• خودڪشيءَ جو رومانس
انور جي انهن ڪهاڻين ۾ ڦهلاءُ ۽ ماحول جي ڏِک جو هڪ وڏو ڪئنواس Paint ٿيل آهي. سندس ٻولي، پکيڙ ۽ معيار جي ماپن تي پوري ۽ پڪي ٿي لٿي آهي. ڪهاڻين جا موضوع، اهو احساس کڙو ڪن ٿا ته انور ڪنهن وڏي اُڇل ۽ اُڌمي وچان انهن ڪهاڻين جو رڌم جوڙيو آهي. هُن ڪهاڻين جي ڍانچي ۾ خيالن جي مَٽ سَٽ، مڪالمن جي اڪلاءُ، ڪردارن جي بيهڪ، قد ڪاٺ، ۽ چُر پُر کي به وڏي ڪاريگري سان ماپي هنڌائتو رکيو آهي. انهن ڪهاڻين ۾ قدرن ۽ روين جو شمار هر گهڙي والار ڪندي نظر اچي ٿو. اڻ پوري احساس، حجت ۽ هاجت بنا اهي ڪهاڻيون ڄڻ رڳو رُکن رشتن جو پرچار ڪندي لنگهي وڃن ٿيون.
”مِهِران“ هڪ خوبصورت ڳوٺاڻي ڇوڪري سان ڳوٺ جي ڪن لُچن جي لڄالٽ جي موضوع تي لکيل سندس ڪهاڻي آهي. ڪهاڻي ڳوٺاڻي منظرڪشي جي چؤ ڦير ۾ گهرائي سان لهي ويئي آهي. ٻهراڙي جي لهجي ۽ ڇهاءُ ڪهاڻي اندر مڪالمن جو هڪ ڳوٺ ٻڌي ڇڏيو آهي. ڪهاڻي ڊرامي جي شڪل ۾ لکي ويئي آهي. جنهنڪري مڪالمن پٺيان ترت ٺهڪندڙ وراڻي ڪهاڻي کي ڪٿي ڪٿي اُڀو ڪري ڇڏيو آهي. ڪهاڻي جو ڪلائمڪس به اڌورو ۽ اوچتو رڪجي ويل باسي ٿو . وضاحتي منظر ۽ پس منظر وسيلي سڀئي ڪردار ليکڪ جي مرضي پٽاندڙ چرپر ڪندي، پنهنجي ڪيفيت جو نماءُ ڪن ٿا. انور ڪردارن جي Activity کي سربستو بيان ڪري ڪهاڻي ۾ ڊيگهه جو سامان به رکيو آهي:
”جنان ٻئي ڏينهن ڪچڙي منجهند جو وري وارد.“، اڄ ڳالهه ضرور پڪي ڪرڻ جي آرزو،
يا وري:
”ڪپڙن جو جوڙو ۽ ڳاڙهن نوٽن جا عڪس سندس اڳيان ظاهر غائب ظاهر غائب.....“
انهي قسم جي ڪيفيت ڊرامي جي ٽيڪنيڪ ۾ ڪتب اچي ٿي. ڪهاڻي ۾ اهڙي ڪيفيت اٽڪاءُ جو ڪارڻ بڻجي ٿي.
”هُن شهر ۾ تنهنجي آجيان نه ٿيندي“ شهر جي دُک ۽ ماجرا جو پرڀرو احساس رکندڙ مختصر ڪهاڻي آهي. ڪهاڻي ۾ ڪردار جي ڪيفيتن کي وائکو ڪرڻ لاءِ انور هڪٻئي پٺيان لڳاتار جملن جو هڪ ڄار کڙو ڪيو آهي. انور جي هن ڪهاڻي ۾ Loudness وڌيڪ آهي، کيس شهر جي دٻاءُ هُن جي سوچن کي اٿلائي وري به ڄڻ ته اڌ ۾ ڇڏي ڏنو آهي، جنهن ڪري ڪهاڻي جو انت اڃان پوئتي رهجي ويو آهي ۽ ڪهاڻي اڌ ۾ رُڪجي ويل يا Stand Still ٿي باسجي.
