• سال 2000ع کان 2014ع تائين شايع ٿيل ڪهاڻي ڪتابن جو تنقيدي جائزو
مون ڪوشش ڪئي آهي ته تازن گذريل پندرنهن سالن ۾ شايع ٿيل ڪهاڻي ڪتابن بابت جامع معلومات ڪٺي ڪندي انهن تي تنقيدي راءِ پڻ ڏيان. منهنجي تحقيق ڪيل هن لسٽ ۾ ٻاراڻين ڪهاڻين جا ڪتاب، ٻيهر شايع ٿيل ڪهاڻي ڪتاب، ترجمو ٿيل ڪهاڻي ڪتاب ۽ مزاحيه ڪهاڻي ڪتاب شامل ناهن، باقي ڪليات يا مرتب ڪيل ڪتاب شامل ڪيا ويا آهن. ان عرصي دؤران ڪجهه رسالن ڪهاڻي نمبر پڻ جاري ڪيا، جن ۾ سنگت پبليڪيشن ۽ ماهوار سڦلتا شامل آهن. منهنجي تحقيقي اندازي موجب ان عرصي دؤران شايع ٿيل ڪهاڻي ڪتابن جو تعداد اڳتي ڏنل ٻن ٽيبلن جي حساب سان 215 کان به مٿي ٿي سگهي ٿو پر منهنجي ڪتب آيل وسيلن ۽ رابطن ذريعي جن ڪتابن تائين رسائي ممڪن بڻي آهي سي اڳئين صفحن تي آيل فهرستن جي شڪل ۾ ڏجن ٿا.
س ڪتاب جو نالو ليکڪ ڇاپو ادارو
1 ڪهاڻي سهيڙ: سيد زوار نقوي 2000 ڪاوش گروپ
2 جيون پيڙا پيار سهيڙ: ڊاڪٽر بشير شاد 2000 سچل ادبي مرڪز
3 ڀونءِ مان نڪتل ماڻهو ظفر 2000 سنڌي ساهت گهر
4 سرد خاني ۾ رکيل خواب مظهر ابڙو 2000 وينگس پبليڪيشن
5 ڪنوارا چپ اختر رند 2000 خوشبو پبليڪيشن
6 انڊس ڪهاڻيون رجب آزاد سولنگي 2000 ــــــــــــــ
7 زندگي هڪ مرڪ غلام رسول ڪلهوڙو 2000 ــــــــــــــ
8 ڌنڌ ۾ گم ٿيل منظر زيب سنڌي 2001 روشني پبليڪيشن
9 يادون ۽ سڪون ڊاڪٽر محبت ٻرڙو 2001 ڊاڪٽر محبت اڪيڊمي
10 اداس سانجهي شبانه سنڌي 2001 رچنا پبليڪيشن
11 سرها ساهه پرينءَ جا طارق عزيز شيخ 2001 ــــــــــــــ
12 رات جي راڻي اختر رند 2001 خوشبو پبليڪيشن
13 پياسي سپ سمونڊ ۾ احمد علي صابر چانڊيو 2001 روشني پبليڪيشن
14 اڌ وهي رزاق سهتو 2001 سيف پبليڪيشنز
15 مرڪ واري ڇوڪري طارق خشڪ 2001 خوشبو پبليڪيشن
16 خودڪشيءَ جو رومانس انور ابڙو 2001 رائٽرس ورلڊ
17 ڪهاڻي ــ 3 سهيڙ: سيد زوار نقوي 2002 ڪاوش گروپ
18 ڪهاڻيون سهيڙ: ادل سومرو 2002 سنڌي ادبي سنگت
19 درد ونديءَ جو ديس حميد سنڌي 2002 زندگي پبليڪيشن
20 ڪوجهي چنڊ جو غم سڪندر عباسي 2002 سچل ادبي مرڪز
21 گئلري مان ڪريل وجود راز شر 2002 مشعل پبليڪيشن
22 روين جو چهرو راجن مڱريو 2002 رم جهم پبليڪيشن
23 دعا جا پير غلام نبي گل 2002 وجاهت پبليڪيشن
24 ٽياس ادا قاضي 2002 سنڌ ساهت گهر
25 منڇر ٻڏي ويو روشن علي تنيو 2002 رائيٽرس ورلڊ
26 حويلي ۾ گم ٿيل وجود نسرين سيد 2002 هالار پبليڪيشن
27 مشعل ٻرندي رهندي صنوبر سيد 2003 نيو ٿنڪرس فورم
28 مان ڪائنات آهيان اخلاق انصاري 2003 ڪنول پبليڪيشن
29 جذبن جهوريو جيءُ ساجدهه جبين 2003 نيو ٿنڪرس فورم
30 فائيل ۾ بند ٿيل هڪ ڇوڪري ڊاڪٽر اعجاز سمون 2003 غزل پبليڪيشن
31 هڪ حوا ڪئين ڪهاڻيون ڊاڪٽر فهميدهه حسين 2003 سنگم پبليڪيشن
32 دريا جي هن پار ابراهيم کرل 2003 خيرپور تخليقار فورم
33 ٽٽل، ڊٺل، ڊهندڙ پاڇولا مشتاق احمد شورو 2003 گلشن پبليڪيشن
34 اکرــ ڀوري هوندراج بلواڻي 2003 ساهتيه سهڪار
35 لوڻ جو قرض ڪلاڌر متوا 2003 وي ڪي گرافڪس
36 منهنجو ڀڳوان ڪويتا انيل سکيجا ــــ اي بي سي ڪريئيٽس
37 سفر مشتاق ڀرڳڙي 2004 رم جهم پبليڪيشن
38 حُسن جو سجدو نظير ملڪاڻي 2004 سنڌي ساهت گهر
39 مان ڪير آهيان غلام نبي گل 2004 وجاهت پبليڪيشن
40 خيال، خوشبو ۽ ستارا منظور جوکيو 2004 سمبارا پبليڪيشن
41 جهڄان پسي جهوڪ تاجل بيوس 2004 نئون نياپو
42 رنگن وکرڻ کان پوءِ منور سراج 2004 سمبارا پبليڪيشن
43 بي ساهو خواب رئوف عباسي 2004 سنڌ وائسز پبليڪيشن
44 اک ڇنڀ جو ڦهلاءُ امير بخاري 2004 صبا اڪيڊمي
45 ماڻڪ مِٽُ سندوم مرتب: ناز سنائي 2004 سنڌي ساهت گهر
46 ڪونج غلام علي چنه 2005 ڊاڪٽر محبت اڪيڊمي
47 رشتن جو رقص ريٽا شاهاڻي 2005 ڪويتا پبليڪيشن
48 اداس موسمن جو شهر جمن احمداڻي 2005 پارس پبليڪيشن
49 اڻ پورو اظهار ثريه سرهاڻ سومرو 2005 نيو ٿنڪرس فورم
50 ڪارو پاڻي سائين بخش رند 2005 پورب پبليڪيشن
51 منزل کان اورتي مٺل چانڊيو 2005 زخمي پبليڪيشن
52 ڪارو چشمو رجب آزاد 2005 ميمڻ عبدالمجيد اڪيڊمي
53 ساٿ جي موسم رسول بخش درس 2005 ساگر پبليڪيشن
54 مهراڻ جون چونڊ ڪهاڻيون سهيڙ: حميد سنڌي 2005 سنڌي ادبي بورڊ
55 وڃايل مرڪ پرويز 2005 سچائي اشاعت گهر
56 ٿي تند وڙهي تلوارن سان ڊاڪٽر حاجي خان ڪيريو 2005 روشني پبليڪيشن
57 روڳ عزيز ڪنگراڻي 2005 روشني پبليڪيشن
58 جديد ناني جي جديد ڪهاڻي رمضان دلدار چڍڙ 2005 چڍڙ پبليڪيشن
59 چنڊ پيرن هيٺ عباس ڪوريجو 2005 ڪنول پبليڪيشن
60 32 انور ڪليم 2005 ڪنول پبليڪيشن
61 هر ديڳي چمچا گوبند خوشحالاڻي 2005 سنت ڪنور فائونڊيشن
62 پکي اڏاڻا پيار جا عباس سارنگ 2005 سنڌي ادبي سنگت
63 پکين جو وطن صديق منڱيو 2005 سنڌ بوڪ ڪلب
64 اڌورا خواب سليم چنا 2005 سليم چنا اشاعت گهر
65 بي سڪون خواب جو سچ احسان دانش 2005 سچل ادبي مرڪز
66 شبنم ڪهاڻي الحاج آغا غلام محمد 2005 گل دراني پبليڪيشن
67 حياتي جي ڦاٽل ورقن جو ڪٿائون متفرقه 2005 سچائي اشاعت گهر
68 وري ورندو واءُ سومرو شبير احمد 2005 سنگت جيڪب آباد
69 عبادت اندرا پونا والا شبنم 2005 ــــــــــ
70 ٻه واٽي تي بيٺل ڇوڪري رمضان دلدار چڍڙ 2006 چڍڙ پبليڪيشن
71 آئيندو منظور جوکيو 2006 ڪاڇو پبليڪيشن
72 پاڻيءَ تي پهرو راشد مورائي 2006 فهد پبليڪيشنز مورو
73 وڇوڙي جي پن ڇڻ ۾ فتاح ابڙو 2006 ڪنول پبليڪيشن
74 دل ڪليسا جي اڪيلي ڪنڊ آهي مراد قريشي 2006 سچائي اشاعت گهر
75 وجود جا عذاب صديق منڱيو 2006 مسيحا پبليڪيشن
76 کيرٿر تان اڏار سهيڙ: سعيد سومرو 2006 ڪنول پبليڪيشن
77 تحفو حسن علي هڪڙو 2006 ڊاڪٽر محبت اڪيڊمي
78 جيون تنهنجي نانءِ وفا اسلم شيخ 2006 ڊاڪٽر محبت اڪيڊمي
79 نسيم کرل جون ڪهاڻيون نسيم کرل 2007 روشني پبليڪيشن
80 ڪهاڻيون ساروڻيون سليم نور حسين 2007 زندگي پبليڪيشن
81 ردي پنا ماڻڪ ڪنگراڻي 2007 نئون نياپو
82 پوپٽ جهڙو پيار سهيڙ: يوسف سنڌي 2007 سنڌي ادبي سنگت
83 ڳالهيون ڪندي ڪاڪ جون پير عبيد راشدي 2007 سيف بخاري اڪيڊمي
84 منهنجو پاڻي بند نه ڪجانءَ پرويز 2007 سچائي اشاعت گهر
85 ماڃر جي حور پرويز 2007 سچائي اشاعت گهر
86 ڪٿا اپ ڪٿا تهمينه مفتي 2007 CPCS
87 کيرٿر تي صبح سهيڙ: سعيد سومرو 2007 ڪنول پبليڪيشن
88 ڪجهه به نه عزيز قاسماڻي 2007 ڪنول پبليڪيشن
89 بوتيڪ کان بيڊروم تائين اڪبر سومرو 2007 ڪويتا پبليڪيشن
90 فراق جي منزل منظور ڪوهيار 2007 ڪنول پبليڪيشن
