهن هوشِيار نرس جيان ان جي نگهداشت ڪري رهي هئي.
هڪ اڌ ڏينهن مون به فلاويٽا سان گڏجي گڊ جي خدمت ۾ هٿ ونڊائڻ جي ڪوشش ڪئي پر ان اهو چئي مون کي روڪي ڇڏيو ته تنهنجي کَهُرن هٿن ۽ نا تجربيڪاري جي ڪري گڊ جي آرام ۾ خلل ٿو پوي. ڪنهن حد تائين ان جو اهو چوڻ صحيح به هو. گڊ جي بيچاڪائي ۽ فلاويٽا جي خدمت جو پورو نظارو ان وقت منهنجي اکين اڳيان گذرڻ لڳو. اڌ رات جو گڊ چنگهندي پاسا ورائي رهيو هو ۽ ان جي ڀرسان ويٺل فلاويٽا ڀنل اکين سان کيس ڏسي رهي هئي. ان جو وس پڄي ها ته هوند ان جي ساري تڪليف پنهنجي سر تي پاڻ برداشت ڪري ها. هوءَ هر هر وڏيءَ محبت سان گڊ جي وارن ۾ پنهنجوو آڱريون ڦيرائيندي رهي ۽ گڊ بيهوشيءَ دوران سندس هٿ کي هٽائيندو ۽ پاسا ورائيندو پئي رهيو. فلاويٽا هٿ ٻڌي پنهنجي ديوتائن کان گڊ جي زندگي لاءِ دعائون گهري رهي هئي.
ٻن ڏينهن تائين ته ايئن نظر اچي رهيو هو ته گڊ جو خدا ئي حافظ آهي. پر هڪڙي فلاويٽا ئي هئي جنهن کي گڊ جي بچي وڃڻ جو پورو يقين هو.
”گڊ ويچارو مشڪل ئي بچي” منهنجي انهيءَ ويچار تي فلاويٽا سختيءَ سان داٻو ڏيندي مون کي چيو ته “خبردار جو ٻيهر اهڙي منحوس وائي به واتان ڪڍي اٿئي”.
اگنوسيءَ جي حڪم تي اسان جي آس پاس جون جهوپڙيون خالي ڪرائي انهن جي رهواسين کي ڪٿي ٻئي هنڌ منتقل ڪيو ويو هو ته جيئن انهن جي گوڙ شور کان زخمين جي آرام ۾ رخنو نه پوي.
هڪ رات ۽ اها گڊ جي بيماريءَ جي پنجين رات هئي، مان عادت مطابق گڊ کي ڏسڻ ويس، جهوپڙي ۾ هڪڙو انڌو چراغ ٻري رهيو هو ۽ گڊ جيڪو هر رات بيچينيءَ مان پاسا پيو بدلائيندو هو، سو ان وقت بي حس، حرڪت پيو هو.
“ته آخر ويچارو مري ويو” منهنجي حلق ۾ درد جو ٻاٻرو ڪنڊو چُڀي ويو. اکين مان ڳوڙها وهي نڪتا ۽ بي اختيار مون کان سڏڪو نڪري ويو.
“شش” گڊ جي سيرانديءَ کان ويٺل پاڇي ششڪر ڪري خاموش رهڻ جو اشارو ڪيو.
مون دٻيل قدمن سان وڌي، چراغ جي جهيڻي ۽ ضعيف روشني ۾ جهڪي وڃي غور سان گڊ کي ڏٺو، گڊ زندهه هو ۽ پنهنجي هٿ جون آڱريون فلاويٽا جي آڱرين ۾ ڦاسايو، ان ٻار جيان جيڪو گهڻو وقت روئي روئي ٿڪجي گهري ننڊ سمهي پيو هجي.
هو لاڳيتا ارڙهن ڪلاڪ ستو هو. ان عرصي ۾ فلاويٽا سندس سيرانديءَ کان ويٺي پنهنجون آڱريون سندس هٿ ۾ ڏئي ڇڏيون هيون، ۽ ان خوف کان ويٺل هئي ته متان ڪنهن هلڪي لوڏي تي گڊ جاڳي نه پئي.
فلاويٽا ڪجهه کاڌو پيتو به هو يا نه ؟ اها ڪنهن کي به خبر نه هئي ۽ اهڙي طرح لاڳيتا ارڙهن ڪلاڪ هڪ ئي نشست ۾ ويهڻ جي ڪري ٿڪجي پئي هوندي ، اهو ڪنهن به نٿي ڄاتو، بس سڀني کي رڳو اها خبر هئي ته جڏهن گڊ جي اک لڳي ته فلاويٽا جا هٿ پير سرديءَ جي ڪري سڪڙجي چڪا هئا ۽ جنهن حالت ۾ ويٺل هئي، ان ئي حالت ۾ ٺري برف ٿي پئي هئي. تنهنڪري ٻن ڄڻن ان کي کڻي وڃي باهه جي مچ ويجهو ڇڏيو.
ان گهري ننڊ جي ڪري گڊ جي حالت سڌرڻ لڳي هئي ۽ روز بروز وڌيڪ بهتر ٿي رهي هئي ۽ هو آهستي آهستي ٺيڪ ٿي ويو ته هنري ان سان فلاويٽا جي خدمت ۽ تيماداريءَ جو ذڪر ڇيڙيو. جڏهن هنري گڊ کي اهو ٻڌايو ته هوءَ ويچاري لاڳيتو ارڙهن ڪلاڪن تائين تنهنجي آڱرين ۾ آڱريون ڏيو ويٺي هئي، جنهن ڪري سندس هٿ پير آڪڙجي ويا آهن، ته گڊ جي اکين ۾ پاڻي تري آيو. هو اٿيو ۽ مترجم جي خدمت سرانجام ڏيڻ لاءِ مون کي وٺي ان جهوپڙيءَ ڏانهن هليو جتي فلاويٽا اسان لاءِ ٻن پهرين جو کاڌو تيار ڪري رهي هئي. گڊ کي ڏسي فلاويٽا جو چهرو خوشيءَ مان ٻهڪي اٿيو.
“ڪوارٽرمين! ان کي ٻڌاءِ ته هيءَ زندگي ان جي ئي بخشيل آهي. تنهنڪري مان زندگيءَ ڀر سندس احسانمند رهندس”.
مون جڏهن گڊ جي ڳالهه جو ترجمو ڪري فلاويٽا کي ٻڌايو ته ان جو چهرو حياءَ کان ڳاڙهو ٿي ويو ۽ ان پنهنجون اکيون جهڪائي مسڪرائيندي چيو ته:
منهنجا آقا! توهان ڀلجو ٿا. منهنجي هيءَ زندگي توهان جي ئي ته عطا ڪيل آهي. مان ته فقط توهان جي ادنيٰ ڪنيز آهيان”.
هوءَ گڊ سان مخاطب هئي ۽ ان وقت فلاويٽا اهو به وساري چڪي هئي ته ان جي حياتي بچائڻ ۾ منهنجو ۽ هنريءَ جو به ڪوڪردار هو. مگر مون ڏٺو ته ان جي نيڻن ۾ گڊ لاءِ بي پناهه محبت ڇلڪي رهي هئي ۽ ان محبت جي ڪري هوءَ صرف گڊ کي ئي پنهنجو نجات ڏياريندڙ سمجهي رهي هئي.
ڪجهه ئي ڏينهن بعد اگنوسيءَ درٻار لڳائي. جنهن ۾ ڪوڪوآنه جا سڀئي معزز سردار حاضر هئا. اگنوسيءَ وڏي فراغ دليءَ سان گريز جي باقي بچيل سچيل سپاهين کي وڏن انعامن اڪرامن سان نوازيو. ان اسان جي خوب خاطر تواضع ڪئي ۽ ڀري دربار ۾ ان ڳالهه جو اعلان ڪيائين ته آئينده ڪوبه شخص بيگناهه قتل نه ڪيو ويندو، نه ئي ڪڏهن ڏائڻين جو خوني رقص ٿيندو.
جڏهن دربار برخواست ٿي ته سڀ ماڻهو هليا ويا ته موقعو ڏسي اگنوسي کي چيم ته هاڻ يار اسان به خزانو حاصل ڪرڻ لاءِ بيچين آهيون.
“دوستو! “ اگنوسي چيو “ مون کي خبر پئي آهي ته خزانو ان جڳهه تي آهي جتي ٽي ديوتا ويٺل آهن جن تي ٽواله فلاويٽا کي ڀيٽ چاڙهڻ ٿي گهريو. اتي هڪڙو غار آهي جتي اسان جا مرده رکيا ويندا آهن. ٽواله جو لاش به توهان اتي ڏسندئو. ان غار کي موت جو ڪمرو چوندا آهن، سواءِ گگول ۽ ٽواله جي ( ٽواله ته خير مري چڪو آهي) صرف هڪ شخص ان ڪمري تائين پهتو هو. مگر ان جي ساٿي عورت اتي پهچي ان سان دغا ڪئي. بادشاهه ان کي گرفتار ڪرائي ٻيو دفعو ان کي ڪوهه سبا طرف موڪلي ڇڏيو هو. تڏهن کان اڄ تائين ڪو سفيد انسان ان طرف نه ويو آهي”.
“اگنوسي! اهو واقعو بلڪل سچو آهي” مون چيو “ ان سفيد انسان کي پاڻ هڪ پهاڙي غار ۾ ڏسي چڪا آهيون”.
“ته پوءِ هاڻ مان پنهنجو واعدو پورو ڪندي توهان کي ان خزاني تائين پهچائڻ جو بندوبست ڪريان ٿو. جيڪڏهن اتي هيرا جواهر موجود آهن ته “.
“اتي هيرا جواهر موجود آهن اگنوسي! ان جو ثبوت تنهنجي پيشانيءَ تي چمڪندڙ اهو هيرو آهي”. مون چيو.
“جيڪڏهن اتي هيرا موجود آهن ته توهان جيترا به چاهيو کڻي وڃي سگهو ٿا، مگر مون کي ان ڳالهه جو ڊپ آهي دوستو! ته خزانو حاصل ڪرڻ بعد توهان مون کي ڇڏي هليا ويندئو”.
“ اهو بعد ۾ ڏٺو ويندو، في الحال اسان کي ان خفيه ڪمري تائين پهچڻو آهي”.
“هڪڙي گگول ئي ان رستي کان واقف آهي”.
“پر ان به اسان جي رهبري ڪرڻ کان انڪار ڪري وڌو ته پوءِ ؟” مون پڇيو.
“پوءِ ان کي مان قتل ڪري ڇڏيندس. ان لاءِ ته مون ان بڇڙيءَ کي اڃان تائين زنده رهڻ پئي ڏنو آهي، ترسو، هاڻي ئي ٿا فيصلو ڪري وٺون”. اگنوسيءَ سپاهين کي اشارو ڪيو ۽ اهي ڪنهن طرف هليا ويا ۽ چند منٽن ۾ گگول کي پڪڙي اچي حاضر ٿيا.
گگول جيڪا ان وقت هڪ ڳٺڙي لڳي رهي هئي تنهن پنهنجون نانگ جهڙيون اکيون اسان تي ڄمائي ڇڏيون.
“ اگنوسي! تون مون کان ڇا ٿو چاهين؟” گگول پڇڻ لڳي “ مون کي قتل ڪرائڻ جو ارادو اٿئي؟. چڱو ته اها به ڪوشش ڪري ڏس. مان توکي ساڙي خاڪ ڪري ڇڏينديس. منهنجي عظيم علم کان تون واقف ئي ناهين. توکي ان کان بچڻ گهرجي. متان تڪڙ ڪئي اٿئي”.
“ تنهنجو جادو ٽواله جي جان نه بچائي سگهيو سو مون کي ڇا ساڙيندو؟ گگول ! مان چاهيان ٿو ته تون اسان کي خفيه ڪمري تائين پهچاءَ”.
“هي ،،، هي،، هي” ان ٽهڪ ڏنو “ مون کانسواءِ ڪير به ان رستي جو واقف ناهي ۽ مان توهان جي رهبري ڪڏهن به نه ڪنديس. هي سفيد شيطان هٿين خالي هتان واپس ويندا. هي،،، هي،،، هي. ها،،،،هاهاها،، اهو راز منهنجي سيني ۾ ئي دفن رهندو”.
“مگر اهو راز مان توکان حاصل ڪري ئي رهندس”.
“ تون مون کي ماري ڇڏيندين؟ . هان. مونکي؟ تون ڇا ٿو سمجهين ته مون کي مارڻ ايترو آسان آهي؟ توکي پهرئين منهنجي عمر جو اندازو آهي؟ مان تنهنجي پيءَ ، ڏاڏي بلڪه ان جي به پيءُ، ڏاڏي، پڙ ڏاڏي جو دور به سنبران. جڏهن هي ملڪ آباد ٿيو هو تڏهن به مان موجود هيس ۽ جڏهن هي ملڪ اجڙي ختم ٿي ويندو تڏهن به مان موجود رهنديس. مون کي ڪير به ماري نٿو سگهي. سواءِ هڪ حادثي جي”.
“ مگر مان توکي قتل ڪري سگهان ٿو شيطان جي ناني! هونئن به هاڻ تنهنجي عمر وڏي ٿي چڪي آهي. نه تنهنجي مٿي تي ڪو وار آهي ۽ نه ئي وات ۾ ڪو ڏند اٿئي. نه جسم ۾ ڪو رت جو ڦڙو اٿئي. تون شايد پنهنجي جادوءَ جي ڪري جيئري آهين. مگر مان تنهنجي انهيءَ جادوءَ جو ڀرم ڀوري پرزا پرزا ڪري ڇڏيندس. توکي مارڻ وڏو ثواب جو ڪم آهي.”
“بيوقوف بادشاهه! خبر اٿئي ڇا بڪي رهيو آهين؟ تون ڇا ٿو سمجهين ته زندگي صرف نوجوانن کي عزيز هوندي آهي؟ هي،، هي،،،هي،،، ها،،ها،،ها،،، پر پوڙهن کي نوجوانن کان وڌيڪ موت جو ڊپ لڳندو آهي، ۽ اهي نوجوانن کي مرندو ڏسي خوش ٿيندا آهن. مان به پنهنجو پاڻ کي بچائڻ لاءِ توکي ماري ڇڏينديس. ساڙي رک ڪري ڇڏينديس، تڏهن مون کي روحاني خوشي حاصل ٿيندي. هي،، هي،، هي،،ها،،ها،،ها،،”
“پنهنجي شيطاني بڪواز بند ڪر، مان پڇانءَ ٿو ته تون خفيه ڪمري تائين رهبري ڪندين يا نه؟” اگنوسيءَ پنهنجو نيزو بلند ڪيو.
“نه،نه،نه ڪنهن به قيمت تي نه، ڪڏهن به نه”.
“چڱو ڏسون ٿا” اگنوسي پنهنجو هٿ آهستي آهستي گگول طرف وڌايو . ايستائين جو ان جي نيزي جي نوڪ گگول جي جسم کي ڇهڻ لڳي.
گگول هڪ خوفناڪ دانهن ڪري، اڇلجي وڃي زمين تي ڪري ۽ ليٽندي اڳتي هلي وئي. سندس اکيون خوف وچان ڦاٽي ويون هيون.
“ترس، ترس مان توهان کي خزاني تائين وٺي وينديس. مان مرڻ نٿي چاهيان”.
“هانءَ شاباس، ته اچي وئين نه راهه تي. سڀاڻ صبح جو انفادوس ۽ منهنجن هنن سفيد دوستن کي خزاني تائين پهچائي ڇڏجانءَ، ۽ ياد رک جيڪڏهن ڪابه چال چلينءَ يا ڪابه فنڪاري ڪيئي ته انجام ڏاڍو بڇڙو ٿيندئي”.
“نه اگنوسي، مان انهن ماڻهن کي دوکو نه ڏينديس. ها،،ها،،ها،،هي،،هي،،هي،، اڳ ۾ به هڪ دفعو هڪ عورت هڪ سفيد انسان کي ان خزاني تائين وٺي وئي هئي.
توکي خبر آهي ته پوءِ ڇا ٿيو هو؟ ان تي ديوتائن جو قهر نازل ٿيو هو ۽ خبر اٿئي اها عورت ڪير هئي؟ اها گگول هئي. مان ئي هيس مان” ۽ گگول جي اکين ۾ شيطانيت چمڪڻ لڳي.
“ڇا پئي بڪين؟ ان واقعي کي ٽي سئو سال گذري چڪا آهن”. مون چيو،
ته پوءِ ڇا ٿي پيو؟ جڏهن ڪنهن جي عمر وڌي ويندي آهي ته هو اڳيان واقعات وساري ويهندو آهي ڇا؟. يا مون کي منهنجي ڏاڏيءَ اچي اهو واقعو ياد ڏياريو آهي. يقينن ان عورت جو نالو گگول ئي هو. جيڪا ان سفيد انسان کي خفيه ڪمري تائين وٺي وئي هئي، ۽ اها مان پاڻ ئي هيس. جڏهن توهان ان خفيه ڪمري تائين پڄندئو ته اتي توهان کي انهن چمڪندڙ پٿرن جي ڀريل ٿيلهي ملندي، جنهن ۾ ان سفيد انسان پنهنجي لاءِ پٿر ڀريا هئا. مگر اهي هو پاڻ سان گڏ نه کڻي سگهيو ۽ ان تي ديوتائن جو قهر نازل ٿيو هو. هي سفر ڏاڍو مزيدار رهندو. مان ان جڳهه تي ڪوڪوآنه جي انهن بادشاهن سان ملي سگهنديس جيڪي ڪڏهوڪو مري چڪا آهن. جن جون هن وقت تائين اکيون ختم ٿي چڪيون هونديون ۽ انهن جون هڏيون کوکليون ٿي چڪيون هونديون. هي ،،،هي،،هي،،ها،،ها،،ها،،”.