”سمنڊ مٽي ۽ مان“ موجود ۽ اڻ موجود جي احساس جو ڪاٿو ڪندڙ هڪ عجب جهڙي ڪهاڻي آهي، ڪهاڻي جي ويرائٽي خيال کي نهايت پتڪڙي ڇهاءُ سان ملائي اڳتي وٺي آئي آهي. هن ڪهاڻي جي هنج ۾ هڪ عُمر جي صدا ٿي لتاڙجي. گُهٽ ۽ اوٻر خلاف، وندر کي وسيلو بڻائڻ جو هن ڪهاڻي ۾ انوکو ۽ عجيب لاڙو سمايل آهي.
”ڇاپو“ سندس هڪ روايتي ڪهاڻي آهي، پوليس ۽ چونڊيل نمائندن جي اتحاد جي مخالفت، ماڻهن ۽ ڳوٺن سان ٿيندڙ ويڌن هن ڪهاڻيءَ ۾ وائکا ٿيل آهن. ڪهاڻي ۾ واقعن کي چابڪدستي سان Unfold ڪيو ويو آهي. جنهنڪري ڪهاڻي بنا اٽڪاءُ جي پڙهندڙ جي پهچ ۾ اچي وڃي ٿي.
ڪتاب ۾ آيل انور جي ڪن پيار ڪهاڻين ۾ محتاج ۽ بي پهچ ڪردار جي هڪ اڻ لکيءَ ڪٿا جو درد سمايل آهي، ڪٿي ڪٿي انهن ڪهاڻين ۾ آٿت ۽ خاطري جا سڀئي امڪان به ڄڻ وڃائجي ويل وِکر جي شڪل ۾ آڏو اچن ٿا. اندر جا اُڌما، هُرکُر ، بيچيني وري ڪنهن بي ساهه جيو جيان بت بڻجندي نظر ٿي اچي. ڪن ڪهاڻين ۾ جي پيار جي اڻ پوري آس واري هڪ اَڻ لکيءَ ڪٿا جو درد سمايل آهي. ته وري ڪٿي ڪي ڪهاڻيون وقتي ٺاهيل رشتن(Make Shift Relations) جي پوراءُ لاءِ ٻاڏائيندي، گمنامي ۾ مات کائي وڃن ٿيون. ڪهاڻين جا ڪي ڪردار ته اڌ ۾ ڄمي ويل رُڪ جي عمارت جيان باسين ٿا. جنهن ڪري ڪردار لاءِ آٿت ۽ خاطري جا سمورا امڪان ڄڻ هٿان وڃائجي ويل ڪنهن وِکر جي شڪل ۾ آڏو اچي پڌرا ٿين ٿا.جيئن سندس ڪهاڻي”لپ اسٽڪ“ جنسي ڇڪ ۽ گهرج جي رهجي ويل خيال جي سنڀال ڪندڙ هڪ هنگامي ڪهاڻي آهي، جيڪا خواهشن جي ورڇ ۽ پوراءُ کي اٻاڻڪي رُخ ۾ اڌ ۾ جهلي بيٺي آهي. جنهنڪري ڪهاڻي جي ڪميونيڪيشن ۽ پهچ Abrupt ٿا لڳن.
”هاڻي اها رات ڪڏهن به نه ايندي“ من اندر جي ماجرا تي لکيل هڪ مسلسل ڪهاڻي آهي جيڪا خالصAesthetic ائپروچ وسيلي لکي وئي آهي، ڪهاڻي جي مرڪزي ڪردار واقعن کي ٻَک وجهي وڏي رواني سان پنهنجي ڪيفيت کي وائکو ڪيو آهي. موڪلاڻي ۽ الڳ ٿيڻ جو خوف ڪردار جي جذبي کي هنڌائتو ڪري رکي ٿو، پر سندس روين جي اڏاوت ۽ حرڪت نهايت واضح ۽ چٽي آهي.
