باب ستون : اصلاح معاشره
معاشري جي اصلاح لاءِ چند حدود قيود؛
جڏهن کان انسانن جي بهبود ۾ اضافو ٿيو آهي تڏهن کان سماج جي جوڙ جڪ، توڙ، فوڙ، بچاءُ سڌار جا قانون به مرتب ٿيڻ لڳا آهن انهن لاءِ ضروري آهي ته هر دور ۾ معاشري جا سلجهيل، داناءَ پڙهيا لکيل فردن جي هڪڙي جماعت هجڻ ثابت ٿيو آهي. جڏهن انسانن پنهنجي فطرت جي ابتڙ پنهنجي رهڻي ڪهڻي، مذهبي ريتون رسمون اپنائڻ چاهيون تڏهن ڪائنات جي پيدا ڪندڙ. انهيءَ جو خيال ڪندي انساني نسل جي بقاءِ سڌاري لاءِ ڌرتي تي پنهنجي رسول موڪلڻ شروع ڪيا. جيڪي انهن جي برين عادتن ۽ اخلاقن جي اصلاح لاءِ ڏينهن رات محنت ڪندا رهيا. ۽ اهي پغمبر هر دور ۾ ايندا رهيا ۽ انسانن جي فلاح ۽ بقاءِ لاءِ چند قانون، حدود، قيود پيش ڪيا.
(الله تعاليٰ به انسانن سان مخاطب ٿي ڪري چوي ٿو ته؛ ”توهان جيڪڏهن سدهي رستي نه هلندو ۽ هدايت نه وٺندو ته نقصان وارن مان هوندو“. هي قرآن جي مختلف جڳهن مان ورتل مفهوم آهي.
قرآن پاڪ ۾ ارشاد آهي ته؛
ومن يعص الله ورسوله ويتعد حدوده يدخله نارا خالدا فيها وله عذاب مهين.(النساء ١٤)
ترجمو؛ ”۽ جيڪو بي فرماني ڪندو الله ۽ ان جي رسول جي ۽ ٽپندو ان جون حدون ته داخل ڪندو ان کي باهه ۾ هميشه رهندو ان ۾ ۽ ان لاءِ عذاب ذليل ڪندڙ آهي“.
معاشري ۾ جيڪي بدنظمي، بي چيني، بدامني پيدا ٿئي ٿي انهيءَ جو سبب اهو آهي ته معاشري جي ماڻهن جيڪي ڪنهن محلي شهر جا ذميوار هوندا آهن انهن جي طرف کان ڪجهه رعايتون مليل هونديون آهن انهن رعايتن جو غلط فائدو وٺي پوءِ ماڻهو غلط ڪم ڪرڻ جي جرات ڪري وٺن ٿا. انهيءَ لاءِ ضروري آهي. شهر جا حاڪم ذميوار انهن تي ڪجهه موثر قدم کڻن ۽ هر هڪ شخص پنهنجي طور تي ۽ ان تي عمل ڪري ته سماج ۽ معاشرو پنهنجي پاڻ ٺهيو پوي. ۽ هڪ بهترين ماحول پيدا ٿي پوندو. اهڙا اسباب ئي پيدا ٿيڻ نه ڏجن جنهن جي ڪري اهي مسئلن پيدا ٿين ٿا.
يعني اختلاط مردن وزن ڳنڍيل محفلون، مجلسون بي حجاب هڪ ٻئي جي گهرن ۾ اچ وڃ.
ڏسو! الله تعاليٰ انسان کي بڻايو آهي ۽ انهيءَ ئي انساني رهنمائي لاءِ ذرين اصول مرتب ڪيا آهن جن کي اپنائي ڪري اسين انهن فتنن، فسادن، جهيڙن کان بچي سگهون ٿا. ۽ وڏن خونريزين قبائلي تقرارن کان بچي سگهون ٿا.
اسلامي تعليمات ۾ چند اصول بيان ٿيل آهن جنهن کي الله پاڪ پنهنجي ڪلام مقدس ۾ فرمايو آهي.
