انسائيڪلوپيڊيا سنڌيڪا ۽ سنڌي ٻولي

(ذاتيون ۽ ديھون)

سمورن علم دوست ۽ سنڌي سڄڻ ماڻهن کي گذارش ٿا ڪريون ته ”انسائيڪلوپيڊيا سنڌيڪا“ جوڙڻ جي سلسلي ۾ اسان جي هر اها مدد ڪن جيتري سندن وس ۾ هجي. هزارين ماڻهن جي مدد گهرجي ۽ اهي ئي ماڻهو هن ”انسائيڪلوپيڊيا سنڌيڪا“ جا مالڪ، خالق، سينگاريندڙ ۽ سنواريندڙ هوندا. جنھن به موضوع تي جنھن به سڄڻ مواد موڪليو، اهو مواد ان جي نالي سان ڇپيو ويندو. ٻن لکن کان به وڌيڪ موضوعن واري هن ”انسائيڪلوپيڊيا سنڌيڪا“ جو ليکڪ هڪ ماڻهو هجي يا ڪجهه ماڻهو هجن اهو ممڪن ڪونهي. توهين پنھنجي من ۾ محبت رکي رنڊا روڙي موڪليو، توهان جون محبتون ۽ قرب گهرجن ۽ انهن کي ئي اسين مانُ ٿا ڏيون. اسان کي صرافيءَ جي هام ڪانهي پر ويڄن جي پاڙي ۾ ويٺا آهيون.

هيٺ ”الف“ سان شروع ٿيندڙ ديھن ۽ ذاتين جا نالا ڏجن ٿا، اسان کي انهن موضوعن تي هر ممڪن مواد گهرجي. ”الف“ سان شروع ٿيندڙ ڪنھن به ديھه يا ذات جو نالو ڄاڻائڻ جيڪڏهن اسان کان رهجي ويو هجي ته مھرباني ڪري اسان جي رهنمائي ڪندا.

ـــــــــ ذات ـــــــــ

ذات جي سلسلي ۾ اسان کي ٿلهي ليکي هيٺ ڏنل ترتيب موجب (ڪي واڌارا ڪرڻا هجن ته انهن سميت) مواد جي گهرج آهي:

- حسب نسب

- آبادي، گهڻي آباديءَ وارا علائقا، ڪي به نمايان ڌنڌا وغيره.

- تاريخي اهميت جو ڪردار وغيره.

- نمايان ڪردار ادا ڪندڙ (ڪنھن به شعبي ۾) ماڻهو (جيئن، عرف عام سومرن مان دودي جي سورهيائي ۽ چنيسر جي غداري).

- ڪي خصوصي يادگار (جيئن سومرن جي روپا ماڙي).

ـــــــــ ديههـــــــــ

ديھه جي سلسلي ۾ اسان کي ٿلهي ليکي هيٺ ڏنل ترتيب موجب (۽ ڪي واڌارا ڪرڻا هجن ته انهن سميت) مواد جي گهرج آهي:

- جاگرافيائي اهميت جي هر ڳالهه/ شيءِ.

- تاريخي اهميت جي هر ڳالهه/ شيءِ.

- اڪابر ماڻهو، ڪنھن ڌنڌي/ ڪرت ۾ نمايان اهميت وارا ماڻهو، اهم ڳوٺ ۽ شھر، خاص ڌنڌا وغيره.

- آبادي، تعليم، صحت ۽ عمل ۾ آيل ترقياتي رٿائون وغيره.

- ڪي به معاملا، مسئلا ۽ انهن جا حل.

- ٻي ڪا به اهميت واري ذڪر جوڳي ڳالهه.

- اهميت واري هر شيءِ ــــ يادگار، ماڻهو، علائقي، جبل، ڍنڍ، ٻيلي وغيره جي مختصر(ننڍايل) ڄاڻ سڃاڻ.

- گهڻي اهميت رکندڙ هر شيءِ جي تفصيلي (ڊيگهاريل) ڄاڻ سڃاڻ.

***

پسون، راڳ ساز، ڳهه، زيور، ڀرت جو نمونو ۽ ڪپڙو

ـــــــــ پِسونـــــــــ

”الف“ سان شروع ٿيندڙ مختلف جانورن، جيتن، پکين ۽ ٻين ساهوارن جا نالا هيٺ ڏجن ٿا. پسونڀياس (زوالاجي) جي ڄاڻن کي خاص گذارش آهي ته گهٽ ۾ گهٽ پسون ڀياسي نالو (زولاجيڪل نيم) ۽ ان جي بدران ڪم ايندڙ عام انگريزي لفظ جي ڄاڻ ڏين.

1. حسب نسب
2. سڃاڻپ
3. آبھوا (ملڻ، پلجڻ، وڌڻ، ويجهڻ وغيره جو هَنڌ)
4. واڌ ويجهه جو طريقو
5. فوٽوگراف يا اسڪيچ
6. واسطيدار هر قسم جي ڄاڻ

”الف“ سان شروع ٿيندڙ نالو جيڪڏهن رهجي يا غلط لکجي ويو هجي ته مھرباني ڪري ٺيڪ ڪندا.

