سائنس ۽ ”سائنسي سوچ“
”سائنس“ لفظ ٻڌڻ سان عام ماڻهو ئي نه، پر ڪيترائي خاص ماڻهو به اهو سوچڻ لڳن ٿا ته هيءَ ڪا اهڙي شَي آهي جنهن سان سندن ڪو به واسطو نه هجي، رڳو هنري ڳالهيون، شيون يا مشينون ئي سائنس هجن ۽ اهو رڳو سائنسدانن جو ڪم هجي. سائنس ڄڻڪ ڪا اسان کان پراهين ۽ خصوصي بَلا هجي جنهن کي ماري مڃائڻ منهنجو، سڀ جو ڪم ناهي.
”سائنس“ جي عام ۽ سنئين سڌي معنى آهي ”ڄاڻ“، پر جيئن ته هوري هوري هن لفظ کي اهڙي ڄاڻ لاءِ مخصوص ڪيو ويو جيڪا کوج، تپاس، پرک، پروڙ ۽ پُرجھ تي ٻڌل هجي، تنهنڪري ”سائنس“ کي اڄ ”سڄاڻ“ چئي ٿا سگھون.
سائنس، سڄاڻ ڇا بابت؟
هر شَي، هر لقاءَ، هر عمل ــــــــــ سڀ ڪجھ بابت، جڳ جَـهان بابت ۽ جيڪو ڪجھ ان ۾ موجود آهي، جيئن موجود آهي، جيئن موجود هو ۽ جيئن هوندو، ان سڀ ڪجھ بابت ڇنڊيل ڇاڻيل ۽ ٺيڪ ڄاڻ ئي ”سائنس“ آهي.
مادو، جيڪو سڄي قدرت ۽ ڪائنات جو اصلي جوهر آهي، جياپي، ساهوارن، ماڻهوءَ، ماڻهوءَ راڄ ۽ ماڻهوءَ ذهن بابت سڀ طرفي ڄاڻ سائنس جا موضوع آهن. ڪا به شَي سائنسي اڀياس کان ٻاهر ڪانهي.
مختلف قسمن جي هزارين بزرگن، ڪانيءَ ڪرامت جي صاحبن، اوليائن ۽ مهاتمن سان مختلف هزارين قسمن جون وڏيون ڳالهيون منسوب آهن، پر اهي مجموعي طرح ماڻهوءَ ذات جي سُک سانت لاءِ ايترو ڪجھ نه ڪري سگھيا جيترو سائنس جي ڪجھ ايجادن ڪيو آهي.
لٽي ڪپڙي کان سُئيءَ ڌاڳي تائين، فضا ۽ پولار ۾ اڏام کان وٺي سمنڊ جي گَــهراين ۾ تار تائين، ڏکڻ کان اتر قطب تائين، ڌرتيءَ جي هر پاسي، جابلو اونهاين کان ڌُٻڻن تَرن تائين، آتش فشان (ٻرندڙ جبلن) کان جھرڻن جي جھونجھار تائين، فلڪ ڇهندڙ جاين کان پاڻيءَ اندر سرنگن تائين، ڪروڙين بي ساهه جِنسن کان اربين ساهوارين جنسن تائين، سنسار کان سُونهن تائين، اَڻي (ايٽم) کان اُڀ تائين، تاريخ، سماج، ذهن، سرگرمي، چرپر، واڌ ويجھ، ڦير گھير، اڳ پوءِ، هيٺ مٿي، گھڻي ڪجهه کي سائنس پنهنجي پيهي ويندڙ نظرن سان جاچي، انهن جي اصولن، قاعدن ۽ عملن کي بيان ڪري چُڪي آهي.
اڄ اسين اوچي جبل جي برفيلي چوٽيءَ تي، سامونڊي پاڻيءَ جي گھراين ۾، برپٽ بيابانن ۾، پولار جي پراهن پنڌن تي اهڙا گھر ٺاهي سگھون ٿا جو ٿڌ، ٻُٽ، ڪوساڻ ۽ پَور جو پَرو ئي نه پوي.
