موزارٽ
1769ع ۾ مٿيون اشتهار هڪ جرمن اخبار ۾ ڪجهه اهڙي نموني سان ڇپيو جيئن اهو ڪنهن بازيگر جو تماشو هجي، اهو اشتهار دنيا جي انتهائي ذهين موسيقار رولف گينگ ايمي ڊئس موزارٽ جي باري ۾ هيو، جڏهن محفل شروع ٿي ته ٻڌندڙن ۾ هڪ ٻيو نينگر به ويٺو هيو، جنهن جي عمر صرف چوڏهن سال هئي، اهو گوئٽي هيو جنهن جي تقدير ۾ پڻ لازوال شهرت لکيل هئي. گهڻن سالن تائين گوئٽي کي اهو منظر ياد رهيو ته ڪيئن نه هڪ ٻار جنهن جو منهن خوشيءَ مان ٻهڪي رهيو هيو، چمڪندڙ لباس ۽ مٿي تي وگ پائي، چيلهه سان ننڍڙي تلوار ٻڌي ڀڄندو اچي ڪليوئر جي سامهون ويٺو ۽ هن پوءِ پنهنجو پاڻ کي گيتن ۾ ٻوڙي ڇڏيو.
موزارٽ پيدائشي موسيقار هيو، قدرت هن کي ننڍپڻ کان ئي اهڙين صلاحيتن سان نوازيو هيو جيڪي موسيقيءَ جي حصي ۾ ڪنهن ٻئي فنڪار وٽ گهٽ نظر اچن ٿيون. ٽن سالن جي عمر ۾ هن ڪليوئر وڄائڻ شروع ڪيو. پنجن سالن جي عمر ۾ هن پهريون دفعو وائلن هٿن ۾ کنيو ۽ پنهنجي پيءُ ۽ ان جي دوست جي سنگت ۾ ڏسندي ئي ڏسندي ڇهه نغما وڄائي ويو، ان دوران نه هو سُر ۽ تان تان هٽيو ۽ نه ئي هن جي سُرن جي هڪجهڙائيءَ ۾ فرق آيو.
ٻارن کي سڀ کان پهريون اکر لکايا ۽ پڙهايا ويندا آهن، پر موزارٽ انهن سڀني شين کان پهريون موسيقيءَ جي علامتن کي پڙهيو ۽ لکيو. موسيقيءَ جا مورخ جڏهن موزارٽ جي فن تي تحقيق ڪندا آهن ته اهي ان جي انهن ڌنين کي به شمار ڪندا آهن جيڪي هن ڇهن سالن جي ڄمار ۾ لکيون. انهن ڌنين ۾ به موزارٽ جي انفراديت نمايان آهي، انهن جي دلڪشيءَ ۽ روانيءَ مان اها خبر پوي ٿي ته اهي ڪنهن عظيم روح جون تخليق ڪيل آهن. ان ٻار جو ذهن ۽ آڱريون دنيا لاءِ قدرت طرفان هڪ عطيو هيون، نون سالن جي عمر ۾ هن دنيا جو سڀ کان وڏو ۽ ڏکيو آرگن وڄائي دلنديزين کي حيرت ۾ وجهي ڇڏيو. چوڏهن سالن جي عمر ۾ هن کي وٽيڪن سٽيءَ جو هڪ ڊگهو مذهبي گيت (Miserere) ٻڌايو ويو، اهو مذهبي گيت ۽ ان جي ڌن موزارٽ کي سڌاري لکڻ جي عيوض پاپائي روم ”نائٽ آف گولڊن شپئر“ جو اعزاز ڏنو.