·

هيٺ ڪجهه راڳ ۽ ساز، ڳھه ۽ ڀرت ۽ ڪپڙن جا نالا ڏجن ٿا. انهن جي سلسلي ۾ ممڪن تحقيقي ۽ سٺي ڄاڻ ۽ جن جو فوٽوگراف ممڪن هجي، انهن جا فوٽوگراف (يا اسڪيچ) ۽ ٻين ضروري تفصيلن جِي انسائيڪلوپيڊيا سنڌيڪا جي سلسلي ۾ گهرج آهي.

انسائيڪلوپيڊيا سنڌيڪا کي اعليٰ معيار جو ڪتاب ٺاهڻو آهي، جيئن ريفرنس لاءِ ڪم اچي سگهي. ان ڪري هن ۾ ڄاڻي سگهڻ جھڙي هر شيءِ ۽ سنڌ جي ثقافتي پس منظر کي اجاگر ڪندڙ هر موضوع کي بھترين انداز ۾ پيش ڪرڻو آهي. جيڪڏهن واسطيدار موضوع هيٺ ترتيب ۾ ڪا شيءِ، ڪو موضوع رهجي ويو هجي ته مھرباني ڪري نشاندهي ڪندا.

ـــــــــ راڳ، سازـــــــــ

ـــــــــ ڳھه، زيورـــــــــ

ـــــــــ ڀرت جو نمونو ۽ ڪپڙوـــــــــ

***

وڻ، ٻوٽا، ڀاڄيون، گاهه، پرزا ۽ اوزار

ـــــــــ وڻ، ٻُوٽا، ڀاڄيون ۽ گاههـــــــــ

”الف“ سان شروع ٿيندڙ مختلف وڻن، ٻوٽن، ڀاڄين ۽ گاهن وغيره جا نالا هيٺ ڏجن ٿا. اوڀڙڀياس (باٽني) جي ڄاڻن کي خاص گذارش آهي ته گهٽ ۾ گهٽ اوڀڙڀياسي نالو (باٽنيڪل نيم) ۽ ان جي بدران ڪم ايندڙ عام انگريزي لفظ جي ڄاڻ ڏين.

1. حسب نسب

2. سڃاڻپ

3. آبھوا (ملڻ، پلجڻ، وڌڻ ويجهڻ وغيره جو هنڌ)

4. واڌ ويجهه جو طريقو

5. فوٽو گراف يا اسڪيچ

6. واسطيدار هر قسم جي ڄاڻ

”الف“ سان شروع ٿيندڙ نالو جيڪڏهن رهجي يا غلط لکجي ويو هجي ته مھرباني ڪري ٺيڪ ڪندا.

ـــــــــ پرزا ۽ اوزارـــــــــ

هيٺ مختلف شين ۽ انهن جي پرزن ۽ اوزارن جي وچور ڏني پئي وڃي. انهن جي شڪل (فوٽو يا اسڪيچ) سان گڏوگڏ ان بابت اهم ڄاڻ جي گهرج آهي. جيڪو پرزو ڪنھن وڏيءَ شيءِ جو انگ (عضوو، لڱ) آهي ان جو ڌار اسڪيچ هئڻ سان گڏ وڏيءَ شيءِ ۾ جنھن هنڌ موجود هجي اها جاءِ به ڏيکارڻي آهي. مثال طور ”انچي رندو“ هڪ سڄو اوزار آهي، ”انچي رندي“ جو خاڪو ڏئي انهن سڀني پرزن جي نشاندهي ڪرڻي آهي ۽ آڏاڻي ۾ ڪم ايندڙ هڪ پٿر يا ٺڪر جي ٽڪر جو نالو ”اڌ لک“ آهي جنھن ۾ ڏور ٻڌي تاڃيءَ جي پڇڙيءَ ۾ لڙڪائيندا آهن ته جيئن ان کي ڇڪي بيھي، اهڙي حالت ۾ ”آڏاڻي“ جو خاڪو ۽ ان ۾ ”اڌ لک“ جي بيھڪ ٻئي ڏيکارڻا آهن.

مھرباني ٿيندي جيڪڏهن غلطيءَ کي ٺيڪ ڪيو ۽ رهجي ويل لفظ جي نشاندهي ڪئي وڃي.

***

ليکڪ 

”انسائيڪلوپيڊيا سنڌيڪا“ لاءِ الف سان شروع ٿيندڙ جن ليکڪن جا نالا گڏ ڪري سگهيا آهيون، انهن جي وچور هيٺ ڏجي ٿي. هن وچور ۾ ڪن نالن کان سواءِ باقي سڀ اهي آهن جن سنڌيءَ ۾ يا سنڌ بابت لکيو آهي يا وري سنڌي ٻوليءَ ۾ سندن لکڻيون ترجمو ٿي چڪيون آهن. ڪجهه نالا اهڙا به آهن جن سنڌيءَ ۾ يا سنڌ بابت لکيو ته ناهي، پر سنڌ ۾ اوپرا ناهن، جيئن افلاطون ۽ ارسطو وغيره. اسين ڀليءَ ڀت ڄاڻون ٿا ته پنھنجي محدود وسيلن ۽ ڄاڻ جي ڪري اسان کان ڪيتريون ئي کوٽون يا ڪچايون ٿي سگهن ٿيون جن کي ختم ڪرڻ لاءِ ۽ هٿ ونڊائڻ لاءِ پنھنجن سڄاڻ قلم ڌڻين جو فرض سمجهون ٿا. هن وچور ۾ ڄاڻائي سگهڻ جھڙا ڪيترائي نالا پڪ ئي اسان کان رهجي ويا هوندا جن جي نشاندهي ڪري اسان جي رهنمائي ڪئي ويندي ته ٿورائتا رهنداسي. ڄاڻايل قلمڪارن بابت هيٺ ڏنل ترتيب موجب ڄاڻ موڪلي وڃي.