سائنس ماڻهوءَ ۽ سمورن ساهوارن جي اٿاويٺيءَ، رهڻي ڪرڻيءَ، ڏيتي ليتيءَ، مٽي مائٽيءَ، چوڻ آکڻ ۽ لڳ لاڳاپي کي به پنهنجي جاچ هيٺ آڻي، انهن جي اصولن ۽ قاعدن کي چٽو ڪيو آهي. ڪو به واپاري، استاد، شاگرد، هاري، مزدور، وڪيل، ڊاڪٽر، انجنيئر ۽ هنرمند وغيره رُکو، جھيڙاڪر، واهيات ۽ ٻين کان اڪيلو رهي پنهنجي ڌنڌي کي سوڀ سان هلائي نه ٿو سگھي. ماءُ پيءُ جو اولادِ ۽ اولاد جو ماءُ پيءُ ڏانهن روَيو ڪيئن هئڻ گھرجي، ڏٺل وائٺل توڙي اڻ ڏٺل ماڻهن جي وچ ۾ به ناتا آهن، ڪيئن، ڪهڙا؟ کاڌو پيتو ڪهڙو، ڪيئن ۽ ڇو هئڻ گھرجي؟ لکين بيمارين جو لکين قسم علاج وغيره.
اڄ جيڪڏهن سائنس کي ماڻهوءَ جي حياتيءَ مان ڪڍي ڇڏيو وڃي ته جيڪر هو ماڻهوءَ جي حيثيت ۾ جيئرو رهي نه سگھي.
هي دَور سائنس جو دَور آهي. ڪنهن به ماڻهوءَ، راڄ، قوم يا طبقي جي آئندي جو دارومدار سائنسي ترقيءَ ۽ هنرمنديءَ تي آهي. جتي وهمن، وسوِسن، انڌن عقيدن ۽ غلط ريتن رسمن جو واسو آهي، اتي ته ”سائنس“ جي اڻٽر گھرج آهي ۽ ٺيڪ ان ڪري خاص طرح اسان جي سنڌ ۽ سنڌ-واسين کي اشد ضرورت آهي. اسين قومي طرح ۽ طبقاتي طرح غلام آهيون، پوئتي پيل ۽ جهالت جي زنجيرن ۾ جڪڙيل آهيون. اسان کي آزاديءَ، ترقيءَ ۽ علم جِي، پنهنجي ساهه کان به وڌيڪ ضروري گھرج آهي.
مختلف ماڻهو ڪنهن به هڪ شَي بابت مختلف سوچون رکن ٿا. مثال طور سج ــــــــ ڪي ماڻهو سج کي خدا يا ديوِتا سمجھندا هئا، ته ڪي ان کي پتڪڙو ٿالهه جيترو روشن گولو، ڪن چيو پئي ته بحر ظلمات (اونداهين جو سمنڊ) ۾ رات جو ٽٻي هڻي صبح جو اجرو ٿي اڀري ٿو ۽ شام جو سگھ وڃائي، ساڻو ٿي، وري بحر ظلمات ۾ گم ٿي وڃي ٿو. وري ڪن چيو پئي ته ڌرتيءَ جي چوڌاري ڦري پيو. ڪن سج گرهڻ کي سج کان به وڏن ديوتائن جو ڪارنامو پئي سمجھيو، ته ڪن بدشگون. مطلب ته جيترا وات، اوتريون ڳالهيون.
پر سج حقيقت ۾ آهي ڇا؟ اهو اوهين هن شماري ۾ ڏنل مضمون مان ڪجھ قدر سمجھي سگھندا. ]نوٽ: اهو ليک ايندڙ شماري ۾ نئينءَ ڄاڻ سُوڌو ڇپبو. -ايڊيٽر[ ”سائنس“ اسان کي صحيح ۽ سچي سوچ ڏئي ٿي ۽ پنهنجي ڏيهه واسين، سنڌي ماڻهن کي صحيه ۽ سچي سمجھ ڏيڻ اسان جو مقصد آهي.
اهي ارادا ڪري، اسان ”سائنسي سوچ“ نالي سلسليوار پبليڪيشن ڪڍڻ جو سندرو ٻَڌو آهي. اسان جي ڪوشش رهندي ته پڙهندڙن تائين گھڻِي ۽ گھڻن قسمن جي سائنسي سوچ پهچايون. اسان جي نيت نيڪ آهي ۽ ارادا مضبوط، تنهنڪري ئي ڏاڍن کُٽل وسيلن باوجود هيءَ ”سائنسي سوچ“ جي پهرين سُوکڙي اوهان جي هٿن تائين پهچائي سگھيا آهيون. اميد ته آئنده به پهچائيندا رهنداسون.
اسان کي اوهان جي سرپرستيءَ ۽ سوچ، لکڻين ۽ راين جي اڻٽر گھرج آهي. جيڪڏهن اسين سڀ (جيڪي پنهنجيءَ ڏات ۽ ڏِيا آهر ڪجھ نه ڪجھ ڪري سگھون ٿا) گڏجي جَتن ڪنداسين ته سائنسي سوچ ۽ عمل جي اڻاٺ کي چڱيءَ حد تائين ختم ڪري سگھنداسين.
ساٿ سلامت
***