• مارگريٽ ايٽ وُوڊ صديءَ جي پڇاڙڪي بُوڪر ليکڪا
ججز پئنل جي چيئرمين سائمن جينڪن(Simon Jenkin) چيو ته ”کٽيندڙ هن ڀيري يڪراءِ سان چونڊي وئي آهي.“ رسم کان پوءِ ايٽ ووڊ چوڻ لڳي ”آءُ سمجهان ٿي، انعام جي چڱي ڳالهه اها آهي، جو اهو گهڻن پڙهندڙن کي انهن ڪتابن پڙهڻ لاءِ اتساهي ٿو، جن بابت يا ته هو گهڻو ڄاڻن ڪو نه ٿا، يا وري اهي پڙهي نٿا سگهن. اها مثبت ڪارگذاري آهي، جيڪا انعامن وسيلي بجا آڻجي ٿي. هن چيو ”هو پئسن کي ڪنهن جوڳي پاسي ڏيڻ لاءِ رٿي رهي آهي. آءُ سمجهان ٿي هتي ڪا جوکي ۾ آيل جنس (Species) هوندي. مون اڃا فيصلو نه ڪيو آهي ته ڪهڙي جنس، هتي گهڻيون ئي جنسون آهن.“
کٽيندڙ جي پڌرائي لنڊن جي گلڊ هال واري انهي ڊنر ۾ ڪيو ويو، جيڪو ڇهن شارٽ لسٽ ٿيندڙ ليکڪن کانسواءِ ادب جي دنيا تي ڇانيل ٻين مهان ليکڪن ۽ ماڻهن سان ڀريل هو. ٽورنٽو ۾ رهندڙ ايت ووڊ، هن سال بُوڪر لاءِ چوٿون ڀيرو شارٽ لسٽ ٿي آهي، انهي کان اڳ هو 1986ع ۾ پنهنجي ناول “The Hand Maid’s Tale” 1989ع ۾ “Cat’s Eye” ۽ 1996ع ۾ “Alias Grace” وسيلي اهڙي نامزدگي ماڻي چُڪي آهي. ايٽ ووڊ جا اهي ناول هن جي نثر، ڪهاڻين ۽ شاعري جي ڇپيل انهن انيڪ ڪتابن ۾ شامل آهن، جن جو ڳاڻيٽو چاليهه کن ڪتابن تائين پهچي چُڪو آهي. هُن جو ناول “The Blind Assin” ٻن ڀيڻن ”آئرس چيز“ ۽ ”لائورا چيز“ جي وارتا آهي جتي ننڍي ڀيڻ لائورا وڏي ڀيڻ جي ڪار هلائيندي پُل تي اچي اوچتو موت جو شڪار ٿئي ٿي. ناول جي راوي ٻياسي ورهين جي پوڙهي آئرس چيز آهي، جنهن 18 ورهين جي عمر ۾ سياسي طور تي اڀريل صنعت ڪار سان شادي ڪري ورتي هئي. هاڻي ورهين پڄاڻان هو انهي ڳوٺ ۾ رهي پئي جتي ڪڏهن سندس خاندان دٻدٻي واري حيثيت رکندڙ هو. آئرس هاڻي ٻڍاپي جي آزار ۽ ٿڪجندڙ جسم سان پنهنجي زندگيءَ جي گذريل ويل وقت ۽ انهن واقعن بابت ٻيهر ويچاري ٿي جيڪي هُن جي جوان جماڻ ڀيڻ لائورا جي ڳجهارت بڻيل موت سان سلهاڙيل آهن. پورو ناول ڀرپاسي جي انهن واقعن ۽ سندس ردِ عمل تي ٻڌل آهي، خاص طور تي سندس ڀيڻ لارا جي اتفاقي موت ۽ ان سان ڳنڍيل واقعن جو راز ئي هن ناول جي بنيادي ڪهاڻي آهي. ناول جو ٽائيٽل ”انڌو قاتل“ ڪهاڻيءَ ۾ در اصل هڪ ٻئي ناول جو نالو آهي جيڪو لارا لکيو هو، ۽ جيڪو جنسي بي باڪي سبب بدنام ٿيو. ايٽ ووڊ جو هي ناول ڪتاب در ڪتاب واقعن جو وهڪرو، محبت ۽ رقابت، وفاداري ۽ دوکي بازي ۽ انفرادي رشتن جو ڪهاڻي اندر هڪ منجهائيندڙ سلسلو جوڙي ٿو. ناول جو ڪينواس هڪ گهراڻي جي ڪهاڻيءَ ۾ ڄڻ سڄي زماني ۽ ماحول جي تصوير پيش ڪري ٿو. هي ناول ورن وڪڙن وارو وڏو پيچدار ۽ هڪ ئي وقت گهڻن سطحن تي کلندڙ ڪشادو ناول آهي. ناول هڪ پاسي جتي ايٽ ووڊ جي وسيع جذباتي پکيڙ جو ڏس ڏئي ٿو، تتي سندس شاعراڻي نظر، جيڪا معنيٰ ڀريي جزئيات ۽ نفسياتي حقيقتن تي پوي ٿي، جو به وڻندڙ اظهار آهي. اپريل 2000ع تائين بُوڪر جي نامزدگي لاءِ پهتل 120 ناولن جي، ڇهن مهينن تائين ٿيندڙ ڇنڊ ڇاڻ ۽ ڳڻ ڳوت کان پوءِ نومبر ڌاري شارٽ لسٽ ٿيندڙ ڇهن ناولن جي پڌرائي ڪئي وئي، جن مان ايٽ ووڊ جي ناول “The Blind Assasin” کي بُوڪر جو حقدار قرار ڏنو ويو. هڪ پوري ۽ مڪمل ناول لاءِ، بوڪر انعام، اهڙن ليکڪن کي ڏنو ويندو آهي، جيڪي برطانيه، دولت مشترڪه جي ٻين ملڪن يا وري آئرلينڊ جا مستقل رهواسي آهن.
