سعودي عرب جا رستا
“مالمو کان ظاهر آهي ته هي مختلف ٿو لڳي “ مون سئيڊن جي شهر مالمو سان هن شهر کي ڀيٽي چيو جتي اسان ٻئي فئملين سان ٻه سال هڪ ئي پاڙي ۾ رهندا هئاسين “ پر ينبو مون لاءَ اجنبي ناهي. هن قسم جا چورس گهر جنهن جو ڏکڻ کليل هجي، هي رڻ، هي واري ۽ هي موسم مون لاءَ اوپري ناهي. پاڪستان جي جنهن صوبي سان منهنجو واسطو آهي جاگرافي طرح ينبو ۽ سعودي عرب وانگر آهي. مونکي رڳو اها خوشي ٿي آهي ته تنهنجو شهر مديني کي بلڪل ويجهو آهي.”
تون چاهين ته صبح جو مديني وڃي شام جو ئي موٽي سگهين ٿو. منهنجا ٻه ڀيڻو يا اتي جا آهن. انهن وٽ تون ترسي به سگهين ٿو.
“پر پهريون دفعو ڪو مديني وڃي ته ان سان گڏ رستا ڏسڻ چاهيان ٿو، پوءِ پاڻهي پيو ايندس ويندس” مون ٻڌايومانس.
منهنجا ڪاغذ پٽ...... يعني اقامو ٺهڻ ۾ مهينو لڳي ويو. اقامو نوڪريءَ ڪرڻ جي اجازت ويزا هوندي آهي ۽ بقول پاڪستاني انجنيئر جي اقامو ڄڻ گرين ڪارڊ آهي. ان بنا سعودي عرب ۾ رهڻ غير قانوني سمجهيو وڃي ٿو. جنهن جي سزا جيل پڻ آهي.
ذوالحج جا شروع وارا ٻه هفتا سعودي عرب ۾ ڄڻ موڪل ٿئي. ورلي ڪا آفيس کليل رهي. دڪانن ۽ ڪارخانن ۾ به ماڻهن جي حاضري گهٽ هوندي آهي جو ڪيترا حج تي وڃن. ٻيا مائٽن مٽن دوستن سان ملن. جيترا ڌارين ملڪن جا حج لاءِ اچن ٿا اوترائي سعودي عرب جا به حج تي وڃن. جيئن هن سال ڌارين ملڪن کان ڏهه لک کن ماڻهو حج لاءِ آيا ۽ اهڙي طرح سعودي عرب جي مختلف شهرن جا به ڏهه لک ماڻهو حج جو فرض ادا ڪرڻ لاءِ مڪي ويا. سعودي عرب جي هر ماڻهوءَ کي پنجن سالن ۾ هڪ دفعو حج جو اجازت نامو ملي ٿو. اها پاس وڻيس ته پاڻ استعمال ڪري يا ٻئي ڪنهن کي ڏئي. اسان کي هن سال حج لاءَ پاس نه ملي سگهي. حسن چيو ته بهتر ٿيندو ته پاڻ مديني حج وارن ڏينهن ۾ هلون. خاص ڪري ستين کان ڏهين ذوالحج وارن ڏينهن ۾ جڏهن حاجي سڀ مڪي ۾ گڏ ٿين ٿا ۽ مديني ۾ رش گهٽ رهي ٿي. ان وقت آرام سان حضور صلعم جن جو روضو ڏسڻ ۽ مسجد نبوي ۾ نماز پڙهڻ جو موقعو ملي ويندو. انهن ڏينهن تي فقط مديني ۽ اوسي پاسي جي شهرن جا ماڻهو پهچن ٿا. ان بعد حاجين کي موقعو ڏنو وڃي ٿو.
اسان عيد نماز مسجد نبوي ۾ پڙهڻ لاءِ ينبو کان هڪ ڏينهن اڳ نڪتا سين. حسن پنهنجي ڪار کڻڻ بدران ڀاڙي تي کڻڻ چاهي ٿي.
