چند مسئلا
حضرت امام غزالي جي نظر ۾ اها عورت چڱي آهي جو گهر جي آبادي ۽ مال جي حفاظت ۽ پنهنجي اولاد جو اصلاح ڪري ۽ نماز روزي جي پابندي ڪري جيڪڏهن مڙس جي نه هجڻ ڪري ڪوبه ان جو دوست اچي ته ان سان ضرورت مطابق پنهنجي ڳالهه جي لهجي کي بدلائي ان سان ڳالهائي.
حضرت ابو امامه رضه کان روايت آهي ته فرمايو نبي ڪريم ﷺ خدا تعاليٰ جي خوف کان پوءِ انسان لاءِ نيڪ عورت کان وڌيڪ ڪجهه نه آهي.
فرمايو نبي ڪريم ﷺ ته جيڪڏهن عورت بهشت ۾ آخرت جي نجات گهري ته الله تعاليٰ جو رضامندو ڳولهي ۽ الله تعاليٰ جو رضامندو نه ٿيندو جيسيتائين ان جو مڙس ان کان خوش نه هوندو.(طبراني)
حضرت انس رضه کان روايت آهي ته هڪ شخص سفر ۾ ويو ۽ ويندي گهرواريءَ کي چيائين ۽ اهي بالاخانه ۾ رهندي هئي. بالاخاني مان هيٺ نه لهجان جيسيتائين مون موٽي اچان اتفاقا ان جو پيءُ جيڪو هيٺ ڪمري ۾ رهندو هو بيمار ٿي پيو پوءِ اها عورت حضور پاڪ ﷺ ڏي ماڻهو موڪليائين ته مونکي مڙس منٿ ڪري ويو آهي ته بالاخانه مان هيٺ نه لهجان جيسيتائين مون موٽي اچان هاڻ منهنجو والد صاحب بيمار ٿي پيو آهي جيڪو هيٺ ڪمري ۾ رهيل آهي ڇا مون هاڻ پنهنجي والد صاحب کان پڇڻ لاءِ وڃان يا مڙس جي چوڻ مطابق هيٺ نه لهان. پاڻ سڳورنﷺ فرمايو ته مڙس جي چوڻ جي تابعداري ڪر پوءِ سندس پيءُ فوت ٿي ويو ۽ اها عورت ان چوڻ مطابق هيٺ نه لٿي پر ان عورت جي دل ۾ ڏاڍي پريشاني ٿي هڪ مڙس جو منع ڪرڻ ٻيو پاڻ سڳورن جو منع ڪرڻ پوءِ حضور پاڪ ﷺ جن ان عورت ڏانهن خوشخبري موڪلي ته مڙس جي تابعداري ڪري هيءُ اجر مليو جو پيءُ تنهنجو ان ڪم ڪري بخشجي ويو.(طبراني)
هڪ حدث پاڪ ۾ آيل آهي ته پاڻ سڳورن ﷺ فرمايو ته جيڪا عورت ست ڏينهن ساندهه دل جي اخلاص سان مڙس جي تابعداري ڪري ٿي نيڪ ڪمن ۾ ته ان جا ست عضوا دوزخ جي باهه کان آزاد ٿي ويندا شرمگاهه سميت.
هڪ حديث پاڪ ۾ آيل آهي ته هڪ عورت حضور ﷺ جن جي خدمت ۾ آئي ۽ اچي عرض ڪيائين ته منهنجو مڙس مون سان بخيلي ٿو ڪري ايتري قدر جو اٽو ڳوهڻ لاءِ به ٿانو نه ٿو ڏئي پوءِ مون ڪو ڪم ڪري ضرورت پوري ڪريان حالانڪ مون ڪجهه به نه ٿي ڄاڻا پاڻ ڪريم ﷺ جن فرمايو ته تولاءِ بهشت واجب ٿي ويو ۽ تنهنجي مڙس تي دوزخ واجب ٿيو.
مسئلہ: حضرت قاضي ابو يوسف کان ماڻهن پڇيو ته سال ۾ عورت کي گهڻا وڳا پوشاڪ ڏجن امام صاحب فرمايو ته غريب تي ٽي جوڙا ڏيڻ لازم آهن ۽ امير تي چار جوڙا ڏيڻ واجب آهن ۽ ڪپڙا درمياني قسم جا هجن ته تمام اچا هجن نه تمام سادا هجن نه تمام ٿلها هجن نه تمام سنها هجن.
مسئلہ: حضرت امام قرطبي فرمايو ته عورت جو خرچ مرد جي مٿان صرف ٽي شيون آهن طعام قيام لباس ان کان زياده جيڪڏهن مڙس ڏئي ٿو ته اهو ان جو احسان آهي واجب ناهي. تفسير سورة 6 رڪوع ۾ آيت 171 تحت لکيل آهي.
حضرت حسن بصري فرمايو ته جيڪو شخص گهرواري جي اشاري تي اٿي ويهي ٿو ته الله ان کي دوزخ ۾اڇلندو.