مارگريٽ ايٽ ووڊ 18 نومبر 1939ع ڌاري اوٽاوا جي هڪ ننڍڙي گهر ۾ جنم ورتو. سندس پي ڪاٺ جي ڪيڙن جي کوجنا ۽ اڀياس ۾ رُڌل هڪ ڪُل وقتي محقق هو، جنهن پنهنجي ڪِرت جي ڪري پوري خاندان کي گهلي کڻي ڪاٺ جي ڪم ۾ آندو. ڇهن سالن جي عمر ۾ ايٽ ووڊ ادب جي کيتر ۾ پير پاتو ۽ سورهن سالن جي عمر ۾ ئي هُن هڪ ليکڪ جي حيثيت وارو پيشو اختيار ڪرڻ جو فيصلو ڪري ورتو. ٽورنٽو جي ذهين ۽ سڄاڻ شاگرد هوندي هُن 1961ع ۾ ٽورنٽو يونيورسٽي جي وڪٽوريه ڪاليج مان گريجوئيشن ڪئي، کيس ڄاڻ ۽ صلاحيتن جي آڌار تي هُن کي هاورڊ يونيورسٽي ۾ پڙهڻ لاءِ اسڪالر شپ ڏني وئي. جتان هُن 1962ع ۾ ماسٽرس جي ڊگري حاصل ڪئي. ڪجهه عرصي تائين هوءَ يونيورسٽي آف برٽش ڪولمبيا، سر جارج وليم يونيورسٽي يارڪ شائر ۽ يونيورسٽي آف البرٽا ۾ پڙهائيندي رهي آهي، جتي هُن نامياري ليکڪ رائڊر هئگرڊ (Rider Haiggard) تي ڪيل پنهنجي تحقيقي پورهئي وسيلي ڊاڪٽريٽ جي ڊگري حاصل ڪئي. 1972ع ۾ ستت ئي هُن کي ٽورنٽو يونيورسٽي ۾ رائٽراِن ريزيڊنس (Writer in Resident) مقرر ڪيو ويو. 1961ع ۾ ايٽ ووڊ جي شاعري جو پهريون ڳٽڪو Double Perse Phone ڇپجي آڏو آيو، جنهن کي ادب جي دنيا جو اهم انعام”E.J Pratt Medal” ڏنو ويو، هن جي ٻي شاعري جي ڳٽڪي “The Circle Game” کي پڻ شاعري لاءِ گورنر جنرل ايوارڊ (Governor Award for Poetry) سان نوازيو ويو آهي. ايت جي شاعري ۾ وهڪري جيان ڳالهين جو هڪ پيرائتو سلسلو هلي ٿو، جيڪو ونگ ۽ قطار جي وچ واري ڇڪ ۽ آٿت کي کولي نروار ڪري ٿو، ۽ هو پاڻ ونگ يا قطار جي ڀر واري ڪنهن به جاءِ تي ٿانيڪي ٿيندي نظر نه ٿي اچي. توڻي جو ايٽ ووڊ جي لڳاتار ڇپجندڙ شاعري جي مجموعن ۾ 1968 “The Animals in That Country”،
1970 “The Journal of Susan Moodie” ۽1974 “You are Happy” جهڙا ڪتاب شامل آهن پر هاڻي هو پنهنجي ناولن ۽ نثري ڪتابن وسيلي وڌيڪ
سڃاتي وڃي ٿي، هن جي انهن ڪتابن ۾ “The Edible Woman” 1969
,“Surfacing” 1972 “Lady Oracle” 1976 ۽ 1979 “Life Before Man” کانسواءِ ڪهاڻين جو هڪ ڳٽڪو “Dancing Girl” 1979 ۽ تنقيد جو هڪ ڪتاب “Survuval: A Thematic Guide to Canadian Literature” 1972 شامل آهن. ڪينيڊين ادب جي اڀياس بابت لکيل هن جي تنقيدي ڪتاب “Survival” کان پوءِ هُن کي ڪينيڊا جي آمريڪا مخالف کاٻي ڌر