مـھاڳ
مـھاڳ
انسان کي قادر ڪائنات جو حڪمران بڻايو آ، اهي سڀ احساس صرف انسان سهيڙي ميڙي، ريڙهي ٿو، جنهن جو ڪوئي جواب ڪونهي حساب ڪونهي، ڪتاب ڪونهي، ان ڪري ته انسان ۾ ٻه روپ آهن، هڪ شعور ٻيو لاشعور، لاشعور پنهنجي منزل ماڻي ان ڪري ته ان مٿان ڪو قانون مڙهيل نه آهي، لاشعور کي جاٿي وڃڻو آهي، اُت وڃي ٿو، شعور لاءِ پابنديون آهن، نهس ۽ سعاد، منحوس ۽ مقدس ان ڪري شعور مٿان اهي پابنديون مڙهيل آهن، هن مهل تائين به پابنديون مڙهيل آهن، جن جو اڃان ڪو به دنگ نه ٿيو آهي، باقي لاشعور تي ڪا به پابندي ڪونهي، ان کي جاٿي وڃڻو آ اُت ويو، ان ڪري انساني ذهن ۾ ڪڏهن ڀَئه، ڀٽڪار، تڙپ جو تاثر، اوسر ٿو کائي، ان لاءِ ته لاشعور ان هيبتناڪ ڳالهين تائين پهچي ٿو، انساني ذهن جي تمام وڏي والار آهي، جنهن جو دنگ دڙو ڪائنات وانگي آهي، ڪائنات کي به انساني ذهن لهندو، جڏهن ترقي ڪري لاشعور معياري ناهي شعور معياري آهي، اهو تحقيق ڪري پوءِ ٿو اظهار ڪري ڇو جو اڃان ته انسان جو شعور هن گولي جي قانون قدرت کي نٿو ظاهر ڪري، هن گولي جو قانون قدرت، ڇلانگ سان آهي، جيئن پاڻي مٿان ڪرندو آهي، ته ڇڻ ڇڻ ڪندو آهي، گاج ٽڪاءُ ڏيندي آ، وسڪار جو ٽمڪو ٿيندو آهي، ان ڪري انسان به اهڙو ڪم ڪيو، جيئن وڄت يا ڳائڪيءَ ۾ ٺُمڪو يا ماترو يا ٻولي ۾ اکر لفظ جملو اها سُر جي دنيا يا سائنس جي دنيا ۾ بجلي يا ائٽم موتين جي قطار وانگي استعمال ٿيندا آهن، اهڙيون سائنسي ڪافي شيون آهن، مثال ٿو ڏجي ته هن گولي قانون قدرت جي مطابق سوچ ويچار آ باقي لاشعور فلڪ تي به هلندو ٿو وتي، ان ۾ بليڪ هول جيڪي گولن کي ڳِڙڪائن ٿا، اهي به آواز لاشعور ۾ اچن ٿا، پر رڳو بليڪ هول نه آهن پر شمسي نظام هڪڙا ٺهن ٿا ته ٻيا ڊهن ٿا. شمسي نظام جُڙي ٿو ته يا ڪنهن وڏي گولي ۾ ڌماڪو ٿو ٿئي، جنهن ۾ باهه وارو گولو شمس بڻجي ٿو پوي. باقي ننڍا گولا گرهه ۽ اپ گرهه ٿا ٿي پون. ۽ پوءِ اهي پنهنجي جاءِ وٺندا ٿا رهن، ۽ ڊهڻ لاءِ ايئن آ ته شمس بليڪ هول ۾ تبديل ٿو ٿي وڃي، پنهنجو مهور ڇڏي ٿو ڏي، ته انهن جا گرهه ۽ اپ گرهه به مهورت ۾ نٿا بيهي سگهن، ۽ هر اُبتو سُبتو ڦرندو پنهنجي نموني سان ٿو هليو وڃي ۽ بليڪ هول نانگ وانگي ننڍو وڏو گولو ڳِڙڪائيندو ٿو وڃي. جڏهن ان وٽ توانائي پوري ٿئي ٿي ته اهو وري توانائي بحال ٿو ڪري ته پنهنجو ميدان ٿو ٺاهي ۽ پنهنجي مهور ۾ بيهي ڦرڻ ٿو شروع ڪري ۽ رولو گولا به رُلندا ايندا ٿا رهن وري اهو شمسي نظام ٿو ٺهي وڃي، ان حال کي لاشعور پهچي ٿو، ان جي هلچل وارا ذرڙا ڪافي ڪائنات جا حصا والارين ٿا، ۽ محسوس ٿا ڪن، ان لاءِ ته هن گولي يا زمين تي به اهڙا نمونا ٿا هلن جيڪي هڪ جي زندگي ۽ ٻئي جو موت پوءِ ان ۾ اٽڪل هجي يا ڏاڍ ڇو جو اٽڪل به ڏاڍ جو حصو آهي، جيئن عام چيو ويندو آ ته دعا ۽ دغا ۾ صرف نقطي جو فرق آ، ان ڪري اهڙو معاملو آ جي ڏسجي ته ڪجهه شمسي نظامن جي گڏجڻ سان ڪهڪشان ٿي چئجي، وري ڪجهه ڪهڪشائون گڏجن ٿيون ته سا نديءَ ٿي چئجي، اسان وٽ جيڪا ندي آ ان کي مسلمان حضرت نوحع جي ٻيڙيءَ جو گس چوندا آهن، ۽ هندو کِيرَ چوندا آهن، ٻنهي دين، ڌرمن ۾ ڳالهه ساڳئي آهي، ته هي گولو ٻڏي ويو هو، پوءِ حضرت نوحع جانور ۽ انسان کڻي ٻيڙيءَ تي ويو هو، اهو گس