امام غزالي فرمايو ته هن مرد ڳالهه جو حقدار آهي ان جي تابعداري ڪئي وڃي جو هن جي تابعداري ڪئي وڃي ته هو جو عورت جو تابعدار بڻي وڃي جيڪو عورت جو تابعدار بڻجي وڇي ٿو ته اهو مرد نه آهي بلڪ مريض آهي. الله تعاليٰ مردن کي عورتن تي حاڪم بنايو آهي نه غلام .(احياءُ العلوم)
فرمايو نبي ڪريم ﷺ جيڪو گهرواري کي گار ڏئي ٿو ان تي سمورا ملائڪ آسمان جا لعنت ڪن ٿا.
مرد تي هي به لازم آهي جو ڪجهه گهرواريءَ تي خرچ ڪري ٿو اهو ان کي بخشي ڇڏي ۽ ان کي نه ٻڌائي متان هو شرمسار ٿئي.
فرمايو نبي ڪريم ﷺ جن ته جيڪو شخص گهرواري مٿان خرچ ڪري ٿو هو صدقه آهي ان جو ثواب الله تعاليٰ ان کي ڏيندو ۽ اهو شخص غازين جي درجي ۾ آهي.
پاڻ سڳورن فرمايو ته جيڪو شخص هڪ دينار مسڪين کي ڏئي ٿو يا هڪ دينار غلام آزاد ڪرڻ ۾ ڏئي ٿو يا هڪ دينار اهل عيال تي خرچ ڪري ٿو پوءِ جيڪو دينار اهل عيال تي خرچ ڪري ٿو اهو اجر ۾ سڀ کان مٿي آهي.
مثلا جيڪڏهن ڪنهن کي زالون گهڻيون آهن انهن ۾ برابرو ڪري پر برابر صرف خرچ ڪرڻ ۽ رات رهڻ ۾ آهي ته نه محبت ۽ صحبت ۾ برابر واجب نه آهي.
پاڻ سڳورا فرمائن ٿا ته دولت ۽ عورت جي پوڄاري لاءِ اهو ئي عذاب ڪافي آهي جو اهو انهن جو پوڄاري آهي يعني تابعداري.
حضرت ابراهيم بن سيرين فرمائي ٿو ته جيڪو ماڻهن کي گار گند ڏئي پريشان ڪري ٿو اهو قيامت ۾ ڪتي جي شڪل ۾ هوندو.
واقعه بزرگ عالم کي چيو ته مون کي خدا تعاليٰ ڪافي نعمتون ڏنيون آهن جيئن زيارت بيت الله شريف ۽ جهاد وغيره عالم کيس چيو ته اڃان ابدالن جو درجو رهيل آهي چيائين ته اهو ڇا آهي چيائين ته اهل عيال لاءِ محنت مزدوري ڪري ان کي کارائڻ.
حديث پاڪ ۾ آهي ته جيڪو اهل عيال جي خرچ کان ڀڄي ٿو ان جي عبادت قبول نه آهي.
حضرت عمر رضه فرمايو ته هي ٺيڪ نه آهي جو آدمي روزي ڪمائڻ لاءِ اهل عيال کي ڇڏي صرف دعائون گهرندو هجي ڇو ته الله تعاليٰ ڪو چاندي جو مينهن ته نه وسائيندو آهي.
مرد تي اهو لازمي آهي ته اهل عيال کي شرعي فرائض ۽ حلال حرام جا احڪام سيکاري ۽ انهن تي عمل ڪرائي قرآن پاڪ ۾ آهي ”قوا انفسکم و اهليکم ناراً “(سوره تحريم) اي ايمان وارو پاڻ کي ۽ پنهنجي اهل عيال کي دوزخ جي باهه کان بچايو.
مسئلا: جيڪڏهن ڪنهن عورت جو مڙس پاڻ عالم آهي ۽ عورت کي اجازت نه آهي جو مسئلو پڇڻ لاءِ ٻاهر وڃي يا سندس مڙس مسئلو پڇي گهرواري کي ٻڌائي ٿو ته به عورت کي موڪل نه آهي جو مسئلو پڇڻ لاءِ ٻاهر وڃي جيڪڏهن نه سندس مڙس تعليم يافته آهي ته وري پڇڻ لاءِ وڃي ٿو ته هاڻي عورت کي اجازت کانسواءِ به عالم ڏانهن وڃي مسئلو پڇي سگهي ٿي جيڪڏهن ان ڳالهه کان کيس مڙس روڪي ته گنهگار ٿيندو.
حديث پاڪ ۾ آهي ته گهرواري کي دين جو مسئلو سيکاري ٿو ته الله تعاليٰ ان کي اٺارهن سالن جي عبادت جو ثواب ڏئي ٿو.
مسئله: فرض علم کان سواءِ ٻي معلومات لاءِ عالمن جي مجلس ۾ ٻاهر نڪرڻ لاءِ مڙس جي اجازت ضروري آهي.
