بوبي سينڊس
اها هڪ واضع حقيقت آهي، ته آزادي پنڻ سان نه پر ڇنڻ سان ملندي آهي. پر موت جي آزادي رت ۽ جيون جي قرباني گھرندي اهي. سندس ستاويھ سالن ۾ ھن اهو ڪجھ ماڻيو جيڪي ڪي فرد سؤ سالن جي زندگيءَ ۾ به نه ماڻي سگھندا آهن. ۽ آئرش قوم بوبي سينڊس جي 66 ڏينهن واري جدوجهد ۾ اهو ڪجھ ماڻيو، جيڪو ڪي قومون هزارين ورهين جي جدوجھد ۾ به نه ماڻي سگھنديون آهن. جڏهن ته آئرش قوم جو بنيادي مسئلو به اهو ساڳيو آهي جيڪو ننڍي کنڊ جي غلام قومن جو مسئلو آهي. ۽ جيڪو مسئلو انگريز بهادر ملڪن ۽ قومن جي ورهاست ۾ منجھايو. ڪي قومون اڄ به ان ورهاست جي پاداش ۾ ڀوڳي رهيون آهن، جيئن اسان جي قوم......!!
بوبي سينڊس اتر آئرلينڊ جي چونڊ ۾ برطانوي پارليامينٽ جو ميمبر پڻ چونديو ويو ۽ ان چونڊ ۾ هن پنهنجي مخالف اميدوار مسٽر ويسٽ کي 35 هزارن ووٽن جي اڪثريت سان شڪست ڏئي ميمبر بڻيو. ۽ برطانوي حڪومت هن کي پارليامينٽ بجاءِ جيل جو ميمبر بڻائي ڇڏيو. هن تي دهشتگرديءَ جو ڪوڙو الزام هڻي هٿيارن رکڻ جي ڏوھه ۾ ڪيس هلائي چوڏهن سالن جي سزا ٻڌائي ڇڏي. بوبي سينڊس کي پارليامينٽ جي ميمبر جي حيثيت سان پارليامينٽ بجاءِ جيل اماڻڻ واري قدم ۽ عمل، دنيا آڏو برطانوي شهنشاهت جي پاڇي هيٺ پلجندڙ جمهوريت کي اگھاڙو ڪري اصل روپ ۾ نروار ڪيو.
۽ جڏهن پارليامينٽ جي ميمبر جي حيثيت سان به بوبي سينڊس ۽ ان جي ساٿين کي سياسي قيدي بجاءِ اخلاقي ڏوهاري ۽ اخلاقي قيدي جي حيثيت ڏني وئي، تڏهن هن ۽ هن جي ساٿين احتجاج طور بک هڙتال ڪري دنيا آڏو واضع ڪيو ته جمهوريت ۽اخلاقي قدرن جا چيمپين ملڪ به هڪ انسان کي انسان جي حيثيت سان تسليم ڪرڻ لاءِ هرگز تيار ڪونهن.
هنن دنيا آڏو برطانوي سامراج کي ننگي روپ ۾ نروار ڪندي ظاهري طرح هڪ ننڍڙو مطالبو ڪيو ته ”اسان کي سياسي قيديءَ جي حيثيت ڏني وڃي.“ ڇو ته هنن کي پڪ هئي ته سامراج هر سياسي عمل کي پنهنجي مفادن جي بنياد تي هلائيندو آهي. ۽ هنن آڏو ڪنهن غلام قوم جي فرد جي ڪابه حيثيت ۽ اهميت ڪانهي هوندي. بوبيءَ کي اها ڄاڻ هئي ته وڏا ملڪ ننڍن ملڪن جي آزاديءَ جي حمايت تڏهن ڪندا آهن جڏهن ننڍن ملڪن يا ننڍين قومن ۾ سندن وڏا مفاد لڪل هوندا آهن. بوبي سينڊس چيو ته ”اسان اوهان جا قيدي ضرور آهيون پر اسان اوهان جي ننڍڙن جيلن مان آزاديءَ جي خيرات ڪونه ٿا وٺون، پر اسان کي قيديءَ جي حيثيت سان ئي جيئڻ ڏيو. پر جڏهن اسان سياسي مخالفتن جي ڪري قيد ڪيا ويا آهيون ته ان سچ ۽ حقيقت کي مڃيندي اسان کي سياسي قيديءَ جو درجو ۽ حق ڏيو.“ بوبي سينڊس جي نظر ۾ اهو هڪ ننڍڙو ۽ جائز مطالبو هئو پر برطانوي شهنشاهت جي نظر ۾ اها هڪ وڏي سياسي شڪست هئي. برطانوي سامراج سوچيو ته ائين ڪرڻ سان انهن قيدين کي پنج وڏا فائدا ملندا. جيڪي هي آهن:
(1) انهن کي سياسي قيديءَ جي حيثيت ۾ تسليم ڪرڻو پئجي ويندو. جيڪو اسان جي لاءِ سياسي زندگي ۽ هنن لاءِ سياسي موت برابر آهي.