1. سڄو نالو ۽ قلمي نالو، فوٽو گراف يا اسڪيچ.

2. پيءُ جو نالو.

3. ڄمڻ جي تاريخ ۽ هنڌ (۽ جيڪڏهن مرتيو ٿيل هجي ته اها تاريخ ۽ هنڌ).

4. پورو پتو.

5. لکڻيون ـــــ ڇپيل يا قلمي صورت ۾ موجود.

6. حياتيءَ ۽ لکڻين جو هڪ عام جائزو.

7. لکڻين جي خصوصي ۽ تفصيلي ڇنڊڇاڻ.

آتم انقلابي، آتما نامه، آثار آرائين، آثم، آپٽي هري نارائڻ، آچار محمد، آچاريه راڄ گوپال، آخوند اي ايس، آخوند حاجي عبدالرحمان ”انجم“ هالائي، آخوند خير محمد، آخوند رشيد،آخوند زخمي هالائي، آخوند شفقت، آخوند عبداللطيف ”عبد“ صديقي، آخوند گل محمد هالائي، آخوند منور جي، آدرش، آدرش ڀٽو، آدرين ايف، آدم علي ٽالپر مير، آڏواڻي ايل ڪي، آڏواڻي ڀيرومل مھرچند، آڏواڻي جي بي، آڏواڻي ڪوٽومل ڄيٺمل، آڏواڻي نولرام شوقيرام، آڊين جي بي، آذر سنڌي، آذر ناياب، آرائين ايس اي، آرائين پروفيسر افتخار احمد، آرائين غلام عرفاني، آر اي جعفري، آر ايس شرما، آر ايم (حيدر بخش) سرهيو، آربيري اي جي، آر ڊبليو قادري، آرڊن وارڊ ڊبليو ايڇ، آرچر جيفري، آرزو عزيز، آرزو ڪنول، آر ڪي نير، آريجو حافظ محمد، آريجو عبدالله، آريسر عبدالواحيد، آريسر غلام مصطفيٰ، آريسر گل محمد، آريسر مير حسن، آريسر ثاقب، آرين (؟)، آزاد ابوالڪلام، آزاد بخاري، آزاد بروهي، آزاد جامڪيش، آزاد جي، آزاد خدا بخش، آزاد زرداري، آزاد سائل، آزاد سبحاني، آزاد ميمڻ، آزاد ناياب صديقي، آسانند مامتورا، آس قاضي مس، آسناڻي ڀڳت کيمچند ڀيمومل، آسواڻي نٿومل، آسودو مل ٽيڪمداس، آسي زميني، آشا درگاپوري، آصف بالادي، آصف پھوڙ، آصف ناريجو، آصف علي ڄمون خان، آصف علي ميمڻ، آصف قاضي، آصف مٺياڻوي، آصف مصراڻي، آصف مصراڻي گلبدن، آغا بشير، آغا تاج محمد خان، آغا خواجا شاهه، آغا رفيق، آغا رياض، آغا سعيد، آغا سليم، آغا صوفي، آغا عبدالنبي آغا، آغا عبدالنبي خان عليگ، آغا عرفان الله، آغا عرفانه پروين، آغا قيوم، آغا لياقت علي، آغا محمد علي، آغا محي الدين حسن پروفيسر، آغا مسعود حسن، آغا منير، آغا مھدي حسن، آفاق صديقي، آفتاب ابڙو [ڊاڪٽر]،Å آفتاب احمد چنڙ، آفتاب احمد قريشي، آفتاب احمد شاهه لڪياري، آفندي حسن علي، آقائي حسن قلعي ”مستان“، آڪاش، آڪاش انصاري، آڪاش ڀنڀرو، آڪاش سنڌي، آگرو الطاف حسين، آگرو عبدالله، آگرو غلام رباني، آگم جوکيو، آمنا رحمان، [آمنه سومرو ڊاڪٽر]، آنچل، آندري مارور، آندري گروميڪو، آنند رام ”مخلص“، آنند رام طوطلداس، آنند کيماڻي، آنند گولاڻي، آنول ايم ڊي، آوتراءِ روپچند منچنديا، آهوجا امر راجنداس، آهوجا درشن ديدار، آهوجا سڳن، آهوجو سميع، آءِ آءِ قاضي علامه، آءِ ڪي پيرزادو، آئل مل نصرپوري، آير ٿياگراچا اي وي، آينگر ايم اي ايس، ا ب ت، ابرار علي انڙ، ابرار قاضي، ابراهيم اسير ملاح، ابراهيم جويو محمد، ابراهيم خشڪ، ابراهيم خليل شيخ ڊاڪٽر محمد، ابراهيم سنڌي، ابراهيم سومرو محمد، ابراهيم کرل، ابراهيم منشي، [ابڙو احساس]، ابڙو امتياز، ابڙو انور، ابڙو اياز عالم، ابڙو بدر، ابڙو جوش، ابڙو حنيف، ابڙو خدا بخش، ابڙو رعنه، ابڙو روبينه، ابڙو زاهده، ابڙو