• ڪهاڻي ءَ جون فني خوبيون
ڪهاڻي/افسانو مختصر ٿيندو آهي:
فرانس جي صنعتي انقلاب کان پوءِ ڊگها ناول پڙهڻ جو وقت نه رهيو ته ضرورت ايجاد جي ماءَ آهي واري فارمولي تحت مختصر ڪهاڻي ايجاد ڪندي لکي وئي ۽ ان عالمي طور تي مڃتا ماڻي. مختصر ڪهاڻي جي ان دؤر جي وصف موجب ناول کان ننڍي ڪهاڻي هئي. تنهن ڪري ئي ايڊگر ايلن پو ان جي وضاحت هڪ ئي نشست يعني اڌ کا ٻن ڪلاڪن تائين پڙهي پوري ڪرڻ واري ڪئي هئي پر مختصر ڪهاڻي واقعي جي پلاٽ تي مدار رکي ٿي، واقعو جيترو طويل يا مختصر هجي، ڪهاڻي به ان جي ضرورت موجب هجڻ گهرجي. مختصر ڪهاڻي جي خوبصورتي ڊيگهه نه پر اختصار ۾ آهي، ڪهاڻي جيتري ننڍي هوندي اوتري وڌيڪ دلچسپ محسوس ٿيندي ڇو ته افسانو لکيو ئي ڪو نه ڪو تاثر ڏيڻ لاءِ آهي ۽ اهو تاثر هڪ سٽ مان به ملي سگهي ٿو.
دلچسپي ۽ تجسس:
واقعي، پلاٽ يا انداز بيان ۾ ايتري ته دلچسپي پيدا ڪئي وڃي جو پڙهندڙ ڪڏهين ڀي اڌ ۾ ڇڏڻ جو سوچي به نه، ڇو ته مختصر ڪهاڻي جي بنيادي گهرج دلچسپي پڻ آهي. دلچسپيءَ سان گڏوگڏ تجسس پڻ مختصر ڪهاڻيءَ جو لازم حصو آهي. ڇو ته مختصر ڪهاڻي ننڍڙي ٿيندي آهي ان لاءِ پڙهندڙ جي دلچسپي قائم رکڻ لاءِ تجسس پيدا ڪرڻ لازمي آهي. ان لاءِ چيو ويو آهي ته ڪهاڻي يا ناول شطرنج وانگر آهن، پهريون داءُ ئي ٻڌائيندو آهي ته اوهان کٽيندا يا هارائيندا. اهڙي طرح ڪهاڻي يا ناول جو پهريون جملو ئي نه فقط پڙهندڙن جو ڌيان ڇڪائي پر اهو آخري جملي تائين پڙهڻ تي مجبور پڻ ڪندڙ هجي.
تاثر جي وحدت:
مختصر ڪهاڻي يا افساني ۾ فقط هڪ ئي واقعو بيان ڪيو ويندو آهي ۽ اها ئي ڪهاڻي يا افساني جي بنيادي گهرج آهي. ڪهاڻي ۾ دلچسپي پيدا ڪرڻ واسطي يا پڙهندڙ جو ڌيان ۽ دلچسپي برقرار رکڻ لاءِ مرڪزي واقعي سان سلهاڙيل ٻيون ڳالهيون پڻ پيش ڪيون وينديون آهن پر واقعو فَقط هڪ ئي هوندو ان کي تاثر جي وحدت سڏيو ويندو آهي.
پلاٽ جي ترتيب:
ناول ۽ مختصر ڪهاڻي جي پلاٽ ۾ فرق هوندو آهي، ناول گهڻن واقعن تي مبني هوندو آهي ۽ ڪهاڻي فقط هڪڙي واقعي تي، ان لاءِ ناول جي پلاٽ ۾ واقعن جي ترتيب رکي ويندي آهي، جڏهن ته مختصر ڪهاڻيءَ ۾ پلاٽ جي ترتيب ۽ تنظيم رکي ويندي آهي ته واقعي کي ڪيئن ۽ ڪٿان شروع ڪندي ڪٿي ختم ڪرڻو آهي.