آهي ۽ هندو ڌرم ۾ شِوَ سوئر ٿي ان جي ڏندن سان گولي کي چڪ هڻي ٻاهر ڪڍيو هو، پر ان ۾ کِيرَ جو ڪو دخل نه آهي انهن جو چوڻ آ ته کِيرَ مهاڪالي جو گوهو لڳل آ سائنسدان چون ٿا ته نديءَ آهي، جيڪا هن مهل تائين بيٺل آهي ڳالهيون ڪرڻ صرف ان لاءِ هن ته شعور ۽ لاشعور ڇا ٿا ڪن ان لاءِ ته هن مهل ڄڻ پٿر جو دور آ اهڙي سماج شعور کي اهڙو سماج شعور کي وڌڻ نٿو ڏي شعور ۽ لاشعور کان پوئتي بيٺو آ ۽ ڪائنات جي تحقيق لاءِ هي گولو سفا ننڍڙو آ پر پوءِ به جيڪڏهن شعور کي آزاد ڪن ته ڪم ته چُري پوندو ڪجهه ته خبر پوندي ته ڇا وهي واپري ٿو لاشعور ۾ ته صرف هيبت ئي هيبت آ ڇو جو ان جي تحقيق ناهي اڃان پٽڪو سُر ۽ سائنس جو ختم نه ٿيو آ ان ڪري جو شعور وارو انسان ئي آهي، اهو انسان ئي آهي جو ڪڏهن آدم ۽ جنت جي صورت ۾ ورهائجي ٿو وڃي ته ڪڏهن پٿر جي دور ۾ ورهائجي ٿو وڃي ڪڏهن مذهب ۾ ته ڪڏهن سائنس ۾ ڪڏهن نواڻ ۾ ته ڪڏهن پراڻ ۾ ڪڏهن جدت ۾ ته ڪڏهن قدامت ۾ ڪڏهن لات منات هنبل عضى ۾ ته ڪڏهن برهما وشنو، شو ۾ ڪڏهن زبور توريت انجيل فرقان ۾ ته ڪڏهن رغويد اٿرويد يجرويد سام ويد ڪڏهن حقيقت شريعت طريقت معرفت ۾ ته ڪڏهن گائڪ نائڪ گندرپ ۽ پنڊ ۾ ته ڪڏهن ناسوت هاهوت باهوت ملڪوت جبروت لاهوت ۾ ته ڪڏهن خرج ريخب گندم مندم پنچم ديوت نخاد ۾ ته ڪڏهن بيت المقدس ۾ ته ڪڏهن سومناٿ مندر ۾ ڪڏهن زهران زحل شمس قمر مريخ عطارد مشتري ۾ ڪڏهن خدا پرستي ۾ ته ڪڏهن بُت پرستي ۾ آهي الله جو سڀ مظهر انسان ئي ڇو جو انسانُ انسانَ نگهبان آ انسان خاص، احساس، قياص، انسان آ، چاس، حواس، لباس آ، انسان باس، پياس، چڪاس آ انسان حيراس، ناس، خلوص آ، انسان ناقص، محسوس، ڪنجوس آ، انسان مخلص، تقدس، نرس آ، انسان چوڪس، پارس، غنئوث آ، انسان ڇُڳ، وڳ، اڳ آ، انسان جوڳ روڳ، سوڳ آ، انسان ڀوڳ، چوڳ، ويڳ آ، انسان ماڳ، ڀاڳ، راڳ آ، انسان ڏُهاڳ، مُهاڳ، سُجاڳ آ، انسان هُڳاءِ پرچاءَ، ساءَ آ، انسان واءُ، هاءُ، نياءَ آ، انسان داءَ، ڊاءَ، پڙلاءُ آ، انسان چتاءَ، مهڪاءَ، مُرجهاءَ آ، انسان ورجاءَ، اُچاءَ، شجاع آ، انسان امانت، رفاقت، ديانت آ، انسان دريافت، عدالت، ڪفايت آ، انسان قدامت، چاهت، شفاعت آ، انسان سخاوت، مشابت اوليت آ، انسان مُدت، حڪمت، نوعيت آ، انسان عنايت، راحت، محبت آ، انسان محتات اسبات، سانت آ، انسان مات، بات، سات آ، انسان وڙ، دڙ، جڙ آ، انسان الڙ، وڪڙ، جڪڙ آ، انسان کوڙ، گوڙ، گجگوڙ آ، انسان اوجهڙ، ويجهڙ، ٻيجهڙ آ، انسان موڙ، چوڙ، ڀلوڙ آ، انسان لاڙ، پاڙ، ڀاڙ آ، انسان ايندڙ، ويندڙ، ٿيندڙ آ، انسان چوندڙ، چڙندڙ، سُرندڙ آ، انسان لڪاءَ، ڦهلاءَ هُڳاءَ آ، انسان پرچاءَ، دهڪاءَ، سرچاءَ آ، انسان ورچاءَ، سماع، اُچاءَ آ، انسان هول، ٻول، پول آ، انسان ڪامل، ڪائل، شامل آ، انسان جمل، جميل، اجمل آ، انسان سوال، اقبال، جنجال آ، انسان ميهال، بحال، ڪمال آ، انسان سچل، مُڪل، عقل آ، انسان ڏات، مات، سوغات آ، انسان جرئيت، حڪمت، نوعيت آ، انسان حسرت، شفقت، شجاعت آ، انسان عدالت، سخاوت، بلاغت آ، انسان بشارت، عبرت، قدرت آ، انسان مُهلت، مسقط، غفلت آ، انسان عدت، عقيدت، برڪت آ، انسان محبت، نعمت، دولت آ، انسان راحت، عدت، اُلفت آ، انسان لذت، جدت، مثبت آ، انسان