سرتاج، ابڙو سچل، ابڙو صفيه ڪنول، ابڙو طارق عالم، ابڙو طارق نفيس، ابڙو عبدالباري، ابڙو عبدالهادي، ابڙو عطاءُ الله، ابڙو غلام رسول هالائي، ابڙو قمر الدين، ابڙو قيس عالم، ابڙو محبوب، ابڙو منظور حسين، ابڙو منصور عالم ”من“، ابڙو منور، ابڙو مير نواز، ابڙو نصرت حسين پيراڻي، ابڙو نياز، ابڙيجو هدايت الله، ابڙيجو زاهد مشاق، ابن اثير، ابن بلخي، ابن جلال، ابن جوقل (محمد عبدالقاسم)، ابن حيات پنھور، ابن دلگير، ابن سنڌ، ابن صفي، ابن گل سومرو، ابو اسحاق الشيخ، ابو اسلام عابد لغاري، ابوالحسن، ابوالعباد فقير ثناءُ الله، ابوالفات قابل خان شيخ، ابوالفضل علامه، ابوالقام نمڪين، ابوالڪلام آزاد، ابوالهاشم مولوي عبدالخالق ڪنڊ، ابوبڪر (هڪ جهونو شاعر)، ابوبڪر ايم، ابوبڪر شبلي، ابوبڪر شيخ، ابوبڪر صالح شيخ، ابو تراب، ابو جبران، ابو حسن بن محمد امين گلسند، ابو رضا، ابو زيدالحسن آف سان، ابو سھيل سنڌي، ابو شھاب رفيع الله، ابو طالب الحسيني، ابو ظفر مولوي، ابو محمد بديع الدين شاهه، ابو معاد، ابو ياسر، ابيٽسن سر ڊنزل چارلس، ابي عبيد عبيد الله بن عبدالعزيز، ابيليف پروفيسر جي آءِ، ابيناش سندر، اتم اي جي، اتم ٺڪر ڊاڪٽر (اتمچند ٺڪر)، اتمچنداڻي سندري، اثر، [اثر امام]، اثر سنڌي، اُپاڌيا ڪُرجي جاديوُ مير، اُپيندرا ناٿ پال، اجمل هدا ڀٽو، اجمل بيگ مرزا، اجواڻي ايل ايڇ، اڄڻ ظفر، اڄڻ عاجز، اڄڻ مرتضيٰ گوهر صالحاڻي، احساس فيروز الدين، احسان الله، احسان الله بدوي، احسان الله خان ڊاڪٽر، احسان ايس زيد، [احسان دانش ڊاڪٽر]، احسان دانش جمالي، احسان فقير لانگاهه، احسن الھاشمي، احسن چنا حافظ، احسن ڪربلائي، احسن مورياڻي، احقر احمداڻي ڊاڪٽر غزاله، احمد ايس امام، احمد ايس حسن، احمد ايم ڊي، احمد بخش ڏيپر، احمد بشير، احمد جميل، احمد جي ڇاڳلا، احمد چانڊيو، احمد ڀاڳلا (احمد جي ڇاڳلا)، احمد حسين ٽالپر، احمد خان، احمد خان ”آصف“ مصراڻي، احمد مصراڻي ، احمد خان احمداني، احمد خان چانڊيو، احمد خان فراز ”لطيفي“، احمد خان سولنگي، احمد خان شيخ، احمد خان طالبائي عامري، احمد خان گلزار پليجو، احمد خان مدهوش، احمد خان ملڪاڻي، احمد خان ميمڻ، احمد خان نظاماڻي، احمد شاهه ”استاد بخاري“، احمد شاهه بچل شاهه ”رفيق“، احمد شفي، احمد شيخ، احمد صديق سونڊوي، احمد صافي نجفي، احمد ”ظفر“، احمد عبدالله، احمد علي انصاري، احمد علي بلوچ، احمد علي جتوئي، احمد علي چانڊيو ”صابر“، احمد علي چنا، احمد علي خان هاشمي پروفيسر، احمد علي شاهه بخاري، احمد علي صافي ”نجفي“، احمد غلام علي، احمد محي الدين ڊاڪٽر، احمد مصر، احمد ملاح حاجي، احمد ملاح مولوي، احمد ميمڻ، احمد ولد محمد اسلام، احمد همداڻي، ”اختر“ احمد خان، اختر انصاري، اختر ايس ايم، اختر بخاري، اختر بروهي، اختر بلوچ، اختر حسين بلوچ، اختر دايو، اختر درگاهي، اختر هالائي، اختيار پروين منگي، اختيار کوکر، اخلاق انصاري، اداسي ايم اسماعيل حاجاڻو، اداسي غلام نبي، ادا فضل قاضي، ادريسي (ابو عبدالله محمد)، ادل سولنگي، ادل سومرو، ادل عبدالڪريم، اديب