ٻٽو معيار
”يار ھاڻ تہ اسان جون زالون بہ گهر ۾ ڪم ڪار ۾ ھٿ ونڊائڻ لاءِ ضد پيون ڪن . “
”اڇا ! اھو وري ڪئين ؟“آصف پڇيو.
”فرقان کان پڇي ڏس. “ ثقلين طنزيہ انداز ۾ مرڪندي چيو.
”ھا فرقان يار ٻڌاء ڇا ڳالھہ آ؟“ احد مرڪي پڇيو.
”بس مڙئي يار گهر ۾ ٿورو گهڻو زال سان ڪم ۾ ھٿ ونڊائيندو آھيان . “ فرقان ٿڌو ساھ ڀريو .
”معني تہ زال جو مڄو آن!“
”ايئن ئي سمجهہ. “ فرقان مرڪي وراڻيو.
سڀني ٽھڪ ڏنو .
ثقلين ھن جو پاڙيسري ھو ۽ ٻنھي گهرن ۾ اچڻ وڃڻ جو رستو ھو . خاندان وارا بہ ھن تي چٿرون ڪندا ھئا. سندس زال گهر جا سمورا ڪم ڪار ڪري وٺندي ھئي پر کيس اٽو ڳوھڻ ڪونہ ايندو ھو . سندس ماء کي سنڌن جي سور جي تڪليف ھئي، انڪري ڪافي وقت کان گهر جو ڪم ڪار ڪانہ ڪندي ھئي. اڳي ھوء ماني پچائيندي ھئي پر وقت گذرڻ سان جڏھن تڪليف وڌيس تہ ان ڪم مان ھٿ ڪڍي وئي.
ثانيہ جيئن اٽي ڳوھڻ جي ڪوشش ڪندي ھئي تہ اٽو سندس آڱرين ۾ ٿڦجي ويندو ھو ۽ کيس اچي ڇڪون ورائينديون ھيون. اھا حالت ڏسي فرقان اٽو ڳوھيندو ھو يا وري ڊبل روٽي ۽ چانور متبادل طور ڪتب آندا ويندا ھئا. ثانيہ ماني پچائي وٺندي ھئي. ھنن کي باورچي يا ٻاھر جي ماني کائڻ جي عادت نہ ھئي.
سندن خاندان ۾سدائين کان گهر جون عورتون رڌو پڪو ڪنديون ھيون . باقي ٻئي ڪم ڪار لاءِ نوڪرياڻي رکندا ھئا. ثانيہ شادي ڪري آئي تہ گهر ڀريل ھو . بيمار سس جي خدمت ۽ ٽن نڻاڻن ۽ ھڪ ڏير جي شاديءَ تائين سڄو گهر سنڀاليائين. ننڍڙن ٽن ٻارن سان ساھرن جو گهر سنڀالڻ ڪو آسان ڪم ڪونھي پر فرقان ھر قدم تي ھن سان گڏ بيٺو. فرقان کي ھن جي سچائيءَ جو احساس ھو.
شام ٿي تہ ھو گهر لاءِ نڪتو. سگنل آن ٿيو تہ ھن گاڏيءَ جي اسپيڊ وڌائي. سندس ارينج ميرج ھئي . ھن شاديءَ کان اڳي ثانيہ کي نہ ڏٺو ھو. البتہ ماءُ کان سندس تعريف ٻڌي ھئائين. ھوء شادي ڪري آئي تہ گهر ڀاتين سان رلي ملي وئي .