91 ڪولاج ٿيل شخص جو پورٽريٽ نسيم پارس گاد 2007 روشني پبليڪيشن
92 سو مون سڀ ڄمار حميد سنڌي 2007 زندگي پبليڪيشن
93 اوندهه ۾ رکيل آئينو لياقت رضوي روشني پبليڪيشن
94 ڪهاڻي هر دؤر جي اياز قادري 2008 قادري قلم قبيلو
95 زندگيءَ جو رستو بهادر ٽالپر 2008 نيو ڊمي پبليڪيشن
96 دل جي دري پرويز 2008 سچائي اشاعت گهر
97 مٽيءَ ۾ ملاوٽ قاضي خادم 2008 ڪويتا پبليڪيشن
98 جيجل منهنجي ماءُ امر جليل 2008 ڪاڇو پبليڪيشن
99 دل اندر دريا مدد علي سنڌي 2008 سنڌي ادبي بورڊ
100 پياسو درياهه، پياسا ماڻهو سليم مگسي 2008 ــــــــــــــ
101 خوابن جي سرحد منور سراج 2008 سوجهرو پبليڪيشن
102 اندرا امر جليل 2009 ڪاڇو پبليڪيشن
103 فونو رسول ميمڻ 2009 سوجهرو پبليڪيشن
104 ڊهندڙليڪا رزاق مهر 2009 ڪاڇو پبليڪيشن
105 مقدس مٽي عباس سارنگ 2009 سنڌي ادبي سنگت
106 سچا ڪوڙا رشتا منظور ڪوهيار 2009 ڪنول پبليڪيشن
107 لهر لهر اچار عدنان هاليپوٽو 2009 امرتا پبليڪيشن
108 چنڊ وسامي ويو امر جليل 2009 ڪاڇو پبليڪيشن
109 سون ورنيون سوڍيون سهيڙ: پروين موسى ميمڻ 2009 محمد موسى قاسماڻي ادبي اڪيڊمي
110 سرد لاش جو سفر امر جليل 2009 ڪاڇو پبليڪيشن
111 رات جو رنگ شوڪت حسين شورو 2009 سنڌي ادبي بورڊ
112 ڪڏهن بهار ايندو سوڀو گيانچنداڻي 2010 سنڌي ادبي سنگت
113 زندگيءَ جي ٻي تصوير بيوس محرم مغيري 2010 ڪنول پبليڪيشن
114 اڏوهي کاڌل وجود سيف الحق سيف 2010 ڪنول پبليڪيشن
115 مان اوهان مان ناهيان عزيز قاسماڻي 2010 ڪنول پبليڪيشن
116 سنڌي چونڊ ڪهاڻيون
مرتب: محمود مغل 2010 سنڌي لئنگئيج اٿارٽي
117 تنهنجي دل ۾ هوندي به اڪيلا ڊاڪٽر اعجاز سمون 2010 پوپٽ پبليڪيشن
118 جڏهن مان چوهٺ جو هوندس ممتاز مهر 2010 نئون نياپو
119 فرشتن جي دنيا شهاب سومرو 2010 الرزاق پرنٽنگ ايجنسي
120 انگن جي راند هوش ڀٽي 2010 سچائي اشاعت گهر
121 ادب ۽ سياست امر جليل 2010 ڪاڇو پبليڪيشن
122 شيدو محمد رفيق سپيو 2010 صبوح پبليڪيشن
123 حيدرآباد 47 ڪلوميٽر زيب سنڌي 2010 سنڌ ماڻڪ موتي تنظيم
124 جي پيار هجي ها پاڇولو قمر شهباز 2010 سنڌيڪا اڪيڊمي
125 ڏينهن ڏٺي جا سپنا پاويل جوڻيجو 2010 سنڌي ساهت گهر
126 جيئڻ جو حق رمضان دلدار چڍڙ 2010 چڍڙ پبليڪيشن
127 ڊائري ۾ رکيل خواب منصور ٻرڙو 2011 نئون نياپو
128 وارياسا وجود نصير ڪنڀر 2011 مارئي اڪيڊمي
129 آب حيات غلام رباني آگرو 2011 روشني پبليڪيشن
130 پيار جي هڪ ٻي صدي رفيق سومرو 2011 ڪويتا پبليڪيشن
131 ٻرندڙ لڱ متفرقه ڪهاڻيڪار 2011 نامعلوم
132 خوابن جي خودڪشي شگفته جبين 2011 نارا ريسرچ ۽ پبلشنگ
133 آسماني تارو سليم چنا 2011 سليم چنا اشاعت گهر
134 شينهن بنا ٻيلو سليم چنا 2011 سليم چنا اشاعت گهر
135 بند ٿي ويل دروازو ذوالفقار ڪانڌڙو 2011 سچائي اشاعت گهر
136 نه وڃڻ جو پڇتاءُ يوسف سنڌي 2011 نئون نياپو
137 ڪپيل نڪ عباس سارنگ 2011 نئون نياپو
138 ڳوڙهن جا ڪبوتر پرويز 2011 نئون نياپو
139 چيني ۽ چرٻٽ جو ڪهاڻيون امر جليل 2011 ڪاڇو پبليڪيشن
140 مٽي هاڻا ماڻهو اڪبر اديب 2011 نئون نياپو
141 ٻه سئو ٽيٽيهه لياقت رضوي 2011 دي ڪريئيٽرس
142 ڏکيو ڏيهه، سندر سپنا آزاد جتوئي 2011 مومل پبليڪيشن
143 هڪ شام جو الميو علي محمد سولنگي 2012 ثقافتي ادبي فورم
144 جنم جنم الميو يار محمد چانڊيو 2012 ڪنول پبليڪيشن
145 زندگي مرجهي ويل گل جهڙي مصور حسين 2012 ڪنول پبليڪيشن
146 آرسي ڪهاڻيون مرتب: ظفر جوڻيجو 2012 فينيڪس بوڪس
147 امر جليل جي سنڌو امرجليل 2012 ڪاڇو پبليڪيشن
148 سونو ڏند رسول ميمڻ 2012 پوپٽ پبليڪيشن
149 ڀونئرن جي انتظار ۾ منظور ڪوهيار 2012 ڪنول پبليڪيشن
150 اوجاڳن جو سوڳ بيوس محرم مغيري 2012 ڪنول پبليڪيشن
151 مهنگي مرڪ مايا راهي 2012 جوالا پبليڪيشنس
152 اڪيلو ماڻهو جمن احمداڻي 2012 نئون نياپو
153 سنڌو بقا، مان فنا آهيان امر جليل 2012 ڪاڇو پبليڪيشن
154 ٿڳڙ ڪلاڌر متوا 2012 NCPSL نئين دهلي
155 جمنا سان ٽي ڏينهن فتاح ملڪ 2012 شاهه لطيف ادبي سوسائٽي
156 برسات کان پوءِ اختر حفيظ 2012 ؟
157 قيديءَ جي عيد ستار ڀٽي 2012 لاڙڪاڻو ريسرچ اڪيڊمي
158 چونڊ سيد عرفان علي شاهه 2013 حاجي وڏل شاهه فائونڊيشن
159 جمود امر جليل 2013 ڪاڇو پبليڪيشن
160 فيس بوڪ منظور قادر 2013 نئون نياپو
161 مان هت جنم نه وٺندس امداد ڪانهيو 2013 نئون نياپو
162 اڀر چنڊ پس پرين نسيم ٿيٻو، سهيڙ: دين محمد 2013 سنڌي ادبي بورڊ
163 درد جو انگاس انور شيخ 2013 ماءِ پبليڪيشن
164 کريل گهڙيال رحمت الله ماڃوٺي 2013 ماءِ پبليڪيشن
165 حليمان رسول ميمڻ 2013 پوپٽ پبليڪيشن
166 ڪڻ ڪڻ ريت ۾ ڪيئي ڪهاڻيون حميد سنڌي 2013 سنڌي ادبي بورڊ
167 سانول جا سور اقبال بلوچ 2013 سلام پرنٽرس
168 اڻپورا وجود ممتاز لوهار 2013 ڪنول پبليڪيشن
169 مٽيءَ جو عشق صديق منڱيو 2013 ساهتي ادبي اڪيڊمي
170 ڪهاڻيون ئي ڪهاڻيون محمد انور بلوچ 2013 سچائي اشاعت گهر
171 اوسيئڙي ۾ جڙيل آس عبدالسلام ٿهيم 2013 ڪنول پبليڪيشن
172 زندگي جي ويڙهه ۾ ناياب کوکر 2013 ڪنول پبليڪيشن
173 خواب نگر سليم چنا 2013 سليم چنا اشاعت گهر
174 ڌرتي، دريا سمنڊ سليم چنا 2013 سليم چنا اشاعت گهر
175 ڏينهن ڏٺي ڏيئو سليم چنا 2013 سليم چنا اشاعت گهر
176 سٽ سٽ، قصو، ڪٿا، ڪهاڻي، نئين پراڻي آکاڻي سليم چنا 2013 سليم چنا اشاعت گهر
177 سٽ سٽ ڪهاڻي، سليم چنا ٻڌائي ٿو آکاڻي سليم چنا 2013 سليم چنا اشاعت گهر
178 ستين آسمان جا فرشتا ماڻڪ ڪنگراڻي 2014 نئون نياپو
179 پسي ڳاڙها گل ۽ ڪورٽ ڪهاڻيون رسول بخش پليجو 2014 روشني پبليڪيشن
180 ڪيڏارو نورالهدى شاهه 2014 روشني پبليڪيشن
181 پنهنجي ڌرتي عباس ڪوريجو 2014 ڪنول پبليڪيشن
182 نئون جهان جوڙجي اختر ملاح 2014 سورٺ پبليڪيشن
183 اکين ۾ رهجي ويل عڪس پرويز 2014 سچائي اشاعت گهر
184 سپنن جو انت رضوان گل 2014 ڏاهپ پبليڪيشن
185 احساس جا رنگ فاطمه ڀرڳڙي 2014 سنڌ راڻي پبليڪيشن
186 هڪ هڪ سٽيون هڪ سئو ڪهاڻيون سليم چنا 2014 سليم اشاعت گهر
187 مان سنڌ گهمڻ نه ويندس عبدالواحد سومرو 2014 نئون نياپو
188 سهائيءَ جي سوڀ رسول بخش درس 2014 سنڌي ساهت گهر
189 پرين ياد پيام رئوف عباسي 2014 ادب لطيف پبليڪيشن
190 تخليق جو انت عابدهه گهانگهرو 2014 مهراڻ ميڊيا سروس
191 درد ڪهاڻيون سراج 2014 روشني پبليڪيشن
هندوستان جي بزرگ ليکڪ محترم ڀڳوان ٻاٻاڻي “بندو” پاران موڪليل ان عرصي دؤران انڊيا ۾ ڇپيل ڪجهه وڌيڪ ڪهاڻي ڪتابن جي لسٽ هيٺ ڏجي ٿي.