جاويداڻي، اڌارام ٿانورداس، اڌارام راءِ صاحب، اڌين آر، اُڍو امداد علي، اڍيجو فيض محمد، اراڄ اسفاشر، اراند سر هينري، ارائو مُٿن ٽي جي، ارباب سنڌي، ارباب علي ڇڄڙو مورائي، ارباب علي شاهه، ارباب علي عادل چوهاڻ، ارباب عمر الدين، ارباب منگي، ارجن چاولا ”سائل“، ارجن داس رامناڻي، ارجن ڊيٽارام ”سڪايل“، ارجن سامتاني، ارجن شاد، ارسطو، ارسڪن ڊبليو اي، ارشاد، ارشاد احمد حقاني، ارشاد احمد مورياڻي ڊاڪٽر، ارشاد بلوچ، ارشاد پٺاڻ، ارشاد جوکيو، ارشاد حسين قاضي، ارشاد ساگر، ارشاد سائل، ارشاد شيخ، ارشاد عاشي ميمڻ، ارشاد قمر، ارشاد ڪاظمي، ارشاد گلاباڻي، ارشاد مورائي، ارشد اي، ارشد سراج، ارم محبوب شيخ [ارم محبوب]، ارنالڊ سر ايڊون، ارون ڊبليو، ازير ايم، اسامي علامه استاد، استاد امير بلوچ، استاد حاتم مگسي، استاد نظاماڻي، استخطري، اسٽاڪ جي اي، اسٽالزڪا ڊاڪٽر فريد، اسٽائيسٽيڊ جارجيانا ڪئپٽن، اسٽائيف اي ڊبليو، اسٽر آر ايڇ، اسٽرابو، اسٽرابو آف ايشيا مائينر، اسٽراچن جيمس، ايم، اسٽراگ لي، اسٽرن ڊيل آر اي، اسٽرنگر ڪي وين، اسٽوري سي اي، اسٽوقلر جي ايڇ، اسٽونور آر ايف، اسٽوئرٽ سي جي، اسٽيفنس آيان ميلولي، اسٽيفن زواگ، اسٽيڪ ڪئپٽن جارج اي، اسٽوراٽ آر آر، اسٽيوارٽ ميجر چارلس، اسٽيونس ڪئپٽن جاز، اسپاٽس ووڊ، اسپراٽ ايف ايل، اسپرينگر اي، اسپرينگلنگ ايم، اسپڪنر نال اي، اسپونر ڊي بي، اسپيٽ او ايڇ ڪي، اسپينال اي، اسپيئر پرسول، اسحاق انصاري، اسحاق اي آر، اسحاق ايس ايم، اسحاق ايم عرساڻي محمد، اسحاق حيدر، اسحاق راهي، اسحاق سميجو، اسحاق سومرو، اسحاق لوهر (اسحاق آهنگر) (جنھن جا بيت مجزوب بزرگ شيخ ڀريو ويرداس پڙهندو هو)، اسحاق محمد، اسحاق مڱريو، اسدالله ”اسد“ سومرو، اسد الله بلوچ، اسد الله ڀٽو، اسد الله شاهه ”بيخود حسيني“ ڊاڪٽر، اسد انور بلوچ، اسد بيگ ”آصف“ مرزا، اسد بيگ ”اسد“ مرزا، اسد ٽکڙائي، اسد ٿومس جي، اسد عابد قاضي، اسد عباسي، اسد ڪيريو، اسرار الحق، اسرار شام، اسرار عباسي، اسڪاٽ، آرٿر ايف، اسڪاٽ ڊبليو، اسڪندر بن محمد، اسڪئٽر گوڊس اسڪين ڌو، اسلام ايس آر، اسلم آزاد ڊاڪٽر، اسلم اڪبر قاضي، اسلم اي ميمڻ ”مسافر“ نندائي، اسلم ڀٽي، اسلم تنيو، اسلم چنا محمد، اسلم ساريو ڪَڪڙائي، اسلم سنديلو، اسلم سومرو، اسلم سي آر، اسلم شيخ ”مهراڻ“، اسلم صديقي، اسلم عارباڻي، اسلم لاشاري، اسلم لغاري، اسلم ”واصف“، اسليپينانٽس ايم ٽي، اسماعيل ايس خواجه، اسماعيل بن واصف، اسماعيل چانڊيو، اسماعيل خاصخيلي محمد، اسماعيل زاهد ملڪ، اسماعيل صادق، اسماعيل لغاري، اسمٿ اين ايڇ، اسمٿ جي ڊبليو، اسمٿ ڊبليو، اسمٿ ونسينٽ اي، اسنيڊ روڊ مئن اي، اسنيل گروو اي ڪي، اسوالڊ مٽيسالي، اسير قريشي، اسير ڪلياڻي، اسير ملاح، اشتياق احمد، اشتياق انصاري، اشتياڻي عباس اقبال، اشٽن سر ليگهه، اشرف امر لاشاري، اشرف پيرچنداڻي، اشرف سومرو محمد، اشرف شاهه اشرف علي، اشرف علي ”اشرف“، اشرف علي عباسي، اشرف علي منشي مير، اشرف مرزا، اشرف واصفاني، اشفاق آذر، اشفاق انصاري، اشفاق حسين سيد، اشفاق حسين عمراڻي، اشفاق