هوچي منهه
هوچي منهه غلاميءَ جي گھيري ۾ اکيون کوليون، ٻاٽ اونداهيءَ ۾ روشنيءَ جو ڪرڻو بڻجي پيدا ٿيو. سندس ڄمڻ وقت سڄو ويٽنام، ڌارين فرانسيسي پرمارن جي ڪالوني بڻيل هو، سڄي ويٽنامي قوم، ڌارين ڦورن ۽ لٽيرن جي غلام بڻيل هئي . چوڌاري ظلم جي ڪاري رات جي پهري ۽ گھيري ۾ مظلومن جون آهون ۽ دانهون گھٽجي ۽ ٻوساٽجي مري ختم ٿي ويون، پر ڪوبه اهڙو حساس ماڻهو ڏيهه ۾ ڪونه ھو، جو انهن مظلومن جون آهون ۽ دانهون ٻڌي انهن جي چڪيل چاڪن ۽ زخمن جي مرهم پٽي ڪري. 1911ع ۾ هوچي منهه ابتدائي تعليم دوران اهو درد ۽ ظلم محسوس ڪيو ۽ پڙهائيءَ کي ڇڏي، پنهنجي قوم جي آزادي ۽ ڇوٽڪاري لاءِ پاڻ پتوڙڻ جو پڪو پهه ڪيو،۽ پنهنجو پاڻ سان اهو وچن ڪيو ته ”مرڻ گھڙيءَ تائين قوم جي آزاديءَ لاءِ جيئندو رهندو، آزاديءَ وارين راهن تي هلندي ڪڏهن به اڳتي وڌيل قدم پٺتي نه هٽائيندو، ڀلي ان جي بدلي ۾ کيس پنهنجي جان قربان ڪرڻي ڇونه پوي“ ان قومي ڦرلٽ، پرماريت ۽ ظلم کي محسوس ڪندي تعليم اڌ ۾ ڇڏي سائيگان جي هڪ مدرسي ۾ ملازمت ڪيائين، جتان جلد ئي هڪ فرانسيسي جهاز ۾ ”ڪيبن بواءِ“ جي حيثيت سان فرانس پهتو. اتي پهچندي ئي ملازمت ڇڏي ڏنائين ۽ مختلف موضوعن تي مطالعي کي جنبي ويو، جيئن پنهنجي قومي آزاديءَ لاءِ ڪا راهه تلاش ڪري سگھي.
هوچي منهه ان آتم ڏيهه بدري ”جلاوطني“ دوران يورپ، آمريڪا ۽ ٻين ملڪن ۾ پڻ ويو. ۽ هن ڌارين ڦورن ۽ لٽيرن حاڪمن جي ذهني، سياسي، نفسياتي عمل تي کوجنا ڪري، آزاديءَ لاءِ ڪا واٽ ڳولي لهڻ لاءِ پاڻ ارپي ڇڏيو. ۽ ان قومي ڇوٽڪاري واري عمل ۾ اڪيلي سر پاڻ پتوڙيو ۽ ڪشالا ڪڍيا، قومي آزاديءَ لاءِ پنهنجو پاڻ مٿان ظلم ۽ جبر جيترو هوچي منهه ڪيو، شايد دنيا ۾ ڪنهن به ٻئي اڳواڻ ايترو نه ڀوڳيو. ڇوته هوچي منهه جو هڪ ئي وقت ٻن طاقتن سان ٽڪر هئو، هڪ ڌارين جي ڦورو طاقت سان ۽ ٻيو ان ڦر ۾ ساٿ ڏيندڙ پنهنجي قوم جو ٽولو، پر سندس آزاديءَ واري سياسي حڪمت عمليءَ ۾ ڪٿي به اهڙو وزندار مثال ڪونه ٿو ملي، جتي هڪ ئي وقت ٻنهي طاقتن سان ٽڪر جو تصور ملندو هجي. هوچي منهه ان معاملي ۾ سياڻپ ۽ ڏاهپ جو سهارو ورتو.
