ضميمو چوڏھون
3 آگسٽ 1845ع
رائيٽ آنربل سر
ڪئپٽن آئوٽرام ايسٽ اينڊيا ڪمپني جو بنا پگھار جي ملازم آھي. جيڪو ھاڻي ڪمپنيءَ ۾ ليفٽيننٽ ڪرنل جي عھدي تي آھي، جنھن جو بدنامي سان لاڳاپيل ھڪ خط ڇپيو آھي ۽ مون کي سنڌ جي گورنر جي حيثيت ۾ اخلاقي طور مجروح ڪيو آھي. ھن مون تي ھڪ خطرناڪ الزام ھنيو آھي تہ مان ھر مئجسٽي جي 78 ريجيمينٽ کي تباھہ ڪرڻ جو مجرم آھيان. مان اوھان عزت ماب ان ڪائونسل کي ڊگھو خط لکي بيزار ڪرڻ ڪونہ ٿو چاھيان، پر سولي ۽ مختصر نموني سان آئوٽرام جي غلط بياني کي رد ڪرڻ گھران ٿو، جيڪا ھن ارادي سان ڇاپرائي مون کي بدنام ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي آھي. مان فقط سندس ان بيان جو ھڪ حصي جو نقل اوھان ڏانھن موڪلي رھيو آھيان. جيڪو مون تائين پھچي سگھيو آھي.
جڏھن تہ مان ھن سرڪار عملدار کي خانگي يا سرڪاري طور تي لفظن جي نقطئھ نظر کان يا عملي طور رنجائڻ جو ڪو موقعو ڪونہ ڏنو آھي. ان ڪري سندس مون سان دشمني بنا ڪنھن سبب جي آھي.
مان سمجھان ٿو تہ ھن ماڻھوءَ منھنجي ڀاءُ ميجر جنرل وليم نيپئر جي لکيل ڪتاب جي جواب ۾ مون تي الزام ھڻي رھيو آھي. مان ھن وقت ايشيا ۾ آھيان ۽ ھو ماڻھو يورپ ۾ ويھي منھنجي خلاف الزام تراشي ڪري رھيو آھي. تنھن ڪري مان ھن کي جواب بہ ڏئي ڪونہ ٿو سگھان. مان انھن تحريرن کي سٺو سمجھان يا خراب، سچ سمجھان يا ڪوڙ، اجائي بڪواس آھي يا حقيقت آھي. اھڙين ڳالھين لاءِ مان نھ، پر ليفٽيننٽ ڪرنل آئوٽرام ذميوار آھي.
جيڪڏھن آئوٽرام ھڪ ٽربيونل جوڙي وڏن فوجي عملدارن کي مجرمن وانگي گھلي اچي ان آڏو بيھاري، پر منھنجي لاءِ ائين ڪري ڪونہ ٿو سگھي. ڇاڪاڻ تہ ھاڻي حالتون ڪجهہ ٻيون آھن ۽ ان ٽربيونل جي اختياري حد ايشيا تائين وسيع ڪانہ آھي. ان کان سواءِ جنرل نيپئر اھو ڪتاب ايترو پري ويھي لکيو آھي جو ان باري ۾ ڪو صلاح مشورو ڪرڻ بہ ممڪن ڪونہ ھو. مان اھو ڪتاب اسي ڪلاڪن ۾ پڙھي پورو ڪيو آھي. مذڪوره ڪتاب ۾ تمام گھڻو مواد ڇاپيل آھي. جنھن بابت مون کي پڙھڻ کان اڳ گھٽ خبر ھئي.
جيتري قدر منھنجي ھلت چلت جو تعلق آھي تہ اھا سنڌ تي ڇاپيل ٻن ڪتابن ۾ موجود آھي. ليفٽيننٽ ڪرنل آئوٽرام سان منھنجو رويو ڪھڙو ھو، سو بہ ان ڪتاب ۾ ڏسي سگھجي ٿو. مان ھڪ واضح، کليل، سڌو سنئون، فوجي عملدار ۽ سرڪاري ماڻھو آھيان. ھي عملدار منھنجي خلاف دشمني جو اظھار انھيءَ لاءِ ڪري رھيو آھي جو وٽس سھپ جي ايڏي گجي ڪانہ آھي ۽ پلاند وٺڻ لاءِ پنھنجي بدنيتي جو اظھار ڪري رھيو آھي. اھڙيون ڳالھيون مايوس ذھن جي پيداوار ھونديون آھن. اھو ماڻھو ڪندو آھي جيڪو فقط پاڻ تائين محدود ھوندو آھي ۽ عقل محدود ھوندو آھي. مان فوج کي وڏي تباھي کان بچائي ورتو آھي. جنھن جو شاھد اھو ڪتاب آھي. جيڪڏھن مان ليفٽيننٽ ڪنرل آئوٽرام جي مشوري تي ھلان ھا تہ ساري فوج ختم ٿي وڃي ھا.