موزارٽ جي پيءُ جو نالو ليو پولڊ هيو. هو هڪ ٽئين درجي جو ڌنيون مرتب ڪندڙ، ٻئي درجي جو وائلن نواز ۽ بهترين استاد هيو. اهو آسٽريا جي شهر مالزبرگ ۾ رهندو هيو. موزارٽ 1756ع ۾ اتي ئي پيدا ٿيو. پيءُ پنهنجي پٽ جي خداداد صلاحيتن مان واقف هيو، پر غربت ڪري هن وٽ ٻيو ڪو چارو نه هيو ته هو موزارٽ کي پاڻ سان شامل ڪري ڪمائيءَ جي ذريعي کي وڌائي سگهي. موزارٽ جي وڏي ڀيڻ جيڪا هڪ پيانو وڄائيندڙ هئي، انهن جو پيءُ پنهنجن ٻارن کي ساڻ ڪري ڪمائيءَ جي فڪر ۾ سالن تائين آسٽريا، جرمني، فرانس، انگلستان، اٽلي ۽ هالينڊ تائين گهليندو وتندو هيو. انهن ٻارن فرانس ۽ انگلستان جي حڪمرانن ۽ آسٽريا جي شاهي خاندان آڏو پنهنجي فن جو مظاهرو ڪيو. ننڍي هوندي موزارٽ شاهي خاندان جي هڪ ڇوڪري ميري انٽونيءَ سان شاديءَ جو واعدو ڪيو. فن جو مظاهرو ڪندي جڏهن موزارٽ جو پير محل جي لسي فرش تي ترڪي پيو ته هن کي سخت قسم جا جسماني ڌڪ لڳا، هڪ ننڍڙي ڇوڪري ميري انٽوني هن کي سهارو ڏئي فرش تان اٿاريو ۽ ائين موزارٽ ۽ ميري انٽونيءَ جي دل ۾ هڪ ٻئي لاءِ محبت جا جذبا جاڳيا، جيڪي ٻن معصوم دلين جا جذبا هيا. موزارٽ ميري انٽونيءَ سان واعدو ڪيو ته جڏهن هو وڏو ٿيندو ته ان سان ضرور شادي ڪندو پر قدرت کي اها ڳالهه منظور نه هئي، ڇو جو موزارٽ جي زندگيءَ ۾ سکن بدران ڏک لکيل هيا.
ڪچين ناهموار ۽ گپ سان ڀريل سڙڪن تي بگين جا جهٽڪا کائيندي، گندين سرائن ۾ رهندي ۽ ڪيئي ڪلاڪ ڪم ڪرڻ جي باوجود ان ننڍڙي ڇوڪري جو جوش ۽ جذبو ڪڏهن به نه گهٽيو. ٻڌندڙ جيڪي ان جي فن جي ڪمال تي حيرت کائيندا هيا ۽ پنهنجين ويٺل جاين تان اٿڻ لاءِ تيار نه هوندا هيا ۽ هيءَ ننڍڙو موسيقار ڪنهن به ٿڪاوٽ کان سواءِ ساز وڄائيندو رهندو هيو، ائين لڳندو هيو جيئن ڪنهن ان مٿان جادو ڪري ڇڏيو هجي، هڪ نغمي جا سر ٻئي نغمي پويان ائين حرڪت ڪندا هيا جيئن بهار جي موسم جو مينهن گلن مٿان وسندو هجي. آخرڪار هن جو پيءُ محفل جي ختم ٿيڻ جو اعلان ڪندو هيو. فيشن ايبل عورتون ۽ پئسي وارا ماڻهو جوتن جا قيمتي بڪل يا پنهجين صندوقن مان ڪو ننڍڙو زيور ڪڍي هن کي ڏيندا هيا ۽ موزارٽ جو پيءُ جيڪو انهن جي هٿن کي چمي ڏئي شيون قبول ڪرڻ جو ماهر هوندو هيو، اهو انهن شين کي ڪٺو ڪندو هيو ۽ پوءِ رات جي مانيءَ جي خرچ ڪڍڻ لاءِ ٻارن کي ڪنهن ٻئي هنڌ محفل ڄمائڻ لاءِ وٺي ويندو هيو.
هڪ پوڙهو موسيقار جنهن کي موزارٽ، بابا هيڊن ڪري سڏيندو هيو، اهو موزارٽ جي پيءُ کي هميشه چوندو هيو ”تنهنجو پٽ دنيا جو عظيم ترين موسيقار ٿيندو“ پر موزارٽ کي ان وقت جي ماڻهن ضرورت کان وڌيڪ جديد ۽ ترقي پسند سڏيو پر جڏهن اڄ اسان جا ڪن ان جي موسيقيءَ کي ٻڌن ٿا ته اسان کي ائين لڳي ٿو جيئن اسين عمر ڀر ان نغمي کان واقف رهيا آهيون ۽ ان کي دل سان چاهيندا رهيا آهيون. ان جو سبب اهو آهي ته موزارٽ پنهنجي پاڻ کان پوءِ واري موسيقي جنهن کان اسين پوري ريت واقف آهيون ان کي تمام متاثر ڪيو آهي، بيٿوڊين موزارٽ جي موسيقيءَ جو مستقل مطالعو ڪندو رهندو هيو ۽ هيڊن موزارٽ کي نقل ڪري ڄڻ ان جي عزت افزائي ڪئي آهي.