جلاوطني دوران پيٽ جو دوزخ ڀرڻ لاءِ هوچي منهه ذاتي طور ڪڏهن رستا ٻهاريا، ڪڏهن هوٽل تي بيرو بڻجي هوٽلن جا ٿانو ڌوتا، فرانس جي ڪيترن ئي مزدور تحريڪن جو ميمبر بڻجي ڪم ڪيو، پر هن ڏٺو ۽ محسوس ڪيو ته اهي ويٽنام جي آزاديءَ سان ايترا سچا ناهن جيترو پنهنجن ننڍڙن ننڍڙن مفادن سان سچا هئا. هو فرانس جي سوشلسٽ پارٽيءَ جو ميمبر به بڻجي رهيو، صرف ان لاءِ ته هو ڏسي ته ڦورو ۽ لٽيرن وٽ آزاديءَ جو تصور ڪهڙو آهي، هو فرانس جي مزدورن جي هر جلسي ۾ موجود رهندو هئو. صرف ان ڪري ته هو انهن ڌارين کي ويٽنام مٿان ڪرندڙ ظلم جي پهاڙن جو احساس ڏياري ۽ ان مقصد خاطر هوچي منھ فرانس ۾ ٿيندڙ هر جلسي ۾ تقرير دوران ويٽنام تي ٿيندڙ فرانسيسي ڦرلٽ ظلم ۽ ڏاڍ سان گڏ سرمائيدارانه نظام واري استحصال کي موضوع بنائي ماڻهن کي ظلم، ڏاڍ ۽ غلاميءَ خلاف جدوجهد لاءِ ڀڙڪائيندو هئو، ۽ آزاديءَ سان جيئڻ ۽ آزاديءَ سان مرڻ واري حق جي ڳالهه ڪندوهئو. فرانس ۾ هن پنهنجو هٿرادو نالو ”نيون آئي ڪوڪ“ رکيو هئو.
هوچي منهه پيرس ۾ ئي هو جو 1917ع ۾ لينن جي اڳواڻيءَ ۾ روسي عوام جي سيلاب ۽ ٻوڏ جي ڪري زار شاهي جي وجود هيٺان اقتدار جو تختو نڪري ويو، ۽ ان انقلاب ئي هوچي منھ کي حقيقي آزاديءَ جي تصور سان متعارف ڪرايو، ۽ ان انقلاب ئي ويٽنام جي آزاديءَ واري تصور کي انقلابي نظريي سان هٿيار بند ڪري دشمنن جي منهن مقابل ڪيو. 1931ع ۾ هوچي منهه ماسڪو پھتو، جتي ھارين جي بين الاقوامي ڪانگريس ۾ شريڪ ٿيو، ۽ ان جي انتظامي ڪميٽيءَ جو رڪن چونڊيو ويو. اتي رهي هن انقلاب جو ويجھڙائيءَ کان مطالعو ڪيو ۽ اتر جي مشهور سرڪاري اخبار”پراودا“ ۾ پڻ ڪيئي مضمون لکيائين. ان مضمونن ۽ اتي رهي انقلابي نظرياتي سوچ ۽ ويچارن سان مسلح ٿي ويٽنام اندر هڪ انقلابي تنظيم بنائڻ جو پڪو پهه ڪيائين ۽ پنهنجي ملڪ اندر ويهي فرانسيسي دشمنن خلاف آزاديءَ جي جنگ وڙهڻ لاءِ ذهني طور پاڻ کي تيار ڪيائين. ان کان ست سال اڳ يعني 1924ع ۾ ”لي ٿوي“ جي جڙتو نالي سان چين جي شھر ”ڪينٽن“ پهتو. هي شهر ويٽنام جي سرحد سان مليل هئو. ٽي سال هت گھارڻ کان پوءِ جڏهن ”چيانگ ڪائي شيڪ“جي فوجن، انقلابين خلاف ڪاروائي شروع ڪئي ته 1927ع ۾ کيس به چين مان نڪرڻو پيو، ڇوته چين جي ڪائي شيڪ جي اوچتي انقلاب دشمن، فوجي ڪاروائي جي ڪري نه صرف چينين کي وحشي ۽ غير انساني انتقامي ڪارواين جو شڪار ٿيڻو پيو، پر ويٽنامي ڪميونسٽن کي به نشانو بڻايو ويو. هوچي منهه، چين کان روس ويو، جتان پوءِ بيلجيم، سئزرلينڊ ۽ اٽليءَ مان ٿيندو ٿائيلينڊ پهتو. فرانسيسي اختياريءَ وارا هوچي منهه کي لاڳيتو ڳوليندا رهيا، پر ڪامياب نه ٿيا، ۽ 1929ع ۾ ، سندس غير حاضريءَ جي هوندي به چائنا ۾ انقلابي تحريڪ ۾ حصو وٺڻ جي ڏوهه ۾ کيس موت (ڦاسيءَ) جي سزا ٻڌائي وئي.
