آدم جي ماءُ
آدم سترهن ارڙهن سالن جو هو. ميٽرڪ ڪرڻ کان پوءِ هو اسان واري آفيس ۾ اچي جونيئر ڪلارڪ ٿيو هو. جنهن ڪمري ۾ بشير ڪافر، وهاب ٽارزن ۽ مان ويهندا هئا سين ان ڪمري جي ٻاهران ، کليل وارنڊي ۾آدم کي ويهاريو ويو هو ، اسين ٽيئي پنهنجي ڪمري جي دريءَ مان آدم ڏانهن ڏسندا هئاسين ۽ ٽائيپ رائيٽر تي سندس اگرين جي رفتار ڏسي حيران ٿيندا هئاسين هڪ دفعي بشير ڪافر چيو هو ، ” آدم جيڪڏهن ماڻهوءَ بدران کهوڙو هجي ها، ته جيڪو ڊربي ءَ جي ريس کٽي اچي ها.“
پر، آدم ڪابه ريس کٽي نه سگهيو . هن کي ڪو مرض وڪوڙي ويو هو. سندس صحت ڪرڻ لڳي ۽ ٽائيپ جي رفتار گهٽ ٿيڻ لڳي ۽ جنهن ڏينهن کس آفيس سپريڊنٽ پاران وارننگ ملي، تنهن ڏينهن هو ڪنبي ويو سندس ساهه وڃي پيرن ۾ پيو.
آدم جي نوڪري نه فقط ڪچي هئي، بلڪ هڪ سال اندر ڪنهن به وقت ختم ڪرڻ جو ڳي هئي . اهي سموريون ڳالهيون کيس اپائنٽمنٽ آرڊر ۾ تحريري طور ٻڌايون ويون هيون آدم کي نوڪري ڪندي فقط اٺ مهينا ٿيا هئا، جو کيس پهرين وارنگ ملي هئي. وارننگ وٺڻ کان پوءِ هو ٽائيپ رائيٽر تي جهڪي ويو. هو ڏاڍي جاکوڙ کان پو هڪ منٽ ۾ ويهين بدران پنجويهه لفظ ٽائيپ ڪرڻ لڳو ان کان مٿي هو ٽائيپ ڪرڻ جي رفتار وڌائي نه سگهيو .
هڪ منٽ ۾ پنجويهه لفظ ٽائيپ ڪرڻ وارو مدو آدم لاءِ مختصر ثابت ٿيو هو جلد ئي هڪ منٽ ۾ اول پنڌرهن ۽ پو ڏهه لفظ ٽائيپ ڪرڻ لڳو نيٺ اُهو ڏينهن به آيو جڏهن آدم هڪ منٽ ۾ ڪوشش جي باوجود پنج لفظ ٽائيپ ڪري نه سگهيو ان ڏينهن هن ورانڊي جي ٺلهه سان لڳي رت جي الٽي ڪئي هئي الٽي ڪرڻ کان پو هو ساڻو ٿي پيو هو ٺلهه سان ٽيڪ ڏيئي ويهي رهيو هو ان ڏينهن شام جو آدم گهر ويو ته ٻئي ڏينهن آفيس موٽي نه آيو ٽئين ڏينهن آدم جي ماءُ موڪل جي درخواست کڻي آئي موڪل جي درخواست ڏسي آفيس سپريڊنٽ باهه ٿي ويو . هن موڪل جي درخواست تي ڳاڙهي مس سان لکي ڇڏيو ته آدم ڪم چور سست ۽ نالائق آهي- کيس موڪل وٺڻ جي عادت آهي – جيستائين ڪنهن ڊاڪٽر جو سرٽيفڪيٽ پيش نه ڪندو سندس موڪل جي درخواست منظور نه ڪئي ويندي.