شوپن موزارٽ جي موسيقي کان ان حد تائين متاثر هيو جو هن مرڻ وقت اها وصيت ڪئي ته ”منهنجيءَ ياد ۾ موزارٽ جون ڌنيون وڄائجو“ براهمز وٽ موزارٽ جي حيثيت هڪ ”ديو“ جيان هئي. شوبرٽ ۽ شومان جا عظيم گيت موزارٽ جي موسيقيءَ جو ئي پڙاڏو آهن.
موزارٽ وٽ نغما ۽ موسيقي ان جي چپن ۽ آڱرين جي اشارن ۾ بند هيا. سفر هن جي وجداني ڪيفيت کي حرڪت ۾ آڻيندو هيو. هو جهاڪا ۽ ٿاٻا کائيندڙ بگيءَ ۾ ويٺو پنهنجي هٿ جي آڱرين کي گوڏي مٿان رکي حرڪت ڏيندو رهندو هيو، هن جو منهن هڪدم خوشيءَ مان ٻهڪي پوندو هيو ڇو جو هڪ نئين ڌن تيار ٿي ويندي هئي، جنهن کي هو اتي ئي ڪاغذ جي ٽڪري تي لکي محفوظ ڪري ڇڏيندو هيو. پندرهن سالن جي عمر ۾ هو آپيرائن جو مصنف ٿي چڪو هيو. پندرهن کان ايڪويهه سالن جي عمر ۾ هن ڌنين جي ترتيب جي فني طور سڀ کان ڏکي ميدان ۾ قدم رکيو، اهو ائين هيو جيئن ماضيءَ جي استادن سان مقابلو ڪرڻ، پر هن ثابت ڪيو ته هو موسيقيءَ جو سڀ کان وڏو استاد آهي. موزارٽ سان ڪڏهن به انصاف نه ڪيو ويو. هڪ عظيم موسيقار هجڻ جي باوجود هو شهنشاهه جي درٻار ۾ سٺي منصب تي فائز نه ٿي سگهيو. ان وقت جي آسٽريا جي شهنشاهه فرانسس اول هن کي ڪو به اعزاز نه بخشيو. ان جو سبب اهو به هيو جو موزارٽ جي وڌندڙ شهرت درٻاري موسيقارن لاءِ حسد ۽ خوف جو سبب ٿي پئي. انهن موزارٽ جي موسيقي کي مختلف حربا استعمال ڪري منظر عام تي اچڻ کان روڪڻ جي ڪوشش ڪئي، هن جا حريف موسيقار موزارٽ جي ٽولي جي سازندن کي رشوت ڏيندا هيا، جيئن اهي ان وقت موسيقي کي بگاڙي پيش ڪن، جڏهن اها ڪٿي به پيش ڪئي وڃي، موزارٽ جي ٽولي ۾ شامل سازندا به زماني جي ناقدريءَ جو شڪار ٿيل ۽ مفلس هوندا هيا، جيڪي ٿوري رشوت تي موزارٽ سان دغا ڪندا هيا. هن جي حريف موسيقارن جي چالن نيٺ پنهنجو رنگ ڏيکاريو ۽ موزارٽ کي مالي طرح مشڪلاتن جو منهن ڏسڻو پيو. هن لاءِ ٽن ويلن جي ماني به مسئلو بنجي وئي. ان زماني ۾ ڪاپي رائٽ جو ڪو به قانون نه هيو، هڪ دفعو جيڪڏهن موسيقيءَ جو شاهڪار منظر عام تي اچي ويندو هيو ته رائلٽي کان سواءِ ڪوئي به ان کي ڪيترائي دفعا پيش ڪري سگهندو هيو، ان جو نقل ڪري سگهبو هيو ۽ ڪي وري ان کي پنهنجي نالي سان به پيش ڪري سگهندا هيا. ڪنهن به موسيقار لاءِ هڪڙو ئي بچاءَ جو طريقو هوندو هيو ته هو ڪنهن به درٻار سان لاڳاپجي وڃي يا ڪنهن سرمائيدار جي ملازمت اختيار ڪري. موزارٽ به مجبور ٿي هڪ اهڙي ملازمت اختيار ڪئي. هن کي سو روپين جي پگهار تي هڪ سرمائيدار جي پناهه ۾ رهڻو پيو. هن جو مالڪ آرچ بشپ آف سالزبرگ هن کي پنهنجن نوڪرن ۽ باورچين سان گڏ کاڌو کارائيندو هيو ۽ سمجهندو هيو ته هو موزارٽ سان اهڙو رويو رکي هن ۾ انڪساري پيدا ڪري رهيو آهي، موزارٽ کان پنهنجي اها ذلت برداشت نه ٿي ۽ هن ان سرمائيدار جي نوڪريءَ تان استعيفا ڏئي ويانا ۾ هڪ آزاد فنڪار طور ڪم شروع ڪيو، ان وقت هو آسٽريا جو واحد ناليوارو فنڪار هيو، جنهن کي ڪا به نوڪري نه هئي.