س ڪتاب جو نالو ليکڪ جو نالو ڇاپو ادارو
1 مُند جو ٽڙيل پهريون گُلاب لکمي کلاڻي 2000 لکمي کلاڻي، آديپور
2 ڪردارن جي بغاوت ڪشن بجاج 2000 ڪشن بجاج، اُڌيپور
3 دنيا رنگ رنگيلي هرڪشن سامتاڻي 2000 هرڪشن سامتاڻي، پُـڻي
4 ڳوٺاڻي راڌاڪرشن عالمچنداڻي 2001 چندن پرڪاشن، لکنؤ
5 اِستمراري ۽ ٻيوُن ڪهاڻيوُن گوبند خوشحالاڻي 2002 سنت ڪنور فائونڊيشن، اَحمدآباد
6 ڇلانگ ايسر ڪلياڻي 2002 پشپانجلي پبليڪيشن، ناگپور
7 موٽ بنسي خوبچنداڻي 2003 ڪونج، مُمبئي
8 ڪجھ آپ بيتي ڪجھ جڳ بيتي ڊا. موتيلال جوتواڻي 2005 سنڌي ٽائيمس پبليڪيشن
9 هرديگي چمچو گوبند خوشحالاڻي 2005 سنت ڪنور فائونڊيشن، اَحمدآباد
10 ڏاچي واليان رام ڪُڪڙيجا 2006 سنڌي ٽائيمس پبليڪيشن
11 ردي ڄيٺو لالواڻي 2006 اسٽيج پبليڪيشن، آحمدآباد
12 سنڌي ڪهاڻيوُن ٺاڪُر چاولا 2006 امرتا آنند پبليڪيشن، مُمبئي
13 ڪارڻ جي تلاش هيرو شيوڪاڻي 2008 ڊا. ايسر پارواڻي، اُلهاسنگر
14 جذبو سُريش ببلاڻي 2008 سنڌي بُڪ ٽرسٽ ، انڊيا
15 شيام جئسنگھاڻيءَ جون ڪهاڻيوُن شيام جئسنگھاڻي 2008 هري هِمٿاڻي، اَجمير
16 منجري ڪولهڻ ۽ ٻيوُن ڪهاڻيوُن ليکو تلسياڻي 2009 سُريش پرياڻي، اُلهاسنگر
17 سلام سنڌڙي هري پنڪج 2009 اِنڊس اِنڊ فائونڊيشن، دهلي
18 پيار جو آنچل ڪنعيالال گوپلاڻي 2010 ڪوتا ساهتيه مالا، اَحمدآباد
19 سنڌي ننڍيوُن ڪهاڻيوُن ٺاڪُر چاولا 2010 امرتا آنند پبليڪيشن، مُمبئي
20 خواهشن جو وهڪرو لعل هوتچنداڻي ‘لاچار’ 2011 اَجنتا ساهتيه سنگم، گانڌيڌام
21 تو نه سُڃاتو گوپ گولاڻي 2012 سنڌي ٽائيمس پبليڪيشن، انڊور
22 آئينو ايم. ٽي. ڀاٽيه 2012 ايم. ٽي. ڀاٽيه، اجمير
23 آنسون عمر ڀر جا امر گوپلاڻي 2012 امر گوپلاڻي، اِنڊور
24 گردش امر گوپلاڻي 2012 امر گوپلاڻي، اِنڊور
25 چيڪ بوڪ واسديو موهي 2012 ڪرن ڪِشن تخليقي پبليڪيشن
26 لکمي کلاڻيءَ جون چونڊ ڪهاڻيون لکمي کلاڻي 2014 اَسانجو اَدب، آديپور
27 ڪال گرل لڪشمڻ ديو بجلاڻي 2014 ناري لڇواڻي، ڀوپال
28 آشيرواد گوپ گولاڻي 2014 گوپ گولاڻي
سنڌي ڪهاڻي بابت جيڪو جائزو اڳتي پيش ڪيو ويندو اهو فقط مٿين انگن اکرن کي نظر ۾ رکي ورتو ويو آهي، ۽ ان لاءِ انگن اکرن کي مٿين ٽيبلن جي حساب سان سمجهيو وڃي.
مٿئين ٻني ٽيبلن ۾ فقط ڪهاڻي ڪتاب شامل آهن، پر ان عرصي دؤران ڪيترائي اهڙا ڪهاڻيڪار پڻ اڀريا، جن تمام وڻندڙ ۽ مقبول ڪهاڻيون لکيون، پر بدقسمتيءَ سان اهي فقط انهن رسالن، ڊائجسٽن ۽ اخبارن تائين ئي محدود رهيون. مون هتي ڪوشش ڪري ڪجهه مقبول رسالن، ڊائجسٽن ۽ اخبارن جي ڇنڊ ڦوڪ کان پوءِ اهڙن ڪهاڻيڪارن جا نالا ڪٺي ڪيا آهن، جن جو اڃا تائين ڪوبه ڪهاڻين جو مجموعو شايع ناهي ٿيو. ڏنل نالا هيٺين رسالن جي مختلف شمارن مان گڏ ڪيا ويا آهن. نئين زندگي، سوجهرو، عبرت مئگزين، ادب، اديب، مهراڻ، هالار، سنڌ رنگ، ڪينجهر، پرک، سڦلتا، وائيس آف سنڌ، امرتا، هزار داستان، سارنگا، سفير سنڌ، نئين آس، ڪهاڻي ڊائجسٽ، پرک ۽ ٻيا شامل آهن.
سال 2000ع کان 2014ع تائين شايع ٿيل مٿئين رسالن ۾ جن ڪهاڻيڪارن جون ڪهاڻيون ڇپيون تن ۾ اسحاق انصاري، بيدل مسرور، فقير محمد ڍول، ايوب عمراڻي، الطاف ملڪاڻي، غلام نبي اداسي، ايس سرمد، ثقلين لاشاري، محمد پناهه مغيري، ستار هليو، شبير حسين شبير، راشد بروهي، نورالحق نور، مير بهادر ٽالپر، عبدالواحد سومرو، حيدر ملاح، فقير دلبر لغاري، شاهين سنڌي، مخمور بخاري، گوهر سنڌي، منصور ٻرڙو، فدا سمون، ساقي ارشاد لورڙ، عبدالغني شر، زاهد منگي، مرڪ سنڌو، آزاد زنگيجو، عرفان گل چانڊيو، راجا ملاح، ڪليم ٻٽ، حميد ابڙو، فيض سومرو، دريا خان شنباڻي، هما ايس، ثنا ايس، اصغر پتافي، عزيز ڀنڀرو، انور ڪاڪا، حسيب ڪانهيو، رحمت پيرزادو، فوزيه ناز، خليق فياض، محمد دين راڄڙِي، پريت گهمرو، ذاهد نظاماڻي، عاجز گلشير ٽڳڙ، مجيب اوٺو، علي صفدر، باک جوڻيجو، مرتضى لغاري، قربان سنديلو، ساجدهه چنا، هاشم شورو، منور ڪيهر، جميل گاد، انور ابڙو، بادل جمالي، عنايت ميمڻ، علي صفدر، ج.ع.منگهاڻي، اختر جانوري، وفا صالح راڄپر، ديوي نانگراڻي، محمد علي پٺاڻ، ڊاڪٽر اعجاز سمون، ڊاڪٽر سليمان سولنگي، منظور ڪلهوڙو، امر لغاري، جهان آرا سومرو، مير حاجن مير، مقصود گل، خالد چانڊيو، رضا بخاري، عاشق اوڍاڻو، سميرا گل، فريال بانو، منير منگي، قاسم رستماڻي، ذاهد سومرو، ساجد سومرو، همدرد جانوري، اختر پيا، فدا سيلرو، تيرٿ ڪمار، مقبول مارو، زينت گل، غمدل غفور، ناشاد ملاح، مور مغيري، رجب آزاد سولنگي، ايس شاد، سڪايل نهال چانڊيو، گل ڪونڌر، سارنگ ٻٽُ، نظير ملڪاڻي، امداد جسڪاڻي، زُبي پروين، امداد گوپانگ، ظهير تبسم جوڻيجو، جوجي سمون، رفيق بلوچ، مختيار سهتو، سڪندر سرواڻ، جهانگير عباسي، حسن صوفاڻي، استاد نظاماڻي، قاضي اياز مهيسر، حفيظ باغي، امين اڏيرائي، معشوق قمبراڻي، آصف جمالي، گوپال ٺڪر، اميد الطاف، رفيق ڪانڌڙو، شمن لاشاري، الطاف ميمڻ، زاهده قريشي، اسلم ڀٽو، ذاهد گبول، مرتضى لاشاري، محبوب لغاري، نسيم لاکو، صائب ميمڻ، مظهر علي جروار، زين تنيو، زيبا لاشاري، جعفر شاهاڻي، غلام مصطفى سولنگي، عاشق ڳاهو، جانثار کوسو، لياقت مولائي، وفا جانوري، علي دوست عاجز، صابر سميجو، حفيظ پيرزادو، ستار هليو، شوڪت لوهار، مصور حسين، عمران رند، ڪريم لغاري، انيس خاصخيلي، امجد حسين امجد، رضا ٻٻر، تنها واجد، محمد خان ڪانڌڙو، شميم ناز بلوچ، وحيد دانيال ڪاڪا، موتيا چنا، ذاهد ميراڻي، علي رضا قاضي، مختيار ملاح، امر فياض شيخ، زاهده تاج ابڙو، رحمان ابڙو، امداد چنا، سجاد گهلو، مشتاق گوپانگ، بشير آچو، عبدالرزاق ڪلهوڙو، مٺل جسڪاڻي، الطاف امر ۽ اڃا هڪ ڊگهي قطار شامل آهي.
ڪهاڻي نثر جي مقبول ترين صنف آهي، جيڪا دنيا جي هر ٻولي ۾ لکي وڃي ٿي، ان جي مقبوليت ڏسي ڪيترن ئي نقادن اها راءِ ڏني هئي ته ناول جو زوال اچڻ وارو آهي ۽ ان جي جاءِ ڪهاڻي والاريندي، خير ائين ته ٿي نه سگهيو پر ايترو ضرور ٿيو جو ناول جي مقبوليت کي ڇيهو رسيو ۽ ڪهاڻي اڳيان نڪري آئي.
سنڌي ڪهاڻي پڻ قديم آهي ۽ شايد هتان جي ماڻهن جي مزاج وٽان آهي، جو اڪثر ڪلاسيڪي شاعري پڻ ڪن رومانوي داستانن، قصن ۽ ڪهاڻين تي مبني آهي. شاهه سائينءَ جو رسالو ان جو مثال آهي. سنڌي ۾ اهڙا اوائلي قصا، داستان ۽ ڪٿائون، ڀٽن، ڀانن ۽ مڱڻهارن جي واتان لوڪن تائين پهچندا رهيا. اهي جاجڪ ۽ مڱتا اڪثر درٻارن توڙي عام محفلن ۾ پنهنجي فن سان اهڙن قصن کي ڪمال جي ڪاريگريءَ سان پيش ڪندا هئا. سنڌي لوڪ ادب جو ضخيم هجڻ ان جو ثبوت آهي.
ارتقا جي اصولن پٽاندڙ شيون بنياد کان اونچائيءَ ڏي سفر ڪنديون آهن، پر ڪٿي ڪٿي ائين نه به آهي، جيئن سنڌي شاعريءَ ۾ باوجود وسيلا نه هئڻ جي ڪلهوڙا دؤر جو شاهه لطيف اڄ به پنهنجي شاعراڻي معراج تي جلوا افروز آهي، هن وقت تائين شاهه سائين جي مقابلي يا برابريءَ جو به ڪو فڪر سنڌي شاعري ۾ اچي نه سگهيو آهي/ تسليم نه ڪيو ويو آهي، اهڙي طرح سنڌي لوڪ ادب جيڪو ماضي ۾ هڪ درياءَ وانگي موجزن هيو، اڄ اهي سگهڙ، شاعر، فنڪار ڇهين ٻارهين مهيني ڪنهن ٽي وي يا سرڪاري پروگرام ۾ نظر ايندا آهن. سنڌي ڪهاڻي ورهاڱي کان اڳ توڙي جو پنهنجون شروعاتي وکون کڻي رهي هئي پر شعور ۽ مقصد سان ٽمٽار هئي، ورهاڱي کان پوءِ وري ڪجهه سالن لاءِ جمود جو شڪار بڻجي ماٺي ٿي وئي، وري شايد سماجي حالتن ان جمود کي ٽوڙي تحرڪ پيدا ڪيو، جنهن جي نتيجي ۾ ڪهاڻي عروج جون منزلون طئي ڪيون ۽ اڄ سوڌو اهڙو سفر جاري آهي.
اڄ جي جديد ڪهاڻي تعداد جي لحاظ کان ته پاڻ ڀري ٿي وئي آهي پر معيار جي لحاظ کان ان ۾ شديد سڌارن جي گنجائش موجود آهي. ڇو ته سنڌي ڪهاڻي کي ان ڌٻڻ مان اگر هن وقت نه ڪڍيو ويو ته سڀاڻي شايد حالتون اڃا به ان جي ابتڙ هجن. اڄ جو لکندڙ فني توڙي فڪري لحاظ کان ڪهاڻي جي فارميٽس کان پري آهي، نئين جديد مختصر ترين ڪهاڻي “مائڪرو ڪهاڻي” جي نالي تي لکي ويندڙ اڪثر ڪهاڻين ۾ ۽ نثراڻي نظم ۾ ڪوبه فرق نظر نٿو اچي.