(1) بغير اجازت جي گهر ۾ داخل ٿيڻ.
يا ايها الذين امنو لا تدخلوا بيوتا غير بيوتکم حتي تستانسوا.
( الخ النور 27)
ترجمو؛”اي ايمان وارو! نه داخل ٿيو ڪنهن به گهر ۾ جيسيتائين اجازت وٺو ۽ سلام چئو انهن گهر وارن تي اهو اَٿوَ بهتر لاءِ جيئن اوهان ياد رکو“.
قرآن پاڪ جي مذڪوره آيت مان اهو هڪ قانون ثابت ٿيو ته پنهنجي گهر کان سواءِ ٻئي جي گهرن ۾ سواءِ انهن جي اجازت جي داخل نه ٿيو.
اڳتي الله تعاليٰ فرمايو آهي:
فان لم تجدوا فيها احدا فلا تدخلوها حتيٰ يوذن لکم وان قيل لکم ارجعو فارجعو هو ازکيٰ لکم والله بما تعلموم عليم. (النور 28)
ترجمو؛ پوءِ جيڪڏهن نه لهو اتي ڪوئي ته نه گهڙو ان جي جيسين موڪل ملي توهان کي ۽ جيڪڏهن چيو وڃي توهان کي ته موٽي وڃو پوءِ موٽي وڃو اهو تمام چڱو آهي توهان لاءِ ۽ الله توهان جي عملن کي ڄاڻيندڙ آهي“
(1) پهريائين الله تعاليٰ فرمايو. اجازت کانسواءِ ڪنهن جي گهر ۾ داخل نه ٿيو وري فرمايائون.
(2) جيڪڏهن اجازت نه ملي ته پوءِ موٽي وڃو اهو توهان لاءِ ڀلو آهي.
فقهاءِ ڪرام لکيو آهي؛ ڪنهن جي درتي ٽي دفعا دستڪ ڏيو يعني ڪڙو کڙڪايو. جيڪڏهن ڪوئي به جواب نه اچي ته واپس موٽي اچو.
حضور عليه السلام ڪنهن صحابي جي جواب ۾ فرمايو ”ڇا توهان اهو چاهيو ٿا ته توهان پنهنجي ماءُ، ڀيڻ کي سواءِ ڪپڙن جي ڏسو“ هي روايت پنهنجي گهر ۾ داخل ٿيڻ سواءِ اجازت جي باري ۾ آهي. اهڙي طرح عورتون گهرن ۾ آزاد هونديون آهن انهن جو اٿڻ ويهڻ ڪهڙي مهل ڪئين هوندو آهي ڪهڙي محل ڪئين هوندو آهي انهيءَ لاءِ بهتر اهو آهي جو پنهنجي گهرن ۾ به اجازت وٺي وڃي ۽ سلام چوي جئين پهرين آيت ۾ ذڪر ٿيل آهي وتسلمو اعليٰ اهلها خير لکم.
(3) اڳتي الله تعاليٰ فرمائي ٿو.
”قل للمومنين يخضوا- الخ اهڙي طرح عورتن کي به حڪم آهي قل للمُؤمنٰت يَخُذُضُنَ“.
يعني الله تبارڪ وتعاليٰ مومن مردن ۽ عورتن کي حڪم ڪري ٿو اي نبي! چئو مومنن کي ته پنهنجون نظرون هيٺ رکن ۽ مومن عورتن کي ته اهي به نظرون هيٺ رکن. حقيقت ۾ قصور اکين جو هوندو آهي تڙپڻ دلين کي پوندو آهي.
(4) وليضربن بخمرهن عن عليٰ جيو بهن ولايبدين زينتهن الا بعولتهن. (النور 31)
ترجمو؛ ۽ وجهن پنهنجي رون کي پنهنجي گريبانن تي ۽ نه ظاهر ڪن پنهنجي زينت مگر پنهنجي مڙس لاءِ“.