ان وقت جي ويانا جا ماڻهو به اڄڪلهه جي ماڻهن وانگر ڪنهن موسيقار کي سٺو نه سمجهندا هيا، جيستائين ان جي نالي مان غير ملڪي هجڻ جي سڌ نه پوندي هجي. موزارٽ جي آپيرا کي ٻڌڻ کان پوءِ آسٽريا جي شهنشاهه چيو ”تنهنجي موسيقي ۾ حد کان وڌيڪ سرن جي ڀرمار آهي“.
”حضور بادشاهه سلامت“ موزارٽ وراڻيو. ”ان ۾ ايترائي سر آهن جيترا هجڻ گهرجن“.
جڏهن آسٽريا جي درٻار جو سڀ کان وڏو موسيقار گلڪ وفات ڪري ويو ته موزارٽ کي ان جي جاءِ تي فائز ڪيو ويو پر موزارٽ لاءِ جيڪو وظيفو مقرر ڪيو ويو اهو گلڪ جي وظيفي جي اڌ جيترو به نه هيو، ۽ ان لاءِ هن کي اهو ڪم سونپيو ويو ته هو دربار کان ٻاهر بغير اهميت وارا آپيرا ترتيب ڏي. ان جي باوجود موزارٽ اها نوڪري قبول ڪئي ڇو جو هن جلد بازيءَ ۾ شادي ڪئي هئي ۽ گهڻن ٻارن جو پيءُ بڻجي ويو هيو.
هن جي زال ڪانسٽينز ويبر هڪ اهڙي گهراڻي جي چئن ڇوڪرين مان هڪ هئي جنهن گهرائي جو هر فرد موسيقيءَ جو متوالو هيو. ويبر گهراڻي ۾ موزارٽ جي حيثيت هڪ خاندان جي فرد جيان هئي، ڪانسٽينز کي جڏهن موزارٽ پهريون دفعو ڏٺو ته هوءَ تيرهن سالن جي ڇوڪري هئي، موزارٽ دراصل ان جي وڏي ڀيڻ الائيسيا کي چاهيندو هيو جيڪا پندرهن سالن جي خوبصورت ۽ مٺڙي آواز واري ڇوڪري هئي، موزارٽ جڏهن روزگار جي ڳولا ۾ پئرس ويو ته الائيسيا هن سان واعدو ڪيو ته هوءَ هن جو اوسيئڙو ڪندي پر جڏهن موزارٽ پئرس مان نا اميد ٿي هٿين خالي موٽي آيو ته هوءَ آپيرا جي اسٽيج تي پنهنجي قسمت ٻئي سان وابستا ڪري چڪي هئي. گهڻي عرصي کان پوءِ جڏهن ڪنهن الائيسيا کان پڇيو ته هن موزارٽ جي پيار کي ڇو ٿڏيو ته هن اعتراف ڪندي چيو ”منهنجو خيال هيو ته هو هڪ معمولي قسم جو ماڻهو آهي پر مان غلطيءَ تي هيس“.