موت جو ڪمرو

گذريل باب ۾ اگنوسي ۽ گگول جي وچ ۾ جيڪا ڳالهه ٻولهه ٿي هئي. ان جي ٽن ڏينهن کانپوءِ اسين ان جڳهه تي هئاسين جتي ٽن پهاڙن وٽ شاهراهه سليمان ختم ٿئي ٿي. اسان ٽن سان گڏ فلاويٽا، انفادوس ۽ ان جا ڪجهه محافظ سپاهي ساڻ هئا.
گگول رهبر جي طور خدمتون سرانجام ڏئي رهي هئي، جيڪا سارو ڏينهن ويندي رات ٿيڻ تائين پنهنجي منهن بڙڪندي ۽ ٽهڪ ڏيندي پئي رهي. ان پهاڙ کي ٽي چوٽيون هيون. هڪ ساڄي پاسي، ٻي کاٻي پاسي ۽ ٽي نڪ جي بلڪل سڌ ۾، شاهراهه سليمان وچ واري چوٽيءَ وٽ اچي ختم ٿئي ٿي.
بلند پهاڙين تي برف ڄاول هئي، جيڪا هيٺ اچي ختم ٿئي ٿي، جتي هيٺ برف ختم ٿئي ٿي، اتي وري ڪناري ڪناري سان جابلو خود بخود پيدا ٿيل ساون ٻوٽن جو سلسلو هليو ٿي ويو.
آخرڪار اهو ڏينهن به اچي ويو، جيڪو اسان جي زندگيءَ جو پرمسرت ڏينهن هو ۽ اسان اهو خزانو حاصل ڪرڻ وارا هئاسين جنهن کي حاصل ڪرڻ لاءِ ڪيترن ئي ماڻهن ( ۽ شايد هنري جي ڀاءُ به) پنهنجو جانيون وڃايون هيون، ۽ گگول جي چوڻ موجب انهن تي ديوتائن جو قهر نازل ٿيو هو. “ ته ڇا اسان تي به اهڙو قهر نازل ٿيندو؟” مان ڪنهن به صورت ۾ اهڙن خيالن کان جان ڇڏائي نه سگهيو هوس. شايد هنري ۽ گڊ جي ذهن ۾ به اهڙا خيال ايندا هجن! خير، اسان پنهنجي پنڌ کي اڳتي ڇڪيو ۽ ڏيڍ ڪلاڪ تائين هلندا رهياسين. خزاني حاصل ڪرڻ جي خوشيءَ اسان جي رفتار کي ڄڻ ته تيز ڪري ڇڏيو هو، جو اهي ماڻهو جيڪي گگول جي پالڪي کڻي اچي رهيا هئا سي ڪيترائي قدم پٺ تي رهجي ويا.
”آهستي هلو سفيد انسانو” پالڪيءَ ۾ ويٺل گگول جو آواز اچڻ لڳو” لڳي ٿو ته توهان موت جي منهن ۾ وڃڻ لاءِ ڏاڍا بيقرار ٿا ڏسجو.” گگول شيطاني ٽهڪ ڏئي اسان جي رفتار ڪنهن قدر گهٽائي ڇڏي.
اسين اڳتي وڌندا رهياسين ۽ نامعلوم خوف آهستي آهستي منهنجي دل تي ڇانئجڻ لڳو، رفتار صفا گهٽائي ڇڏيسين. خبر ناهي ڪيستائين هلندا رهيا سين ۽ مان پنهنجي خيالن مان جان ڇڏائي بس ڪئي ته ڏٺم ته اسين هڪ غار جي منهن وٽ بيٺا هئاسين. غار جو ڪنارو اڀ ڪپرو هو. غار سئو فوٽ هيٺ گهرو ۽ اڌ ميل کن ڦهليل هو.
“خبر اٿو ته هي ڇا هي؟” مون غار طرف اشارو ڪندي هنري ۽ گڊ کان پڇيو.
“لڳي ٿو ته توهان ڪڏهن هيرن جون کاڻيون ناهن ڏٺيون. هتان کاڻ کوٽي هيرا ڪڍيا ويا آهن. هُن طرف ڏسو!” مون غار جي آس پاس ڄاول مٽيءَ جي ڍيرن طرف اشارو ڪيو.” جهڙي نموني اسين ماڻهو کاڻيون کوٽيندا آهيون بلڪل ساڳي ئي طرح صديون پهريائين به کوٽيون وينديون هيون”.
غار کان رستو ٻن حصن ۾ ورهائجي غار جي چوڌاري گهمندو ٿي ويو، ۽ رستي جون ٻئي شاخون مضبوط پٿرن سان ٺهيل هيون، ته جيئن پٿرن کي غار جي منهن ۾ پوڻ کان بچائي سگهجي.
هتان اسان غار ۾ داخل ٿيڻا هئاسين، جتي ٽي مجسما بيٺل حالت ۾ موجود هئا جن کي ڪوڪوآنه ۾ “خاموش ديوتا” سڏيو ٿي ويو. ٽئي مجسما هڪ وڏي چٽان تي هڪ ٻئي کان ويهه قدم پري نصب ڪيا ويا هئا. ۽ اهي ڪجهه اهڙيءَ طرح نصب ڪيا ويا هئا جو محسوس ٿيندو هو ته اهي ڪنڌ جهڪائي شاهراه سليمان کي ڏسي رهيا آهن. انهن ٽنهي مجسمن مان جن جي اوچائي ارڙهن فوٽن تائين هئي، هڪ مجسمو عورت جو هو.
عورت جو مجسمو الف اگهاڙو ٺاهيو ويو هو. جسم اهڙو ته سڊول ۽ خوبصورت ٺهيل هوس جو سنگتراش جي ذهانت کي داد ڏيڻو پئجي ويو. چهري جا نقش توڙي جو زماني مٽائي ڇڏيا هئس پوءِ به يقينن خوبصورت ٺاهيا ويا هوندا. مجسمي جي ٻنهي ڪلهن وٽ ٻه چنڊ ٺهيل هئا.
مردانه مجسمن جا چهرا انتهائي ڀيانڪ هئا. خاص ڪري ان مجسمي جو جيڪو اسان جي کاٻي پاسي هو. چهري مان لڳو ٿي ته شايد شيطان ٺاهيو هوندائون.
جيڪو وات پٽيو دنيا کي هڪڙي ڳيت سان ڳيهي وڃڻ لاءِ تيار بيٺو هو. ساڄي پاسي وارو مجسمو “ قهر ديوتا” جو هئو. جنهن جي چهري مان سڪون ۽ اطمينان جا آثار ظاهر هئا جن کي ڏسڻ سان دل دهلجو ٿي وئي.
اسان انهن ديوتائين کي ڏسي رهيا هئاسين جو انفادوس آيو جنهن نيزو بلند ڪري ديوتائين کي سلام ڪري چيو ته “ توهان موت جي ڪمري ۾ هاڻي ئي وڃڻ ٿا چاهيو يا کاڌو وغيره کائڻ کانپوءِ...؟
“نه انفادوس! هاڻ وڌيڪ انتظار جي ضرورت ناهي. اسين هاڻي ئي وينداسين، کاڌو وغيره پاڻ سان کڻي وينداسين ۽ اندر وڃي کائينداسين”. مون جواب ڏنو.
ايتري ۾ گگول پالڪي ۾ سوار ٿي پهچي وئي ۽ کلندي پالڪيءَ مان ٽپ ڏئي ٻاهر نڪري آئي. فلاويٽا گوشت ۽ سبزي کڻي هلڻ لاءِ ٽوڪريءَ ۾ وجهڻ لڳي ۽ ٿورو پاڻي به سان کڻيو.
اسين جنهن جڳهه بيٺا هئاسين، اتان کان چند قدم پري چٽان جي ديوار اسي فوٽ بلنديءَ تائين اڀي ٿي هلي ٿي وئي. اسي فوٽ بلنديءَ کانپوءِ هڪ پهاڙ جي چوٽي ان ديوار تي بيٺل هئي. جيڪا زمين کان ٽي هزار فوٽ بلند هوندي ۽ انهيءَ ٽي هزار فوٽ برف پوش پهاڙيءَ تان ڌنڌ جي چادر هٽي ته گگول لڪڻ ٽيڪيندي ان چٽاني ديوار طرف وڌي، اسين ان جي پٺيان هلندا رهياسين ، ايستائين جو چٽاني ديوار ۾ هڪ محرابي دروازي وٽ اچي پهتاسين.
دروازي وٽ پهچي گگول بيهي رهي.
“چڱو ته هاڻ اي سفيد انسانو، اي بهار سپاهيو!” گگول پنهنجي شيطاني تاثراتن سان ڪنڌ کي اڀو ڪندي چيو “ تيار ٿي وڃو ته مان بادشاهه جي حڪم مطابق توهان کي خفيه ڪمري ۾ وٺي هلان . هي ،،، هي ،، هي،،”
“تکي ٿي هل، وڌيڪ ڳالهيون نه ٺاهه” مون داٻو ڏنس.
“ڏاڍو سٺو. ڏاڍو سٺو، هاڻ توهان ڪجهه اهڙو نظارو ڏسڻ وارا آهيو جو پنهنجي دلين کي مضبوط ڪجو. ايئن نه ٿئي ته منظر ڏسندي ئي توهان جي دلين جي ڌڙڪن ئي رڪجي وڃي. انفادوس تون به اچ، تو پنهنجي جنهن ولي نعمت جي نمڪ حرامي ڪئي آهي. اچي ان جو ديدار ڪر”.
“نه مان هتي ئي ترسندس” انفادوس گهٻرائيندي چيو “ مگر ياد رکجان جيڪڏهن تو منهنجي سفيد آقائن سان ڪابه شيطانگيري ڪئي ته پوءِ تنهنجو انجام ڏاڍو بڇڙو ٿيندو”.
“چڱو چڱو، مون تنهنجي ڌمڪي ٻڌي ورتي، مون کي خبر آهي ته تون ڏاڍو ضدي آهين. جنهن ڪري تون ننڍپڻ ۾ پنهنجي شفيق ماءُ سان به وڙهي پوندو هئين. تون ڪنهن به قسم جو ڊپ نه ڪر، مان پنهنجي بادشاهه جي ادنيٰ غلام آهيان ۽ ان جي حڪم جي تعميل ڪري رهي آهيان. مان ته بادشاهن جي حڪم جي تعميل ڪندي آئي آهيان ۽ هاڻ مان انهن سڀني بادشاهن جي ۽ ٽواله جي به زيارت ڪنديس. ها،،ها،،ها،، هي ،،هي،، هي،، اچو ته هلون. پر مشعل ڪٿي آهي؟” ۽ هن پنهنجي جسم سان لپٽيل چيٿڙن مان هڪڙي مشعل ڪڍي.
“فلاويٽا تون به اسان سان گڏ اچي رهي آهين نه؟” گڊ پڇيو.
“منهنجا آقا مون کي ڏاڍو خوف ٿو لڳي” فلاويٽا جي آواز ۾ ڏڪڻي هئي.
“چڱو ڀلا تون اتي ئي ترس. اها کاڌي جي ٽوڪري منهنجي حوالي ڪر”.
“نه آقا، جيڏهان تون ويندين، مان به اوڏهان ئي هلنديس، تو کان پل به پري نه ٿينديس” گگول مشعل ٻاري دروازي ۾ داخل ٿي ۽ اسين سندس پٺيان هئاسين. اندر هڪڙي سرنگهه اهڙي ته سوڙهي ٺهيل هئي جو ٻه ٻه ماڻهو مس گذري سگهن. سرنگهه ۾ اوندهه ايتري قدر ته ڦهليل هئي جو اکيون ڦاڙي ڏسڻ سان به ڪجهه نٿي ڏسڻ ۾ آيو. تنهنڪري اسان گگول جي قدمن جي آهٽ پٺيان اندازي سان وڃي رهيا هئاسين. منهنجا هٿ پير ٺري ويا هئا ۽ جسم کي ڏڪڻي وٺي وئي هئي. اونداهيءَ ۾ چمڙن جي پرن جي ڦڙڦڙاهٽ جو آواز اچي رهيو هو.
“ڪير آهي؟” گڊ دانهن ڪئي. “ يارو منهنجي مٿي تي ڄڻ ته ڪنهن ڌوڙ جو ٻڪ اڇليو هجي”.
“ڪو چمڙو هوندو. گهٻراءِ نه، هلندو اچ” مون چيو.
پنجاهه گز هلڻ بعد سرنگهه ۾ روشني ڦهلجڻ لڳي ۽ اسين جيئن جيئن اڳتي وڌندا رهياسين روشني وڌندي رهي. ايستائين جو اسين هڪ ڪمري جي اندر بيٺا هئاسين.
جنهن غار يا ڪمري ۾ اسين ان وقت بيٺا هئاسين سو ڪافي وڏو ۽ ويڪرو هو.
جنهن جي ڇت به چڱي خاصي مٿي هئي. ڪمري جي چوطرف سفيد ٿنڀن جهڙي ڪا قطار هلي ٿي وئي. پهرين نظر ۾ اهي ٿنڀ برف جا ٺهيل لڳي رهيا هئا. مگر غور سان ڏسڻ بعد حيرت ۾ پئجي وياسين جو جيئن پراڻين پاڻيءَ جي نادين جي آهستي آهستي کار ڄمي ويندي آهي بلڪل ائين ئي نظر اچي رهيا هئا. ڄڻ ڪي کار جا ٿنڀ ٺهيل هجن، اصل ۾ اهو قدرتي تبديليءَ جو انوکو نمونو هو.
ڪمري جي ڇت ۾ چپي چپي تي جيڪي سوراخ هئا تن تي برف ڄمي وئي هئي. جن مان ٽيپو ٽيپو ٿي پاڻي ڳڙندو ٿي رهيو، جيڪو فرش تي ڪرڻ سان شايد غار جي آبهوا جي ڪري کار ۾ تبديل ٿي رهيو هو ۽ انهن مٿان صدين کان ٽيپو ٽيپو ٿي ڳڙندر ڦڙا کار ۾ ٿيندا پنهنجي سطح وڌائيندا ٿنڀن جي شڪل ۾ نمودار ٿي چڪا هئا. ڪي ڪي ٿنڀ ته تمام وڏا به هئا، اسي فوٽن جا جن جي گولائي ٻه فوٽ هوندي. ڪي ڪي ٿنڀ ننڍا به هئا پر انهن تي پاڻيءَ ڪرڻ جو اهو عمل مسلسل جاري هو جيڪو اڳتي انهن جي وڌڻ جو سبب بڻجندو رهندو.
ڪيترن ئي جڳهين تي پاڻيءَ جا ڦڙا هڪ هنڌ نٿي ڪريا، هڪ ڦڙو هڪ جاءِ تي ٿي ڪريو ته ٻيو ان کان ٿورو وٿيرڪو ته ٽيو وري ڪجهه وڌيڪ وٿيرڪو پئي ڪريو. تنهنڪري اتي ٿنڀن جي بدران کار جون پاري جهڙيون لڪيرون ٺهنديون ٿي ويون. هن ڪمري جي خوبصورتي کي پنهنجن لفظن ۾ بيان ڪرڻ ممڪن ئي ناهي، ڪمري جي چئني پاسي ديوارن جون چٽانون ڪاٽي ننڍڙا گڏين جي گهرن جهڙا غار ٺاهيا ويا هئا. جيڪي ڪنهن عبادت گهر جا حجرا هوندا، خبر ناهي ته اهي ڇا لاءِ ٺاهيا ويا هئا. بحرحال اهي حجرا ٽي هزار سال پراڻا معلوم ٿي رهيا هئا.
اسين ان خوبصورت ڪمري ۾ وڌيڪ وقت ترسي نه سگهياسين ڇو ته گگول کي پنهنجي فرض کان جلد کان جلد فارغ ٿيڻ جي تڪڙ هئي. مان اهو ڄاڻن لاءِ بي چين هوس ته ڪمري ۾ روشني ڪٿان اچي رهي هئي؟ اهڙو انتظام قدرت جو ڪيل هو يا انسان جو؟ مگر مان اهو سوچي ته ان راز جي ڄاڻ هونئن ئي واپسي تي پئجي ويندي، پنهنجي خواهش کي دٻائي ڇڏيم، اسين ڪراڙيءَ رهبر جي پٺيان هلندا هڪڙي دروازي تي پهچي وياسين.
(جيڪو مصر جي پراڻن مندرن جي صدر دروازي جيان ٺهيل هو)
“سفيد انسانو! پنهنجي دلين کي مضبوط ڪجو، هاڻ توهان موت جي ڪمري ۾ داخل ٿي رهيا آهيو” گگول دروازي وٽ پهچي چوڻ لڳي.
“چڱو ٻڌوسين، چپ ڪري اڳتي وڌ” گڊ داٻو ڏنس.
اسان جون دليون بريءَ طرح ڌڙڪي رهيون هيون. فلاويٽا گڊ جي ٻانهن کي مضبوطي سان پڪڙي، هوا ۾ ٿڙڪندڙ ڪنهن پن وانگر ڏڪي رهي هئي.