بهرحال اچون ٿا پنهنجي جائزي ڏانهن سال 2000ع کان 2014ع تائين هڪ سوَ کان وڌيڪ سنڌي ڪهاڻيڪارن جا ٻنهي ٽيبلن جي حساب سان 219 کان وڌيڪ ڪهاڻي ڪتاب پهريون ڀيروشايع ٿيا، جيڪو هڪ وڏو تعداد آهي. سراسري لحاظ کان هر مهيني هڪ ڪتاب شايع ٿيو ۽ هر سال 14 ڪتاب شايع ٿيا. ان عرصي دؤران 2005ع ۾ ڇويهه ڪتاب شايع ٿيا ۽ اهو سال ان عرصي ۾ وڌ ۾ وڌ ڪتاب شايع ٿيڻ وارو سال آهي. ان عرصي دؤران ٻن ڪهاڻيڪارن جا نوَ نوَ ڪهاڻي ڪتاب شايع ٿيا، اهي آهن؛ امر جليل ۽ سليم چنا. باقي جنهن اداري وڌ کان وڌ ڪهاڻي ڪتاب شايع ڪيا اهو ڪنول پبليڪيشن قنبر آهي. جنهن جي شايع ڪيل ڪهاڻي ڪتابن جو تعداد ويهن تائين آهي.
سال 2000ع ۾ ڏهه ڪتاب شايع ٿيا، ڪاوش پبليڪشين وارن سيد زوار نقوي تي اهو ذمو رکيو ته هو ڏهاڪن کان خاموش ويٺل سنڌي ڪهاڻيڪارن کان ٻيهر ڪهاڻيون لکرائي ۽ گڏي ڇپائي، سيد صاحب سنڌ جي ناليوارن ڪهاڻيڪارن ۽ ڪهاڻيڪارائن کان نيون پراڻيون اڻ ڇپيل ڪهاڻيون هٿ ڪندي ڪتاب “ڪهاڻي” شايع ڪرايو، جنهن ۾ امر جليل، نورالهدى شاهه، حميد سنڌي، غلام نبي مغل، طارق عالم ابڙو، حليم بروهي، امداد حسيني ۽ ٻيا شامل آهن. هن ڪتاب جو مهاڳ عبدالقادر جوڻيجي لکيو، هن مجموعي ۾ امر جليل جي “غفا” قمر شهباز جي “راڄيءَ جو روح” ۽ حليم بروهيءَ جي “باهه” ڪهاڻيون پڙهڻ وٽان آهن. هن ئي سال سچل ادبي مرڪز لاڙڪاڻي پاران ڊاڪٽر بشير احمد شاد جي سهيڙ ۾ لاڙڪاڻي جي چونڊ ڪهاڻيڪارن جون چونڊ ڪهاڻيون “جيون پيڙا پيار” جي نالي سان ڇپرايون ويون، جنهن ۾ ٽن ٽهين جي نون توڙي پراڻن جن ڪهاڻيڪارن جون ڪهاڻيون شامل ڪيون ويون، تن ۾ جمال ابڙو، اياز قادري، سوڀو گيانچنداڻي، انيس انصاري، اخلاق انصاري، زيب سنڌي، ايوب گاد، ادا قاضي، منظور ڪوهيار ۽ ٻيا شامل آهن. هي ڪتاب، جتي سنڌي چونڊ ڪهاڻين جو مجموعو آهي اتي لاڙڪاڻي جي ڪهاڻيڪارن جو گڏيل تعارف پڻ آهي. ظفر لغاريءَ جو ڪتاب “ڀونءِ مان نڪتل ماڻهو” سنڌي ڪهاڻي ۾ هڪ اضافو آهي. اختر رند جو هن ڪتاب “ڪنوارا چپ” کان پهرين هڪ ڪتاب “ڪال گرل” ڇپجي چڪو آهي، هي سندس ٻيو ڪتاب آهي، اختر رند جي ڪهاڻي ڊرامي جي اثر هيٺ آهي، تقريبن هر ڪهاڻي ڊرامائي انداز ۾ شروع ٿي ۽ ختم ٿئي ٿي. اختر رند لاءِ علي بابا چوي ٿو ته اختر شاعر مان ڪهاڻيڪار بڻيو آهي، اختر رند اها دعوى ڪري ٿو، “مون ڪڏهن ڀي ڪنهن ٻئي ڪهاڻيڪار جي پيرن مٿان پير رکي هلڻ ناهي سکيو، مون وٽ جيڪو ڪجهه آهي، پنهنجو آهي.” هن سال مظهر ابڙي، رجب آزاد سولنگي، لکمي ڪلاڻي، ڪشن بجاج ۽ غلام رسول ڪلهوڙي جا ڪتاب پڻ شايع ٿيا.
سال 2001ع ۾ پڻ ڏهه ڪتاب شايع ٿيا، جن ۾ زيب سنڌيءَ جو “ڌنڌ ۾ گم ٿيل منظر”، ڊاڪٽر محبت ٻرڙي جو “يادون ۽ سڪون” رزاق سهتي جو “اڌ وهي”، انور ابڙي جو “خودڪشيءَ جو رومانس” ۽ طارق خشڪ جو “مرڪ واري ڇوڪري” سرفهرست آهن. زيب سنڌي، سنڌي ڪهاڻيءَ ۾ نهايت پختو نالو آهي، زيب جي ڪهاڻي سماجي توڙي گهريلو مسئلن جي منجهيل سُٽ بابت آهي، تڏهن ڀي ان وٽ موضوع توڙي پيشڪش جي کوٽ ناهي. محبت ٻرڙي جي مرڻ کان پوءِ ڊاڪٽر محبت اڪيڊمي هر سال ان جي ورسيءَ تي ڪونه ڪو ڪتاب شايع ڪري ٿي، هن ڪتاب ۾ ڊاڪٽر جي لکيل ڪهاڻيون شايع ڪيون ويون آهن، جن ۾ سماجي روين توڙي مزاح کي ڊاڪٽر صاحب خوبصورت انداز سان پيش ڪيو آهي. “مرڪ واري ڇوڪري” شهدادڪوٽ سان تعلق رکندڙ نوجوان ڪهاڻيڪار طارق خشڪ جي ڪهاڻين جو مجوعو آهي، طارق تي امر جليل جو نمايان اثر آهي، طارق جي ڪهاڻين ۾ پڻ مزاح جون چهنڊڙيون دلچسپ آهن. اختر رند جو ٽيون ڪهاڻي ڪتاب “رات جي راڻي” شايع ٿيو، جنهن ۾ پڻ ڊرامائي انداز آهي، رات جي راڻي ۽ ٻيون ڪهاڻيون مٿئين طبقي جي عياشين ۽ رات جي رنگينين بابت آهن. اختر رند جيڪو پنهنجي ڪهاڻيءَ جي موضوع کي سنڌ جو محور ڪوٺي ٿو، پنهنجي اسلوب کي اصلوڪو ۽ منفرد ڪوٺي ٿو، پر سندس ڪهاڻيءَ جو گهرائيءَ سان مطالعو ڪرڻ تي خبر پوي ٿي ته سندس اسلوب اثر ورتل، اڪثر ڪردار چوڌري ۽ وڏيري ٽائيپ جاگيردار آهن.
سال 2002ع ۾ ٻارنهن ڪتاب شايع ٿيا، جن ۾ غلام نبي گل جو “دعا جا پير”، روشن علي تنيي جو “منڇر ٻڏي ويو” راجن مڱريي جو “روين جو چهرو”، ڪاوش گروپ جو “ڪهاڻي” ٽيون حصو، سنڌي ادبي سنگت جو “ڪهاڻيون” ۽ حميد سنڌيءَ جو “درد ونديءَ جو ديس” سرفهرست آهن. راجن مڱريي جا موضوع بک، بيروزگاري، گهٽ اجرت ۽ معاشي بدحالي شامل آهن. “دعا جا پير” قمبر ۽ لاڙڪاڻي سان تعلق رکندڙ بزرگ شاعر ۽ اديب غلام نبي گل جي ڪهاڻين جو مجموعو آهي، جملي مان ڪهاڻي جوڙڻ جو فن غلام نبي گل ڄاڻي ٿو. غلام نبي گل جون اڪثر ڪهاڻيون سندس ڳوٺ گهٽهڙ ۾ پيش آيل سچن واقعن يا حالتن تي مبني آهن. ڪتاب جو مهاڳ ناليواري ڪهاڻيڪار ۽ ڊرامانگار منظور ڪوهيار لکيو آهي، غلام نبي گل جي ڪهاڻي عام انداز ۾ سليس ڳوٺاڻي ٻوليءَ ۾ پيش ڪيل آهي. مجموعي جي پهرين ڪهاڻي “سڃاڻپ” آهي جيڪا خط واري انداز ۾ بي جوڙ شاديءَ جي موضوع تي لکيل آهي. منظور ڪوهيار سندس ڪهاڻيءَ لاءِ لکي ٿو ته هن جون ڪافي ڪهاڻيون سماجي حقيقت پسندي ۽ نفسياتي حقيقتن تي ٻڌل آهن. ڪهاڻي جي سهيڙ جا ٻه مجموعا ڪاوش گروپ پاران سيد زوار نقوي ۽ سنڌي ادبي سنگت پاران ادل سومري ترتيب ڏنا، جن ۾ نون توڙي پراڻن ڪهاڻيڪارن جون ڪهاڻيون پيش ڪيون ويون.
سال 2003ع ۾ ڏهه ڪتاب شايع ٿيا، جن ۾ اخلاق انصاريءَ جو “مان ڪائنات آهيان” ڊاڪٽر فهميدهه حسين جو “هڪ حوا ڪئين ڪهاڻيون”، ابراهيم کرل جو “درياءَ جي هن پار” ڪلاڌر متوا جو “لوڻ جو قرض” ساجدهه جبين جو “جذبن جهوريو جيءُ” ۽ مشتاق شوري جو “ٽٽل، ڊٺل، ڊهندڙ پاڇولا” سرفهرست آهن. اخلاق انصاريءَ جو هي ڪتاب جيڪو ڪنول پبليڪيشن قنبر پاران ڇپرايو ويو آهي، ان ۾سريئلزم جي تحريڪي فڪر تي ڪهاڻيون لکيل آهن، انهن مان ڪجهه اَڪهاڻي جي فارم ۾ پڻ لکيل آهن. اخلاق انصاري جي ان ڪتاب جي باري ۾ تاج بلوچ پنهنجي ڪتاب “جديد ادب جو تجزيو ۾ لکي ٿو ته، “توهان جڏهن اخلاق انصاري جي افساني “مان ڪائنات آهيان” جو تجزيو ڪيو ته اخلاق جي انهيءَ جهرڪيءَ وٽ وڃو ته جهرڪي جنهن پسمنظر ۾ موجود آهي، انهي Perspective ۾وڃي، انهيءَ جو ڪلچر ڏسو، اتان جي ماڻهن جو Behaviourism ڏسو.” ڊاڪٽر فهميدهه حسين عورتن جي موضوع تي لکيل پنهنجين پراڻين ڪهاڻين کي سهيڙي ڪتابي شڪل ڏني آهي. مشتاق شورو پنهنجي نرالي اسلوب جي ڪري سنڌي ڪهاڻيءَ ۾ تڪڙي جاءِ ٺاهي ورتي آهي، پر اسلوب جو اهو تجربو اڳتي هلي خارج ڪيو ويو.