جڏهن هوچي منهه، ويٽنام جي آزاديءَ لاءِ، ڌارين قوتن سان وڙهندڙ تنظيمن، ”هند چيني ڪميونسٽ پارٽي“ ”ويٽنام ڪميونسٽ پارٽي“ ”هند چيني ڪميونسٽ فيڊريشن“ وچ ۾ ڏڦيڙ ۽ اختلاف جي خبر ٻڌي، تڏهن ”هانگ ڪانگ“ پهچي، 3 فيبروري 1930ع تي ٽنهي پارٽين جو گڏيل اجلاس ڪوٺائي، پنهنجي سياسي سوچ تدبير ۽ ذهني صلاحيتن ذريعي ٽنهي تنظيمن جو سياسي نبيرو ڪري هڪ انقلابي پارٽي قائم ڪئي جنهن جو نالو ”ويٽنام ڪميونسٽ پارٽي“رکيو. پارٽيءَ جو آئين ۽ منشور هوچي منهه خود جوڙيوهئو. هوچي منهه هانگ ڪانگ ۾ ئي موجود هو جو”نهي تنهه“ جي هارين فرانسيسي جابرن جي جبر ڏاڍ ۽ ڏهڪاءَ کان تنگ ٿي، انهن خلاف منهن ٽوڙ تحريڪ شروع ڪئي. هارين سڄي سرڪاري ملڪيت کي تباهه ڪري ڇڏيو، مگر ان تحريڪ هارين ۽ مزدورن کي نئون پيچرو ٻڌايو ۽ ٻنهي قوتن گڏجي انقلاب جو رستو ڳولي ڪڍيو. 1938ع کان 1940ع دوران هوچي منهه ويٽنامي ماڻهن کي منظم ڪري مسلح جدوجهد لاءِ تيار ڪيو.
8 فيبروري 1941ع تي تقريبن 30 سالن بعد ”ڪيبن بواءِ“ جي حيثيت سان ملڪ مان ڀڄي ويندڙ ٻار هوچي منهه جي نالي سان ويٽنامي انقلاب جي اڳواڻ ۽ رهبر جي حيثيت سان واپس وطن موٽيو. هن چين ۽ ويٽنام وچ ۾ ”ڪوئوبانگ“ صوبي جي ”پاڪنو“ پهاڙين وچ ۾ ٺهيل هڪ غار کي پنهنجي انقلابي مسلح جدوجھد جو مرڪز ۽ هيڊڪواٽر بڻايو، جلد ئي پارٽيءَ جي مرڪزي ڪميٽيءَ جو اجلاس سڏايو ۽ جلد ئي آزاديءَ واري جدوجهد ڪندڙ پارٽيءَ ”ويٽ منهه“ قائم ڪئي، ڪميونسٽ پارٽي جي علحده حيثيت کي پڻ قائم رکيو، ۽ انهن ڏينهن ۾ ئي هوچي منهه ”ڊڪلپ“ جي نالي سان هڪ پارٽي اخبار ڪڍي.