سعادت، سخاوت، سراخت آ، انسان وضاحت، عبادت، سخاوت آ، انسان فراخت، وضاحت، ورهاست آ، انسان سلامت، عنايت، چاهت آ، انسان سوچ، سچ، مچ آ، انسان پيچ، اوچ، سرويچ آ، انسان آڌر، چادر، بهتر آ، انسان ساگر، مظهر، منظر آ، انسان هوش، جوش، نوش آ، انسان توش، جوش، سرويش آ، انسان تپش، رونش، پرورش آ، انسان ڪشش، سوزش، گردش آ، انسان جوتش، خاموش، درويش آ، انسان سود، سعد، مسعود آ، انسان ساجد، ماجد، واجد آ، انسان احد، جديد، رجيد آ، انسان پاهه، گُمراهه، ٺاهه آ، انسان گروهه، موهه، لوهه آ، انسان ورهه، ڪرهه، جرهه آ، انسان ٽهڪ، ٻهڪ، چهڪ آ، انسان شڪ، ڌڪ، مهڪ آ، انسان ڪوڪ، ڦوڪ، سلوڪ آ، انسان شلڪ، خُلق، فلڪ آ، انسان نازڪ، حازڪ، عاشق آ، انسان اُمنگهه، رنگ، جهنگ آ، انسان اعزاز، غراز، لحاظ آ، انسان راز، جواز، دراز آ، انسان همراز، اعزاز، ناز آ، انسان ايلاز، جلدباز، انداز آ، انسان محاذ، پاڪيز، مجاز آ، انسان تميز، فيض، مرڪز آ، انسان، معزز، محزز، حز آ، انسان ناٺ، ماٺٺ آ، انسان عدد، نقد، درد آ، انسان وجد، ابجد، امجد آ، انسان داد، سواد، اقداد آ، انسان مدد، نقد، فاز آ، انسان عام، علم، خُلم آ، انسان غم، ابهم، وهم آ، انسان ميم، مقيم، عظيم آ، انسان پريم، ڀيم، نسيم آ، انسان آب، تاب، عذاب آ، انسان نصاب، حساب، ڪتاب آ، انسان حبيب، نقيب، ترڪيب آ، انسان محبوب، منصوب، محقوب آ، انسان قلب، طلب، مطلب آ، انسان نازڪ، سالڪ، خُلق آ، انسان پياڪ، جهيڙاڪ، ڊوڙاڪ آ، انسان لڪ، ڏُک، سُک آ، انسان مُک، ڪک، شک آ، انسان ساک، وائک، باک آ، انسان سود، وجود، ضد آ، انسان عهد، تند، فهد آ، انسان فرد، ورد، سرد آ، انسان نرم، تبسم، صنم آ، انسان ازم، خُلم، وهم آ، انسان گُلاب، دولاب، شاداب آ، انسان شهاب، آداب، ناياب آ، انسان خواب، حجاب، نقاب آ، انسان لاڏ، موڏ، گڏ آ، انسان لُقمان، بلمان، فرقان آ، انسان ارسلان، ايمان، مئخان آ، انسان مسلمان، امڪان، گُمان آ، انسان شُڪران، ارمان، مان آ، انسان آن، ڪان، پريشان آ، انسان حيران، دهمان، قربان آ، انسان آذان، باغبان، دربان آ، انسان جولان، مهربان، داستان آ، انسان ارڪان، غرقان، احسان آ، انسان اسرار، سُڪار، آثار آ، انسان معيار، بار، سالار آ، انسان بهار، اعتبار، ڪردار آ، انسان مددگار، بُردبار، ڀليڪار آ، انسان انڪار، مينار، بيدار آ، انسان حقدار، يادگار، آچار آ، انسان واٽ، لاٽ، اوساٽ آ، انسان ٻاٽ، چماٽ، اڻاٺ آ، انسان جرڪاٺ، ڄلاٺ، واٽ آ، انسان ڪوٽ، ڳوٺ، سلوٺ آ، انسان نکٽ، گهوگهٽ، جُهرمٽ آ، انسان ڇيهه، ڏيهه، ٻيهه آ، انسان آڙاهه، ساراهه، ڳاهه آ، انسان بادشاهه، شهنشاهه، هر راهه آ، انسان ڪڙڪ، دڪ، فلڪ آ، انسان بيباڪ، اتفاق، اخلاق آ، انسان استراڪ، اشتقاق، آفاق آ، انسان گراهڪ، چالاڪ، بلاڪ آ، انسان ريچڪ، فائق، عاشق آ، انسان ڌُڪ، سُلوڪ، لُڙڪ آ، انسان حرف، حدف، شرف آ، انسان خلاف، غلاف، طواف آ، انسان شفاف، اوتصاف، اوڪاف آ، انسان لطيف، حليف، رديف آ، انسان حاسد، عقلمند، مرُشد آ، ان سڀن حقيقتن جي باوجود ذات، پات، طبقات جي وجود جي ڪري شعور وڃائجي ٿو وڃي، انسان کان انسان جي نفرت انسان لاءِ وڏي رُڪاوٽ آ، ان کي اڃان هن گولي تي وڏو وقت لڳندو، ڇو جو جيتري آدمشماري آ، ان جو 