سال 2004ع ۾ نوَ ڪهاڻي ڪتاب شايع ٿيا، جن ۾غلام نبي گل جو “مان ڪير آهيان”، منور سراج جو “رنگن وکرڻ کان پوءِ”، رئوف عباسيءَ جو “بي ساهو خواب”، منظور جوکيي جو “ خيال، خوشبو ۽ ستارا”، مشتاق ڀرڳڙيءَ جو “سفر” ۽ تاجل بيوس جو “جهڄان پسي جهوڪ” سرفهرست آهن. منور سراج پختو ليکڪ آهي، ان جي ڪهاڻين ۾ فني پختگي به آهي ته ڏانءُ به. سندس ڪهاڻيون “گرگلي” ۽ “اوپرو” پڙهڻ وٽان آهن. سندس مجموعي جو مهاڳ طارق عالم ابڙي لکيو آهي. طارق جي منور جي باري ۾ راءِ آهي ته، “جيڪڏهن اوهان واقعي سٺا پڙهندڙ آهيو ته منور سراج جي ڪهاڻين کي خاموش لمحن ۽ سانتيڪي ماحول ۾ ويهي پوري ڌيان گيان سان پڙهي ڏسو ۽ پڙهي ختم ڪرڻ بعد هن نوجوان ڪهاڻيڪار جي شهر ڏانهن منهن ڪري پيار ڀري فلائنگ ڪس جو ست رنگو پوپٽ اڏائي ڇڏجو.” منظور جوکيي جي ڪتاب ۾ 65 صفحن تائين ٻين ليکڪن جا رايا آهن، پوءِ سندس ڪهاڻيون ۽ آخر ۾ ڊائريءَ جا ورق. ڪنهن ڪهاڻي ڪتاب ۾ ايترن صفحن تائين رايا ڇپرائڻ جو شايد هي نئون انداز آهي. منظور جوکيي جي ڪهاڻي ڪتاب ۾ امداد حسيني، عبدالقادر جوڻيجو، محمود مغل، ضراب حيدر ۽ منور سراج جا رايا شامل آهن، سندس ڪهاڻيون پڙهڻ وٽان آهن. تاجل بيوس جو ڪتاب علامتي ڪهاڻين تي مشتمل آهي، جنهن ۾ علامتي رنگ ۾ رومال ۾ ويڙهي ڪردار توڙي واقعا بيان ڪيا ويا آهن. علامتي ڪهاڻيون ڪردارن يا واقعن کي هوبهو ڪجهه ٻين ڪردارن يا واقعن سان پيش ڪرڻ کي سڏبو آهي، اهي ڪهاڻيون اهڙي دؤر ۾ لکيون وينديون آهن، جڏهن سڌيءَ طرح سچ چئي، لکي يا ٻڌائي ناهي سگهبو. مشتاق ڀرڳڙي پنهنجي ڪهاڻي ڪتاب جي پنهنجي پاران ۾ ڪهاڻيءَ بابت پڻ ڳالهايو آهي، هن وٽ ڪهاڻي لکڻ ۽ راند کيڏڻ برابر آهن. ڪهاڻي بابت سندس هي سٽون دلچسپيءَ کان خالي ناهن: “ ڪهاڻي ڪا اڪ جي ماکي ناهي جو لاهي وٺجي، ڪهاڻي ماني به ناهي جو بس کائي ڇڏجي ۽ نه ئي ڪهاڻي ڪو راز آهي جو ٻڌائي ڇڏجي.”
سال 2005ع ۾ هن عرصي جا وڌ کان وڌ ڇويهه ڪهاڻي ڪتاب شايع ٿيا، جن ۾ ريٽا شاهاڻي جو “رشتن جو رقص”، عزيز ڪنگراڻي جو “روڳ”، پرويز جو “وڃايل مرڪ”، مٺل چانڊيي جو “منزل کان اورتي”، عباس ڪوريجي جو “چنڊ پيرن هيٺ”، انور ڪليم جو “32”، احسان دانش جو “بي سڪون خواب جو سچ”، صديق منڱيي جو “پکين جو وطن” جمن احمداڻيءَ جو “اداس موسمن جو شهر”، رسول بخش درس جو “ساٿ جي موسم” ۽ عباس سارنگ جو “پکي اڏاڻا پيار جا” سرفهرست آهن. عزيز ڪنگراڻي جي ڪتاب جو مهاڳ عبدالقادر جوڻيجي لکيو آهي جڏهن ته “عزيز ـــ هڪ طويل ڪهاڻي” جي عنوان هيٺ استاد بخاري ويچار ونڊيا آهن. عزيز جي ڪهاڻي “مان آدم آهيان” ورهاڱي جي پيڙا ورتل نرمل جيڪو پنهنجي ڪٽنب سميت پنهنجي ڌرتي ڇڏي وڃي رهيو آهي ۽ ٽرين جي دريءَ مان وطن جا نظارا ڏسندي سندس دل روئي رهي آهي، ديس ڇڏڻ تي دل نٿي مڃيس پر حالتن کان مجبور آهي. ڪراچي پهچڻ بعد سندس ويجهو دوست محمد علي اچي وڃي ٿو ۽ وڃڻ کان روڪي ٿو وٺيس. دل کي جهوريندڙ ڪهاڻي آهي. عزيز جون ڪهاڻيون فني ۽ فڪري گهرائي رکن ٿيون. انور ڪليم اردو ۾ لکي رهيو هو ۽ هاڻي سنڌي ڪهاڻي ڏانهن سندس پهرين وک “32” جي نالي سان شايع ٿي آهي، انور ڪليم ننڍڙي فارميٽ ۾ مائڪرو ڪهاڻي پڻ لکي آهي. عباس ڪوريجي جي ڪتاب “چنڊ پيرن هيٺ” جو مهاڳ طارق قريشي ۽ ٻه اکر الطاف شيخ لکيا آهن، عباسي ڪوريجي جون سائنس فڪشن تي مبني مستقبليه ڪهاڻيون “چنڊ پيرن هيٺ” ۽ “خلا جو سفر” پڻ هن مجموعي ۾ شامل آهن. صديق منڱيي جو ڪتاب “پکين جو وطن” جتي ڇتي تنقيد جي بار هيٺ آيو اتي سندس ٻوليءَ ۽ ڪردارنگاريءَ جي پڻ تعريف ڪئي وئي. صديق جو اسلوب نرالو آهي. لاڙڪاڻي جي ادبي گهراڻي سان تعلق رکندڙ احسان دانش جي ڪهاڻين جو ڪتاب سچل ادبي مرڪز جي پليٽ فارم تان شايع ٿيو، احسان دانش سٺو شاعر، ڪهاڻيڪار، محقق ۽ استاد آهي، لاڙڪاڻي جي شهري سماج ۾ پالنا ورتل احسان دانش لاءِ سندس دوست فياض لطيف مهاڳ ۾ سندس ڪهاڻين “رانديڪو” ۽ “دوزخ” ۾ ٻهراڙيءَ جي ٻولي ۽ حالتن کي چٽڻ تي ساراهيو آهي، ڪتاب جي پس لفظ ۾ محمد هاشم حامي پڻ سندس ڪهاڻي رانديڪو ۾ موجود ٻهراڙيءَ جي ماحول ۽ ٻوليءَ جي تعريف ڪئي آهي. رانديڪو ڪهاڻي هڪ اهڙي پوڙهي جُواري ۽ هڪ سڪي لڌي ڌيءَ ڀاڳ ڀري جي ڪردارن جي چوڌاري ڦري ٿي. سڪي لڌي جيڪا حسن ۾ ته پري آهي پر مجبورين هٿان وڪامجي ان پوڙهي جُواري نواز وٽ پرڻجي ٿي اچي. ڪهاڻي ۾ ٻوليءَ توڙي مشاهدي جون غلطيون ۽ لفظن جو غلط استعمال نظر اچي ٿو، جنهن مان رڳو هي شروعاتي جملو پيش ڪجي ٿو: “ڀنگين جي صورت ۾ ڇڙوڇڙ گهر، گهرن جي ٻاهران اڪثر ڪنڊن ۽ سڪل وڻن جي ٽارين جو لوڙهو ڏنل.” ڀُونگين کي ڀنگين لکيو ويو آهي، جڏهن ته ڊنگهرن جي لاءِ ڪنڊن ۽ سڪل وڻ جون ٽاريون لکيو اٿس، هتي هڪ سوال اهو پڻ اڀري ٿو ته سڪل وڻ جي ٽاري هجڻ گهرجي يا وڻ جي سڪل ٽاري، ڇو ته اڪثر ڪري ٻٻر ۽ ڪنڊيءَ جي وڻن مان لامون ۽ ٽاريون ڇانگهي لوڙهي طور ڪتب آنديون وينديون آهن. ڳوٺ ۾ قحط هجڻ ۽ وڏيري پاران مدد نه ڪرڻ سببان ڀاڳڀريءَ جا والدين کيس جُواريءَ کي پنجاهه هزار ۾ وڪڻي ٿا ڇڏين، جڏهن ڳوٺ ۾ قحط آهي ته جُواريءَ وٽ پنجاهه هزار ڪيئن هئا؟ ان ڳوٺ ۾ ڪنهن سان جُوا کيڏي کٽيا؟ اڪثر ائين ٿيندو آهي ته جُوارين جا کيسا ۽ گهر اڪثر خالي هوندا آهن.
سال 2006ع ۾ ڪل ٻارنهن ڪتاب ڇپيا، تن ۾ راشد مورائيءَ جو “پاڻي تي پهرو”، فتاح ابڙي جو “وڇوڙي جي پن ڇڻ ۾”، صديق منڱيي جو “وجود جا عذاب”، سعيد سومري جو قمبر جي ڪهاڻيڪارن تي سهيڙيل ڪتاب “کيرٿر تان اڏار”، حسن علي هڪڙي مرحوم جو “تحفو” منظور جوکيي جو “آئيندو” ٺاڪر چاولا جو “سنڌي ڪهاڻيون”، ڄيٺو لالواڻي جو “ردي” ۽ وفا اسلم شيخ جو “جيون تنهنجي نانءِ” سرفهرست آهن. راشد مورائيءَ جي ڪتاب تائين رسائي ناهي ٿي سگهي، ان ڪري ڪابه راءِ نٿي رکجي، فتاح ابڙو سنڌي ڪهاڻي کيتر ۾ هڪ خوبصورت اضافو آهي، فتاح ابڙي جي ڪهاڻين ۾ ڳوٺاڻين مدي خارج رسمن، عام ماڻهن جي اٻوجهائپ ۽ سادگي توڙي ماڻهن جي اندر جي الڳ الڳ ڪيفتين جو ذڪر آهي. صديق منڱيي جو هي ڪتاب پڻ فني خوبين سان گڏ ڪهاڻي جي مزاج جو پورائو پڻ آهي. سعيد سومري پاران سهيڙيل قمبر جي ڏهن ڪهاڻيڪارن جون ڪهاڻين ۽ تعارف تي مشتمل ڪتاب “کيرٿر تان اڏار” ڪهاڻي کيتر ۾ دلچسپ اضافو آهي، هن ڪتاب ۾ سهيڙيندڙ قمبر جي ڪهاڻيڪارن جي تاريخ ۽ ادب ۾ حصي تي مختصر روشني وجهندي نئين اڏار پيش ڪئي آهي. هن مجموعي ۾ رياضت ٻرڙي، عزيز قاسماڻي، سيف الحق سيف، نور الحق نور، عباس ڪوريجي، بشير آچي، نور کوسي، سعيد سومري، دين محمد ڪلهوڙي ۽ شبير لاکي جون ڪهاڻيون شامل آهن. حسن علي هڪڙي مرحوم جي ڪهاڻين جو ڪتاب تحفو پڻ ڪهاڻي کيتر ۾ اضافو ٿيو جيڪو سندس هن فاني جڳ مان گذاري وڃڻ کان پوءِ سهيڙي ڇپايو ويو. حسن علي هڪڙي جي ڪهاڻي ۾ عوامي رنگ شامل آهي. وفا اسلم شيخ جي ڪتاب تي ادبي حلقن ۾ تنقيد ٿي ته اهو امرتا پريتم جي اردو لکڻين تان ڪاپي ٿيل آهي جنهن حوالي سان اڃا تائين ڪابه وضاحت ناهي ڪئي وئي.