مسئله: جيڪڏهن عورت حيض ۽ نفاسن جا مسئلا نه سکيا ۽ نه سندس مڙس ان ۾ مدد ڪئي ته ٻئي گنهگار آهن.
حضرت اسماء بنت ابي بڪرؓ کان روايت آهي ته حضورﷺ جن فرمايو ” النکاح رق ينظر الي يضع“ يعني نڪاح ٻانهي بنائڻ آهي پوءِ سوچي سمجهي ڪم نياڻي جو سٺي جاءِ تي ٻانهي مقرر ڪجي.(بيهقي)
حضرت حسن بصريؒ فرمايو ته ان کان ڪنهن پڇيو ته نياڻي جا رشتا گهڻا اچن ٿا ڪٿي ڪيان پاڻ جواب ۾ چيائون ته جنهن کي خداتعاليٰ جو خوف گهڻو هجي پوءِ تنهنجي نياڻي سان گهڻو پيار ڪندو ۽ محبت جو قدر ڪندو جيڪڏهن ڪنهن ڳالهه تي نارض ٿيندو ۽ نه زيادتي ڪندوئ (احياءُ العلوم)
مڙس مٿان هي به لازم آهي ته پنهنجي گهرواري کي رنج نه ڪري ۽ نماز روزي ۽ پردي پاڪائي وغيره کان سواءِ ڪنهن ڪم ۾ سختي نه ڪري جيڪڏهن عورت نماز نه ٿي پڙهي يا خلاف شريعت ڪو ڪم ڪري ته مڙس کي گهرجي ته ان کي نماز روزو زور سان ادا ڪرائي ۽ ان کي خلاف ڪم شرع کان روڪي پر ان سلسه ۾ سختي نه ڪري آهستگي کان ڪم وٺي جيئن جو قرآن پاڪ ۾ آهي ” والتي تخافون نشوزهن فعظوهن واهجروا هن في المضاجع واضربوهن فان اطعنکم فلا تبغوا عليه سبيلا“ (سوره نساء)
يعني مسلم مڙس کي حق آهي ته جيڪڏهن عورت ديني ڪم ۾ ڪوتاهي ڪري ٿي ته ان کان ناراض ٿي ڏهه ويهه ڏينهن پري گذاري يعني مهيني تائين پاڻ سڳورن ازواج مطهرات سان ائين ڪيو هو. (احياءُ العلوم)
حديث حضرت اشعث بن برقيس کان روايت آهي ته مون هڪ ڏينهن حضرت عمررضه وٽ مهمان ٿيس پاڻ رات جي وقت ڪنهن ڳالهه جي ڪري اٿي ويا ۽ پنهنجي گهرواري کي ٿپا ٿوپي ڪيائون ته مون وچ ۾ پئي ٻنهين کي ڌار ڪيم جڏهن هن پنهنجي بستري ۾ سمهي رهيا ته مون کي فرمايو اي اشعث منهنجون ٻه ڳالهيون ياد رکج جو حضور ﷺ جن فراميو آهي ته هڪ ته مڙس جيڪڏهن گهرواري کي ڪنهن حق ڳالهه تي ماري ٿو جا خلاف شرع آهي ته ان جي متعلق ان کان نه پڇيو ويندوٻيو هي ته بغير وتر پڙهڻ جي نه سُمجهان.
حديث هڪ ڀيري صحابه ڪرام رضه جن عرض ڪيو يا رسول الله ﷺ مون تي زال جو ڪهڙو حق آهي پاڻ سڳورن فرمايو جيڪي پاڻ کائو اهو ان کي کارايو جيڪي پاڻ ڪپڙا پايو ان کي به پارايو يعني اچا ته اچا جي سادا ته سادا منهن تي کين ڌڪ نه هڻ نه ان کي پتي ته شل تنهنجو خدا تعاليٰ منهن ڦيرائي جڏهن مار ڏيڻ جي ضرورت پوي ته هلڪي مار ڏي ائين نه ته ان جا عضوا ڀڃي ڇڏي ۽ جيڪڏهن جدا سمهڻ جي نوبت اچي ته گهر ڇڏي نه وڃي بلڪه اتي ئي آسي پاسي گهر ۾ رهي.
مسئله: بغير عذر جي چئن مهينن کان زياده عورت کي ڇڏي ڏي جيڪڏهن مڙس ڄاڻي واڻي ائين ڪندو ته عورت کي حق آهي مڙس کان جدائي جي طلب ڪري جيڪڏهن مڙس سفر ڇهن مهينن کان زياده گذاريو ته عورت ان کي گهرائي سگهي ٿي. حضرت عمر رضه ان ڪري مجاهدن کي جيڪي جهاد ۾ شريڪ ٿيندا هوا تن کي چئن مهينن کان بعد گهر ڏانهن موڪليندو هو ۽ کين موڪل ڏئي ڇڏيندو هو ۽ چئن مهينن کان زياده رهڻ نه ڏيندو هو.(غنيته العابين 138)