ثانيہ کي اٽي ڳوھڻ کان وحشت ٿيندي ھئي. ڪن عورتن کي ٿانوڌوئڻ کان نفرت ٿيندي آھي تہ ڪي ڪپڙن ڌوئڻ کان لھرائينديون آھن. ڪي تہ مورڳو رڌڻي کان خوف کائينديون آھن . شادي کان پوءِ ڪنوار کي گهر جي ذميوارين سان بيمار سس ۽ سھرو بہ خدمت ڪرڻ لاءِ ملندا آھن . ان سان گڏ ڏاج ۾ سس ۽ نڻاڻن جي ٻيائي پڻ . پر ھتي سس، سھرو، ڏير ۽ نڻاڻون سٺا ھيا پر ڪم وڌيڪ ھو. ان ڳالھہ جو احساس فرقان کي شروع کان ھو تہ ھوء سندس ذميواريون ونڊي رھي آھي. ھوء ڪا نوڪرياڻي نہ بلڪہ گهرڌياڻي آھي. ھن جي عزت، مان مرتبو مٿانھون آھي. جيئن ماءُ جي عزت ھن تي فرض آھي، بلڪل اھڙيءَ طرح زال کي خوش رکڻ ۽ مسندس عزت ڪرڻ ھن جي اخلاقي ذميواري آھن . ان سوچ تي خاندان توڙي دوست ھن کي مذاق جو نشانو بڻائيندا ھئا.
گهر ۾ داخل ٿيو تہ ثانيہ مرڪندي کيس ڀليڪار چيو. ثانيہ جي مرڪ ۾ گھري شانتي ھئي.
پر مسئلو ساڳيو رھيو. زاھدہ، جيئن فرقان جي شادي ڪئي تہ ڪم ڪار گهٽائي ڇڏيا، جنھن جي ڪري وزن وڌڻ سان گڏ سنڌن جي سور ۾ بہ اضافو ٿي ويس. ثانيہ ڪم واريءَ مائي کان ماني پچرائڻ جي ڪوشش ڪئي تہ گهر ۾ فساد کڙو ٿي ويو . آخر ڪار اھا ذميواري فرقان کنئي . جڏھن ھو آفيس جي ڪم سان شھر کان ٻاھر ھوندو ھو تہ ھوء لڪ ۾ ڪم واري مائيءَ کان اٽو ڳوھرائي ماني پچائيندي ھئي.
ثانيہ جي نڻاڻ شھر ۾ رھندي ھئي . ان کي ٻار ڄمندو ھو تہ سندس سس زاھدہ ضرورت پوڻ تي اٽو ڳوھي ماني پچائيندي ھئي. ڌيءَ جي ٻارڙن کي پئي کارائيندي ھئي پر جڏھن ثانيہ سان ساڳيو مسئلو ٿيندو ھو تہ ھر ڪم مان ھٿ ڪڍائي، سنڌن جي سور جو بھانو ڪري وڃي ڪمري ۾ سمھي پوندي ھئي. فرقان کي ماءُ جي ٻيائيءَ جو اندازو ھو پر ماءُ تہ ماءُ آھي . ماءُ جي دل جي ڳالھہ آھي، انڪري کيس مجبور نہ ٿو ڪري سگهجي. پر ھن کي ڏک ٿيندو ھو تہ ماءُ، ھن جي زال سان فرق ڪري ٿي، جيڪا ھن جي زندگيءَ جو اھم حصو آھي.
فرقان صبح جو آفيس لاءِ نڪرڻ کان اڳي، اٽو ڳوھي فرج ۾ رکي ڇڏيندو ھو . ان ڳوھيل اٽي مان ثانيہ نيرن جون مانيون پچائيندي ھئي . رومان ۽ رافع ستين اٺين ڪلاس ۾ تہ ڌيءَ روميسہ نائين ڪلاس ۾ھئي. صبح جو وقت ڏکيو ھو . تڙ تڪڙ ۾ ڪم کي اڪلائيندي ھئي، متان ٻارن جي وين نہ نڪري وڃي. ڪم پورو ڪندي ھئي تہ ٿانون ۽ صفائيءَ واري مائي اچي نڪرندي ھئي. ان جي وڃڻ کانپوءِ ڪپڙن ڌوئڻ ۽ استري ڪرڻ واري مائي اچي نڪرندي ھئي. جنھن کان زاھدہ مٿي جي تہ ڪڏھن ھٿ جي مالش ڪرائيندي ھئي . اڪثر ڪپڙا رھجي ويندا ھيس ڌوئڻ کان. پر ھن ڪڏھن بہ منھن نہ گهنجايو.