سال 2007ع ۾ چوڏنهن ڪتاب شايع ٿيا، جن ۾ نسيم کرل جي ڪليات “نيسم کرل جون ڪهاڻيون”، ماڻڪ ڪنگراڻي جو “ردي پنا”، پرويز جا ٻه ڪتاب “ماڃر جي حور” ۽ “منهنجو پاڻي بند نه ڪجانءَ”، يوسف سنڌيءَ جي سهيڙ “پوپٽ جهڙو پيار”، سعيد سومري جي سهيڙ “کيرٿر تي صبح”، عزيز قاسماڻي جو “ڪجهه به نه”، تهمينه مفتي جو “ڪٿا اپ ڪٿا”، منظور ڪوهيار جو “فراق جي منزل”، اڪبر سومري جو“بوتيڪ کان بيڊروم تائين”، پير عبيد راشديءَ جو “ڳالهيون ڪندي ڪاڪ جون”، حميد سنڌيءَ جو “سو مون سڀ ڄمار” ۽ نسيم پارس گاد جو “ ڪولاج ٿيل شخص جو پورٽريٽ” سرفهرست آهن. نسيم کرل جو ڪليات آهي، ان جو جائزو ان لاءِ نٿو وٺجي جو ان جي هڪ هڪ ڪهاڻي تي گهڻو ڳالهايو ۽ لکيو ويو آهي. ماڻڪ جي ڪتاب جو مهاڳ طارق قريشيءَ لکيو آهي جڏهن ته ٻه اکر عزيز ڪنگراڻي لکيا اٿس. عزيز ڪنگراڻي ماڻڪ تي راءِ ڏيندي لکيو آهي ته کيس محنت جي سخت ضرورت آهي. ماڻڪ ڪنگراڻي ڪهاڻيءَ کي اربنائيز ڪرڻ جي چڪر ۾ رڳو ماحول اربنائيز ڪيو آهي، جنهن جو مثال سندس پهرين ڪهاڻي “نامراد” آهي، اليٽ Elite ڪلاس جي هڪ ڇوڪري جيڪا پيار جي دولاپ ۾ اچي چار ڏينهن پهرين گهران نڪري وڃي ٿي ۽ چوٿين ڏينهن ماءُ جي موت جي خبر ٽي ويءَ تي ڏسي ٽيڪسي ۾ واپس گهر اچي ٿي. سندس پيءُ جنهن وٽ محل نما بنگلو آهي، شهرت ايتري جو زال جي طبعي/اتفاقي موت جي خبر ٽي ويءَ تي نشر ٿئي ٿي، پر ان جي ذهنيت ڪنهن ڳوٺ ۾ ويٺل وڏيري جهڙي آهي. ڇوڪري ايتري ميچوئر آهي جو عالماڻا ڊائلاگ ٿي ڳالهائي: “ابو! اقرار ۽ اعتراف جو در بند ڪرڻ جي معنى ڌرتي جو گولي کي بند گهٽيءَ ۾ تبديل ڪرڻ هوندو.” اگر ايتري ئي ميچوئر هئي ته گهران ڀڄي نڪرڻ جو ڪو واضح جواز پيش ڪجي ها ۽ ٻي ڳالهه فوتگي ٿي وڃڻ ۽ خبر ٽي ويءَ تي اچڻ بعد ڀي گهر ۾ انهن چئن ڪردارن کان علاوهه ڪوبه ناهي، ڇوڪري ٽي وي تي خبر ٻڌي پهچي ٿي وڃي پر سندس پيءُ جو ويجهو دوست انڪل مراد پوءِ ٿو پهچي. تهمينه مفتي ڪهاڻيڪارهه طور پنهنجو نالو لکرايو آهي، شايد اهو سندس ڪهاڻيءَ تي تحقيق ڪرڻ جو ثمر آهي يا شايد ڪجهه ٻيو، خير! سندس تحقيق وڌيڪ جاندار آهي، هي سندس پهريون ڪهاڻي ڪتاب آهي. تهمينه جي ڪهاڻين بابت جامي چانڊيي لکيو آهي ته سندس ڪهاڻين ۾ سماجياتي ۽ احساساتي موضوع گڏ هلن ٿا. حميد سنڌي سنڌيءَ ڪهاڻيءَ کي ڪيترائي ڪتاب ارپيا آهن، حميد سنڌيءَ جي لکڻ جو انداز نرالو ۽ اسلوب منفرد آهي. حميد سنڌي جي ڪهاڻي رواجي طوالت رکڻ باوجود پنهنجي اندر موجود دلچسپي برقرار رکيو اچي ٿي، سندس ڪهاڻين جي هن مجموعي ۾ شروعاتي 74 صفحن تائين ٻين اديبن پاران ڏنل رايا رکيا ويا آهن ۽ فقط شروعاتي ٻه ڪهاڻيون “لڳي لڳي واءُ” ۽ “سو مون سڀ ڄمار” 52 صفحن تي مشتمل آهن. لڳي لڳي واءُ ڪهاڻيءَ اندر شاگرد توڙي قمپرست سياست جو هڪ اهڙو پهلو پيش ڪيو ويو آهي، جنهن جي ڪري اهي تحريڪون اڄ تائين ڪامياب نه ٿي سگهيون آهن. منظور ڪوهيار صوفي ڪهاڻين جو ڪتاب پيش ڪيو، جنهن ۾ صوفي ڪهاڻيون لکيون اٿس، اعتراض واريو ويو ته ڪهاڻيون وري ڪيئن صوفي ٿيون، جواب هو جيئن شاعري صوفي آهي. هن ڪتاب ۾ مقبول صوفي قصن، ڪهاڻين کي فڪشن جي رنگ ۾ پيش ڪيو آهي ڪوهيار. ان قسم جي ڪهاڻين کي Reconstructed Biography سڏي سگهجي ٿو. عزيز قاسماڻي جو ڪتاب مائڪرو ڪهاڻي يعني فليش فڪشن تي مبني آهي، جنهن ۾ ننڍڙيون ڪهاڻيون شامل ڪيون ويون آهن. عزيز جي لکڻ جو انداز تڪراري رهيو آهي، ان جي ڪهاڻين تي شروع کان وٺي اعتراض ٿيندا رهيا آهن ته اهي ڪهاڻيون ناهن. عزيز مهاڳ ۾ لکي ٿو ته “ڪهاڻين لکڻ جي ڪري زندگيءَ ۾گهڻو ڪجهه سَٺو آهي.” سنڌي ادب ۾ مڪمل فليش فڪشن تي شايد پهريون ڪتاب عزيز قاسماڻيءَ جو آهي توڙي جو سندس ڪجهه ڪهاڻيون ان اصول تي پوريون نٿيون لهن. پرويز لاڙ جو مٽيءَ جو عشق کڻي ڪهاڻي کيتر ۾ آيو ۽ پنج ڪتاب ڏئي ڇڏيائين، سندس ڪتاب “منهنجو پاڻي بند نه ڪجانءِ” ۾ پنهنجي پاران کان پوءِ سندس جيون جهلڪيون ڏنل آهن، ان کان پوءِ پهرين ڪهاڻي “ڪارا ڪڪر، اجرو آڪاس” ڄڻ ته سندس جيون جهلڪين جو تسلسل پئي لڳي. ڪهاڻي کي هروڀرو اينگهائي فقط صفحا پورا ڪيل ڏسجن ٿا، پرويز جو اندازِ بيان ناويلا وارو آهي.
سال 2008ع ۾ به يارنهن ڪتاب ڇپيا، جن ۾ قاضي خادم جو “مٽيءَ ۾ ملاوٽ”، منور سراج جو“خوابن جي سرحد”، امر جليل جو “جيجل منهنجي ماءُ”، اياز قادريءَ جو “ڪهاڻي هر دؤر جي”، مدد علي سنڌيءَ جو ڪليات “دل اندر درياهه”، هيرو شيوڪاڻيءَ جو “ڪارڻ جي تلاش”، “شيام جئسنگهاڻيءَ جون ڪهاڻيون” ۽ پرويز جو “دل جي دري” سرفهرست آهن. قاضي خادم جو ڪتاب ڪويتا پبليڪيشن ڇپايو، جنهن ۾ سندس 25 ڪهاڻيون شامل آهن. قاضي خادم جي ڪهاڻي فني لحاظ کان مضبوط آهي ۽ ان ۾ ورسٽلٽي پڻ موجود آهي. “شالو چريو”، “هائيڊ پارڪ ۾ ٻوڙا” ۽ “مريم پناهگير” ان جو مثال آهن. امر جليل جي پراڻين ڪهاڻين کي ڪاڇو پبليڪيشن وارن سهيڙي ڇپرايو، هي امر جليل جو وڏي عرصي کان پوءِ ڪو نئون ڪتاب آهي، جيڪو پهريون ڀيرو ڇپيو. پرويز مسلسل لکي رهيو آهي ۽ ڪتابي صورت ۾ ڇپجي رهيو آهي. اياز قادري جون ڪهاڻيون گڏي ڇپايون ويون.
سال2009ع يارنهن ڪتاب ڇپيا، جن ۾ امر جليل جو “اندرا”، “سرد لاش جو سفر” ۽ “چنڊ وسامي ويو”، رسول ميمڻ جو “فونو”، عباس سانگ جو “مقدس مٽي”، منظور ڪوهيار جو“سچا ڪوڙا رشتا”، شوڪت حسين شوري جو “رات جو رنگ”سرفهرست آهن. هن سال امر جليل جا ٽي ڪتاب مارڪيٽ ٿيا، جيڪي امرجليل جي پڙهندڙن جي هڪ وڏي حلقي هجڻ ۽ مقبوليت جي ڪري جلد ئي وڪامي ويا توڙي جو اهي امر جليل جون پراڻيون ڪهاڻيون، ڪالم ڪهاڻيون ۽ ڪالم هئا. شوڪت حسين شورو سنڌي ڪهاڻيءَ جي سينيئر ترين نالن منجهان هڪ آهي، گذريل ڪيترن ئي ڏهاڪن کان شوڪت سنڌي ڪهاڻيءَ جي افق تي روشن رهيو آهي. شوڪت جي ڪهاڻي ۾ اندر جر پيڙا، سماجي انيائن توڙي ڳتيل رشتن جي رسمي پورائي تي ٺٺول شامل آهي. رسول ميمڻ انتهائي لائق ڪهاڻيڪار آهي، ان جي ڪهاڻين ۾ ورائٽي هوندي آهي، هي ڪتاب سوجهرو پبليڪيشن وارن ڇپائي پڌرو ڪيو آهي. مجموعي جي پهرين ڪهاڻي ورهاڱي جي درد تي مبني آهي، جنهن ۾ هڪ ليکڪ موهن لالواڻي آهي، جنهن جي ڪراچيءَ ۾ پنهنجي گهر ۾ هڪ شاندار لائبريري آهي، جتي هو مطالعو ڪندو رهي ٿو ۽ لکندو رهي ٿو، حالات خراب ٿيڻ ڪري موهن کي ملڪ ڇڏڻو ٿو پوي، پويان حڪومت پاران اهو گهر هڪڙي موالي انيس حوالي ڪيو ويو، جنهن اهڙي عاليشان گهر کي ڪٻاڙخانو بڻائي ڇڏيو، جتي جي شيشن سان سينگاريل لائبريريءَ ۾ ڪوئا ڦوڳڙيون لاهيندا وتن ٿا. هن سال منطور ڪوهيار جو ڪتاب سچا ڪوڙا رشتا پڻ مقبول رهيو، ڪوهيار پنهنجي ڊڪشن اندر ڪهاڻي کي اهڙو پختو رکي ٿو جو ڪهاڻي پنهنجي محور کان ٻاهر اصلي نٿي نڪري. منظور ڪوهيار سنڌي ڪهاڻيءَ ۾ ڪيترائي بنياد رکيا آهن، جن ۾ صوفي ڪهاڻيون ۽ فليش فڪشن اندر ڪيل تجربا شامل آهن. عباس سارنگ جو ڪتاب مقدس مٽي فليش فڪشن تي مبني ڪهاڻين جو مجموعو آهي. ٽائيٽل ڪهاڻي ورهاڱي جي جهلڪ رکندڙ آهي، جنهن ۾ ٻه مختلف ڌرم رکندڙ دوست ڌار ٿين ٿا، ۽ ملڪ ڇڏي ويل دوست کيس خط لکي مقدس مٽي موڪلڻ لاءِ چوي ٿو، پر هتي رهندڙ سندس آدرشي دوست اهو سمجهي ٿو ته هتان جي مٽي ٻاهرين جي اچڻ ڪري گدلي ٿي وئي آهي، جيستائين آزاديءَ جو سج نه اڀرندو مٽي مقدس نه بڻبي.
