اوڻيھہ عورتون_ 2012ع
رسول ميمڻ هن ناول بابت لکيو آهي ته:
”تاريخ هن ناول جو پَس منظر آهي. جڏهن تہ پيش منظر خيالي ڪردار آهن. اهڙا ڪردار جيڪي تاريخ اندر گذريل خاص وقت جو الميو پيش ڪن ٿا. ”اوڻيھہ عورتون“ ناول لڳ ڀڳ تيرهن سوَ سال پراڻي تاريخي واقعي اندر پيش ايندڙ خيالي خاڪو آهي.“ (1)
Historical Novel:
A Historical novel is a novel set in a period earlier than that of the writing.
Examples: Thackeray's Vanity Fair, Charles Dickens's A Tale of Two Cities, George Eliot's Romola and Charles Kingsley's Westward Ho! (2)
اوڻيھہ عورتون سنڌ جي تاريخي پس منظر ۾ لکيل ناول آهي. جنھن جو مکيہ ڪردار سان ملڻ ٿئي ٿو جا عربي آهي. اها مائي ڳورهاري آهي. هوءَ ٻڌائي ٿي تہ ”راجا ڏاهر هن سان جنسي ڏاڍائي ڪئي هئي. هن جي پيٽ ۾ هُن جو ٻار آهي.“
هُو ان کي خليفي وٽ پيش ڪري ٿو ۽ ان کي سڀ ڪجهہ ٻڌائي ٿو. هيءَ اها ئي عورت آهي جنھن سان هن جي پٽ جو اولاد ٿيندو ۽ هُو ان سان پرڻو ڪري ٿو.
اها عورت حسينا آهي جيڪا ڪھيداس سان ان شرط تي قيد مان ڀڄي اچي ٿي تہ هو هن کي ڪنھن سکي جاءِ تي پنھنجي وطن ۾ ڇڏيندو ۽ ڪھيداس ان کي حرفت سان بادشاھہ جي حوالي ڪري ٿو.
سنڌ جي تاريخ جي لحاظ کان عربن جي دؤر تي تحقيق اڻ پوري آهي ۽ ڪيترن ئي ماخذن کي اڃا هٿ ئي نہ لاتو ويو آهي. اهڙيون ڳالھيون موجودہ وقت جي عالمن روبرو ادبي ڪچھرين ۾ ڪيون آهن.
رسول ميمڻ جو هي ناول عربن جي دؤر جي تاريخ ۾ هڪ ننڍڙي جهاتي آهي. جيڪا ناول نگار پنھنجي تخيل ذريعي پاتي آهي.
محمد سليمان وساڻ موجب: ”تاريخ هن ناول جو پسمنظر آهي. جڏهن تہ پيش منظر خيالي ڪردار آهن. اهڙا ڪردار جيڪي تاريخ جي اندر گذريل وقت جو الميو پيش ڪن ٿا. اوڻيھہ عورتون لڳ ڀڳ تيرهن سو سال پراڻي تاريخي واقعي اندر پيش ايندڙ خيالي خاڪو آهي.“ (3)
هي ناول عربن جي حملن ۽ راجا ڏاهر جي دؤر کي نظر ۾ رکي لکيو ويو آهي. عربن جي سنڌ جي خوشحاليءَ ۽ زرخيزي کي اک ۾ رکي ڪاهون ڪيون. هي ناول جتي تاريخ جو تذڪرو ڪندي اڳتي وڌي ٿو اتي قومي شناخت جي اهميت کي بہ نشانبر ڪري ٿو.
اوڻيھہ عورتون برهمڻ آباد مان قيد ڪيون وڃن ٿيون. جيڪي هڪ مندر جون داسيون آهن. ان ۾ هڪ داسي هارانسي آهي. جيڪا هن ناول جي هيرو ڪھيداس جي محبوبا آهي. ڪھيداس بہ برهمڻ آباد واري حملي ۾ غلام بڻايو وڃي ٿو ۽ ٻيڙي جو ونجهہ هلائڻ لاءِ کيس غلامن شمار ڪيو وڃي ٿو.