مهيني کان پو آدم جي ماءُ خيراتي اسپتال جو سرٽيفڪيٽ کڻي آئي ، جنهن ۾ ڄاڻايوويو هو ته آدم کي سلهه هئي .آدم جي سلهه جي خبر آفيس ۾ باهه وانگر پکڙ جي ويئي مون ٽائيپ رائيٽر ڏانهن ڏسندي چيو ، ” مشين آدم کي کائي ويئي.“
” مشين آدم کي نه کائيندي آهي. “ بشير ڪافر چيو . “ آدم ، آدم کي کائي ڇڏيندو آهي.“ وهاب ٽارزن ۽ مون بشير ڪافر ڏانهن ڏٺو . هو ڏينهن رات طرحين طرحين جا ڪتاب پڙهندو هو ، ۽ توائي ڳالهيون ڪندو هو . بشير ڪافر چيو ، ” پاڪستان ۾ پيغمبرن تي پابندي لڳائي ويئي آهي، ورنه گنجو آفيس سپريڊنٽ پاڻ کي پيغمبر چوائي ها.“
وهاب ٽارزن کيس ڇڙٻ ڪڍندي چيو ” تون پنهنجي بڪواس بند ڪر. هن وقت مان بيحد اُداس آهيان .“
” اُداس ماڻهو ٿيندا آهن.“ بشير ڪافر چيو ” تون فقط ٽارزن آهين.“
وهاب ٽارزن جهٽ ڏيئي ڪرسي کڻي ورتي. ” ثبوت جي ضرورت ناهي.“ بشير چيو، ” مون قبول ڪيو آهي، ته تون ٽارزن آهين.“
وهاب ٽارزن ڪرسي رکي ويهي رهيو . بشير ڪافر ڏانهن خارن مان نهاريندي چيائين ، ” تون وڏو ڪڃرآهين .“
مون کي ان ڳالهه کان انڪار ڪونهي. “ بشير ڪافر چيو ” پر خدا جو شڪر آهي جو مان تو وانگر ٽارزن نه آهيان وهاب هڪدم ڪرسي کڻي ورتي بشير تي الر ڪندي چيائين ” تون ڪافر آهين خبرادر جو پنهنجي غليظ ۽ ناپاڪ زبان تي خدا جو نالو آندو اٿئي!“
”ڇو؟“ بشير پڇيو ، ” تون خدا جو باڊي گارڊ آهين ڇا!“ وچ ۾ نه پوان ته جيڪر جهيڙو ٿي پوي . وهاب ٽارزن کي چيو، ” بشير ڪافر، برابر ڪافر آهي، مرڻ شرط انشاالله تعاليٰ دوزخ ۾ ويندو.“
وهاب ٽارزن ڪرسي رکي ڇڏي ، ويهي رهيو ، چيائين ءِ ” تنهنجي چوڻ تي ڇڏي ٿو ڏيان مردود کي ورنه جيڪر ٿڏي تي دوزخ روانو ڪريانس ها.“
” اهو ڪم الله سائين ءَ جو آهي، تون الله سائين ءَ جي ڪم ۾ دخل اندازي نه ڪر.“ پوءِ مون بشير ڪافر کان پڇيو ، ” آفيس سپريڊنٽ ڪونئون انڪشاف ڪيو آهي ڇا ؟“
بشير چيو، ” سپريڊنٽ فيصلو ڏنو آهي ته نوڪري ءَ ۾ اچڻ مهل آدم صحت جو جيڪو سرٽيفڪيٽ ڏنو هو، سوجڙتو هو.“بشير جي ڳالهه ٻڌي مون کي تعجب ٿيو. کانئس پڇيم، ” نوڪري “ ۾ اچڻ کان اڳ آدم کي سلهه هئي ڇا؟“ بشير چيو ، ” ماڻهو ٿو لڳيئي ياگينڊو!“
وهاب آپي مان نڪري ويو بشير کي مارڻ لاءِ کڙو ٿيو. ” ترس ٽارزن .“ کيس ٻانهن۾ هٿ وجهندي چيم ، ” ڳالهه ٻڌڻ ڏي.“ بشير چيو ، ” هڪڙي ڏينهن آدم اڌ سير جليبين ۽ سيد کير جي شرط تي وهاب ٽارزن سان چنبو وڙهايو هو.“ مون اچرج وچان وهاب ڏانهن ڏٺو. وهاب آفيس اچڻ کان اڳ ٻه ڪلاڪ ، ۽ شام جو روزانو چار ڪلاڪ ڪسرت ڪندو هو. ڀولوءَ جي آکاڙي جو باقاعدي ميمبر هو.بشير جي ڳالهه ٻڌي هو ڦڪو ڦڪو پئي ٿيو. يقين نه آيو . وهاب کان پڇيم ، ” بشير ڪافر سچ پيو چوي؟“ وهاب ميز تان مَر لاهيندي چيو، ” آدم ۾ ببپناهه طاقت هئي.“
وهاب ۽ بشير ڏانهن ڏسندي چيم، ” توهين ٻئي پلستر آهيو .مون کان ايڏي وڏي معار ڪي جي خبر لڪائي آٿَوَ !“
بشير چيو، ” وهاب جو امبج بچائڻ خاطر اها خبر تو کان لڪائي هئي سين.“
ساڳي ڏينهن وهاب ٽارزن، بشير ڪافر ۽ مان آدم جي گهر وياسين.ڀيم پوره جي هڪ غليظ ۽ اوندهي گهٽي ءَ ۾ آدم جو گهر هو جتي هو پنهنجي پوڙهي ماءُ سان رهندو هو. ان گهر ۾ هڪ ئي ڪمرو هو، جيڪو آدم جي ماءُ لاءِ بيڊروم، ڊرائينگ روم ، ڊائننگ روم ، باٿ روم اسٽور روم ۽ ڪچن جو ڪم ڏيندو هو .
