ستين عالمي اردو ڪانفرنس ۽ سنڌ جا ادبي ادارا
ڪانفرنس جي مهورتي سيشن ۾ مشتاق احمد يوسفي جي نئين ڪتاب ”شام شهر ياران“ جي مهورت به ڪئي وئي، يوسفي صاحب جو اهو ڪتاب 20 هن سالن کان پوءِ ڇپيو هو، مشتاق يوسفي اردوءَ جو مشهور اديب ۽ مزاح نگار آهي ۽ سندس لکڻيون وڏي پئماني تي پڙهيون وڃڻ ٿيون، مهورت سان گڏ ڪتاب جي وڪري لاءِ اسٽال به لڳايو ويو هو ۽ ڪانفرنس ۾ شرڪت ڪندڙ جنهن نموني اهو ڪتاب خريد ڪري رهيا هئا، ان مان اندازو لڳايم ته اُتي اُن ڪتاب جون پنج سئو کان به وڌيڪ ڪاپيون وڪرو ٿي ويون هيون.
ڪانفرنس جي مختلف سيشن ۾ ٻين ڪيترن ئي ڪتابن جون مهورتون ڪيون ويون ۽ ان سان گڏ اهي ڪتاب وڪري لاءِ به رکيا ويا هئا، سچ ته مشتاق احمد يوسفيءَ جي ڪتاب جي وڪري جي رفتار ڏسي مونکي رشڪ اچڻ لڳو، هونئن به ڪتاب جي مهورت جو مقصد اهو هوندو آهي ته ڪتاب جي مارڪيٽ سان گڏ، ليکڪ ۽ پڙهندڙن جي وچ ۾ ڳانڍاپو به پيدا ڪيو وڃي، يقينن هن ڪانفرنس ۾ اهو مقصد ضرور حاصل ٿيو.
ڪانفرنس جي ٻين سيشن جا موضوع ڪجهه هن ريت هئا، اردو زبان کي درپيش مسئلا ۽ ان جو آئيندو، بياد رفتگان، جنهن ۾ اردو ادب جي مختلف شخصيتن کي مختلف اديبن ياد ڪيو، هڪ شام صفيه اختر ۽ جاويد اختر جي نالي، جنهن ۾ جاويد اختر جي شعري مجموعي ”لاوا“ جي مهورت پڻ ڪئي وئي، اردو جو معاصر شعري تناظر، اردو ۽ پاڪستاني زبانن جا رشتا ۽ ناتا، اردو جون نيون وستيون ۽ ترجمي جون روايتون، ذرائع ابلاغ ۽ زبان، ترقي پسند تحريڪ جا اردو ادب تي اثر، يارڪ شائر ادبي فورم جي اعزازن جي تقريب، حالي ۽ شبلي جو سئو سالا جشن، اردو ڊراما روايت ۽ مسئلا، خطي ۾ امن جا مسئلا، ضيا محي الدين، منتخب اقتباسات، ڪانفرنس ۾ هڪ سڄو سيشن ڪتابن جي مهورتن لاءِ پڻ رکيو ويو هو، جنهن ۾ مير باقر علي داستان گو شاعر، رونق بزم جهان، درد ڪي قنديل، يگانه تحقيقي ۽ تنقيدي مطالع ڪتاب شامل هئا، ڪانفرنس جي ٻين اسمن ۾ عالمي شاعرهه، راڳ رنگ ۽ شيما ڪرماني جو نرت شامل هئا. ڪانفرنس ۾ هندستان، ڪئناڊا، ناروي، آمريڪا، مصر، ترڪي ۽ فن لينڊ جي اردو دانن شرڪت ڪئي.
ڪانفرنس جي مختلف سيشن ۾ جيڪي مقالا پڙهيا ويا، تن کي انجمن ترقي اردو جي ڊائريڪٽر ۽ اردو ادب جي جوڳياڻي اديبه ڊاڪٽر فاطمه حسن ڪتابي صورت ۾ ڇپرائڻ جو ذمو کنيو آهي، ڊاڪٽر فاطمه حسن جي ڪمٽمنٽ ڏسي مونکي پڪ آهي ته اهي مقالا ۽ مضمون جلد ڪتابي صورت ۾ ڇپجي ايندا، هاڻ ته آرٽس ڪائونسل پاران ڪتابن ڇپرائڻ جو سلسلو به شروع ڪيو ويو آهي ۽ ان پاران ڪجهه ڪتاب ڇپرايا پڻ ويا آهن.
حقيقت ۾ هن ڪانفرنس جو سڄو سهرو آرٽس ڪائونسل جي سيڪريٽري محمد احمد شاهه ڏانهن وڃي ٿو، جيڪو گذريل ستن سالن کان تسلسل سان ڪانفرنسون ڪوٺائيندو پيو اچي، ان سلسلي ۾ هن پنهنجي افتتاحي تقرير ۾ چيو ته: مونکي اهو تصور به نه هو ته ست سال اڳ مون جيڪو ٻوٽو پوکيو هو، اهو ايترو ميويدار وڻ بڻجي ويندو ۽ ان جون شاخون سڄي ملڪ ۾ پکڙجي وينديون، هن وڌيڪ چيو ته : ”هن سال اسان ڪانفرنس کي شايان شان ڪرڻ جي لاءِ خاص ڪوششون ورتيون آهن.“
اتي اها خبر پئي ته هن سال نومبر ۾آرٽس ڪائونسل پاران ڪلچر کاتي جي سهڪار سان هڪ ٽن ڏينهن جو ”سنڌي لٽرري فيسٽول“ پڻ ڪوٺايو پيو وڃي، جنهن لاءِ تياريون جاري آهن.