”سونهن سنگهرون“ هڪ پل جي رواني واري ڪيفيت ۾ لکيل ڪهاڻي آهي. ڪردار سونهن جو قيدي ٿي رڳو ننڍڙين صدين ۾ اٽڪي ٿو پوي ۽ ساروڻين جي ٻوجهه کي ڪلهن تي کڻي ڳهليندو ڪهاڻي ۾ ڇوڙ ڪري ٿو.
انور جي ڪن ڪهاڻين جو ڪلائمس رُڪجي ويل ۽ اڌورو ٿو باسي، ڪهاڻين ۾ اضافي وضاحتن ۽ صفائي پيش ڪرڻ واري انور جي انداز پڙهڻ واري چس کي جِهڪو ڪري ڇڏيو آهي، سندس ڪهاڻين ۾ ساڳئي ڪيفيت ۽ ولوڙ هر هر دُهرائجي، ورجاءُ جو شڪار به ٿي آهي. ڪن هنڌن تي ڪهاڻين ۾ Subjective تفصيل به ڳرا مُنارا کڙا ڪري ڇڏيا آهن.
وضاحتن جي انهي ٻوجهه ڪهاڻي ۾ ڪردار جي دائري، چرپر ۽ مڪالمن جي وچ ۾ رکيل حدبندي کي ٽوڙي ڇڏيو آهي، جنهنڪري ڪيترن ڪهاڻين ۾ ليکڪ پاڻ شين جو ڀراءُ ڪندي نظر اچي ٿو .
انور جون ڪي ڪهاڻيون موضوعاتي لحاظ کان شهري ورتاءُ، قدرن ۽ رهڻي ڪهڻي جي اپٽار واريون جديد ۽ سهنجون ڪهاڻيون آهن.انهن ڪهاڻين جا واقعا پڙهندڙن جي اکين جو اصلوڪو الٿو محسوس ٿين ٿا.انهن ڪهاڻين ۾ ڪهاڻيڪار پاڻ پنهنجي اندر واري ڪيفيت ۽ ڪٿا جو ڀرجهلو ۽ حامي ڀريندي ڏيکامجي ٿو. هو ڳوٺاڻي ماحول ۽ حالتن ۽ شهرن ۾ رهندڙ نئين سنڌي وچولي طبقي جو خاڪو موچاري انداز ۾ پيش ڪري ٿو. هن برجستائي سان، مختصر تجربي باوجود، پنهنجن ڪهاڻين ۾ هن دور جي ڪرب ۽ تضادن کي ننڍي فريم ۾ رکي ڀرپور نموني چٽيو آهي. سندس ڪهاڻي”دعوت“ صحافتي اک سان لکيل ڪهاڻي آهي، جنهن ۾ تاثراتي ادب جو تاثر ملي ٿو.
انور جون ڪجهه ڪهاڻيون سولائي سان پنهنجي سڃاڻپ ڪرائين ٿيون ۽ پڙهندڙ پاڻ انهي ۾ داخل ٿي وڃي ٿو. اُهي ڪهاڻيون گهڻ سطحي اوک ڊوک ۽ منجهيل معنوي سطحيت جي ابتڙ، سڌو زندگي سان مکاميل ٿيندي وائکيون ٿين ٿيون. انساني روين جو تضاد انهن ڪهاڻين جو اهم موضوع آهي.