اسان کي ڏسي آدم جي خشڪ ۽ ڪومايل چپن تي اُداس مرڪ تري آئي . هو واڻ جي ڇڳل کٽ تي وڇايل هڪ بيحد گدلي هنڌتي ليٽيل هو. سندس هڏين تان ماس ڳري ويو هو . ۽ سندس رنگت هيڊ جهڙي ٿي ويئي هئي. اکيون اُجهاميل وار وکريل! کٽ جي ويجهوڪٽ کاڌل بالٽي ۾ رت ۽ بلغم پيو هو. وحشت وچان مون بالٽيءَ تان نظرون هٽائي ڇڏيون . نيم تاريڪ ماحول ۾ ڪمري جي ڀتين ڏانهن ڏٺو ڀتين جا چاپڙ لٿل هئا چاپڙن تي ڪوڙهه جوگمان ٿيو. ڇت ڏانهن ڏٺم ڇت اُماوس جو آسمان نظر آئي . ڪنڊن کان ڄارو لڙڪي رهيو هو ڪمري ۾ هڪ ئي روشندان هو جنهن جو شيشو دز ۽ دونهي سان لٽجي ويو هو.
سمورو منظر ڪنهن المناڪ اسٽيج ڊرامي جو آخري منظر محسوس ٿيڻ لڳو سوچيم اوچتوئي اوچتو پڙدو کڄندو ۽ زمانو آدم جو انجام ڏسي سگهندو پر ائين نه ٿيو جتي مان بيٺو هوس، سا اسٽيج نه هئي اُتي نه پڙدا هئا ۽ نه پڙدن پٺيان تاڙيون وڄائيندڙ تماشائي هئا. اُتي مان هوس ، ۽ مون سان گڏ هئا وهاب ٽارزن ۽ بشير ڪافر.
بشير مون کي ڪن ۾ چيو، ”آدم قدرت جي تجريدي آرٽ جو نادر نمونو ٿي پيو آهي.“
مون سڙٻاٽن ۾ بشير ڪافر کي ڇِڀَ جيڏي گار وهائي ڪڍي.
بشير ڀڻڪن ۾ چيو، ”ايڏي وڏي گار ٻڌڻ کان پوءِ چاليهن ڏينهن تائين مون تي دنيا جي ڪابه گار خاطر خواه اثر ڇڏي نه سگهندي.“
وهاب ٽارزن آدم کان پڇيو، ”ڪيئن آهين، آدم.“
آدم اُٿي ويهڻ جي ڪوشش ڪئي، پر ويهي نه سگهيو. چپن تي ساڳي اُداس ۽ وياڪل مرڪ تري آيس. جهيڻي آواز ۾ چيائين، ”خيراتي اسپتال جي ڊاڪٽر چيو آهي ته مان تمام جلد ٺيڪ ٿي ويندس- گهٻرائڻ جهڙي ڪا به ڳالهه نه آهي.“
”ڊاڪٽر ٺيڪ چيو آهي، آدم.“ وهاب ٽارزن پنهنجن فولادي هٿن ۾ آدم جو ڪمزور ۽ نٻل هٿ جهليندي چيو، ”تون ضرور ٺيڪ ٿي ويندين- نوبنو، چاڪ چڱو ڀلو. مايوس نه ٿيءُ. الله تي ڀروسو رک.“
آدم جي چپن تان مرڪ غائب ٿي ويئي. هن پنهنجيون آجهايل اکيون وهاب ٽارزن جي اکين ۾ اٽڪائي ڇڏيون وهاب جي عقاب جهڙين اکين ۾ لڙڪ لڙي آيا. هن منهن ٻئي طرف ڪري ڇڏيو.