مذڪوره آيت مان اها ڳالهه ثابت ٿي ته هار سينگار کانسواءِ پنهنجي مڙسن جي لاءِ ٻئي ڪنهن لاءِ درست ناهي. شل نه ڪاٿي شادي محفل ٿئي پوءِ سائين عورتون ائين سينگار ڪنديون هڪ ٻئي جي ريس تي.
”حضرت عبدالله بن جعفر رضه پنهنجي نياڻي کي نصيحت ڪئي اي ڌيءَ زينت صفائي جو خيال رکجانءِ سو زينتن جي هڪ زينت سرمو لڳائڻ آهي ۽ سو صفائي کان وڌيڪ صفائي پاڻي سان غسل ڪرڻ آهي“.
امت مسلمان جون عورتون! جيتري خوبصورتي سادگي ۾ آهي اوتري خوبصورتي ميڪ اپ جي اجائي خرچي ۾ نه آهي. سائنس تحقيق مطابق نحن جي پالش ۾ اهڙا ڪيميڪل هوندا آهن جيڪي انساني صحت لاءِ نقصانڪار هوندا آهن. ۽ انهن ۾ حرام جانور سوئر جي چرٻي ملائي ويندي آهي.
تجربي طور هڪ عورت جنهن کي اکين ۾ سرمو ۽ چپن تي مساڳ لڳل هجي ۽ ٻئي عورت کي ميڪ اپ جا تهه لڳل هجن ٻنهي کي بيهاريو پوءِ انصاف سان ٻنهي جي چهرن ڏي نهاريو. توهان کي پاڻ يقين ٿي پوندو سادگي واري وڍيڪ خوبصورت آهي يا ميڪ اپ واري؟؟ فيصلو ڏسڻ وارين تي ڇڏيو وڃي ٿو.
ڪلام کان پوءِ ديدار جي طلب؛
پيغمبرن موسيٰ عليه السلام ئي ڪليم الله هيو (يعني الله سان ڪلام ڪندڙ) طور جبل ٿي وڃي الله تعاليٰ سان هم ڪلامي ڪندو هو. بار بار هم ڪلامي ڪرڻ جي وجه سان ان جي دل ۾ خيال آيو ته محبوب حقيقي کي ڏسڻ به چاهيان ٿو . جا تي بار بار ڳالهه ٿيندي پوءِ اڳلو قدم ديدار هوندو. محبت جو اهڙو جذبو اڀريو ۽ جوش آيو طور جبل تي پهچي جئين ڏٺائين رب ارني انظر اليک. (اعراف)
ترجمو؛ حر حال الله تعاليٰ حضرت موسيٰ عليه السلام کي پنهنجو ديدار ڪرايو حاصل ڪلام جو اهو ٿيو ته جڏهن بار بار ملاقات ۽ گفتگو ٿيندو ته حجت وڌندي. پهريائين موبائل، ميسج، انٽرنيٽ ذريعي پوءِ روبرو ديدار.
شعر
نہ تو خدا ہے نہ میرا عشق فرشتوں جیسا،
دونوں انسان ہیں تو کیوں اتنے حجابوں میں۔
ڏسڻ لاءِ دل چاهي ٿي ۽ جڏهن ڏسندا ته پوءِ ڇا ٿيندو؟
اصل وجه هي آهي ته اسان پنهنجي رهڻي ڪهڻي اسلامي طور طريقي تي ڪونه ٿا گذاريون. انهيءَ تي عمل ڪرڻ سان ڪيترائي فائدا آهن. مثلاً؛ بنا روڪ ٽوڪ جي ڪنهن جي گهر ۾ وڃڻ سان بي پردگي ٿئي ٿي اهو به گناهه آهي گهر وارن جي دلين ۾ بدگماني پيدا ٿئي ٿي پوءِ شيطاني عمل عام جام ٿي وڃن ٿا. ۽ ماڻهن جون عزتون لٽجي وڃن ٿيون.
