پاڪستان کان پوءِ سنڌ جون سماجي، ثقافتي ۽ معاشي حالتون
متان ٿئي اونداه، پوء پير نه لهئين پرينءَ جو.
الحمدلله اڄ مان سنڌ ۾ خراب حڪمراني متعلق پهرين حصي جو جواب پيش ڪرڻ جي ڪوشش ڪندس. مون پهريئن حصي جي جواب ۾ ڪوشش ڪئي 1947ع کان اڳ ۾ جيڪا سنڌ جي سماجي، ثقافتي، معاشي ۽ ٻيون جيڪي حالتون هيون، انهن جو بغير ڪنهن جي ڌر ٿي جيڪو ڪجهه مون پڙهيو ۽ سمجهيو اهو دوستن جي اڳيان پيش ڪيو. اختلاف رکڻ هر دوست جو حق آهي، تنهنڪري مان اهو هرگز ڪونه چوندس ته مان صحيح آهيان. اهو ٿي نٿو سگهي ڇو ته هر هڪ جي سمجهه جي قوت مختلف هوندي آهي. مان پاڻ وڌيڪ پرائيندس جيڪڏهن ڪو دوست انهيءَ لاءِ پنهنجي ڄاڻ کي اسانجي معلومات لاءِ رکندو ته مان ٿورائتو ٿيندس. منهنجو مطلب صرف اهو آهي ته اسين گذريل وقت جي فيصلن جي ڪري جيڪو ڪجهه سنڌ تي اثر ٿيو آهي ان جي حل لاءِ ڪوشش ڪيون ۽ قوم جي سچن اڳواڻن جي واکاڻ ڪجي ته جيئن اڳتي لاءِ سنڌ کي اهڙي حالتن مان نڪرڻ لاءِ تيار ڪجي.
قومون هميشه مخلص ليڊر ۽ جان جي بازي لڳائڻ وارن ڪارڪنن جي ڪاوشن سان ڏکين مرحلن مان نڪري پار ٿينديون آهن. ڏکيا ۽ سکيا وقت سنڌ تي هميشه ايندا رهيا آهن پر الحمدلله سنڌ جي مضبوط سماجي جوڙجڪ ۽ ثقافت انهن مرحلن مان نڪري پنهنجي وجود کي برقرار رکيو ۽ انشاء الله اڳتي به رکندي.
سنڌ جي لاءِ سڀ کان ڏکيو وقت 1947ع کان شروع ٿيو، جڏهن اندازي کان وڌيڪ جيڪي پناهگير هتي سنڌ ڏانهن پيشقدمي ڪندي پهتا ۽ انهن تي رحم ڪندي سنڌ جي ثقافت تحت انهن کي جيءَ ۾ جايون ڏنيون ۽ اسان جي وڏن انهن آقائن کي خوش ڪرڻ لاءِ اهو ڪجهه ڪيو. جيڪڏهن انهيءَ جو ڏهون حصو سنڌي قوم سان 1947ع کان اڳ ۾ ڪن ها ته اسين انهن جي مڪاريءَ، فريب، ڌوکيبازي نفرت وارن کان بچايل هجون ها جن اسانجي محب وطني کي ڪمزوري سمجهندي اسان جي خلاف هر حربو استعمال ڪيو ۽ اڄ تائين پيا ڪن، انهن جي هر چال جو مقابلو ڪري سگهون ها.
مختصراً ڇا ٿيو ۽ ڇو ٿيو؟
1- جيڪي پناهگير آيا، اهي سنڌ جي عوام کان وڌيڪ پڙهيل، هوشيار ۽ چالاڪ هيا.
2- اُهي اچڻ سان نوڪرين تي قابض ٿي ويا ۽ ستر واري ڏهاڪي تائين قابض رهيا.
3- فوج پنجابي، پٺاڻن ۽ پناهگيرن تي مشتمل هئي، سنڌي سرائيڪي ۽ بلوچ فوج کان ٻاهر.
4- فوج ۽ سول بيوروڪريسي پاڻ ۾ ملي ويا ۽ هڪ طاقتور اسٽيبلشمينٽ ٺهي، جيڪي اڄ تائين هڪٻئي کي سپورٽ ڪن ٿا. جنهنجو سمورو نقصان سنڌي، سرائيڪي ۽ بلوچ کي ٿيو.
5- سنڌ جو لکيل پڙهيل طبقو (هندو) سنڌ مان نڪري هندستان هليو ويو ۽ هينئر به حالات جي ڪري سنڌ ڇڏيندا وڃن پيا.
6- سنڌي ليڊر خود غرض، هڪٻئي سان بغض ۽ سنڌي قوم سان سچائي جو فقدان.
7- انهن سڀني جزن کي جڏهن هڪ تصوير ۾ ڏسبو ته منهنجي جواب جو پهريون حصو ڪجهه سمجهه ۾ ايندو، باقي انهي جي وضاحت اڳتي ڪبي.