“لڳي ٿو ته هن غار ۾ ڪائي خوفناڪ ڳالهه ضرور هوندي” هنري چيو” بحرحال اسان کي گهٻرائڻ نه گهرجي، ڪوارٽرمين! هلو ته هلون”.
۽ مان اڳيان ٿيس. گگول پنهنجي لڪڻ جي ٽيڪ تي مون کان چند قدم اڳيان هلي رهي هئي ۽ بلند آواز ۾ ڪجهه پراسرار لفظن جي بڙبڙ ڪري رهي هئي. جنهن ڪري منهنجي دل تي خوف طاري ٿيندو رهيو ۽ مان اڳتي وڌڻ کان لهرائڻ لڳس.
“اڙي هلندو هل يار” گڊ مون کي ڌڪيندي چيو” هلندو هل نه ته پاڻ انهيءَ چالاڪ ڪراڙي سونهيءَ کي وڃائي ويهنداسين”.
پوءِ مان دل ڪري اڳيان وڌيس ۽ ڏهه قدم هلڻ کانپوءِ هڪ چاليهه فوٽ ڊگهي ۽ ويڪري ڪمري ۾ بيٺو هوس. ڪمري جي وچ تي پٿر جي هڪڙي وڏي ميز رکي هئي جنهن جي سري کان هڪڙو اوچو پاڇو اڪيلو ويٺو هو. ميز جي چوطرف ٻيا به ڪيترائي ننڍا وڏا پاڇا بنا ڪنهن چرپر جي خاموش ويٺا هئا ۽ ميز جي وچ تي ڪا شڪل رکي هئي. هن ڪمري ۾ پهرين جي بنسبت وڌيڪ اوندهه هئي. تنهنڪري جڏهن منهنجون اکيون انڌيري ۾ ڏسڻ جون عادي بڻيون ته غور سان ميز تي پيل ڀوري شڪل ۽ ان جي آس پاس ويٺل سفيد مجسمن کي ڏٺو ته ڊپ مان منهنجي واتان دانهن نڪري وئي ۽ پوري قوت سان پوئتي ڊوڙ پاتيم.
توهان يقين ڪريو ته مان ڪو ايڏو ڪمزور دل به ناهيان، ڀيانڪ کان ڀيانڪ منظرن به ائين منهنجا حوصلا خطا نه ڪيا آهن پر ميز جي چوطرف ويٺل مجسمن مون کي ايتري قدر ته ڊيڄاري ڇڏيو جو هنري مون کي نه پڪڙي ها ته مان انفادوس وٽ پهچي چڪو هجان ها، ۽ پوءِ سليماني خزاني جي لالچ به ٻيهر مون کي ان ڪمري ۾ گهڙڻ تي مجبور نه ڪري سگهي ها.
هنري مون کي مضبوطي سان قابو ڪيو ۽ جڏهن ان جون اکيون به انڌيري ۾ ڏسڻ جون عادي بڻيون ته هو به پريشان ٿي ويو. گڊ تي به سڪتو طاري ٿي ويو، ۽ ڏڪندڙ فلاويٽا دانهن ڪري گڊ سان چنبڙي پئي، هڪڙي گگول هئي جيڪا جهومي خوشيءَ وچان ٽهڪ ڏئي رهي هئي.
ان ڀيانڪ منظر کي مان زندگي ڀر وساري نه سگهندس، ميز جي سري کان پنهنجي هڪ هٿ ۾ نيزو کڻيو موت بذات خود ويٺو هو، جيڪو چن جو ٺهيل هڪڙو سفيد مجسمو هو، جيڪو مڪمل انساني ڍانچو تقريبا پندرهن فوٽ اوچو هو. جنهن جو هڪڙو هٿ بلند هو جنهن جي آڱرين ۾ نيزو اٽڪيل هو، ان جو ٻيو هٿ ميز تي رکيل هو، ۽ چيلهه ائين جهڪيل جو معلوم ٿي رهيو هو ته اٿڻ جي ڪوشش ڪري رهيو آهي، اکين جي خالي سوراخن کي جهڙوڪر اسان تي مرڪوز ڪري ڇڏيو هئائين، ۽ هيٺيون چپ ٿورو لڙڪيل هوس، ڄڻ کلي رهيو هجي.
“يا الله! رحم ڪجان” مون دعا گهري
“پر هي آهن ڪهڙيون شيون؟” گڊ ميز جي چوڌاري ويٺل مجسمن طرف اشارو ڪيو.
“الائي يار، خدا ئي ڄاڻي ته ڪهڙي مصيبت آهي؟” هنري ميز جي وچ تي ويٺل مجسمي طرف اشارو ڪندي چيو،
“هي،،،هي،،هي” ڪمري جي ڀيانڪ فضا ۾ گگول جو مڪروهه ٽهڪ گونجيو” جيڪي ماڻهو موت جي ڪمري ۾ داخل ٿندا آهن سي ديوتائن جي قهر جي ڪري پنهنجا حواس وڃائي ويهندا آهن”.۽ گگول هرو ڀرو کلڻ لڳي.
“انڪوبو!” گگول کل روڪي چيو “ اچو ۽ پنهنجي دشمن سان ملو، جنهن کي تنهنجي ڪهاڙي خاڪ ۽ خون ۾ ليٿڙائي ڇڏيو هو”
گگول پنهنجي سڪل آڱرين ۾ هنري جو هٿ پڪڙيو ۽ ان کي ميز طرف وٺي وئي ۽ اسان به انهن جي پٺيان وياسين.
“ڏس انڪوبو! غور سان ڏس” گگول ميز تي ويٺل ڀوري مجسمي طرف اشارو ڪيو، هنري جهڪي ڏٺو،،، ۽ پوءِ ڏڪندڙ قدمن سان پوئتي هٽيو. ميز تي بلڪل اگهاڙي حالت ۾ ڪوڪوآنه جو آخري تاجدار ٽواله ويٺو هو. ان جو ڪٽيل سر ان جي قدمن جي ويجهو رکيو هو. سندس ڌڙ پنهنجين سڀني بدصورتين سان پلٿ ماريو ويٺو هو، جنهن جي ڌڙ تي ڪنهن سفيد چيز جو خول چڙهيو پيو هو.
ٽپ، ٽپ، ٽپ ڇٽ مان ٽيپو ٽيپو پاڻي ٽواله جي جسم تي ڪري رهيو هو. جنهن ڪري ٽواله جي جسم تي کار جون هلڪيون هلڪيون لڪيرون بڻجي رهيون هيون. ٽواله جي جسم کي کار جي مجسمي ۾ تبديل ڪيو پئي ويو، ته جيئن ڳرڻ سڙڻ کان محفوظ رهي سگهي.
ميز جي چوطرف ويٺل ٻيا مجسما به انساني جسم هئا يا ڪڏهن هوندا مگر ان وقت اهي به کار جا مجسما بڻيا رکيا هئا. ته اهو هو طريقو جنهن ذريعي ڪوڪوآنه جي بادشاهن جا جسم محفوظ رکيا ٿي ويا. مرده جسمن کي ڪيئي سالن تائين ٽيپو ٽيپو ٿي پوندڙ برف جي بوندن هيٺان رکيو ويندو هوندو، تڏهن وڃي انهن کار جي مجسمن جي صورت اختيار ڪئي هوندي.
انهن ممي ٿيل لاشن جو تعداد سورنهن هو، ۽ آخري لاش امبوپا يا اگنوسيءَ جي پيءُ جو هو. ائين پئي لڳو ته اهي لاش مهمان ۽ اهو ڪمرو ميزبان هو.
ڪوڪوآنه جو هر بادشاهه ان جڳهه موجود هو. جن مان ٻه ته چار سئو سال اڳ جا هئا، موت جو مجسمو سڀ کان قديم هو ۽ جيڪڏهن مان سمجهڻ ۾ غلطي نٿو ڪريان ته اهو موت جو مجسمو به ان ئي ماهر جو تراشيل هوندو ، جنهن خاموش ديوتائين جا بت تراشيا هئا، گڊ ٻڌايو ته انهن مجسمن جي هڏين جو تعداد ايترو ئي هو. جيترو اسان زندهه ماڻهن جي جسمن ۾ هوندو آهي. ننڍي کان ننڍي هڏي به انهن مجسمن ۾ موجود هئي. لڳو ائين پئي ته موت جي مجسمي کي ڏسي ئي ڪوڪوآنه جي ماڻهن کي پنهنجن بادشاهن جي جسمن کي محفوظ ڪرڻ جو خيال آيو هوندو.
ته اهو هو موت جو ڪمرو ۽ اهو هو سفيد موت.

خزانو

اسان پنهنجي دلين مان خوف مٽائڻ جي ڪوشش ڪري رهيا هئاسين. گگول پنهنجو ڪم ڪري رهي هئي، اها وڏي ڦڙتيءَ سان ٽپ ڏئي ميز تي چڙهي ويٺي ۽ ٽواله سان ڪنڌ جهڪائي ڀڻ ڀڻ ڪرڻ لڳي. ان بعد موت جي مجسمي سامهون وڃي بيٺي ۽ پنهنجا ٻئي هٿ اڀا ڪري ڪنهن مشڪل زبان( جيڪا مان سمجهڻ کان قاصر هوس) ۾ دعائون گهري رهي هئي الاءِ ته اسان کي بدعائون ڏئي رهي هئي.
“گگول اٿ! جلدي ڪر اسان کي خفيه ڪمري تائين وٺي هل جتي چمڪندڙ پٿر پيل آهن” مون چيس.
هوءَ ميز تان ٽپ ڏئي لٿي ۽ چوڻ لڳي” سچ سچ ٻڌايو، ڊڄي وئيو نه؟” ۽ پوءِ بي سُري کل کلڻ لڳي.
”بڪواز بند ڪر“
”اچو ڀلا” پوءِ اسان کي موت جي مجسمي جي ٻئي طرف وٺي هلي.
“هتي هڪڙو خفيه ڪمرو آهي، سفيد انسانو! مشعل ٻاريو” ۽ هوءَ مشعل فرش تي رکي هڪ طرف وڃي بيهي رهي. ۽ پوءِ مشعل ٻاري اسان دروازو تلاش ڪرڻ لڳي وياسين. سامهون پهاڙي ديوار هئي، پر دروازو ڪٿي به نظر نٿي آيو.
“اهو ئي آهي دروازو، هي،، هي،، هي،،”.
“ڪٿي آهي دروازو؟ اسان کي بيوقوف ٿي بنائي ڏائڻ” مان ڪاوڙ نه روڪي سگهيس.
“اطمينان رکو منهنجا آقا! اهو ڏسو” گگول چٽان طرف اشارو ڪيو.
اوچتو گڙگڙاهٽ جو آواز ٻڌڻ ۾ آيو ۽ ڏسندي ڏسندي چٽان مٿي کڄڻ لڳي. اسين حيرت مان ڏسڻ لڳاسين. چٽان آهستي آهستي مٿي کڄندي وئي تان جو ڪٿي گم ٿي وئي ۽ هڪڙو دروازو ظاهر ٿي پيو.
“سليماني خزاني جو دروازو” منهنجي واتان شڪراني جي دانهن نڪري وئي ۽ اکين ۾ خوشيءَ جا ڳوڙها تري آيا.
“ستارن واسي سفيد انسانو! هاڻ هيڏهان اچو” گگول چوڻ لڳي “پهرئين منهنجون چند ڳالهيون ٻڌو، هن ڪمري ۾ توهان جيڪي چمڪندڙ پٿر ڏسندئو، سي انهيءَ جڳهه تان کوٽي ڪڍيا ويا هئا، جتي خاموش ديوتا ويٺا آهن، مون کي اها ته خبر ناهي ته هنن پٿرن کي ڪهڙن ماڻهن کوٽي هتي گڏ ڪيو هو، پر ايترو سو ڄاڻان ٿي ته اهي ماڻهو ڪنهن سبب جي ڪري وڏي افراترفريءَ ۾ هن خزاني کي ڇڏي هليا ويا هئا. ڪنهن کي به هن ڪمري جي خبر نه هئي، ايستائين جو هڪڙو سفيد انسان جيڪو اتفاق سان ستارن جي دنيا کان هن جڳهه تي آيو هو ۽ ڪوڪوآنه جي بادشاهه ان جو شاندار استقبال ڪيو هو” گگول ميز جي چوطرف ويٺل ممين مان پنجين مميءَ طرف اشارو ڪندي چيو “ تڏهن ٿيو ائين جو هڪڙي عورت هن ڪمري جو ۽ خفيه دروازي جو راز ڪنهن طرح ڄاڻي ورتو، ۽ هو سفيد ماڻهو ان عورت کي گڏ وٺي ان ڪمري ۾ داخل ٿيو. ان کي چمڪندڙ پٿر ملي ويا ۽ ان انهن پٿرن جو هڪڙو ٿيلهو ڀريو. جنهن ۾ اها عورت کاڌو کڻي آئي هئي. جڏهن اهو ٿيلهو مڪمل ڀرجي ويو ته ان سفيد ماڻهوءَ هڪڙو وڏو چمڪندڙ پٿر هٿ ۾ به کڻي ورتو”. گگول ساهي کڻڻ لاءِ رڪجي وئي.
“اڇا! ته پوءِ ڇا ٿيو؟ ان کان پوءِ ان غريب ويچاري سلواٽا تي ڇا گذري؟” مون وڏي دلچسپيءَ وچان پڇي ورتس.
گگول ڇرڪي پئي ۽ “توکي ان جو نالو ڪيئن معلوم ٿيو؟ ان کي مئي ته ڪيتريون ئي پيڙهيو گذري ويون آهن”. ۽ پوءِ جواب جي انتظار ڪرڻ کانسواءِ ئي چوڻ لڳي ته “ ڪنهن کي به خبر ناهي ته پوءِ ڇا ٿيو، هو سفيد ماڻهو خبر ناهي ڪهڙي شيءَ کان ڊڄي سڀئي پٿر واپس اڇلي، جان بچائي ٻاهر نڪري آيو. جڏهن ٻاهر آيو ته ان جي هٿ ۾ اهو پٿر موجود هو جيڪو هن آخر ۾ کڻيو هو، ان پٿر کي تنهن وقت جي بادشاهه هن کان ڦري ورتو هو ۽ اهو پٿر هن وقت اگنوسي جي پيشانيءَ تي چمڪي رهيو آهي”.
”ته ڇا ان کانپوءِ ڪوبه شخص هن ڪمري ۾ داخل نه ٿيو آهي؟” مون انڌيري ڪمري ۾ جهاتي پائيندي چيو.
“نه ، ڪوبه نه، بادشاهه دروازو کولڻ جي ترڪيب ڄاڻندو هو ليڪن اهو به خفيه ڪمري ۾ ڪڏهن داخل نه ٿي سگهيو. چون ٿا ته ان ڪمري ۾ جيڪو به داخل ٿئي ٿو سو پهرين رات ئي مريو وڃي. جيئن اهو سفيد انسان مري ويو هو، جنهن جو آڪڙيل لاش توهان پهاڙي غار ۾ ڏسي آيا آهيو. هي،،هي،،هي،،ها،،ها،،ها،، منهنجي هر ڳالهه سچي هوندي آهي”.
”هن ڏائڻ کي ان ڳالهه جي ڪئين خبر پئي” مان حيرانيءَ مان سوچڻ لڳس.
“اڳتي وڌو سفيد آقا! منهنجو سڀ ڳالهيون سچ ئي هونديون آهن، توهان هن ڪمري ۾ پٿرن سان ڀريل ٿيلهو به ڏسندئو ۽ منهنجي اها ڳالهه به سچ ثابت ٿيندي ته جيڪو به هن ڪمري ۾ داخل ٿيندو آهي. موت ان جي منڍي مروٽي ڇڏيندو آهي، هي،،هي،،هي،،” هوءَ مشعل کڻي ڪمري ۾ داخل ٿي ۽ مان هيءَ چوڻ ۾ ڪابه جهجهڪ محسوس نٿو ڪريان ته هڪ دفعو ٻيهر مان وري به اندر داخل ٿيڻ کان نٽائڻ لڳس.
“ٺيڪ آهي، مان هن ڏائڻ جي گدڙ ڀڀڪين ۾ اچڻ وارو ناهيان” گڊ چيو ۽ فلاويٽا کي وٺي اندر داخل ٿيو، مان ۽ هنري به انهن جي پوئواري ڪئي.
اسين صفا سوڙهي اونداهي سرنگهه مان گذري رهيا هئاسين، گگول اسان کان گهڻو اڳيان هئي ۽ هڪ جاءِ تي ترسي اسان جو انتظار ڪرڻ لڳي، اسان گگول وٽ پهچي وياسين. هت سرنگهه جي ٻنهي ڪنارن سان پٿر ڪجهه اهڙي نموني رکيا ويا هئا جو ڪير به هن ڪمري ۾ داخل ٿيڻ جي ڪوشش ڪري ته وڏي آسانيءَ سان پٿرن کي کسڪايو وڃي.
هتي پهچي فلاويٽا چيو ته” هاڻ اڳتي وڌڻ جي مون ۾ همت ناهي” تنهنڪري اسان ان کي اتي ئي هڪڙي پٿر تي ويهاري کاڌي جي ٽوڪري ان وٽ رکي ڇڏي.