(2) جيل جي ڪپڙن بجاءِ انهن کي پنهنجا ڪپرا پائڻا پوندا. ائين ڪرڻ سان جيل جي قيديءَ واري حيثيت ختم ٿي ويندي ۽ عام شهري واري حيٿيت ملندي.
(3) سياسي قيديءَ جي حيثيت سان انهن کي پنهنجو پاڻ ۾ ملڻ جلڻ جي اجازت ملندي. ۽ پوءِ خيالن جي ڏي وٺ ڪرڻ ۽ پنهنجن خيالن ويچارن کي جيل کان ٻاهر پهچائڻ جي آساني ٿيندي.
(4) سياسي قيدي جي حيثيت سان انهن کان ڪنهن به قسم جو جيل جو ڪم ڪار معاف هوندو، پوءِ سڄو وقت ڪنهن نه ڪنهن جدوجهد ۾ صرف ڪندا.
(5) سياسي قيديءَ جي حيثيت ۾ انهن کي عام قيدين سان ملڻ جلڻ ڳالهائڻ ٻولهائڻ ۽ خيالن جي ڏي وٺ ڪرڻ جو هر حق حاصل هوندو، ٿي سگھي ٿو ته پوءِ هو ڪا بغاوت وغيره ڪرائي سگھن ٿا.
اهوئي سبب هئو جو برطانوي حڪومت هنن جي سياسي حيثيت کي تسليم ڪرڻ کان انڪار ڪري ڇڏيو. ۽ آئرش ريپبلڪ آرميءَ جي قيدين کي قيدي مڃڻ کان ته انڪار ڪيو پر انسان مڃڻ کان به_!!
برطانوي حڪومت ڪافي ڪوشش ڪئي ته آءِ آر آي طرفان ڪامياب ٿيل هي واحد ميمبر بوبي سينڊس به برطانوي پارليامينٽ جو در نه ٽپي. متان حڪومت جا وکا پڌرا ڪري. جڏهن بک هڙتال دوران بوبي سينڊس کي چيو ويو ته هو استعفيٰ پيش ڪري، تڏهن بوبي سينڊس وراڻيو ته، ”مان ايندڙ ٻي ٽي هفتا زندھه آهيان. مان پنهنجي زندگيءَ ۾ پنهنجي حق تان هٿ نه کڻندس. مان ٻٽن هفتن لاءِ استعفيٰ نه ڏيندس، ٿي سگھي ٿو منهنجو موت به اوهان کي استعفيٰ نه ڏئي. منهنجو جيون يا موت پنهنجي حق تان ڪڏهن به هٿ نه کڻندا.“
اها هڪ واضع حقيقت آهي ۽ دنيا جي تاريخ شاهد آهي ته جدوجهد جي ابتدا ۾، هر قومپرست تحريڪ جي اڳواڻن کي دهشت پسند، غنڊو ۽ ڏوهي ڪري پيش ڪيو ويندو آهي پر جڏهن به دنيا جي ڪنهن ڪنڊ ۾ اها ساڳي قوم تاريخ جي صفحن تي فتح جو نشان ٺاهي ظاهر ٿيندي آهي ته پوءِ ان کي وطن پرست ۽ محب وطن سڏيو ويندو آهي. اهو تاريخ جو سانحو آهي، ڇوته جڏهن زمبابوي (روڊيشيا) جي آزاديءَ لاءِ وڙهندڙ رابرٽ موگابي ۽ جوشوا انڪومو جي گوريلا فوج دشمن تي حملا ڪندي غلاميءَ خلاف احتجاج ڪيو، تڏهن کين ڇاپا مار، غدار، دهشت پسند ۽ غنڊو ڪوٺيو ويو، پر جڏهن آزاديءَ وارو مرحلو سر تي اچي ڪڙڪيو جتي آزاديءَ ڏيڻ کان سواءِ ڪو چارو نه رهيو، تڏهن انهن ئي دهشت پسندن، غنڊن، غدارن کي الزام مڙهيندڙن ئي زمبابوي جي حڪمرانيءَ جون واڳون ڏنيون.