سومرو، اشنر ايمرسن سي، اشوٿاما، اشوڪ بختاڻي، اشوڪ ڪمار ايل نانڪاڻي، اشوڪ لعل، اشير هاد لال، اصغر اي جي، اصغر جتوئي، اصغر چنا ڊاڪٽر، اصغر ساگر، [اصغر سجاڳ]، اصغر سنڌي، اصغر سيتائي، اصغر گرزائي، اصغر حالو، اضعف هالائي، اطھر علي، اطھر منگي، اطھر موساڻي، اظھار سنڌي، اظھار سومرو، اظھر ٻانڀڻ، اظھر فاروقي ڊاڪٽر، اظھر گيلاني، اظھر مولائي ميان، اعجاز ، اعجاز الحق قدوسي، اعجاز انڙ، اعجاز ٻرڙو، اعجاز ٽو، اعجاز پليجو، اعجاز جڙيل جتوئي لاڏيون، اعجاز حسين سومرو، اعجاز سنڌي، اعجاز شيخ، اعجاز علي خواجا، اعجاز علي ملاح، اعجاز منگي، اعجاز نوري، اعظم ڀٽي، اعواڻ آزاد سچل، اعواڻ محمد سعيد، اعواڻ مسرت نواز، اعيانگر ڪرشن سوامي، افتخار احمد سومرو، افتخار حسين لغاري نواب، افروز شورو، افسر علي ايم ڀٽو، افضال شاهد، افضال قادري ڊاڪٽر، افضال نعيم، افضل قادري، افضل قريشي ڊاڪٽر، افضل لغاري ڊاڪٽر، افضل مسر پوري، افغان حاجي عبدالنبي، افلاطون، اقبال احمد مگسي، اقبال اسرار سيھڙ، اقبال بلوچ، اقبال بن صديق قريشي، اقبال ترين، اقبال جتوئي، اقبال حسين قاضي، اقبال خشڪ، اقبال رند، اقبال سرڪڙي، اقبال ميمڻ حافظ، اقرا، اڪبر اديب، اڪبر ساگر، اڪبر سومرو، اڪبر سيد، اڪبر شاهه سيد، اڪبر ڪنڊياروي ”آزاد“، اڪبر گل سمون، [اڪبر لغاري]، اڪبر نظاماڻي، اڪبر نھڙيو ”ناز“، اڪرام احمد تنيو، اڪرام ايس ايم، اڪرام حسين، اڪرام ساگر عباسي، اڪرام مغل، اڪرم ابڙو، اڪرم انصاري، اڪن محمد جمن دايو، اڪن محمد حسين دايو، اگاٿا ڪرسٽي، اگروال ڊي پي، الا دويسي ابو عبيدالله محمد شريف، الانا امين غلام علي، الانا، غلام علي خواجه [ڊاڪٽر]، الله بخش احمد زرئي حڪيم، الله بخش بروهي، الله بخش راٺوڙ، الله بخش قريشي، الله بخش نظاماڻي، الله وڌايو سھاڳ، الاهي بخش بلوچ، الاهي بخش دوراپوري، الاهي بخش ساهووال، الاهي بخش لاڙڪ، الاهي چنا، البرٽ ڪاميو، البرٽو موراويا، البشام البلاڌري، ابن الحسن احمد بن يحيٰ، البيروني ابوريحان، الٽيڪر اي ايس، الستي فقير عبدالغفور، الطاف، الطاف احمد، الطاف احمد مغل، الطاف بيدار، الطاف جتوئي، الطاف حسين چوڌري، الطاف حسين شيخ، الطاف حسين نظاماڻي، الطاف سنڌي، الطاف شيخ، الطاف عاصي، الطاف قادري، الطاف ملڪاڻي، الطاف ميمڻ، العظيمي عزيز سولنگي، الف انقلابي، الف ع شيخ، الڪاڪ ليسلي اي، الڪرامي الياس، المنفلوطي مصطفيٰ لطيفي، الهه آباد مولوي، الهه بچايو ڀٽو، الهه بچايو شيخ، الهه بچايو لغاري، الهه بچايو يار محمد سمون، الهه بخش ايم نظاماڻي، الهه بخش ٽالپر، الهه بخش چانڊيو مولانا، الهه بخش ”سرشار“ عقيلي، الهه بخش کهڙو مخدوم، الهه بخش مھيسر مولانا، الهه بخش هاشمي مولوي اٻوجهه، الهه جڙيو، الهه جڙيو ”شاد“، الهه داد (الله داد)، الهه داد ٻوهيو ڊاڪٽر، الهداد فيض سرهندي، الهداد مھيسر، الهڏنو اياز، الهڏنو خان پٺاڻ، الهڏنو ڪاڪا، الهڏنو گوپانگ، الهنواز رڪڻائي، الهنواز ناز، الهوڌايو سھاڳ، الهورايو اداسي، الهورايو بھڻ، الهورايو سجاد، الهورايو سولنگي سنڌي، الهورايو ”طارق“ شڪارپوري، الهورايو محمدي ڊاڪٽر، الهه وسايو ”ڪفشدور“ ملا، الياس احمد، الياس اسلام، الياس بي يونس، الياس سيتاپوري، الياس عشقي، اليڪساندر سيراه وچ، الينا ڪاتسيوبا، الين رپو جي اين، امام بخش ”خادم“، امام بخش ناديو، امام بخش مرزا، امام بخش ملاڻو، امام بخش ”نياز“، امام راشدي، امام شغاني، امام علي بيگ ”افسر“ مرزا، امان الله، امان الله ٻگهيو گچيرائي، امان الله خان، امان الله سرهي، امان الله سومرو، امان الله شيخ، امان الله ”مفلح“ فقير، امان الله ناظم، امان ڀٽي، امان راهي، امان شيخ، امان علي ”اظھر“ سمون، امان ميمڻ، اسڪر جي آر، امبيدڪر ڊاڪٽر جي آر، امتياز حسين قاضي ”خيام“، امتياز عالم سمون، امتياز علي ٻرڙو، امتياز قريشي، امتياز منگي، امتياز ميمڻ ڊاڪٽر، امجد علي ايس، امداد چانڊيو، امداد حسين، امداد عباس فدا، امداد علي، امداد علي امام علي (آءِ آءِ) قاضي، امداد علي بروهي، امداد علي حداد، امداد علي کڏو (؟)، امداد علي کھڙو، امداد محمد شاهه، امر، امر اقبال، امرتا بيدل، امرتا پريتم، امرتا سنڌي، امرجليل، امر ساهڙ، امر سنڌو، امر لعل وسڻمل هڱوراڻي، امر لغاري، امله البرٽ بي، ام ناصر، امن سنڌي، امياٽس ملر سليٽس، اميد خيرپوري، اميد علي زرداري، اميد علي شاهه، اميد علي ميرجت، امير ابڙو، امير احمد، امير احمد عباسي مخدوم، امير بخاري، امير حسين شاهه، امير حمزو مسافر، امير خسرو، امير صديقي مس، [امير علي چانڊيو]، امير علي قادري، امير علي ڪاظمي، امين ارباب، امين ترين، امين ٿيٻو منگرائي، امين ٿيٻو، امين محمد صديقي مخدوم پير، امين محمد فهيم، امين مخدوم عمر، امينه صديقي، انب گوپانگ، انتخاب شاهه، انجمن سومرو، انجم هالائي، اندرا هريش واسراڻي مسز، انڊڙ حافظ ارشد، انڙ مختيار، انڙ گلزار، انصار احمد سومرو، انصار اسلم مسرور، انصاري اي ايڇ، انصاري ايم آءِ، انصاري ايم اي ايڇ، انصاري ايم ايم، انصاري بشير اي، انصاري ٽي اي، انصاري ڊاڪٽر علي محمد، انصاري ڊاڪٽر نور عالم، انصاري زهره جبين، انصاري سارنگ، انصاري شيخ صادق علي شير علي، انصاري فاروق، انصاري عبدالله، انصاري عثمان علي، انصاري قمر، انصاري مجروح عزيز هالا، انصاري مھر النساءِ، انصاري نديم، انعام ڀٽو، انعام ڀٽي، انعام شيخ، انعام عباسي، انقلابي امر اقبال، انقلابي طفيل مگسي، انگر سال رابرٽ گرين، انگليس چارلس سي، انندرام ”مخلص“، انندرام مھر، انوار احمد قاضي، انوار پيرزادو، انوار سبھاني، انور، انور ابڙو، انور الدين احمد قريشي، اينور ايمار، انور ٻٻر، انور پيرزادو، انور عبدالعزيز، انور علي ح سومرو، انور عنايت الله، انور علي عبدالڪريم خواجا، انور فگار هڪڙو، انور ملاح، انور هالائي، انويراٽي جي ڊي، انيتا غلام علي، انيس، انيس احمد عباسي، انيس الدين، انيس الدين احمد ڀٽي، انيس انصاري، انيس ٻرڙو، انيس مھيري محمد ابراهيم، انيڪر ايم وي، انيلا بلوچ، انيلا جعفري، انيل گاف، اني ماري (اينيمري) شمل ڊاڪٽر، انيم اي عبدالله، اوارو بي پي، اوان زادانوف، اوانو ولاديمير، او بريان اي پي، او بريان اِي، اوترام جنرل سر