پر سسڻنھس کي اھو ڏک ضرور ھيس تہ ھن جو پٽ اٽو ٿو ڳوھي. ھوڏانھن وري آفيس ۾ فرقان کي دوست مذاق جو نشانو بڻائيندا ھئا.
ثقلين آفيس ۾ ھن جو ڪوليگ ۽ فليٽ ۾ پاڙيسري ھو. ھن کي ثقلين ئي پنھنجي پلازہ ۾ فليٽ وٺي ڏنو ھو. ٻئي سٺا دوست پڻ ھئا پر فرقان کي ھن جا ڪي دوست پسند نہ ھئا، جيڪي گهرن کان ٻاھر وقت گذاريندا ھئا ۽ سندن عادتون اڻ وڻندڙ ھيون. ھڪ ٻہ تہ آفيس جا ڪوليگ ھئا. فرقان جو خيال ھو تہ آفيس ۾ گڏ ڪم ڪندڙ کي ڪوليگ ئي رھڻ ڏجي. پر اڄڪلھہ ڪوليگ ۽ دوست اوپرا يا دشمن ٿي پوندا آھن . دوست جو ڪم دل رنجائڻ يا مذاق اڏائڻ نہ آھي. جيئن اڪثر ھو محسوس ڪري ٿو تہ ثقلين ٻين جي سامھون کيس زال جو مڄو سڏي چيڙائيندو آھي. اھو رشتو مقدس ٿئي ٿو، جنھن تي ٽوڪون ڪرڻ سطحي سوچ کي ظاھر ڪري ٿو. انڪري اھڙن ماڻھن جا گهر تباھ ۽ ٻار ذھني مريض بڻجي رھيا آھن. ثقلين جي گهر ۾ ھر وقت جهيڙو متل ھوندو آھي. تھذيب سٺي زال ۽ ماءُ آھي پر جڏھن ثقلين گهر۽ ٻارن کي نظر انداز ڪندو تہ زال ڇو نہ وڙھندي. ھو فون بند ڪري ڇڏيندو آھي تہ ھوء فون ڪري ثقلين لاءِ نياپو ڏيندي آھي. ھن ڪيئي ڀيرا ثقلين کي سمجهائڻ جي ڪوشش ڪئي تہ ھو گهر کي نظر انداز نہ ڪري پر ابتو سبتو جواب ڏيئي ھو ڳالھہ بدلائي ڇڏيندو ھو.
فرقان کي حيرت ٿيندي ھئي تہ مرداڻو سماج ڪنھن پاسي وڃي رھيو آھي. گهر جھڙو اھم يونٽ وکرندو پيو وڃي. مردن جي پنھنجي يوٽوپيا آھي. جنھن ۾ ھو فراريت پسندي وگهي ھرطرح جي برائيءَ ۾ وڪوڙجي ويا آھن . سڄو ڏينھن ياري دوستي نڀائڻ جي چڪر ۾ ٻاھرين دنيا کي آباد ڪيو ويٺا آھن. گهرن ۾ ويجها رشتا پيا سندن واٽ نھارين.
ھو گهر جي ڪم ڪار ۾ ماءُ جو ۽ ھاڻ زال جو ھٿ ونڊائي ٿو. ان ۾ ڪھڙي برائي آھي، جيڪڏھن اسان گهرن جو ڪم ڪيون ٿا. عورتون بہ تہ نوڪري ڪري مردن جو اڌ بار ونڊين ٿيون. مٿان گهر، ٻارن ۽ مٽن مائٽن جو بہ الڳ خيال رکن ٿيون . دوستن ۽ مائٽن جي تنقيدي روين ھن کي نراش ڪري وڌو.
ڪمري ۾ آيو تہ ثانيہ ڪنجهي رھي ھئي. ھن مٿي تي ھٿ رکيو تہ ھن جو مٿو گرم ھو.
”ثانيہ تو کي تيز بخار آھي. “ ھو پريشان ٿي ويو.
” بخار لھي ويندو توھان فڪر نہ ڪريو. “ ھن جهيڻِي آواز ۾چيو.