[b]آئرلينڊ جو مسئلو:
[/b]
1800ع جي يونين ايڪٽ تحت آئرلينڊ کي برطانوي راڄ جي تحت برطانوي حڪومت جو هڪ حصو قرار ڏنو ويو هئو. ۽ ان ايڪٽ تحت برطانيه کي آئرلينڊ ۾ مڪمل عمل دخل حاصل ٿي ويو هئو. اڳتي هلندي 1920ع هڪ نئين ايڪٽ ذريعي برطانوي سامراج جي بالادستي کي برقرار رکندي اتر ۽ ڏکڻ آئرلينڊ ۾ برطانوي حڪومت پنهنجي حامي ماڻهن تي مشتمل هڪ هٿ ٺوڪي گڏيل حڪومت قائم ڪئي. جڏهن ته ڏکڻ آئرلينڊ ۾ ان بالادستي ۽ ڏاڍائيءَ خلاف شروعات کان وٺي ئي برطانيه جي سامراجي حڪومت کي سخت منهن ڏسڻو پيو هئو. اهڙي ريت 1920ع جي ايڪٽ هيٺ برطانوي حڪومت آئرلينڊ ۾ نيم خودمختيار سياسي ادارن جي پيڙھه رکي هئي. اتر آئرلينڊ ته ان فيصلي کي بي وسي ۽ هيڻائيءَ سان قبول ڪري ورتو پر ڏکڻ آئرلينڊ ان ڍانچي کي قبول ڪرڻ کان مڪمل نابري واري ۽ انڪار ڪندي پنهنجي مڪمل قومي آزاديءَ جو مطالبو ڪيو. اڳتي هلي ان ايڪٽ ۾ وڌيڪ ترميم ڪري اتر آئرلينڊ جي غلاميءَ وارن پنجوڙن کي وڌيڪ سوڙهو ڪندي، برطانوي حڪومت اترآئرلينڊ ۾ پنهنجي بالادستي کي برقرار رکيو. پر1931ع ۾ ڏکڻ آئرلينڊ کي 26 ڪائونٽين (ضلعن) تي مشتمل هڪ آزاد ۽ خودمختيار آئرش رياست قائم ڪئي ويئي. جنهن ڪري 1948ع ۾ آئرلينڊ جو هي حصو (ڏکڻ آئرلينڊ) جمهوريه آئرش جي نالي سان دولت مشترڪه کان ٻاهر رهي ڪري هڪ مڪمل آزاد ۽ خودمختيار جمهوريه بڻجي ويو. جڏهن ته گڏيل آئرلينڊ لاءِ اهو هڪ سانحو هئو. ۽ برطانوي سامراجي حڪومت جي چالبازي جنهن ۾ هو مڪمل طور ڪامياب ٿيا.