پارٽيءَ جي مرڪزي ڪميٽي طرفان مسلح انقلاب جو فيصلو ٿيندي ئي هن قوم کي هڪ پيغام ڏيندي چيو ته ”مجاهدو آزاديءَ جو وقت ويجھو آهي اچو ته اسان گڏجي، متحد ٿي پنهنجي وجود جي ويري ”دشمن“ کي پنهنجي ڌرتي تان ڌڪي ٻاهر ڪڍون.“ انھن ڏهاڙن ۾ ئي فوجي دستن جو قيام ۽ گوريلا جنگ جي تياري ۽ تربيت شروع ٿي وئي.
آگسٽ 1942ع ۾ چين ۾ رهندڙ ويٽنامين کي متحد ۽ منظم ڪرڻ لاءِ هوچي منهه چين پهتو، هتي پهچڻ شرط چيانگ ڪائي شيڪ جي پوليس ان کي گرفتار ڪري ورتو، گرفتاريءَ کان پوءِ هڪ سال تائين جيل ۾ رهيو. قيد دوران هن کي ارڙهن جيلن ۾ منتقل ڪيو ويو. هتي هن تي ظلم، تشدد ۽ ڏاڍ ڪيو ويو، هن کي ذهني عذاب ڏيڻ سان گڏ، نه مناسب خوراڪ ڏني وئي ۽ نه ئي مناسب ڪپڙا وغيره. ذهني عذابن ۽ اذيتن جي ڪري هو جوانيءَ ۾ ئي پوڙهو محسوس ٿيڻ لڳو، سندس وار سفيد ٿي ويا، ڏند ڀڄي پيا، پر هن جي آزاديءَ واري جذبي ۾ گھٽتائي نه آئي، هن جيل اندر پنهنجي ذهني پيڙائن کي گھٽائڻ خاطر شاعري شروع ڪئي ۽ شاعري ذريعي پنهجي ٻاهرين ساٿين ۽ انقلابي جدوجهد ۾ شامل ڪامريڊن کي ڳجھا ۽ خفيا پيغام پهچائيندو رهيو، اهي نظم اڄ به (note Book from Prison) ”جيل جي ڊائري“ جي نالي سان ويٽنام ۾ موجود آهن، جيڪا انقلابي راھ ۾ روشن ڪرڻ لاءِ مشعل جي حيثيت رکي ٿي. 1943ع ۾ هن کي قيد مان آزادي ملي پر ڦورو ۽ استحصالي قوتن کان سندس قوم کي آزادي نه ملي سگھي. جيل کان نڪرڻ کان بعد هو ”ڪائو بانگ“ پهتو ۽ قوم کي انقلاب لاءِ تيار ڪيو.
مارچ 1945ع ۾ جاپانين، فرانسيسين کي غير مسلح ڪري سڀئي اختيارات پاڻ سنڀالي ورتا، جڏهن ته ٻي ”جنگ عظيم“ يعني 1940ع ۾ ئي جاپاني، طاقت ذريعي ويٽنام ۾ داخل ٿي ويا هئا، جاپانين ٻي جنگ عظيم ۾ شڪست کان پوءِ فرانس اتحادين جي مدد سان جن ۾ آمريڪا سڀني کان اڳيان هئو، ڏکڻ ويٽنام جي وڏي حصي مٿان قابض ٿي ويا، ۽ طاقت ذريعي سڄي ويٽنام تي قبضي لاءِ جنگ جي راھ اختيار ڪئي. هوچي منهه امن لاءِ پاڻ پتوڙيندي ڪيترائي ڀيرا امن لاءِ رڙيون ڪيون پر سندس رڙيون ڪنهن نه ٻڌيون. هو فرانسيسي انتظاميه سان امن جي ڳالهين لاءِ پيرس به ويو، پر حڪمران ٽولي سندس پارٽي کي طاقت ذريعي ختم ڪرڻ جي سٽا سٽي. آخرڪار هوچي منهه ٻيهر امن قائم ڪرڻ لاءِ پنهنجي قوم وٽ آيو، ۽ پنهنجي قوم کي ٻيهر ميدان جنگ ۾ ڪڏي ڪاهي پوڻ لاءِ پڪاريو. هن قوم ڏانهن هڪ پيغام موڪليو.
