ليکڪ جو رايو
هر قوم جو معيار سندس ادب جي ڪسوٽي تي پرکيو ويندو آهي، ان جي قومي وقار ۽ نيڪ نامي جو دارومدار به علم و ادب جي اعليٰ بلندي جي منزل کي ماڻڻ تي آهي. ادبي تاريخ جا مؤجد هر قوم جا دانشور، مفڪر، محقق، اديب، شاعر ۽ سگهڙ آهن، جن جون ذهني سوچون ۽ قلمي لوچون ادبي عمارت ۾ پيڙهه جي پٿر جو ڪم ڏين ٿيون، ادب جي خالق کي ادبي تاريخ ۾ وڏي اهميت حاصل آهي، جن جو ذڪر نه ڪرڻ واري قوم تاريڪ جي کڏ ۾ ڪري پوي ٿي، جتان سندس نڪرڻ مشڪل ٿيو پوي، هر قوم جو ماضي ان جي مستقبل کي سنوارڻ ۾ اهم ڪردار ادا ڪري ٿو، جيڪا قوم پنهنجي ماضيءَ کي وساري ٿي اها مستقبل کي اجاگر ڪرڻ ۾ ناڪام رهي ٿي. اسان وٽ به قديم ۽ جديد قدرن سان ادبي تاريخ جو وجود قائم آهي، جنهن ۾ ادبي فڪرن ۽ خيالن جي هڪ ڪشادي ۽ رنگين دنيا آباد آهي، سنڌي ادب مختلف صنفن ۽ انجي وسيع موضوعن سان سينگاريل آهي، انهن صنفن ۾ ”سوانح عمري“ جهڙي اهم صنف ۽ سندس وسيع موضوع موجود آهي جنهن جي وسيلي اسان پنهنجن محسنن کي خراج تحسين پيش ڪري سگهون ٿا، جن جي عملي زندگي ۽ عملي ڪارنامه اسان لاءِ زندگيءَ جي دشوار گذار راهن ۾ رهبر جي حيثيت ۾ ڪم ڏين ٿا. اهڙن محسنن مان پروفيسر محبوب علي چنا سيوهاڻي به هڪ ٿي گذريو آهي، جنهن جي زندگي جا مختلف پهلو اسانجي لاءِ مثبت ثابت ٿي سگهن ٿا، تنهنڪري سوچيم ته، ڇو نه سنڌ جي اهڙي سپوت تي ٿيسز لکان جنهن جي زندگيءَ جو احوال پڙهي ان جي عظيم ڪارنامن مان اسان جو ايندڙ نسل سبق حاصل ڪري سگهي ٿو.
انهي خيال سان آئون پروفيسر، ڊاڪٽر نور افروز خواجه، سابقه، ڊين فيڪلٽي آف آرٽس ۽ چيئرپرسن، سنڌي شعبو، جن کي پنهنجي تحقيقي ڪم کي پايه تڪميل تائين پهچائڻ لاءِ پنهنجو گائيڊ طور چونڊيو جن جي صلاح مشوري سان، سيوهڻ جي تاريخي شهر جي هن شخصيت تي، ”پروفيسر محبوب علي چنا جي ادبي خدمتن جو تحقيقي اڀياس“ جي عنوان سان خاڪو تيار ڪري بورڊ آف اسٽڊيز ڏانهن موڪليو ويو، يونيورسٽيءَ جي اختياري وارن منهنجي انهي موضوع کي قابل قبول ڪيو ۽ مونکي مقالي لاءِ تحقيق ڪرڻ جي اجازت ڏني.