ڪانسٽينز جنهن کي موزارٽ پيار مان سٽينزي ڪوٺيندو هيو، ان موزارٽ جي دل جي انهن ٽڪڙن کي جمع ڪيو جيڪي هن جي وڏي ڀيڻ ٽوڙي چڪي هئي. سٽينزي سونهري وارن ۽ خوبصورت آواز جي مالڪ نوجوان ڇوڪري هئي، جيڪا ويانا جي سرسبز وادين ۾ پڪنڪ لاءِ هڪ مثالي ساٿيءَ جي حيثيت تائين ته ٺيڪ هئي پر زال جي حيثيت ۾ هن وٽ گهر هلائڻ جون خصلتون بلڪل نه هيون، هن کي پئسن خرچ ڪرڻ جو سليقو بلڪل نه هيو، موزارٽ جيڪو مالي طرح پوئتي پيل فنڪار هيو، اهو سٽينزيءَ جي ڇڙواڳ طبعيت جي ساٿ ڏيڻ جي ڀرپور ڪوشش ڪندو هيو، سٽينزي کيل تماشي ۽ گهمڻ ڦرڻ کي پسند ڪرڻ واري عورت هئي. موزارٽ پنهنجي زال کي خوش رکڻ لاءِ پاڻ پتوڙيو، پر هن محسوس ڪيو ته گهڻن ٻارن جي ڄمڻ ڪري سٽينزيءَ جي صحت بلڪل تباهه ٿي وئي آهي. ٻار ڄمڻ وقت هن جي زال کي حد کان وڌيڪ تڪليف ٿيندي هئي، جنهن ڪري ان کي اڪثر ٻار مئل ڄمندا هيا. موزارٽ قرض کڻي زال جي تڪليف کي دور ڪرڻ جي ڪوشش ڪندو هيو پر هر مئل ٻار تي هن جي زال سٽينزي سڏڪا ۽ سسڪيون ڀري روئيندي هئي ۽ موزارٽ وائلن کڻي هن جي سسڪين ۽ سڏڪن ۾ هڪ نئين ڌن تخليق ڪندو هيو، موزارٽ جي موسيقيءَ تي هن جي پنهنجي زندگيءَ جي غم ۽ الم جو پاڇو گهٽ پر نه هجڻ جي برابر محسوس ٿئي ٿو، موزارٽ جي پوري زندگي معاشي طور مفلوج رهي، هن پنهنجن دردن ۽ سورن جو اظهار پنهنجي موسيقيءَ ۾ نه ڪيو آهي، ڇو جو هو فرمائشي آپيرا ترتيب ڏيندو هيو ۽ هن جو هر فرمائشي آپيرا خودبخود تخليق جو شاهڪار ٿي پوندو هيو. هن کي پئسن جي عيوض جيڪو به ٿورو گهڻو ڪم ملندو هيو، هو ان ڪم کي لافاني بڻائي ڇڏيندو هيو، قرضدارن کان جان ڇڏائن لاءِ جيڪي جڏهن به هن وٽ ايندا هيا ته ڪو نه ڪو فرنيچر يا ٻيو سامان کڻي هليا ويندا هيا. موزارٽ ننڍن وڏن آپيرائن کي جلدي جلدي ترتيب ڏئي پيش ڪندو هيو، جيئن هو زندگي گهارڻ لاءِ ڪجهه ڪمائي سگهي يا ائين چئجي ته قدرت هن تي سختي ڪري هن کان گهڻو ڪجهه ڪرائڻ پئي چاهيو جيئن رهندڙ دنيا تائين ماڻهو هن جي ڌنين کي ياد ڪندا رهن.