” ھل اٿي تہ ڊاڪٽر ڏانھن ٿا ھلون“ فرقان چيو.
” مون فون تي ادي حسنہ کان دوا ورتي آھي . ھن چيو تہ پيناڊول وٺي ڇڏ“
”ڪڏھن کان بخار اٿئي ؟“
” ٻہ ڏينھن ٿيا آھن. “
”پوءِ بہ ڪم پئي ڪرين. “
”معمولي بخار آھي توھان پريشان نہ ٿيو سڀاڻي تائين ٺيڪ ٿي ويندس . “
ھو ثانيہ جي مٿي تي زور ڏيڻ لڳو .
”پليز توھان سمھي رھو ٿڪل ھوندا . “
”ثانيہ تون پنھجو خيال نہ ٿي رکين. رڳو ڪمن ڪارين ۾ پاڻ وساري ويٺي آھين. تون ھن گهر جي سونھن آھين . منھنجي ۽ ٻارن لاءِ ڇانورو آھين . ھاڻ ڪجهہ ٿيئي تہ اول مون کي ٻڌائجانء پر ٻيلي لڪائجانء نہ. “
” پوءِ گهر جو ڪم ڪير ڪندو؟“
” اسان سڀ ملي ڪنداسين. “ فرقان پيار سان چيو.
”توھان پاڻ آفيس مان ٿڪجي اچو ٿا، سو مان توھان کي ڪم ڪرڻ ڪيئن ڏيندس . ٻار بہ پنھنجي پڙھائيءَ ۾ مصروف رھن ٿا . “
” ھاڻ اسان سڀ تنھنجو ملي ھٿ ونڊائينداسين “ فرقان مرڪندي چيو.
” گهر جو ڪم مون لاءِ بوجهہ نہ آھي فرقان. “
” بھرحال تون ڪجهہ ڏينھن ڪو بہ ڪم نہ ڪندينء . “
” ٺيڪ آھي . “ ثانيہ آڻ مڃي ورتي.
ٻئي ڏينھن ھن موڪل ڪئي . ٻارن کي تيار ڪري موڪليائين . ماءُ کي نيرن ڪرائي ثانيہ لاءِ پارج تيارڪري کڻي آيو. شام تائين ثانيہ پاڻ کي بھتر محسوس ڪيو . چانھن کڻي آئي تہ فرقان ٽي وي پئي ڏٺي. ھوء پاڻ بہ صوفي تي ويٺي .
”گهر جو ڪم ڏکيو آھي آفيس جي ڪم جي ڀيٽ ۾ . “
”اڇا!“ ثانيہ ٽھڪ ڏنو.
”توھان کي ھر وقت نظرداري ڪرڻي پوي ٿي . ھر ھڪ شيءَ جو ڌيان رکڻ مشڪل ڪم آھي ثانيہ. “
”مان وري ڪھڙو سڄو ڪم ڪندي آھيان . بس کاڌو پچائيندي آھيان. “
”گرميءَ ۾ ماني پچائڻ ڪو آسان ڪم ڪونھي ثانيہ. “
”آفيس جو ڪم ڪھڙو سولو آھي. “
ثانيہ پنھنجي ڳالھہ تي تہ فرقان پنھنجي موقف تي قائم رھيو. فون جي رنگ وڳي تہ ھو فون تي ڳالھائڻ ۾ مصروف ٿي ويو ۽ ھو ڪپ کڻي ڪچن ۾ ھلي آئي. شام جو ھوء ٻارن کي پڙھائيندي ھئي . ٻار ھوم ورڪ ختم ڪندا ھئا تہ رڌڻي ۾ رات جي ماني پچائڻ شروع ڪندي ھئي . ھر ٻار جي الڳ فرمائش مطابق کاڌو تيار ڪرڻو پوندو ھيس . سس جو پرھيزي کاڌو الڳ ٺاھيندي ھئي. ٻاھر جو سيڌو سامان، حساب ڪتاب ۽ ٻيا روز جا ننڍا وڏا ڪم . . .