موضوع جو انتخاب ته ڪري ويٺس ۽ اجازت به ملي پر هٿ پير هڻڻ سان معلوم ٿيو ته، جنهن شيءِ کي مون سولو ۽ آسان ٿي سمجهيو تنهن کي پايه تڪميل تائين پهچائڻ لاءِ ڏونگر ڏورڻا پوندا، جيئن جيئن اڳيان وڌڻ جي ڪوشش پي ڪيم تيئن تيئن منزل ڊگهي ڏسڻ ۾ اچڻ لڳي، راهه جون دشواريون، منزل جي دوري وغيره، اهي مڙيئي اهڙيون ڳالهيون هيون جن جي ڪري، جي همت سان ڪم نه وٺجي ها ته سفر طئي ٿيڻ ناممڪن نه ته مشڪل ضرور ٿي پوي ها، ليڪن توڪل جو ترهو ٻڌي الله جي آس ڪري همٿ سان اڳتي وڌندو رهيس، انهن علم دوست بزرگن جي هڪ طرف، چنا صاحب جي اولاد سان ٻئي طرف لهه وچڙ ۾ اچڻ جي ڪوشش شروع ڪيم جن جو جهڙو حال هو، تن تهڙو پيش ڪيو، انهيءَ سموري ڪم ۾ جن منهنجي وقت به وقت مدد ۽ رهنمائي پئي ڪئي آهي، تن ۾ ڊاڪٽر غلام علي الانا، حڪيم نصيرالدين ”فاروق“، خير محمد ٻرڙو صاحب، خير محمد ڪوريجو، ايڊووڪيٽ نورمحمد شيخ، محمد هاشم سرڪي، ڌڻي بخش اوٺو، قمراادين اوٺو، ساجد ڀاءَ جن جو شڪر گذار آهيان جن هر طرح جي منهنجي مدد پئي ڪئي ۽ خاص طور سائين محترم نظير حيات سيوهاڻي جو نهايت ئي شڪرگذار آهيان جنهن منهنجي هن تحقيقي مقالي ۾ شروع کان آخر تائين رهنمائي ۽ مدد ڪرڻ فرمائي. پروفيسر چنا صاحب جي لائق فرزندن محمد صالح چنا، نجيب الرحمان، حبيب الرحمان چنا ۽ ميڊم پروين چنا، باوجود پنهنجي مصروفيتن جي مون سان چڱا ڀال ڀلايا ۽ انهن جا ڪيل احسان آئون وساري نٿو سگهان، جن نه صرف چنا صاحب جو ڪجهه ادبي مواد ڏنو، پر گهڻيون حقيقتون زباني ٻڌايون، جيڪي مون کي ٻئي ڪنهن به هنڌان ميسر نه ٿي سگهن ها، نه صرف ايترو پر انهن هن ڪم کي پوري ڪرڻ لاءِ منهنجي حوصله افزائي به ڪئي آهي.
آخر ۾ نهايت ئي شڪرگذار آهيان پنهنجي شفيق نگران، قابلِ عزت، قابلِ فخر، پروفيسر ڊاڪٽر نور افروز خواجه جو، جنهن سانئڻ منهنجي مقالي لکڻ ۾ هر قدم تي رهنمائي ڪئي ۽ هن مقالي جي ترتيب متعلق نهايت سهڻا، عالماڻه ۽ مفيد مشورا ڏنا.
آئون اهو چوڻ ۾ بلڪل حق به جانب ٿيندس ته انهن مڙنئي مهربانن ۽ علم دوست بزرگن جي مدد ۽ معاونت شاملِ حال هوندي به آئون هن ڪاميابيءَ جي دز کي به پهچي نه سگهان ها، جيڪڏهن منهنجي نگران پروفيسر ڊاڪٽر نور افروز خواجه پنهنجن زرين مشورن ۽ املهه راين سان وقت به وقت منهنجي رهنمائي ۽ رهبري نه ڪن ها، تنهنڪري مان انهن سڀني مٿين ادبي رهبرن جو ٿورو ۽ احسان مڃان ٿو، جن هن ٿيسز کي مڪمل ڪرڻ ۾ منهنجي حوصله افزائي ۽ مدد ڪرڻ فرمائي. هن ڪتاب جو مهاڳ لکڻ تي نامور شاعر، محقق، نقاد، محترم مير حاجن مير جو ٿورائتو آهيان. جنهن هن ڪتاب جو مهاڳ لکڻ سان گڏ مفيد مشوارا پڻ ڏنا ۽ هي ڪتاب ڇپائي اوهان پڙهندڙن تائين پهچائڻ ۾ ساٿ ڏنو. ان سان گڏ خيرمحمد ٻرڙي سيوهاڻيءَ، ۽ نظير حيات سيوهاڻيءَ جو به ٿورائتو آهيان جنهن هن ڪتاب بابت مضمون لکي ڏنا.
علي اصغر اوٺو
ليڪچرر، سنڌي شعبو
گورنمينٽ ڊگري ڪاليج سيوهڻ
01ــ 02ــ 2023