سندس ڪهاڻي ”سائبر ڪيفي“ Anti Romantic ۽ سخت گيري جو وڏو نماءُ ڪندڙ هڪ Suggestive ڪهاڻي آهي. ڪهاڻي جي نائڪا آڏي پڇا وسيلي نائڪ جي ويجهي اچڻ جو جيڪو احساس اڀارڻ جو جتن ڪري ٿي، نائڪ انهيءَ جي ابتڙ هر ڇهاءُ ۽ احساس کي رد ڏيندو Theoretical determinat کي حاوي رکي ٿو. انور جي هي ڪهاڻي نظرياتي سخت گيري ۽ معصوم پيار وچ ۾ سرچاءُ جو هڪ اڳوڻي ڪامريڊ پاران ورتل وچٿرو رستو آهي. ڪهاڻي جي انت ۾ ليکڪ وري پنهنجي واعظ ۽ ٿيوري کي محبوبه جي اکين ۾ اٽڪائي ڏسڻ جي ڪوشش ڪئي آهي. ۽ سندس محبوبه موٽ ۾ واعظ کان متاثر ٿي اوچتو انقلا بي ٿي ٿي پوي.
”هڪ خاموش ٿي ويل جسم جو آخري سفرنامو“ من کي ماندو ڪندڙ، ڏک جي يادگيري ۽ بيان جو الميو آهي، جتي سنڌ مياري بڻيل آهي. مرتضيٰ جو موت سنڌ ۾ اڄ به هڪ انوکي صدا جيان ور وراڪا ڪري رهيو آهي. هِن ڪهاڻي ۾ سنڌ مياري بڻجي آڏو اچي ٿي.”قلم جو وارث“ اياز جي Nostalgic ڄار ۾ اچي لکي ويئي آهي، اياز جي ٻنهي پاسن جو کول هُن وڏي وٿي رکي ڪئي آهي، اياز بابت انور جو موهه هُن ڪهاڻي ۾ ڀرجي آڏو آيو آهي. ڪهاڻي اياز جي ڪچهرين جو رپورتاز آهي.
”آخري رسمون“ ڪهاڻي بي رحمي ۽ مرداڻي تعصبي روين واري هڪ طرفي ڪهاڻي آهي، جنهن جو سمورو Emotional بار ۽ دٻاءُ عورت خلاف ڪم ڪندي نظر ٿو اچي. ڪهاڻي جو مرد ڪردار پنهنجو پاڻ کي چالاڪي سان سهيڙي پيش ڪري ٿو، جڏهن ته عورت کي آڏي ابتي دليل ۽ جذبن سان Passive ڪري انهي جي وابستگي کي رڳو مرد لاءِ سنڀالي رکڻ جو پابند ٿو بڻائي. مرداڻي ٻچاپڙائپ، ۽ Emotional هٿ چراند کي پڌرو ڪندڙ هي هڪ بي لاگ، کليل ۽ چٽي ڪهاڻي آهي، جتي ليکڪ ڪردار کي گوڏي هيٺيان سوگهو ڪرڻ لاءِ ڪيفيتي تضاد کي به وڏي آڳر تي آڻي رکيو آهي. هن ڪهاڻيءَ ۾ وابستگي ۽ جذبن جي استحصال جو رويو نمايان آهي. جوش ۽ ميار جي گاڏڙ احساس واري هڪ باريڪ ڪهاڻي آهي، جيڪا پڌرن رشتن کي اورانگهي رڳو اڻ ڏٺل تعلق ۽ واسطيداري ۾ والار ڪري ٿي. ڪهاڻي جو انت سوچ جي مڙني تهن کي ڇُهندو، جاڳائيندو ٿو وڃي. ڪهاڻي پيار جو اڌ تي رکيل انت به ڏاڍو وزندار رُخ ۾ ڪيو آهي. انور ڪتاب جي انهن ڪهاڻين ۾ وقت جي انهي آرڪيٽائپ جي نمائندگي ڪئي آهي. جيڪا اسان سنڌين جي اجتماعي آرڪي ٽائپ آهي.هن ڪهاڻين جي انهي روح کي جرئت ۽ حقيقت پسندي سان پڌري پٽ وائکو ڪيو آهي. جنهنڪري ڪهاڻيون بنا اٽڪاءُ جي پڙهندڙ جي پهچ ۾ اچي وڃن ٿيون.
(انور ابڙي جي ڪهاڻي ڪِتاب ”خودڪشي“ جو رومانس ۾ شامل راءِ)