ھوء گهر ۾ سڄو ڏينھن خبردار رھي ٿي . ھر ڀاتيءَ ڏانھن پورو ڌيان ھوندو اٿس. اھو ھنر فرقان وٽ نہ آھي .
ٻئي ڏينھن آفيس پھتو تہ ثقلين اچي ورايس .
. يار! تو اسان کي عذاب ۾ وجهي ڇڏيو آھي . ڳالھہ ڳالھہ تي زال تنھنجا مثال ٿي ڏئي . “
”پوءِ گهرن تي ڌيان ڏيو ۽ زالن جي ڳالھہ ٻڌو . “ فرقان وراڻيو.
”زن مريد ٿيڻ ھر ڪنھن جي وس جي ڳالھہ ڪٿي. “ ثقلين کي خار لڳي.
” گهر ھڪ مظبوط ٿنڀ آھي. ڪمزور گهرن مان اخلاقي طور تي ڪمزور فرد پيدا ٿيندا آھن. “ فرقان چيو.
اھا ڳالھہ ٻڌي ثقلين خاموش ٿي ويو ڇو تہ ھو بہ ھڪ ڪمزور گهر جي پيداوار ھو . سندس پيءَ بہ دوستي ياريءَ جي ڪن ۾ ڦاٿل ھو . گهرجي معاملن کي نظرانداز ڪرڻ جي ڪري ڪيئي مسئلا وڌي وڻ ٿيا. ثقلين ھڪ ٿڌو ساھ ڀريو.
وقت گذرڻ سان گڏ سماج جا طور طريقا تبديل ٿي رھيا آھن. گهر جو نظام وکري چڪو آھي. رشتن ۾ بہ بي ايماني ڪاھي پئي آھي. دوست ڀلي پيا مذاق اڏائين، جن روين تي روئڻ گهرجي ان تي پيا کلن، حيف اٿن!
ثانيہ جي سالگرھ ٻئي ڏينھن ھئي. اھو سوچي ھو ھڪ شاپنگ مال آيو. مھانگي برانڊ جي ڪپڙن جي وڏي دوڪان تي آيو. فون جي رنگ وڳي تہ ھن فون کنئي.
”مان مسز ثقلين ٿي ڳالھايان. ادا منھنجي پٽ کي بخار آھي. مان ثقلين جو انتظار پئي ڪيان. ڪو ضرري فون آيو ھيس انڪري تڪڙو نڪري ويو. سندس موبائيل بند پئي ملي. اوھان چئوس تہ جلدي گهر پھچي. “
”ٺيڪ آھي مان ڪال ڪيانس ٿو. “
اھڙو ڪھڙو ضروري ڪم ھيس جو ٻار کي ڊاڪٽر ڏانھن وٺي وڃڻ بدران ٻاھر نڪري ويو. سامھون ھڪ اجنبي عورت سان ثقلين کي ايندي ڏٺائين . عورت جي ھٿ ۾ ڳرا شاپرز ھئا. ثقلين ھن کي ڏسي گهٻرائجي ويو.
ھو ڏانھنس ڊوڙيو.
”يار! گهر وڃ ڪڪي کي بخار اٿئي ڀاڀي فون ڪئي ھاڻ مون کي. “
”ڇا! تون شادي شدہ آھين !“ ڇوڪري رڙ ڪئي.
عجيب صورتحال ھئي. ثقلين جون اکيون کيس خاموش رھڻ لاء وينتي ڪري رھيون ھيون.
”ٽي ٻار بہ اٿس. “ فرقان ڏند ڪرٽيندي چيو.
ڇوڪري ڪاوڙ ۾ ثقلين ڏانھن ڏٺو ۽ ڊپارٽمينٽل اسٽور جي در ڏانھن ڀڳي.
”سحرش! پليز منھنجي ڳالھہ تہ ٻڌ“ ھو بہ پٺيان ڊوڙيو پر ھوء تيزيءَ سان اسٽور مان نڪري غائب وئي. ثقلين مڙي ڪاوڙ مان فرقان کي ڏٺو، جنھن جي چھري تي طنزيہ مرڪ ڦھيل ھئي!