”آزادي تي ڪابه سوديبازي نه ڪندس، آزادي هر شي کان مٿاهين آهي، اسان مري وينداسين پر غلامي قبول نه ڪنداسين، اسان امن خاطر جنگ ڪرڻ لاءِ تيار آهيون پر آزاديءَ تي سوديبازي ڪرڻ لاءِ هر گز تيار ناهيون.“
”سڀئي مرد ۽ عورتون ڪنهن به مذهب سان تعلق رکندڙ هجن. ڪهڙي به علائقي جا هجن، ڪنهن به سياسي نظريي سان تعلق رکندڙ هجن، سڀني کي سامراجين خلاف مڪمل جيت ۽ فتح تائين جنگ قائم ڪرڻي پوندي آخري فتح اسان جي هوندي.“
ان اپيل تي سڄي قوم ميدان جنگ ڪاهي پئي، هر هنڌ، هر گلي هر ڳوٺ محاذ جنگ بڻجي ويو، ۽ دنيا هڪ ڀيرو ٻيهر ڏٺو ته ”آزاديءَ واري جذبي ، طاقت کي شڪست ڏني“ جديد اسلحي سان ليس دنيا جي هڪ وڏي طاقت ۽ ان جي تربيت يافته فوج، صرف ديسي بندوقن، لٺين، ڏنڊن ۽ ڇرين آڏو جھڪي پئي،7مئي 1954ع تي فرانس جي جنرل باڊي ڪاستريءَ آزاديءَ لاءِ وڙهندڙ بي هٿيار جوڌن آڏو هٿيار ڦٽا ڪيا. هٿيار ڦٽا ڪندي فرانس ڏکڻ جي ڦٻايل حصن جو اقتدار آمريڪا جي پٺو ”نگوزين زيئم“ جي حوالي ڪيو.
اڳتي هلي فيبروري 1965ع ۽ اپريل 1965ع ۾ اتر ويٽنام مٿان آمريڪا هڪ موتمار حملو ڪري وحشيانه بمباري ڪئي، جيئن هوچي منهه ان حملي جي دٻاءَ ۾ اچي، ويٽنامي قوم جي غلاميءَ واري سوال تي آمريڪا سان سودي بازي وارو ٺاهه ڪري، پر هوچي منهه ان سازش جو منهن ٽوڙ جواب ڏيندي چيو ”اسان کي امن سان محبت ضرور آهي پر اسان جنگين جا پاليل آهيون، اسان بمن جي بارش ۾ بانبڙا پائي وڏا ٿيا آهيون، اسان موت کي هر وک تي ساڻ ڪري آزاديءَ لاءِ وڙهيا آهيون، امن جو صرف هڪ ئي رستو آهي ته آمريڪا ويٽنام مان نڪري وڃي، ڇوته ويٽنام، ويٽنامين جو آهي ۽ ويٽنامي ئي هن ڌرتيءَ جا وارث آهن، جيڪڏهن آمريڪا اسان جي حقن کي تسليم نه ڪيو ته اسان کانئس ميدان جنگ ۾ اهو حق مڃرائينداسين.“ 1967ع تائين امريڪا طرفان 1700 ملين گولا، ۽ پنجاهه ھزار ٽن بم ويٽنام جي ڌرتيءَ ۽ ماڻهن مٿان ڪيرايا، تڏهن به هو آزاديءَ جي سوال سان سچا رهيا، آزاديءَ تي ڪابه سودي بازي نه ڪيائون ۽ 1968- 69 تائين اٽڪل چوڏهن لک بم ويٽنام مٿان ڪيرايا. پر پوءِ هو به هڪ انچ به پٺتي نه هٽيا.“