بشير ڪافر سڙٻاٽن ۾ مون کي چيو، ”معاملو الله سائين جي وس کان ٻاهر ٿي ويو آهي.“
سڙٻاٽن ۾ بشير ڪافر کي ڦٽ لعنت ڪندي چيم، ”تون وڏو جهنمي آهين. تنهنجو حشر عبر تناڪ ٿيندو.“
”تون منهنجو فڪر نه ڪر.“ بشير مون کي ڪن ۾ چيو، ”في الحال آدم جو حشر عبرتناڪ آهي.“
وهاب ٽارزن اسان جي گفتگو ٻڌي نه سگهيو. هن آدم کان پڇيو، ”آدم، سينيٽوريم ۾ داخل ٿيندين؟“
بشير ۽ مون اول وهاب ڏانهن ۽ پوءِ آدم ڏانهن ڏٺو.
آدم عجيب لهجي ۾ پڇيو، ”ڇا اِهو ممڪن آهي؟“
”ڇو نه ممڪن آهي!“ وهاب ٽارزن مون ڏانهن ڏسندي چيو، ”اوجها سينيٽوريم جي هڪ سهڻي نرس سان گدڙ جي سخت ياري آهي. ان ڪم ۾ هوءَ گدڙ جي چوڻ تي ضرور اسان جي مدد ڪندي. ڪيئن گدڙ!“
”ها، ها. ڇو نه مدد ڪندي!“ چيم، ”ڊمپل سوين دفعا مون کي سينيٽوريم ۾ داخل ٿيڻ لاءِ ايلاز ڪري چڪي آهي.“
”آدم سان چرچا نه ڪر، شڪر!“ بشير ڪافر مون کي ڪن ۾ چيو، ”ورهيه ٿيا جو آدم پنهنجي زندگي جو آخري ٽهڪ ڏنو هو. هينئر هو تنهنجي ڪنهن به ٿرڊ ريٽ لطيفي تي کلي نه سگهندو.“
آدم ويران نگاهن سان ڄاري واري ڇت ڏانهن ڏسندي چيو، ”مون کي گذريل مهيني جي پگهار به نه ڏني اٿائون.“
”اسان جي ملڪ ۾ دفتري قاعدن جي بالادستي آهي، آدم.“ بشير چيو، ”تون ايڊهاڪ نوڪريءَ ۾ آهين. ايڊهاڪ وارن کي موڪل دوران پگهار نه ملندي آهي.“
بشير جي جملي ماحول کي وڌيڪ اُداس ڪري ڇڏيو. وهاب ٽارزن پنهنجو فولادي هٿ بشير جي ٻانهن ۾ وجهندي چيو، ”تون ماٺ ڪر، قاعدي قانون جا پٽ.“
ڪجهه گهڙين جي ماٺ ماحول ۾ اچي واسو ڪيو.
آدم اُماس جهڙي ڇت ڏانهن ڏسندي چيو، ”ڊاڪٽر مون کي کير، مکڻ، بيدا ۽ ميوا کائڻ لاءِ چيو آهي.“
”ته پوءِ کائين ڇو نٿو!“ بشير ڪافر زهريلي لهجي ۾ چيو، ”کير، مکڻ، بيدا ۽ ميوا، الله سائينءَ جون نعمتون آهن ۽ اهي نعمتون انسان لاءِ پيدا ڪيون ويون آهن.“
وهاب ٽارزن جهٽ ڏيئي، بشير ڪافر کي ڪنڌ کان وڃي ورتو. کيس ڌونڌاڙيندي چيائين، ”سڄو معاشرو تو جهڙن ڪڃر ڪافرن سان ڀرجي ويو آهي، جن الله جي نعمتن تي قبضو ڪري ورتو آهي.“
”الله جون نعمتون نه ٿيون، ڄڻ واڻين جون ڇڏيل ملڪتيون ٿيون- جنهن چاهيو، ڪليم ڀري قبضو ڪري ورتو.“ بشير پنهنجو ڪنڌ ڇڏائيندي چيو، ”اسان جي معاشري ۾ ڏاڍي جي لٺ کي ٻه مٿا ٿيندا آهن.“
وهاب ويهي رهيو، پر ڏند ڪرٽيندو رهيو ۽ چپن ۾ بشير کي بدشد ڳالهائيندو رهيو.