سال 2010ع ۾ سترنهن ڪتاب ڇپيا، جن ۾ زيب سنڌيءَ جو “حيدرآباد 47 ڪلوميٽر”، ممتاز مهر جو “جڏهن مان چوهٺ جو هوندس”، سيف الحق سيف جو “اڏوهي کاڌل وجود”، هوش ڀٽيءَ جو “انگن جي راند”، عزيز قاسماڻيءَ جو“مان اوهان مان ناهيان”، بيوس محرم مغيريءَ جو “زندگيءَ جي ٻي تصوير”، امر جليل جو “ادب ۽ سياست” پاويل جوڻيجي جو “ڏينهن ڏٺي جا سپنا” ۽ سوڀي گيانچنداڻيءَ جي پراڻين ڪهاڻين جو مجموعو “ڪڏهن بهار ايندو” سرفهرست آهن. سوڀي جي ڪهاڻي ڪڏهن بهار ايندو جنسي مت ڀيد ۽ معاشري ۾ عورت جي حيثيت متعلق آهي، جنهن ۾ اهو ڏيکاريو ويو آهي ته هڪ ادبي محفل ۾ ڪنهن ڪهاڻي تي تنقيد ڪرڻ وقت اديبن ڪيئن نه الڳ الڳ رايا ڏنا ۽ عورت کي پنهنجي پنهنجي انداز سان پيش ڪيو، ڪهاڻيءَ جو هڪ ٽڪرو اوهان سان ونڊ ڪجي ٿو: “محبوب چيو: ٻيلي ٻڌايو ته سهي، عورت هڪ دفعو ڪنهن سان محبت ڪري ته هوءَ ڇو جُوٺي يا باسِي سمجهي وڃي ٿي. مرد سڄي عمر عيش ڪري ته به نت نئون ۽ ڪنوارو ڇو سمجهيو وڃي؟ جيتوڻيڪ محبت ڪرڻ سان نه عورت گَسي ٿي وڃي ۽ نه مرد – بشرطيڪه حد کان مٿي چڙهي نه وڃن. آءٌ ته فري لو (آزاد محبت) جو قائل آهيان....... پر ...... پر منهنجي محب ڏي ميريءَ نظر سان نه نهارجو، ڇو ته پرايون نظرون به عورت کي ناپاڪ ڪري ڇڏين ٿيون!” سيف الحق سيف انتهائي حساس ڪهاڻيڪار آهي، ان جي ڪهاڻين جو محور بک، بدحالي، بيروزگاري، فطرت پسندي آهي. سيف جي هن مجموعي ۾ سندس ڪهاڻي “نم جو وڻ” کي عالمي ليول جي ڪهاڻي چيو ويو آهي، سندس هڪ ٻي ڪهاڻيءَ مان هڪ ٽڪرو پيش ڪجي ٿو: “هو بيڪار نموني انگريزي اسٽائل ۾ اهو الائي جي ڇا جهونگاري رهيو هو، گڏوگڏ ڪنڌ به اهڙي نموني ٿي ڌوڻيائين، ڄڻڪ لطف اندوز ٿيندو هجي! اخبار پڙهندي مان ڊسٽرب ٿي رهيو هيس، تنهن ڪري چيو مانس، “پليز يار ماٺ ڪري ويهه، الائي جي ڇا ٿو ويٺو چئين.”
ويا ڪل نظرون کڻي ڏسندي ورايائين.
“تون سمجهي نه سگهندين”، ٽنگون مٿي ڪري ڪرسيءَ تي اوڪڙو نموني ويهندي، هٿ مهٽيندي چيائين،“تون ڇا؟ ڪير به سمجهي نه سگهندو.”
مان کيس ڪو جواب ڏيڻ بدران خاموشيءَ سان اخبار پڙهندو رهيس، ٿوري ماٺ کان پوءِ هن پڇو.
“اخبار ۾ ماڻهپي گم ٿيڻ جي خبر آئي آهي!؟”
نوجوان ڪهاڻيڪارن هوش ڀٽي ۽ بيوس محرم مغيري پڻ پنهنجي ادبي پورهيي ذريعي ڪهاڻي کيتر ۾ پنهنجو نالو لکرايو. هوش ڀٽي ننڍڙي عمر کان وٺي ڪهاڻيون، شاعري ۽ ٻاراڻو ادب لکندو پيو اچي، سندس هي ڪتاب “انگن جي راند” ڪهاڻي کيتر ۾ دلچسپ اضافو بڻيو آهي.
سال 2011ع ۾ سترنهن ڪتاب شايع ٿيا، جن ۾ يوسف سنڌيءَ جو “نه وڃڻ جو پڇتاءُ”، لياقت رضويءَ جو “ٻه سو ٽيٽيهه”، عباس سارنگ جو “ڪپيل نڪ”، ذوالفقار ڪانڌڙي جو“بند ٿي ويل دروازو”، رفيق سومري جو“پيار جي هڪ ٻي صدي” پرويز جو“ڳوڙهن جا ڪبوتر” امر جليل جو “چيني ۽ چرٻٽ جون ڪهاڻيون”، اڪبر اديب جو “مٽيءَ هاڻا ماڻهو” ۽ سليم چنا جا ٻه ڪتاب “آسماني تارو” ۽ “شينهن بنا ٻيلو” سرفهرست آهن. ذوالفقار ڪانڌڙي جي مجموعي ۾ ڪل نو ڪهاڻيون آهن، جن جي عنوانن مان ئي پتو لڳي ٿو ته هن جي اسلوب تي مظهرالاسلام جو اثر آهي. مثال خاطر ڪجهه هتي پيش ڪجن ٿا: “محبت کان وسري ويل شخص، شڪ هن جي دل ۾ رهندو هو، ورهايل محبتن جو نوحو ۽ ليلى مونکي توسان پيار آهي” وغيره شامل آهن، ذوالفقار پنهنجي پاران ۾ پنهنجي اندر جي ڳالهه “هڪ ڪهاڻيڪار جو ڦاٽل پورٽريٽ” جي عنوان سان ڪئي آهي. عباس سارنگ جو ڪتاب “ڪپيل نڪ” جيترو سائيز ۽ صفحن ۾ ننڍڙو آهي اوترو راين ۽ تاثرات سان ڀريل آهي. 80 صفحن مان به ٻه صفحا خالي ڇڏيل آهن، شايد پورائي لاءِ 22 صفحن تائين رايا ۽ تاثرات ڏنا ويا آهن. سليم چنا جهڙو مولائي ليکڪ اوهان شايد ڏٺو ۽ ٻڌو هجي، هن سال ان جا ٻه ڪتاب شايع ٿيا، هڪڙو “آسماني تارو” جو نالي سان، جنهن ۾ محترمه بينظير ڀٽو جي حوالي سان ڪهاڻيون، شاعري ۽ تاثرات آهن ۽ ٻيو مختصر ڪهاڻين تي مبني آهي، اهو ٻڌي اوهان حيران ٿيندا ته ٻنهي ڪتابن جي ڪابه قيمت ناهي رکي وئي. سليم چنا جي فن جي باري ۾ رفيق سومرو لکي ٿو ته “سليم چنا، اعلى ادب جي منزل واري واٽ جو پانڌيئڙو آهي ۽ ان قطار ۾ صفا پويان نه پر وچ ۾ آهي ۽ اڳتي وڌي رهيو آهي. وٽس ڪهاڻي هڪ اسٽائيل يا اسلوب جي پابند ناهي، سندس فن متحرڪ آهي.” امر جليل جي پراڻي مشهور ڪردارن تي لکيل ڪالم ڪهاڻيون پڻ شايع ٿيون.
سال 2012ع ۾ ويهه ڪتاب ڇپيا، جن ۾ امر جليل جا ٻه ڪتاب، “سنڌو بقا، مان فنا آهيان” ۽ “امر جليل جي سنڌو”، منظور ڪوهيار جو مختصر ترين ڪهاڻين (فليش فڪشن) جو مجموعو “ڀونئرن جي انتظار ۾”، رسول ميمڻ جو “سونو ڏند”، امر گوپلاڻيءَ جا ٻه ڪتاب “آنسو عمر ڀر جا” ۽ “گردش”، واسديو موهيءَ جو “چيڪ بوڪ”، بيوس محرم مغيريءَ جو ٻيو ڪتاب “اوجاڳن جو سوڳ”، جمن احمداڻيءَ جو “اڪيلو ماڻهو”، اختر حفيظ جو “برسات کان پوءِ”، فتاح ملڪ جو “جمنا سان ٽي ڏينهن” ۽ يار محمد چانڊيي جو “جنم جنم الميو” شامل آهن. امر جليل جي پراڻي لکيل ڪهاڻين توڙي ڪالمن کي ڪاڇو پبليڪيشن جي محمد علي ماجد سهيڙي ڇپائڻ جي سلسلي ۾ تيزي آندي آهي، ان مان ثابت پيو ٿئي ته جليل جا ڪتاب مارڪيٽ ۾ جلدي وڪرو ٿيو وڃن ۽ پبلشر پڻ ڪمائي رهيو آهي. منظور ڪوهيار سنڌي ڪهاڻي ۾ انفرادي حيثيت رکي ٿو، سندس هي ڪتاب مختصر ترين ڪهاڻين تي مبني آهي. ڪتاب جي مهاڳ ۾ جديد ننڍڙي ڪهاڻي تي تفصيلي بحث ٿيل آهي. رسول ميمڻ جو سنڌي ڪهاڻيءَ لاءِ نئون تحفو “سونو ڏند” جي صورت ۾ آيو. بيوس محرم مغيريءَ جو ڪتاب اوجاڳن جو سوڳ شايع ٿيو، جنهن جو مهاڳ ناليواري ڪهاڻيڪار صديق منڱيي لکيو آهي، محرم جي ڪهاڻي فني لحاظ کان پختگيءَ ڏانهن وڌي رهي آهي، پر اڃا سندس ٻوليءَ ۾ مذڪر ۽ مونث توڙي واحد جمع جون اوڻايون رهجي ويون آهن. بيوس محرم فليش فڪشن تي پڻ طبع آزمائي ڪئي آهي. اختر حفيظ جي ڪهاڻي ڪتاب “برسات کان پوءِ” تي نه ڇپائيءَ جو سال لکيل آهي ۽ نه ئي ڇپائيندڙ ادارو. انيس انصاري اڪيڊميءَ پاران سندس ڪهاڻين جي هن مجموعي تي ايوارڊ پڻ ڏنو ويو آهي.