1% به آزاد نه آهي ۽ جيڪڏهن ڪجهه % وڌيڪ آهن، ته اهي ڇُڙواڳي جو شڪار آهن، آزادي ۽ ڇڙواڳي ۾ فرق آهي ذات، پات ۽ طبقات انساني شعور لاءِ تمام وڏو مرض آ، جنهن جي دوا جو اڃان وجود نظر نٿو اچي، صرف اميد ٿا رکون، ڇو جو انسان جڏهن سُر ۽ سائنس جي دنيا ۾ وجود ٿو رکي ته ان کان پوءِ ان کي سمجهڻ ڏُکيو ٿو لڳي، اوڏانهن سُرڻ ڏُکيو ٿو لڳي، اوڏانهن چُرڻ ڏُکيو ٿو لڳي، اوڏانهن سينگارڻ ڏُکيو ٿو لڳي، اوڏانهن اُچارڻ ڏُکيو ٿو لڳي، اوڏانهن ويچارڻ ڏُکيو ٿو لڳي، اوڏانهن والارڻ ڏُکيو ٿو لڳي، اوڏانهن پچارڻ ڏُکيو ٿو لڳي، اوڏانهن سارڻ ڏُکيو ٿو لڳي، اوڏانهن کلڻ ڏُکيو ٿو لڳي، اوڏانهن ملڻ ڏُکيو ٿو لڳي، اوڏانهن ساهه سلڻ ڏُکيو ٿو لڳي، اوڏانهن اُڻ تُڻ ڪرڻ ڏُکيو ٿو لڳي، اوڏانهن ورڻ ڏُکيو ٿو لڳي، اوڏانهن هيرڻ ڏُکيو ٿو لڳي، اوڏانهن انتها کي کولڻ ڏُکيو ٿو لڳي، اوڏانهن ڏسڻ ڏُکيو ٿو لڳي، ان ڳالهين جي باوجود جڏهن تخليق تي سوچڻو ٿو پوي ته عقل ڪم نٿو ڪري سوچ ڪم نٿي ڪري، سمجهه ڪم نٿي ڪري، تجربو ڪم نٿو ڪري، خواب ڪم نٿو ڪري، خيال ڪم نٿو ڪري، اوزار ڪم نٿو ڪري، ڪردار ڪم نٿو ڪري، وجود ڪم نٿو ڪري، اسرار ڪم نٿو ڪري، وهنوار ڪم نٿو ڪري، سُجود ڪم نٿو ڪري، ان تي سائنسدانن ڪم ڪيو آ ۽ ڪجهه خيال محسوس ڪيو اٿئون ته ڪوئي وڏو گولو آهي، جيڪو گيس جي ڪري ڌماڪو ٿيو. جنهن ۾ ڪائنات وجود ۾ آئي ته ان تي سوال ٿو نڪري ته تخليق کان پهريون تنها ڪهڙو وجود هو، اهوئي ته اتفاق سمجهڻ کان پري آ، ٻڌڻ کان پري آ، رُسڻ کان پري آ، پرچڻ کان پري آ، وڃڻ کان پري آ، پهچڻ کان پري آ، ڏسڻ کان پري آ، جيڪڏهن ڪجهه ٻڌجي ٿو ته تمام لفظ هلڪو ٿو لڳي، اهو خيال هلڪو ٿو لڳي، اهو ڪمال هلڪو ٿو لڳي ۽ زوال هلڪو ٿو لڳي، ان ڪري جيڪڏهن هڪ گولو ڦاٽو ته باقي خلا ۾ ڇا هيو، تخليق جي طور يا تخليق کان اڳ جيڪي ڪجهه هيو سواءِ انومان جي ٻيو ڪجهه نٿو سوچي سگهجي. ان ڪري ته اها اڃان به مٿانهين ڳالهه آهي، هن مهل به ان کي چئي ٿو سگهجي ته هڪڙا گولا ڊهن ٿا، ته ٻيا ٺهن ٿا. ۽ جيڪي ڌماڪا روز بروز شروع آهن، جن کي اڃان انسان سمجهي نه سگهيو آهي. وجود آهي نظام جو ته شمسي نظام ڇاهي ۽ زميني نظام ڇاهي جيڪڏهن تخليق ۾ ڪجهه اچي ٿو، ته ندي هڪ ناهي، جيڪڏهن هڪ شمسي نظام جي آ ته ٻي ڪا ٻئي نظام جي به ٿي سگهي ٿي. جنهن ۾ اهو سوچي سگهجي ٿو ته زميني نظام ۽ اهو به ٿي سگهي ٿو. ته اڃان ڪي ٻيا ڪيترا نظام هجن جن جا اڪثر نانءُ به نٿا اچن، ايترو ته سوچي سگهياسين ته شمسي نظام کي زمينن جو ڌڻ آ، پر زميني نظام کي شمسن جو ڌڻ آ جو ان ۾ زمين حڪومت ٿي ڪري سجن جي خبر نٿي پوي ته اُتي الائي ڪيئن وجود ٿا وٺن ۽ اهو وجود الڳ آ، باقي تخليق کي توري تڪي نٿو سگهجي تخليق کان اڳ جي رپورٽ ڪا به نه آهي جو ان تي لکي سگهجي ها، تخليق به اڃان هن گولي جي مطابق ٿي سمجهي وڃي، جي اڳي لکي آيا آهيون ته هر شيء ڇلانگ ڏي ٿي، پوءِ سَلَو هجي انڊو هجي، ٻوٽو هجي، ان ڪري گولي جي ڳالهه تي سوچجي ٿو، ته تخليق به ڇلانگ سان وجود ۾ آئي ۽ هن مهل تائين سائنس ۽ سُر ۾ به اهي ئي ڳالهيون آهن ته هر شيء ڇلانگ ٿي ڏي ان ڪري تحقيق ۾ به درست ٿي ٿئي اڃان ايتري تائين انسان پهچي سگهيو آ، باقي آ وقت، ته وقت تخليق مهل