آدم پڇيو، ”اڄڪلهه بيدو گهڻي ملندو آهي؟“
دل گهاڻي ۾ بيڙجي ويئي.
”الله جي نعمتن جي هونءَ ته ڪا به قيمت نه هوندي آهي آدم.“ بشير ٽيڏي اک سان وهاب ٽارزن ڏانهن ڏسندي چيو، ”پر معاشري ۾ جڏهن الله جا باڊي گارڊ پيدا ٿيندا آهن، تڏهن اُهي الله جي تعمتن تي قبضو ڪري، انهن نعمتن جي قيمت مقرر ڪري ڇڏيندا آهن.“
”مان وڌيڪ هڪ لفظ برداشت ڪري نه سگهندس.“ وهاب ٽارزن هٿ مهٽيندي مون کي چيو، ”گدڙ، تون هن ڪافر جي اولاد کي سمجهاءِ ته پنهنجي بڪواس بند ڪري، ورنه خدا ٿو ڄاڻي چيري ڦاڙي ڇڏيندومانس.“
مون بشير کي چيو، ”اڙي ڪافر، تون ڪجهه دير لاءِ پنهنجي بڪواس بند نه ڪندين! توهين آدم کي ڏسڻ آيا آهيو، يا ڊبيٽ ڪرڻ آيا آهيو!“
بشير ۽ وهاب هونءَ ته ماٺ ڪري ويهي رهيا، پر هڪٻئي ڏانهن شوڪي ڏسندا رهيا. آدم چيو، ”هڪڙي ڏينهن منهنجي ماءُ صوف وٺڻ ويئي، ته ميوي واري کيس ڦٿل ناشپاتي ڏيئي ڇڏي.“
”اسان کي صوف بدران ڦٿل ناشپاتي نصيب ٿيندي آهي، آدم.“ چيم، ”۽ اسين ڦٿل ناشپاتيءَ کي صوف سمجهي کائي ڇڏيندا آهيون.“
ان وقت آدم جي ماءُ ٻاڪڙي واري کان ڪڙڪ چانهه جا چار گلاس کڻائي آئي- ٽي گلاس اسان ٽنهي لاءِ ۽ هڪ گلاس آدم لاءِ. آدم جو گلاس کٽ جي پاٽيءَ تي رکي هن ٻانهن جو سهارو ڏيئي آدم کي مٿڀرو ڪيو. وهاب هڪدم وبهاڻو ٻيڻو ڪري آدم جي پٺن هيٺان ڏيئي ڇڏيو. آدم ايتري تڪليف به برداشت ڪري نه سگهيو. هو سهڪي پيو. سندس نرڙ تي پگهر جي آلاڻ اُڀري آئي. اکيون بند ٿيڻ لڳس. وهاب هن جي پاسي کان ويهي رهيو. کيسي مان رومال ڪڍي آدم جو پگهر اُگهڻ لڳو. آدم اکيون کولي وهاب ٽارزن ڏانهن ڏٺو. وهاب کٽ جي پاٽيءَ تان چانهه جو گلاس کڻي آدم ڏانهن وڌايو. آدم ڪنبندڙ هٿن ۾ چانهه جو گلاس جهلي، سُرڪي ڀري. ڪجهه ڪجهه سامت ۾ آيو. چيائين، ”کير مهانگو ٿي ويو آهي نه، تنهنڪري مان چانهه پيئندو آهيان. ٻاڪڙي واري جي چانهه ۾ سرس کير هوندو آهي.“
”کير، مکڻ، بيدا ۽ ميوا توکي سينيٽوريم ۾ جام ملندا. تنهنجو علاج به چڱي طرح ٿي سگهندو.“ وهاب جي آواز مان سندس دل جو درد جهاتيون پائڻ لڳو. هن آدم جي نرڙ تان وار هٽائيندي چيو، ”ڏسجانءِ. سينيٽوريم مان تون نوبنو ٿي نڪرندين ۽ وري منٽن ۾ منهنجو پنجو ميز سان لڳائي سگهندين.“
آدم جي اکين ۾ اُميدن جا غوراب غرق ٿي ويا.