ڪي پندرهن گز پنڌ هلڻ بعد اسين ڪاٺ جي ٺهيل هڪ اهڙي دروازي وٽ پهتاسين جنهن تي رنگين چٽسالي ٿيل هئي. هي دروازو مڪمل طور کليل هو. ڄڻ ته ڪوئي هن کي کليل ڇڏي افراتفريءَ ۾ ڀڄي نڪتو هجي ۽ دروازو بند ڪرڻ وسري ويو هجيس، دروازي جي چائنٺ تي چمڙي جو هڪڙو ٿيلهو ڀريو رکيو هو، ڏسڻ سان لڳو ته هن کي چڱي طرح دٻاڙي ڀريو ويو هجي.
“هي،،هي،،هي،،ها،،ها،،ها” گگول مشعل جي روشني ٿيلهي تي وجهندي ڀيانڪ ٽهڪ ڏئي چيو ته “ مون توهان کي ٻڌايو نه هو ته هت پهرئين اچڻ وارو انسان ٿيلهو اڇلائي ڀڳو هو”.
“خدا قسم هيءَ ٿيلهو ضرور هيرن سان ڀريل هوندو” گڊ يقين سان چيو.
“ڀائو اڳتي وڌو” هنري چيو “ ڪراڙي ڏائڻ! هاڻ اها مشعل مون کي ڏي” هنري ڪراڙي کان مشعل وٺي اڳتي وڌيو ۽ هاڻ اسان خفيه ڪمري ۾ هئاسين.
مشعل جي انڌي روشنيءَ ۾ ڪمري جو جائزو ورتوسين. ٻين ڪمرن وانگر هي ڪمرو به چٽان ڪاٽي ٺاهيو ويو هو. جنهن جي ڊيگهه ويڪر ڏهه ڏهه فوٽ هئي.
منهنجي نظر ڇت طرف وئي، جتي قطارن ۾ هاٿين جي سونڍين وانگر هاٿي ڏند لٽڪي رهيا هئا. ايتري تعداد ۾ هئا جو انهن جي ڳڻپ جو اندازو لڳائڻ مشڪل هو. چار سئو کان ڪنهن به صورت ۾ گهٽ نه هئا. ايترا هاٿي ڏند هڪ شخص کي زندگي ڀر لاءِ امير ترين شخص بڻائڻ لاءِ ڪافي هئا.
دروازي جي بلڪل قريب سامهون واري ديوار سان لڳل ڪجهه وڏيون صندوقون ترتيب سان هڪٻئي جي مٿان رکيون هيون.
“هنري مشعل هيڏهان کڻي اچ، هي صندوقون هيرن سان پُر هونديون” مون خوشيءَ مان دانهن ڪئي.
هنري مشعل کڻي آيو، سڀ کان مٿين صندوق جو پڙ زماني جي هٿ چراند سان ڌوڙ ۾ خسته حال لڳو پيو هو، صندوق کي لوهه جو هڪڙو وزني ڪنڊو اٽڪيل هو، مون ان کي کولي پڙ مٿي ڪري، صندوق کولي ته ان ۾ هيرا ته نه هئا مگر سون جي سِڪن سان جيئن جو تئين ڀري پئي هئي. جن تي عبراني زبان ۾ ڪا عبارت لکيل هئي.
“بحرحال اسان هتان خالي هٿين نه موٽنداسين”. مون هڪڙو سڪو کڻي اٿلائي پٿلائي ڏسندي چيو، اهڙا سڪا هڪڙي ئي صندوق ۾ هزارن جي تعداد ۾ پيل هئا ۽ صندوقن جو تعداد ارڙهن هو.
“بس هي ئي خزانو آهي؟، لڳي ٿو ته هيرا سڀئي سلواٽا کڻي پنهنجي ٿيلهي ۾ ڀريا هوندا”. گڊ چيو.
“منهنجا سفيد آقا! هوڏهان ڪنڊ ۾ ڏسو” گگول هڪ طرف اشارو ڪيو جتي ٽي پٿر جون صندوقون پيل هيون، شايد اتي ئي من جي مراد پوري ٿئي، ٻن صندوقن تي مهر لڳل هئي پر ٽيءَ صندوق کي ڪو تالو يا ڪنڊو ڏنل ڪونه هو.
مان گگول کان پڇڻ کان رهي نه سگهي ته “ جيڪڏهن اڄ ڏينهن تائين هن ڪمري ۾ ڪير داخل نه ٿي سگهيو آهي ته پوءِ کيس انهن سارن تفصيلن جي ڪيئن خبر پئي”
”ميڪوميزن! “ گگول مون سان مخاطب ٿي “ڪن ڪن اکين ۾ ايتري ته جوت هوندي آهي جو اهي پهاڙن ۽ پٿرن جي آر پار ڏسي سگهڻ جي سگهه به رکنديون آهن”
“هنري! ذرا ان ڪنڊ ۾ ته ڏسجان” مون گگول جي ٻڌايل جڳهه طرف اشارو ڪيو.
“اڙي يار! هيڏهان ڀڄي اچو” هنري سڏڪيو.
اسان ڊوڙي اتي پهتاسين، ماڻهوءَ قد پٿر رکي هڪڙي ڪنڊ کي الڳ ڪيو ويو هو. ان ننڍي ڪمري ۾ ٽي ٽي فوٽ پٿر جون ٽي صندوقون رکيون هيون، جن مان ٻه شيهي سان سيل مهر ٿيل هيون ۽ ٽيءَ صندوق جي مهر ٽٽي پئي هئي ۽ اها کليل هئي.
“هيڏهان ڏسو!” هنري کليل صندوق تي مشعل جهڪائي ۽ منهنجون اکيون کيريون ٿي ويون. صندوق سڄي اڻ تراشيل هيرن سان ٽٻ تار ٿيل هئي. مون کي ڪنهن به صورت ۾ يقين نه پئي آيو ته اهي هيرا آهن، مون اهي مٺ ڀري کڻيا.
جي ها، اهي هيرا ئي ها، اصلي ۽ قيمتي هيرا.
“خدا جو قسم اسان دنيا جا امير ترين انسان آهيون” ۽ مان چرين وانگر وڏا ٽهڪ ڏيڻ لڳس.
“سڄي بازار ۾ اسان جي ڪري هيرن جو سيلاب اچي ويندو”. گڊ چيو.
“ٺيڪ آ، باقي ڳالهيون پوءِ پيون ٿينديون، اچو ته پهرئين هيرن کي ڪنهن شي ۾ ڀريون” ، هنري حڪم ڏنو.
مگر اسان هڪ ٻئي جو منهن تڪيندا رهياسين، لڳو ائين پئي ته ڄڻ اسين ڪو وڏو گناهه ڪري رهيا هئاسين، جو مقدس عبادت گهر مان چوري ڪري رهيا هئاسين.
هيرن طرف هٿ وڌائيندي به دل ڌڙڪڻ لڳي.
“هي،،هي،،هي،،ها،،ها،،ها” اسان جي پٺيان گگول ٽهڪ ڏيندي چوڻ لڳي ته “ کڻي وڃو جيترا کپنوُ کڻي وڃو، جي انهن کي کائي پي سگهو ٿا ته وڃي کائو، پيئو وڃي ٺٺ ڪريو”.
هيرن کي کائڻ پيئڻ اهڙي محضڪه خيز ڳالهه هئي، جنهن مون کي کلائي کلائي کيرو ڪري وڌو، هنري ۽ گڊ به مون سان خوب ساٿ ڏنو ۽ اها کل ۽ خوشي هئي ان ڳالهه جي ته اسان ان خزاني کي حاصل ڪيو هو جنهن لاءِ خبر ناهي ڪيترا ماڻهو پنهنجي جانين تان هٿ کڻي چڪا هئا. انهن صندوقن تي نه مهر حضرت سليمان جي لڳل هئي ۽ نه حضرت دائود جي. انهن نبين سڳورن کان به گهڻو اڳي ڪنهن بادشاهه اهو خزانو اچي اتي لڪايو هو جنهن کي نه حضرت دائود نه ئي حضرت سليمان حاصل ڪري سگهيو هو، ۽ هينئر اسان اچي ان کي حاصل ڪيو هو. ڪجهه دير کانپوءِ کل جو دورو ختم ٿيو،،،.
“سفيد انسانو! ٻي صندوق کوليو. ان ۾ به چمڪندڙ پٿر ئي هوندا”. گگول چيو.
اسان ٻي صندوق جون مهرون ٽوڙيون. ٻي صندوق به هيرن سان ٽٻٽار ڀريل هئي. ٽيءَ ۾ البت هيرا هنن صندوقن کان ڪجهه گهٽ هئا مگر سڀ وڏا ۽ سبزيءَ مائل هئا.
خزاني جي خوشيءَ ۾ اسين گگول کي وساري ويٺاسين، جيڪا آهستي آهستي خفيه ڪمري مان ٻاهر نڪري وئي ۽ اسان کي ڪا خبر ئي نه پئي.
اوچتو فلاويٽا جون لاڳيتيون ڪوڪرون ٻڌڻ ۾ آيون” واڳون واڳون ڀڄو جلدي ڪريو خفيه دروازو بند ٿي رهيو اٿو،”.
“اڙي ڇڏ مون کي، مان چوان ٿي ته هٽي پري ٿي مون کان ڇوري” گگول جي ڌمڪين جو آواز اچڻ لڳو.
“ڇوري ڇڏ مون کي، هٿ ڪڍ، چڱو نٿي هٿ ڪڍين ته بيهه ته ڏسانءَ ٿي...” ۽ فلاويٽا جي دانهن اسان جي دل دهلائي ڇڏي.
“واڳون،،،واڳون،، جلدي واپس موٽو! ڀڄي اچو،،، واڳون هن ڏائڻ منهنجي سيني ۾ خنجر کوڙي ڇڏيو آهي، آهه،،،،”
اسين سڀ ڪجهه ڇڏي بيتحاشا خفيه دروازي ڏانهن ڀڳاسين، اتي پهچي ڏٺوسين ته خفيه دورازو آهستي آهستي بند ٿي رهيو هو، يا ائين چئجي ته بند ٿيڻ جي قريب هو، ۽ ان جي ڀرسان فلاويٽا ۽ گگول هڪٻئي سان نبري رهيون هيون. فلاويٽا جي ڇاتيءَ مان خون وهي رهيو هو، مگر هوءَ بهادر ڇوڪري گگول کي مضبوطيءَ سان قابو ڪريو ويٺي هئي ۽ گگول جهنگي ٻليءَ جيان هن کي منهن ۾ رانڀوٽا هڻي هن جو منهن ڇلي رهي هئي، اسين اتي پهتاسين ته فلاويٽا جي طاقت جواب ڏئي چڪي هئي ۽ هوءَ ڌڙام ڪَري ڪِري پئي، ۽ گگول پنهنجو پاڻ کي ڇڏائي بند ٿيندڙ دروازي هيٺان رڙهڻ لڳي مگر وقت گذري چڪو هو ۽ اڃان گگول جو اڌ جسم دروازي هيٺيان ئي هو جو وزني ڇپ ان کي چيڀاٽڻ شروع ڪيو. ٽيهه ٽن جي وزني ڇپ گگول جي سڪل هڏين کي ڪچليندي هيٺ سرڪڻ لڳي ۽ گگول جي واتان آخري دفعو چيخ نڪتي ۽ دروازو بند ٿي ويو. گگول هيٺان دٻجي مري وئي.
اهو سڀ ڪجهه چند سيڪنڊن ۾ ٿي ويو.
هاڻ اسين فلاويٽا طرف متوجهه ٿياسين. جنهن جي سيني ۾ مُٺئي تائين خنجر لٿل هو، ۽ هوءَ آخري پساهه کڻي رهي هئي.”
”آهه، واڳون،، مان مري رهي آهيان” فلاويٽا ڪنجهندي چوڻ لڳي.” گگول اوچتو خفيه دروازي مان ٻاهر نڪتي. ان وقت منهنجي اک لڳي وئي هئي، تنهنڪري مون کي خبر ئي نه پئي، بند ٿيندڙ دروازي جي گڙگڙاهٽ جي آواز سان منهنجي اک کلي وئي ۽ ان وقت گگول واپس اندر خبر ناهي ڇا ڳولڻ لڳي، جو مون وڃي سندس گلي ۾ هٿ وجهي کيس گهٽو ڏيڻ لڳيس، مگر هن خنجر منهنجي سيني ۾ لاهي ڇڏيو.”
“آهه،،، واڳون،، مان مري رهي آهيان،،، خدا حافظ،،،،”
“فلاويٽا! منهنجي پياري فلاويٽا” گڊ جي نيڻن مان لڙڪ وهڻ لڳا ۽ ان جهڪي رت ۾ لت پت فلاويٽا کي پنهنجي سيني سان لڳائي سندس چهري کي چمڻ لڳو.
“واڳون!” فلاويٽا چيو” ميڪوميزن ڪٿي آهي؟،، منهنجي اکين اڳيان انڌيرو اچي رهيو آهي”.
“مان تو وٽ ئي آهيان فلاويٽا” مون جواب ڏنس.
“ميڪو ميزن، تون منهنجي ڳالهين جو مطلب واڳون کي سمجاءِ ، هن کي منهنجي زبان سمجهه ۾ نٿي اچي، ۽ مان مرڻ کان پهريائين ڪجهه چوڻ چاهيان ٿي”.
“چئو فلاويٽا!”
”منهنجا آقا! واڳون کي ٻڌاءِ ته مان ساڻس محبت ڪندي هيس،،، بيپناهه محبت،،، مگر اڄ ڏينهن تائين پنهنجي محبت کي لڪائيندي رهيس،، اڄ جڏهن مان مري رهي آهيان ته،،، چاهيان ٿي ته،، هو منهنجي محبت کان آگاهه هجي،،، مون کي موت جو ڪو ئي غم ناهي،،، ڇو ته مون ڄاتو ٿي ته،، واڳون مون کي ڪڏهن به ،، پنهنجي زال بڻائڻ پسند نه ڪري ها،، ڇو ته،،، روشني ۽ انڌيري جو،،، اڇي ۽ ڪاري جو،،، ڪڏهن به ميلاپ نه ٿيو آهي،،،“
“آهه،،، فلاويٽا! خدا جو قسم مان توسان ضرور شادي ڪريان ها،، آهه! تو پهريان مون کي ڇو نه ٻڌايو؟” گڊ پنهنجا وار پٽڻ لڳو.
“بس بس واڳون.. هاڻ مان وڏي اطمينان سان مرنديس،، منهنجو جسم چاهي فنا ٿي به وڃي،، پر منهنجي روح،، توسان گڏ ئي رهندو. منهنجي دل محبت سان لبريز آهي،، جيڪا ڪڏهن به ،،، فنا ٿي نٿي سگهي،، جيڪڏهن مون کي ٻيهر زندگي عطا ٿي ته مان،،، ستارن جي دنيا ۾ اچي به توکي پائينديس،،، ميڪوميزن! تون واڳون کي ٻڌاءِ ته ،، مان ان جي محبت دل ۾ کڻي جيئندي رهيس،، ۽ هاڻ ان جي اها ئي محبت کڻي ،، هن دنيا مان وڃي رهي آهيان،،، آهه،،، آهه،،، “.
فلاويٽا هڏڪي ڏني ۽ سندس ساهه جو پکيئڙو پرواز ڪري ويو. گڊ ٻارن جيان اوڇنگارون ڏئي روئڻ لڳو.
“گڊ ان ڇوڪريءَ جي مرڻ جو ايڏو افسوس نه ڪر” هنري چيس.
“ڇا مطلب ؟” گڊ غصي مان هنري طرف مڙيو.
“مطلب ته تون جلدي هلي ان سان ملندين، ڏسين نٿو منهنجا ڀاءُ! پاڻ زندهه ئي دفن ڪيا ويا آهيون”.
فلاويٽا جي اوچتي موت جي ڏک کي ته اسين وساري به ڇڏيون ها پر جڏهن هنري اهي لفظ چيا ته مان ۽ گڊ چرين وانگر هيڏهان هوڏهان بيمقصد ڀڄڻ لڳاسين. هاڻ خبر پئي ته گگول اها پلاننگ اڳ ۾ ئي ڪري ڇڏي هئي، نڀاڳي رن شروع کان ئي اسان ٽنهي کان شديد نفرت ڪندي هئي. هوءَ موقعي جي تلاش ۾ هئي ۽ اسان پنهنجي بيوقوفي جي ڪري هن کي موقعو ڏئي ڇڏيو ۽ سندس خواهش مطابق هاڻ اسين اڃ ۽ بک ۾ تڙپي تڙپي مري وينداسين. ڪمبخت پاڻ ته مري وئي پر پاڻ سان گڏ اسان کي به ماري وئي، ۽ هاڻ سندس لفظ منهنجي ڪنن ۾ گونجڻ لڳا ته “ سفيد انسانو! اهي چمڪندڙ پٿر کائي، پي سگهو ته وڃي کائو ۽ پيئو، وڃي ٺٺ ڪريو”.
شايد سلواٽا سان به ڪجهه اهڙو ئي واقعو پيش آيو هوندو، جنهن ڪري هو ويچارو پنهنجي جان بچائي ڀڳو هوندو.
“ائين بيڪار ڀڄ ڊڪ سان ڪجهه نه ٿيندو” هنري چيو” جيستائين مشعل ٻري رهي آهي، پاڻ کي اها ڪَلَ تلاش ڪرڻ کپي، جنهن سان هي خفيه دروازو کلندو آهي”.
اسين دونهون ڦهلائيندڙ مشعل جي روشنيءَ ۾ فرش ۽ چٽاني ديوار کي چڱي طرح جانچڻ لڳاسين. ڪافي وقت گذري ويو مگر اسان کي اهڙي ڪابه ڪَلَ ملي نه سگهي.