اترآئرلينڊ جي ڪل آبادي پندرنهن لکن تي مشتمل آهي. جنهن مان ڏھه لک، لڳ ڀڳ اسڪاٽش يا انگريز نسل تي مشتمل آهن، جن کي مختلف هنڌن تان لڏائي اتر آئرلينڊ ۾ آباد ڪري اتان جي اصل رهاڪن کي ٿورائيءَ ۾ آڻڻ جي سازش سٽي وئي، ۽ انهن پناهگيرن جون وفاداريون ۽ همدرديون هميشه کان وٺي برطانوي راڄ (حڪومت) سان رهيون آهن. انهن مان به اڪثريت پروٽسٽنٽ آهن جڏهن ته 500000 آئرشي اقليتي مذهبي عقيدي جي لحاظ کان رومن ڪئٿولڪ آهن. جيڪي سڀ جا سڀ ريپبلڪن ازم ۾ يقين رکن ٿا. ٻه سؤ ورهن کان وٺي آئرش قوم برطانوي سامراج جي خونخوار ۽ وحشي قانون جي پيرن هيٺان لتاڙجي رهي آهي. فوجي قوت ۽ ڏاڍ ذريعي سندن قومي آزاديءَ کي ختم ڪري پنهنجي ڪالوني بڻائي ڇڏيو آهي ۽ برطانوي سامراج پنهنجي ماضي واري نو آبادياتي پاليسي تحت آئرليند ۾ ڌرتي واسين کي ڌڪاري انهن جي جاءِ تي اسڪاٽش نسل جي وڏي اڪثريت کي آباد ڪري آئرش قوم کي ٿورائيءَ ۾ آڻي پنهنجي پراڻي اصول تحت حڪومت ڪري رهيا آهن. يعني ويڙهايو ۽ حڪومت ڪريو-!!
ان نوآبادياتي پاليسي خلاف، احتجاج ڪندي آئرش عوام پنهنجي قومي آزاديءَ جو نعرو هنيو ۽ جڏهن سندن تحريڪ شدت اختيار ڪئي. ان دوران آئرش ريپبلڪن آرمي جو وجود عمل آيو. ۽ 1918ع ۾ آءِ آر اي جو برطانوي پوليس سان پهريون هٿيار بند ٽڪراءُ ٿيو. ۽ پوءِ دوبدو عملي جوابن جو سلسلو شروع ٿي ويو. 1929ع ۾ فرقيوارانه فساد شروع ٿيا جن جو سلسلو اڄ سوڌو هلندو پيو اچي. انهن فسادن ۽ هنگامن جو اصل ڳڙھه لنڊن ڊيري ۽ بلفاسٽ وارا علائقا هئا، ۽ وسيع تر فساد بلفاسٽ جي ڪيٿولڪ علائقن ۾ ٿيو. انهن ڦڏن فسادن جي نتيجي ۾ اتر آئرليند جي سياست ۾ لاقانونيت ڇڙواڳي ۽ ڀڃ ڊاھه واريون ڪاروايون هڪ لازمي جز ۽ غالب عنصر جي حيثيت اختيار ڪري ويون. جنهن جي نتيجي ۾ آئرلينڊ جي ٻنهي حصن (اتر ۽ ڏکڻ آئرلينڊ) ۾ آءِ آر اي (آئرش ريپبلڪ آرمي) کي دهشت پسند قرار ڏئي ان تي پابندي عائد ڪئي وئي.