”مون کي سمهاري ڇڏيو.“ آدم چيو، ”مان ٿڪجي پيو آهيان. مون کي سمهاري ڇڏيو.
وهاب آدم کي ڀاڪر ۾ ڀري مٿڀرو ڪيو. بشير آدم جي پٺن هيٺان ويهاڻو ڪڍي ورتو. وهاب آهستي آهستي آدم کي ليٽائي ڇڏيو.
آدم جون اکيون بند ٿي ويون.
اسين آدم جي گهر مان ٻاهر نڪري آياسين. گهر ٻاهران آدم جي ماءُ پَٽَ تي ويٺي هئي ۽ آسمان ڏانهن ڏسي رهي هئي. ۽ اُن کان پوءِ، ٽن مهينن تائين آدم اسان کان وسري ويو. هڪڙي ڏينهن مون آدم جي ماءُ کي ريگل بس اسٽاپ وٽ پنندي ۽ خيرات گهرندي ڏٺو. هوءَ فوٽ پاٿ تي ويٺي هئي ۽ پاسي کان ايڪسري ۽ دوا جي خالي بوتل رکي هئس.
آفيس پهچڻ شرط مون آدم جي ماءُ جي باري ۾ وهاب ٽارزن ۽ بشير ڪافر سان ذڪر ڪيو. بشير کي منهنجيءَ ڳالهه تي اعتبار آيو. پر، وهاب منهنجي ڳالهه تي اعتبار نه ڪيو. چيائين، ”گدڙ جي ڳالهه تي ائين ئي اعتبار نه ڪندس. سڀ ڪجهه وڃي اکين سان ڏسي ايندس.“
پڪ ڪرڻ لاءِ وهاب ٽارزن ريگل بس اسٽاپ ڏانهن هليو ويو. ڪجهه دير ۾ موٽي آيو. لوهه جهڙو جوان، بيد جي لڪڻ وانگر ڪنبي رهيو هو. چيائين، ”برابر آدم جي ماءُ فٽ پاٿ تي ويٺي هئي. پاسي کان ايڪسري ۽ دوا جي خالي بوتل رکي هئس. هوءَ پني رهي هئي.“
اسان ٽنهي بيٺي پير آدم لاءِ آفيس مان چندو وصول ڪرڻ جو فيصلو ڪيو. پڪو پهه ڪيوسين ته چندو آدم کي اڄ ئي گهر پهچائينداسين ۽ ٻئي ڏينهن هر حال ۾ آدم کي سينيٽوريم ۾ داخل ڪرائينداسين.
وهاب ٽارزن، بشير ڪافر ۽ مان آدم لاءِ چندو گڏ ڪرڻ جي مهم تي نڪري پياسين.
سڀ کان اڳ آفيس جي ايڊمنسٽريٽر کان چندو وصول ڪرڻ وياسين. کيس ٻڌايوسين، ته اسان آدم جي ماءُ کي پنندي ۽ خيرات گهرندي ڏٺو آهي.