وارن دانشور حلقن ۽ پرتن جي ترجمان ۽ هڪ اهڙي سڻڀ لڳل عورت سمجهيو ويو، جيڪا پکڙيل، اٿاهه تخيل واري بيٺل دانشور، اتر آمريڪا ۽ يورپ، ٻنهي لاءِ انگريزي جي هڪ اهڙي استاد ليکڪا، جنهن جا ناول ۽ ڪتاب دنيا جي ويهن کان وڌيڪ ٻولين ۾ ترجمو ٿي چڪا آهن. هن جي ڏهن ناولن، جيڪي اڪثريت ووڊ جي ٻالڪپڻي واري اباڻي شهر ٽورنٽو جي پس منظر ۽ ڪهاڻي جي بنياد تي اڏيا ويا آهن، هن لاءِ گهڻو ناماچار پيدا ڪيو آهي. سندس 1979ع ۾ لکيل ناول Life Before Man هن جي عالمي مڃتا ۽ ڪاريگري واري اتساهه کي چٽو ڪري اڀاريو آهي. ناول بي سمجهه رشتن ۽ تعلق جي بنياد تي رمندڙ اهڙن ماڻهن جا هوش اُڏائيندڙ خاڪا چٽيا آهن، جيڪي ڄڻ ته هڪ گيلري ۾ کوڙي بيهاريا ويا هجن. سمجهه ۾ نه ايندڙ رويا ۽ وارتائون ناول جي شاهڪار ڪهاڻي ۾ پاڙ تائين پيٺل آهن. هن جو ٻيو ناول “Cat’s Eye”پنهنجو پاڻ ۾ گم هڪ ڪلاڪار عورت جي ڪهاڻي آهي، جنهن جي ذهن تي ڇانيل، ٻالڪپُڻي واري ڦٽڪار، هُن جو هر هر پيڇو ڪري ٿي. The Hand Maid’s Tale 1985ع ۾ ڇپيل ايت ووڊ جو اهم ۽ موچارو ناول آهي، جيڪو ادب جي دنيا ۾ هُن جو “Crowing Achievement” وارو ناول ليکجي ٿو. ناول ڪاريگري ۽ Voyeuristic View وسيلي ڏکئي پر خطرناڪ آمريڪي سماج جي انهي ڀرپاسي کي ڇهيو ويو آهي، جتي عورت کي رڳو، ٻار ڄڻڻ يا نه ڄڻڻ جي لائق ۽ مردن جي سونپيل ۽ ٻڌايل ڪردار اندر صبر سان ڪم ڪندڙ جيؤ جي روپ ۾، سمجهيو ۽ سمجهايو وڃي ٿو. 1996ع ۾ ڇپيل Alia’s Grace ، ڪينيڊا ۾ اڻويهين صدي جي وچ ڌاري ٿيل هڪ قتل جي ڏوهه واري ڪهاڻي جي پاڇولن ۾ نسخي جيان بيان ٿيندڙ ايٽ ووڊ جو هڪ شاندار ۽ موهيندڙ ناول آهي. هي ناول سندس “The Robber Bride” جي ڀيٽ ۾ نظرياتي تضاد ۽ ٽڪراءُ کان آجو، تجسس ۽ اسرار جي مرڪز واري رڳو هڪ عجيب ڪهاڻي آهي، جيڪا 1840ع جي ٽورنٽو ۾ ”جيو رور“ نالي هڪ ماڻهو سان جيئن جو تيئن پيش آئي آهي. ڪهاڻي جو مُک ڪردار سورهن سالن جي نوڪرياڻي ڇوڪري گريس مارڪ آهي، جيڪا پنهنجي مالڪ ”ٿامس ڪائينر“ جي قتل واري جرم جي ڏوهي بڻي آهي، ناول ۾ ايٽ ووڊ پاڻ ڌُر بڻجي هسٽريا، جذبن جي ڪچائي، ٻالڪپڻي جي اٻوجهائي، ذهني بيماري ۽ وسواسي شخصيت جي آڌار تي ڇوڪريءَ کي هر طرح سان بي ڏوهي يا اڌ ڏوهي واري انداز ۾ بحث هيٺ آندو آهي، جنهن ڪري ناول حد درجي جي Pro woman Posture