آئرش ريپبلڪ آرمي آئرلينڊ جي واحد تنظيم آهي، جيڪا اتي جي نئين ٽهي ۽ نوجوانن جي نظرياتي توڙي ذهني طور اڳواڻ ۽ پسنديدہ تنظيم آهي. ڇو ته اتان جي نوجوانن کي اهو احساس اهي ته غلام قوم ۽ غلام ملڪ لاءِ آزاديءَ کان سواءِ ڪو چارو ئي ناهي. تنهن ڪري جيڪا تنظيم قوم ۽ ديس لاءِ سوچڻ سان گڏوگڏ، ڪجھ عملي ميدان ۾ به سرگرم هوندي آهي ته شعور يافته ماڻهو هميشه ان تنظيم جي طاقت، جذبو وڌائڻ لاءِ ان جي هر ممڪن مدد ڪندا اهن ۽ اهو جذبو قوم جي هر فرد ۾ موجود هوندو آهي. آءِ آر اي جا ڪيترائي ڪارڪن اڄ به برطانوي جيلن ۾ قيدي آهن. جڏهن ته 1972ع کان 1976ع تائين هن تنظيم جي قيدي ڪارڪنن کي جيل ۾ سياسي قيديءَ جي حيثيت ڏني ويندي هئي. پر 1976ع کان پوءِ آءِ آر اي جي مڙني ڪارڪنن کي جيل ۾ اخلاقي ڏوهيءَ جي حيثيت ڏئي، انهن جي عمل کي روڪڻ ۽ جذبي کي ٿڌو ڪرڻ لاءِ انهن سان غير اخلاقي برتاءُ ڪيو ۽ جيل جون سڀئي سهولتون کسي ورتيون. ۽ آخرڪار بوبي سينڊس کان اڳ 1976ع ۾ جيل ۾ ان جدوجهد جو آعاز ڪيو ويو، جڏهن فرنيڪ اسٽينج نالي آءِ آر اي جي هڪ قيدي ڪارڪن انگلينڊ جي واڪ فيلد جيل ۾ 62 ڏينهن جي بک هڙتال ڪندي مري ويو. پر برطانوي سامراج کي انساني زندگيءَ کان وڌيڪ پنهنجي مفادن جي زندگي پياري هئي، تنهنڪري سامراج جي وجود تي جونء به نه چُري، ۽ اڳتي هلي جڏهن بوبي سينڊس جي اڳواڻيءَ ۾ آءِ آر اي منظم ٿي ڪري سخت گير جدوجهد شروع ڪئي ته حڪومت انهن جي گرفتار ٿيل قيدين تي سختي شروع ڪئي. جنهن جي نتيجي ۾ بوبي سينڊس 1 مارچ 1981ع واري ڏينهن کان مرڻ گھڙيءَ تائين بک هڙتال جو اعلان ڪندي چيو ته ”برطانوي سامراجي فوجون آئرلينڊ جي ڌرتي کي آزاد ڪن، ۽ اسان کي سياسي حق ملڻ کپن. جنهن مان مک مطالبو هي هئو ته اسان کي برطانوي جيلن ۾ سياسي قيديءَ جي حيثيت ۾ تسليم ڪيو وڃي.“ پر برطانوي راڄ جي نقلي راڻي ۽ پهرين ۽ آخري ضدي عورت وزيراعظم مسز ٿيچر چيو ”ڪو مرڻ چاهي ٿو ته مري وڃي، ان لاءِ مان ڇا ٿي ڪري سگھان پر مان ۽ منهنجي حڪومت آءِ آر اي جي ڪنهن به ڪارڪن کي سياسي حيثيت سان تسليم نه ڪندي.“ ۽ آخرڪار بوبي سينڊس 66 ڏينهن جي بک هڙتال بعد 5 مئي 1981ع تي بنان کائڻ پيئڻ جي مري ويو. جڏهن آخري ڏينهن ۾ سرڪاري ماڻهو ماني ۽ فروٽ جو جوس کڻي سندس آڏو رکندا هئا، تڏهن بوبي سينڊس چوندو هئو ته ”منهنجي زندگيءَ جو مقصد آزادي آهي، ماني کائي جيئڻ نه، مان چاهيان ٿو ته جيڪا ماني منهنجي آڏو رکي ٿي وڃي اها منهنجي قوم جي ڏتڙيل ۽ بکين ماڻهن آڏو رکي وڃي ته بهتر ٿيندو.“
بوبي سينڊس پنهنجي حقيقي ۽ هميشه واري زندگيءَ ڏانهن ويندي، بک هڙتالي قيديءَ جي حيثيت سان پنهنجي غلام قوم ۽ دنيا جي ٻين غلام قومن ڏانهن ”قيديءَ جي ڊائري“ جي روپ ۾ هڪ پيغام ڇڏي ويو آهي. اها ڊائري، بک هڙتال واري عرصي جي پهرين سترنهن ڏينهن جي آهي. جيڪا پني جي اڻهوند جي ڪري، ٽوائلٽ (ڪاڪوس) ۾ استعمال ٿيندڙ پني تي لکي وئي آهي ۽ جيڪا لکي هو پاڻ وٽ سانڍيندو ويندو هئو. ان ڊائريءَ جا ڪجھ ورق هيٺين ريت آهي.