هن جا عظيم ترين شاهڪار صرف هڪ ٻن ڏينهن جي محنت جو نتيجو آهن. تخليق جي اها ناقابل يقين قوت صرف ان ڪري ممڪن هئي جو موزارٽ جو دماغ موسيقيءَ سان لبريز هيو پر هن جي حياتيءَ هن جي ذهن جي گهرائين جو ساٿ نه ڏنو. ڪڏهن موزارٽ وٽ اهو مسئلو ٿي پوندو هيو ته موسيقيءَ جي مشق ڪرڻ لاءِ هو پنهنجين آڱرين کي ڪيئن گرم رکي. ويانا جي برف جهڙين سرديءَ جي موسمن ۾ موزارٽ وٽ ايترو ٻارڻ به نه هوندو هيو جو هو پنهنجي ڪمري کي گرم رکي سگهي. هڪ دفعي هڪ دوست جڏهن موزارٽ سان ملڻ لاءِ هن جي گهر ويو ته هن ڏٺو، موزارٽ ۽ سٽينزا پنهنجن جسمن کي گرم رکڻ لاءِ ناچ ڪري رهيا آهن، موزارٽ پنهنجي دوست کان ڳالهه لنوائيندي اهو چيو ته هو زال مڙس خوشيءَ مان نچي رهيا آهن پر انهن جو دوست سمجهي ويو ته هو ٻئي سرديءَ ڪري جسمن کي حرارت پهچائڻ لاءِ نچي رهيا آهن، ڇو جو غريب موزارٽ وٽ مفلسيءَ جي حالت ۾ نچڻ لاءِ ٻيو ڪو سبب ئي نه هيو، انهن جو اهو دوست پوءِ ڀڄندو وڃي انهن لاءِ ٿوري ٻارڻ جو بندوبست ڪري آيو.
موزارٽ کي پنهنجو هڪ دوست فري ميسن پچبرگ جيڪو هڪ واپاري هيو ڪڏهن ٿوري گهڻي رقم امداد جي صورت ۾ ڏيندو هيو، موزارٽ پنهنجي دوست ڏانهن جيڪي خط امداد جي طلب لاءِ لکندو هيو انهن کي پڙهي اسان جي اکين ۾ ڳوڙها ڀرجي اچن ٿا ته ڪيئن نه حالتن هڪڙي عظيم فنڪار کي ماڻهن آڏو هٿ ڊگهيڙڻ تي مجبور ڪري ڇڏيو هيو.
موزارٽ کي زندگيءَ ۾ ڪنهن هنڌ ساراهيو ۽ قدر ڪيو ويو ته اهو صرف پراگ ۾. هن جي مشهور آپيرا ”فگارو جو وهانءُ“ (The marriage of Figaro) جيڪو سڀ کان پهريون ويانا ۾ پيش ڪيو ويو هيو، ماڻهن جو ڌيان نه ڇڪائي سگهيو ۽ جڏهن اهو ئي آپيرا موزارٽ کي پراگ ۾ پيش ڪرڻ جي آڇ ڏني وئي ته موزارٽ ڏٺو هر ماڻهوءَ جي زبان تي فگارو جو ذڪر هيو. پراگ جي رستن ۽ گهٽين ۾ هر طرف فگارو جون ڌنيون وڄايون پئي ويون. پراگ ۾ رهائش دوران هن پنهنجي سڀ کان سريلي ڌن ”پراگ سمفني“ ترتيب ڏني. ويانا واپس اچڻ کان پوءِ هن کي وري هڪدم پراگ اچڻ جي دعوت ڏني وئي ۽ هن موسيقيءَ جي ان قدردان شهر ۾ پنهنجا ڪيترائي مشهور آپيرا ترتيب ڏئي پيش ڪيا.
موزارٽ ۽ سٽينزا لاءِ پراگ جا ڏينهن زندگي جا سکيا ڏينهن هيا. موزارٽ پراگ ۾ ئي پنهنجي جڳ مشهور آپيرا ”ڊان گيو واني“ (Don Giovanni) پيش ڪيو جيڪو هن جي مڪمل آپيرا طور دنيا ۾ مڃيو وڃي ٿو. جنهن شاعر ان موسيقي لاءِ نغما نگاري ڪئي اهو هڪ زنده دل پوڙهو هيو، جيڪو پوءِ آمريڪا هليو ويو ۽ اتي اٽلي جي ادب جو پروفيسر مقرر ٿيو. ان جي نالي جي صحيح خبر نه پئجي سگهي آهي پر گهڻو ڪري اهو شاعر واپانتي هيو، جيڪو هڪ سنهڙي گهٽيءَ ۾ موزارٽ جي گهر جي سامهون ئي رهندو هيو. اهي ٻئي گهڻو ڪري گهرن مان ئي آواز ڏئي هڪ ٻئي کي سڏي، مسودي لاءِ چوندا هيا. موزارٽ هن کي سڏ ڪري پنهنجي نئين ترتيب ڏنل موسيقي ٻڌائيندو هيو ۽ واپانتي هن کي پنهنجي تازي شاعريءَ جو شرف بخشيندو هيو. ڪڏهن هو ٻئي پراگ جي گهٽين مان ڳائيندا نچندا ميخاني ڏانهن ويندا هيا ته اهو ڏسي پوري پراگ جي ماڻهن ۾ خوشيءَ جي لهر ڊوڙي ويندي هئي.