جو شڪار ٿي، پاسن جي ڏس ۾ فني ڪمزوري جو شڪار ٿيو آهي. قتل کان پوءِ مارڪ، قتل ۾ سلهاڙيل هڪ ٻئي مرد نوڪر ”ميڪڊرمٽ“ سان ڀڄي آمريڪا هلي وڃي ٿي. جتي ٻئي ترت جهلجي پون ٿا، ٻنهي کي واپس ٽورنٽو آندو وڃي ٿو. مقدمي ۾ ”ڪائينر“ جي چاقو وسيلي موت کي ثابت ڪيو وڃِي ٿو، ڊرمٽ کي موت جي سزا ٻڌائي ڦاهي چاڙهيو وڃي ٿو، جتان پوءِ وري هن جي لاش کي چئن ڀاڱن ۾ ڪپي ورهايو وڃي ٿو. مارڪ جو ڪيس اڃان اڻ چٽو آهي،هو دعويٰ ڪري ٿي ته هو ڏوهه جي وقت بي هوش ٿي وئي هئي، جنهنڪري هُن کي ڪجهه به ياد ڪونهي. مارڪ جي سزا کي عمر قيد ۾ ڦيرايو وڃي ٿو. قيد جي اٺن سالن کان پوءِ، مارڪ جي ڪهاڻي کي هڪ دلپذير ۽ عجب جهڙي موڙ ۾ ڦيري ايٽ ووُڊ وري اڳتي کڻي ٿي. قيد جي شروعاتي ڏهاڙن ۾ اوچتو مارڪ انهي ڊاڪٽر کي ڏسي، شديد ڊپ ۽ ڏهڪاءُ جو شڪار ٿئي ٿي، جنهن ميڪ ڊرمٽ جي ڦاهي کان پوءِ لاش جا ڪپي ٽُڪي چار ڀاڱا ڪيا ها، هو بوکلاهٽ ۽ ڇڙواڳي جي ڪيفيت ۾ وڏيون رڙيون ڪرڻ شروع ڪري ٿي. هُن کي تُرت هنگامي بنيادن تي چرين جي انهي پناهه گاهه ڏانهن آندو وڃي ٿو، جتي “Mad as a Snake” جي ڪيفيت واريون ٻيون به عورتون موجود آهن. هو سهنجي پوشاڪ ۽ ٿڌي پاڻي جي لڳاتار تڙ وسيلي ڪجهه ٿانيڪي ٿئي ٿي، هن کي وري قيد خاني ڏانهن اماڻيو وڃي ٿو. قيد ۾ هو لڳاتار پنهنجو پاڻ سان ڳالهيون ڪري ٿي. ”هوش مند ماڻهو رڳو پُل جي وٽ تي لڙڪيل هجي ٿو، ڪٿي چُري نٿي سگهان. سَت وڃائجي ويو آهي“. ذهني بيمارين جو هڪ ماهر ڊاڪٽر مارڪ جي تپاس لاءِ قيد خاني جو دورو ڪري ٿو، ڊاڪٽر جو اهڙو دورو مارڪ سان همدردي رکندڙ شهرين جي هڪ گروپ جي عدالت ۾ ڏنل انهي درخواست جي نتيجي ۾ ممڪن ٿي سگهيو، جنهن ۾ مارڪ لاءِ انساني همدردي ۽ ذهني حالت جي بنياد تي رعايت جي گذارش ڪئي ويئي آهي. جيتوڻيڪ ڊاڪٽر ڌيان سان ٻڌڻ ۽ آڏي پُڇا وسيلي مريض کي تندرست ڪرڻ جو ماهر ڄاڻايو وڃي ٿو، پر هو مارڪ جي شڪ ۽ خوف واري ڪيفيت جو ڪو تدارڪ نٿو ڪري سگهي. ناول ۾ اوچتو وري ڪهاڻي جي پڄاڻي تي مارڪ پنهنجي ٻالڪپڻي وارين يادگيرين جي ڪجهه حصن کي سهيڙيندي نظر اچي ٿي، پر هو ناڪام ٿئي ٿي، سندس چواڻي ته : ”يادگيري پليٽ جيان آهي، جيڪا ڀور ڀور ٿي پئي آهي، اُن جا ڪي ٽڪرا هر وقت ڪنهن ٻئي پليٽ سان واسطيدار هجن ٿا، ۽ ٻيا ڪي خالي حصا جن ۾ اوهان ڪجهه ڀري نٿا سگهو“.