بوبي جي ڊائري ۽ شاعري
*پهريون ڏينهن: (1مارچ 1981ع) دوستن ۽ ڪٽنب جي ماڻهن وٽان گھڻائي ئي خط پهتا آهن. مون انهن منجھان رڳو هڪڙو پڙهيو آهي جيڪو امڙ موڪليو آهي ۽ مون کي ضرورت به ان جي هئي، هوءَ پنهنجي ويڙھه واري جذبي تي قائم آهي مان هاڻي خاموش آهيان.
*ٽيون ڏينهن: فادر ٽونر (جيل جو عملدار، جنهن تي بوبي سينڊس کي شڪ هو ته اڳ ۾ هڪ شخص جي بک هڙتال ختم ڪرائڻ ۾ سندس هٿ هئو.) هو آيو ۽ مون تي نفسياتي اثر وجھڻ لڳو ۽ چيائين ته جيڪڏهن مان غلط آهيان ته پوءِ افسوس اٿم، پر مان محسوس ٿو ڪريان ته هو پاڻ غلطيءَ تي آهي. تنهنڪري مون اڄ رات هنجي هر ڪا ڳالھه رد ڪري ڇڏي، مان سمجھان ٿو ته هو به سمجھي ويو“
*پنجون ڏينهن : ”ويلفيئر“ اطلاع موڪليو آهي ته منهنجو والد بيمار ٿي پيو آهي ۽ کيس اسپتال نيو ويو آهي هن جو چوڻ آهي ته پنهنجي آڪھه سان ملڻ لاءِ خاص اجازت وٺڻ لاءِ منٿ ميڙ ڪريان. بابي جي بيماريءَ جو ٻڌي اڻ تڻ ٿي اٿم، پر وري هن جي اسپتال مان گھر موٽي اچڻ جو ٻڌي آٿت ٿيو اٿم. ڪجھ به ٿئي ڪائي ڳالھه ڪونهي مان بک هڙتال جاري رکندس، مقصد آڏو ڪنهن به وڏي مسئلي کي رڪاوٽ بڻجڻ نه ڏيندس.
پارليامينٽ ۾ مون ”آٽڪنس“ جو بيان پڙهيو آهي (اترئين آئرلينڊ لاءِ پرڏيهي وزير جنهن قيدين واري تنازعي متعلق سرڪاري موقف کي ورجايو). ان تي مون ڳڻتي ڪانهي ذهني طرح اهڙين ڳالهين لاءِ مان اڳ ئي تيار هئس، مون کي خبر آھي، ۽ انھن طرفان وڌيڪ خراب ڪرڻ جي توقع آهي.
”هر وقت جيڪو کاڌو منهنجي اڳيان رکيو آهي ان جي موجودگيءَ کي مان نظر انداز ڪري سگھان ٿو، پر منهنجي ته خواهش آهي ته اهي زردا پلاءَ مکڻ مانيون ۽ ماکيون کڻي اڇلي ڇڏيان.“
”ان سان مون کي ڪوبه نقصان نه ٿو رسي، ڇاڪاڻ ته مان چڱيءَ ريت سوچيان ٿو ته انساني خوراڪ ماڻهوءَ کي هميشه لاءِ حيات نه ٿي رکي سگھي ۽ مان جڏهن پاڻ ۾ پيهي حقيقت بابت سوچيان ٿو ته اهو احساس ٿو ٿئيم ته ”حق تي هئڻ ٿورن ڏينهن جي جياپي کان گھڻو اتم آهي.“
*مارچ جون جون هوائون ڏاڍيون ڪاوڙيل آهن ۽ مون کي ياد ڏياري رهيون آهن ته سومر ڏينھن مان 27 سالن جي ڄمار جو ٿي ويندس“
*ڇهون ڏينهن : مان سوچيندو رهيو آهيان ته ڪجھ ماڻهو، شايد گھڻا ماڻهو مون تي گھڻا الزام ٿا مڙهين ته مان مان بک هڙتال ڪئي آهي، پر مون گھڻي ڪوشش ڪئي ڪئي آهي ته معاملي کي ان حد تائين نه پهچائجي هائو باقي پيش پوڻو ڪونهيم.