آخرڪار هوچي منهه، آمريڪا خلاف آزاديءَ جي جنگ ۾ مصروف هئو ته 79 ورهن جي عمر ۾ هن مٿان بيماريءَ حملو ڪيو. جيڪو انسان آمريڪا جي حملن آڏو پهاڙ جيان اٽل ۽ اڏول رهيو، اهو عظيم انسان آخرڪار 3 سيپٽمبر تي پنهنجي انقلابي ويٽنامي قوم کي آزاديءَ جي جنگ وڙهندي، ميدان جنگ ۾ اڪيلو ڇڏي ويو. هن سڄي ڄمار انتهائي سادگي، سچائيءَ، سنجيدگيءَ سان گذاري، هميشه پيرن ۾ رٻڙ جي چپل ، خاڪي پتلون ۽ جيڪيٽ هن جو مستقل لباس هئو، سادو کائيندو هئو، فرانس کان آزاديءَ کان بعد هن کي هڪ سرڪاري محل رهائش لاءَ ڏنو ويو جنهن کي سرڪاري تقريبن لاءِ وقف ڪري پاڻ هڪ ننڍڙي سرونٽ ڪواٽر ۾ رهڻ لڳو جنهن ۾ صرف ٻه ڪمرا هئا.
هوچي منهه جو موت ڪنهن عام انسان جو موت نه هئو. هر ان شخص جو موت هئو، جيڪو هڪ قوم جي وجود جي علامت هئي. هڪ انقلاب جي تاريخ هو، سامراجيت جي وجود خلاف هڪ للڪار هئو.
[b]هوچي منهه جي شاعري
[/b]
هوچي منهه جي هيٺين شاعري 1942ع واري دور ۾ ٿيل آهي جڏهن چين جي ويٽنامين کي منظم ڪرن لاءِ چين پهتو. سرحد پار ڪندي ڪومنتانگ اختياري وارن هٿان جھلجي پيو، ۽ کيس چيانگ ڪائي شيڪ جي سرڪار مختلف جيلن ۾ رکيو، 14 مهينا جيل ۾ هو. هوچي منهه شاعر هئڻ سان گڏ هڪ سچو انقلابي، نظرياتي سياستڪار، ويٽنامي عوامي اڳواڻ ۽ بين الاقوامي اڳواڻ هو. هن پنهنجي شاعري ۾ فولاد ڀري، گيتن کي گوليون بڻائي دشمنن مٿان وسايو، جنهن هن کي دنيا جي انقلابين شخصيتن ۾ منفرد ۽ عظيم مقام ڏياريو.
هوچي منهه ويڙهاڪ شاعر هئڻ سان گڏ هڪ عظيم آدرشي انسان پڻ هو. جنهن سڄي ڄمار امن سان محبت ،جنگ سان نفرت، آزاديءَ سان محبت ۽ غلاميءَ سان نفرت ڪئي. چين جي جيل ۾ شاعريءَ جي روپ ۾ ڊائري هيٺ سنڌيءَ ۾ ڏجي ٿي.
[b]غلاميءَ جي ڏينهن ۾.....
[/b] شعر چوڻ، منهنجي عادت ته ڪونهي،
پر هتي جيل جي چوديواري اندر ان کان سواءِ ٻيو، ڪريان به ڇا؟
غلاميءَ جي هنن ڏينهن ۾؛ جڏهن منهنجو جسم، باندي ۽ ذهن آزاد آهي،
مان شاعري ڪندس،
۽ ان شاعريءَ کي سر سان ڳائيندس،
۽ آزاديءَ جي ڏينهن کي ويجھو، تمام ويجھو آڻيندس.