موزارٽ ۽ سٽينزا جتي پهچندا هيا اتي انهن جا مداح انهن کي ڀليڪار چوڻ لاءِ موجود هوندا هيا، پراگ ۾ موزارٽ آپيرا تي آپيرا پيش ڪندو رهيو. ڪڏهن هن جي آپيرا جي گهر ايتري ته وڌي ويندي هئي جو هو نامڪمل آپيرا جو ڪجهه حصو ترتيب ڏيندو هيو ته ڳائڻن کي هٿ ڪري هڪدم ڳائڻ جي مشق شروع ٿي ويندي هئي ۽ هال جون بتيون ان وقت روشن ٿي وينديون هيون جو اڃان سڪور جي مس ئي آلي هوندي هئي ته ان کي سازندن جي ميز تي اڇلايو ويندو هيو. سازندا ڪنهن به مشق کان سواءِ اڀرندڙ تانن کي اهڙي نموني وڄائي ويندا هيا جو آپيرا جي پڄاڻي ڪاميابيءَ سان ٿيندي هئي، تاڙيون وڄنديون هيون ۽ مسلسل فرمائش تي ٻن ڪلاڪن جو پرگرام ڇهن ڪلاڪن تائين ڊگهو ٿي وينديون هيو. ٻڌندڙ گهرن ڏانهن موٽندا هيا ته ڄڻ موسيقيءَ جي سمنڊ ۾ ترندا جهومندا ويندا هيا. آپيرا مان جيڪا ڪمائي ٿيندي هئي ان مان ٿيٽر جو کٽيل مالڪ ته پنهنجن پيرن تي بيهي ويندو هيو، پر موزارٽ جي حصي ۾ اها ئي ٿوري رقم ايندي هئي، جيڪا پوءِ به هن لاءِ ويانا جي آمدنيءَ کان ڪئي درجا بهتر هوندي هئي. ڏيڍ صدي پهريون جڏهن موزارٽ جا آپيرا اسٽيج تي پيش ڪيا ويا ته چيو وڃي ٿو ته ان کان پوءِ اڄ ڏينهن تائين ڪو به اهڙو مهينو خالي نه هوندو آهي جو ڪٿي نه ڪٿي هن جو آپيرا ڪنهن ٿيٽر ۾ نه پيش ٿيندو آيو هجي.
موزارٽ جي زندگيءَ جو ستارو جيئن ابد جي اوندهه طرف وڌندو رهيو، تيئن ان جي روشني پهريون کان تيز ٿيندي وئي. هو پنهنجي زندگيءَ جي پنجٽيهن بهار جي شروعات ۾ سخت بيمار ٿي پيو، ان جي باوجود هن ويانا ۾ پنهنجو جڳ مشهور آپيرا ”دي ميجڪ فليوٽ“ (The magic flute) جادوءَ جي بنسري لکيو. جيڪو عجيب ۽ غريب گيتن ۽ علامتن سان ڀرپور هيو، جنهن جي باري ۾ چيو وڃي ٿو ته ان کي صرف ڪو موزارٽ جو Freemason ئي سمجهي سگهي ٿو. ان آپيرا کي نواڻ ۽ نئين تجربي جي بنياد تي ڪنهن به پروڊيوسر باقاعدي ڪنهن آپيرا هائوس ۾ ڪا به جاءِ نه ڏني، پر هڪ جڏي ۽ ڪنگال پروڊيوسر ان کي ڪنهن اونداهي ۽ تنگ محلي جي پراڻي ۽ ڀڳل ٿيٽر ۾ پيش ڪيو. ان آپيرا علامتي ۽ تجريدي هوندي به ماڻهن تي ايترو اثر ڇڏيو جو ان جي خبر پري تائين ڦهلجي وئي. پورو ويانا ان کي ٻڌڻ لاءِ اچي ڪٺو ٿيو. پروڊيوسر ان مان ايترا پئسا ڪمايا جو هن انهن مان هڪ سٺو ۽ مستقل ٿيٽر ٺهرايو پر موزارٽ ٽائفائيڊ جي بخار ۾ مبتلا ٿي پيو ۽ اهو پروڊيوسر ان کان پڇڻ به نه ويو.