ايڊمنسٽريٽر چيو، ”توهين ٽيئي پلستر آهيو ۽ ڪوڙ پيا ڳالهايو.“
وهاب ٽارزن اکين تي هٿ رکندي چيو، ”مون پنهنجين اکين سان آدم جي ماءُ کي ريگل بس اسٽاپ وٽ خيرات گهرندي ڏٺو آهي.“
”امپاسيبل- ناممڪن!“ ايڊمنسٽريٽر ميز تي مڪ هڻندي چيو، ”آدم کي نه هئي ڪا ماءُ ۽ نه ئي هو ڪو پيءُ.“
”ڳالهه ڏاڍي آدم جي ناهي.“ بشير چيو، ”اسين جونيئر ڪلارڪ آدم خان جي ڳالهه ڪري رهيا آهيون.“
”اڇا اڇا، اهو آدم!“ ايڊمنسٽريٽر ٻٽونءَ مان پنجاهه پيسن جو سڪو ڪڍي اسانکي ڏيندي چيو، ”مون آدم جي موڪل منظور ڪئي آهي. پر، موڪل دوران پگهار نه ملندس. مجبوري آهي. مان قانون بدلائي نه ٿو سگهان.“
ايڊمنسٽريٽر جي ڪمري مان نڪري اسين سپريڊنٽ جي ڪمري ڏانهن روانا ٿياسين.
نڪتو. اسان ٽنهي کي ورانڊي ۾ ڏسي چيائين، ”توهين ٽپتائي ڇا ڪري رهيا آهيو.“
چيم، ”اسين آدم جي دوا ۽ خوراڪ لاءِ چندو گڏ ڪري رهيا آهيون.“
”توهين غير قانوني ڪم ڪري رهيا آهيون.“ هن چيو، ”آفيس ۾ چندو گڏ ڪرڻ ڏوهه آهي.“
بشير ڪافر چيو، ”اسان آدم جي ماءُ کي پنندي ڏٺو آهي، مسٽر سپريڊنٽ!“
وهاب ٽارزن سپريڊنٽ جي اکين ۾ اکيون وجهندي چيو، ”ان کان مٿي ٻيو ڪهڙو ڏوهه آهي جو آدم جي ماءُ پني رهي آهي- خيرات گهري رهي آهي.“
سپريڊنٽ هيسجي ويو. کيسي مان ٻه رپيا ڪڍي اسان کي ڏنائين.
پنجن ڇهن ڪلاڪن جي جاکوڙ ۾ پنجيتاليهه رپيا گڏ ڪري ورتاسين. اهو مناسب نه سمجهيوسين ته چندي جا پيسا آدم جي ماءُ کي ريگل بس اسٽاپ وٽ وڃي ڏيئي اچئون. سوچيوسين، شام جو آدم جي گهر وينداسين آدم کي ڏسي اينداسين ۽ سندس ماءُ کي پنجيتاليهه رپيا ڏيئي ڇڏينداسين ۽ پوءِ، سچ پچ آدم کي اوجها سينيٽوريم ۾ داخل ڪرائڻ جي ڪوشش ڪنداسين.
شام جو اسين ڀيم پوره وياسين. غليظ ۽ بدبودار گهٽيءَ ۾ جتي آدم جو ڪچو گهر هو، اتي پڪي اڏاوت واري عمارت ڏٺي سين. عجب ۾ پئجي وياسين.
وهاب ٽارزن در کڙڪايو.
ٺاهوڪي لباس ۾ هڪ نوجوان ٻاهر نڪري آيو. مون نوجوان کان پڇيو، ”هتي اڳ هڪ ڪچي جاءِ هوندي هئي، جنهن ۾ هڪ پوڙهي پنهنجي بيمار پٽ سان رهندي هئي.“
نوجوان اسان ٽنهي ڏانهن ڏسندي پچيو، ”توهين ان پوڙهيءَ جا مائٽ آهيو؟“
”مائٽ ته نه .......“ ڪو جواب سجهي نه آيو. چيم، ”اصل ۾ اسين .... ٽيئي...... منهنجو مطلب آهي، بشير ڪافر، وهاب ٽارزن ۽ مان..... آدم جا.....“
نوجوان چيو، ”ٻه اڍائي مهينا اڳ ان پوڙهيءَ جو بيمار پٽ مري ويو هو.“
”ڇا!“ اسان ٽنهي جي وات مان رڙ نڪري ويئي، ”آدم مري ويو!“
”ها، آدم مري ويو.“ نوجوان چيو، ”پوڙهي پنهنجي ڪوٺيءَ جي مسواڙ ڏيئي نه سگهندي هئي. هوءَ هتان هلي ويئي. مون کيس ريگل بس اسٽاپ وٽ پنندي ۽ خيرات گهرندي ڏٺو آهي.“
منهنجو ساهه لُڪيءَ ۾ اٽڪي پيو. مون پنهنجو هٿ وهاب ٽارزن جي ڪلهي تي رکي ڇڏيو. وهاب برف وانگر ٿڌو ٿي ويو هو. بشير پٿر وانگر خاموش هو.