“هنري! مون کي يقين آهي ته دروازو صرف ٻاهران ئي کولي ۽ بند ڪري سگهجي ٿو. جيڪڏهن ان جي ڪائي ڪَلَ هتي ڪٿي اندر هجي ها ته گگول ڪڏهن به دروازي جي هيٺان گسڪي ڀڄڻ جي ڪوشش نه ڪري ها”. مون مايوسيءَ وچان چيو.
“بحرحال ،،،” هنري هلڪي کل کلندي چيو “ بدلو برابر جو رهيو، گگول جو موت به ايترو ئي تڪليف ڏيندڙ ٿيو، جيترو شايد پنهنجو ٿئي، هنن هيڏين ڇپُن سان مٿو ٽڪرائڻ بيڪار آهي، تنهنڪري واپس اچو ته خزاني واري ڪمري ۾ هلون”.
فلاويٽا وٽ رکيل کاڌي جي ٽوڪري کڻي اسين خفيه ڪمري ۾ اچي وياسين، ڪجهه دير بعد گڊ اٿيو ۽ فلاويٽا جو لاش کڻيو جنهن کي هڪڙي صندوق وٽ اچي رکيائين ۽ اسين ٽئي لاش وٽ هيرن سان ڏٽيل صندوقن کي ٽيڪ ڏئي ويهي رهياسين.
“منهنجي صلاح آهي ته اسين پاڻ ۾ کاڌو ورهائي ڇڏيون ته جيئن ٿورو ٿورو ڪري کائيندا رهون ته جيترا ڏينهن ممڪن ٿي سگهي کائي سگهون”. هنري صلاح ڏني،
کاڌو ورهائجي ويو، هر هڪ جي حصي ۾ صرف چئن ويلن جو کاڌو آيو، جيڪو جيڪڏهن ذرو ذرو ڪري کائجي ته به اسين ان کاڌي سان چار ڏينهن مس زندهه رهي سگهياسين ٿي. ان کانسواءِ ٿورو پاڻي به هو.
“سڀاڻ نه ته پرينهن پاڻ کي مرڻو ضرور آهي، تنهنڪري اڄ زندهه رهڻ لاءِ ٿورو کاڌو کائڻ کپي”. هنري چيو.
اسان هڪ ٻه گرهه هڻي ٻه ڍڪ پاڻي پيتو ته بدن ۾ ڪجهه طاقت محسوس ڪرڻ لڳاسين ته اٿي ڇپن جهڙي قبر جي ديوارن کي وڏي غور سان ڏسڻ لڳا سين ۽ ان اميد سان ته متان ڪو خفيه دروازو ملي پئي، وڏيون ڪوششون ڪيون سين مگر سڀ بيڪار ويون، مشعل جي روشني جهڪي ٿيڻ لڳي ۽ اسان جي همت به جواب ڏيڻ لڳي ۽ مايوسيءَ مان پنهنجو منهن مٿو پٽڻ لڳاسين.
“ڪوارٽرمين! هاڻ ڇا ڪجي؟” هنري مون کان پڇڻ لڳو.
مون کيسي مان گهڙي ڪڍي جنهن ۾ ڇهه ٿي رهيا هئا، اسين يارهين وڳي، غار ۾ داخل ٿيا هئاسين.
”انفادوس اسان جو منتظر هوندو” مون ڪک جو سهارو وٺندي چيو، “اسين جيستائين ان وٽ نه ڀڳاسين ته هو ضرور اسان کي تلاش ڪندو ۽...“
“،،، ۽ ان جي تلاش بي نتيجا رهندي. انفادوس ته ڇا پر ڪوڪوآنه جو ڪو فرد به خفيه دروازي جي رستي کان واقف ناهي. هڪڙي گگول ئي هئي، جنهن کي سڀ خبر هئي پر انهيءَ جون به هڏيون پاسريون دروازي هيٺان سرمون لڳيون پيون آهن.
فرض ڪيو ته انفادوس ڪنهن به طرح خفيه دروازي تائين پهچي به ويو ته ان کي دروازي کولڻ جي ترڪيب معلوم ئي ناهي، ۽ هيءَ پهاڙ ايتري قدر ته موٽو آهي جو ڪوڪوآنه جي سڄي فوج ملي ڪري به ان کي ٽوڙي نٿي سگهي. بهتر اهو ئي آهي ته خدا تي ڀروسو ڪجي دوستو! هن خزاني جي ڪري ڪيتريون ئي جانيون چٽ ٿي ويون ۽ اسان انهن جي تعداد ۾ ٽن چئن جو اضافو ڪنداسين”. هنري کي به هاڻي مايوسي وڪوڙي وئي هئي.
مشعل جي روشني گهٽجي وئي، نيٺ مشعل وسامي وئي، پر وسامڻ کان اڳي مشعل آخري ڀڙڪو ڪري ايتري ته روشني ڪئي جو اسان جي نيڻن آخري بار فلاويٽا جو لاش، خزاني جو ڪمرو، ڇت ۾ ٽنگيل هاٿي ڏند، هيرن سان ڀريل صندوقون ۽ ٽي زندهه انسان ڏٺا، جنهن کانپوءِ مشعل هميشه هميشه جي لاءِ پنهنجي اک ٻوٽي ڇڏي.
ڪمري ۾ گگهه انڌيرو ڇانئجي ويو. ۽ ان انڌيري ۾ مون کي موت جي پرن جي ڦڙڦڙاهٽ ٻڌڻ ۾ اچڻ لڳي.

نا اميدي

چوندا آهن ته ننڊ ڦاسيءَ جي تختي تي به اچي ويندي آهي ، ۽ مون کي هڪڙو شعر ياد اچڻ لڳو ته “ ڦاسيءَ جي جهوليءَ ۾ ، هن کي ننڊ اچي وئي “. ۽ ان رات منهنجي به گهڙي پل لاءِ اک لڳي وئي. ۽ ان گهڙي پل جي ننڊ مون کي کن پل لاءِ خوف ۽ حراس کان آزاد ڪري ڇڏيو. مگر گهڻي ديرتائين سمهڻ ڏکيو هو ۽ ڪجهه ئي دير ۾ منهنجي اک کلي وئي، گڊ ۽ هنري بدستور جاڳي رهيا هئا. اها رات اسان ڪيئن گذاري، ان کي بيان ڪرڻ کان مان قاصر آهيان.
ان وقت اسين اهڙي حالت ۾ هئاسين، جنهن حالت ۾ وڏن وڏن سورمن جو به هوند پِتو پاڻي ٿي وڃي ها. جيئن جئين وقت گذرندو رهيو، موت جو بيرحم چنبو پاڻ ڏانهن وڌندو محسوس ڪري رهيا هئاسين. ان وقت ڇانيل هيبتناڪ خاموشي موت کان وڌيڪ دهشتناڪ هئي. ان خاموشيءَ جو اندازو، جيڪا خفيه ڪمري ۾ ڇانيل هئي، لڳائڻ انتهائي مشڪل آهي.
ٻاهر جي دنيا ۾ به رات جي خاموشي طاري ٿيندي آهي، مگر وقت به وقت ڪوئي آواز ان خاموشيءَ جي چادر کي چاڪ ڪري ڇڏيندو آهي، پوءِ اهو آواز ڪيترو ئي ڪمزور ۽ غير اهم ڇو نه هجي، پوءِ به زندگيءَ جو احساس ڏياريندو آهي. مگر هتي قبر جهڙي خاموشيءَ ۾ ڪو آواز به ڪونه هو. اسين دنيا جهان کان بلڪل الڳ ٿلڳ ڄڻ ته ڪنهن قبر ۾ دفن هئاسين ۽ اسان جي مٿان هزارين فوٽن جي بلندين تي پهاڙ جي برف پوش چوٽين تي ٿڌڙي ٿڌڙي زندگي بخش هير گهلندي هوندي، مگر اسين ان نعمت کان محروم هئاسين. ايتري قدر جو هڪ پنج فوٽ ڊگهي چٽان اسان کي “موت جي ڪمري” کان به ڌار ڪري ڇڏيو هو. جيڪڏهن اسين ان ڪمري ۾ هجون به ها ته به خاص فرق نٿي پيو. انهن انتهائي موٽين پهاڙي ديوارن کان ٻاهر جو ڪوبه آواز اسان تائين پڄي نٿي سگهيو. جيڪڏهن خوانخواسته زمين ۽ آسمان پاڻ ۾ ٽڪرائجي وڃن ۽ دنيا ۾ آوازن جو طوفان اچي وڃي تڏهن به اسان کي هوند خبر ئي نه پئي. جيڪڏهن هن وقت واقعي به قيامت اچي وڃي ۽ اسرافيل صور ڦوڪي ته ان صور جو آواز به ٻڌي نه سگهون. ائين اسين دنياوي آوازن جي شور شرابي کان ٻوڙا ٿي وياسين يا ٻوڙا ڪيا وياسين ۽ هن مهل حقيقت ۾ اسان مُردن مثل هئاسين، ۽ وري حالتن جي طنز به اسان جي روحن کي زخمي ڪري رهي هئي. ان وقت اسان وٽ ايڏو ته خزانو هو جو اسان پوري دنيا جي مظلوم، مجبور ۽ بکين انسانن جي بک ختم ڪري پئي سگهياسين. يا دنيا جو عظيم ترين جنگي ٻيڙو تيار ڪرائي پئي سگهياسين، مگر هن وقت هيءَ هيتري دولت اسان جي ڪنهن به ڪم جي ڪانه هئي. آزاديءَ جي معمولي اميد تي به اسين هن ساري خزاني تان دستبردار ٿيڻ لاءِ تيار هئاسين. اسان کي يقين هو ته ڪجهه گهڙين بعد اهڙو وقت به ايندو جو اسين هڪڙو اڌ گرهه ماني ۽ ٻه ڍڪ پاڻيءَ جي لاءِ ، هن خزاني بدران موت جا خواهشمند هونداسين ته موت اچي اسان جي سڀني تڪليفن جو خاتمو ڪري ڇڏي.
انهن ئي خيالن ۾ رات گذري وئي.
“ڪوارٽرمين!” هنري جو آواز موت جهڙي خاموشيءَ ۾ ڪجهه عجيب لڳي رهيو هو.
“تو وٽ دٻيءَ ۾ ڏيئي ٻارڻ جون ڪيتريون تيليون بچيون آهن؟”
“صرف اٺ”
“اڇا، ڀلا هڪ ٻاري ڏس ته ڪيترو ٽائيم ٿيو آهي هينئر”.
مون تيلي ٻاري، ان جي ڪمزور روشنيءَ ۾ ڏٺو ته منهنجي گهڙيءَ ۾ پنج وڄي رهيا هئا. اسان کان تمام گهڻي اوچائيءَ تي پهاڙن جي برف پوش چوٽين تي انتهائي خوبصورت پرهه ڦٽي رهي هوندي ۽ اوندهه پنهنجي اوڇڻ کي ويڙهي رهي هوندي.
“قوت برقرار رکڻ لاءِ منهنجو خيال آهي ته ٿورڙو کاڌو کائي وٺون.” مون صلاح ڏني،
“ڪهڙو فائدو؟” گڊ چيو “ هاڻ ته جيترو جلد موت اچي ته اچي هن مصيبت کان ڇوٽڪارو ڏياري ته چڱو”.
“اميد جو دامن هٿان نه ڇڏيو. نااميدي ڪفر آهي. اميد زندگيءَ جي ڀيڻ هوندي آهي”. هنري چوڻ لڳو.
ٻه گرهه ماني جا هڻي ۽ ٻه ڍڪ پاڻي نڙيءَ کان لاهي خاموشيءَ سان ويهي رهياسين.
“دروازي وٽ پاڻ کي سڏ ته ڪرڻ کپن” هنري راءِ ڏني. “ ٿي سگهي ٿو ته اسان جي سڏن جو آواز ٻاهر تائين پهچي وڃي”.
گڊ اٿيو ۽ دروازي وٽ وڃي هن انفادوس کي ٻه ٽي سڏ ڪيا، ان جو آواز ايترو ته زوردار هو جو مرده به هوند قبر مان ڇرڪ ڀري اٿن ها پر هت گڊجي انهن سڏن جو ذري برابر به اثر نه ٿيو.
ڪجهه ئي دير کانپوءِ هو اڃ کان ساڻو ٿي واپس موٽي آيو ۽ سڏ ڪرڻ بند ڪري ڇڏياسين. ڇا ڪاڻ ته سڏ ڪرڻ سان پاڻيءَ جي تمام ٿورڙي ذخيري تي وڏو اثر پئي پيو.
اسين نااميد ٿيو هيرن جي صندوقن کي ٽيڪ ڏيو ويٺا هئاسين. هي هيڏي تعداد ۾ هيرا هاڻ اسان لاءِ بنهه بيڪار هئا. قسمت اسان جي اميدن تي ڪاري ضرب لڳائي هئي ۽ منهنجي اميدن جو ڀرم ڀورا ڀورا ٿي ويو هو ۽ مان هنري جي ڪلهي تي ڪنڌ رکي زاروقطار روئڻ ۾ شروع ٿي ويس. گڊ جي سڏڪن جو آواز پڻ اچي رهيو هو.
مگر هو پراميد شخص زبردست طبيعت جو مالڪ هو، جنهن وقت اسين ٻئي حراس ورتل ٻارن جيان هنجون هاري رهيا هئاسين ته هوءُ ٻاجهاري ۽ شفيق ماءُ جيان اسان کي دلاسا ڏئي رهيو هو. توڙي جو هنري به انهن ساڳين ئي مصيبتن ۾ گهريل هو، جن ۾ اسين هئاسين مگر هو پنهنجون ذاتي تڪليفون ۽ مصيبتون وساري اسان کي دم دلاسا ڏئي رهيو هو. هو اسان کي انهن ماڻهن جا قصا ۽ ڪهاڻيون ٻڌائي رهيو هو جن سخت مصيبتن ۾ گرفتار هوندي به همت جي دامن کي هٿان نه ڇڏيو هو. ۽ سندن ساريون مشڪلاتون ڪچي ڌاڳي وانگر ٽٽي ويون هيون. مگر انهن قصن ۽ ڪهاڻين جو اسان تي ذرو به اثر نه پئي ٿيو، ته هنري چيو ته “ گهٻرايو نه، تمام جلد موت اچي توهان جي سڀني تڪليفن جو خاتمو آڻي ڇڏيندو”. پوءِ هن هڪ اهڙي ڳالهه ڪئي جيڪا هو اڪثر موقعن تي ڪندو رهندو هو ته پنهنجو پاڻ کي رب جي رضا تي ڇڏي ڏيو.
جيئن رات گذري هئي، تيئن ڏينهن به گذري ويو.
مون تيلي ٻاري ست وڄي چڪا هئا، هن جڳهه ايتري ته اوندهه ڇانيل هئي جو رات ۽ ڏينهن جو فرق معلوم ڪرڻ ممڪن ئي نه هو. هڪ دفعو وري پيٽ جي دوزخ کي مختصر ڇنڊو هڻيوسين جو اوچتو مون کي خيال آيو ته “ڇا سبب آهي جو هن ڪمري جي هوا هميشه تازي توانه رهندي آهي!”.
“او خدا!” گڊ جي من ــ صحرا ۾ اوچتو آس جا گلاب ٽڙي پيا. “ بلڪل ٺيڪ ٿو چئين ڪوارٽرمين! هنن ڀاري پٿرن ۽ پهاڙن کي چيري ته هيءَ هوا نه ايندي هوندي، جيڪڏهن هتي هوا داخل نه ٿئي ها ته ڪڏهوڪو پنهنجي دم گهٽجي وڃي ها ۽ پاڻ مري چڪا هجون ها. هاڻ اچو ته ڳوليون ته هوا ڪٿان ٿي اچي. ممڪن آهي ته ڪا راهه نڪري پوي”.
اسين جانورن جيان هٿن پيرن تي رڙهندي هوا جو رخ تلاش ڪرڻ لڳاسين.
هٿوراڙيون هڻندي منهنجو هٿ ڪنهن ٿڌيءَ شي تي وڃي پيو، مان تڪڙو پوئتي مڙيس، هيءَ ويچاري فلاويٽا جو چهرو هو.
هڪ ڪلاڪ بعد مان ۽ هنري ته ٿڪجي ويهي رهياسين، مگر گڊ هي چئي ته بيڪار کان بيگار سهي. واندو ويهڻ کان ڪجهه نه ڪجهه ڪرڻ ئي بهتر آهي ۽ هو وڏيءَ سرگرميءَ سان ڪم ۾ جٽيو رهيو.
“او دوستو! ٿورو هيڏهان ته اچو” گڊ پر اميد آواز ۾ اسان کي سڏيو.
اسان بجليءَ جهڙي تيزي سان وٽس پهتاسين.
“ڪوارٽرمين! پنهنجو هٿ اورتي ڪري هِت رک، ها. هاڻ توکي ڪجهه محسوس ٿئي پيو؟”
“بلڪل. هوا مٿان کان اچي رهي آهي”. مون جواب ڏنس.