هارانسي جنھن جي پيءُ جي خواهش هئي تہ هوءَ داسيءَ جي روپ ۾ ٻڌ جي مجسمي اڳيان نرت وجهي ۽ ان جي گهنگهرن جو آواز هن جي روح تائين پھچي پر ائين نہ ٿو ٿئي.
ڪھيداس هڪ بازيگر جو پٽ آهي. هو نجوم جو علم پنھنجي مامي کان سکي ٿو. جنھن کي پنھنجي موت جو اڳوٽ علم هو. هارانسي هن جي ٻالپڻ جي سھيلي آهي، پريميڪا آهي. هي ٻئي پيار ڪندڙ غلام بڻائي قيد ڪري عرب حڪمرانن جي چنبي ۾ اچي وڃن ٿا. ڪھيداس پنھنجي عقلمندي سان حڪمران کي اهو ٻڌائي ٿو مون کي حڪمت ايندي آهي ۽ ان حرفت سان هو انھن جي دليون کٽي وجهي ٿو. جنھن ۾ بيمار بادشاھہ ۽ ان نامرد پٽ بہ آهي.
شوڪت حسين شوري موجب اوڻيھہ عورتون ناول کي قصہ گوئي واري انداز ۾ لکيل ناول آهي. جيتوڻيڪ ناول ۾ قصو هوندو آهي. ائين هن ناول ۾ ڪمال جو قصو آهي، پر رسول ميمڻ جو لکڻ جو انداز جديد ۽ نرالو آهي. جنھن جي پڙهڻ ۾ پاٺڪ گم ٿي ان دؤر جي سنڌ ۾ پھچي وڃي ٿو. جنھن ۾ سنڌي سمنڊ رستي سفر ڪندا هئا.
ڊاڪٽر ادل سومرو مطابق: ”رسول ميمڻ جو سمورو تخليقي سفر منھنجي سامھون گذريو آهي. مشاعري ۾ پھرين شعر پڙهڻ، پھرين ڪھاڻي لکڻ کان وٺي، هن ناول ”اوڻيھہ عورتون“ تائين. هو هڪ آرٽسٽ تخليق ڪار آهي. جنھن وٽ منظرنگاري ۽ ڪردار جو اهڙو آرٽ آهي، جنھن کيس منفرد ۽ مٿانھون درجو ڏياريو آهي.“ (5)
رسول ميمڻ سنڌي ادب ۾ منفرد ۽ يگاني حيثيت رکندڙ آهي. هن جي منظرنگاري سڀني ناولن ۾ تہ آهي، پر هن ناول ۾ هُو تاريخ جي جهروڪن ۾ صديون پوئتي وڃي ڪري ان دؤر کي جيئن جو تيئن پيش ڪري ٿو، جيئن هيءَ منظر آهن:
”ٻيڙا هندي وڏي سمنڊ کان ٿيندا نار جي ملڪن ڏانھن واپار سانگي ويندا هئا. انھن تي اناج، گرم مصالحو، ڪپھہ ۽ تماڪ رکيل هوندو هو. ڪجهہ بازاري عورتون پڻ هونديون هيون جيڪي سيلاني سفر ۾ ساڻ کڻندا هئا. سمنڊ جي سطح تي هلندڙ انھن ٻيڙن مان ڪڏهن بنسريءَ جون پرسرور ڌنون اڀرندي ٻڌبيون هيون. ڪڏهن انھن تي سوار خواجا سرا مستيءَ مان نچندي ڀرسان لنگهندڙ ٻين تي ٻيڙن تي سوار ماڻھن مٿان چٿرون ڪري ٽھڪن سان سمنڊ جي خاموشيءَ کي ٽوڙي وجهندا هئا. ص 46
هن ناول جي اڻت، ڪردار نگاري، ڪردارن جا نالا، اسلوب ۽ ٻولي خوبصورت، مضبوط ۽ ٺهڪندڙ آهي. هن جو تخليقي آزمودو ڪمال آهي.