اسان کي گُم سم ڏسي، نوجوان چيو، ”لڳيم ٿو توهين ٽيئي اُن پوڙهيءَ جا مائٽ آهيو.“
اسين کيس ڪوبه جواب ڏيئي نه سگهياسين.
۽ پوءِ، اسين هڪ ئي سوچ ۽ هڪ ئي جذبو کڻي ريگل بس اسٽاپ ڏانهن روانا ٿي وياسين.
ريگل بس اسٽاپ تائين اسان ٽنهي مان ڪنهن نه ڳالهايو.
خاموش رهياسين. ڪنڌ جهڪيل، ذهن سوچ ۾ وڪوڙيل! هلندا رهياسين.
ريگل بس اسٽاپ جي ڀرسان آدم جي ماءُ فٽ پاٿ تي ويٺي هئي. پاسي کان آدم جو ايڪس ري ۽ دوا جي خالي بوتل رکي هئس. سندس ڪنڌ نميل ۽ گوڏي تي رکيل هٿ کليل هو.
کيسي مان پنجيتاليهه رپيا ڪڍي ورتم. وک کڻڻ چاهيم، پر کڻي نه سگهيم. پير ڌرتيءَ کي چنبڙيءَ پيا. مون ۾ ايتري همٿ نه هئي جو چندي جا پيسا آدم جي ماءُ جي کليل هٿ تي رکي اچان. سندس کليل هٿ جي ريکائن مان مونکي وحشت محسوس ٿيڻ لڳي. سندس کليل هٿ جي ريکائن ۾ مون
سندس کليل هٿ جي ريکائي ۾ مون کي اُها تحرير نظر آئي جنهن کي صدين کان ڪوبه ڏاهو پڙهي، سمجهي ۽ پروڙي نه سگهيو آهي. مان پر اسرار تحرير تي پنجيتاليهه رپيا رکي نه سگهيس.هڪدم پيسا وهاب ٽارزن کي ڏيندي چيم، ” آدم جي ماءُ کي پيسا ڏيئي اچ.“
” نه ، نه.“ وهاب ڪنبندي چيو، ” مان اهو ڪم ڪري نه سگهندس . نه ، نه مان آدم جي ماءُ کي خيرات ڏيئي نه سگهندس.“ تڏهن، بشير ڪافر بنا ڪجهه چوڻ جي منهنجي هٿ مان پنجيتاليهه رپيا کڻي ورتا. هُن اسان ٻنهي ڏانهن ڏٺو، ۽ پوءِ آدم جي ماءُ ڏانهن وڌي ويو.
بشير آدم جي ماءُ جي ڀرسان وڃي بيهي رهيو. هو کليل هٿ ڏانهن ڏسندو رهيو .
وهاب ٽارزن ۽ مان بشير ڪافر ۽ آدم جي ماءُ ڏانهن ڏسندا رهياسين .
بشير ، آدم جي ماءُ جي ڀرسان فٽ پاٿ تي اوڪڙون ويهي رهيو. هن ڪنبندڙ هٿ سان پنجيتاليهه رپيا آدم جي ماءُ جي تريءَ تي رکي ڇڏيا. صدين جي پراسرا تحرير . جنهن کي ڪوبه پڙهي ۽ سمجهي نه سگهيو هو، پنجيتاليهه رپين سان ڍڪجي ويئي . بشير هڪدم اُٿي، ڄڻ واچوڙن ۾ ٿيڙ کئيندو، اسان ٻنهي وٽ اچي بيٺو. پنهنجي سموري وجود سان ٿڙڪي رهيو هو. اکين ۾ لڙڪ لڙي آيا هئس. ۽ پوءِ ڀڳل ۽ ٽٽل ڊٺل ۽ مسمار ٿيل لهجي ۾ چيائين ، ” مان آدم جي ماءُ کي خيرات ڏيئي آيو آهيان.“ ۽ پو ءِ ، زندگيءَ ۾ پهريون دفعو بشير کي مون سڏڪن سان روئيندي ڏٺو.