ايٽ ووُڊ پنهنجي هن ناول ۾ جيتوڻيڪ هڪ سچي واقعي کي وڏي ڪاريگري سان ڪهاڻي جو ويس ڍڪايو آهي، پر ناول جي انت ۾ ذهني بيماري ۾ ورتل ”مارڪ گريس“ جو Nostelgia جي ڪيفيت ۾ اچي يادگيري کي سهيڙڻ ۽ سمجهائڻ وارو ورتاءُ ڪردار جي حيثيت سان ٺهڪندي نظر نٿو اچي، جنهنڪري ناول ۾ ڪهاڻي جو اهو حصو ڪوجهائپ ۽ جانبداري جو شڪار ٿيو آهي، ليکڪا پنهنجو پاڻ کي ڏيڍ صدي اڳ جي ڏاهپ ۽ سماجي ورتاءُ سان ڀري هن ڪهاڻي پيش ڪيو آهي. هن وڏي سچائي سان ڪهاڻي ۾ ڍؤنگ ڪندي ”مارڪ گريس“ بابت مڪمل سچ کي ڍڪي رکيو آهي. پنهنجي ڪهاڻي جي انت ۾ ايت ووُڊ مارڪ گريس کي 29 ورهين جي قيد کان پوءِ نيٺ آزاد ٿيندي ڏيکاريو آهي، جيڪا پوءِ لڏي وڃي نيويارڪ ۾ رهڻ لڳي ٿي، جتي هو اوچتو وري گم ٿي وڃي ٿي.
توڻي ايٽ ووُڊ جي هڙني ناولن ۾ عورت ۽ انهي سان همدردي جو موضوع ئي ڪهاڻي جو حاوي خيال هجي ٿو ۽ هو پاڻ به وڏي عرصي کان هڪ پختي عورتزاد Icon جي طور تي سڃاتي وڃي ٿي، پر سٺ ورهين جي ايٽ ووُڊ هاڻي وري پاڻ کي فيمينسٽ سڏائڻ کان انڪاري آهي. ادب ۾ هُن جو تنقيدي رويو پاڻ بابت ڪيل انهي ڪٿ ۽ غلط خيال جي بهرحال واقعي پٺڀرائي نٿو ڪري.برطانيه ۽ ڀرپاسي ۾ سرگرم نو آبادياتي ليکڪن لاءِ ايٽ ووڊ جي ادبي ناماچاري کي درگذر ڪري لنگهي وڃڻ ڏاڍو ڏکيو آهي، کيس پنهنجي اباڻي ملڪ ڪئناڊا ۾ هڪ ”قومي اداري“ جي حيثيت رکندڙ ليکڪا سڏيو وڃي ٿو. پنهنجي ملڪ جي موچاري ۽ مک شخصيت هئڻ جي باوجود به ايت ووڊ هر ڪنهن لاءِ ائين ميٺ محبت جو رويو نٿي اپنائي هوءَ ڪيترن ئي موقعن تي اجايو جهيڙيندڙ، چڙ ڀرئي ۽ شخصي بدمزاجي جو ڏيک ڏيئي چڪي آهي. ويجهڙ ۾ ”روزانو ٽورنٽو گلوب اينڊ ميل“ جي انٽرويو وٺندڙ چيني نسل جي صحافڻ کي به هن اجايو ڏندوڻ ڏيئي ڇڏيا. هُن پنهنجي اهڙي بڇڙي ۽ خراب ورتاءَ جو وري سربرستو احوال اخبار ۾ لکي ماڻهن کي به نياپو ڏنو ته هوءَ ڪيڏي نه هٺيلي ۽ چيڙاڪ آهي. جڏهن به ڪي نوان لکندڙ سندس راءِ يا مهاڳ لکي ڏيڻ جي فرمائش ڪندا آهن ته کين موٽ ۾ ايٽ ووڊ جو لکيل هڪ نظم ملندو آهي جنهن ۾ هو طنز ۽ چٿر ڪندي نون ليکڪن کي ذليل ۽ خوار ڪري نهڪار ۾ موٽ ڏئي ٿي. هڪٻئي ڪينيڊين ليکڪ گريم جبنسن سان ڪيل هن جي وهانءُ مان کيس ٽي ٻار ٿيا آهن. ويجهڙ ۾ هُن کي فرانس ۽ ڪينيڊا جي سرڪار گڏجي وڏي مڃتا ۽ واکاڻ جو اعزاز بخشيو آهي.