جيمس، اوٺار نبي بخش، اوٺو ڌڻي بخش، اوپنھيم اي ايل، اوجها منگهارام، اوڌ راجا چندر سڀا، اوڌم آر ڊي، اوڌم سي ايف، اوڏ جيئل، اوڏ رامچند، اورمي رابرٽ، اورنگٽن جي، اورنگزيب شيخ، اوريانا فلاسي، اوستو امتياز علي، اوستو در محمد، اوسلي سر ڊبليو، او گلبي جاهن، اولرچ ليوپولڊ وان، اولم ايف، اولمسٽيڊ اي ٽي، اوليور ايڊورڊ اِي، اونو رانيڪو، اونيل جوڊٿ، اويس احمد، اويس انقلابي، اهير شمن آر، ائنٽي (ينشي) وديار ٿي، اياز آزاد سومرو، اياز بخاري، اياز ڀاڳت، اياز پاٽولي، اياز جاني، اياز حسين قادري پروفيسر، اياز سولنگي، اياز سنڌي، [اياز شيخ]، اياز علي اين شيخ، اياز علي، اياز علي وراهي، اياز کتري، اياز گاد، اياز گل، اياز لطيف پليجو، اياز لطيف دايو، اي ايڇ محمد، اي ايف ميمڻ، اي اي قريشي، اي ايم بزمي، اي ايم جعفري، اي ايم ميمڻ ڊاڪٽر، ايبٽ ايِ، ايبٽ جي، ايبٽ ڪئپٽن جيمس، ايبسن هينري، ايٽس ڪي آر، ايٽڪن اي سيڇ، ايٽڪنسن جيمز، اي ٽي شاهاڻي، اي جي بشير احمد، اي جي پيرزادو، اي جي چانڊيو، ايچيسن سي يو، ايچيسن سي يو اي، ايڇ آر ميمڻ، ايڇ ايم صادق، ايڇ ايم گربخشاڻي، ايڇ اين سنڌي، ايڇ بي، ايڇ جي ويلس، ايڊڪندس جي، ايڊمنڊ سي، ايڊورڊس ايس اي، ايڊورڊ ليفٽيننٽ، ايڊورڊ مائيڪل، ايس احمد، ايس اڪرام الدين، ايس امداد بخاري، ايس اي، ايس اي ايڇ رضوي ڊاڪٽر، ايس اي پنھور، ايس اي عزيز، ايس ايس زليخا، ايس ايم حامد علي، ايس تصور، ايسٽوڪ ايِ بي، ايسٽوڪ ڊبليو جي، ايسراڻي، اشوڪ ڪمار ڊي، ايراني اشوڪ ڪمار ڊي، ايس سي شهاڻي، ايس سيواڻي، ايس گل ”سپاهي“، ايس منور علي، ايس نسرين، ايس يو شيخ، ايشر لارڊ، ايشور چندر، ايف علي نواز بيگ مس، اي ڪي بروهي، اي ڪي سولنگي، ايگرمانٽ پي ايڇ ايل، ايل ڀڳوانداس، ايل ٽي پنواڻي، ايلڊرچ ايف بي، ايلسا قاضي، ايلس سر بارو هربرٽ، ايلس فيض، ايلس هينري، ايلفنسٽن مائوٽسٽئارٽ، ايلڪ گولار، ايلمد ورٿ، ايلنبرو الارڊ، ايم آر مائيداساڻي، ايم اقبال ”بيوس“ خاصخيلي، ايم اميرالدين، ايم اي ايڇ هاشمي، ايم اي پاشا، ايم اي حسن، ايم ايڇ پنھور، ايم ايس قادري، ايم ايس قريشي، ايم اي صوفي ڊاڪٽر، ايم اي عالماڻي، ايم اي عزيز، ايم اي عظيم ڊاڪٽر، ايم ايم سٺيو، ايم ايم حافظ، ايم ايم (منظور احمد) عرساڻي، ايم ايم ميمڻ، ايم بچل ميمڻ، ايمبري ايناسل، ايمبري جي، ايم بي اياني، ايم حق نواز، ايم ڊي قريشي، ايم رمضان ناشاد ڪنڀر، ايم زمان جوکيو، ايم سي ملڪاڻي، ايم عبدالماجد، ايم قاسم راڄپر، ايم قاسم نوشاد، ايم ڪمل، ايمل لُڊيگ، ايم ناز عباسي، ايمينيئن ايم بي، ايم يونس راهمون، اين اي ڀٽي، اين ايم سومرو، ايٿوونس، اينڊرسن، اينڊرسن ريوپي، اينڊرسن ميجر سي بي، اينڊريو سر ڊبليو پي، ايوب انصاري، ايوب خاصخيلي، ايوب شيخ ڊاڪٽر، ايوب قاضي، ايوب کوسو (محمد؟)، ايوب گاد، ايون هنٽر.

***

ª روزاني ’جاڳو‘ ڪراچي، 15-نومبر 1991ع ۾ ڇپيل.

· روزاني ’جاڳو‘ ڪراچي، 28-نومبر 1991ع ۾ ڇپيل

§ روزاني ’آفتاب‘ حيدرآباد، 14-اپريل 1992ع ۾ ڇپيل.

Å نوٽ: وڏي ڏنگيءَ منجهه اضافا، مرتب پاران ڪيل آهن. (رياضت)