ڪهڙي روپ ۾ هيو ۽ تخليق کانپوءِ ڪهڙي روپ ۾ آ، پهريون انسان ته آڪسيجن کي نه سمجهندو هو، ٻيا گيس ته لڪيل آهن، پر آڪسيجن ظاهر، هن مهل تائين جيڪي جانور پاڻي کان ٻاهر هيا، سي ساهه ٿا کڻن انهن کي آڪيسجن چيو ويندو آ، کائيندڙ جيڪي پاڻي وارا جانور آهن انهن کي انسان نه سمجهندو هيو. ته اهي آڪسيجن ڪم آڻن ٿا يا نه پهرين انسان اهو نه سمجهيو هو ته پاڻي ۾ به آڪسيجن آهي، هاڻي اها تحقيق ٿي آ، ته آڪسيجن کانسواءِ ڪو به جاندار زنده نٿو رهي سگهي، ان ڪري هر هڪ وقت جي تقاضا الڳ الڳ آ، هن مهل ڪاٿي ڪاٿي ان ڪري اهڙي آڪسيجن وانگي وقت به اهڙي شيءِ آ، جو هن مهل ڪاٿي آهي ڪاٿي ناهي ڪاٿي ٿورڙو آ ڪاٿي گهڻو آ ڪاٿي لڪيل آ ڪاٿي ظاهر آ، پر آهي جاٿي ڪاٿي باقي تخليق کان اڳ وقت جو ڪاٿو ڪنهن به نه لڳايو هو، ان ڪري اهو زمانو تمام پراڻو ۽ انسان اڃان ان منزل تي نه پهچي سگهيو آ، منزل جو ڪاٿو صرف هن شمسي نظام تي لڳايو ٿو وڃي ۽ خلا تي ڇو جو نٿو لڳائي سگهجي، ان ڪري ته خلا ٿورڙي نه آ، جو ان کي سمجهي سگهجي انسان خلا جي ذريعي ذري يا پرزي تي ٿو پهچي، رڳو اهو محسوس ڪري سگهيو آ، ته خلا به ڪا شئ آهي، ۽ ان جو به ڪو روپ آهي، وقت ڦيري سان ٿو چئجي، جيڪڏهن ڏسجي ته ڦيرو رڳو گولي تي آهي جيڪڏهن گولو ٿو ڦري ته شمسي نظام به ٿو ڦري ته ڪهڪشان به ٿي ڦري، ته ندي ٿي ڦري، پر هر ڪنهن جي ڦيري جو وجود الڳ الڳ آ، ان ڪري زميني نظام جو اڃان ڦيرو ٻيو روپ ٿو رکي، پر هر ڪنهن جو پنهنجو وقت آ، ان ۾ لکين، ڪروڙن، اربين سالن جيترو هڪ ڦيرو هوندو، جنهن کي هِت ڏينهن ٿو چئجي، ته انسان جي زندگي هن گولي تي 100 سال کان گهٽ آ، ان لاءِ ته ايتري تحقيق ڏُکي آ. باقي انسان پنهنجي نجات لاءِ پٿر جي دور کان وٺي هن مهل تائين پئي جتن ڪيا آهن، پر ڪجهه نٿي سگهيو آ، هر ڪنهن قلم ڪار پنهنجي حساب سان ڪوشش ڪئي آ، پر ٿيو ڪجهه به نه آهي، ان ڪري جو پهريون عورت کي حڪمراني هُئي، ان کان پوءِ مرد کي حڪمراني آئي ۽ مرد قانون ٺاهايو مرد احترام عورت جو ڪيو پر هوريان هوريان ويو پنهنجي فائدي ۾، آخر عورت جا سڀ حقوق ختم ڪندو ويو، تان جو عورت کي ڄمڻ سان مارڻ شروع ڪيائين، چيو ٿو وڃي ته پٿر جو دور اشتراقيت جو دور هيو، پر ايئن محسوس نٿو ٿئي، باقي اهو محسوس ٿئي ٿو ته عورت جو احترام ڪيو ويندو هو، باقي شعور کان پوءِ اهو محسوس ٿو ٿئي ته مزدڪ ۽ ڪباد جو دور انساني حقوق لاءِ دنيا جي پهرين پيڙهه هئي، ان ۾ اشتراقيت جا آثار محسوس ٿين ٿا، مزدڪ پنهنجي قانون ۾ عورت کي آزاد ڪيو، ان ڪري ته عورت جا حقوق مردن ختم ڪري ڇڏيا هيا، ته مزدڪ وڌيڪ حقوق ڏيڻ جي ڪوشش ڪئي ۽ ڪيائين ۽ ڪباد دور ۾ حڪومت ڦُري ويو، ڪباد جي دور ۾ ڏُڪر پيو، جنهن جي ڪري مزدڪ جي هٿ ۾ حڪومت اچي وئي، پر عورت جي وڌيڪ آزادي جي ڪري ڪباد وري قابض ٿي ويو، ڇو جو عورتن تي جهيڙا شروع ٿي ويا، ان ڪري ته عورت کي مڪمل آزادي ڏئي ڇڏيائين، جيڪا ڇُڙواڳي جو نمونو اختيار ڪري وئي، تمام عورتن تي جهيڙا شروع ٿي ويا، جو مزدڪ جي ناڪامي ٿي، جنهن جو فائدو ڪباد کي ٿيو ۽ وري حڪومت تي قبضو ڪري ويو، وري اسلامي حڪومت جو روپ شروع ٿيو، تمام ڪامياب ٿي وئي، پر ان ۾ اشتراقيت هئي، اها به ٿورو وقت هلي، پوءِ هلي نه سگهي ۽ ان ۾ به شهنشاهيت تبديل ٿي وئي، اهو رُڳو وڃي لکت رهي لفظن جي، حد تائين جو اڄ تائين، چيو ٿو وڃي ته هڪ مساوات ۽ ٻيو سوا سوا، عربن ۾ چيو ويندو آ، ۽ انهن جو باقائدي تڪيو ڪلام آ ته انت سوا سوا يا باقي عمل ڪجهه به نه آهي، جڏهن اهو عمل ٿئي وري مارڪس جو قانون به سامهون آيو، جنهن ۾ اشتراقيت اچي وئي، انقلاب به آيو، ناڪام ويو، هوميونظم ان تي سرسي ڪري ويو، ڪميونظم نٿي سگهيو، ان ڪري جو جمهوريت، ان ۾ جمهوريت کان اڳتي هليو وڃجي ٿو، اصل جمهوريت آهي، جيڪو به ان تي عمل نه ڪندو، ان جي ڪاميابي ڏُکي آ، اصلي هوميونظم پنهنجي رڳو جمهوريت تي قبضو ڪيون ويٺو آ، ڪميونظم ۾ جمهوريت کان اڳتي ٿو وڃجي، اهو وڏو ڏوهه آهي، ان ۾ جيڪڏهن سيڪيولرزم هجي به جمهوريت لازمي آ، سوشلزم هجي به جمهوريت لازمي آ، ڪميونظم هجي به جمهوريت لازم آ، جمهوريت ۾ اها سٺائي آ، جو سال ۾ ٻئي ٽين يا پنجين سال ۾ جيڪا به چونڊ ٿئي ٿي، اها چونڊ سچائي ظاهر ٿي ڪري، ته اهو ماڻهو ڪوڙ يا ٺڳي نٿو ڪري سگهي، ان ڪري ته جيڪڏهن ڪوڙ يا ٺڳي ڪندو، ته ان قدر ۾ رهي نه سگهندو، اهڙي عمل رهڻ لاءِ جيڪڏهن سچو هوندو ته بهتر هوندو، جيڪڏهن ڪوڙو هوندو، ته ڪوڙو رهندو، پر جي پوءِ هن عمل ۾ جيڪو هڪ دفعو چونڊجي ٿو وڃي، اهو پيو ساڳوئي رهندو تا حيات صدر اهو آ، ڪميونظم جي ناڪامي انسان اهڙو جانور آ، جو جيڪڏهن هڪ سال حڪومت يا وزارت ملندس، ته اهو پنهنجو حق سمجهندو آ، وزارت نه پر جيڪڏهن ٿوري به ڪنهن کي عزت ڏني ٿي وڃي، ته اهو عزت وارو ٿو ٿي وڃي، ۽ اهو پنهنجي عزت حق ٿو سمجهي، جيڪو تا حيات صدر ٿيندو، ته ان جي سوچ پهرين جهڙي نٿيندي ڀل ڪيڏو به صاف سٿرو ماڻهو هجي، جيڪڏهن اهو نڀائي ويندو ته ٻيو غلط نڪرندو، ان کي جمهوريت ئي ظاهر ڪندي، ان کي کي جمهوريت ته چئبو آ، جيڪا هر روز ياد ڏيارائي ته ڊهي به سگهان ٿو، جمهوريت اها آهي، ته سڀاڻي ڪنهن نه ڪنهن ماڻهو وٽ وڃڻو پوندو، ڇو جو انسان ئي وڏو حقدار آ، صورت، سيرت ۽ عقل جو، تمام گهڻو عنصر آ، ڇو جو عقل بي عقل، سهڻو، ڪوجهو، ڪارو، اڇو، هيڻو ڏاڍو، ڀلو، ڍلو اهي وجود ۾ آهن، پر اها ساراهه بي سُري نموني ڪئي ٿي وڃي، ان ڪري جو نااهل کي اهل ۽ اهل کي نااهل خوبصورت کي بدصورت، بدصورت کي خوبصروت، عالم کي جاهل، جاهل کي عالم، ڪمزور کي متارو، متاري کي ڪمزور، خاندان کي ڪمينو، ڪميني کي خاندان، ڏوهه کي ثواب، ثواب کي ڏوهه، پنهنجي کي پرائو، پرائي کي پنهنجو، دوست کي دشمن، دشمن کي دوست، اُبتي کي سُبتو، سُبتي کي اُبتو، حق کي نا حق، ناحق کي حق، ڏُک کي سُک، سُک کي ڏُک، عام کي خاص، خاص کي عام، جائز کي ناجائز، ناجائز کي جائز، بود کي نابود، نابود کي بود، مالڪ کي چور، چور کي مالڪ، حرام کي حلال، حلال کي حرام، رول کي راحت، راحت کي رول، انسان کي حيوان، حيوان کي انسان، انصاف کي ناانصاف، ناانصاف کي انصاف. ان اُبتي سماج کي سڌو ڪرڻ ايڏو سولو نه آهي ۽ حقيقت ۾ ته کُلي لِکي به نٿو سگهجي، پيو ٿو ساڳن لفظن کي ورائجي، ان ڪري جو اڃان به چرين جي جنت ۾ رهڻ وارا گهڻا آهن ۽ سياڻين جي جنت ۾ رهڻ وارا ٿورا آهن، ۽ انهن ۾ ڀلائڻ وارا تمام گهڻو حصو ٿا، رکن لفظن جي گهٽ وڌ ۾ ٿورو فرق آ، ته ان کي ڪي ٿا کڻي سزا ڏين، جيڪڏهن وات کولڻ جي