آرٽس ڪائونسل پاران جنهن نموني هر سال باقاعدگيءَ سان عالمي اردو ڪانفرنس ڪوٺائي وڃي ٿي، اهو هاڻ اردو ادب ۽ ٻوليءَ جي حوالي سان ملڪ جو اهم ايونٽ بنجي ويو آهي. جنهن ۾ گهڻو ڪري اردو جو هر اديب شرڪت ڪندو آهي ۽ ادب سان دلچسپي رکندڙ هر فرد ڪوشش ڪندو آهي ته ان ڪانفرنس ۾ ضرور شرڪت ڪري، ڇاڪاڻ ته ڪراچي جهڙي دهشتگرديءَ جي دونهاٽيل شهر ۾ اها ڪانفرنس زندگيءَ جي علامت ۽ دهشتگرد قوتن کي اها للڪار هوندي آهي ته هو هن شهر جي ماڻهن کي وقتي طرح يرغمال ته ڪري سگهن ٿا، پر سندن ذهنن ۽ ضميرن تي پهرا نٿا ويهاري سگهن.
هيڏي وڏي عالمي ڪانفرنس ڏسي مونکي پنهنجو سنڌي ادب ۽ ادارا ياد آيا، جن کي پڻ هر سال سرڪار طرفان ڪروڙن جي تعداد ۾ فنڊنگ ٿئي ٿي، پر هنن جي ڪريڊٽ تي اڃا تائين ايڏي وڏي ۽ هر سال باقاعدگي سان ٿيندڙ ڪنهن اهڙي ادبي ڪانفرنس جو ڪريڊٽ ڪونهي، ان جو هڪ سبب اهو به ٿي سگهي ٿو ته اهڙن ادارن ۾ اڪثر سفارشي ۽ رٽائرڊ ڪامورا مقرر ڪيا وڃن ٿا. جن جون ترجيحون ٻيون هُجن ٿيون، سنڌ جا جيڪي به ادارا آهن، انهن کي گذريل ڏهن سالن ۾ ملندڙ بجيٽ جو ڪاٿو ڪبو ته اهو ڏهن اربن روپين کان به وڌيڪ آهي، پر اُنهن جي ڪارڪردگيءَ جو جائزو وٺبو ته ڪَن هڻڻ کان سواءِ ڪا واٽ ئي نه هوندي.
سنڌي ٻولي ۽ ادب جي ترقي ۽ واڌاري لاءِ جڙيل انهن ادارن ۾ پنهنجا نوازي، اقربا پروري، ڪرپشن، غير معياري، غير واسطيدار ڪمن جا انبار ملندا، پر نه ملندو ته اهو ڪم، جيڪو انهن کي ڪرڻون هوندو آهي، جي اهي ادارا ڪتاب ڇپرائين ٿا ته انهن جو معيار سوال طلب آهي، جي انسائيڪلوپيڊياز ڇپرائين ٿا ته اهي به اڻ پوريون ۽ غير معياري جيڪي ادارا رسالا ۽ مخزنون شايع ڪن ٿا ته انهن ۾ پڙهڻ جهڙي ڪا به سُٺي شئي نٿي هجي، جي ايوارڊس ڏنا وڃن ٿا ته اهي به ذاتي پسند ۽ ناپسند جي بنياد تي. انهن جي باري ۾ جي ڪُڇجي ٿو ته ڪُڇڻ واري تي گارين جي ناڙي. ان جو واحد سبب اهو آهي ته انهن ادارن ۾ سفارشي همراهه ڀرتي ڪيل آهن.
تازو شڪاگو ۾ سانا پاران ٿيل ڪانفرنس ۾ سنڌ جي تعليم واري سيڪريٽري ڊاڪٽر فضل الله پيچوهي اها ڳالهه چئي ته ”پ پ پ جي چيئرمين بلاول ڀُٽي زرداريءَ ان ڳالهه جي هدايت ڪئي آهي ته سنڌ جي تعليم کاتي مان سفارشي ڪلچر تحت مقرريون ختم ڪري، بند پيل اسڪول کوليا وڃن ۽ سنڌ حڪومت چيئرمين بلاول ڀُٽي زرداري جي ان حڪم تي عمل ڪري رهي آهي “ موقعي جو فائدو وٺي آئون جناب بلاول ڀُٽي زرداريءَ کي اها اپيل ڪندس ته هو سنڌ جي تباهه ٿيل ادبي ادارن جو جلد نوٽس وٺي، انهن ادارن ۾ ويٺل رٽائرڊ ۽ ڪم ڪار کان وانجهيل مَڙهن ڪامورن کي هٽائي، پاڻ جهڙن ئي نوجوان ۽ بي داغ ماڻهن کي انهن جا سربراهه مقرر ڪري ۽ ان سان گڏ انهن ادارن کي گذريل ڏهن سالن ۾ جيڪا بجيٽ ڏني ويئي آهي ۽ ان بجيٽ ۾ جيڪا ڪرپشن ٿي آهي. ان جي به بي ريا جانچ ڪرائي، جيئن ايندڙ وقت ۾ انهن ادارن جي ڪارڪردگي سڌاري سگهجي.
عالمي اردو ڪانفرنس جيان سنڌ ۾ هر سال اهڙي ڪنهن به ”عالمي سنڌي ڪانفرنس“ جي روايت ڪونهي، ۽ جڏهن انهن ادارن جي ڪارڪردگي سڌرندي ۽ انهن ۾ نئون رت ۽ جوان جذبن وارا همراهه ايندا ته پوءِ انهن ادارن کان اها توقع ڪري سگهبي ته هو به هر سال ”عالمي سنڌي ڪانفرنس“ ڪوٺائين.