سال 2013ع ۾ ويهه ڪتاب شايع ٿيا، جن ۾ امر جليل جو “جمود”، رسول ميمڻ جو “حليمان”، منظور قادر جو “فيس بوڪ”، حميد سنڌيءَ جو “ڪڻ ڪڻ ريت ۾ ڪيئي ڪهاڻيون”، رحمت الله ماڃوٺي جو“کريال گهڙيال”، ممتاز لوهار جو “اڻپورا وجود”، صديق منڱيي جو“مٽيءَ جو عشق”، محمد انور بلوچ جو “ڪهاڻيون ئي ڪهاڻيون”، عبدالسلام ٿهيم جو “اوسيئڙي ۾ جڙيل آس”، اقبال بلوچ جو “سانول جا سور” سرفهرست آهن. هن سال سليم چنا جا پنج ڪتاب شايع ٿيا. سال 2005ع وانگي هن سال به ڪتابن جي پيهه لڳل رهي، هن سال گهڻا معياري ڪهاڻي ڪتاب مارڪيٽ ۾ آيا. امر جليل جو مجموعو “جمود” جليل جي پراڻن ڪتابن جون سڪون لاٿيون توڙي جو سڀ ڪهاڻيون پراڻيون لکيل هيون، پر گڏي ڇپايل هيون. ناليواري ڪهاڻيڪار رسول ميمڻ جو نئون ڪتاب “حليمان” پڻ ڪهاڻي کيتر ۾ هن سال جو بهترين اضافو آهي. منظور قادر جو ڪتاب جڳ مشهور سوشل نيٽ ورڪ فيس بوڪ جي نالي تي رکيو ويو آهي، ٽائيٽل اسٽوري سنڌي سماج جي عڪاسي ڪندڙ ناهي، جنهن ۾ ڏيکاريو ويو آهي ته هڪ مرد ۽ هڪ عورت جو فيس بوڪ تي رابطو ٿئي ٿو، جتي هو هڪ ٻئي سان ڪوڙن اڪائونٽس وسيلي ڳالهه ٻولهه ڪن ٿا ۽ جڏهن پهرين ڊيٽ مقرر ڪن ٿا ته اتي پهچڻ کان پوءِ کين خبر پوي ٿي ته اهي ٻئي حقيقي زندگيءَ ۾ زال مڙس آهن. رحمت الله ماڃوٺي سنڌي ادب ۾ مزاح نگاريءَ جي حوالي سان سڃاڻپ رکي ٿو، هن مجموعي ۾ سندس 18 ڪهاڻيون شامل ڪيون ويون آهن. سندس ڪهاڻين ۾ ابت ڏنگڻي، کريل گهڙيال، ليڪا ۽ ٻيون پڙهڻ وٽان آهن. محمد انور بلوچ جي ٻن ڪتابن “سنگسار” ۽ “ڪپيل هٿ” جو گڏيل ڇاپو “ڪهاڻيون ئي ڪهاڻيون” جي نالي سان شايع ڪيو ويو آهي، جنهن ۾ سندس چاليهن کان مٿي ڪهاڻيون شامل آهن. نئون اڀري آيل ڪهاڻيڪار عبدالسلام ٿهيم “اوسيئڙي ۾ جڙيل آس” ڪتاب کڻي ڪهاڻي کيتر ۾ پنهنجا پير کوڙيا آهن. مهاڳ ۾ ناليواري ڪهاڻيڪار صديق منڱيي سندس ڪهاڻي اوندهه کي نجم عباسيءَ جي ڪهاڻي “ڇوڏو” جو تسلسل سڏيو آهي ۽ اڳتي وڌاءُ ڪندي سنڌ جي ناليوارن ڪهاڻيڪارن ۽ سندس ڪهاڻين تي ٻين جي اثر جا حوالا ڏنا آهن، پر دراصل ٿهيم جي اها ڪهاڻي بلڪل الڳ ٿيم رکي ٿي، جنهن ۾ هڪ نوجوان جيڪو ڪنهن سماجي تنظيم ۾ ڪم ڪري ٿو اهو پنهنجي گهر ۾ بيٺل وڻ ان ڪري ڪٽڻ نٿو ڏئي جيئن ان وڻ جي ڪري ماحول ۾ تازگي رهي ۽ وڻ سان لاڳاپيل يادن جو تاثر قائم رهي، پر ڪجهه عرصو نوڪري جي ڪري ٻاهر رهڻ کان پوءِ هو جڏهن واپس اچي ٿو ته ان وڻ سان سڳا ڌاڳا ٻڌل ڏسي، انڌي عقيدي پرستي بابت معلوم ٿئيس ٿو. ان ۾ عبدالسلام ان جملي جو وڌاءُ ڪيو ته ڪجهه ماڻهن ان وڻ جا ڇوڏا پڻ استعمال ڪيا پئي. ڇا جنهن لفظ جو استعمال سنڌي ڪهاڻي ۾ هڪ ڀيرو ٿيو اهو ٻيهر استعمال ڪرڻ نقل ڪرڻ يا اثر قبولڻ جي کاتي ۾ رکڻ گهرجي؟
سال 2014ع ۾ سترنهن ڪهاڻي ڪتاب شايع ٿيا، جن ۾ سراج جو ڪليات “درد ڪهاڻيون”، نورالهدى شاهه جو ڪليات “ڪيڏارو”، فاطمه ڀرڳڙيءَ جو “احساس جا رنگ”، رضوان گل جو“سپنن جو انت”، ماڻڪ ڪنگراڻي جو “ستين آسمان جا فرشتا” اختر ملاح جو “نئون جهان جوڙجي”، عابدهه گهانگهرو جو “تخليق جو انت” پرويز جو “اکين ۾ رهجي ويل عڪس” ۽ عباس ڪوريجي جو “پنهنجي ڌرتي” سرفهرست آهن. رضوان گل جي ڪتاب جي باري ۾ محمد سليمان وساڻ لکي ٿو ته “سندس ڪهاڻي بت بڻجي ويل شخص سوشل ميڊيا جي اصلي تصوير پيش ڪري ٿي، جتي ڪو بيوقوف بڻجي ٿو، ڪو احساس تي وار ڪري ٿو ته وري ڪو پاڻ کي مصروف رکڻ لاء ٻئي کي الجهايو ويٺو آهي. سندس ڪهاڻي ڇولين جو ماتم پڙهندي مونکي اڄوڪي دؤر جا مطلب پرست انسان ياد اچي ويا جيڪي لالچ جي انڌ ۾ اچي ڪنهن جي به اعتماد کي سولائيء سان ٺيس پهچائي سگهن ٿا. سندس ڪهاڻي سپنن جو انت ڪراچي جي موجوده حالتن جي صحيح عڪاسي ڪري ٿي، جتي روزانو ڪيترن ئي نوجوانن جي سپنن جو انت سندن زندگيء جي انت سان گڏ دفن ٿي وڃي ٿو. سندس ڪهاڻي پروفيسر اهڙي مطلب پرست ڀاءُ جي آهي جيڪو پنهنجي خوشين ۽ مجبورين عيوض رشتن جي تقدس کي به وساري ويهي ٿو. سندس ڪهاڻي منهنجو ارسلان پڙهندي لڳو ته ڄڻ مان ڪجهه وڃائي رهيو آهيان ۽ ڪهاڻي جي ڪردار ۾ گم ٿي ويس.”
سنڌي ادب ۾ عجيب ٽرينڊ اچي ويو آهي هر ليکڪ چاهي ٿو ته ان جو نالو شاعرن ۾ به هجي ته ڪهاڻيڪارن ۾ به لکيو وڃي، مضمون نويسن ۾ به شامل هجي ته نقاد به تسليم ڪيو وڃي، محقق هجڻ ته حق آهي پر تاريخ نويس ۽ لغت نويس پڻ ڳڻيو وڃي ۽ ها اهي سڀ لقب عظيم پڻ تصور ڪيا وڃن. اهڙي روش جي ڪري سنڌي ادب ۾ تعداد جو اضافو ضرور ٿيو آهي پر معيار جو نه.
فاطمه ڀرڳڙي جي سنڌي اردو ڪهاڻين، ساروڻين ۽ ڪالمن تي مشتمل ڪتاب “احساس جا رنگ” رنگ برنگي آرٽ ڪور سان شايع ٿيو، فاطمه ڀرڳڙي عورت ليکڪائن جي سٿ ۾ هڪ خوبصورت اضافو آهي، سندس ڪهاڻين، ڪالمن توڙي ساروڻين کي ايڊٽ ٿيڻ يا ڪرڻ جي گهرج هئي، ڪتاب اندر پروف جون بيشمار غلطيون رهجي ويون آهن، فاطمه جي ٻولي توڙي گرامر تي اردوءَ جو اثر آهي، جيڪو واحد جمع ڪرڻ وقت ظاهر ٿئي ٿو. هن جي اسلوب جي خاص سڃاڻپ سادو مثبت اندازِ بيان آهي، جنهن ۾ اڪثر جڳهين تي مزاح کي ڪتب آڻيندي پلاٽ کي خوبصورت بڻايو ويو آهي. عباس ڪوريجي جو ٻيو ڪهاڻي ڪتاب “پنهنجي ڌرتي” شايع ٿيو، جنهن ۾ روايتي مختصر ڪهاڻي سان گڏ، فليش فڪشن اسٽوري جا ڪجهه فارميٽ ڏنا ويا آهن، هن مجموعي ۾ پهريون ڀيرو موضوعاتي لحاظ کان الڳ ڪري تعليمي ڪهاڻيون ڏنيون ويون آهن. هن ڪتاب جو مهاڳ ڊاڪٽر فگار هڪڙي لکيو آهي. ماڻڪ ڪنگراڻيءَ جو ٻيو ڪهاڻي ڪتاب “ستين آسمان جا فرشتا ” ڇپيو. هن سال انڊيا اندر گوپ گولاڻيءَ جو “ آشيرواد”، لڪشمڻ ديو بجلاڻيءَ جو “ڪال گرل” ۽ “لکمي کلاڻيءَ جون چونڊ ڪهاڻيون” ڪتاب شايع ٿيا.
مجموعي طور سنڌي ڪهاڻيءَ جا مٿي ذڪر ڪيل پندرنهن سال جديد سنڌي ڪهاڻيءَ جو اثاثو آهن، جتي سنڌي ڪهاڻيءَ جي تسلسل کي برقرار رکندي ڪهاڻيءَ جي فني توڙي هيئتي انداز ۾ نوان تجربا ڪيا ويا آهن، سنڌي ڪهاڻي پنهنجي ڀرپور جوڀن سان لکي، پڙهي ۽ ڇپي وڃي ٿي، اڄ ڀي جيڪڏهن ڪو سنڌي ڪهاڻي مري چڪي آهي وارو رينگٽ چوري ته ان کي جديد سنڌي ڪهاڻيءَ جي ان عرصي جي تاريخ جو مطالعو ضرور ڪرڻ گهرجي. سنڌي ڪهاڻي جي مستقبل بابت امر جليل لکي ٿو ته:
“ڪهاڻي ان ڏينهن پيدا ٿي، جنهن ڏينهن انسان پيدا ٿيو هو. ڪهاڻي ان ڏينهن پنهنجو پاڻ مري ويندي، جنهن ڏينهن دنيا جو آخري ماڻهو مري ويندو......جيستائين هڪ به سنڌي جيئرو آهي پوءِ ڀلي کڻي هو اصلوڪو سنڌي هجي يا نووارد سنڌي هجي، سنڌي ڪهاڻي جيئري رهندي. ڇو جو ڪهاڻي ڪميونيڪيشن آهي ۽ ڪميونيڪيشن هر انسان جي ضرورت آهي، ڪهاڻي هنر آهي ۽ هنر ڪنهن به صورت ۾ جاري رهندو آهي.....اسين مري وينداسين، سنڌي ڪهاڻي نه مرندي!”
بينجيمن فرينڪلن چيو هو: “ توهان جيڪڏهن هميشه امر رهڻ گهرو ٿا ته ڪجهه اهڙو ڪريو جو دنيا توهان تي لکي يا اهڙو ڪجهه لکو جو دنيا توهان کي پڙهي.”