سامونڊي سفر جي منظر کي ليکڪ هن ريت چٽيو آهي:
”شراب جو کونجو ڀري ڪھيداس کي ڏنو ۽ ڀر ۾ ويھاريو. هن خواجا سرا کي حڪم ڏنو تہ حسينا کي ٻيڙي جي تھہ خاني ۾ وٺي مهمانوازي ڪري. جڏهن ٻيڙو بحربانيا هليو تہ آسمان ۽ سمنڊ ۾ ڪو فرق نہ هو. نيري آسمان تي جهڙ جون لھرون ٺھيل هيون ۽ هيٺ سمنڊ تي لھرن جو جهڙ هو. هوا ٿڌي ۽ خشڪ هئي. ٻيڙي جا سڙھہ تيز هوا ۾ پاڻيءَ بنا مڇيءَ جيان پئي ڦتڪيا.“ ص96
ڪھيداس وڏي عقلمندي ۽ ڏاهپ سان بادشاھہ کي قوتِ باھہ جا نسخا ڏي، پنھنجي هارانسي کي ورهاست ۾ ائين ورهائي ٿو جو اها ان جي حصي ۾ اچي وڃي ٿي ۽ ڪنھن کي ڪو اعتراض بہ نہ ٿو ٿئي. جيڪو هن ناول جو وڻندڙ پاسو آهي. پر رسول ميمڻ ناول جي پڄاڻي بہ وڏي خوشحال ۽ آسودي سنڌ جي خواب واري ڪئي آهي. هو هارانسيءَ کي کٽي جڏهن گهوڙي تي ويھاري ٿو تہ هوءَ سوال ڪري ٿي؛
”ڪيڏانھن؟ سنڌ جا رستا تہ بند ٿي چڪا آهن.“ ڪھيداس وراڻي ٿو:
”هڪ اهڙي سنڌ جي ڳولھا، جتي مذهب، نظريا، فرقا ۽ ذاتيون نہ هجن. اهڙي ملڪ جي ڳولھا ۾ جتي امن شرافت ۽ پيار هجي. جتي انسان انسان جي خون جو اڃايل نہ هجي. جتي جنگين ۽ تباهين جو ڪو وجود نہ هجي. ماڻھو خوف کان آزاد هجن، استحصال جا در بند هجن. تحفظ جي حڪمراني هجي. هر طرف خوشيون ۽ ٽھڪ هجن.“ص112
سنڌ جي جيڪا هر سنڌي جي دل جي ڌڙڪن آهي اها رسول ميمڻ جي دل ۾ بہ ڌڙڪي ٿي. اها سنڌ جنھن جي آسمان ۾ مٿيون سڀ فضائون هجن. اهو هڪ آرٽسٽ هڪ تخليق ڪار ئي ٻڌائي سگهي ٿو، سرجي سگهي ٿو ڇو تہ ان وٽ قلم جو هٿيار آهي هو ان سان سنڌ جي سينڌ سنواريندو ۽ رسول ميمڻ ڪھيداس جي هٿان اهو سڀ چوايو آهي جيڪا هن جي پنھنجي هڪ آس هئي.
حوالا:
1. اوڻيھہ عورتون،رسول ميمڻ، ڇاپو پھريون، پوپٽ پبلشنگ هائوس خيرپور، صفحو 08، 2012ع.
2. Source: eng-literature.com
3. ڊجيٽل ڇاپو، صفحو 5، سنڌ سلامت ڊاٽ ڪام.
4. ادل سومرو، اوڻيھہ عورتون،رسول ميمڻ، ڇاپو پھريون، پوپٽ پبلشنگ هائوس خيرپور، بيڪ ٽائيٽل 2012ع.