“چڱو، ته ٻڌ جو” ۽ گڊ اڀو بيهي پنهنجو پير زور سان فرش تي هڻيو. اسان جي دلين ۾ اميد جو چراغ روشن ٿيڻ لڳو. مون هڪ ڪنڊ ۾ بيهي تيلي ٻاري ان جڳهه جو معائنو ڪيو. پهاڙ جي مضبوط ۽ پٿريلي فرش تي هڪ جاءِ تي ڪو جوڙ هو، جتي پٿر جو هڪڙو ڪڙو ڏنل هو. اسان جون دليون آزاديءَ جي خوشيءَ مان جهومي اٿيون. گڊ پنهنجي کيسي مان هڪ اهڙي ڇُري ڪڍي، جنهن سان گهوڙن جي سنبن مان پٿريون ڪڍبيون آهن. ۽ پوءِ اوڪڻو ويهي ان ڇريءَ جي مدد سان جنهن جاءِ تي ڪُنڊو لڳل هو، ان جاءِ تي پٿر کي کوٽڻ لڳو. ڪجهه ئي دير ۾ ڪڙو کلي ويو. هيءَ ڪڙو جيئن ته پٿر جو ٺهيل هو، تنهنڪري يقين سان نٿو چئي سگهجي ته اهو لوهه جي ڪڙي وانگر مضبوطي سان ڪُنڊي ۾ قابو ٿيل هو يا مڙئي اٽڪيو پيو هو. گڊ ڪڙو مٿي ڪري پنهنجو هٿ انهيءَ ۾ وجهي پوريءَ قوت سان پاڻ ڏانهن ڇڪيو. مگر ڪجهه نه ٿيو. هنري زور آزمائي ڪئي پر وريو ڪجهه به ڪونه.
گڊ ڇري کڻي وري پنهنجي ڪم ۾ شروع ٿي ويو ۽ ان جڳهه کي چڱي طرح کوٽڻ لڳو جتان تازي هوا اچي رهي هئي.
“هاڻ يارو مڙسي ڪجو. ٻانهون کنجي ڪڙي کي ڇڪجو، پر ٿورو ترسو” گڊ هڪڙو رومال ڪڍيو جيڪو منهن جي پگهر اگهڻ لاءِ هميشه شرٽ جي ڪالر هيٺان رکندو هو. “ ڪوارٽرمين! تون هنري جي چيلهه کي پڪڙ. جڏهن مان چوانء ته ٻئي گڏجي زور لائجو.
هنري پنهنجو پورو زور لڳايو، مان هنري کي ڇڪي رهيو هوس ۽ گڊ مون کي.
“هاڻ پاڻ ڪامياب ٿي رهيا آهيون..ڇڪيو،،، اڃان زور سان،،، آ،، اچي مٿي،،، اڃان زور سان،،،” هنري چيو ۽ اسان پوريءَ طاقت سان زور لاٿو.
اوچتو هڪڙو ڌماڪو ٿيو ۽ پٿر پنهنجي جڳهه تان اکڙي آيو، جنهن ڪري ڪمري ۾ تازي هوا جو ڄڻ ته ڪو سيلاب اچي ويو. ۽ اسان ٽئي پنهنجي زوردار ڇڪ جي ڪري فرش تي اچي ڪرياسين.
وري جلدي اٿي ڪجهه ساهه کڻيوسين.
“ڪوارٽرمين! هڪڙي تيلي ٻار، مگر احتياط سان” هنري مون سان مخاطب ٿيو.
مون تيلي ٻاري ڏٺو ته پٿر جي هڪڙي چاڙهي هيٺ هلي ٿئي وئي.
“هاڻ ڇا ڪجي؟” گڊ پڇيو.
“رب کي ياد ڪري هيٺ لهي ٿا پئون”. هنري صلاح ڏني، “ ڪوارٽرمين بچيل کاڌو ۽ پاڻي کڻي اچ”.
مان ٽپ ڏئي اٿيس ۽ اتي پهتس جتي پٿر جي صندوقن وٽ کاڌو ۽ پاڻي رکيو هو. مان اهو کڻي جيئن ئي واپس ٿي موٽيس ته مون کي هڪڙو خيال آيو ۽ مون سوچيو ته جيڪڏهن پنهنجي قميس ۽ ڪوٽ جي کيسن کي هيرن سان ڀري فل ڪجي ته ان ۾ ڀلا ڪهڙي خرابي آهي، شايد اسين هتان نڪرڻ ۾ ڪامياب ٿي وڃون. اهو سوچي صندوق ۾ هٿ وڌم ۽ شڪاري ڪوٽ جي کيسن کي هيرن سان فل ڀريم ۽ ٻه ٽي هيرا ٽئين صندوق مان به ڪڍيم ( اهي وڏا هيرا هئا)
“دوستو! مون سنگت کي رڙ ڪندي چيو” توهان کي هيرا نه کپن ڇا؟، مون ته پنهنجي ڪوٽ جا کيسا ڀريا آهن”.
“لعنت وجهه انهن هيرن تي”. هنري ڇڙٻ ڏيندي چيو” مون کي ته انهن کان سخت نفرت ٿي وئي آهي”.
گڊ ڪوبه جواب ڪونه ڏنو، شايد هو فلاويٽا جي لاش کي الوداع ڪري رهيو هو، جنهن سان هن کي بيپناهه محبت هئي. لڳو ائين پئي ته ان به هن منحوس دولت کي حاصل ڪرڻ نٿي چاهيو. مگر مان ته پنهنجي عادت کان مجبور هوس.
“اچ ڀلا ڪوارٽرمين!” هنري چاڙهيءَ جي پهرئين ڏاڪي تي بيٺو هو.وڏي احتياط سان اچجو. مان اڳ ۾ هلان ٿو”.
“هنري! هوشياري ڪجان، متان اڳيان ڪا گهري کاهي هجي”. مون چيس
“پر اهو به ممڪن آهي ته اڃان به ڪو ڪمرو ئي هجي”. هنري چيو ۽ پوءِ هوشياريءَ سان هيٺ لهڻ لڳو، مان ڇنڊي ڦوڪي قدم کڻندو ان جي پٺيان لهڻ لڳس، گڊ مون سان گڏ هو.
پندرهن ڏاڪا لهڻ کانپوءِ هنري بيهي رهيو “ڀائو! چاڙهي ته اتي ئي پوري ٿي وئي. لڳي ٿو ته اڃان پنهنجي قسمت جو ستارو گردش مان نه نڪتو آهي”.
هيٺ پهچي باقي بچيل ٻنهي تيلين مان مون هڪڙي ٻاري ڇڏي ته خبر پئي ته اسين ڪنهن سوڙهيءَ سرنگهه ۾ بيٺا هئاسين ۽ هتي پهچي سرنگهه ٻن حصن ۾ ورهائجي ٿئي وئي، ۽ جنهن چاڙهيءَ تان اسان هيٺ لٿا هئاسين ان جي ساڄي ۽ کاٻي اها سوڙهي سرنگهه هلي ٿئي وئي. ان کان اڳ جو اسين ڪجهه ڏسي سگهون تيلي منهنجي آڱرين کي ڏنڀ ڏيندي وسامي وئي. هاڻ هت اچي منجهي پياسين ته ڪهڙو رستو اختيار ڪجي. اها به خبر نه هئي ته ساڄي ۽ کاٻي واريون سرنگهون ڪٿي وڃي ٿيون دنگ ڪن، ٿي سگهي ٿو ته هڪ سرنگهه ۾ داخل ٿي اسان ٻاهر پهچي وڃون ۽ ٻي سرنگهه موت جي اٿاهه تاريڪين ۾ وڃي پهچائي. تنهنڪري اتي ڪجهه وقت ترسي سوچڻ ۽ هڪٻئي سان صلاح ڪرڻ لڳاسين جو اوچتو گڊ کي خيال آيو ته مون جيڪا تيلي ٻاري هئي ان جي ڄڀي ساڄي طرف مڙيو پئي وئي.
”اسان کي کاٻي طرف هلڻ کپي” گڊ چيو “ان طرف کان هوا اندر اچي رهي آهي”.
تنهنڪري اسان کاٻي طرف واري سرنگهه ۾ گهڙي پياسين. ايئن آهستي آهستي اسين ان منحوس خزاني جي ڪمري کان دور ٿيڻ لڳاسين. جيڪڏهن اسان کانپوءِ به ڪو شخص خزاني واري ڪمري ۾ داخل ٿيو.( جنهن جي اميد ته ڪانهي) ته اهو ان ڪمري ۾ اسان جون نشانيون ضرور ڏسندو. کليل صندوق، وسايل مشعل ۽ معصوم فلاويٽا جو سفيد هڏائون پڃرو وغيره.
پندرهن منٽن کن هلڻ بعد سرنگهه هڪ طرف مڙي وئي ۽ هتي ان سرنگهه جنهن ۾ اسان هلي رهيا هئاسين، هڪڙي ٻي سرنگهه کاٻي طرف کان اچي ان کي ڪٽيندي ساڄي طرف هلي ٿئي وئي. اسين نڪ جي سڌائي تي هلندا رهياسين. مسلسل ٽي ڪلاڪ هلڻ باوجود به اسين ان سرنگهن جي ڄار مان نڪري نه سگهياسين، هيستائين دل ۾ اميد جو جيڪو چراغ ٽمڪي رهيو هو سوبه هاڻ وسامڻ لڳو.
آخر ٿڪاوٽ ۽ مايوسيءَ جي ڪري هڪ جاءِ تي ويهي رهياسين. هتي اچي اسان باقي بچيل کاڌو کائي ۽ پاڻيءَ جا آخري ڍڪ پيتاسين. لڳو ائين پئي ته اسين جنهن موت جي هٿن مان دامن ڇڏائي خفيه ڪمري مان ڀڳا هئاسين، اهو ئي موت اسان جو پيڇو ڪندو اچي رهيو هو ۽ هتي اچي اسان کي دسيندو.
جڏهن هلڻ لاءِ اٿياسين ته مون کي ڪو مبهم آواز ٻڌڻ ۾ اچڻ لڳو، خبر ناهي اهو ڇا جو آواز هو، مگر مان ان کي مسلسل ٻڌي رهيو هوس، ۽ مون پنهنجي ساٿين جو ڌيان ان ڏانهن ڇڪايو.
”قسم سان اهو وهندڙ پاڻيءَ جو آواز آهي، اچو” گڊ چوڻ لڳو.
اسين آواز طرف وڌڻ لڳاسين ۽ جيئن جئين اڳتي وک وڌائيندا رهياسين ته اهو آواز تيز ۽ چٽو ٿيندو پئي ويو. ۽ هتي اچي ان ڪنهن شور جي صورت اختيار ڪري ورتي.
اسان تيزيءَ سان اڳتي وڌندا رهياسين. اڳتي... اڃان به اڳتي... يقينن هيءَ تيزيءَ سان وهندڙ پاڻيءَ جو ئي آواز هو پر اسان کي اڃان به شڪ هو ته زمين جي هيٺان پاڻي ڪيئن وهندو هوندو!.
گڊ ته اکين تي هٿ رکي قسم کڻي رهيو هو ته هن کي پاڻيءَ جي بوءَ اچي رهي آهي.
”گڊ! هوشياريءَ سان اڳتي وڌجان لڳي ٿو ته پاڻ پاڻيءَ جي بلڪل نزديڪ پهچي چڪا آهيون”. هنري چوڻ لڳو، ۽ اوچتو “ڇٻڙڪ” جي آواز سان گڊ هيٺ ڦهڪو ڪيو.
مون ٻه ٽي سڏ ڪيا. “گڊ او گڊ، ڪٿي آهين؟”.
”سڀ ڪجهه ٺيڪ آهي، هڪڙي چٽان هٿ چڙهي وئي آهي ۽ مان هيٺ ڪرڻ کان بچي ويو آهيان، جلدي تيلي ٻاري روشنيءَ جو بندوبست ڪيو ته خبر پئي ته توهان ڪٿي آهيو”. گڊ جو آواز اچڻ لڳو.
مون آخري تيلي به ٻاري ڇڏي، پاڻي اسان جي پيرن وٽ ئي وهي رهيو هو، مان ۽ هنري ان جي ڪناري تي بيٺا هئاسين، ۽ گڊ هڪڙي بلند چٽان تي لٽڪي رهيو هو، جو تيلي وسامي وئي.
”بس جتي آهيو اتي ئي بيٺا هجو. رڳو پنهنجا هٿ اڳتي وڌايو، مان توهان مان ڪنهنجو هٿ پڪڙي وٺندس، مگر هوشيار رهجو، ائين نه ٿئي جو توهان به مون سان گڏ اچي پاڻيءَ ۾ ڦهڪو ڪيو”. گڊ چوڻ لڳو ۽ ٻئي لمحي اسان کي هن جي پاڻيءَ ۾ ڪرڻ جو آواز ٻڌڻ ۾ آيو، ٻن ٽن منٽن بعد گڊ هنري جو هٿ پڪڙي ڪناري تي اچي ويو.
”خدا جي پناهه” گڊ سهڪندي چوڻ لڳو “جيڪڏهن چٽان منهنجي هٿ نه چڙهي ها ته مان ته ترڻ به نه ڄاڻندو هان، ۽ ڪڏهوڪو غرق به ٿي وڃان ها،، پاڻي وڏيءَ تيزيءَ سان وهي رهيو آهي، پاڻ کي ته ان جي سير جي سنڌي جي به خبر ناهي”.
”پاڻ کي انهيءَ نالي جي ڪنڌي سان نه هلڻ کپي، متان ڪو ساٿي نه وڃي ان ۾ ڦهڪو ڪري”. هنريءَ صلاح ڏني.
پوءِ اسان انهيءَ نالي مان هٿ منهن ڌوئي پاڻيءَ جي بوتل ڀري سين، نالي جو پاڻي انتهائي ٿڌو ۽ مٺو هو، ڪجهه دير سوچڻ بعد اسين وري سرنگهه ۾ گهڙي پياسين ۽ هڪ ٻي سرنگهه وٽ وڃي پهتاسين، جيڪا کاٻي طرف وڃي رهي هئي.
”لڳي ٿو ته سڀ سرنگهون ساڳي جهڙيون آهن”. هنري چيو “بحرحال ساڄي طرف وڌڻ کپي، جيڪڏهن رب پاڪ گهريو ته پاڻ سرنگهن جي انهيءَ هيبتناڪ ڄار مان پار پڄي ٻاهر نڪري اينداسين”.
اسين ساڄي پاسي واري سرنگهه ۾ داخل ٿياسين، هنري اسان جي رهنمائي ڪري رهيو هو سو يڪدم رڪجي ويو ۽ اسين وڃي ساڻس ٽڪراياسين.
”او سامهون هُو ڏس ڪوارٽرمين!” هنري چيو “منهنجو دماغ چڪرائجي ويو آهي يا واقعي به سامهون روشنيءَ جو دُڦڪ نظر اچي رهيو آهي؟”.
مون غور سان ڏٺو، تمام پري اسان جي بلڪل سامهون روشنيءَ جو هڪڙو ميرانجهڙو دڦڪ نظر اچي رهيو هو. اها روشني قدرتي طور ميرانجهڙيءَ هئي يا اسان جون اکيون اوندهه جون عادي بڻجي ان کي ائين ڏسي رهيون هيون.
اسين ڌڙڪندڙ دلين ۽ لرزندڙ قدمن سان روشنيءَ طرف وڌڻ لڳاسين، سامهون واقعي به روشني ئي هئي، چند قدم اڳتي وڌياسين ته تازي هوا شروع ٿي چڪي هئي ۽ اسان جون دليون خوشيءَ مان جهومي اٿيون.
اسين اڳتي وڌندا رهياسين. سرنگهه ايتري ته سوڙهي هئي جو اسين جانورن وانگر ٽنگن ٻانهن تي بانبڙا ڏئي رڙهندا رهياسين، سرنگهه اڃان وڌيڪ سوڙهي ٿيڻ لڳي ۽ اسين گوڏن ڀر گسندا، ٺونٺين ڀر ٺُرندا ۽ سيني ڀر سُرڻ لڳاسين.
ايئن اسين اڳتي وڌندا رهياسين. هتي اچي محسوس ٿيو ته نرم نرم واريءَ تي رڙهي رهيا آهيون ۽ پٿريلو رستو پورو ٿي چڪو آهي.
آخري ڪوشش،،، ۽ هنري،،، ان بعد گڊ ۽ آخر ۾ مان،،، سرنگهه مان ٻاهر هوس،،، مٿي آسمان تي ستارا اکيون ڀڃي رهيا هئا ۽ ٿڌڙي هوا روحاني سڪون پهچائي رهي هئي. اسين ٽئي خوشيءَ مان مسڪرائي رهيا هئاسين، جو ان هيبت ناڪ جڳهه تان زندهه با سلامت نڪري آيا هئاسين جيڪا اسان جي قبر بڻجڻ واري هئي، پهاڙن جي چوٽين تي پرهه ڦٽي رهي هئي. جنهن کي ڏسڻ جي صرف چند منٽ اڳ اسان کي ڪا اميد ئي ڪانه هئي.
آهستي آهستي پرهه جي پيلي روشني ڦهلجڻ لڳي ۽ هاڻ ڏٺوسين ته اسين هڪڙي غار جي سامهون واري هڪڙي وڏي ۽ گهري کڏ ۾ بيٺا هئاسين.
صبح جي روشنيءَ اڃان تيز ٿي ته اسان هڪٻئي جو جائزو ورتو، هر هڪ جي اکين جي چوڌاري ڪارا دائرا ٺهي چڪا هئا ۽ وار صفا بري طرح وکري ويا هئا ۽ چپ سڪي ٺوٺ ٿي ويا هئا. اسان جا ڪپڙا ۽ جسم ڪچري ۽ ڪيچڙ ۾ ٿڦيا پيا هئا، پوءِ به يقين ڪيو ته گڊ کي اها هڪ چشمي عينڪ بدستور اک سان چهٽي پئي هئي.