سزا نه هجي، ته ظاهر ظهور آ، ته دفاع تي خرچ جيڏو ڪيو ٿو وڃي، ته جي معاشيات تي ڪيو وڃي، ته انسان الله جي رنگينن رنگ وانگي خوبصورت رنگن ۾ گذاري، ڪو به ڏُکيو نه هجي، حق ته حق آهي، انسان کي موقعو ملي، ان ڪري انسان هاڻي رڳو خاص ماڻهو آهن، جي اهي انساني زندگي گذارين ٿا، حقيقت ته اها ناهي جيڪڏهن انسان سڌريل هجي، ته اهي به ڏُکيا نه هجن، پر انهن کي سمجهائي ڪير هاڻي رڳو چند ماڻهو آهن، جو اهي انساني زندگي ٿا گذارن، پڙهيل هجي، يا طاقت وارو هجي، يا عقل وارو هجي، يا حسن وارو هجي، اهي خريد ڪري ويٺا پنهنجا ڪم ٿا ڪرائن خون خواري باقين کان ٿا ويٺا ڪرائن جيڪڏهن ڏٺو وڃي ته خانداني منصوبه بندي جو به صرف نالو ٿا وٺن، باقي اهي چند ماڻهو ٿا خانداني منصوبه بندي جو عمل ٿا ڪن جن کي خوش گذارڻو آ، جو انهن لاءِ ملڪيت جو مسئلو آ، باقي ٻين لاءِ ڪجهه به سوچ ۾ ناهي، اهي ڄڻ ته حيوان آهن، افسوس نه ڪجي، ته ڇا ڪجي، جو انسان، انسان جو استحصال ٿو ڪري خوام خواهه، جيڪڏهن اها بي رحمي نه ڪن ته اهي به خوش هجن ۽ باقي انسان به خوش هجن، ان چند ماڻهن کي ڪير سمجهائي، ويهي لٻاڙ اهڙي هڻندا جو حساس به اهي آهن، انسان دوست به اهي آهن، قدردان به اهي آهن، ايماندار به اهي آهن، بي ايمان، ايمان وارو سڏائي، ايمان جي آڙ ۾ بيهودا حرڪتون ڪري، انسانن کي ڏُکوئن ٿا، جيڪو ظاهر ظهور لکي به نٿو سگهجي، جي پهريون لکي آيا آهيون ته جي اتفاق هجي، محبت هجي، راحت هجي، هڪجهڙائي هجي، قدرداني هجي، مهرباني هجي، عدالت هجي، وڪالت هجي، ڪفالت هجي، چاهت هجي، جرئت هجي، معصوميت هجي، آزاد عالم هجي، ته انسان، انسان کان تنگ نه هجي، انسان سان محبت هجي، انسان، انسان جو نالو ٻڌي، ته خوش ٿئي، هاڻي ٿو اچجي گائڪي تي ته گائڪ کي به بي سُرو چئي ڇڏيو اٿئون، ڇو جو اهو به ڄڻ ڪنهن عورت لاءِ ٿو ڳائي، اصل گائڪ عبادت آ، شاعر سائنسدان آ، گائڪ ان جو ذائقو آ، شاعر قدردان آ، گائڪ ان جو ترجمان آ، شاعر جوهر آ، ته گائڪ ان جو مظهر آ، سُر ۽ لئي ڪاريگري جي دنيا جا رستا پل پل جا نرالا آهن، جئين جوهر مظهر جو جهان اڻ کٽ آ، بلڪل ايئن سُر لئي ڪاري گائڪي جو جهان الڳ آ، ڇو جو راز، رمزون، منزلون، مهاڳ، معنائون، منتائون، مُهاڏا، محبتون، ڪدورتون، قدر، قدردانيون، سُرن جي نظارن ۾ لڪيل آهن، جنهن جو آند پاند ئي ڪونهي، جو ان کي دنگ ڏئي سگهجي، هي دور سائنسي دور آ، جو فراق رهيو ئي ڪونهي، نه ڪنهن وٽ آهي، ڇو جو موبائيل جو دور آ، ڪو به پري ناهي، هن مهل پيار جا نوان نمونا آهن، جو انٽرنيٽ به دنيا گڏي ڇڏئي آهي، باقي پيار پرين انسان جو اڻ کٽ عنصرآهي، ان ۾ صورت جهڙي به هجي، پوءِ رشتي جي صورت هجي، يا دوستي جي صورت هجي، يا اعتماد جي صورت هجي، يا پيار جي صورت هجي، يا قدر جي صورت هجي، پر پيار رهندو، اسرار رهندو، انتظار رهندو، اظهار رهندو، آزار رهندو، پيار وارن سان گڏ هوندي به پري رهبو آ، باقي سُر جي ساڃاهه اڃان به وڌندي جيڪو اڳ سُر هيو، اهو هاڻي نه رهندو، ڇو جو اصليت جي صورت ظاهر ٿيندي ٿي وڃي، جيتري قدر تخليق، سُر جو سفر آ، ته تخليق آواز تي ٻڌل آ، اهو آواز اهڙو سُريلو آ، جو پيو هلي ٿو، ان آواز ۾ ڪيترا رنگ آهن، ان لاءِ اڃان ڪجهه چئي نٿو سگهجي، ۽ وري ڪائنات آ، ته ان جو پردو ايترو مضبوط آ، جو ڪنهن کي اڃان تائين جرئت ناهي باقي انسان ليئا پائي ٿو، پوءِ جيڪو اک ۽ ذهن ڪم ڪيو اٿس ۽ فلڪ ۾ جيتري قدر ڏٺو يا سمجهيو ويو آ، ته هر شئ چُري ٿي پوءِ جي زنده آهي، به چُري ٿي، ۽ مُرده آهي به چري ٿي، ڪا به شئي خاموش نه آهي، وري جمال ڏسجي ته ، جمال اهڙي شئي آهي، جو روشني به خاموش نه آهي، پئي پنهنجو ڪم ڪري ٿي، وري آ انسان، ته انسان به تحقيق ۾ لڳو پيو آ، ۽ ڳولا ۾ ڪجهه لڌو اٿئين، گهڻو ڪجهه لهڻ جي اميد ۾ آهي، بنيادي طور سُرن جا اهي عنصر آهن، باقي تفصيل ان سُر ۾ ڏنل آهن، هاڻي سُر کي ٿا ڏسئون، ته سُر ڇاهي ۽ لئي ڇاهي، سُر نارمل وزن آ، نارمل صحت آ، نارمل هلڻ چلڻ آ، جيئن بس روڊ تي هلي ته بلڪل روڊ سان هلي، اهو آ سُر، جو سڌو پنهنجي قاعدي سان هلڻ کپيس، جيڪڏهن گولو آ، ته پنهنجي مهور ۾ هلي ٿو ۽ لئي اها شئ ته بس روڊ سان ته سُر سان هلي ٿي، جيڪڏهن ان جي رفتار يا اسپيڊ لئي آهي ايتري رفتار سان هلي جو ان کي نقصان نه ٿئي جيئن اسان جي زمين گول ڦري ٿي 19 ميل في سيڪنڊ ته ان ۾ گهٽ وڌائي نه ٿي آ، لئي ته هر ڏينهن پنهنجي وقت مطابق پورو ٿي وٺي ۽ گهٽ وڌائي نه ٿيڻ کپي ۽ گهٽ وڌائي کي لئي روڪيندي آ سُر ۽ لئي لازم ملظوم هن جيئن زندگي، موت ،کلڻ، روئڻ، اٿڻ، ويهڻ، رُسڻ، پرچڻ، ٺهڻ، ڊهڻ، رات، ڏينهن، لهڻ، اُڀرڻ، ٻرڻ، وسمڻ، پوکڻ، لُڻڻ، جي ڏٺو وڃي ٿو ته سُر ۽ لئي گڏجي راند سمجهيو ويندو هو هيڏي وڏي عنصر يا آثار يا حقيقت کي جنهن کي اڄ تائين انسان گائڪي تائين محدود ڪيون بيٺو آ، حقيقت ۾ رڳو گائڪي سُر ۽ لئي نه آهي سُر ۽ لئي تخليق آهي، ڪائنات آهي ۽ هر ذرو پُرذو آهي، هر ڏُک سُک آهي، هر وجود آهي، هر وهنوار آهي، هر صورت آهي، هر ستم آهي، ۽ وري ڏٺو وڃي ته نظام شمسي ۽ نظام زميني بلڪل اهڙي طرح آهن، جيئن لاري ۽ ريل، ٻوٽو يا وڻ، ڳوٺ ۽ شهر، درياءَ ۽ سمنڊ، پر زميني نظام آهي، بلڪل پري پر تمام پري، ڇو جو اڳي ندي تي لِکي آيا آهيون، ته ندي ڪهڪشائن وارو مجموعو ان ندي جو هن زمين جي انسان صرف هڪ پاسو ڏسي سگهيو
آهي، اڃان ٻيو پاسو رهيل آهي، پر ڪائنات هڪ ندي تي ٻڌل نه آهي، ڪائنات ۾ ڪيتريون نديون آهن، جن جو شمار ئي ناهي، جيئن هن زمين تي سمنڊ ۾ هر ڪنهن علائقي جو پنهنجو پنهنجو نمونو هوندو آهي، هر جيت جا پنهنجا پنهنجا رنگ ڍنگ هوندا آهن، هر ڪنهن علائقي جا نرالا رنگ روپ آهن، ٻاڦ، عنصر، هوائون، علائقي مطابق هونديون آهن، ان ڪري خلائي نديون الڳ الڳ آهن، هر ڪنهن جو عنصر پنهنجو پنهنجو آهي، هر ڪنهن جو تصور پنهنجو پنهنجو آهي، هر ڪنهن جو مهور پنهنجو پنهنجو آهي، هر ڪنهن جو نظام پنهنجو پنهنجو آهي، هر ڪنهن جي مخلوق جو نمونو پنهنجو پنهنجو آهي، اڃان به ڪي ٻيا نمونا ٿي سگهن ٿا. هن مهل جي انسان اهو محسوس ڪيو آهي، ته مخلوق آهي، آهي ته گهڻو ڪجهه، پر ان ۾ وقت لڳندو پوءِ جيترو به لڳي. باقي هي سماج کي صرف ۽ صرف بيمار ٿو چيو وڃي يا چئي ٿو سگهجي.
پيار ڪيان ٿو پنهنجي مٽيءَ سان، هن گولي تي ڪو غير نه آهي،
ڪــائـي خــلا خــالــي نـاهي صفا هتڙي ڪنهن جو به پير نه آهي،
پـيـار ڀــريــــل آ هـــر پـــهـلـو ۾ هِـت ســان هُـت جـو ويـر نـه آهـي.
”ڀائو“ محمد اسماعيل سيلرو