[b]منهنجو ضمير
[/b]
گلوري گھٽيءَ ۾ مون کي ذليل ڪيو ويو آهي،
جيئن منهنجي اڳتي وڌندڙ قدمن کي روڪي سگھجي،
پنهنجي منزل ۽ مقصد ماڻڻ کان اڳ،
پر آءٌ پنهنجي منزل ۽ مقصد سان سچو آهيان،
آءٌ ايماندار آهيان، منهنجو ضمير صاف آهي،
پر ڪنهن به حقيقت کان سواءِ، ڪنهن به سچ کان سواءِ،
مون تي جاسوس هئڻ جو الزام مڙهيو ويو آهي.
[b]آزاد انسان.....!!
[/b] جيل جا پراڻا قيدي، نون قيدين جو آڌرڀاءُ پيا ڪن،
پراڻا باندي نون باندين کي ڀليڪار ڏئي رهيا آهن،
آڪاش ۾ پکين جيان آزاد اڏامندڙ اڇا ڪڪر،
ڪارن ڪڪرن جي وجود ۾ لڪڻ جو سوچي رهيا آهن،
ڌرتيءَ تي آزاد انسانن جي جٿن کي زوريءَ غلام بڻايو پيو وڃي،
آزاد انسانن کي جيل ۾ ڌوڪيو پيو وڃي.
[b]انسانُ، انسانَ جو دشمن........!
[/b]
مان انسانن کي آزادي ڏيارڻ لاءِ پيرين پيادو،
جھر جھنگ، گھٽيءَ گھٽيءَ گھميس، جبلن ۾ ويس،
مون کي خون خوار ۽ وحشي حيوان مليا، شينهن مليا، بگھڙ مليا،
جيڪي پنهنجي هم جنس جا ويري نه هئا،
مان به انهن کان ڀڄي نڪتس،
پر جڏهن انسان سان ملاقات ٿي،
ته مون کي نظربند ڪيو ويو.!!
انسان، انسان جو ويري.....!!
[b]آزاد آسمان
[/b]
ٻي بجي ڪوٺيءَ جو دروازو کلي ٿو،
ٻاهر گھمندي تازي هير (هوا) ڪنهن ماڙي سانهه جيان،
اندر کوليءَ ۾ ڌوڪي اچي ٿي،
هر قيدي پنهنجو ڪنڌ اونچو ڪري اڀ ڏي نهاري ٿو،
آزاد آسمان تي گھمندڙ ڦرندڙ آزاد ملائڪو!
اوهان کي ڪائي ڄاڻ آهي، ته اوهان جا ساٿي،
۽ اوهان جا دوست، هتي بند ڪال ڪوٺرين ۾ سڙي رهيا آهن.
[b]اي ديش واسيو....!
[/b]
اي ديس واسيو.....!!
پنهنجن گھرن ۾، اوهين آرڻ جي فصل لهڻ تي خوشيون ملهائي رهيا آهيو،
پر اسان قيدي آهيون، محدود ديوارن اندر قيد.....!!
۽ توهان جيڪي خوش آهيو،
قيد ۾ مصيبتن جي پيالن پيئڻ وارن کي به،
ياد ڪندا رهجو......!!
[b]ذھن فولادي قوت.
[/b]
سياري جي سردين ۾، سخت ۽ تيز هوا!
وڻن جي ٽارين ۽ ذهن تي سرديءَ جو خنجر هلائيندي آهي،
سياري جي سردي ۽ سختي کان سواءِ،
بهار جي گرمي ۽ ان جو لطف نه ٿو اچي سگھي.
جيئن ڏُکن کانسواءِ، سُکن جي سُڌ نه ٿي پوي.
مصيبتن مون کي سخت جان بڻائي ڇڏيو آهي،
۽ منهنجي ذهن کي فولاد جهڙو سخت ۽ طاقتور.....!!
بڻائي ڇڏيو آهي.
[b]ستارن جو قافلو
[/b]
رات ڪاري ٻاٽ آ، پوئين پهر به....
پرهه ڦٽي آ، ڪڪڙ دس ڏئي رهيا آهن،
رات اڃان ختم ناهي ٿي،
چنڊ، ستارن جي قافلي سان گڏجي،
ويران جبلن آڏو جھڪي رهيو آهي.