اسان اٿي مٿي چڙهڻ شروع ڪيو. ڪلاڪ کن جي جدوجهد کانپوءِ اسين انهيءَ کڏ جي ڪناري بيٺا هئاسين. سامهون شاهراهه سليمان اڳتي هلي ٿئي وئي ۽ دور ڪٿي اهو غار نظر اچي رهيو هو، جتي ٽن خاموش ديوتائين جا مجسما نصب ٿيل هئا، شاهراهه سليمان جي هڪ طرف کان هٽي غار کان ڪوئي سئو کن گز دور جهوپڙين جي سامهون ڪا مشعل ٻري رهي هئي، ۽ ان جي روشنيءَ ۾ انساني پاڇن جي چر پر نظر اچي رهي هئي. اسين اوڏهان وڌياسين، اسان کي ڏسندي ئي هڪ ڄڻو اٿيو ۽ خوشيءَ مان دانهن ڪري اسان جي قدمن ۾ وڇائجي ويو.
”انفادوس، انفادوس، اسين پهچي وياسين، تنهنجا دوست”. مون کان خوشي روڪي نه ٿي.
”منهنجا آقا،،، منهنجا آقا،، ڇاهي واقعي ئي منهنجا آقا ئي آهن يا مون کي پنهنجون نگاهون ۽ سماعتون دوکو ڏئي رهيون آهن”. ۽ پوڙهو جرنيل هنريءَ جا پير پڪڙي خوشيءَ مان زار وقطار روئندو رهيو.

آخري سلام

ڏهين ڏينهن اسين “لو” ۾ هئاسين،،،،
۽ ٻاهر آئينو ڏسڻ سان پتو پيو ته منهنجا ڪارا ۽ ملائم وار صفا اڇا ٿي ويا هئا ۽ گڊ جو هشاش بشاش چهرو به مرجهائي صفا سست ٿي ويو هو ۽ فلاويٽا جي قتل جي ڪري هو اڪثر غمگين رهڻ لڳو هو.
اسين پوءِ به سليماني خزاني جي خفيه ڪمري جو سراغ نه لڳائي سگهياسين، ڪجهه ڏينهن ته ڪجهه ماڻهن سان گڏ جتان اسين ٻاهر نڪري آيا هئاسين، ان کڏ ۾ لهي سرنگهه کي ڏاڍو ڳوليو سين پر ڪاميابي نه ٿي.
”لُو” واپس موٽڻ کان هڪ ڏينهن اڳ اسان موت جي ڪمري جي خفيه دروازي کي ڏاڍو تلاش ڪيو پر ٻيو ٿيو خير، لاڳيتو ٻارهن ڪلاڪن جي جدوجهد کانپوءِ به اسان کي اهو خفيه دروازو هٿ نه آيو ۽ شايد قيامت تائين به ڪنهن کي هٿ نه اچي.
سليماني خزاني جون صندوقون ۽ فلاويٽا جون هڏيون رهندي دنيا تائين اتي محفوظ ئي رهنديون.
ان جڳهه جو سر بستو راز گگول پنهنجي سيني ۾ سانڍي قيامت تائين انهيءَ پهاڙي ڇپ جهڙي دروازي هيٺان چيڀاٽيل ئي رهندي.
مايوسيءَ کان ٿڌڙيون آهون ڀريندا ٻئي ڏينهن اسين “لُو” طرف روانه ٿياسين. حقيقت ۾ اهي ٿڌڙيون آهون اسان جي ڪيڏي نه ناشڪري ظاهر ڪري رهيون هيون. واقعي ئي انسان ڪڏهن به سهي نموني پنهنجي پالڻهار جو شڪريو ادا نه ڪيو آهي، تنهنڪري “بيشڪ انسان نقصان ۽ خساري ۾ آهي”.
قارئين کي ياد هوندو ته خفيه ڪمري مان نڪرڻ وقت مون پنهنجي ڪوٽ جي کيسن کي هيرن سان ڀريو هو، مگر سوڙهي سرنگهه مان رڙهندي وقت ڪيترائي وڏا هيرا منهنجي کيسن مان نڪري ڪٿي ڪري پيا هئا. پر پوءِ به منهنجي ڪوٽ ۾ ايترا ته هيرا هئا جو منهنجا پوٽا ۽ پڙ پوٽا به آرام سان زندگي بسر ڪري سگهيا ٿئي.
ائين سليماني خزاني لاءِ ڪيل ڪشالا اجايا نه ويا هئا.
”لُو” پهچڻ تي اگنوسي اسان جو شاندار استقبال ڪيو ۽ وڏي توجهه سان اسان جي دردن جو داستان ٻڌندو رهيو، جڏهن اسان گگول جي موت جو ذڪر ڪيو ته هو ڪنهن گهري سوچ ۾ پئجي ويو.
هن آڱر جي اشاري سان هڪڙي جهور ڪراڙي درباريءَ کي پاڻ ڏانهن سڏيو، جنهن جي مٿي جا وار ۽ ڀرون صاف سفيد ٿي ويا هئا ۽ وقت هن جي چهري تي گهنجن جو ڄار اُڻي ڇڏيو هو، ڪراڙي وڏي ادب سان اگنوسيءَ کي سلام ڪيو ۽ پوءِ با ادب بيهي رهيو.
”ڪيتري عمر ٿيندي توهان جي؟” اگنوسي ڪراڙي سان مخاطب ٿيو.
”توهان جو ڏاڏا سائين ۽ مان ساڳئي ئي ڏينهن ۽ ساڳي ئي گهڙي ۾ ڄاوا هئاسين”. ڪراڙي جواب ڏنو.
”چڱو ڀلا، اهو ٻڌاءِ ته جڏهن توهان معصوم ٻارڙا هئا تڏهن توهان گگول کي ڏسندا هئا؟”.
”جي سرڪار! مان ننڍڙي هوندي کان ئي گگول کي ڏسندو آيو آهيان”.
”تنهن وقت اها ڪيئن هئي؟. منهنجو مطلب آهي ته نوجوان هئي، اڌڙوٽ هئي يا ڪراڙي؟“
”نه منهنجا آقا، اها تنهن وقت به اهڙي ئي مڪروهه ۽ بدشڪل هئي جهڙي اڄ آهي”.
”اها ڏائڻ هاڻ هن دنيا ۾ ناهي رهي، مري چڪي آهي”.
”ڇا؟ ته صديون پراڻي انهيءَ شيطاني عورت جو خاتمو ٿي ويو؟“
”ها مري وئي، هاڻ تون وڃين سگهين ٿو”.
”ڪوم ڪوم” ۽ ٻڍڙو وڃي پنهنجي جڳهه تي ويٺو.
”ڏسو منهنجا عزيز دوستو!” اگنوسي اسان سان مخاطب ٿيو. “اها گگول نڀاڳي هڪڙي اهڙي پراسرار رن هئي جنهن جي موت جي خبر مون کي وڏو روحاني سڪون پهچايو آهي. جيڪڏهن اها بڇڙي زندهه رهي ها ته توهان کي خفيه ڪمري ۾ دفن ڪري يقينن مون کي قتل ڪرائڻ جي ترڪيب سوچي ها ۽ پوءِ پنهنجي ڪنهن چهيتي کي تخت تي ويهاري ، پنهنجي شيطاني قوتن سان ڪوڪوآنه جي ڌرتيءَ ۽ ماڻهن کي ذليل ڪندي رهي ها، خير! ته ميڪوميزن تون پنهنجو داستان مڪمل ڪر”.
مون سڀ ڪجهه ٻڌائڻ بعد مناسب موقعو ڏسي چيو ته “اگنوسي! هاڻ اسان واپس پنهنجي وطن ورڻ ٿا چاهيون. تون هڪڙي ملازم جي حيثيت سان اسان گڏجي آئين ۽ هاڻ ماشاءَ الله توکي ڪوڪوآنه جو بادشاهه ڇڏيو ٿا وڃون، تو جيڪو واعدو ڪيو هو تنهن کي ياد رکجان، ڪڏهن به ڪنهن بيگناهه کي قتل نه ڪجانءَ، سڀاڻ صبح سان اسين روانه ٿي وينداسين. اسان کي صرف هڪڙو راهه جو سونهون ڏجانءَ جيڪو اسان کي ڪوهه سبا جي پرئين پاسي تائين پهچائي اچي”.
”توهان جي اها ڳالهه ٻڌي ۽ واپسيءَ جو ارادو ڏسي سچ ته منهنجي دل تي ڄڻ ته ڪو وزني پهاڙ ڪري پيو آهي”. اگنوسيءَ چوڻ لڳو “انڪوبو، واڳون ۽ ميڪوميزن ! آخر مون کان ڪهڙي غلطي ٿي آهي، جنهن ڪري مون کي ڇڏي وڃي رهيا آهيون، توهان هيڏي خطرناڪ جنگ ۾ منهنجو ساٿ ڏنو ۽ هاڻ پرامن زماني ۽ مون کي ڇڏي وڃي رهيا آهيو، مان توهان جي جدائي ڪيئن برداشت ڪري سگهندس؟”.
”عزيز دوستو! ڏسو، هيءَ سمورو ملڪ توهان جو پنهنجو آهي، مان صرف نالي جو بادشاهه هوندس، حڪومت توهان ڪندئو، بس هتي ئي رهي پئو، آخر توهان کي ڪهڙي شي جي ضرورت آهي. ڇا کير مکڻ جي؟ ته هر روز صبح جو توهان لاءِ ڳئون جو تازو کير ۽ مکڻ موجود هوندو، توهان جي دل هاٿين جي شڪار لاءِ چئي ته منهنجي ملڪ ۾ به کوڙ هاٿي موجود آهن، جيڪڏهن جنگ ڪرڻ چاهيو ته هيءَ سڄو لشڪر توهان جو آهي، جنهن ملڪ تي وڻيو حملو ڪيو، منهنجا دوستو! منهنجا ڀائرو! مان روءَ زمين جي هرشي جنهن تي منهنجو اختيار آهي، توهان لاءِ حاضر ڪري سگهان ٿو. مگر ديوتائن جي واسطي مون کي ڇڏي نه وڃو”.
”اگنوسي منهجا ڀاءُ، منهنجا دوست! تنهنجي وڏي مهرباني، لک لائق پر اسين پنهنجي وطن واپس ورڻ ٿا چاهيون”. مون عذر ڏنو.
”اڇا، ته توهان نه مڙندو، واپس ويندئو”. ڪاوڙ مان اگنوسيءَ جي اکين ۾ جنسي رت لهي آيو. “توهان مون کان وڌيڪ هيرن کي ٿا چاهيو. ائين نه؟ توهان انهن کي حاصل ڪري ورتو، هاڻ توهان کي منهنجي ڪهڙي ضرورت؟ . وڃو،، ڀلي وڃو ۽ وڃي ناٽال جي بازارين ۾ هيرا وڪڻو، ڪروڙپتي بڻجو،، ديوتائين جو قسم اگر اڄ کانپوءِ ڪوبه شخص انهن پٿرن جي تلاش ۾ هيڏهان آيو ته ان جي کل لهرائي بُههَ سان ڀرائي ڇڏيندس،،، سفيد انسانو،،،! توهان وڃي سگهو ٿا،،،“
”اگنوسي!” مون پنهنجو هٿ هن جي هٿ تي رکيو “اهڙي ڳالهه ناهي منهنجا ڀاءُ! تون ئي پنهنجي دل تي هٿ رکي ٻڌاءِ ته تون جڏهن اسان وٽ هئين ته توکي پنهنجي وطن جي ياد نه ستائيندي هئي؟ توکي پنهنجي اباڻو وطن ۽ وطن وارا ياد نه ايندا هئا؟ يار پنهنجي دل تي هٿ رکي ٻڌاءِ؟. ان کي ئي وطن جي حب چئبو آهي جيڪا ايمان جي نشاني هوندي آهي، جيڪا توکي به اسان وٽ سڪون سان ويهڻ نه ڏيندي هئي، بس اها ئي ڳالهه آهي منهنجا عزيز ڀاءُ!“
”توهان ٺيڪ ٿا چئو ميڪوميزن،،،،!“
”بس ايئن ئي پنهنجي وطن جي ياد ٿي ستائي نه ته تو جهڙي دلبر دوست کي ڇڏڻ لاءِ اسان جي دل ڀلا ڪيئن چوندي هوندي”.
”توهان جون ڏاهپ ڀريون ڳالهيون ۽ دلين جا دليل بلڪل ٺيڪ آهن ميڪوميزن! جيڪو پکيئڙو آڪاش جي وسعتن تي پرواز ڪندو آهي تنهن کي زمين تي ريڙهيون پائڻ بلڪل به پسند نه هوندو، واقعي به توهان ڪاري چمڙيءَ وارن ماڻهن ۾ خوش نٿا رهي سگهو، تنهنڪري مان توهان کي واپس ورڻ جي اجازت ڏيان ٿو. پوري زندگي منهنجي هيءَ دل توهان جي ياد جو ڏيئو بڻجي جلندي رهندي، توهان هرپل منهنجي من جي ڪائنات تي سورج، چنڊ، ستارا بڻجي جڳ مڳ جرڪندا ئي رهندئو.
منهنجي هن اڀاڳي دل جي ويران رڻ تي يادين جا گلاب بڻجي ٽڙندا ئي رهندئو.
توهان منهنجي من جي گلشن کي غير آباد ڪري وڃو ٿا ته ڀلي وڃو، مان پنهنجي دل کي پلي پڪو ڪرڻ جي پوري پوري ڪوشش ڪندس، ۽ هتان وڃڻ کانپوءِ توهان ڄڻ ته منهنجي لاءِ مري چڪئو، ڇو ته هاڻ ٻيهار ڪڏهن به تپندڙ صحرا کي عبور ڪري هتي نه ايندئو”.
”مگر ميڪوميزن! منهنجو هيءَ پيغام پنهنجي مهذب دنيا تائين پهچائي ڇڏجانءَ ته هاڻ ڪوبه شخص ڪوڪوآنه جو رخ نه ڪري، مان نٿو چاهيان ته شڪارين جي بندوقن جو خوف منهنجي ماڻهن جي دلين ۾ گهر ڪري وڃي. ڪوبه مذهبي رهنماءَ يا تبليغي گروهه هيڏهان اچڻ جي ڪوشش نه ڪري، جو خدا جو خوف ڏئي منهنجي ملڪ جي سپاهين کي بزدل بڻائڻ جي بيهوده ڪوشش ڪري، جيڪڏهن ڪو اڙيو ٿڙيو شخص اوچتو آيو به سهي ته مان ان کي ڪوهه سبا جي برفاني چوٽين ڏانهن هڪالي ڪڍندس، اگر ڪو لشڪر لڙيو ته ان سان جنگ ڪري نست و نابود ڪري ڇڏيندس، يا ڪو شخص خزاني جي تلاش ۾ اچي نڪتو ته ان جو انجام به ڏاڍو برو ٿيندو.
ها باقي توهان ٽن ڄڻن لاءِ ڪوڪوآنه جا درواز منهنجي دل جيان هميشه کليل رهندا، توهان جڏهن به چاهيو اچي سگهو ٿا، ڇو ته توهان ٽئي ڄڻا مون کي پنهنجي ساهه کان وڌيڪ پيارا آهيو”.
”انفادوس ۽ اهو ڪراڙو درباري جنهن کان هاڻي گگول جي باري ۾ پڇيو هوم، چند سپاهين سان گڏ صحرا جي ڪناري تائين توهان جي رهبري ڪندا، الوداع دوستو! مان هاڻي ئي توهان کي آخري سلام ٿو ڪريان، ڇو ته مان توهان کي رخصت ٿيندي ڏسي نه سگهندس، تنهنڪري موڪلائڻ به نه اچي سگهندس.
بس هيءَ ئي پنهنجي آخري ملاقات آهي. مان ڪوڪوآنه جي هر پهاڙ، هر چٽان، هر رستي تي توهان جا نالا اُڪرائي ڇڏيندس ته جيئن رهندي دنيا تائين توهان جا نالا ڪوڪوآنه ۾ باقي رهن”.
”وڃو منهنجا دوستو! منهنجا ڀائرو! منهنجون هي اکيون توهان لاءِ سدائين سانوڻ جا ڪڪر بڻيل رهنديون، جڏهن توهان ڪراڙا ٿي وڃو ۽ پنهنجي جوانيءَ کي ياد ڪريو، پنهنجي خوبصورت ماضيءَ کي ياد ڪريو ته مون کي به ياد ڪندا ڪجو. هميشه هميشه لاءِ الوداع منهنجا دوستو! آخري سلام قبول ڪجو منهنجا ڀائرو!“
اگنوسي اٿيو، ڪجهه دير تائين اسان کي غور سان ڏسندو رهيو ۽ پوءِ پنهنجي منهن تي ٻئي هٿ ڏئي زاروقطار روئندو پنهنجي خالي جهوپڙي ڏانهن هليو ويو.
اسين به اکيون اگهندا واپس پنهنجي جهوپڙيءَ ۾ پهتاسين.
ٻئي ڏينهن صبح سويري اسان “لُو” کي خيرآباد ڪيو. اسان جي جدائي کان دل برداشته ٿي انفادوس ۽ گريز جو جٿو ڪنڌ جهڪائي اسان سان گڏوگڏ هلي رهيو هو.