ماحول پيدا ڪرڻ:
افساني اندر ماحول جو خاص خيال رکيو ويندو آهي، جهڙي قسم جو واقعو هجي، جهڙي سماج اندر اهو واقعو، جهڙي ڪلاس جي ڪردارن سان پيش آيو هجي ان ئي قسم جو ماحول جوڙيو وڃي، ڪردارن جي ٻولي انهن جي ماحول مطابق هجڻ گهرجي. ڪردار کي نظر ۾ رکي ان جا مڪالما لکيا وڃن. ڪردار چور آهي ته مڪالمن مان به محسوس ٿيڻ گهرجي، ڪردار شرابي آهي ته ان جي ٻوليءَ مان محسوس ٿيڻ گهرجي، ڪردار مذهبي آهي ته ان جي گفتگو مان اهڙو تاثر ملڻ گهرجي. پڙهندڙ جي سوچ ڪجهه ٻي يا مخلتف ٿي سگهي ٿي، ڪوشش ڪجي تي ڪردار جي منهن مهانڊي کي بيان ڪجي جيئن ان جو خاڪو پڙهندڙ جي ذهن ۾ پڻ جڙي. ليکڪ واضح بياني کان ڪم وٺي ۽ مبهم پڻي کان احتياط ڪري.
آغاز ۽ انجام:
هر ڪهاڻي جو ڪونه ڪو آغاز ۽ انجام هوندو آهي اها ليکڪ جي مرضي آهي ته اهو ڪهاڻي ڪٿان ٿو شروع ڪري آغاز کان يا انجام کان يا وچ مان. بهترين تاثر لاءِ ڪهاڻي جو انجام ڀرپور هجڻ گهرجي. جيڪو پڙهندڙن تي ڪيفيت طاري ڪري ۽ پنهنجو اثر ڇڏي.
ڪهاڻي ڪيئن لکجي؟:
سٺي ڪهاڻي لکڻ لاءِ سٺو مطالعو لازمي آهي، جيتريون وڌيڪ بهتر ۽ الڳ الڳ انداز واريون تخليقي ڪهاڻيون پڙهبيون اوتري ئي بهتر ۽ تخليقي ڪهاڻي لکي سگهبي. اڪثر ڏٺو ويو آهي ته اسان جا نوجوان اخبارن، ڊائجسٽن ۽ غير معياري رسالن کي وڏي شوق سان پڙهندا آهن، جتي جهڙو تهڙو مواد شايع ٿيندو رهندو آهي، اڪثر اخبارون ۽ ڊائجسٽ پنهنجي ڪُک ڀرڻ لاءِ ۽ وڌيڪ محنت کان بچڻ واسطي غير معياري ۽ جاسوسي توڙي هيجاني ڪهاڻيون شايع ڪندا رهندا آهن، اهڙيون ڪهاڻيون پڙهي ڪابه تخليقي ڪهاڻي لکڻ ناممڪن آهي، ضرورت ان ڳالهه جي آهي ته معياري ڪهاڻي لکڻ لاءِ سڀني ٻولين ۾ لکيل معياري ڪهاڻيون پڙهجن. ڪهاڻي لکڻ وقت هنن ڳالهين کان پرهيز ڪجي؛ ڪهاڻي اندر شاعراڻي انداز جو استعمال نه ڪجي، ڇو ته ڪهاڻي نثري صنف آهي، ان کي نثر ئي رهڻ ڏجي، فقط سٺي ٻولي يا خوبصورت تشبيهون لکڻ ئي ڪهاڻي ناهي، ڪهاڻي اندر ڪهاڻي پڻو رکڻ گهرجي، بيانيه حصي ۾ اڌ اکري يا ابتو گرامر ڪتب نه آڻجي، جملي يا ڊائلاگ جي پويان .......... ڊاٽ ڊاٽ جا نشان نه ڇڏجن، وٿيءَ لاءِ وڌ ۾ وڌ ٽي نشان ڪافي آهن، ڪهاڻي فقط واقعو بيان ڪرڻ ناهي هوندي ان واقعي کي انجام تائين پڄائڻ جو نالو ڪهاڻي آهي.
ڪهاڻيءَ جي تاريخ، ارتقا، فن ۽ عنصرن بابت اسان مٿي ذڪر ڪري آيا آهيون، هتي اوهان کي فقط اهي ڪجهه ڳالهيون ٻڌايون وينديون، جيڪي هڪ معياري ڪهاڻي لکڻ لاءِ ضروري آهن. هتي اسان اهو ذڪر ڪنداسين ته آخر ڪهاڻي ڪيئن لکجي؟