پنهنجي گهر جا ڀاتي به گهر ۾ اجازت وٺي وڃن
قران پاڪ ۾ الله تعاليٰ به ادب سيکاري ٿو ته ڪي وقت اهڙا هوندا جنهن ۾ محرم رشتي دارن کي به اجازت وٺي گهر ۾ اچڻ لاءِ چيو ويو.
قرآن پاڪ ۾ اچي ٿو ته؛
يا ايها الذين آمنو ليستا ذِنکم والذين ...........(الخ انور 58)
ترجمو؛ اڳي صبح جي نماز کان جڏهن لاهي رکو پنهنجا لٽا (ڪپڙا) منجهند جو ۽ بعد نماز سومهڻي جي
ثلث عورت لکم ..... ايضاً (النور58)
”اهي ٽئي وقت توهان جي اگهڙ جا آهن“
مذڪوره قرآن پاڪ جي آيت مان اهو درس ملي ٿو ته گهر هڪ پناهه گاهه جي حيثيت رکي ٿو پنهنجي پناهه گاهه ۾ انسان آزاد هوندو رهڻي ڪهڻي ۾ انسان جو پردو گهر جي اهميت انهيءَ لاءِ آهي جتي انسان پنهنجي اگهڙ ڍڪي سگهي ”ننڍ موت تي ڀيڻ آهي“ جنهن انسان موت جي حالت ۾ پنهنجي اگهڙ نه ٿو ڍڪي سگهي اهڙي طرح ننڊ جي حالت ۾ به پنهنجي اگھڙ ڍڪڻ کان عاجز آهي. تنهن ڪري قرآني تعليم به خاص ڪري انهي ئي وقت جو ذڪر ڪيل آهي جنهن ۾ ماڻهو پنهنجو لباس پائن لاهن ٿا. (تضعون ثيابکم) جو حڪم مليو ته اهو دل ۾ خيال رکڻ گهرجي ته ڪٿي اسانجا گهر وارا اهڙي حالت ۾ ته نه ويٺيا آهن. جنهن حالت ۾ محرمات کي ڏسڻ حرام آهي. ٿوري بي پرواهي جي ڪري عظيم گناهه ڪري وجهون جون پنهنجي ماءُ، ڀيڻ کي نا مناسب حالت ۾ ڏسڻ جو گناهه ٿي پوي.
قرآن پاڪ ۾ الله تعاليٰ ارشاد فرمايو آهي ته؛
واذا بلغ الاطفال مُنکم الحلم فَليستَا ذِنوُا اکما يستاذن الذين من قبلهم ................والله عليم حکيم (النور 59)
ترجمو؛ ۽ جڏهن پهچن ٻار اوهان جي جواني کي ته موڪل گُهَرن جئين موڪل گهري هئي انهن کان اڳين اهڙي طرح بيان ڪري ٿو الله توهان لاءِ پنهنجون آيتون ۽ الله ڄاڻيندڙ آهي حڪمت وارو آهي“.
هي حڪم دنيا جي ٺاهيندڙ رب پاڪ جو آهي جنهن جي صفت علم ڄاڻڻ وارو حڪيم حڪمت وارو آهي. جنهن انسان کي بنايو اهو ئي انهن جي عادت ۽ اخلاقن کان خوب واقف آهي تنهن ڪري اهڙي قسم جا قانون پنهنجي ڪلام مقدس ۾ نازل ڪيا اٿس ڪو به شخص ائين ڪو نه چوندو آهي ته منهنجي اولاد گنهگار آهي بلڪه پاڪدامن ۽ معصوم سمجهندا آهن.
ٻئي جڳهه تي الله تعاليٰ فرمايو آهي؛
ولا يضربن با رجلهن ليعلم ما يخفين من زينتهن.....الي الله......... لعلکم تفلحون.(النور 31)
ترجمو؛ ” ۽ نه هڻن پير پنهنجا اهڙا جو معلوم ٿئي اهو جو لڪائن ٿيون پنهنجي زيورن مان ۽ رجوع ٿيو الله جي طرف سمورا اي ايمان وارو جئين توهان ڪامياب ٿيو“.