”لو” جي رستي تي عورتون ۽ مرد هٿ ٻڌي اسان کي الوداع ڪري رهيا هئا. جن جي وچان اسان گذري رهيا هئاسين ته مردن اسان کي شاهي سلام پئي ڪيو ته عورتون اسان تي جهنگلي گلن جي ورکا ڪري رهيون هيون.
اسان جو قافلو جڏهن صدر دروازي وٽ پهتو ته هڪ خوبصورت ڇوڪري ڀيڙ کي چيريندي اچي اسان جي سامهون بيهي رهي ۽ جهنگلي گلن جو گلدستو وڌائي گڊ کي پيش ڪيائين، جيڪو هوءَ پاڻ سان کڻي آئي هئي. گڊ وڏي فراخ دليءَ سان ان کي قبول ڪيو. لڳو ائين پئي ته ڇوڪريءَ ڪجهه چوڻ پئي چاهيو.
”چئه ڇا چوڻو آهي توکي؟” گڊ پڇيس.
منهنجا آقا توهان مون کي پنهنجن هاٿي ڏندن جهڙن خوبصورت ۽ سفيد پيرن جي زيارت ڪرائيندئو؟ مان توهان جي پيرن جي زيارت لاءِ چئن ڏينهن جو طويل سفر طئي ڪري آئي آهيان. توهان جي سفيد ۽ خوبصورت پيرن جي هاڪ پوري ڪوڪوآنه ۾ ڪنهن افساني جيان ڦهليل آهي، ديوتائن جي واسطي پنهنجي هن ٻانهيءَ کي انهيءَ زيارت کان محروم نه ڪجو”.
“هان،، يعني ته،،، واهه واهه،،، هاڻ ڀلي مون کي ڦاسيءَ تي لٽڪايو وڃي ته به ائين نٿو ٿي سگهي”. گڊ ٺپ جواب ڏئي ڇڏيس.
”گڊ! توکي انهيءَ خوبصورت ڇوڪريءَ کي مايوس نه ڪرڻ گهرجي“، هنري منٿ ڪيس،
”نه سائين.... سوال ئي پيدا نٿو ٿئي”. گڊ ضد ڪري بيهي رهيو.
نيٺ گهڻين منٿن کانپوءِ گڊ پنهنجي پتلون کي گوڏن تائين مٿي ڇڪيو ته ماڻهو خوشيءَ وچان سيٽيون هڻي ڪوڪريا ڪرڻ لڳا، ۽ اهڙي طرح پتلون کي گوڏن تائين ڇڪي گڊ هلندو رهيو جيستائين “لُو” کان ٻاهر نه نڪتاسين.
رستي ۾ انفادوس ٻڌايو ته اسين جنهن رستي کان آيا هئاسين انهيءَ کان سواءِ هڪڙو ٻيو رستو به آهي جيڪو انهيءَ پهاڙي ديوار وٽان شروع ٿو ٿئي جيڪا ٻنهي پهاڙن کي ملايو بيٺي آهي، هن ٻڌايو ته ٻه سال کن ٿيندا جو ڪوڪوآنه جي سپاهين جو هڪڙو جٿو اٺ پکين جي تلاش ۾ ان رستي کان ريگستان ۾ داخل ٿيو هو. انهن کي اٺ پکي ته ڪونه مليا مگر اهي اها ڄاڻ کڻي واپس موٽيا ته ان رستي سان ڪيترائي نخلستان ( يعني کجور جا خودبخود پيدا ٿيل صحرائي باغ) موجود آهن، تنهنڪري اسان انهيءَ ئي رستي سان وڃڻ پسند ڪيو.
چئن ڏينهن کانپوءِ اسان ان پهاڙي ديوار وٽ بيٺا هئاسين. جتان اسان کي ٻه هزار فوٽ هيٺ لهڻو هو، هتي اسان پنهنجي وفادار دوست انفادوس کان موڪلائي آخري سلام ڪيو ته ان جي اکين ۾ پاڻي تري آيو.
”منهنجا آقا!” ان چيو “مان توهان کي ڪڏهن به وساري نه سگهندس، مرندي دم تائين توهان منهنجي دل جي هڪ خاص ڪنڊ ۾ موجود رهندئو، منهنجي دل توهان جي ياد ۾ رت جا ڳوڙها ڳاڙيندي، درد مان دانهون ڪندي رهندي.
توهان جي سار سڪرات جي گهڙين تائين دل سان گڏ ڌڙڪندي رهندي، هاڻ قسمت سان جي ڪڏهن ڪڏهن ڪنهن خواب ۾ به توهان جو ديدار نصيب ٿيو ته ڀلا ڀاڳ ڀائيندس”.
انفادوس جي موڪلاڻي اسان کي ڏاڍو متاثر ڪيو. اتي گڊ انفادوس کي پنهنجي طرفان نشانيءَ طور هڪڙو خاص تحفو ڏنو. توهان ٻڌائي سگهندئو ته اهو تحفو ڪهڙو هو؟. اها هڪ چشمي عينڪ هئي( بعد ۾ راز کليو ته گڊ وٽ اهڙي ٻي عينڪ به پيل هئي) انفادوس اهو تحفو حاصل ڪري خوشيءَ مان ٻهڪي اٿيو.
جڏهن اسان جا سونهان ساٿي اسان کي کاڌي ۽ پاڻيءَ جون بوتلون ڏئي موڪلائي رهيا هئا ته اسان وڏي گرم جوشيءَ سان انفادوس سان هٿ ملايو جيڪو انهيءَ ئي مهل هڪ چشمي عينڪ پنهنجي اک مٿان ڇپڪائڻ جي ڀرپور ڪوشش ڪري رهيو هو، گريز جي دستي شاهي سلام ڪيو ۽ اسان انهن ماڻهن جون محبتون سيني ۾ سانڍي هيٺ لهڻ لڳاسين ۽ بغير ڪنهن حادثي جي خير سلامتيءَ سان هيٺ لهي آياسين.
”خبر اٿئي ڪوارٽرمين!” هنري چوڻ لڳو “آفريڪا ۾ ڪوڪوآنه کان به وڌيڪ وحشي قومون آباد اٿئي، هي ڪوڪوآنه ته انهن جي مقابلي ۾ سڌريل ۽ تهذيب يافته آهن”.
”هنري! منهنجي ته يار دل چئي ٿي ته مان هتان ئي واپس ڪوڪوآنه هليو وڃان” گڊ وڏي آهه ڀري چوڻ لڳو.
باقي رهيو منهنجو سوال ته،،، بندو بس ايترو ئي ڄاڻي ٿو ته انهيءَ خطرناڪ سفر جو انجام بحرحال ڏاڍو ڀلو ٿيو، ۽ بس. ها باقي گهمسان جي جنگ ۽ زنده دفن ٿيڻ واري عذاب واريون گهڙيون ڀلائڻ سان به نٿي ڀلجي سگهيس. هاڻ بس مون اهو ئي ٿئي چاهيو ته آتشدان جي ويجهو ويٺي اطمينان جي زندگيءَ جا ڏينهن گذاريندس، باقي اگنوسي ۽ انفادوس مون کي ڏاڍا ياد اچي رهيا هئا.
ٻئي ڏينهن هڪ دفعو ٻيهر ريگستان ۾ قدم رکيوسين، مگر هن دفعي اسان وٽ کاڌو ۽ پاڻي وافر مقدار ۾ موجود هو، تنهنڪري رستي ۾ ڪنهن به قسم جي تڪليف ڪانه ٿي، ٽئين ڏينهن سج لٿي مهل اسان هڪڙي نخلستان ۾ ويٺا هئاسين جتي نرم ملائم گاهه اسان جو بستر هو ۽ ٿڌڙي ٿڌڙي هير اسان کي سڪون پهچائي رهي هئي ۽ هڪڙو چشمو مستاني چال سان وهي رهيو هو.

ميلاپ

هاڻ مان هڪ اهڙو واقعو بيان ڪرڻ وارو آهيان جنهن سان خبر پئي ٿي ته رب وڏو غفور، رحيم ۽ ڪريم آهي. رب جڏهن چاهي ته هر وڏي مشڪل آسان ٿي پوي ٿي. مان ۽ گڊ هنري کان ڪجهه قدم اڳيان چشمي جي ڪناري سان چهل قدمي ڪري رهيا هئاسين جيڪو نخلستان کان ٻاهر نڪري ڪٿي غائب ٿيو ٿئي ويو جو اوچتو منهنجا قدم جهڙو ڪر زمين ۾ ڄمي ويا ۽ حيرت مان منهنجون اکيون ڦاٽي ويون، مون کي پنهنجي اکين تان اعتبار ئي کڄي ويو، مون کان ڪي ويهه گز کن پري کجور جي هڪڙي وڏي وڻ هيٺان هڪ جهوپڙي ٺهيل هئي.
”هيءَ جهوپڙي هتي ڪٿان آئي؟ اهو ڪير ٿو ٿي سگهي جنهن دنيا جي هل هنگامن کان منهن موڙي هتي اچي پناهه ورتي آهي؟ يا ڪو درويش آهي جيڪو اڪيلائيءَ ۾ پنهنجي پالڻهار جي عبادت ۾ مصروف آهي ۽ تن کي تسا ڏئي من ماري رهيو آهي”. مان سوچڻ لڳس.
اوچتو جهوپڙيءَ جو دروازو کليو ۽ هڪڙو انگريز منڊ ڪائيندو ٻاهر نڪتو جنهن پنهنجي بدن کي ڪافرن وانگر ڪنهن کَل سان لپيٽي ڇڏيو هو، ۽ سندس ڏاڙهي تمام گهڻي وڌي آئي هئي ۽ هو پاڻمرادو اسان ڏانهن وڌيو.
”ڪٿي مان خواب ته نه پيو ڏسان” مون سوچيو، ڪوشڪاري به شڪار جي تلاش ۾ ههڙي ٻرندڙ رڻ ۾ ايترو پري نٿو رهي سگهي.
هنري ۽ گڊ مون کان چند قدم اڳتي وڌي وڏي حيرت مان ان شخص کي ڏسڻ لڳا، هوءِ اڃان ٻه ٽي قدم مس وڌيا جو ان انگريز زوردار نعرو هڻيو ۽ پنهنجي ٽنگ کي گهليندو، لنگڙائيندو وڏي تيزيءَ سان اسان طرف وڌيو، هنري جلدي وڃي انهيءَ وٽ پهتو.
”اوه،،،، يا خدا،،، تنهنجا لک شڪر،،، هيءَ ته منهنجو ڀاءُ جارج آهي”. هنريءَ جي چهري تي خوشي رقص ڪرڻ لڳي.
هڪڙو ٻيو شخص جنهن جي چمڙي ڪاري هئي سو جهوپڙيءَ مان نڪري اسان طرف آيو ۽ ويجهو پهچي خوشيءَ مان نچڻ لڳو.
”ميڪوميزن!” ان چيو “مون کي سڃاتئي؟ مان جم آهيان،، جم،، موڪلائڻ مهل تو جيڪا چٺي مون کي لکي ڏني هئي سا خدا ڄاڻي الائي ته ڪٿي ڪِري گم ٿي وئي ۽ اسين ٻن سالن کان هن ئي ريگستان ۾ پيا آهيون”.
”تڏهن ته ان لاغرضيءَ جي سزا توهان جام ڀوڳي آهي”. مون کلندي چيس،
”جارج مان ڏاڍو مايوس ٿي ويو هوس، مون ته سمجهيو ته تون خوانخواسته مري به وئين، تنهنجي تلاش ۾ مان آخر ڪوهه سبا جي هُن پار کان به ٿي آيس”. ۽ هنري ۽ جارج هڪٻئي کي ڀاڪرن ۾ ڀڪوڙي زاروقطار روئڻ لڳا. جن جي ڳوڙهن هنن جي پراڻين عداوتن کي وهائي دلين کي ڌوئي صاف ڪري ڇڏيو.
”ٻه سال اڳ مان سليماني خزاني جي تلاش ۾ نڪري آيو هوس ۽ هتي پهچي هڪڙي شاهي ڇپ منهنجي ٽنگ تي اچي ڪِري، جنهن ڪري مان نه اڳتي وڌي پئي سگهيس ۽ نه پٺتي وري پئي سگهيس. بس اتي ئي پيو هوس” جارج هنري کي پنهنجي وارتا ٻڌائي رهيو هو.
”نيول سڃاتئي مونکي؟” مون اڳتي وڌي پڇيو مانس.
”اڙي، مسٽر ڪوارٽرمين،،، تون؟،،، ۽ گڊ تون به،،،،؟” جارج خوشيءَ ۾ نه پئي سمايو.
رات جو مشعل جي چوڌاري اسان جارج جي ڪهاڻي ٻڌڻ ويهي رهياسين، ٻه سال اڳ هو اسٽانڊاز ڪرال کان سليماني خزاني جي ڳولا ۾ نڪتو هو. جارج کي اڄ ڏينهن تائين به ان ڳالهه جو پتو نه پيو ته مون جم کي ڪا چٺي ڏني هئي، جم به ڪڏهن ساڻس اهڙو ذڪر نه ڇيڙيو هو. هو ۽ جم بس اڻپوري ۽ ڌنڌلي ۽ ٻڌل معلومات جي سهاري اڳتي وڌي رهيا هئا، ۽ هڪ ڏينهن کجور جي هن صحرائي باغ ۾ پهتا هئا جو انهيءَ ئي شام جارج چشمي جي ڪناري تي ويٺو هو ۽ ان جي بلڪل مٿي کان جم هڪڙي ڀاري پٿر تي چڙهي ماکي لاهي رهيو هو جو اها ڀاري ڇپ اچي جارج جي ٽنگ تي ڪري ۽ سندس هڏين کي چڪنا چور ڪري ڇڏيائين.
”ٻن سالن کان مان ۽ جم اتي ئي پيا آهيون، جم شڪار ڪري ايندو آهي جنهن مان مڙئي پيٽ قوت ڪري وٺندا آهيون”. جارج ٻڌايو. “اڃان گذريل رات ئي مون جم کي چيو هو ته مون کي اتي ئي ڇڏي تون اسٽانڊاز ڪرال هليو وڃ ۽ اتان ڪجهه ماڻهو وٺي اچ جيڪي پاڻ کي هن صحرا مان ڪڍي هلن، جم به سڀاڻ روانو ٿيڻو هو. مون کي اميد ته ڪانه هئي ته هُو ڪو واپس موٽي ايندو، بحرحال رب پاڪ جا لک شڪر ۽ ڪروڙين ڪرم جو توهان اچي ويا آهيو”.
۽ پوءِ هنري پنهنجو داستان شروع ڪيو ۽ “الف” کان “ي” تائين جارج کي ٻڌايو.
مون جڏهن ڪجهه هيرا ڪڍي جارج کي ڏيکاريا ته جارج چوڻ لڳو “واقعي يار! توهان جا اهي ڪشٽ ڪشالا اجايا نه ويا، باقي مان پنهنجي ٽنگ وڃائي به ڪجهه حاصل نه ڪري سگهيس”. ۽ هن جي اکين ۾ پاڻي تري آيو.
”اهي هيرا ڪوارٽرمين ۽ گڊ جي ملڪيت آهن”. هنري ٻڌايس.
مان سوچ ۾ پئجي ويس ۽ پوءِ گڊ سان صلاح ڪري هنري کي چيم ته “هنن هيرن مان ٽيون حصو تون پنهنجي لاءِ کڻ، جيڪڏهن توکي نه کپن ته ڀلي جارج کي ئي ڏئي ڇڏجانءَ”.
هنري ان ڳالهه تي راضي ٿي ويو.
۽ هاڻ منهنجو خيال آهي ته هن داستان کي هتي ئي ختم ڪجي، ڇو ته جارج اسان سان گڏ هو ۽ سندس ٽنگ مڪمل طور ناڪاره بڻجي چڪي هئي جنهن ڪري اسٽانڊاز ڪرال پهچڻ ۾ اسان کي ڪافي عرصو لڳي ويو. اسٽانڊاز ڪرال رواني ٿيڻ جي ڏهين ڏينهن اسين واپس اتي پهتاسين جتي پنهنجو سامان ۽ بندوقون پوڙهي ڪافر وٽ امانت طور رکي ويا هئاسين. جيڪي واپس کڻي روانه ٿياسين ۽ نيٺ ڊربن پهچي وياسين. ڪجهه ڏينهن منهنجي گهر مهمان رهڻ کان پوءِ هنري، جارج ۽ گڊ مون کان موڪلائي انگلينڊ روانه ٿي ويا. ۽ مان ته اڳواٽ ئي پنهنجي قارئين کان موڪلايو ويٺو آهيان، منهنجي خيال ۾ اهو ٻڌائڻ جي ضرورت به ڪانهي ته هنري ۽ گڊ اڄ به منهنجا گهاٽا دوست آهن ۽ اسان جو هڪٻئي سان خط وَ ڪتابت ذريعي رابطو رهندو آهي، ۽ هيرن اسان کي امير ترين شخص بڻائي ڇڏيو آهي. صرف هڪڙي ننڍڙي هيري جي قيمت مون کي هڪ لک ست هزار هڪ سئو ڊالر ملي آهي. باقي وڏن هيرن جي قيمت ڏيڻ کان آفريڪا توڙي انگلينڊ جا جوهري عاجز آهن.

اهي اٿو پنهنجا احوال، ٻيو مڙئي خير.