“منهنجي ڪار ۾ ڪجهه رولو لڳي ٿو” هن ٻڌايو “۽ هتي جي رستن تي اهڙي ڪار هرگز نه کڻجي جو رستي تي دوکو ڏئي”.
اهو ائين آهي جيئن ملائيشيا جا جنگل پار ڪرڻ وقت ۽ سئيڊن جهڙي ملڪ ۾ سياري ۾ هاءِ وي تي هلڻ مهل خبردار رهڻ کپي جو اتي ڪار بيهي وئي خاص ڪري رات جو ته ٻاهر بڪري ٺاهي به نه سگهبي، جو زهريلا جيت جڙا هڪ طرف پٽيندا ته جنگلي جانورن جو الڳ خوف. اهڙي طرح سئيڊن، ناروي جي سيءَ ۾ گاڏي ۽ هيٽنگ سسٽم بيٺو ته سمجهو ته ماڻهو برف ٿي ويو. ٻاهر نڪري ڦيٿو بدلائڻ ۾ ئي هٿ کيرا ٿيو وڃن.
اسان جو ارادو پوري پنجين بجي ينبو ڇڏڻ جو هو جيئن سانجهي ۽ سمهڻي نماز تي مديني هجون. صبح کان حسن ۽ Avis, Budget ٻين Rent a Car (مسواڙ تي ڪار ڏيندڙ) ڪمپنين کي فون ڪندو رهيو. پر موڪلن ڪري ڪا به ڪار مسواڙ تي ملي نه سگهي. آخر ٽين بجي ڌاري ڊرائيور کي پنهنجي آفيس جي بيوڪ ڪار ڏنائين ته چيڪ ڪرائي اچي. جيڪو پنجين ڌاري موٽيو ۽ جيسين سندس زال ۽ ٻار تيار ٿي گاڏيءَ ۾ اچن تيسين ساڍا ڇهه ٿي ويا. هلڻ وقت حسن پنهنجي فلپينو ڊرائيور کان پڪ ڪرڻ لاءِ وري پڇيو ته آيا ڪار هاڻ صحيح آهي يا نه. ڊرائيور ها ها ڪندو رهيو ۽ مون سوچيو ته هتي جي همراهن وٽ ايڏيون وڏيون ڪارون آهن جو خراب ٿيڻ تي اڪيلي سر ڌڪو به نه ڏئي سگهجي. بيوڪ، مارقس، امپالا وڏيون شيورليٽ آمريڪا جي رستن تي ئي نظر اچن ٿيون يا وري هتي سعودي عرب ۾ .تيل جي مهانگائيءَ ٻين چڱن خاصن ملڪن جا هڻي ڌاڻا ڪڍي ڇڏيا آهن.
سعودي عرب ۾ باءَ روڊ هي منهنجو پهريون دفعو هو. مون هتي جا رستا جن جي گهڻي تعريف ٻڌي هئي ۽ هن طرح جو زميني سطح (Surface) ڏسڻ چاهيو ٿي ته آيا سنڌ وانگر لسو ئي لسو آهي يا ملائيشيا وانگر هيٺاهون مٿانهون. ٽيهه چاليهه ميل کن هلڻ بعد ئي آئيڊيا ٿي وئي ته هتي جا رستا تمام سٺا ۽ Systematic طريقي سان ٺهيل آهن. اسان جو هڪ ڪليگ ڪيپٽن ڪمال حيدر جيڪو ڪجهه سال سعودي عرب رهي چڪو آهي، تنهن ڪراچي ۾ سعودي عرب جي رستن ۽ بندرگاهن جي تعريف ڪندي چيو ته اهي آمريڪا جي مقابلي جا آهن. آمريڪا کان جي سٺا نه آهن ته انهن جهڙا ته ضرور آهن. سو ان جو اندزو ٿي ويو جڏهن موري جهڙو شهر “ينبو” کان خيرپور جهڙي شهر “مديني” (يعني آدمشماري جي حساب سان) ڏي ويندڙ رستو اهڙو هاءِ ڪلاس آهي ته هنن جا هاءِ ويز مديني کان مڪي، مڪي کان جدي، جدي کان رياض، رياص کان دمام وغيره ڇا ٿي سگهن ٿا. جيڪي پڻ اڳتي هلي پوءِ ڏسڻ جو موقعو مليو. شهر ٿه سڄو سوڊيم ۽ مرڪري بلبن جي روشني جي ٻوڏ ۾ ٻڏل آهي. پر شهر ڇڏڻ کان پوءِ به ٽيهارو کن ميل رستي تي لڳل ٻٽا ٻٽا طاقتور بلب ڏينهن جو ڏيک ڏين ٿا.