مذڪوره قرآن جي قانون مان اهو ثابت ٿيو ته جڏهن به گهر کان ٻاهر نڪرڻ جو ارادو ٿئي ته پنهنجي پيرن مان جيڪي زيور پاتل هجن انهن کي ظاهر نه ڪجن ۽ گهمڻ وقت زمين تي زور سان پير نه هڻن. انهن ڪمن جي ڪري ماڻهن و خيال انهيءَ عورت ڏانهن ڇڪجي پوندو ظاهر ڳالهه آهي ته پوءِ پردي ڪرڻ جو مقصد فوت ٿي ويندو. پوءِ اوباش ماڻهو پردي وارن عورتن کي به ستائڻ لڳندا جيڪو هڪ نا مناست ۽ ڪڌو ڪم آهي.
اڳتي قرآن پاڪ ۾ الله تعاليٰ فرمايو آهي؛
واذا ساَلتموهن متاعاً فسئلوهن مِن ورآءِ حجاب ذالکم اطهر لقلو بکم وقلوبهن. (الاحزاب 53)
ترجمو؛ ” جڏهن گهرو انهن کان ڪا شيءِ ته گهرو انهن کان پردي پٺيان اهو وڌيڪ پاڪ ڪندڙ آهي توهان جي دلين ۽ انهن جي دلين کي“.
هن آيت مبارڪه ۾ الله تعاليٰ هي حڪم ڪيو آهي ته جڏهن توهان پاڪدامن بيبن کان ڪوئي سوال ڪيو يا ڪائي شيءِ وٺو ته پردي جي پٺيان وٺو ائين ڪرڻ سان توهان جون دليون (يعني مردن ۽ عورتن) پاڪ ۽ صاف رهنديون اهو قانون دلين جي مالڪ جو آهي.
معاشري ۾ جيڪي زنا جا گناهه ٿين ٿا اهي سڀئي بي پردگي جي ڪري ٿين ٿا. اسڪول، ڪاليجن، اسپتالن، سرڪاري ، نيم سرڪاري دفترن ۾ بي پردا ڪم ڪندڙ عورتون هجڻ ڪري انسانن جي دلين ۾ خراب خيال اچڻ جو سبب بڻجي ٿو ۽ اهي عورتون اچن به هار سينگار ڪري فٽنگ ڪپڙا پائي پنهنجي اسٽاف کي متاثر ڪرڻ خاطر، پنهنجي پرسنلٽي وڌائڻ خاطر اهي سڀئي سبب هجڻ سان هڪ ماڻهو آخرڪار پنهنجي شرافت وڃائڻ لاءِ تيار ٿي وڃي ٿو. پنهنجي دوستن کان ٻڌل گهڻائي واقعا آهن. جيڪي انهن پاڻ مون کي ٻڌايا آهن ۽ آءُ خود پاڻ به انهن مٿي ذڪر ڪيل جڳهن تي وڃي ڪري اهڙو ماحول ڏٺو آهي جو مون کي ان ماحول ۾ هجڻ سان شرم محسوس پيو ٿئي ته ڪٿي هي يورپي ملڪن جا ادارا ته ناهن.
الله تبارڪ وتعاليٰ سڀني کي سمجهه ۽ هدايت نصيب فرمائي ۽ پنهنجي وساريل رستي تي ٻيهر موٽي اچون ۽ شيطان کي راضي ڪرڻ بجاءِ رحمٰن رحيم کي راضِ ڪيون ته جئين ٻئي جهان ٺهي پون.