موت کان اڌ سال پهريون موزارٽ وٽ هڪ ماڻهو آيو جيڪو ضعيف ۽ اڇي ڏاڙهيءَ وارو هيو. ان موزارٽ کي چيو ته هن جي مالڪ پنهنجي مري ويل زال جي ياد ۾ مردن ۽ عورتن جي گڏيل آواز ۾ هڪ نوحو لکائڻ جو حڪم ڏنو آهي. ان شخص موزارٽ کي ڪجهه رقم پيشگي طور ڏني، پر ڪنهن به حالت ۾ پنهنجي مالڪ جو نانءُ هن اڳيان ظاهر نه ڪيو. اها پوءِ خبر پئي ته ان شخص جي مالڪ جو نالو ڪائونٽ واسبيگ هيو، جيڪو ڳجهي طرح موسيقيءَ جا شاهڪار لکرائي پوءِ پنهنجي نالي پيش ڪرڻ جو شوقين هيو.
موزارٽ بيماريءَ ڪري موسيقيءَ جي ان شاهڪار کي پهريون تيار نه ڪري سگهيو، پر اڇي ڏاڙهيءَ وارو پوڙهو هر ٻن ٽن ڏينهن کان پوءِ اچي هن کي ياد ڏياريندو هيو ته باقي ٿورو وقت بچيو آهي. موزارٽ بيماريءَ ۽ غشيءَ جي حالت ۾ ان پوڙهي کي ائين تصور ڪندو هيو جيئن اهو خدا جي طرفان موڪليل ايلچي هجي، جيڪو ٿوري بچيل وقت جي ياد ڏياريندو هجي ۽ ان لاءِ هڪ دردناڪ نوحو لکڻ جي فرمائش ڪندو هجي. موزارٽ ان ئي وجداني ڪيفيت ۾ جڏهن ان نوحي کي موسيقيءَ جي ترتيب ڏني ته اڄ به نرم دل شخص اهو نوحو ٻڌي روئي ڏيندا آهن، ڇو جو اهو نوحو هڪ درد ۽ الم جو طوفان کڻي دل جي گهراين ۾ لهندو وڃي ٿو. دراصل ان نوحي جي موسيقي موزارٽ جي پنهنجي موت مٿان ترتيب ڏنل موسيقي آهي، هن جي درد ۽ پيڙا سان ڀريل حياتيءَ جي انتهائي گهڙيل موسيقي آهي، جڏهن موزارٽ وفات ڪئي ته هن جي ٻن چئن دوستن کان سواءِ اتي ڪو به موجود نه هيو، جڏهن اهي موزارٽ جي لاش کي دفنائڻ لاءِ قبرستان طرف وڌيا ته زوردار مينهن وسي پيو ۽ وڄ جهڙ مان گاج سان گڏ چمڪڻ لڳي. تيز هوا ۽ مينهن جي ڪري هن جا ٻه چار دوست به رستي تان موٽي ويا ۽ هن جو تابوت کڻي هلندڙ گاڏي صرف گورڪن سان قبرستان ڏي وڌڻ لڳي، هڪ کليل قبر ۾ هن جي لاش کي اڇلائي دفن ڪيو ويو.
موزارٽ جي شخصيت ايڏي عظيم آهي جو ان تي ترس کائڻ جي ڪا به ضرورت نه ٿي رهي. هو بيمارين، ناانصافين ۽ نااميدين جو فاتح هيو. هن تمام ذلتن ۽ عذابن جو جواب موسيقيءَ جي سرن سان ڏنو. موزارٽ دنيا ۾ وقت کان اڳ پيدا ٿيو، ڇو جو هن کي جيئري اهو ڪجهه نه مليو جيڪي مرڻ کان پوءِ. هن کي پوري يورپ کنڊ جو سڀ کان وڏو موسيقار مڃيو وڃي ٿو.