آمريڪن ليکڪا ايرڪا جونگ پنهنجي هڪ ڪتاب (شايد Fear of Flying) ۾ لکيو آهي ته ملڪ جي ترقي يا اخلاق جي خبر ان ملڪ جي ڪاڪوسن مان لڳائي سگهجي ٿو. پر دنيا جي ڪيترن ملڪن جا چڪر هڻڻ بعد آئون انهن ڳالهين جو اندازو ان ملڪ جي رستن مان لڳائيندو آهيان. جنهن ملڪ جو ايئرپورٽ کان شهر ويندڙ اهم رستو ئي صحيح نه هجي ته اهو ملڪ ڇا ٿي سگهي ٿو. سعودي عرب، آمريڪا (يعني يو ايس اي)، سئيڊن ۽ جپان جهڙن ملڪن جا لسا ۽ ويڪرا رستا ڏسي سندن اميريءَ جي خبر پئي ٿي ته ملڪ ۾ پيسو آهي. پوءِ قدرتي تيل ۽ سرسبز ڌرتي مان پئدا ٿيل فصل مان کين پئسو مليو آهي. جيئن سعودي عرب ۽ يو ايس اي کي، يا ماڻهو محنتي آهن. پورهيو محنت ڪري ڪارخانا فئڪٽريون هڻي ملڪ امير ٿيو آهي. جيئن جپان، سئيڊن، ناروي، فنلينڊ ، انگلينڊ، فرانس وغيره. ڪن ملڪن جا رستا کڻي ايترا ويڪرا نه آهن. پر سندن سٺي حالت ۽ ٽريئفڪ کي ڊسيپلين سان هلندو ڏسي محسوس ٿئي ٿو ته ملڪ کڻي آمريڪا جهڙو امير نه آهي. پر مڇي ماني وارو ضرور آهي ۽ سندس ماڻهو ايماندار آهن. جن اهڙو صحيح رستو ٺاهيو آهي جواصلي حالت ۾ هلندو اچي. ڪٿي به ڀڳل ٽٽل ۽ چتيءَ لڳل ناهي. ڪي ملڪ ملائيشيا جهڙا آهن. جن جا رستا پڻ آمريڪا ۽ سعودي عرب جي مقابلي جا آهن. سندن ايمانداري ۽ محنت سان ڪم ڪرڻ جي ڇا ڳالهه ڪجي جو ڏينهن رات مينهن پيا پون ته به رستا اهڙي جا اهڙا. سخت مينهن ۾ به فل اسپيڊ ۾ پيو هل. ڪا پرواهه ناهي. نه فقط مضبوط رستو آهي، پر ان کي اهڙي طرح ٺاهيو ويو آهي جو ڪٿي به پاڻي نٿو بيهي. ملائيشيا جهڙن ملڪن جا انجنيئر ۽ ٺيڪيدار ڪي آسمان تان آيل ملائڪ نه آهن. اسان جي انجنيئرن ۽ ٺيڪيدارن جهڙا ئي آهن. پاڻ اسان جا انجنيئر تعليمي ڊگرين ۾ گهڻن کان گهڻا آهن. پر فرق صاف ظاهر آهي.