ڪنهن ڪنهن ماڻهون منجهه، اچي بوءِ بهار جي
یہ دنیا ابھی نا تمام ہے شاید،
کہ آ رہی ہے صدائے کُن فیکون۔
ڪُن فيکون جي اقبالي فلسفي کي يا ربي حُڪم کي اسان اقرار ڪري مڃئون ڀي سهي، پوء ڀي اهو سوال اهم ٿو رهي ته انسان جي خيال جو ڪو انت آهي يا جهد مسلسل ۽ ڪا ٿيوري آف ايواليوشن آهي، جنهن تحت فرد جي خيالن، تجربن ۽ تحريرن جي حوالي سان اڃان ڪي سچ سامهون اچڻا آهن. ڪي نوان جهان، ڪي نوان خيال، ڪي سوچون ۽ ڪي لوچون اڃان به اچڻيون آهن.
انساني ڪائنات کان وٺي، سڄي دنيا جي سماجن جو سفر ڀلي ڪريو، پر اسان سنڌين لاءِ پوء ڀي سنڌ جو سماج اهميت رکي ٿو. سچ پڇو جمن ڄامڙي سادن سودن لفظن ۾، پر پنهنجي پوري سچائي سان، هن کي بايوگرافي چئوس يا کريون ڳالهيون چئوس، يا فقيري انداز چئوس پر، هن جي لفظه لکيا آهن، اهي ايترا سچا آهن، جيترو اسان جي سنڌ جو سماج گندو ۽ گند آهي.
جمن سائين هن ڪٿا ۾ ڪٿي، هيڻو آهي، ڪٿي انصاف آهي، ڪٿي ڏاڍو آهي، ڪٿي گابو آهي، ته ڪٿي رڳو مڌم سُرن وارو اهڙو راڳ آهي، جٿي هو ايترو ڦهلجي وڃي ٿو جو هوء لڳندو آهي ته، سڄي سنڌ جو ساز ۽ آواز آهي. هو هر چيپٽر ۾ ائين لکي ٿو ڄڻ هو، هر فيلڊ جو جراح هجي.
جمن سائين نه صرف پنهجي تحرير جي حوالي سان، چير ڦاڙ ٿو ڪري پر، سرجري جا اهڙا ٽانڪا ڏيڻ جي ڪوشش ٿو ڪري،جنهن سان مريض ٺيڪ به ٿي وڃي. جمن ڄامڙو وقت جو نه صرف حڪيم آهي پر جراح ايڏو آهي جو هو ٻار سان ٻار آهي، پر جوان ۽ پوڙهي جو پيار به آهي. هو جس آهي گس آهي، پر پنهنجي سادي سودي لفظن ۽ نماڻي اظهار ۾ ايڏو سچ آهي، جو هن کي ڪچ قرار ڏيڻ جو وس ڪنهن وٽ مشڪل سان ملي. جمن جو محور هن ڪٿا ۾ گهڻو تڻو يا ذات آهي يا سنڌ جي ڪائنات آهي ياوري ايندڙ نسل لاءِ پيغام آهي.
سچ چئجي ته اسان جي پياري ليکڪ، الائي ڇو کوڙ ساريون سچ جي حوالي سان گوهيون هنيون آهن، ڇو هنيون آهن، انجو جواب ليکڪ کان وٺڻ گُهرجي ڇو جو، جنهن دور جي ڪٿا جمن سائين لکي آهي، ان جا گواهه اڃان تائين کوڙ سارا حال حيات آهن. جيڪي بهر حال سوال و جواب ڪري سگهن ٿا. ماڻهون وٽ وقت جو سچ ۽ ان جي اظهار جو موقعو هوندو آهي. اهو اظهار ڪيئين ٿو ڪري، اُنجي سچ ۽ ڪچ جو فيصلو ڪير ۽ ڪيئين ٿو ڪري، اهو اهم راز آهي ۽ جمن جي هن تحرير ۾ واضع طور يا اشارن ۾ ڪيئي ڪهاڻيون آهن، جيڪي شايد سنڌ ۽ هند جي حُدود کان گهڻون دور، پري تائين انساني سماج جا لاءِ اشارا آهن.
حبيب الله ڀٽو
ڪراچي