انيگزيمينڊر
توڙي جو انيگزيمينڊر ٿيلس جو شاگرد هو پر سندس نظريو ۽ فڪر ڪي قدر ٿيلس کان مختلف، منفرد ۽ وڌيڪ مڃتا جوڳو آهي. افلاطون ۽ ارسطو سندس تحريرن مان گهڻو لاڀ پرايو. هن قديم ڏند ڪٿائن سميت ديوتائن بابت انتھائي سگهارا سوال اٿاريا. هو پنھجي دور جو مڃيل عقل پرست ڏاهو هو. هن سيارن، ستارن ۽ موسمي تبديلين بابت فڪر انگيز نظريا پيش ڪيا.
“Anaximander explained the wind as the fine and moist effluvium of air massing together and set in motion by the sun. He explained rain as coming from vapour sent up by the things beneath the sun. He also explained lighting and thunder and he affirmed that it is not Zeus who throws thunderbolts down upon the Earth, but that these phenomena have Natural causes.
انيگزيمينڊر پھريون فيلسوف هو جنھن موسميات، سيارن جي علم ۽ جاگرافي تي ڪم ڪيو.
انيگزيمينڊر جتي شين جي بنيادي عنصرن تي بحث ڪيو اتي هن ان دور جي حساب سان نيون فيلسوفياڻيون جھتون پڻ بيان ڪيون. هو ارتقا جو قائل هو. انيگزيمينڊر ٿيلس وانگر پاڻي کي شين جو بنيادي عنصر تسليم نٿو ڪري پر هن جو خيال آهي تہ هڪ لافاني حرڪت جي نتيجي ۾ ٿڌ ۽ گرمي هڪ ٻئي کان ڌار ٿيون_۽ پوءِ نمي، هوا ۽ زمين پئدا ٿي. انيگزيمينڊر جو خيال هو تہ شيون زمين کي خشڪ ڪرڻ لاءِ سمنڊ مان ٻاهر نڪتيون ۽ پوءِ هوريان هوريان ڪائنات وجود ۾ آئي. جيئن تہ هو ڪائنات جي ارتقا جو قائل هو انڪري هو ڀڃ ڊاھہ جي عمل کي پڻ تسليم ڪري ٿو. “فلاسفي_تاريخ ۽ مسئلا” جو مصنف انيگزيمينڊر جي لاءِ لکي ٿو.
“… The only sentence that survives from Anaximander’s writings make this point , again somewhat poetically : “From what source things arise, to that they return of necessity when they are destroyed, for they suffer punishment and make reparation to one an other for their injustice according to the order of time.”
انيگزيمينڊر پنھنجي ڏاهپ کي مڃائڻ لاءِ مختلف فڪر انگيز ۽ سوچڻ تي مجبور ڪندڙ سوال اٿاريندي دليل ڏيندو رهيو. هن ڌرتي جي جاگرافي تي پڻ اهم بحث ڪيا. سندس خيال هوتہ زمين مخروطي شڪل جي آهي ۽ ڌرتيءَ جا لاها چاڙها دراصل ڌرتيءَ جي مرڪز جي ويجهڙائي ۽ دوري سبب آهن.
“Anaximender was first to realise that upward and downward are not absolute but that downward means towards the middle of the earth and upward away from it.”
مجموعي طور انيگزيمينڊر کي پڻ اسين جماليات ۾ ڏاهپ جو جمال رکندڙ فيلسوف طور ڳڻي سگهون ٿا. سندس فڪر انگيز سوال ۽ فلسفو پنھنجي دور جو مڃيل فلسفو هو. هو انتھائي خبردار ذهن رکندڙ ڏاهو هو. جيڪو سونھن بابت پنھنجا سڌا سنوا خيال تہ نٿو ڏئي پر سندس ڏاهپ جي سونھن کي رد بہ نٿو ڪري سگهجي.