باب ٻيون: انسان طرفان حياتياتي نسل ڪشي جو نئون دؤر
انسان جي ظلم ۽ قھر جي بدولت هڪ پاسي تہ دنيا مان شينھن، هاٿي، بگهڙ، گدڙ وغيرہ ختم ٿيندا پيا وڃن؛ تہ ٻئي پاسي انسان جي کاڌ خوراڪ ۽ ٻين گهرجن جي پُورائي لاءِ پالتو جانورن جھڙوڪ ڪُتن، ٻلين، سوئرن، ٻڪرين، ڍڳين، مينھين ۽ ڪُڪڙِين جو تعداد تمام گهڻو وڌايو پيو وڃي. اهو وڌيل تعداد انھن جي زنده رهڻ جي حق طور نہ پر، انسان جي کاڌي، ذائقي ۽ مزي لاءِ وڌايو پيو وڃي. هاڻي انسان بي حِسي جي اُن نقطي تي پھچي چڪو آهي جتي نہ رڳو اهو انھن جانورن جي هٿراڌو زندگي کي عام جهانگلي زندگي جي ڀيٽ ۾ نھايت تڪليف ۽ اذيت وارِي بڻائي چڪو آهي، پر اڄوڪي انسان کي ان ظلم جو ڪو بہ احساس ئي ڪونھي. نہ انھن جانورن کي هلڻ، گهمڻ ۽ ڊوڙڻ لاءِ ڪا مناسب جڳھہ ڏني ٿي وڃي، نہ انھن کي انھن جي وچ ۾ فطري نسلي افزائش وارا لاڳاپا رکڻ جي اجازت آهي، ۽ نہ ئي انھن کي پنھنجن ٻچڙن سان ملڻ ۽ گڏ رهڻ جي آسودگي ميسر آهي. پر جي ميسر آهي تہ فقط هڪ ئي قسم جي هٿرادو خوراڪ (فيڊ جيڪا انھن جھڙن جانورن کي پِيڙي انھن جي گوشت مان ٺاهي وڃي ٿي) جنھن سان اهي پيٽ ڀري جيئرا رهِي سگهن ٿا ۽ پنھنجي ڪُسجڻ جو انتظار ڪري سگهن ٿا. اهي تصور اڪثر ڪري زرعي انقلاب جي اثر هيٺ پيدا ٿيا آهن ۽ مذهبن جھڙوڪ جَين، هندو، ٻُڌُ ۽ عيسائيت جي پاڇي ۾ پروان چڙهندا رهيا آهن. انھن مذهبن ۾ اڻ ڏٺل خدائن کي راضي ڪرڻ لاءِ جانورن جي قرباني ئي واحد وسيلو هئي. ظاهري عڪس ۾ هندن وٽ هر ساھہ وارو مقدس هئو؛ ساڳي طرح سان جَين مذهب جا پوئلڳ پنھنجي وات کي ڪپڙي سان ڍڪي رکندا هئا تہ جيئن ڪا مک، مڇر يا ساهوارو جيت وات ۾ هليو نہ وڃي ۽ مرِي نہ پوي، ۽ ٻئي طرف اهي هٿ ۾ ٻوهارو رکندا هئا تہ جيئن اهي پنڌ ڪرڻ دوران ان کي سامھون وارِي زمين تي نرمي سان ڦيرائي سگهن تہ جيئن ڪا ڪِيلي يا ماڪوڙي پيرن هيٺ اچي مرِي نہ پوي. پر ان جي باوجود هنن مذهبن جي مذهبي تصورن ۾ ڪائنات ۾ ٻہ شيون يعني خدا ۽ ماڻھو ئي اهم ڪردار هئا ۽ انھن کان علاوہ ٻيو ڪجه بہ اهم نہ هئو. اصل ۾ انھن مطابق ماڻھو کي روح جي هئڻ ڪري سڀني شين ۽ جانورن مٿان فوقيت حاصل هئي.
چوندا آهن تہ ‘جھڙي ڪرڻِي تِھڙي ڀرڻِي’ اسان ماضي کان وٺي هن وقت تائين ادنيٰ درجي جي جانورن ۽ حياتي جي مختلف صُورتن تي جيڪي ظلم ڪيا آهن، انھن جو پاپ شايد اسان تي نازل ٿيڻ وارو آهي، ڇو تہ ويجهي مستقبل ۾ جڏهن هڪ ننڍو حڪمران ٽولو خدائي صفتن کي ماڻي وٺندو ۽ لافاني ٿي ويندو تہ اسان جھڙا عام ماڻھو اربن جي تعداد ۾ "بيڪار ماڻھن جو هڪ وڏو ٽولو" بڻجي ويندا جن جي زندگي ۽ مستقبل جا فيصلا هِن وقت جي جانورن مثل اُن وقت جي لافاني حڪمرانن جي هٿ وس هوندا ۽ عام ماڻھو انھن جي رحم ڪرم تي هوندا!
◙