*”مان جھڙپ هڻندڙ پکيءَ کي پنهنجي مٿان گذرندي ٻڌي سگھان ٿو. هڪڙي اڪيلي ڪال ڪوٺڙي جھڙي اڪيلي ويڙهاند، پر منهنجا دوستو، هن رستي تي چڱـيءَ طرح قدم کپائي سگھجي ٿو.
*ستون ڏينهن: ”اڄ برسات پئي پر مون کي ٿڌ ڪونه ٿي لڳي، منهنجا جذبا چڱـا ڀلا آهن مان اڃان تائين ڪجھ سگريٽ پيان پيو.“
*نائون ڏينهن: اڄ منهنجو ڄمڻ ڏينهن آهي ۽ ٻارڙا منهنجي ڄمڻ ڏينهن تي خوشيون پيا ڪن. ٿورڙو ڳائن ۽ جھومن ٿا، هنن جي چوڻ تي مان ٿوري همت ڪري در تائين وڃان ٿو.
*ڏهون ڏينهن: اخبارن مون بابت لکيو آهي ته مان پريشان ٿيندو پيو وڃان ته، جيڪڏهن هو ان بک هڙتال کي شڪست ڏئي نه سگھيا ته پوءِ پنهنجي ڪپڙن پهرڻ جو حق ڏئي ڇڏيندا.
ان سان ڪو مسئلو نه نبرندو. منهنجو خيال آهي ته هو ڪنهن به حالت ۾ قيدين کي سياسي حيثيت ماڻيندي نه ڏسندا، نه ئي ان جهڙين حالتن گھارڻ جي اجازت ڏيندا.
منهنجي ڪال ڪوٺڙي صاف ڪونهي پر برداشت ڪرڻ جهڙي آهي ۽ برداشت ڪري سگھجي ٿي پاڻي به لاڳيتو سخت ٿڌو آهي ۽ مان ٿڌ يا زڪام جو جوکم نه کڻندس.“
*سترهون ڏينهن: اڄ سينٽ پيٽرڪ جو ڏينهن آهي. مان به (ان ڏينهن تي) ماڻهن سان هوندو هئس ۽ وار ٺهرائي ننڍا ڪرائيندو هئس جيڪي ڏاڍا سٺا ۽ خوبصورت لڳندا هئا. مان ان پادريءَ کي به ڪونه سڃاڻان، جيڪو عبادت ڪرائيندو هئو. عبادت کان موٽڻ کان پوءِ کاڌو ملندو هو. هاڻي به هنن مون کي کاڌي جي پليٽ ڏيڻ جي ڪوشش ڪئي ۽ منهنجي وات جي اڳيان جھليائون ۽ پوءِ رکي هليا ويا. پر مان پنهنجي راھه تي هوس جنهن تان هٽڻ مون لاءِ ھميشه جو موت آهي جيڪو مان نه قبوليندس، ۽ ان راھ تي هلڻ هميشه جي زندگي آهي. جنهن لاءِ مان جدوجهد پيو ڪريان.
اڄ مان بک هڙتال بابت سوچڻ لڳس ماڻهو جسم لاءِ گھڻو ڳالهائيندا آهن پر ان تي ڀروسو ڪونه هوندو اٿن. مان سمجھان ٿو ته هيءَ به هڪڙي قسم جي ويڙھ ضرور آهي.
پهرين ڳالھه ته هيءَ آهي ته جسم کاڌي جي کوٽ کي قبول نه ٿو ڪري ۽ کاڌي لاءِ هڄندو رهي ٿو. جسم ان جي موٽ ۾ ڪافي پختگيءَ سان وڙهي ٿو پر ڏينهن جي ختم ٿيڻ سان هرڪا شيءِ پنهنجي ويچار ڏانهن موٽي ٿي. ۽ اهو آهي ذهن، ذهن ڏاڍو اهم آهي.