ليفٽيننٽ ڪرنل آئوٽرام انھن ڪمن جو ذميوار آھي جيڪي سندس نالي ٿيل آھن. جنرل وليم نيپئر بہ انھن ڪمن لاءِ ذميوار آھي، جيڪي سندس منصبي فرض اندر آھن. مان انھن ڪمن جو ذميوار آھيان جيڪي سرڪاري طور منھنجي حوالي ڪيا ويا آھن. پر اسان مان ڪوبہ انھن ڪمن جو ذميوار ڪونہ آھي. جيڪي ٻين لکيا آھن.
مان اوھان عزت ماب ان ڪائونسل جي معرفت اھو مطالبو ڪريان ٿو تہ ھر مئجسٽي جي سرڪار جو بچاءُ ڪيو وڃي. ان کانسواءِ مان معزز ڪورٽ ڊائريڪٽرس کي گذارش ڪري رھيو آھيان تہ اھا مون تي ليفٽيننٽ ڪرنل آئوٽرام جي الزام کان تحفظ ڏئي.
مان پنھنجي قوم جي خدمت سچائي ۽ نيڪ جذبي سان ڪئي، سدائين سوڀون ماڻيون آھن ۽ ھندستان سرڪار جا نھايت فرمانبرداري سان حڪم مڃيا آھن. مان پنھنجو پاڻ ھر مئجسٽي جي عزت ۽ وقار خاطر پاڻ ارپي ڇڏيو ۽ ايسٽ انڊيا ڪمپني جي فوج جو شان مٿي ڪيو آھي. پر خاص ڪري فوج جو اھو حصو جيڪو ممبئي سرڪار سان واسطو رکي ٿو جنھن سان منھنجو تعلق بہ آھي. ھي ماڻھو منھنجو ھٿياربند ساٿي ۽ شخصي دوست آھي. پر انھيءَ زماني ۾ سندس حيثيت ڪئپٽن جي ھئي ۽ ھن ماڻھوءَ جي اڻ ڄاڻائي ڪري ساري فوج تباھہ ٿي رھي ھئي. ھن جو مون سان تعصب بنا ڪنھن سبب جي آھي. جيڪڏھن مان کيس ڪو نقصان پھچايان ھا تہ مناسب وسيلي سان ان جو ازالو ممڪن ھو. اھڙو ازالو ھر مئجسٽي ۽ ايسٽ انڊيا ڪمپني جي فوج جي ھر سپاھيءَ لاءِ ھوندو آھي.
مون کي ھن وقت تائين ھر مئجسٽي، پارليامينٽ، برطانيھ سرڪار ڪورٽ آف ڊائريڪٽرس ۽ ھندستان سرڪار اعزازن ۽ خطابن سان نوازيو آھي. پر فوج جي ھڪ ڪئپٽن کي اھو اختيار ڪونہ آھي تہ ساري فوج سندس ڪمانڊ ھيٺ رھي. جڏھن تہ سندس ماتحت فوج وڏي لشڪر جو ھڪ معمولي حصو ھوندي آھي. اھا ڪيڏي نہ وڏي غلطي ھوندي، جو اھو ڪئپٽن ھڪ جنرل کي بدنام ڪري ۽ فوج پنھنجي جنرل کان نفرت جو اظھار ڪري.
سائين، مون کي ليفٽيننٽ ڪرنل آئوٽرام جي الزام ھڻڻ خلاف ڪابھ شڪايت ڪانہ آھي. کيس موڪل آھي تہ منھنجي خلاف ڇا بہ ڇاپرائي. پوءِ بہ منھنجيءَ فوج تي ان جو ڪوبہ اثر ڪونہ پوندو. ڇاڪاڻ تہ اھا منھنجي ڪردار کان چڱيءَ ريت واقف آھي. تنھن ڪري ھو مون کي ڪنھن بہ قسم جو ھاڃو پھچائي ڪونہ ٿو سگھي. ان جي نتيجي ۾ ڪتاب جي مصنف خلاف نفرت بہ پيدا ٿي ڪانہ ٿي سگھي. پر ڪن خاص حالتن ۾ اھا ھڪ وڏي غلطي آھي. جنھن جي نتيجي ۾ ويچارا جابلو ماڻھو ڇا سوچيندا. ڇاڪاڻ تہ ھنن پوني جي بئرڪن ۾ منھنجي الزامن بابت ضرور پڙھيو ھوندو. اھا تحرير ائين لکيل ھئي ڄڻ ان باوقار ريجيمينٽ تي مان پاڻ پنھنجي قلم سان الزام مڙھيا آھن. ان کان پوءِ جڏھن ليفٽيننٽ ڪرنل آئوٽرام پنھنجي تحريرن ذريعي اھو ٻڌائيندو تہ سندس جنرل کي سب آلٽرن جيترو بہ عقل ڪونہ ھو ۽ اھڙا بيوقوف سب آلٽر پنجن سالن تائين ان فوج ۾ بہ موجود ڪونہ ھئا. ان کان سندس ھي الزام تہ سر چارلس پنھنجي دوست فوجين کي تباھہ ڪري ڇڏيو آھي.
اوھان جو وفادار
سي جي نيپئر