اے مسلم عورت؛
کیا ملا تجھے نئے رنگ میں ڈھل کے ،
تو اک تماشہ بنی پردے سے نکل کے ،
جس نے تیری ہستی کے تقدس کو جلادی،
تونے مستی سے وہی رسم مٹادی،
کیا تجھ کو ملا اپنے خیالات بدل کے ،
تو اک تماشہ بنی پردے سے نکل کے،
وقعت بھی گنوا بیٹھی تحفظ بھی گنوایا،
خود اپنے ہی ھاتھوں سے سکون اپنا،
کانٹے ہی ملتے تجھے پھولوں کو مل کے،
تو اکھ تماشہ بنی پردے سے نکل کے،
مغرب کی تھذیب بظاہر تو حسین تھی،
دکھ ہی حاصل ہوئے اس راہ پہ چل کے،
تو اک تماشہ بنی پردے سے نکل کے۔
(بصیرت)
وجود زن سے ہے تصور کائنات میں زندگی،
اس کے ساز سے ہے زندگی کا سوز دردل ،
اس راز کو عورت کی بصیرت ہی کرے فاش،
مجبور ہیں معذور ہیں مردان خرامند،
نہ پردا نہ تعلیم نئی ہوکہ پرانی،
نسوانیت کا نگہبان ہے فقط مرد،
جس قوم نے اس اندہ حقیقت کو نہ پایا،
اس قوم کا جمیل بہت جلدہوا زرد۔
عورتن تي ٿيندڙ تشدد ۽ رياست جي حڪمرانن جي ذميواري
گذشته سال جي رپورٽ مطابق 102 تعداد ۾ عورتن کي چٽي عيوض ڏنو ويو جنهن رياست ۾ جرم هڪڙو ڪري سزا ۾ محصوم نياڻيون ڏنيون وڃن چٽي عيوض معصوم نياڻين جون زندگيون برباد ڪيون وڃن ٿيون.
زنا جي چٽي ۾ نياڻي کي ڏيڻ وارا جرگه ڪميٽي جي سر پئنچائت وارن کي ٻين جون نياڻيون ڍور لڳن ٿيون ڇا ڀلا انهيءَ جڳهه تي انهن جون نياڻيون هجن ها ته ڏين ها؟؟؟
جرڳن ۾ ٿيندڙ پاڪستان جي قانون جي خلاف ورضي ڪئي وڃي ٿي هڪڙي رياست ۾ ٻئي رياست قائم ڪئي وڃي ٿي.
(1) باهه مان گذرڻ.
(2) ڪارو ڪاري جي عيوض نياڻيون چٽين ۾ ڏيڻ، ڳوريون رقمون ڀرائڻ.
(3) معصوم (نابالغ) ڻياڻين کي 70 ۽ 80 سالن جي پوڙهي مرد سان نڪاح ڪرائڻ اهي سڀني سزائون پاڪستان جي يا شريعت جي ڪهڙي قانون ۾ آهن؟ پاڪستاني حڪمرانن کي رڳو لال مسجد ۽ جامعه حفصه جون نياڻيون نظر آيون جيڪي پاڪستان ۾ فحاشي ۽ براين کي ختم ڪرائڻ لاءِ پنهنجي مدد پاڻ طور نڪتل هيون.
موجوده حڪومت کان اها اپيل ٿي ڪجي ته جلدي انهيءَ ڪڌي رسم جو خامتو آندو وڃي ته جئين قبائلي جڳهڙن ۾ ٻرندڙ سنڌ جيجل جي جان آجي ٿي پوي وري ٻهير سنڌ امن ۽ شانتي جو مرڪز بڻجي پوي.
جرگه ڪميٽي جي سرپئنچن ۽ ظالم جاگيردارن، وڏيرن کي جيل ۾ وجهي عدالتن ۾ اهڙا ڪيس هلايا وڃن جنهن سان ايندڙ نسلن کي سبق ملي سگهي ته جئين آئنده ڪو به ظالم وڏيرو اهڙا ظلم ڪرڻ کان اڳ۾ سو بار سوچي ته ٻيلي هاڻي سوڄ مٽائڻي پوندي.