هو مون کي ڀڃي ڀروڙي نه سگھندا، ڇاڪاڻ ته منهنجي دل ۾ آئرش قوم جي آزادي ۽ آزاديءَ جي خواهش موجود آهي. ۽ اهي هئا سندن جيل واري ڊائريءَ جا آخري لفظ.۽ لڳاتار بک سان وڙهندي بوبي سينڊس 66 ڏينهن تائين کاڌي کان سواءِ 5 مئي 1981ع تي گذاري ويو.
[b]بوبي سينڊس جي شاعري
[/b]• ٻڌو آهي ته.....!!
اسين جديد مھذب دور ۾ جيءُ رهيا آهيون.
اڻاسي جي تهذيب يافته ۽ ترقي يافته دور ۾،
پر نظرن جي مار تائين ڏور ڏسان ٿو،
ته مون کي نظر نه ٿيون اچن،
جديد دور جا جديد اذيت گاھه ۽ ڦاهي گاٽ،
۽ دوکي فريب جون مندون ۽ موسمون.....!!
• هن جديد دور ۾ ننڍرا مکڙين جهڙا ٻارڙا،
سڏڪي سڏڪي روئي مري ٿا وڃن،
بک وگھي مانيءَ جي اميد ۾،
بکن ۾ مرندڙ انهن ٻارن لاءِ،
ڪير آهي جيڪو ڳوڙها ڳاڙي،
۽ دنيا وارن جي ستل ضمير کي جاڳائي،
ڪير آهي، جيڪو آواز اٿارڻ جي همت ڪري ۽ ٻرندڙ رات ۾،
نيپام بمن ۾ سڙيل اگھاڙيون نينگريون،
رڙيون واڪا ڪندي ڊوڙي رهيون آهن،
زندگيءَ جي پناھه گاهن ڏي، موت جي ڊپ کان!!
• جڏهن قاتل خوني ۽ وحشي آمر،
ڪرسيءَ سان چنبڙيا پيا هوندا آهن،
تڏهن مان ڏسندو آهيان ته جنگ جي ميدان ۾،
ننڍڙا معصوم ٻارڙا ويڙھه ۾ مرندڙ،
پنهنجي ماءُ پيءُ جي لاشن کي چنبڙيا پيا روئندا آهن،
يا وري پنهنجي والدين جون ماس پٽيل هڏيون،
پيا پوريندا دفن ڪندا آهن،
۽ موت جي ٻاٽ اونداهيءَ رات ۾، ڳجھي پوليس وارا،
اگھاڙين ۽ ننگين عورتن کي بجليءَ جي ڪرسين،
تي ويهاري انهن جون زندگيون نپوڙي ڇڏيندا آهن،
• گندي ناليءَ ۾ پيل ڪاري آفريڪيءَ جو لاش،
زندگيءَ کان مرحوم،
۽ جتي ڪارو تيل وهندو هو،
اتي گھٽيون ڳاڙهيون نظر اچي رهيون آهن،
تيل بجاءِ مظلوم ماڻهن جو رت وهيو آ شايد......!!
۽ هي اهو آهي،
جيڪو پيدا ٿيو جيئڻ لاءِ،
ديس جي زندگيءَ لاءِ،
جيئندو رهيو غلاميءَ ۾،
۽ آخر مري ويو آزاديءَ کان بنان_!!
• ۽ اڄ رات......!!
جڏهن حاڪم، دانشور، جوتشي ۽ ملڪن جا سربراھه،
پنهنجن چهرن مٿان مظلوم ماڻهن جي رت جا ڇنڊا سجائي،
پنهنجي منهن تي بدبوءِ دار خوشي،
۽ سڙيل مرڪ سجائي بيٺا آهن،
تڏهن ڪنهن قيد مان، تنها قيديءَ جي للڪار،
مئل بادشاهن جي گنبذ ۾ گونجندي،
هڪ سهڻو ۽ روشن سج،
ڌرتيءَ جي ڇاتيءَ مان نڪري نروار ٿيندو،
نئين روشنيءَ سان، نئين شان سان،
آزاديءَ جو سج،
انقلاب جو سج-